Ga naar hoofdstuk 1 - van Haaff

Genealogie van Haaff
Door Gerard van Haaff
Hoofdstuk 01
Inleiding.
1-1
Wie vol enthousiasme begint met het onderzoek naar zijn of haar voorvaderen kan met geen
mogelijkheid inschatten aan wat voor klus je begint. Het kan een speurtocht zijn die –
afhankelijk van de mate van volharding- eindigt in een levenswerk of je bent al na een paar
jaar klaar.
Toch, hoe kort of hoe lang een onderzoek ook mag duren, wie eenmaal besmet is met het
genealogie-virus zal er z’n levenlang last van houden.
Dit laatste is het geval met mijn genealogie van het geslacht VAN HAEFF.
Toen ik 25 was, pakte ik de (korte) draad op die door mijn vader al een beetje was gesponnen.
Nu ik de 60 ben gepasseerd ben ik er nog steeds mee bezig. Met tussenpozen heb ik met veel
enthousiasme gewerkt aan een ontdekkingsreis die nog lang niet ten einde is.
Maar ik ben nu een punt genaderd waarop ik met een redelijke betrouwbaarheid het
familieverhaal van dit geslacht van bestuurders, herbergiers en bierbrouwers kan gaan
schrijven.
Nog lang niet zijn alle lacunes opgevuld of alle details bekend. Maar medio 2012 bestaat er
een basisdocument van honderden pagina’s dat ik als leidraad kan gebruiken om dit verhaal te
gaan schrijven.
Ik heb het voornemen om in de toekomst het antwoord op openstaande vragen nog in die
archieven te vinden waar de vindkans het grootst is. Ik zal nog dagen in archieven rondneuzen
waarbij die van Geldern, Düsseldorf en Straelen hoog op de lijst staan omdat daar zeker nog
informatie voorhanden is.
Inmiddels zijn er gegevens verzameld van ruim 2700 personen die zijn verwerkt en
opgeslagen in een door de Ned. Genealogische Vereniging ontwikkelde GensDataProdatabase.
Deze electronische kaartenbak heeft mij flink geholpen bij het ordenen en geordend
houden van de gegevens, het zoeken naar linken en het leggen van familieverbanden.
Door de decennia heen zijn er zeer veel gegevens verzameld in velerlei vorm. Het gaat dan
vooral om fotokopieën van gevonden archiefstukken, maar ook gegevens uit publicaties en
verhalen uit de familie. Ik heb het geluk gehad om al in een vroeg stadium gesprekken te
kunnen voeren met allerlei oudere familieleden die inmiddels helaas allen zijn overleden.
Ik heb interviews gehouden en er zijn foto’s verzameld en uitgewisseld. Ook 25 jaar geleden
waren er al personen in de diverse fotoalbums die niet meer op naam gebracht konden
worden. Ook op dit front is het nodige speurwerk verricht en soms met succes.
Terecht wordt een genealogie vaak vergeleken met een legpuzzel met duizenden stukjes
waarbij je al lang blij mag zijn als je een duidelijk zicht op het totaalbeeld krijgt. Er zullen altijd
stukjes ontbreken, dat zal altijd zo blijven, om welke reden dan ook.
Als je dan vervolgens op een punt komt waarbij het idee postvat om een familiekroniek te
gaan schrijven, dan wordt het tijd om eens na te gaan denken over de wijze waarop dit dan het
beste vorm gegeven zou kunnen worden.
Hoe doe je dat nou, hoe houd je het overzichtelijk, hoe blijft het levendig en leesbaar en hoe
gids je de lezer naar het heden.
Via het computerprogramma GensDataPro, waarvoor ik in het verleden koos, is het mogelijk
om uit alle opgeslagen data een tekstbestand te genereren, waarin elke persoon keurig een

1-2
plaatsje heeft in de uitgebreide stamboom. Een GEDCOM bestand heet dat. Dit is een
betrekkelijk saaie, droge opsomming van feiten volgens een keurig geordend systeem. Na drie
pagina’s droge feiten te hebben gelezen, haak je al snel af of lig je al lang op één oor.
Dit wil ik de lezer niet aandoen, althans wel een beetje, want die leidraad is wel nodig om de
lijnen te kunnen blijven volgen. Maar gelardeerd met vele wetenswaardigheden en
invalshoeken kan het best een leuk verhaal worden. Ik ga proberen om iedereen die de moeite
gaat nemen dit verhaal te lezen, van wat leuke familieanekdotes te voorzien die in de meeste
gevallen zijn gefundeerd op onweerlegbare feiten.
Zo’n genealogie zit vol met interessante personen en gebeurtenissen die alleszins de moeite
waard zijn om er uitgelicht te worden, maar ook het decor waartegen het hele verhaal zich
afspeelt kan interessant genoeg zijn om het toe te lichten.
In tegenstelling tot de wijze waarop onderzoek wordt uitgevoerd, namelijk systematisch werken
vanuit het heden naar het verleden, is een presentatie van een familieverhaal vanuit het
verleden veel overzichtelijker en begrijpelijker. Daarom beginnen we het verhaal aan het eind
van de 13 e eeuw. In deze periode lijken de eerst bekende van Haaffs op het toneel te
verschijnen.
De omgeving van Goch als familiebasis.
Jaren achtereen heb ik, met tussenpozen, want een mens heeft
ook nog andere dingen te doen, gewerkt aan een traditioneel
genealogisch onderzoek. Beginnen bij het begin; vader, grootvader,
steeds verder terug in de tijd. Hierdoor kon uiteindelijk het contact
met de vroegste Kleefse geschiedenis tot stand worden gebracht.
De vroegste negen á tien generaties van het geslacht van Haaff zijn
samengesteld uit een grote reeks gegevens die met name in het
stadsarchief van Goch werden gevonden. Deze informatie is
aangevuld met gegevens uit andere archieven.
Door de ruim 800 verschillende voorkomens van deze familienaam
over de periode van de late dertiende tot ver in de 18e eeuw, kon er over een grote
hoeveelheid data worden beschikt. Dit hebben we mede te danken aan het feit dat de “van
Haeffs” vooral openbare functies vervulden in de stad Goch en daardoor redelijk honkvast
waren. Buiten het feit dat het merendeel herbergier en/of brouwer was viel het beroep van Wirt
ook heel vaak samen met de functie van schepen en burgemeester, of van provisor van het
arme mannen- en vrouwennhuis.
Vermeld dient nog te worden, dat een groot deel van de stad en het archief van Goch op 7
oktober 1944 door een geallieerd bombardement werd verwoest, anders was er zeker nog veel
meer informatie bewaard gebleven en tevoorschijn gekomen.
Alle naams-voorkomens uit de vroege periode zijn systematisch
verzameld, geordend, op een rijtje gezet, chronologisch gerangschikt
en tot een werkhypothese gevormd waarmee we uit de voeten
kunnen. Bij deze zoektocht is de niet aflatende enthousiaste steun
van dr. Hans Joachim Koepp, de stadsarchivaris van Goch, van
bijzonder groot belang geweest. Zijn recent geschreven meerdelig
standaardwerk over de geschiedenis van Goch: ”Kelten, Kirche und
Kartoffelpuree” is essentieel geweest voor het tot stand komen van
dit familieverhaal. Veel van de hier gebruikte illustraties stammen
(met zijn toestemming) ook uit zijn lijvige studie.
Je kan zeggen dat de “van Haeff’s” onderdeel uitmaakten van de “lagere adel”. Niet om zo
nodig te pochen of op te scheppen, maar ze behoorden door hun welstand nu eenmaal tot de
gegoede bovenlaag van de stedelijke bevolking en bewogen zich daarmee ook binnen deze
sociale klasse. De contacten en huwelijken met mannen en vrouwen van eveneens
vooraanstaande Gochse families van aanzien bevestigen dit.

1-3
U zult begrijpen dat het samenstellen van gezinnen vòòr de periode van de door de kerk
secuur bijgehouden doop-, trouw- en begraafregisters, een stuk onzekerder en lastiger is dan
als deze gegevens wel gedetailleerd voorhanden zijn en van elk kind is vastgelegd wie de
vader en de moeder was, wie er huwde, wie er ter aarde werden besteld en op welke datum dit
allemaal plaats vond.
Maar de in Goch gevonden gegevens waren dusdanig talrijk, dat er na zorgvuldige
chronologische ordening, vrij logische en elkaar opvolgende generatiepatronen zichtbaar
konden worden gemaakt. Bovendien werd in veel bronnen een familierelatie aangetroffen.
Regelmatig komen we vermeldingen tegen als zoon of dochter van, echtgenoot of weduwe
van, meerdere familieleden in één archiefstuk, enz.
Hierdoor werd het chronologisch patroon versterkt. Op deze manier konden gezinnen van
personen worden gereconstrueerd en chronologisch op één lijn gezet. Theoretisch is het
uiteraard dan altijd nog mogelijk dat er ook neven en nichten of wellicht ooms en tantes binnen
dezelfde tijdsspanne aanwezig zijn.
Uitgangspunten.
Bij het samenstellen van de vroege generaties op een manier zoals hierboven beschreven, is
dan ook uitgegaan van een zo logisch mogelijke werkhypothese, waarbij voor de volgende
uitgangspunten is gekozen:
Personen met dezelfde voornaam zijn chronologisch in tijdsblokken bij elkaar
gevoegd. Hierdoor komt iemand 's leven in beeld. Slechts dan werd opgesplitst als daartoe
in de bronnen aanleiding toe was. Zo kan bijvoorbeeld uit een stuk blijken dat vader en zoon
dezelfde voornaam dragen. Op deze manier werd elk persoon omkaderd.
Een persoon moet ouder zijn dan twintig jaar om handelingsbekwaam c.q. -bevoegd
te zijn om bijv. onroerend goed te kopen, een pacht af te sluiten of een lening aan te gaan.
Vaak is dit onduidelijk. Wanneer is een “kind” mondig. Vaak treedt er een voogd of ouder als
“momboir” op. Er is niet goed te achterhalen hoe oud iemand diende te zijn voordat deze
rechtsgeldige handelingen mocht plegen.
Het geboortejaar is bepaald door vanaf de eerste vermelding zo'n 15-25 jaar terug te
tellen. Door alle voorkomens systematisch op een tijdsbalk uit te zetten, kan per persoon een
hypothetisch geboortejaar worden vastgesteld en zo ontstonden er "gezinnen".
Generatiegroepjes waarbij echter niet altijd kon worden vastgesteld of het om broers en
zussen dan wel om neven en nichten ging. Echter gezien het geringe aantal individuen per
generatie is vooralsnog aangenomen dat het om enkelvoudige gezinnen gaat.
Ook de voor de continuïteit van de stamreeks verantwoordelijke ouder is in een aantal
gevallen niet bekend. In dit geval is gekeken naar mogelijk logische vernoemingen. Waar dit
niet mogelijk was, is een keuze gemaakt die indien hiertoe reden bestaat gewijzigd of
aangepast kan worden.
De huwelijksleeftijd van een persoon is omstreeks de 25 jaar gelegd.
De geboorte van het eerste kind ligt één tot drie jaar na het voltrekken van het huwelijk.
De geboorte van kinderen volgen elkaar binnen twee tot vier jaar op.
Een flink aantal bronnen geven duidelijkheid over familierelaties, over de ouders of
wie de kinderen zijn. Hierbij is het een vaststaand feit dat de vrouwen, dochters of nichten
ondervertegenwoordigd zijn. Het gaat toch meer om de mannen wiens handelen werd
vastgelegd!
Essentieel bij deze stam-hypothese is, dat alle toekomstig te verwerven gegevens worden
getoetst aan dit werkmodel, hetgeen de laatste jaren ook is gebeurd. Op deze wijze kunnen
data en familierelaties worden bijgesteld en gecorrigeerd.
Vooralsnog is er echter een zeer plausibel werkmodel ontstaan en het verhaal van de familie
van Haeff begint rond 1280-1290 in het graafschap Gelre.

Waar komt de naam “van Haeff” vandaan
1-4
Een simpele vraag die echter minder gemakkelijk is te beantwoorden. De naam “van Haaff” in
al z’n schrijfvarianten betekent niets meer of minder dan “afkomstig van de boerderij”, het
Duitse woord Hof, van de hoeve, van de haeff. We kennen ook nog een ouderwetse
aanduiding als het gaat over iemands “have en goed” in de betekenis van zijn of haar “Hof
(huis) en roerende goederen, iemands hele bezit dus”.
Variaties op het tussenvoegsel (prefix) “van, van den, t(h)en of ingen” lijken vooral in de
vroegere periode vrij willekeurig te worden toegepast en gebruikt. Later zien we het prefix
“van” steeds meer de overhand krijgen en verdwijnen de “ten” varianten langzaam van het
toneel.
Het recente, in deze regio ook aanwezige geslacht “ten Haef”, meestal met één f of aan
elkaar geschreven (Tenhaef) lijkt niet gelieerd te zijn.
In de Geldrischer Heimatkalender van 1955 komen we een interessant artikel tegen van
Hermann van den Berg “Zur älteren Geschichte der Landwirtschaft von Straelen”.
In 1210 wordt, vermoedelijk bij Vossum, al een
boerderij, een hof "ten Have" genoemd, waarvan
de bezitter de naam Theodoricus of ook wel Derick
(ten Have) droeg. Ook in 1369 komt hier een Hof
"Deric in gen Have" voor met een oppervlakte
van ongeveer 60 morgen akkerland. Vrijwel
gelijktijdig wordt hier een tweede, vrijwel even
grote Hof "ten Have" genoemd waarvan de
bezitter Goswinus (ten Have) heette. Of de
familienaam hiermee ook rond het begin van de
dertiende eeuw is te dateren, is onzeker, maar vaak
krijgen de bezitters wel de naam van de aan hen
verbonden hoeve. Zo zat bijvoorbeeld Wolter van
Vossum op de “hof Vossum” en Godart van Werde
op de “hove zu Werde”. In elk geval komt de naam
dus al wel zo vroeg voor!

1-5
Van den Berg: " Die grössten Bauernhöfe, Haefhof und Vossumerhof ausgenommen, hatten,
soweit die Archivquellen reichen, anfänglich einen Umfang von ungefähr 60 Morgen
Ackerland." Uit deze passage mag worden afgeleid dat het om een hoeve ging met meer dan
de gangbare 60 morgen lands. Later blijkt het om 81,5 Straelener morgen land te gaan,
waarmee het een van de grootste hofsteden uit de omgeving was.
"Ein sehr alter Hof ist Haefhof bei Haus Caen. De verdubbeling van het woord “ hof” zegt hier
eigenlijk Hof des Hofes, wat min of meer betekent: “Hof des grundherrlich-siegburgischen
Hofgebietes Straelen”, want de Benedictijner abdij Siegburg was de grondeigenaar van het
Straelener gebied. Tot het bezit van de Abdij Siegburg is dus zeker deze “Bauhof; der
Haefhof aan de Niers” te noemen. Tussen Haus Caen en deze Haefhof lag ook nog het
oude, 14 e eeuwse Straethof (1369).
De Haefhof komt in 1280 al voor onder de naam "Curtis de Broke", deze wordt in 1281
verpacht aan de Straelener Voogd Arnold. Ruim twintig jaar later in 1305 wordt "curtis
Bruche" nogmaals genoemd en in 1593 gaat het om de “Abtshoff” en in 1651 de Heythuyser
borgh of Abtshof, We zien dus in de loop der tijd de naam – afhankelijk van zijn bezitter-
wijzigen.
Familiewapen(s) en huismerken
Een vraag die al heel snel opdoemt als het gaat om familieonderzoek betreft het
familiewapen. Is er een familiewapen? En hoe ziet dat er uit.
Zodra je je neus maar in deze materie steekt, krijg je te maken met de (ingewikkelde) regels
en wetmatigheden van de heraldiek.
Alvorens men aan het zoeken van een wapen begint dient men eerst de familiegeschiedenis
te kennen. Dit is noodzakelijk om aan te kunnen tonen dat men afstamt van degene die het
betreffende wapen voerde. Dit gebeurt aan de hand van akten (van geboorte, huwelijk en
overlijden, e.d.) vanaf de wapen 'zoeker' tot de wapendrager. Hierbij is onderzoek van het
beroep of maatschappelijke functie van de wapendrager van belang. Namelijk bij die families
waarin één of meer leden beroepshalve of uit hoofde van hun maatschappelijke positie een
zegel nodig hadden is de kans op een wapen groter naarmate de familie ouder, wijder
vertakt en beter gesitueerd was. Ik denk dat we kunnen stellen dat door de publicatie van
deze genealogie daaraan ruimschoots wordt voldaan. Maar kunnen we daarmee ook het
familiewapen definiëren? Helaas is het niet zo eenvoudig!
Zoektocht.
Tijdens de zoektocht naar de familiegeschiedenis werd het zegel aangetroffen van de
Gochse schepen Johan van den Have. (1398-
1476). Johan (1398-1476) maakt deel uit van de
genealogie “ van Haaff” en kan als één der
voorvaderen worden beschouwd. Dit zegel is in elk
geval door Johan gebruikt van 1452-1462. Het is
bewaard gebleven als schets en hiernaast
weergegeven. Het betreft een (horizontaal)
doorsneden schild, boven twee rozen
(Mispelblüten ?), onder een ster zoals die ook in
het stadswapen van Goch aanwezig lijkt te zijn
(achtpuntig?). Deze “ster” zou ook een “bloem”
kunnen zijn gezien de twee takjes met bladeren
die in het stadswapen van Goch zijn weergegeven
(zie boven). Het randschrift luidt: sigilum Johan
van den Have). Indien we dit zegel goed kunnen
definiëren en beschrijven (kijken of het zegel terug
te vinden is) dan zou dit zegel zeer goed als familiewapen dienst kunnen doen. Nader
onderzoek is hier nodig.

1-6
Echter buiten dit zegel is er uit Nijmegen een zegel uit 1442
bekend van Henric van den Have. Deze Nijmeegse Hendric heeft
nog geen plaats gevonden binnen de genealogie en zal nader
bestudeerd moeten worden. Het (gekeperde) wapen heeft een
onbekende kleurstelling. Dit geldt ook voor een tweetal andere
wapens (zegels) uit Nijmegen.
Eentje van Jan van Haeff (1552-1560) met drie vertikale rijen
paalfair en een van Johan van Haeff, Nijmegen 1582 (van zegel)
Een naar heraldisch rechts springend hondje met ster in de
rechter bovenhoek. Wapens waar we nog niet veel mee kunnen
omdat de “eigenaars”
nog geen plek hebben
gevonden binnen de genealogie. En als ze dan al
een plaats vinden hoe ga je dan om met de diverse
familiewapens? Mag je dat verwerken tot één
wapen of moet er een duidelijke keus gemaakt
worden voor de meest logische voorvader in de
stamreeks?
Bijgaand wapen werd door mij getekend op
basis van een door Rietstap (auteur van het
Armoral General) gepubliceerde wapen van “
van Haaff”. Hij beschrijft het met kleuren en al.
“Trois couronnes rouge au fond d’argent”.
Ofwel “drie rode kronen op een veld van zilver”.
Prachtig zou je zeggen, een juweel van een
familiewapen, maar helaas vermeldt mijnheer
Rietstap zijn bron niet! Het is onbekend waar
hij het vandaan heeft. De enige door mij
gevonden relatie is die van Hendrick van Haaff,
goud- en zilversmid die van 1695-1703 in ’s
Hertogenbosch werkt. Deze Hendrick bezigt als
meesterteken drie kronen op een glad veld.
(zie foto)
De in het wapenkleed weergegeven huismerken
komen ook alle van Nijmeegse “van Haaff’en”. Die
tak dient nog nader verkend en uitgewerkt te
worden.
Tot slot komt er uit “Familiewapens en Lakzegels”
van de collectie Muschart, (ook een bekend
heraldicus) nog een zegel van “van Haaff”. Het
wordt als volgt omschreven: “Een keper vergezeld
boven van 2 vermoedelijke vogelkoppen en
beneden een schaap”. Wapenvoerder: C.C. van
Haaff. Alliantiewapen van Haaff-Backer in het
archief Sittard-Geleen (Civiel).
Dit is wat er momenteel gezegd kan worden over
het of liever “een” familiewapen van het geslacht “ van Haeff”. Wordt vervolgd zullen we
maar zeggen, want hier is ook nog wel wat onderzoek aan te doen.
Op 9 april 1458 wordt “ein Stück Land und Weide, Haeffacker genoemd, die van “dem Gute
ten Boem” afgesplitst is.
Op 8 april 1459 (op zondag Misericordia Domini)…."Leen van het Stiftskapitel Xanten is de
Hof then Haeve te Hönnepel, bekunden die Eheleute Wilhelm und Ida Spaen, zu ihrem zu
Vynen gelegenen Bruesenhof genannten und zum Xantener Latenhof (leenhof) then Have

1-7
toebehorende goed (erf). In 1472 wordt genoemd het land "up die Haeff" als belending.
“In 1605 umfasste er beinahe 81,5 Straelener Morgen Ackerland, den Morgen nach heutigem
Mass zu 28,3 Ar berechnet. Zoals op de hierbij gegeven schets te zien is , was de Hof een
volledig “arrondierter” bezit, waarvan het bouwland gesloten om de hoeve was gelegen. Tot
het geheel behoorde in 1605 ook nog “3 Morgen Wiese und 14 Morgen Weide."
Een “Wiese” is overigens een nat, moerassig stuk grasland en een “Weide” is een droger en
voor vee goed begaan- en begraasbaar stuk grond.
Afzonderlijk van elkaar zijn er dus twee hoeven die een relatie met de naam “Haaff” hebben.
Ten eerste tussen Vossum en Caen een hele vroege Hof ten Have (1210) met als eigenaar
Derick of Theodoricus. Dit is dezelfde hoeve als De Haefhof direct oostelijk van Straelen. De
vermelding uit 1280 heeft betrekking op deze zelfde hof. In 1269 wordt ook genoemd de
hoeve van Derick in gen Have.
De oude boeren nederzettingen rond Straelen zijn met hun ontginningen vrijwel zeker tussen
1050 en 1350 begonnen. De Hof then Haeve bij Hönnepel lijkt een andere te zijn. Hierover is
vrijwel niets bekend.
Op 26 augustus 2002 heb ik een bezoek gebracht aan het terrein van de Haefhof direct ten
oosten van Straelen. De hof werd bereikt via een klein deels geasfalteerd weggetje met een
bankje links van de weg direct bij de “ingang”. Aan de linkerzijde een flink stuk bos. Even
verderop buigt
het weggetje
naar links
waarmee je het
bos inrijdt om
vervolgens met
een ruime
bocht bij de
boerderij uit te
komen. De
eigenaar was
in de tuin
bezig. Hij had
het complex in
1972 gekocht
en in 1980 een
bungalow op
het terrein
gebouwd. Hij
boerde niet
meer. Er liepen alleen nog wat geiten. Op het terrein was een schuur met een open
overkapping. De oude gebinten die hiervoor secundair waren gebruikt stammen
waarschijnlijk nog van een vroeger gebouw.
Aan de zuidzijde van het complex staat een oude grote schuur die naar zeggen van rond
1600 dateert. Deze schuur staat op de monumentenlijst.
In het midden de nieuwe bungalow en aan de oostkant een aantal stallen die deels nieuw
waren aangebouwd zonder enige smaak of kraak.
Wel is hier een oudere boerderij geïntegreerd die duidelijk tot de vroegere gebouwen
behoorde. Een serie foto’s gemaakt. Volgens de eigenaar is er op het stadsarchief van
Straelen het nodige bekend over de geschiedenis van deze Haefhof. Hier maar eens
achteraan. Bij elkaar beslaat het complex nu uit 58 ha.

De eerste vier generaties. (1285-1425)
1-8
Voor zover dit valt te herleiden, speelt een groot deel van de vroege familiegeschiedenis
zich af in het land van Kleef met als centrale plaatsen Geldern, Goch en Straelen.
Eeuwenlang zijn de “van Haaff’en” inwoners van de stad Goch waar zij als gegoede burgers
deel uit maken van het stadsbestuur en het openbare leven. Het duurt tot de eerste helft van
de 18 e eeuw voordat de van Haaff ‘en zich aan de westkant van Maas in Vierlingsbeek
vestigen en Goch langzaam verlaten wordt.
Ergens vroeg in de 16 e eeuw lijkt een van de zonen uit Goch naar het Limburgse Meerlo te
vertrekken. Van hieruit ontwikkeld zich dan de Meerloo’se tak “van Haeff”. We komen daar
later nog op terug.
In eerste instantie komen hier de eerste vier generaties aan bod, waarbij de verzamelde
gegevens chronologisch zijn verwerkt. Zodra hier personen genoemd worden, komen deze
in meerdere of mindere mate voor in de bronnen. Per persoon worden soms (grijs
gearceerde) samenvattingen of conclusies gegeven van de aangetroffen informatie. De
eindeloze rij voet- en eindnoten zijn hier weggelaten maar blijven voorhanden in het
basisdocument dat werd vervaardigd. Hierin is alle beschikbare informatie opgeslagen. De
informatie van de eerste generaties is summier en de hypothetische stamlijn is bedoeld als
werklijn. Regelmatig is deze hypothese getest wanneer er weer nieuwe informatie werd
gevonden en we kunnen vaststellen dat de gevonden structuur nauwelijks lijkt te worden
aangetast en flink stand houdt.
In den beginne, en we hebben het dan over het eind van de dertiende eeuw, waren er twee
mannen, Theodoricus en Gerhardus van Have.
I. Theodoricus ten HAVE [2043] en Gerhardus van HAVE [2208], zijn twee gelijktijdig
levende heren welke circa 1280-1285 in deze contreien moeten zijn geboren en gedoopt.
Theodoricus is schout en later schepen, want in 1310 wordt over Schultheisse (schout) en

1-9
wat later van “Schöffe (schepen) Theodoricus dictus ten Have” gesproken. Hij trouwt
circa 1320 met N. N. [2212] en overlijdt na 1320. Zijn vrouw, die mogelijk ook circa 1290 in
deze buurt wordt gedoopt en minstens 35 jaar oud wordt , moet na 1325 zijn overleden.
Het is waarschijnlijk deze twee heren in de buurt van Geldern of Goch, mogelijk ook bij
Weeze zijn geboren. In elk geval zijn ze op dit vroege tijdstip niet in het stadsbestuur van
Goch actief!
Graefenthal
In 1248 wordt door graaf Otto de Eerste het klooster Graefenthal (bij Asperden) gesticht. (Zie
fig.) Dit Cistercienserinnenklooster zal voortaan dienst doen als plaats waar de (toekomstige)
graven van Gelre gedoopt
en ten grave gedragen
zullen worden.
Zowel in geestelijke als
wereldlijke
(administratieve) zin zal dit
klooster vanaf het midden
der 13 e eeuw een
belangrijke rol vervullen in
deze regio. Nijmegen is
daarbij de belangrijkste
stad in het hertogdom.
Gerhard van Have is samen met Theodoricus de vroegst bekende mannelijke van Haeff. Het
zouden broers kunnen zijn, maar ook neven. Wat we weten is dat ze gelijktijdig functioneren
en in leven zijn. Beiden zouden dan ook theoretisch af kunnen stammen van de “stamvader”
Derick ten Have die in 1269 als eigenaar van de hoeve ten Have in de buurt van Vossum
(wsch. de Haefhof) genoemd wordt. Hij zou dan ongeveer rond 1240-45 moeten zijn
geboren.
Door het feit dat de later existerende zoon Theodoricus [2043] (ook wel Derich) als
vernoeming kan worden aangemerkt, is er voor gekozen om Derick en Theodoricus als
stamlijn aan te houden, daar een mogelijke vernoeming een familieband zou kunnen
suggereren. Ook het hele vroege voorkomen van Theodoricus uit 1210 schept een zelfde
naamkundige band. Wellicht zouden we nog een generatie terug kunnen gaan, maar
vooralsnog lijkt dit op te weinig feiten te berusten. Overigens is aan de vroegste
geschiedenis van het geslacht “van Haeff” zeker nog geen uitputtend onderzoek gedaan. Dit
vraagt echter nogal wat specifieke kennis en 13 e en 14 e eeuwse bronnen liggen niet voor het
oprapen. Maar met een aantal kloosters in de omgeving die een prominente rol spelen bij de
geschiedschrijving van dit gebied is het helemaal niet ondenkbaar dat er aan dit verhaal nog
een hoofdstuk kan worden toegevoegd.
Over hertogen en graven.
In 1266 verzoenen graaf Otto van Gelre en Dietrich van Kleve zich eindelijk na jarenlange
twist en komt er wat rust in het land van Kleef. Tijdens het bewind van Reinoud I, de
strijdbare, graaf van Geldern komen de Gelderse steden tot grote bloei en vindt er in de
diverse steden een aanzienlijke democratisering van het grafelijk bestuur plaats.
De stad werd door schepenen bestuurd en voorgezeten door de Schout of de Rechter.
Samen vormden deze de Raad van de stad.
Schepenen werden waarschijnlijk voor het leven benoemd en waren ingezetenen van de
stad of het Ambt Goch. Het waren geen rechtsgeleerden, maar mannen uit het volk. Om het
ambt van schepen te kunnen uitvoeren was het voldoende dat hij het plaatselijke
gewoonterecht kende en de toepassingen ervan in de praktijk had leren kennen. Dit
gewoonterecht bleef hier tot aan het einde van de 15e eeuw in stand. In 1273 is het aantal
schepenen vijf. Dit aantal loopt met het voortschrijden der jaren op tot elf.
In 1282 verleent koning Rudolph de Eerste aan graaf Reinald I het recht om in Arnhem zelf

1-10
munt (denaren) te mogen slaan en in 1287 stelt graaf Reinald I voor het eerst een stuk in het
Middelnederlands op, een schrijftaal die hier al vanaf de 12 e eeuw (in de Rijn-Maasdelta)
wordt gebezigd. Voorheen werden alle stukken in het Latijn geschreven.
In 1310 vindt Keizer Hendrik VII dat de Graaf van Geldern zich echter wat teveel rechten toe
eigent en beveelt dat alle door de graaf uitgegeven stadsbrieven en privilegiën teruggedraaid
dienen te worden.
Vervolgens verleend hij dezelfde Graaf wederom hernieuwd alle stadsvrijheden en mogen er
rechten verleend worden om jaar- en weekmarkten te houden. De keizer laat hier dus even
zien wie de baas is en verleent de Graaf vervolgens weer alle rechten die hij hem net heeft
afgenomen.
Zo worden de stadsrechten voor Goch en Geldern daadwerkelijk ingetrokken en vernietigd.
Er worden daarna opnieuw stadsrechten verleend alleen wanneer is niet precies bekend. In
elke geval na 1310. Vóór 1339 behoorde de stad Goch tot het graafschap Geldern. Hierna
werd dit graafschap "verhoogd" tot Hertogdom.
De aangrenzende, tot Geldern behorende dorpen en gehuchten werden gebundeld tot het
Ambt Goch. De hoogste ambtenaar van dit Ambt was de Ambtman die als representant van
de landheer ook de honneurs in de stad Goch waarnam. Het Ambt Goch maakte vanaf dat
moment deel uit van het Overkwartier van Geldern met als hoofdstad Roermond.
De Rechtspraak lag in de 14e eeuw bij Graaf Reinald II, de latere eerste graaf van Geldern,
die van 1326-1343 aan de macht is. In 1337 wordt hij door de Keizer; Ludwig van Beieren in
de Rijksadelstand verheven. Zijn
nieuwe titel luidt vervolgens:
Hertog van Geldern en Graaf
van Zutphen. Het hertogdom
bestond uit 4 delen met de
hoofdsteden Nijmegen,
Roermond, Zutphen en Arnhem.
Goch behoorde dus tot het
Overkwartier Roermond.
Tot dit Overkwartier behoorden
ook Geldern, Straelen, Venlo,
Wachtendonck, Erkelenz,
Nieuwstad en Echt maar ook de
ambten Kessel, Montfort,
Krickenbeck, en Middelaer als
zowel de Heerlijkheden
Middelaer, Gennep, Afferden en
Walbeck.
Uit het huwelijk van een van
beide heren (wsch. Theodoricus
dus!) worden mogelijk twee
jongens geboren. Over meisjes
wordt in de bronnen zelden
gerept.
1. Arnt die Have [2044], geb.
te Weeze (even ten zuiden van
Goch) circa 1325, RK, overleden
(minstens 51 jaar oud) te Weeze
na april 1376, volgt II, p. 1-12.
2. Theodoricus ten Have
[2211], geb. te Goch? circa 1327, RK, rechter. Hij is 1368-1371 Richter "in das Gericht Pont
und der Stadt Geldern", ovl. (minstens 44 jaar oud) te Geldern? na 1371. Hij is mogelijk de
broer (of neef) van Arnt van Haeff [2044].

De schepenbank
1-11
Weliswaar voorgezeten door een door de hertog benoemde vertegenwoordiger (Richter),
waren het echter de schepenen die binnen de schepenbank rechtspraken in Goch. Deze
samenstelling van de rechtspraak werd in een oorkonde van 6 januari 1328 vastgelegd.
De toenmalige schepen-bank van de stad en het ambt Goch was dus eigenlijk rond die tijd
nog een echt volksgerecht. Overeenkomstig hun ambtseed moesten de schepenen naar
beste weten rechtspreken tussen partijen, ongeacht "um Vater noch Mutter willen, um
Schwester noch Bruder, um Freund noch Verwandte, noch um Gunst und Gabe, um Gold
oder Silber, noch um alle Dinge, die Gott gemacht hat".
De stad Goch had van oudsher een stadsgerecht en voor 1300 was dit hier waarschijnlijk
ook het enige “landherrliches Gericht”. In het ambt Goch als zowel op het platteland,
ontstonden later meerdere schepenbanken.
1. De schepenbank van Weeze met daaronder vallend de plaatsen Weeze, Vorninck,
Hoest, Rottum, Vorselaer, Hudederath, Keylar, Wissen, Steeg, Wemb, Baal en
Helsum.
2. De schepenbank van Asperden met de plaatsen Asperden, Boeckelt, Plees,
Siebengewalt, Hassum, Hommersum, Viller, Kessel en Hervorst.
3. De schepenbank van Hulm (Hoilum) voor de plaatsen van Hulm en Riderp. In het begin
van de 15e eeuw werd deze bij de schepenbank van Asperden gevoegd.
De schepenbanken
hielden zich bezig met
het burgerzaken als
zowel met het
strafrecht bezig.
Een zitting van de
schepenbank begon
met "het spannen der
bank" door de
voorzittende rechter die
in een stoel was
gezeten (zie fig.) De
schepenen zaten
werkelijk in/op banken,
vandaar de naam.
Nadat de voorzitter
(schout of richter) de
bijeenkomst had
geopend konden de
schepenen beginnen
met het vaststellen van
hetgeen rechtens was
zonder dat ze daarbij
werden gehinderd om
naar hun vrije en
onpartijdige overtuiging
het oordeel te vinden.
De zitting en het proces
speelde zich mondeling
af. Een schriftelijke
voorbereiding vond niet
plaats. In een civiel

1-12
proces kon de klager zijn beklag doen, waarna de beklaagde (gedaagde) werd gehoord. In
een strafproces hield de hertogelijke aanklager zijn requisitoir, waartegen de beklaagde zich
verdedigen kon.
Na afdoende bewijsvoering, waarbij de rechter de getuigen ondervroeg, verzocht hij de
schepenen een oordeel te vellen. Hierop trokken de schepenen zich terug om in beraad te
gaan waarna zij hun oordeel kenbaar maakten. De rechter legde vervolgens de straf op en
zorgde voor de uitvoering ervan.
Het merendeel van de rechters van de stad Goch maakte deel uit van de "lagere adel", zoals
overigens bij het merendeel der gravelijke-hertogenlijke beambten het geval was.
De rechter moest eveneens ervaren zijn in de toepassingen van het "gewoonterecht" om zijn
ambt als voorzitter goed te kunnen uitvoeren. Hij was belast met ordehandhaving en
rechtspraak.
Hieruit mogen we concluderen dat de van Haaff’s in deze vroege periode gerekend kunnen
worden tot de families van aanzien in en rondom Goch. Alleen de door handel en nijverheid
rijk geworden stedelingen hadden invloed op de samenstelling van het stadsbestuur. Ze
behoorden na de Hoge en Lage Adel tot de zogenaamde derde stand, die van de rijke
kooplieden. Zij waren het die de hertog geld leenden om oorlog te kunnen voeren. In ruil
daarvoor kregen ze privileges waarvan velen in de stad profijt hadden.
Het aantal schepenen in het overkwartier van Geldern, lag tussen de 7 en 11. Over de
manier waarop in deze tijd schepenen werden benoemd (Bestellung) is helaas niets bewaard
gebleven. Uit Roermond is bekend (1461) dat de schepenen gekozen werden door de
zittende schepenen. Dit gegeven komt ook voor in een 16e eeuwse oorkonde uit het bij het
overkwartier Geldern behorende stad Erkelenz.
Vooralsnog lijkt dit ook in Goch het geval geweest te zijn. De invloedrijke schepenen zullen
hun belangen binnen hun sociale laag hebben veilig gesteld door elkaar steeds in de
schepenbank te kiezen.
II. Arnt die HAVE [2044] is de mogelijke zoon van I [p. 1-8], misschien geboren en gedoopt
te Weeze rond 1325. Hij is later rechter van de schepenbank van Weeze (1369-1376) en
overlijdt hier, minstens 51 jaar oud na april 1376. Hij trouwt, ongeveer 30 jaar oud circa 1355
te Weeze? met N. N. [2207]. Zij is gedoopt circa 1325 en overleden (minstens 34 jaar oud)
na 1359.
Deze vroegste generaties zijn met name door het geringe aantal gegevens zeer eenvoudig
in een matrix te passen. Het ziet er naar uit dat Arnt wellicht nog een broer (of neef?) heeft
n.l. Theodoricus die in 1363 wordt genoemd. Deze zou dan rond 1327 geboren kunnen zijn.
Vaders van deze twee heren zijn te vinden onder Theodoricus (geb. ca.1285) dan wel
Gerhard. Vernoeming lijkt naar de eerste te leiden.
Op 7 augustus 1369 en 22 april 1376 wordt Richter Arnt die Have “unter den bäuerlichen
Gerichtsleuten van Weeze” genoemd. (mit Siegel)
Uit het hypothetische huwelijk van Arnt zouden de volgende 4 kinderen kunnen zijn
ontsproten die we rond deze tijd in de bronnen tegenkomen:
1. Petrus ten Have [2045], geb. te Geldern? circa 1355, RK, schepen, ovl. (minstens 28
jaar oud) te Geldern na 1383.
2. Johan [1367], geb. te Geldern? circa 1357, RK, ovl. (minstens 61 jaar oud) na 1418,
volgt III, p.12-1.
3. Goswinus ten Have [2046] geb. circa 1359 mogelijk te Geldern, schepen, RK, ovl.
(minstens 68 jaar oud) na 1427.
In 1427 wordt Goiswyn van den Have als burger van de stad Kalkar ingeschreven. In
1406, 1413 en 1422 wordt er ook gesproken van schepen Goswinus ten Have, maar
dan waarschijnlijk te Geldern of Straelen. Niet in Goch!!
4. Roland [2210], geb. te Geldern? circa 1361, RK, ovl. (minstens 53 jaar oud) te Goch?
1413 op 29 december; Gerichtsmann Roland van den Have.

1-13
III. Johan van den HAVE [1367], zoon van II [p. 12], geb. te Goch? circa 1357,
Richter/Gerichtsman (1390-1400), ovl. (minstens 61 jaar oud) na 1418, tr. te Goch?
circa 1390, kerk.huw. (RK) met N. N. [2205], geb. te Goch? circa 1360, RK, huisvrouw, ovl.
(minstens 34 jaar oud) te Goch? na 1394.
Johan wordt op 16 maart 1390, dus rond z’n 33 ste genoemd als heemraad en tussen 1390 en
1400 wordt er regelmatig over ene Johan van den Have als richter/gerichtsman tussen Maas
en Waal (Afferden) gesproken.
In 1401 is Johan van den Have borg voor Kleef en borg voor Gelre. Of de Johan die in 1413
genoemd wordt als “knape in de Betuwe” dezelfde is als deze, valt te betwijfelen, want dan is
“onze” Johan inmiddels 56 jaar.
Reinoud III, de dikke.
Rond de geboorte van deze Johan van den Have is de oudste zoon van Hertog Reinald II
zijn vader inmiddels opgevolgd. Hij staat te boek als Reinald III, de Dikke (1333-1371) en
was gehuwd met Maria van Brabant. Meningsverschillen over de nalatenschap met zijn
jongere broer Eduard zorgen echter voor een permanente strijd tussen deze twee edelen en
de stad heeft daar behoorlijk van te lijden. De twee kampen worden gesteund door twee
adellijke families t.w. de Heekeren (die de kant van Reinoud hebben gekozen) en de
Bronkhorsten die aan de zijde van Eduard strijden en Goch als uitvalsbasis gebruiken voor
hun rooftochten.
In 1353 komt er een schikking tussen beide broers en de stad Goch wordt bevolen om
Eduard te huldigen en hem als Heer te erkennen. Maar in 1355 liggen beide broers al weer
met elkaar in de clinch en is het bestand al weer veelvuldig geschonden. Uiteindelijk worden
ze door een landraad terechtgewezen en gesommeerd hun vijandelijkheden te staken.
Eduard krijgt een rol als Landvoogd toebedeeld en Reinoud blijft de Hertogelijke titel voeren.
Toch wordt Reinoud in mei 1361 gevangen gezet. In 1371, als zijn broer Hertog Eduard bij
Baesweiler om het leven is gekomen tijdens een veldslag tegen Brabant, neemt hij na tien
jaar gevangenschap het bewind weer over. Zijn roem is echter slechts van korte duur, want
in december 1371 overlijdt hij.
Bij gebrek aan mannelijke nakomelingen, ontstaat er na de dood van Hertog Reinoud III
(december 1371), strijd tussen de erfgenamen van zijn twee halfzusters. Opnieuw laait de
strijd tussen de families van Heekeren en Bronkhorst op. Deze tweede erfopvolgingsoorlog
duurt maar liefst tot 1379.
Gedurende deze periode wordt er voortdurend door de landsheer een beroep gedaan op de
stadskas. We spraken hier reeds eerder over. In ruil hiervoor verkrijgt de stad allerlei
privileges of worden deze weer vernieuwd. De stad Goch huldigt in 1423 zijn nieuwe Hertog
Arnold van Geldern.
In 1429 wordt ene Johan Haeff ingeschreven als poorter van de stad Kalkar. Of het hier
onderhavige Johan betreft is niet duidelijk.
In 1430 betalen de bierbrouwers van Goch, waaronder waarschijnlijk ook al de van Haaff’en
gezamenlijk 150 Mark om het water van de rivier de Niers, dat gebruikt wordt om te brouwen,
schoon te houden. Door welke maatregelen ze het water zuiver hielden wordt helaas niet
vermeld, maar men kan zich wel voorstellen wat er dagelijks allemaal in de rivier geloosd
werd. In 1437 mislukt de oogst in deze streken volledig door droogte en lijdt de bevolking ten
gevolge daarvan honger.
Uit het huwelijk van Johannes worden mogelijk 3 kinderen geboren die chronologisch
uitstekend in het beeld passen:
1. Petrus (Peter van Haeffs) [2173], geb. te Goch? circa 1394, RK, schepen te Geldern of
Straelen, ovl. (ongeveer 75 jaar oud) te Goch? in of voor 1469.

1-14
In een overzicht van morgengaven uit Nijmegen, komt in 1461 Peter van Have voor
samen met zijn vrouw Aleijdis N. Het zou hier best eens om dezelfde Peter kunnen
gaan
In 1469 wordt te Goch gesproken van de weduwe van Haeffs. Voor zover bekend kan dit
eigenlijk alleen maar betrekking hebben op deze Petrus die dan voor 1469 moet zijn
overleden.
2. Hendrick [1308] Genoemd van den Have, geb. te Goch? circa 1396, RK,
gerichtsman/richter (1436-1449), ovl. (minstens 53 jaar oud) na 1449. In de jaren 1436,
1442, 1445, 1446 en 1449 is er sprake van Henrick van Have, Richter tussen Maas en
Waal.
In het Archief van de Kruisheren van St. Agatha, zijn stukken uit 1449 aangetroffen
betreffende kerk en eredienst. Hieronder een eigendomsbewijs van een hooibeemd bij
de Meerraet, afkomstig van Henric van den Have. Ook hier weer de vraag, betreft het
dezelfde Hendrick of….. chronologisch past het prima.
In het jaar 1406 wordt het Augustijner klooster Gaesdonck ingewijd door de Keulse
Wijbisschop Conrad von Venecompone. Vanaf dit moment gaat het klooster een rol spelen in
deze regio. (Archief bezoeken!)
In de stad diende elke mannelijke burger wacht te lopen. Er moest geholpen worden met het
uitbaggeren van de stadsgracht en gedurende de wintermaanden moest deze worden
vrijhouden van ijs. Hiertoe werden “bijtmeesters” aangesteld. Verder moesten de stegen en
straten (met zand) worden onderhouden en diende men arbeid te leveren aan het onderhoud
en de aanleg van dammen en dijken. Je moest er wat voor over hebben om binnen de
veilige stadsmuren te willen wonen.
3. Johan [194], geb. te Goch? circa 1398, ovl. (minstens 78 jaar oud) te Goch? na 1476,
volgt hierna IV.
IV. Johan van den HAEVE [194] ook wel genoemd van den Haeff, (zoon van III [p. 12],
geb. te Geldern? circa 1398, RK, schepen/burgemeester (1449 burgemeester, 1470
werkmeester) van Geldern (1449-1472), ovl. (minstens 78 jaar oud) te Geldern? na 1476,
trouwt te Goch? circa 1420 met N. N. [195], geb. te Goch? circa 1395
Onderzoek naar de vroege geschiedenis van onze familie zal naar ik aanneem wat meer
duidelijkheid verschaffen, waarbij ook de bronnen van de stad Geldern, de abdij Gaesdonck
en Graefental betrokken moeten worden. Hieronder is de verzameling van diverse losse
vermeldingen uit de literatuur weergegeven m.b.t Johan van Haeff.
(1417) "Van Jan van den Haeff, 1,5 malder rogge van twee kleine morgen". Een vermelding
van Johan van den Have uit 1440.
In 1446 slaat de stad Goch Johan van den Have aan
(wegens 3 mergen lands) voor 4 s(tuver) en 6 d(uiten).
Vanaf 1449 wordt Johan van den Haeff regelmatig (als
schepen) in de schepenprotocollen van Goch genoemd
maar ook als Bürgermeister von Geldern (in 1449),
Johan ten Have samen met Elbert Winter. Of het hier
om dezelfde Johan gaat is niet duidelijk.
Lijst uit belastingcohier uit 1450 waarin Johan drie keer
voorkomt. De vraag is of het hier gaat om drie
verschillende Jannen of dat het dezelfde is.
"Johan van den Have van Nystr. pas van 2 morgen,
Haef 2 st.; "Johan van den Have van den Netelhorst, 2
d.” en "Jan van de Have ontvangt van Griet Regevas,
twee morgen ..... 2 st. “

1-15
1451 August 20. Buur van "4 morgen land in Harvorster Feld ; Joh. van den Have” . (Voor
het Gericht van Asperden).
In stadsarchief Goch komt Johan van den Have voor (1452) als schepen van de stad. (Met
zegel; (horizontaal) doorgesneden schild met rand, boven twee rozen (Mispelblüten ?), onder
een ster zoals die ook in het stadswapen van Goch aanwezig is (achtpuntig). Of is dit een
bloem?
Deze “ster” zou ook nog wel eens de karbonkel (= versterking op een schild) kunnen zijn
zoals die in het wapen van Kleef en Uedem voorkomt (karbonkel van goud op een veld van
keel). Randschrift: sigilum Johan van den Have).
Bürgermeister/Schepen Johan van den Have wurde von der klevischen Regierung in seinen
Amt belassen. (schepen van 1449-1472) en op 13 augustus wordt Johan van den Have
genoemd als belending. 1456 en 1457 Johan van den Have, schepen te Goch.
1459 Goch, 3 maart, “Schöffen Derick van Heyden und Johann van den Have"...
1461 Goch, 3 augustus, " Johann van den Have und Derick Holleken, Schöffen zu Goch
bezeugen, das vor Ihnen Mechteld van den Kirchof ein Erbe gepachtet hat, das einerseits an
Mett Maes, anderseits an den Weg stosst, das nun Johann Altais gehört, für .... Schilde
Jährlich, wie es der diesbezügliche Brief ausweist.
1462 Goch, 5 september, Vor demselben Richter und den Schöffen Derick van Heyden und
Johann van den Have bekennen die Werkmeister und Geschworenen des Wüllenambtes,
das sie jährlich für die Armen eine Tonne Heringe zu geben und ein Malter Weizen zu
backen haben; ferner sollen sie jährlich auf Palmabend durch einen Jungen in der Stadt
ausschellen und ausrufen lassen, dass man dann Spenden geben solle, wie es von alters
her bräuchlich sei. Unterlassen die Werkmeister die Spende, dann sollen Heinrich Vuysser
huyse und dessen Frau Leit oder ihre Erben in jedem Jahre, wo es versäumt wird, eine
Tonne Heringe und ein Malter Weizen aus allem pfänden lassen, was die Armen in der
Mühlenstrasse besitzen. 1463 tot 1469 Schöffe von Geldern Jan ten Haeff.
1469 Januari 5, " Vor dem Richter zu Goch, Johann van der Masen, die Schöffe Derick
Molliken und Johann van den Haeve verschreibt Aleidt Knobkens mit ihrem Momber des
Erbe neben Heinrich Kreighs Erbe und der Camer .... an der Vikar zu Goch für Memorien".
1470 Werkmeister in Geldern, Jan ten Haeff met Jan van Well op 9 juni schepen te Goch
Johan van den Haeve.
1471 "Item Johan van den Haeff heefft gewonnen up Jo Radewick [ ] gulden, in damp.." en
op 5 maart schepenen te Goch Johan van den Haeve und Derik Holliken.
1472 Genoemd het land " up die Haeff" als belending en Joh. van den Haeve als schepen
van Goch. De 30 e augustus; "Vor dem Richter Joh. van der Masen und den Schöffen Johan
van den Haeve und Goessen Haighdorn überträgt der Priester Joh. Boemer, Vikar in Goch, 1
Rhein. Goldgulden aus Heyncken Leytens Pass neben Derick van Stenen und Heyn Nyelens
Pass an die Armenhaus in der Mühlenstrasse". Genoemd in 1476 Johan van den Haeff en
Jacop van den Haeve.
Schepenzegel
We mogen ons gelukkig prijzen dat er enkele zegels van Johan bewaard zijn gebleven. Uit
dit onderzoek is gebleken dat hij de eerste schepen in Goch is uit de familie. Tussen 1272 en
1452 zijn er geen van Haeff’en die in Goch het schepen- of richterambt bekleden. Of de
burgemeester van Geldern (1449) dezelfde Johan betreft is niet ondenkbaar, maar het zou
ook nog een andere (tweede) Johan kunnen zijn.
Uit het register van perkament-oorkonden blijkt dat Johan met tussenpozen ruim 25 jaar lang
als schepen voorkomt 1452/57, 1459/62 1465/78.
De periode dat de Gochse schepenen hun eigen zegel mochten gebruiken is betrekkelijk
kort. In 1453 wordt voor het eerst gebruik gemaakt van een persoonlijk zegel. Maar in 1473
maakt Hertog Johan van Kleef daar een eind aan. Hij verordonneerde dat er voortaan één
algemeen stedelijk schepenzegel gebruikt dient te worden. Het ligt dan ook voor de hand te

1-16
veronderstellen dat er bijvoorbeeld van Jacobus van den Have die o.a. in 1475 en 1482 ook
als schepen genoemd wordt, geen persoonlijk zegel (meer) bekend is. Maar onderzoek
hieromtrent kan geen kwaad.
Hertog Arnold.
In 1458 komt Adolf, de zoon van hertog Arnold in opstand tegen zijn vader en neemt Venlo
in. Dit heeft tot gevolg dat Gochse burgers die hun wollen doeken naar Venlo hebben
gebracht, dit kwijt zijn aan de bezetter die het naar Lobith transporteert. Ze kunnen er naar
fluiten. Later (1459) als door tussenkomst van Willem van Egmond de vete weer wat is
bijgelegd worden ze (gedeeltelijk) schadeloos
gesteld.
Maar in 1465 wordt vader Arnold en zijn moeder
(Katharina van Kleef) door hun zoon gevangen
genomen en vastgezet, waarna hij zich te titel van
Hertog van Gelre en Graaf van Zutphen toeeigent.
Tussentijds vindt er in 1468 bij Straelen nog een
beslissende veldslag plaats tussen Gelderen en
Kleef. Hertog Adolf brengt een leger van maar
liefst 14.000 man op de been. Goch en z’n
burgers hebben hieraan ongetwijfeld een bijdrage
moeten leveren. Vanaf 1412 was elke
(mannelijke) burger van de stad verplicht een
harnas, borstpantser en paard te bezitten.
Zowel financieel als in manschappen dienden de
krijgslustige adellijke heren bediend te worden. De
ouders van Adolf zien in 1473 volledig af van hun
aanspraken omdat ze niet met hun zoon tot een
vergelijk kunnen komen. Hertog Arnold besluit
Gelre voor 300.000 Rijnse guldens te verkopen
aan Karel van Bourgondië.
In 1473 overlijdt Hertog Arnold van Gelre en in
hetzelfde jaar verkoopt ook de Hertog van Gulick-Berg z’n aanspraken op Gelre waarmee
Karel de Koene (van Bourgondië) vrij spel krijgt en Gelderland geheel aan zich onderwerpt
en het land zware financiële schattingen oplegt.
Zijn neef, Hertog van Kleef wordt o.a begiftigd met de stad Goch die vrijwillig z’n poorten
opent als Karel met z’n leger voor de stad verschijnt nadat hij Venlo heeft ingenomen. De
stad Goch blijft een veld op het schaakbord van de adellijke machthebbers.
Deze toestand wijzigde echter in Goch nadat in 1473 door een schenking van hertog Karel
de Koene van Bourgondië, Goch bij het hertogdom Cleve kwam.
De hertog van Cleve hield er andere, eigenzinnige ideeën op na. Hij stelde het aantal
schepenen vast op zeven en benoemde ze zelf voor een periode van twee jaar.
In 1473 viel “Arnt Schoenre, Johan van den Have, Derik Holleken, Gossen Haigdorn, Derik
Stenen en Johan van der Masen” deze eer ten deel. Schepenen die naar tevredenheid
funktioneerden "daer sijn Gnade behaegen in hadde" liet hij langer in het ambt.
Schepenen daarentegen waar hij niet zo gelukkig mee was, konden zelfs voor het verstrijken
van hun ambtstermijn ontslagen worden uit hun functie en vertrekken.
Dit was volstrekt tegen de op 3 augustus 1423 door hertog Arnold van Geldern verleende
vrijheden, privilegiën en goede gewoonten, waarbij de schepenen voor het leven werden
gekozen en " also lang hy lefft niet van sijnen schependom conde ontsetten".
Door de aantasting van dit recht door de hertog van Cleve was een redelijke garantie voor
een onafhankelijke rechtspraak verloren. Dit kan als een duidelijk teruggang van het
vroegere Gelderse recht worden gezien.

1-17
Het ambt van schepen genoot door het grote belang van zijn werk en de "heiligheid" van de
door hem gezworen eed, hoog aanzien. Ditzelfde gold voor hun uitspraken. Ongegronde en
beledigende kritiek aan het adres van de schepenen of hun oordelen, werd zwaar bestraft.
Rechter en schepen werkten ook mee aan het vastleggen van allerlei zaken waarmee geld
was gemoeid. Overdrachten van onroerend goed, leningen en schuldbekentenissen
passeerden voor de schepenbank. Bij zaken van groot belang was buiten de schepenen
soms ook nog de burgermeester aanwezig. In plaats van hun handtekening voorzagen de
schepenen en de rechter de oorkonden met hun persoonlijk zegel. Vanaf het derde kwart
van de 15e eeuw (1473) werd er enkel nog gebruik gemaakt van een gemeenschappelijk
schepenambts- of stadszegel.
Alle oorkonden moesten in het gerechtsboek worden ingeschreven. Samen met het
stadsrechtboek werd het schepenambts-zegel door drie schepenen beheerd.
In de schepenlade waren drie sloten aanwezig met drie verschillende sleutels. Om de lade te
kunnen openen en sluiten dienden de drie schepenen die hiervoor verantwoordelijk waren
gezamenlijk op te treden. Hiervoor moesten zij zelfs een bijzondere eed zweren om het
gerechtsboek en het zegel zorgvuldig te bewaren.
Het schrijfwerk werd door een beëdigde gerechtsschrijver met diverse klerken uitgevoerd.
Schepenen en rechter werden voor hun aandeel in civiele zaken betaald uit de
gerechtskosten die de verliezende partij diende te betalen. Bij strafzaken kregen ze een vast
aandeel in de proceskosten. Voor andere transacties ontvingen zij “1 tot 4 quart wijn”.
Door het veelzijdig en verantwoordelijk handelen van de schepen, verzekerden deze zich
van een plaats direct achter de twee burgemeesters der stad.
Drie weken voor elke zitting werd door de "Gerichtsbote" in de kerk daarvan een
aankondiging gedaan. De dagvaarding moest binnen 14 dagen na deze afkondiging plaats
vinden, zodat de gedaagde tenminste nog 8 dagen had om zich op z'n verdediging te kunnen
voorbereiden. Verder traden schepenen op bij allerlei conflicten waarop meestal een
uitspraak volgde. Degene die zich niet hield aan deze uitspraak, werd flink gestraft.
In de leer.
Binnen het Overkwartier Geldern, als ook in de drie andere Kwartieren van het Hertogdom
bestond er geen mogelijkheid tot beroep tegen het oordeel van de schepenbank. Noch in
civiele, noch in strafzaken. Kwamen de schepenen er na rijp beraad niet uit, dan bestond de
mogelijkheid om advies te vragen bij een hoofdbank. De hoofdbank beraadde zich
vervolgens op het probleem en leerde de schepenen van de lagere bank (onderbank) hoe zij
moesten handelen. Vervolgens kwamen de schepenen, het advies verwerkt en gehoord
hebbende, tot een uitspraak. In dit verband werd ook wel eens gesproken van " in Belehrung
gehen".
Het hoofdgerecht voor alle schepenbanken in het Overkwartier bevond zich in de hoofdstad
Roermond.
Lang niet alle schepenbanken gingen direct in Roermond in belering. Heel veel ziet men ook
dat een schepenbank eerst bij een naburige schepenbank te rade gaat om advies te halen.
Bij uiterst gecompliceerde zaken bestond dan nog de gelegenheid om "der Rat des Herzogs
of myns heren Kamer" te raadplegen. Enige uitspraken van de bank in Roermond wijzen in
deze richting.
De eerste vermelding van belering in Roermond door de schepenen van Goch dateert van
20 juli 1379. Hiervoor konden de Gochse schepenen terecht bij "das Obergericht" van
Geldern. Deze rechtsgang veranderde in 1473 toen Amt en Stad Goch onderdeel ging
uitmaken van het hertogdom Cleve.
De hertog van Cleve bepaalde dat de bank van Goch voortaan in belering moest bij de
schepenbank van Kalkar. De hertog had echter bij de overname van de stad Goch, deze
stad in allerlei oude rechten en gewoontes bevestigd. Dit betekende dat in Goch vooralsnog
naar oud Roermonds recht werd gehandeld. Voor het landelijk gebied van Goch gold dit
echter niet, zodat hier naar Kleefs recht gehandeld diende te worden.
Interessant om hier te noemen is, dat in een schepenboek dat in het begin van de 16e eeuw

1-18
geschreven is, vermeld wordt dat de hertog van Kleef bevolen had om bij uitspraken die de
Oberbank van Kalkar zou doen bij belering door de Gochse schepenen, naar oud Gelders en
niet naar hun eigen Kleefse recht gehandeld diende te worden.
Uit het huwelijk van Johan van Haeff zijn mogelijk de volgende 7 kinderen “in kaart te
brengen”:
1. Derick Haefts [2701] geb. en RK ged. te Goch circa 1420, overl. (minstens 55 jaar) na
1475 te Goch.
Uit onderstaande blijkt dat Derick aan de Molenstraat een erf heeft dat enerzijds
begrensd wordt door Seger Nyelen en anderzijds door priester heer Engelbert.
Op 11 augustus 1475. "Die Schöffen Derick van Stenen und Jacob van den Have
bekennen, das der Provisor des Männerhauses Gerit Arnts zugunsten der Armen das
Erbe, das dem Hernn Engelberth, Priester gehörte und in der Mühlenstrasse zwischen
Seger Nyelen und Derick Haefts liegt, und ein anderes Erbe wegen der darauf
stehenden 4 Rhein. Gulden, die seit 3 Jahren rückständig sind, gepfändet hat".
2. Herman Haeff [1499] geb. te Goch? circa 1423, ged. RK te Goch?, burgemeester van
Geldern (1494-1500), ovl. (minstens 77 jaar oud) te Goch? na 1500. (volgt Va, p. 2-1).
3. Jacobus van Haef [196] ook wel genoemd van den Haeve, geb. te Goch? circa 1425,
RK, schepen en provisor te Goch, ovl. (minstens 63 jaar oud) te Goch? na 1488. In dit
jaar wordt hij voor het laatst genoemd.
Jacobus is langdurig schepen van de stad (1474-1494) en provisor (zaakwaarnemer)
van het Wolweversgilde. Buiten de hierboven genoemde functies bekleedt hij ook nog
de rol van “bijtmeester”. Hij is met de andere schepenen verantwoordelijk om gedurende
de strenge winters een deel van de Niers, het water dat rondom de stad loopt, open te
houden door het hakken van 16 voet brede bijten. Ongetwijfeld had dit met de veiligheid
van de stad te maken. Het was natuurlijk de bedoeling dat mensen de stad
gecontroleerd in en uitgingen via de poorten en dat de “vijand” niet zomaar
ongecontroleerd over het ijs de stad binnen kon lopen.
We zien ook dat Jacobus in 1484 en ‘85 nog “Gastmeister “ van het Gasthuis is en in
1480 wordt er door de danmalige Gastmeister
een rekening betaald van 8 kannen dik bier
verteerd ten huize van Jacobus van Haaff.
Verder wordt er in 1487 gesproken over de
overdracht van 2 morgen land in het Mervorster
Veld, dat kennelijk eigendom is van Jacobus. Het
wordt overgedragen op de pastoor en de vicarie
van de stad Goch! Dit is één van de eerste
bewijzen betreffende familie-eigendom in deze
contreien. Mogelijk betreft het dezelfde twee
morgen waar ook bij zijn vader Johannes over
gesproken wordt.
In 1458 is Jacop van der Haeve, provisor van het
Wüllenamt samen met Joris Meister
Hendrickszn. Het armenhuis was aan de
Molenstraat gelegen. Later zal worden ingegaan
op de betekenis van het Wüllenamt; het
zogenaamde wolweversgilde. Dit gilde speelde
een zeer belangrijke rol in de Gochse
geschiedenis.
1471 December 27 "Bürgermeister, Schöffen
und Rat der Stadt Goch setzen fest, dass zur

1-19
Zeit des Eisgangs auf dem Stadtgraben rund um die Stadt Gräben von 16 Fuss Breite ins
Eis gehauen und offengehalten werden sollen, -- sogenannte "isen" oder "bijten", für die
abschnittsweise bestimmte "bijtmeister" verantwortlich sind.
... 3 bijten van der Cleynre Bruggen an der Steenpoirten lanx 's Hertogen Hoff up die
nedersten Stroem .... 3e bijt von Berchmans Erbe bis um Erbe Johans van der Eecke,
Bijtmeister Jacop van den Have und Peter Baey".
1473 "Item Henric [Mer..ass] heeft ingeclacht ende [raem] den Jacop van den Haeff
tobehoirt anderwerff gelijck dat boven to boick staet".
1474 “Jacop van den Haeff [Walre?] Reymkens sal sijn [kende leyen] bynnen 14
dagen". " Ordell Jacop van den Haeff dat die Richter die kende leyden ad 14 dage off van
dat yrste gedinck".
1474 Januari 17 " Friedrich von Haessom erklärt vor den Schöffen zu Goch, Jacob van
den Haeve und Henrick Lyeffer, das er die Belehnung von den Lehnenhofe von
Gelderland mit den Hofe op ther Horst empfangen habe, dies aber für das Kloster
Gaesdonck geschehen sey".
1475 Augustus 11. "Die Schöffen Derick van Stenen und Jacob van den Have bekennen,
das der Provisor des Männerhauses Gerit Arnts zugunsten der Armen das Erbe, das dem
Hernn Engelberth, Priester gehörte und in der Mühlenstrasse zwischen Seger Nyelen und
Derick Haefts liegt, und ein anderes Erbe wegen der darauf stehenden 4 rhein. Gulden,
die seit 3 Jahren rückständig sind, gepfländet hat". (1 Siegel).
Uit bovenstaande mogen we concluderen dat Derick van Haeff (Haefts) in de Molenstraat
onroerend goed in eigendom heeft dat grensde aan het bezit van priester Engelbert, het
eigendom dat nu overgaat naar de Arme Mannenhuis van Goch.
1475 "Jacop van den Haeff heefft gewonnen up Peter Wijnrinx? 2 Brab. gld. ". " Item
Jacop van den Haeff heefft ingelacht erstwerff Johan Gijssen paght in behueff der armen
gelyck dat to bueck staet".
"Damno (up) Jacop van den Haeff item moet werd hefft Herman [Lededuist?] dan up sacht
groot een [ mijn] [ ] und stehet sij en heb gheen guet dan Herman als een mombar ten
[gericht ] sijn mach dan sij van waar Herman en kinde dat also bewijssen und bij [ber....]
dat die [st pen] van recht wijssen die sij dan gheen ansthalt van spreken solde dan en
voor sij deed ansthalt van". (Tekst nog eens bekijken)
1476 "Item Jacop van den Haeff gewonnen up Rutger Kympen 4 Rx gulden" en ook van
dit jaar "Des neissten Satersdages na den heilligen paeschdach" wordt Jacop van den
Haeve, werkmeister des Wülleamts genoemd.
1480 In een rekening van Johan Thijs, Gastmeister des Gasthuys tot Goch, " Ick heb van
bevele Derick van den Berge Burgemeisters und meer anderen der vrunde in Jacops van
den Haeff huys gegolden an dicken bijer dat in Frederick Schroeders huys gehaelt wart, 8
Kanne".
1482 " Oirdell Jacop van den Haeve die Scepen en syn dess nyet wijss".
1483 Genoemd " Jacop van den Haeve en Henric van den Haeff" en ook schepen te
Goch is Jacop van den Haeve bij opmaken testament van Thonis van Hullsbergh. Zegel
van de schepenen goed bewaard!).
1484 Item Jacob van den Haeff heeft als een Gastmeister tot behueff des gasthuys
yrstwerff ingelacht Johan Malen erff wass voir in die Vosstraat gelegen dair Johan Mynsth
in woond plege als voir xii gld. sjairss und van 3 jair achterstediges ".
1485 "Jacop van den Haeff, Gastmeister des Gasthuys tot Goch.
1486 " Item Jacop van den Haeve van weghe die werkmeister legget int vachtgeding
eerstwerff gelijck voir to bueck steet".
1487 "Jacop van den Haeve gewesen up Der Paep, fl. 39.5 st. o.d.". (Het is mij niet
duidelijk wat dit “up der Paep” heeft te betekenen).
1487 Juli 16, "Vor dem Richter in Goch Heinrich van Holthuysen und den Schöffen H.
Lieffgen und J. Rycken verschreibt Jacob van den Haeve 2 Morgen Land im Mervorster

1-20
Feld neben dem Lande des Antonius Alteres an den Pastor und den Vikare".
Hier “verschreibt” Jacob van Haeff twee morgen land in het Mervorster Veld aan de
pastoor en de vicaris van de kerk van Goch. Geen sinnecure om zomaar twee morgen
land, dat toch een flinke financiële waarde vertegenwoordigt aan de kerk te schenken. Of
werd het toch verkocht? Verder worden deze bronnen vooral weergegeven om de
veelheid aan naamsvoorkomens te tonen.
4. Gertrudis ingen Hayf [2047] geb. en ged. te Goch? circa 1427, ovl. (minstens 28 jaar
oud) te Wetten na april 1455, trouwt te Wetten voor apr 1455, kerk.huw. (RK) met
Emont in gen DYEPRAEM [2048], geb. te Wetten circa 1425, RK, ovl. (minstens 30 jaar
oud) te Wetten na apr 1455.
1455 April 22 " Vor dem Richter zu Wetten, Heinrich von Honselaer und den Schöffen
daselbst, verkaufen die Eheleute Emont in gen Dyepraem und Geirtrud ingen Hayf an
Luyk van den Egeren ein Stück Land im Kirchspiel und Gericht Vetten, zinspflichtig an
den Hof zu Rade". (Waar is dit gelegen? Het is twijfelachtig of deze vermelding bij de
genealogie hoort, maar is –chronologisch ingepast- toch opgenomen).
5. Hendrik [2175], geb. te Goch? circa 1429, ovl. (ongeveer 54 jaar oud) te Goch?
circa 1483, (volgt Vb, p. 2-2).
1474." Item Henric van Haeff heeft ingclacht der erstwerff Derix erff van Keijler gelijck
dat [boven] to boick staet".
"Item Jan van Denen [Weechsthend] up Henric van den Haeff 7 Brab. gld. ad 20
stuver,"
"Item Henric van den Haeff heefft gewonnen up Henric van Ree 2 Br. gulden".
6. Joannes [2206], geb. te Geldern? circa 1431, RK, verwer te Geldern, ovl. (minstens 41
jaar oud) te Goch? na 1472.
Deze Joannes moet omstreeks 1430 zijn geboren, mogelijk te Geldern. Zijn vader zou
Joannes van Haeff kunnen zijn die schepen en burgermeester van Goch is. Maar deze
vroege generaties zijn met (te) weinig gegevens moeilijk chronologisch in te bedden.
1449 Bürgermeister von Geldern, Johan ten Have samen met Elbert Winter. Zes jaar
later in 1455 wordt verwer Johan van den Haeve als burger van de stad Kalkar
ingeschreven. M.i. kan dat dan niet om dezelfde gaan, evenals Herman van den Haeff
die van 1494-1500 burgemeester van Geldern is.
1463 tot 1469 Schöffe von Geldern Jan ten Haeff en in 1470 Werkmeister in Geldern,
Jan ten Haeff met Jan van Well.
In Geldern wordt wel consequent gesproken van “ten Haeff” Het is ook de enige link
naar Geldern. Komt hierna ook niet meer voor. Mogelijk hebben we hier toch met een
aparte familiegroep te maken die te Geldern resideerde.
7. Frederik van Haef [2702] geb. en ged. RK, circa 1433 mogelijk te Goch en overl.
(minstens 55 jaar oud) na 1488 te Goch?
1488 Genoemd " Jacop van den Haeve en Frederic van Haef”.
Het Wüllenamt en de broederschap van O.L. Vrouw.
De historie van de stad Goch hangt nauw samen met de geschiedenis va het zogenaamde
Wüllenamt; het zeer belangrijke gilde der wolwevers. Dit gilde onderhield nauwe
betrekkingen met de broederschap van O.L. Vrouw en bovendien met de twee liefdadige
stichtingen van het mannen- en vrouwenhuis in de Molenstraat te Goch.
Er mag van geluk worden gesproken, dat de Gocher arts Dr. Paul Bergrath in band vijf en
zes van de "Annalen des historischen Vereins für den Niederrhein” voor de oorlog al het
nodige van de aanwezige bronnen heeft gepubliceerd, want door het reeds eerder
genoemde zware bombardement op Goch van 7 oktober 1944 is een zeer groot deel van het
archiefmateriaal van het Wüllenamt en de broederschap van O.L. Vrouw verloren gegaan.

1-21
Ook het werk van de Gocher koopman Aloys Schlüpers: "Stiftung und Verwaltung des
katholischen Männerhauses und Frauenhauses zu Goch" uit 1894 heeft eveneens een
serieuze bijdrage geleverd aan de (vroege) geschiedenis van het wolweversgilde. Hierdoor is
heel veel geschiedkundige kennis bewaard gebleven.
Het wolweversgilde.
De stad Goch speelde tussen 1300 en 1600 een zeer belangrijke rol in het
doekmakersambacht. Vele gelieerde beroepen als wolkammen, spinnen, weven, walken en
het scheren en verven van de geweven doeken waren ruim vertegenwoordigd binnen de
stadsmuren.
Natuurlijk lag de schapenfokkerij ten grondslag aan deze economische activiteiten. Met
name op de Gocher heide; het gebied tussen Kalkar en Goch, werden grote schaapskuddes
geweid en "geschut".
De houten raamwerken die binnen de stad langs de Niers en de stadsgracht waren
opgesteld waren ontelbaar. Op deze rekken werd het geweven en gekleurde doek
opgespannen. Al in 1365 waren aan de Gocher doekproducenten gunstige (tol)voorwaarden
verleend die de handel zeer gunstig beïnvloedden. Bij Lobith betaalden de Gocher
doekhandelaars slechts de
halve tol. Bij Cuijk dienden zij
een stuk wollen Maaslander
doek af te staan.
Heel duidelijk zijn contacten
aangetoond met de Hollandse
steden Doodewaard, Zwolle
en Deventer. Maar ook naar
het oosten toe bloeide de
handel in de Gochse textiel.
Nadat het Wüllenamt zijn
statuten had gekregen, werd
het door de landheer aan
niemand toegestaan wol te
weven, zonder dat men
binnen Goch woonde. Dit
verbod gold voor het gehele
Amt Goch, tot aan de grenzen van Kleve, Kalkar, Geldern en Mook. Slechts de nonnen van
de abdij Gräfenthal (Nieuwklooster) was het toegestaan voor eigen gebruik wit en grijs doek
te vervaardigen.
Werkmeesters.
De statuten van het gilde schreven voor, dat er jaarlijks op Maria Lichtmis (2 febr.) vier "
Knaepen" als werkmeester gekozen moesten worden. Zij gaven een jaar lang leiding aan het
wolweversgilde. Door de rechter van Goch werden zij in naam van de hertog beëdigd en de
dag na het feest van Maria Lichtmis moesten deze vier werkmeesters twaalf goede mannen
kiezen (gezworenen) die hen het komende jaar moesten bijstaan. Ook zij werden beëdigd.
Deze 16 mannen dienden erop toe te zien, dat de binnen de stad opererende gildeleden zich
aan de regels en statuten hielden. Gebeurde dit niet, dan werden geldstraffen opgelegd.
In de tweede helft van de middeleeuwen, waren deze werkmeesters zeer waarschijnlijk
invloedrijker dan de burgemeester(s) en de raad van schepenen. Deze bestuurders van het
Wüllenamt waren belast met de jaarlijks terugkerende "bedeling van de armen". Zo zorgden
de rijkere burgers er voor dat de armen voedsel ontvingen. Vele giften ontving het gilde en
ze verzekerden zich van steeds meer inkomsten. Gaven en giften werden verdeeld op de
Quatemberdagen, op de dag voor het feest van de heilige Johannes de Doper en op de dag
voor Pinksteren.

1-22
Zowel de gevers als de ontvangers waren waarschijnlijk
allen leden van dit dominante wolweversgilde.
In de zestiende eeuw is er een duidelijke teruggang te
bespeuren in deze textielweverij. Met name door de import
van zeer fijn geweven stoffen uit Spanje, werd de grove
textiel uit Goch steeds verder teruggedrongen. Het
Wüllenamt had in de Gocher katholieke kerk een altaar
met het beeld van de Heilige Severus (Zie fig. uit Horst).
Daarnaast hing het gildewapen; twee gekruisde
weefspoelen met daarboven een kroon.
Mogelijk stond er zelfs een gildealtaar in de kerk. Dr.
Bergrath noemt dit in zijn publicatie van 1858/59. Dit altaar
zou in 1625 vervaardigd zijn omdat het oude gildealtaar bij
de beeldenstorm aan het einde van de 16e eeuw verbrand
zou zijn. Natuurlijk wordt ook de dag van St. Severus (8
januari.) nog feestelijk gevierd. De werkmeesters dienden
ervoor te zorgen, dat er op die dag een hoogmis met
orgelbegeleiding werd gezongen. Vermoedelijk stamt de bijeenkomst op 6 januari die nog
steeds door het provisorencollege wordt gehouden, hiervan af.
De broederschap van Onze Lieve Vrouw.
Aan deze broederschap ligt een aflaatbrief van 18 januari 1363 ten grondslag. Deze te
Avignon door de paus verstrekte oorkonde is voorzien van 24 zegels.
Tevens is deze aflaatbrief een getuige van het aanzien en de financiële macht van de
broederschap.
Het feest van de broederschap was de prosessie met het Mariabeeld dat op zondag na St.
Johannes feestelijk door de stad naar het O.L. Vrouwenkamp voor de Vrouwenpoort werd
gedragen. Op dezelfde dag organiseerde het amt het vogelschieten. De werkmeesters en
gezworenen dienden daarbij hun "Kopfschmuck" te dragen. Dit was gesierd met een zilveren
beeld van de Heilige Severus; de schutspatroon van de wevers. Het is verwonderlijk, dat er
in de in 1741 nieuw geformuleerde statuten en ordonnantiën van de broederschap, geen
sprake meer is van religieuze en kerkelijke rechten en gewoonten van de leden. Het gaat
dan hoofdzakelijk over het beheer van de beide huizen en de verkiezing van de 16 leden.
Mannen- en Vrouwenhuis.
Zoals reeds eerder vermeld, was het een taak
van de vier werkmeesters om de "Spenden" aan
de armen van de stad te verdelen. Hieraan ten
grondslag lag een aantal vrome stichtingen
waaruit inkomsten konden worden geput. In het
stadsarchief van Goch bevinden zich lijsten van
de inwoners van Goch die van deze "Spendung"
gebruik maakten. De Stichtingsbrief van het
Mannenhuis dateert van 21 juli (de dag voor Maria
Magdalena) 1455 en is uitgegeven door de
burgemeester, de schepenen en de raad van de
stad.
Ze verklaren dat Jedtken Geirlix, de weduwe van
Garits Geirlix, haar erf en huis in de Molenstraat
tot een armenstichting heeft gemaakt.
De stichtingsbrief verordonneerd dat er maximaal acht mannen en twee vrouwen mogen
wonen. Als beheerder werden twee priesters aangesteld, die op hun beurt daar enige
jaarrenten bij schonken. Zij selecteerden de inwoners voor dit Mannenhuis. (Fig. bij 6)

1-23
Ook hadden zij het recht om andere eerbare burgers uit de stad bij het beheer te betrekken.
In deze stichtingsoorkonde wordt voor het eerst de term provisor gebruikt.
Hetzelfde gebeurde eigenlijk met het Vrouwenhuis
(zie fig.) waar de stichtingsoorkonde op 15
augustus 1504 door het stadsbestuur wordt
opgemaakt.
Hier was het Johan van Boikweit die zijn erf en huis
in de Smidstraat naast een groentetuin en een
"Tuchrahmenplatz" die Johan Abels daarbij schonk
ten gunste van de arme vrouwen van Goch.
In dit huis zouden rond deze tijd maximaal vijf arme
vrouwen wonen. Al snel ontving deze stichting ook
van andere weldoeners diverse inkomsten en werd
het gevoegd bij de broederschap van O.L.Vrouw.
Het beheer werd door twee procuratoren
waargenomen. In samenspraak met de vicaris van het St. Catharia-altaar en het St.
Matthias-altaar werden de armste vrouwen van de stad uitgezocht. Ook hier worden de
jaarlijks wisselende beheerders als provisoren aangeduid. Hiermee zijn beide stichtingen
ondergebracht in de broederschap van O.L.Vrouw; en dit was niets anders dan de kerkelijke
"poot" van het Wüllenamt. In de statuten werd geregeld, dat de gezworenen van het
Wüllenamt, nadat ze op Maria Lichtmis hun werkmeesters hadden gekozen, een nieuwe
provisor voor het mannenhuis en eveneens een assistent van deze provisor dienden te
kiezen. De provisor van het afgelopen jaar diende met zijn assistent rekening af te leggen
van de inkomsten en uitgaven.
Tot slot dienden zij een maaltijd uit te reiken aan de werkmeesters en hun gezworenen,
waarbij elke provisor nog een "guten Mann" als gast mocht uitnodigen.
Het is zeer waarschijnlijk dat de provisoren van het mannenhuis uit de vertegenwoordiging
van het Wüllenamt afkomstig waren.
Eenzelfde protocol werd voor het vrouwenhuis gebruikt. Hier werd een dag nadat in het
mannenhuis rekenschap was afgelegd van het beheer, hetzelfde bij het vrouwenhuis
gedaan. Ook hier werd een maaltijd uitgereikt.
Het is echter volstrekt duidelijk, dat het beheer van beide huizen zich onomstreden in de
handen van de gezworenen van het Wüllenamt bevond.
Einde van het Wüllenamt en het ontstaan van het provisorencollege.
De zestien gezworenen van het Wüllenamt zijn naar het zich laat aanzien de zestien
provisoren van de stichting geworden. Naarmate het bestuur en beheer van de
broederschap steeds belangrijker werd, verloor de oorspronkelijke doelstelling van het
Wüllenamt steeds meer terrein.
En hoewel de betrokkenheid met het weversgilde steeds minder werd, beschouwden de
provisoren zich bevoegd om het toezicht over de wevers die er nog waren uit te oefenen,
bijeenkomsten te houden op het raadhuis en wolwevers te dagvaarden en van elk een kleine
bijdrage voor elk geweven stuk doek te verlangen.
Tenslotte werden hun "bevoegdheden" aangevochten door de beide burgemeesters der stad
en zonder dat het tot een gerechtelijke uitspraak kwam, werd de betrokkenheid van de
provisoren met het weversambacht in het jaar 1728 geheel beëindigd.
Sedertdien vertegenwoordigen de provisoren een vereniging van puur kerkelijke en
charitatieve aard. Eeuwen lang hadden de provisoren een kapitaalkrachtig instituut in
handen, dat met name door verwerving van vele boerderijen en landerijen en/of de renten
daaruit inkomsten verwierf. Vele eeuwen werd er een beroep gedaan op de hulp van de
broederschap bij vele gevallen van nood.
De belangrijkste dag is heden ten dage nog steeds de 2e februari; het feest van Maria
Lichtmis. Op die dag leggen de rendanten over het afgelopen jaar hun verantwoording af en
worden er nieuwe provisoren gekozen zoals dat reeds in de oude statuten van het

1-24
Wüllenamt was vastgelegd. In plaats van de "Kopfschmuck" is later de provisorenmantel
gekomen. Een over de knie reikende zwarte mantel met een over de schouders vallende
kraag en met een zilveren gesp als sluiting.
Na de laatste eeuwwisseling is ook de mantel echter niet meer gedragen waarmee vele
gewoonten en tradities tot het verleden behoren.