New Title - Sabam

Biografische films en op
bestaande personen geïnspireerde
fictieve personages
Het gebeurt dat cineasten films maken
over historische feiten of over het leven
van – al dan niet beroemde – bestaande
personen. Denk maar aan Stijn
Coninx, die onlangs het leven van Sœur
Sourire heeft verfilmd. Bij zulke films rijst
de vraag of de producent toestemming
van de verfilmde personen nodig heeft
en welke juridische risico’s hij loopt.
Auteursrechtelijk doet er zich eigenlijk
geen probleem voor. Een persoon wordt
niet als ‘auteur’ van zijn eigen leven
beschouwd en kan dus geen auteursrechten
claimen op gebeurtenissen die
hij heeft beleefd. Historische of waargebeurde
feiten zijn evenmin auteursrechtelijk
beschermd.
Maar pas op voor de manier waarop die
feiten worden beschreven! De vorm is in
principe wel beschermd. Indien wordt
uitgegaan van een bestaand werk – bijvoorbeeld
een boek, artikelen of een
film –, dan is geen toestemming nodig
om de beschreven feiten te gebruiken.
Maar de beschrijving van die feiten
(teksten, dialogen, afbeeldingen, enz.)
mag niet worden gekopieerd.
Om een biografie te maken of om zich
bij het filmen door een persoon te laten
inspireren is in principe dus geen toestemming
van de betrokkene nodig. In
bepaalde gevallen kan dat echter als
een onrechtmatige daad worden beschouwd.
Er moet immers worden gelet
op de eer biediging van de persoonlijke
levenssfeer.
Ter illustratie kunnen we de audiovisuele
bewerking van het leven van de Franse
topgangster Jacques Mesrine aanhalen.
In die film vielen, zonder hun toestem-
Franstalige filmprijzen “Magritte du Cinéma”
Onlangs reikte de Académie André Delvaux voor de
eerste keer haar “Magrittes du Cinéma” uit, de gloednieuwe
filmprijzen van de Franse Gemeenschap.
De uitreiking lokte maar liefst 1200
mensen en was live en ongecodeerd
te zien op Be TV.
Kort voor achten maakten piekfijn uitgedoste
regisseurs, scenarioschrijvers,
componisten en filmtechnici hun op -
wachting voor het grote feest. Samen
met tal van instellingen, sponsors en
al wat naam en faam heeft in de audiovisuele
wereld. Als partner van het
gebeuren was SABAM uiteraard goed
vertegenwoordigd.
De vlotte plechtigheid voldeed aan de
verwachtingen: gastvrouw Helena
Noguerra, de zus van zangeres Lio,
ming, de familienamen van twee per -
sonen die door de onverlaat waren ontvoerd.
Volgens het Franse Hof van
Cassatie vormde dat een in breuk op de
persoonlijke levenssfeer “zelfs gesteld
dat zij niet kwetsend is” voor de personen
in kwestie. Zij waren immers herkenbaar
en werden in hun huis gefilmd.
Gaat het om bekende personen, dan
mogen feiten die verband houden met
hun openbare activiteit zonder voorafgaande
toestemming in de film komen.
Zulke feiten behoren immers tot hun
openbare leven. Hetzelfde geldt trouwens
voor ‘gewone’ mensen die voor -
komen in verslaggeving over actuele
gebeurtenissen. Dat neemt niet weg dat
het privéleven van een persoon, bekend
of niet, alleen mag worden getoond mits
instemming van de betrokkene.
In artikel 1382 van het Burgerlijk Wet -
boek staat dat wie door zijn schuld
schade veroorzaakt aan een ander, die
moet vergoeden.
In Frankrijk, bijvoorbeeld, had een van
de scenarioschrijvers van de film “La
vie est un long fleuve tranquille” zich
geïnspireerd op een schouwspelartieste
die hij kende en die optrad onder het
pseudoniem Madame Groseille. Die
laatste voelde zich door het gelijknamige
filmpersonage gekrenkt en had
de scenarioschrijvers en de producent
van de film daarom voor de rechter
gedaagd. In die zaak oordeelde het
Franse Hof van Cassatie, in een vonnis
van 21 november 1990, dat “al wie
‘Madame Groseille’ in haar privé- of
beroepsleven kende, haar onvermijdelijk
in het filmpersonage herkende”. De
gelijkenis tussen het fictieve personage
en de bestaande persoon was dus
bewezen. Daar om was het Hof van
oordeel dat het feit dat Madame Gro -
leidde alles van begin tot einde in
goede banen. Al zorgden enkele
enfants terribles wel voor wat op -
schudding! De verschijning van Benoît
Poelvoorde, François Damiens en
Jean-Claude Van Damme bleef immers
niet onopgemerkt.
Grote winnaar van de avond was ongetwijfeld
Mr. Nobody. Die prent van Jaco
Van Dormael werd uitgeroepen tot
beste film van het jaar. Jaco zelf viel in
de prijzen als beste scenarioschrijver
en beste regisseur. Daarnaast kreeg
Mr. Nobody nog drie andere be -
kroningen, voor de beste fotografie
35
seille in de film als een vulgair, lui en
geldbelust persoon werd afgeschilderd,
een onrechtmatige daad vormde op
grond van artikel 1382 van het Bur -
gerlijk Wetboek. Elke persoon heeft
een recht op zijn afbeelding en kan zich
tegen het onrechtmatige gebruik van
zijn afbeelding verzetten. Dat geldt ook
wanneer een acteur wordt gekozen
wegens zijn gelijkenis met de bestaande
persoon waarop de film is geïnspireerd.
De afbeelding van publieke
figuren of andere personen die in verslagen
over actuele gebeurtenissen aan
bod komen, mag echter zonder hun
toestemming worden gebruikt als dat
gebruik gerechtvaardigd is met het oog
op informatie. In dat geval moet het
recht op afbeelding wijken voor de persvrijheid
en de vrijheid van meningsuiting.
Ook moet worden aangestipt dat
het recht op afbeelding toebehoort aan
levende personen en personen die minder
dan 20 jaar geleden zijn overleden.
Volgens de wet van 30 juni 1994 betreffende
het auteursrecht en de naburige
rechten is immers toestemming vereist
van de geportretteerde of, gedurende
twintig jaar na diens overlijden, van zijn
rechtverkrijgenden.
Kortom: de vraag of men zich in een film
door een bestaande persoon mag laten
inspireren, is een beoordelingskwestie.
Bij een geschil zal de rechter een afweging
maken tussen de vrije meningsuiting
van de cineast en de rechten van
de verfilmde persoon, dat wil zeggen
zijn recht op afbeelding en zijn recht
op eerbiediging van de persoonlijke
levenssfeer. Bovendien zal de rechter
ook nagaan of door de schuld van de
maker geen schade is berokkend aan
de verfilmde bestaande persoon.
Delphine Coppe
Dirk Vervenne
(Christophe Beaucarne), de beste
muziek (Pierre Van Dormael) en de
beste montage (Matyas Veress).
Drie films sleepten twee Magrittes in
de wacht: Illégal, Panique au Village
en Élève Libre.
André Delvaux, de peetvader van alle
Belgische cineasten, kreeg postuum
een Ere-Magritte. Die mocht zijn dochter
Catherine in ontvangst nemen uit
handen van Charly Herscovici, de voorzitter
van de Stichting René Magritte.
Ten slotte werd Benoît Poelvoorde
beloond door het publiek. Samen
met François Damiens, zijn kompaan
van Rien à déclarer, zorgde hij zoals
gewoonlijk voor vuurwerk op het podium.
(FS)
SABAM MAGAZINE 64 > 2011