Download PDF - Ipse de Bruggen

S p e l - e n 

o n t w i k k e l i n g s 

m a t e r i a a l 

E X P E R T J E 1

S p e l - e n 

o n t w i k k e l i n g s - 

m a t e r i a a l 

E X P E R T J E 1

2 E X P E R T J E 1 

Expertjes zijn uitgaven van het Expertisecentrum van Ipse de Bruggen. 

Kijk voor meer informatie over de expertjes en het bestellen ervan 

op www.ipsedebruggen.nl 

E X P E R T J E 1 : Spel- en ontwikkelingsmateriaal 

E X P E R T J E 2 : Totale communicatie 

E X P E R T J E 3 : Obstipatie, een lastig probleem 

E X P E R T J E 4 : Transculturele communicatie 

E X P E R T J E 5 : Voeding 

E X P E R T J E 6 : Verhuizen 

E X P E R T J E 7 : Rouwverwerking 

E X P E R T J E 8 : Zelfverwonding 

E X P E R T J E 9 : Visus

Ipse de Bruggen 

6e druk, maart 2012 

IdB218-MRT12 

Aan dit Expertje werkten mee: 

Auteurs 

Odile Agterberg 

Miriam Caminada 

Stephan Cramer 

Peter Deman 

Els Goossens 

Mathilde van ’t Hoog 

Yumi Janssen 

Elena Meloni 

Marieke Steendam 

Annemiek Suyker 

Lia van Vliet 

Sandra van der Voet 

Carla Wikkerman 

Vormgeving en redactie 

Marketing & Communicatie, Ipse de Bruggen 

Illustratie 

Aleid Landeweerd 

S p e l - e n o n t w i k k e l i n g s m a t e r i a a l 

© Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautoma- 

tiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enigerlei wijze, 

zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Ipse de Bruggen. 

3

4 E X P E R T J E 1

V o o r w o o r d 


Het Expertisecentrum van Ipse de Bruggen de Bruggen heeft onder meer tot taak de 

kennis en ervaring rond de zorg van mensen met een verstandelijke of meervoudige 

beperking te verzamelen, te ontwikkelen en beschikbaar te stellen. 

In dit kader brengt het Expertisecentrum ‘Expertjes’ uit, waarin kennis en ervaring 

van medewerkers rond een bepaald thema is vastgelegd. 

Expertjes pretenderen niet volledig te zijn, maar leggen de nadruk op praktijk- 

ervaring, nuttige aandachtspunten en tips. 

Wij hopen op deze wijze een bijdrage te leveren aan het verbeteren van de zorg, 

begeleiding en ondersteuning aan mensen met een verstandelijke of meervoudige 

beperking. 

U kunt ons helpen de Expertjes te vervolmaken door uw ervaringen aan ons door 

te geven. Zie hiervoor de vragenlijst op de laatste bladzijde. Hartelijk dank voor uw 

medewerking. 

Veel leesplezier! 

Marcel Schellart 

Directeur zorg 

Ipse de Bruggen 

5

6 E X P E R T J E 1

I n h o u d s o p g a v e 


1. Spel ................................................................................................ 9 

1.1 Spel en ontwikkeling ................................................................ 9 

1.2 Basisvoorwaarden voor ontwikkeling door spel ......................... 11 

1.3 Spelfasen ................................................................................. 12 

1.4 Gehandicapt en spelen ............................................................. 12 

1.5 Spelniveau ............................................................................... 13 

1.6 Deskundig speladvies ............................................................... 13 

2. Spelen ................................................................................................ 15 

2.1 Voorbereiding en stimulatie ...................................................... 16 

2.2 Tips voor het vastzetten/makkelijk hanteren van speelgoed ........ 16 

2.3 Spelen met kinderen met een verstandelijke beperking .............. 17 

2.4 Spelen met kinderen met een lichamelijke beperking ................. 18 

2.5 Spelen met kinderen met een meervoudige beperking ............... 19 

2.6 Spelen met kinderen met ADHD ............................................... 19 

2.7 Spelen met kinderen met een stoornis in het autistisch spectrum 20 

2.8 Spelen met kinderen met epilepsie ........................................... 21 

2.9 Spelen met kinderen met een visuele beperking ......................... 21 

2.10 Spelen met dove of slechthorende kinderen .............................. 22 

2.11 Spelen met kinderen met spraakstoornissen .............................. 22 

3. Speciale spelactiviteiten ................................................................... 23 

3.1 Muziek maken met mensen met een beperking ........................ 23 

3.2 Spelen aan de hand van thema ................................................. 24 

3.3 Spelen met computers ............................................................. 24 

3.4 Snoezelen ................................................................................ 25 

4. Speeltips voor de zintuigen .............................................................. 27 

4.1 Voelen, tasten .......................................................................... 27 

4.2 Zien ......................................................................................... 27 

4.3 Horen ...................................................................................... 28 

4.4 Ruiken ..................................................................................... 29 

4.5 Proeven ................................................................................... 29 

5. Informatie en adressen ..................................................................... 31 

Geraadpleegde literatuur ...................................................................... 34 

7

8 E X P E R T J E 1

1 . S p e l 


Spelen is leuk om te doen en leuk om naar te kijken. Spelen is een manier van bezig 

zijn voor alle leeftijden. Het spel blijft door de jaren heen niet hetzelfde, maar maakt 

een ontwikkeling door. 

Alle kinderen leren veel door spelen. Ze ontdekken zichzelf: hun gezicht, hun 

handen en hun voeten en wat ze daarmee kunnen doen of niet doen. Ook voor 

ouderen met een beperking, die een verstandelijk ontwikkelingsniveau hebben dat 

op de kinderleeftijd ligt, is bezig zijn met spelen ontwikkelingsmateriaal leuk en 

zinvol. Als er verder in dit Expertje wordt gesproken over kinderen, wordt ook deze 

doelgroep bedoeld. 

Spel biedt een groot aantal mogelijkheden tot zelfontplooiing en stimuleert onder 

meer de lichamelijke en verstandelijke ontwikkeling. Spelen heeft ook een vormende 

en sociaal-emotionele waarde. Spelen doe je altijd met iets of iemand. Door spel 

leert iemand hoe hij zich moet gedragen in de omgang met anderen. Want door na 

te doen neem je gedragingen, omgangsregels en gewoonten over. In spelsituaties 

kun je leren hoe je moet omgaan met gevoelens en hoe je gevoelens kunt verwer- 

ken. Ook de fantasie en creativiteit worden door spel vergroot en al spelende leer je 

oplossingen te zoeken voor problemen. 

Ook mensen met verstandelijke of meervoudige beperkingen hebben behoefte aan 

relaties met anderen en willen hun omgeving actief beïnvloeden. Via spel kunnen zij 

tal van aspecten spelenderwijs ontwikkelen. En natuurlijk gewoon plezier hebben. 

Spelen is dus voor iedereen belangrijk, ook voor mensen voor wie zelfstandig spelen 

wat minder vanzelfsprekend is. 

1.1 Spel en ontwikkeling 

Spel is een goede manier om te werken aan de ontwikkeling: 

Zintuiglijke ontwikkeling 

Door middel van kijken, ruiken, proeven, voelen en horen, leer je verschillen kennen. 

Zo doe je ervaringen op en leer je bijvoorbeeld gericht te kijken naar iets. (zie vanaf 

blz. 31) 

9

10 E X P E R T J E 1 

Motorische ontwikkeling 

Tijdens het spel leer je speelgoed te hanteren, handelingen te coördineren en voor- 

werpen vast te houden. Een goede oefening voor de motorische vaardigheden. 

Cognitieve ontwikkeling 

In het spel ontdek en onderzoek je dingen. Zo ben je spelenderwijs bezig met kennis- 

verwerving. Actie en reactie volgen elkaar op. Daarnaast leer je al spelend dat een 

object blijft bestaan ook al zie je het niet. Al spelend maak je kennis met eigen- 

schappen van voorwerpen, bijvoorbeeld de begrippen groot en klein. 

Taalontwikkeling 

Spel helpt bij het ontdekken van de taal als symbool (‘dat ding waar je mee knuffelt 

heet dus een beer’) en van betekenissen van woorden. Als je samen speelt ontstaat 

er een wisselwerking. Denk hierbij aan lichamelijk contact, elkaar aankijken, op je 

beurt wachten, praten en gebaren maken als reiken en wijzen. 

Sociaal-emotionele ontwikkeling 

Spelen biedt mogelijkheden om plezier te beleven aan je lichaam en om onrust en 

spanning af te zwakken. In allerlei spelsituaties kan een kind zich verschillend voe- 

len. Blij als iets lukt en boos als iets niet lukt. 

Spelen biedt ook de mogelijkheid ervaringen te verwerken die indruk hebben 

gemaakt. Via spel kunnen kinderen emoties uiten, bijvoorbeeld door fantasiespel of 

door sensopathisch spel (spelen met ongevormd materiaal als scheerschuim, water 

en zand etc.). 

Tijdens het spelen leert een kind hoe hij zich moet gedragen. Het neemt ideeën, 

gedragingen, omgangsregels en gewoonten over. 

Al spelend kan een kind leren zich meer te richten op de ander en op zijn directe 

omgeving. 

Gedrags- en attitudeontwikkeling 

Spelen beïnvloedt ook gedrag en attitude. Bepaalde spelvormen dwingen kinde- 

ren zich te concentreren, iets af te maken, vol te houden. De spanningsboog van 

mensen met een verstandelijke beperking is vaak klein, waardoor de wisselwerking 

tussen kind en spelmateriaal snel verstoord raakt. Een kind kan dan driftig worden 

en overspoeld raken door gevoelens. 

Via spel kan worden aangeleerd structuur aan te brengen door de situatie overzich- 

telijk te maken en het kind te begeleiden.

1.2 Basisvoorwaarden voor ontwikkeling door spel 


Om tot spel te komen dient er in ieder geval te worden voldaan aan bepaalde basis- 

voorwaarden. 

Veilig en vertrouwd 

Het is belangrijk dat iemand weet dat de opvoeders/begeleiders er voor hem zijn en 

op hem reageren. Iemand die zich niet veilig voelt, zal zijn omgeving niet verkennen 

of onderzoeken en zal geen nieuwe dingen uitproberen. Ook kan iemand vanuit 

een onveilige situatie geen zelfvertrouwen ontwikkelen. Na veel herhalen en steeds 

opnieuw bekijken wordt het nieuwe langzaam bekend en vertrouwd. 

Structuur 

Het bieden van structuur speelt in op de behoefte aan veiligheid, herhaling en 

regelmaat. Regelmatig terugkerende handelingen en vaste plaatsen voor activiteiten, 

regels en rituelen geven een basis van waaruit iemand het onbekende kan gaan 

ontdekken. 

Verbaal en non-verbaal contact 

Iedereen heeft behoefte aan liefkozing en koestering. Het geven van een positieve 

reactie, zoals een aanraking, praten, knikken en lachen lokt bij een kind een reactie 

uit. Door goed te letten op de gezichtsuitdrukking, bepaalde gebaren, een blik in 

de ogen kun je een ‘zesde’ zintuig ontwikkelen welke bewegingen, houdingen en 

geluidjes iemand fijn vindt. Het is de kunst om die signalen op te vangen die je in 

staat stellen in te gaan op wat iemand wil. Dan kun je een non-verbaal contact 

opbouwen. 

Stimulerende omgeving 

Positief ondersteunen en aanmoedigen door aankijken, praten, oppakken, knuffelen 

en spelen is heel belangrijk. Zelf dingen voordoen, samen dingen doen en op een 

speelse manier dingen onder de aandacht brengen, maken spelen leuk. 

Verkennen van de omgeving 

We leren het meest door ‘zelf te ondervinden’. Je kunt iemand in de gelegenheid 

stellen te kijken, te luisteren en te voelen door aantrekkelijk materiaal aan te bieden. 

Een kind moet de mogelijkheid krijgen nieuwe vaardigheden te oefenen. Daarom is 

het goed nieuw spelmateriaal aan te bieden in combinatie met een spel dat graag 

gespeeld wordt. 

11

12 E X P E R T J E 1 

1.3 Spelfasen 

Spelen is een manier van bezig zijn voor alle leeftijden. De spelontwikkeling voltrekt 

zich bij de meeste mensen volgens bepaalde lijnen en spelfasen. Mensen met een 

beperking hebben meer tijd nodig voor het doorlopen van de spelfasen. Bovendien 

ligt het maximaal te bereiken niveau lager en lopen de fasen soms door elkaar. 

De ene spelfase eindigt natuurlijk niet, waar de andere begint. De verschillende 

fasen blijven naast elkaar bestaan. Er komt telkens een nieuwe spelmogelijkheid bij 

die dan meer op de voorgrond staat, terwijl de vorige spelvormen nog steeds worden 

gebruikt. Sensopathisch spel en sociaal spel komen in alle spelfasen voor. 

We kunnen de volgende spelfasen onderscheiden: 

• Manipulerend spel (0-12 maanden) 

Het manipuleren van het materiaal; voelen, kijken, grijpen, bewegen 

• Sensopathisch spel (0- 5 jaar) 

Het spelen met ongevormde materialen 

• Combinatiespel (9-12 maanden) 

Twee of meer materialen tegelijkertijd gebruiken 

• Functioneel spel (9 maanden- 5 jaar) 

Materiaal gebruiken op de manier waarvoor het bedoeld is. 

• Constructiespel (9 maanden-5 jaar) 

Van de materialen wordt iets ‘gemaakt’ 

• Symbolisch- en fantasiespel 

Symbolisch spel: 18 maanden-5 jaar en fantasiespel: vanaf 3,5 jaar – 5 jaar. 

Aan de materialen wordt een bepaalde betekenis gegeven; doen-alsof, spel 

met fantasie, rollen en een verhaal 

• Succes- en gezelschapsspel (4-5 jaar) 

Het spelen met regels en afspraken 

• Sociaal spel (0-5 jaar) 

Het spelen met anderen 

1.4 Gehandicapt en spelen 

Het is niet vanzelfsprekend dat mensen met een verstandelijke of meervoudige be- 

perking spelen. Zij ontplooien vaak weinig of geen initiatief om op onderzoek uit te 

gaan of hebben door hun beperkingen daarvoor niet de mogelijkheden. Uit zichzelf 

zijn zij snel geneigd om in vaste patronen hun tijd in te vullen; dit geeft hen een 

zeker en veilig gevoel.


Spel is iets dat moet worden geleerd en komt vaak niet spontaan op gang. Vaak 

blijft iemand steken op een bepaald (laag) spelniveau (eindeloos herhalen van een 

bepaalde handeling). Als iemand niet zelf kan spelen dan moet je het samen doen. 

Veel herhaling en het aanleren van kleine stapjes tegelijk zijn daarbij noodzakelijk. 

Bij iemand met een verstandelijke beperking is er vaak sprake van een vertraagde 

kijk-, luisteren grijpgerichtheid. Het duurt langer voordat iets tot hem doordringt. 

Ook heeft hij meer moeite met het onthouden van zaken. Hij vergeet de spelregels 

of raakt de draad van het spelverhaal kwijt. Iemand met een verstandelijk beperking 

heeft daarom veel individuele waardering en gerichte stimulans nodig om tot spel te 

komen. 

Duidelijk zal zijn dat iedereen op zijn of haar eigen wijze op spelmogelijkheden 

reageert en tot spel komt. Het aanbieden van aangepast speelgoed is hierbij vaak 

noodzakelijk. 

1.5 Spelniveau 

Als je de spelregels van bridgen niet kent, is het niet leuk om mee te doen. En je 

kiest niet voor tafeltennis als je weet dat je balgevoel niet goed ontwikkeld is. Als je 

niet begrijpt wat de bedoeling van een spel is of niet over de vereiste vaardigheden 

beschikt, is het ook niet leuk om te spelen. Spel moet leuk zijn en aansluiten bij je 

niveau. Dit geldt natuurlijk ook voor mensen met een beperking. 

Het spelniveau bepalen van iemand met een verstandelijke beperking is niet een- 

voudig. Eén van de opvallendste kenmerken van iemand met een verstandelijke 

beperking is namelijk het disharmonisch ontwikkelingsbeeld. Dit betekent bijvoor- 

beeld dat iemand motorisch ontwikkeld is op het niveau van een vijfjarige, emoti- 

oneel ontwikkeld is op het niveau van een driejarige en een taalontwikkeling heeft 

van een tweejarige. Dit maakt het niet altijd makkelijk om spel en speelgoed aan te 

bieden dat aansluit op de ontwikkeling van het kind. In de praktijk kun je beter op 

een te laag niveau dan op een te hoog niveau starten en dan goed observeren of 

het kind toe is aan spelmateriaal op een hoger niveau. 

1.6 Deskundig speladvies 

Spelbegeleiding richt zich op het stimuleren van de spelontwikkeling of op het opti- 

maliseren van vaardigheden die via het spel geoefend kunnen worden. 

13

14 E X P E R T J E 1 

Spelbegeleiders kunnen helpen bij het nagaan welk spontaan spelgedrag iemand 

heeft ontwikkeld, bij het bepalen van het spelniveau en bij het zoeken naar geschikt 

spelmateriaal. Daarnaast kunnen zij kijken naar de problemen die zich voordoen 

rond het spelen. Is er sprake van herhaling van steeds hetzelfde spel? Kan het kind 

zich moeilijk richten op spelmateriaal? Kan het zich niet zelfstandig vermaken? 

Spelbegeleiders zijn behulpzaam bij het opzetten van een spelprogramma gericht op 

het bevorderen van de spelontwikkeling. Zij adviseren over geschikte methodes en 

materialen. Als individuele spelbegeleiding nodig is, kan de spelbegeleider op basis 

van een spelobservatie binnen het zorgen begeleidingsplan een specifiek werkdoel 

opstellen. 

Bij achterstand op bepaalde ontwikkelingsterreinen (verstandelijk, zintuiglijk, moto- 

risch, emotioneel, communicatief) kan spel als middel worden gebruikt om stagna- 

ties te verhelpen of de ontwikkeling te versnellen. Via het spelen kunnen vaardighe- 

den worden aangeleerd of geoefend, kunnen nieuwe ervaringen worden opgedaan 

en kunnen rollen worden aangeleerd. 

In een aantal gevallen is het aan te raden een onderzoek door een gedragsdeskun- 

dige of psychodiagnostisch medewerker te laten doen, om meer duidelijkheid te 

krijgen over het ontwikkelingsniveau van het kind. 

De hulp van een speltherapeut kan worden ingeroepen als er sprake is van emoti- 

onele blokkades bijvoorbeeld als gevolg van traumatische ervaringen. Hierbij wordt 

spel als middel gebruikt om veranderingen in gedrag en beleving te realiseren en 

emotionele blokkades te verminderen of op te heffen. De speltherapeut geeft 

iemand door spel de kans zijn remmingen, blokkades en angsten te uiten en te 

verwerken.


2 . S p e l e n m e t e e n g e h a n d i c a p t k i n d 

Om te weten welk spelmateriaal moet worden aangeboden is het noodzakelijk te 

weten welke zintuiglijke mogelijkheden een kind heeft: 

• Kan het kind het spelmateriaal zien? 

• Kan het kind geluidmakend speelgoed horen? 

• Kan het kind voelen? 

• Ruikt het kind lekkere luchtjes? 

• Beleeft het kind plezier aan verschillende smaken? 

Instanties als Visio (zien) en Effatha (horen) kunnen helpen om hierover meer duide- 

lijkheid te krijgen. Net als begeleiders en therapeuten kunnen ook zij adviseren over 

het soort speelgoed dat goed is voor de ontwikkeling van het kind. 

Wie speelt met kinderen met een beperking, moet er rekening mee houden dat zij 

vaak meer tijd nodig hebben om indrukken te verwerken. Het is goed om veel te 

herhalen en veel te praten over wat je doet en over wat je gaat doen. Het gebruiken 

van gebaren kan veel duidelijkheid geven. 

Voor de ruimte waarin wordt gespeeld, geldt over het algemeen dat die zo rustig 

en overzichtelijk mogelijk moet zijn. Ook is het belangrijk dat een kind, afhankelijk 

van zijn motorische mogelijkheden, een goede uitgangshouding heeft om te kunnen 

spelen. Een ergo- of fysiotherapeut kan hierbij helpen. Helaas is het zo dat bij een 

aantal kinderen met een handicap tijdens het spelen met spelmateriaal de spanning 

in hun spieren toeneemt. Zij kunnen daardoor minder goed hun armen bewegen. 

Zeker voor deze kinderen is het van belang dat er zoveel mogelijk rust is in de 

ruimte waarin wordt gespeeld en dat degenen die met het kind spelen zelf ook niet 

te druk zijn. 

Let goed op het kind. Het geeft door interesse, gezichtsuitdrukking en lichaams- 

houding aan of hij het nog leuk vindt om te spelen. 

15

16 E X P E R T J E 1 

2.1 Voorbereiding en stimulatie 

Spelen met een gehandicapt kind vraagt om een goede voorbereiding en voor en 

tijdens het spel om stimulatie. Belangrijke aandachtspunten hierbij zijn: 

• Ga tegenover het kind zitten als je de reacties goed wilt zien; 

• Wil je fysiek kunnen helpen of ondersteunen bij de spelhandelingen? Dan zit je 

juist naast het kind; 

• Bied niet teveel spelletjes tegelijk aan; 

• Herhaling is belangrijk om vaardigheden te oefenen en eigen te maken; 

• Geef het kind de tijd het speelgoed te ontdekken; 

• Het aangeboden speelgoed moet stevig en veilig zijn; 

• Zorg er voor dat het speelgoed en de wijze van aanbieden van het speelgoed 

aansluiten op de mogelijkheden en de interesses van het kind; 

• Heeft het kind moeite met aanwijzingen,? Doe dan voor wat je bedoelt of 

help mee; 

• Maak dat het kind zich gerespecteerd, begrepen en aanvaard voelt. Kinderen moe- 

ten groeien in zelfvertrouwen en niet onzeker worden door afbrekende kritiek; 

• Laat een kind zijn eigen spel spelen en ga niet onnodig sturen; geef alleen hulp 

als het kind er om vraagt of als het spel niet op gang komt; 

• Veel dagelijkse situaties, zoals wassen en aankleden, bieden mogelijkheden 

om spelenderwijs te leren. Denk hierbij aan het helpen met afdrogen van een 

plastic schaaltje of aan het strijken van zakdoeken op het blad van de rolstoel 

met een speelgoedstrijkbout. 

2.2 Tips voor het vastzetten / gemakkelijk hanteren van speelgoed 

• Met een lijmklem kan je speelgoed vastzetten aan een tafelblad; 

• Klittenband of anti-slipmatjes zorgen er voor dat speelgoed niet wegglijdt; 

• Zelfklevend magneetband maakt het mogelijk om voorwerpen op een mag- 

neetbord te plakken of leggen; 

• Klittenband kan goede diensten bewijzen bij het vastzetten van stukken speel- 

goed. Zo wordt bijvoorbeeld een blokkentoren veel steviger; 

• Maak speelgoed aan de pols vast om wegrollen te voorkomen; 

• Maak een speelschort met haakjes om speelgoed aan te hangen; 

• Een wc-ontstopper kan met behulp van de zuignap vastgezet worden op de 

tafel/het rolstoelblad. Aan de steel kun je van alles bevestigen; 

• Speelgoed kan aan een speelboog hangen, of via elastiek aan het plafond of 

aan de muur; 

• Aan een wasrek aan de muur of deur kan je van alles bevestigen.


Heb je meer nodig dan deze algemene tips om goed met een kind te kunnen spe- 

len? Vraag dan een individueel afgestemd advies aan een ergotherapeut. Daar heeft 

de cliënt wel een indicatie voor nodig. 

2.3 Spelen met kinderen met een verstandelijke beperking 

Voor kinderen met een verstandelijke beperking is in principe geen ander spelmate- 

riaal nodig dan voor kinderen zonder handicap. Dit geldt ook voor volwassenen met 

een verstandelijk ontwikkelings-niveau dat op de kinderleeftijd ligt. 

Voor kinderen met een verstandelijke beperking moet wel heel duidelijk zijn wat er 

met het speelgoed gedaan kan worden, bijvoorbeeld in- en uitpakken, stapelen of 

sorteren. Dit soort speelgoed wekt op een hele directe manier de belangstelling van 

het kind en nodigt uit tot spelen. 

Om de motoriek van het kind te activeren en zijn mobiliteit te stimuleren zijn materi- 

alen die rollen of rijden leuk: ballen bijvoorbeeld, of loopfietsjes. 

Belangrijk bij het spelen is dat er een bepaalde regelmaat of structuur in komt, dus 

vast speelgoed op een vaste plek. Een gevoel van veiligheid en vertrouwdheid ont- 

staat ook wanneer het kind regelmatig hetzelfde en niet te veel speelgoed tegelijk 

krijgt aangeboden. 

Elektronisch speelgoed kan met een aangepaste schakelaar goed hanteerbaar zijn 

voor een kind met een motorische beperking. Daarnaast zijn er veel geschikte 

bedieningsmogelijkheden bij spelcomputers en kan de snelheid van spelletjes soms 

worden aangepast. 

Er is ook veel speelleermateriaal te koop dat belangrijk is voor kinderen met een 

beperking. Het is vaak bedoeld om de concentratie te bevorderen naast het ontwik- 

kelen van schoolse vaardigheden (lezen, schrijven en rekenen.) Kinderen met een 

lichte verstandelijke beperking zijn over het algemeen erg goed in geheugenspel- 

letjes en puzzelen. Geschikt daarvoor zijn bijvoorbeeld memory of (eenvoudige) leg- 

en vloerpuzzels. 

Gezelschapsspelletjes kunnen voor een kind een leuke manier zijn om met anderen 

te leren omgaan. Als spelregels te ingewikkeld zijn kan je ze zelf vereenvoudigen. 

Houd er rekening mee dat iemand met een verstandelijke beperking meer tijd nodig 

heeft om te kunnen reageren en te voldoen aan een opdracht. 

17

18 E X P E R T J E 1 

Muziek kan ook een manier zijn om een kind te stimuleren om expressief en creatief 

bezig te zijn, hierin maakt een kind ook een ontwikkeling door. 

Heel belangrijk is dat het spel en spelmateriaal aansluit bij de belangstelling en de 

mogelijkheden van het kind. 

2.4 Spelen met kinderen met een lichamelijke beperking 

Het is van belang tijdens het spelen op een goede houding te letten. Het kind moet 

zich goed kunnen bewegen, voldoende controle hebben over de spieren en kunnen 

zien waarmee wordt gespeeld. 

Vaak is er gebrek aan coördinatie en kunnen kinderen bepaalde bewegingen niet 

maken met hun handen of armen. Dit kun je compenseren door middel van bogen 

en steunen, waardoor ze de beweging niet hoeven maken of de beweging gemak- 

kelijker voor hen wordt. Met speciale puzzels of lotto kan leuk gespeeld worden. 

Kinderen met een lichamelijke beperking zijn voornamelijk gericht op dingen die 

ze wel goed kunnen: zien en horen. Speelgoed dat geluid maakt of beweegt, zoals 

elektronisch speelgoed, kan hier goed bij aansluiten. Als bijvoorbeeld bedienings- 

knoppen en schakelaars vergroot of aangepast worden, kan het kind het speelgoed 

zelf aan- en uitzetten. Elektronisch speelgoed kan ook een goede voorbereiding zijn 

op het gebruiken van technische hulpmiddelen. 

Om een kind met een lichamelijke beperking de mogelijkheid te geven de ruimte om 

zich heen te verkennen is een rola (een plank met vier zwenkwieltjes) een goed mid- 

del. Op een rola ligt het kind op de buik en kan zich voortbewegen met de armen. 

Voor kinderen met een slechte armen/of handfunctie kan speelgoed aangepast 

worden. Maak bijvoorbeeld een verdikking om de grepen van pennen en potloden, 

zodat het kind ze beter vast kan houden. Een andere suggestie voor aanpassing is: 

veranderingen aanbrengen in de oppervlaktestructuur van het speelgoed zodat het 

niet kan verschuiven (bijvoorbeeld blokken voorzien van schuurpapier of klitten- 

band). 

Meer tips en adviezen nodig? 

Raadpleeg dan een spelbegeleider of een ergotherapeut.


2.5 Spelen met kinderen met een meervoudige beperking 

Kinderen met een meervoudige beperking kunnen zich door hun beperkte moge- 

lijkheden soms moeilijk actief op de omgeving richten. Hierdoor kunnen kinderen 

moeilijk keuzes maken over wat veilig of bedreigend, leuk of niet leuk is. Belangrijk 

is te letten op regelmaat en structuur in activiteiten. Hanteer bijvoorbeeld vaste 

speeltijden en verzorgingstijden. Vanuit een vertrouwde en herkenbare ervarings- 

wereld kan het kind zich gaan richten op nieuwe uitdagingen in zijn omgeving. 

Samen spelen met verschillende soorten spelmateriaal is leuk en belangrijk voor een 

goed contact. Speel daarbij in op de signalen die het kind geeft. 

Met kijkspeelgoed, geluidspeelgoed, tast-, smaak- en geurspeelgoed kun je de 

zintuigen van het kind activeren en stimuleren. Houd wel rekening met een over- 

gevoeligheid voor een prikkel. Als het kind tactiele afweer heeft, zal hij niet zo snel 

uit zichzelf speelgoed pakken. Er zal dan duidelijkheid moeten komen met wat 

voor soort materiaal het kind het beste kan spelen. Vaak kan een ergotherapeut of 

spelbegeleider hierbij goede adviezen geven. Bij kinderen met een overgevoelig- 

heid voor de tast voelt soms een zachte aanraking niet prettig. Je kunt ze dan beter 

stevig vastpakken. 

Bewegen heeft te maken met het ontwikkelen van bewustzijn, kennis van je eigen 

lichaam en de ruimte om je heen. 

Meervoudig gehandicapte kinderen moet je helpen door de ruimte te bewegen 

en verschillende bewegingen te ervaren. Bijvoorbeeld door: 

• Fietsen, autorijden, schommelen; 

• Samen springen op een luchtkussen of er op liggen en ervaren dat alles 

zachtjes beweegt; 

• Zitten of liggen op een opgeblazen strandbal; 

• Kijken naar zachte ballen, ballonnen, etc. die van iets af rollen. 

• In het zwembad of bad bewegingsspelletjes doen: drijven in een zwemband, 

golven maken, door het water bewegen, liggen of zitten op een drijvende 

mat, etc; 

• Voorwerpen aan elastiek laten bewegen door aanraking. 

2.6 Spelen met kinderen met ADHD 

Kinderen met een Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD) zijn hyperactief, 

rusteloos en druk. Vaak komt dat in de hele motoriek tot uiting. Het kind heeft een 

19

20 E X P E R T J E 1 

sterke aandrang om zich te bewegen en te reageren op elke prikkel uit de omge- 

ving. Een hyperactief kind speelt dan ook vaak chaotisch en ongestructureerd. Het 

kind wil dan met veel speelgoed tegelijk spelen of het speelt heel kort met verschil- 

lend speelgoed. In een rollenspel kan het kind moeilijk inspelen op gebeurtenissen 

van vroeger of op wat er nog gaat komen. De kinderen kunnen overgaan tot oever- 

loos fantaseren, wat weer kan leiden tot conflicten met andere kinderen. 

Spel en speelgoed is voor deze kinderen belangrijk om structuur te bieden. Om te 

voorkomen dat het kind wordt afgeleid door een overvloed aan prikkels, kun je het 

beste overbodige details van het speelgoed verwijderen. 

Dit geldt ook voor de ruimte waarin het kind speelt, probeer deze zo rustig mogelijk 

te houden. Verder is het belangrijk om met goede voorbeelden te werken; met figu- 

ren die een juiste weergave van de werkelijkheid aan het kind geven. Bijvoorbeeld 

liever een foto dan een tekening en liever een echt kopje met water dan ‘doen 

alsof’ met een blokje dat een kopje moet verbeelden. 

Bied niet teveel speelgoed tegelijkertijd aan. 

2.7 Spelen met kinderen met een stoornis in het autistisch spectrum 

Bij een autistische stoornis hebben mensen moeite om de prikkels die op hen afko- 

men (geluiden, aanrakingen, geuren, dat wat ze zien, etc.) zo te verwerken dat deze 

de juiste betekenis krijgen. De informatie die via de zintuigen (oren, ogen, neus, 

mond, huid) bij hen binnenkomt, wordt niet op de reguliere manier opgenomen, 

waardoor bijvoorbeeld een goedbedoelde lichte aanraking een heftige afweerreactie 

kan oproepen. Er zijn mensen met autisme die leven in een voor ons soms onbe- 

grijpelijke angst. Ze zoeken dan rustmomenten door zich terug te trekken of een 

activiteit of beweging veel te herhalen. 

Autistische kinderen kunnen niet of nauwelijks spelen. Zij kunnen geen variatie in 

hun spel aanbrengen. Ze herhalen stereotype activiteiten eindeloos. Een autistisch 

kind zal vaak gestimuleerd moeten worden om anders te gaan spelen. Zij moeten 

andere spelactiviteiten leren. Ook is het moeilijk contact te maken met autistische 

kinderen tijdens het spelen. 

Belangrijk bij het aanbieden van speelgoed is dat het voor één uitleg vatbaar is. Het 

is niet ‘fout’ om in het spel te gooien met een pop, maar een pop is bedoeld om 

mee te knuffelen of situaties na te spelen. Bied slechts één speelgoedje tegelijk aan


en laat het kind wennen aan het speelgoed door het regelmatig aan te bieden. 

Er bestaat een speciale speltraining voor autistische kinderen die door de spelbe- 

geleider gegeven kan worden, daarnaast is er ook spelstimuleringsprogramma dat 

zowel thuis als in de groep kan worden uitgevoerd. 

2.8 Spelen met kinderen met epilepsie 

Als een kind een epileptische aanval heeft, kan het niet reageren op prikkels van 

buitenaf. Soms gaat het kind in een aanval huilen of lachen. Dit wordt verkeerd 

geïnterpreteerd als degene die met het kind speelt, niet door heeft dat het kind 

epileptisch is. Bij een aanval is het beter te stoppen met spelen en het kind te laten 

rusten. Bij sommige kinderen wordt een epileptische aanval opgewekt door lichtflit- 

sen of plotselinge schrik. 

2.9 Spelen met kinderen met een visuele beperking 

Alle kinderen spelen graag. Het vinden van geschikt speelgoed voor zeer slecht 

ziende of blinde kinderen valt echter niet mee. Voor blinde en slechtziende kinderen 

is het moeilijk om een beeld te krijgen van de wereld om hen heen. Zij moeten ge- 

bruik maken van de andere zintuigen: voelen, horen, ruiken en proeven. Hier kan je 

op inspelen door speelgoed aan het kind te geven dat geluid maakt, een bepaalde 

geur of smaak heeft of dat gemaakt is van materiaal dat het kind makkelijk kan 

herkennen met zijn vingers. 

Beschrijf voor het kind de voorwerpen in de directe omgeving en vertel wat je aan 

het doen bent. Kondig altijd aan wat je gaat doen om een schrikreactie te voorkomen. 

Het is belangrijk dat vormen en verhoudingen overeenkomen met de werkelijkheid. 

Ook is belangrijk dat je zo veel mogelijk benoemt wat het kind hoort, voelt, ruikt 

en proeft. Het kind kan het verband tussen spel en werkelijkheid namelijk pas goed 

ervaren als die werkelijkheid erbij betrokken wordt. 

Speelgoed dat voortgeduwd kan worden, is heel geschikt om de ruimte te verkennen 

omdat het speelgoed dan werkt als een soort stootbumper. Het kind kan zijn ruimte- 

lijke inzicht ook ontwikkelen door te spelen met bouw- of constructie materiaal. 

Zorg er in ieder geval voor dat er voldoende licht is in de omgeving waarin wordt 

gespeeld. Bij visuele problemen moet duidelijk zijn hoeveel het kind ziet (op welke 

afstand zet ik het speelgoed neer) en welke kleuren het kind het beste ziet 

21

22 E X P E R T J E 1 

(zwart/wit, felgekleurd, blauw/geel). Soms lijkt het er op dat het kind een andere 

kant opkijkt, omdat het hoofd naar een andere kant is gericht, maar de ogen niet. 

Dan kan het zijn dat het kind scheef kijkt en dus wel ziet. 

2.10 Spelen met dove of slechthorende kinderen 

Om goed te kunnen spelen met dove of slechthorende kinderen, moet duidelijk zijn 

hoeveel een kind hoort (wel of geen speelgoed aanbieden waar geluid uitkomt). 

Sommige kinderen zijn erg schrikachtig voor bijvoorbeeld harde geluiden. Ook moet 

rekening gehouden worden met de kant waar vandaan het geluid komt. Soms is het 

gehoor links beter dan rechts of andersom. 

Tijdens het spelen is het belangrijk eerst de aandacht van het kind te trekken. Je 

gezicht moet op ooghoogte van het kind zijn, zodat het je kan zien praten. Maak 

tijdens het spelen ook gebruik van lichaamstaal. Bied gelegenheid het speelgoed uit- 

gebreid te onderzoeken. Apparaten die trillen of die je anderszins goed kunt voelen 

zijn net als mobiles, zoekspelletjes en zaklantaarnspelletjes heel geschikt. 

2.11 Spelen met kinderen met spraakstoornissen 

Bij kinderen met spraakstoornissen is het belangrijk om het spreken te stimuleren. 

Dit kan bijvoorbeeld door bij het spelen alle voorwerpen en situaties waarmee het 

kind te maken heeft duidelijk bij naam te noemen en ter ondersteuning gebaren te 

gebruiken. Verder kan je alle klanken herhalen die het kind maakt. Daarmee moedig 

je het kind aan om terug te praten. Als het kind op die manier voldoende wordt 

gestimuleerd, kan het geleidelijk zijn eigen klanken en die uit de omgeving gaan 

nabootsen. 

Bij oudere kinderen is het belangrijk dat ze genoeg tijd krijgen om woorden uit te 

spreken. Laat het kind uitpraten en luister naar wat het te zeggen heeft. Door mid- 

del van taalspelletjes, zang en voorlezen kan het taalgebruik gestimuleerd worden. 

Cd’s met tekst op muziek kunnen kinderen met spraak- en taalstoornissen helpen 

om de gesproken taal in zich op te nemen, bijvoorbeeld door met bekende liedjes 

mee te zingen en te neuriën. Ook bestaat er een geluidenkwartet. 

De taalontwikkeling stimuleer je met het oefenen van het taalbegrip, training van 

het geheugen en training van de woordenschat, zinsopbouw en uitspraak. Ge- 

schikte spelletjes waarbij taal, luisteren en geheugen een rol spelen zijn taalmemory, 

galgje, scrabble en rebussen.


3 . S p e c i a l e s p e l a c t i v i t e i t e n 

3.1 Muziek maken met mensen met een beperking 

Muziek maken heeft niets te maken met begaafdheid; ieder kind is muzikaal. Met 

muziek kun je veel emoties oproepen. Muziek maakt vrolijk, maar muziek kan ook 

weemoedig klinken, droef of agressief. Sommige muziek nodigt uit tot beweging 

en dans. 

Om vertrouwd te raken met muziek moet een kind op de eerste plaats leren luiste- 

ren. Attendeer het kind op geluiden en muziek. Experimenteren met verschillende 

soorten muziek kan verrassende effecten teweegbrengen. Draai in plaats van de 

afgezaagde cd met kinderliedjes eens een klassieke cd of een cd met Afrikaanse 

muziek. Ook een cd met herkenbare (film)geluiden spreekt kinderen vaak aan. 

Muziek heeft een aantal eigenschappen, die voor mensen met een beperking 

belangrijk kunnen zijn. Muziek is ongrijpbaar en vluchtig en doet een rechtstreeks 

beroep op de belevingswereld. Muziek is een communicatiemiddel, dat op allerlei 

niveaus aanwezig kan zijn. Muziek is ook een belangrijk expressiemiddel door het 

non-verbale karakter. In het samen muziek maken, kunnen sociale vaardigheden 

geoefend worden, omdat zij bij het muziek maken noodzakelijk zijn. Muziek wordt 

vaak gebruikt als ondersteuning bij verzorgende, ontwikkelingsgerichte en recrea- 

tieve bezigheden. 

Op eenvoudige, maar kwalitatief goede instrumenten kunnen ook mensen met een 

handicap zelf muziek maken. Met een klokkenspel, klankstaven, triangels, trommels, 

tamboerijnen, schudkokers en bellen kun je fijn muziek maken. Met muziekinstru- 

menten kun je heel goed bepaalde aspecten benadrukken: hard-zacht, hoog-laag, 

snel-langzaam, kort-lang, stilte horen, dieren nadoen, tikken van de regen nadoen, 

etc. Het zingen van liedjes met een eenvoudige melodie en eenvoudig ritme nodigt 

uit tot bewegen en meedoen. 

Een stap verder dan muziek als spel gaat muziektherapie. De doelstelling van mu- 

ziektherapie is uiteenlopend van aard en afhankelijk van de doelgroep. Hierbij kan 

gedacht worden aan: 

• Recreatieve muziektherapie, die zich richt op het verbeteren van de sfeer, het 

bezig zijn en het ervaren van plezier en opluchting; 

23

24 E X P E R T J E 1 

• Psychotherapeutische muziektherapie die zich richt op het oplossen van 

psychische of psychosomatische problemen; 

• Ortho(ped)agogische muziektherapie, die gebruikt wordt om het verstandelijk 

of lichamelijk functioneren te verbeteren en te helpen bij het opbouwen van 

een positief zelfbeeld; 

• Palliatieve muziektherapie, die wordt gebruikt bij het tijdelijk verzachten van 

de pijn bij bijvoorbeeld rouwprocessen; 

• Actualiserende muziektherapie, die mensen ondersteunt in het zoeken naar 

persoonlijke groei. 

3.2 Spelen aan de hand van thema 

Het spelen aan de hand van een thema is erg leuk, omdat het de mogelijkheid 

biedt om volgens een leidraad te werken aan verschillende ontwikkelingsgebie- 

den. Je kunt spelen met kinderen van verschillende belevingsniveaus en toch met 

hetzelfde thema bezig zijn. Er zijn verschillende programma’s die aan de hand van 

thema’s werken. Zo is er de methode Ervaar het maar van Thyra Koeleman (www. 

ervaarhetmaar.nl) en kun je gebruik maken van ‘Samen spelen rond een thema’. 

Deze praktische map is gemaakt door spelbegeleiders van Ipse de Bruggen. Het 

thema ‘boerderij’ is uitgewerkt voor de verschillende doelgroepen op de kinderdien- 

stencentra (KDC’s) en is ook goed te gebruiken bij samenwerkingsprojecten tussen 

KDC’s en reguliere kinderopvang. De map is te bestellen bij het Expertisecentrum 

van Ipse de Bruggen. 

3.3 Spelen met computers 

Het spelen op een computer lijkt een beetje op televisiekijken. Via beelden en gelui- 

den worden allerlei avonturen gepresenteerd. Hoe meer actie hoe leuker het is. Op 

televisiebeelden kun je echter geen invloed uitoefenen, maar op een spelcomputer 

heb je de actie zelf in handen. Dat is de reden dat veel kinderen het leuk vinden om 

computerspelletjes te doen. Daarbij komt nog dat je in de meeste computerspel- 

letjes wordt beloond als je het (na oefening) goed doet. Computerspelletjes kunnen 

andere spelvormen niet vervangen, maar zijn een goede aanvulling op het reeds 

bestaande aanbod. 

Ook voor kinderen met een beperking is spelen op de computer leuk en leerzaam. 

De oog-hand coördinatie wordt geoefend, het draagt bij aan het verbeteren van 

het ruimtelijk inzicht en het prikkelt de zintuigen. Veel spelletjes stimuleren de


nieuwsgierigheid en fantasie. Het samen spelen heeft natuurlijk ook een sociaal 

aspect. 

In sommige computerspelletjes komt veel geweld voor. Belangrijk is hierop te let- 

ten, omdat agressief gedrag in computerspellen vaak wordt beloond, hetgeen een 

verkeerd beeld geeft van de werkelijkheid. 

Kinderen met een beperking vinden het meestal leuk om naar felgekleurde bewe- 

gende beelden te kijken en te luisteren naar geluiden. Ze zullen vaak ook genieten 

van anderen die op de computer spelen. Er zijn speciaal programma’s gemaakt voor 

kinderen met een verstandelijke handicap. Toetsenborden met extra grote knoppen 

en andere aangepaste bedieningshulpmiddelen zijn te koop om ook mensen met 

een beperking in staat te stellen een computer te gebruiken. Een ergotherapeut kan 

adviseren over de aanschaf van dergelijke hulpmiddelen. 

Sommige computerspelletjes zijn niet geschikt voor kinderen met epilepsie. De 

sterke beeldwisselingen kunnen namelijk een epileptische aanval veroorzaken. 

3.4 Snoezelen 

Mensen met een (ernstig) verstandelijke beperking hebben een beperkte ervarings- 

wereld. Zij kunnen niet alles wat zich rondom hen afspeelt overzien en binnenko- 

mende indrukken en prikkels zijn vaak verwarrend en beangstigend. Toch is het 

belangrijk dat ook zij vanuit de eigenbelevingswereld ervaringen opdoen zonder 

gestoord te worden door verwarrende prikkels. 

‘Snoezelen’ is een samentrekking van ‘snuffelen’ en ‘doezelen’. Snuffelen geeft al 

aan dat de activiteit gericht is op onderzoek en het ontdekken van de omgeving en 

doezelen maakt duidelijk dat het ook een rustgevende activiteit is. Tijden het snoe- 

zelen kun je uitvinden welke prikkels een reactie uitlokken en welke prikkels iemand 

aansporen om te bewegen, iets te pakken of bijvoorbeeld te gaan zingen. 

Veel organisaties hebben goed uitgeruste snoezelruimtes waar begeleiders de 

mensen met een verstandelijke handicap selectief prikkels aanbieden binnen een 

sfeervolle omgeving. Ook buiten de snoezelruimte kan echter gesnoezeld worden. 

De wind in je haren voelen, pannenkoeken ruiken en proeven, koeien horen loeien: 

het zijn allemaal ervaringen die je zintuigen prikkelen. Ook lekker op schoot zitten 

en samen luisteren naar een muziekje of kijken naar mooie videobeelden is een 

vorm van snoezelen. En wat dacht je van spelen in een ballenbad? 

25

26 E X P E R T J E 1


4 . S p e e l t i p s v o o r d e z i n t u i g e n 

4.1 Voelen, tasten 

Voelen doe je met je hele lichaam: met je handen, je voeten, je mond, je huid. 

Directe lichamelijke ervaringen kunnen een middel tot contact zijn. Om de wereld te 

ontdekken, is de tastzin onontbeerlijk. Probeer kinderen te stimuleren om te voelen 

en dingen te ontdekken. Laat ze bijvoorbeeld: 

• Lichaamsdelen bestrelen, bekloppen, bekrabbelen; 

• Lichaamsgeluiden ervaren door het kind met zijn hoofd op je buik te leggen: 

adem diep, hoest, hik, gaap, maak een brommend geluid; 

• Op schoot zitten en ritmisch (mee)schommelen, van voor naar achter of heen 

en weer; 

• stro, gras, zand, mos, modder, bloemen en andere natuurmaterialen betasten; 

• blokjes voelen die beplakt zijn met allerlei materialen die verschillend aanvoe- 

len: schuurpapier, bont, wol, pannenspons, klittenband, etc.; 

• een plastic zakje voelen met wat water en shampoo erin - geeft een heerlijk 

glibbergevoel; 

• spelen met dichtgemaakte washandjes met allerlei materialen er in (bonen, rijst, 

knikkers, piepschuim, etc.); 

• op een voelbord kennismaken met allerlei materialen: fluweel, jute, katoen, 

gaas, folie, borstels, etc.; 

• Spelen met speeldeeg: maken van bloem en zout (verhouding 2 : 1) met een 

beetje slaolie en aanlengen met water tot het de vereiste dikte heeft; 

• Bellen blazen en/of bellen pakken. 

4.2 Zien 

Door kijken en waarnemen leer je de omgeving kennen. Het ervaren van het verschil 

in licht en donker, van schaduwen en flitsbewegingen en andere visuele prikkels no- 

digen uit om op onderzoek uit te gaan. Felle en contrastrijke kleuren zijn belangrijk 

bij een verminderd gezichtsvermogen. 

Speltips vol visuele prikkels: 

• Laat de ruimte eens vanuit een ander standpunt bekijken: verschillende 

hoogtes, ondersteboven, staand op een tafel of stoel; 

• Laat iemand eens door een verrekijker of vergrootglas of een caleidoscoop 

kijken; 

27

28 E X P E R T J E 1 

• Het is altijd leuk om naar dieren te kijken, bijvoorbeeld naar vissen, vogels, 

konijn, hond, kat en dieren van de kinderboerderij; 

• Kiekeboe spelen is en blijft leuk; 

• Een discobal geeft telkens andere vlekjes op de muren; 

• Een ‘lopende’ lichtslang is voor de kinderen fascinerend om naar te kijken; 

• Met een zaklantaarn (vooral met gekleurde kapjes) kun je fijn spelen; 

• Allerlei mobiles zijn goed zelf te maken en voor kinderen die veel liggen leuk 

om naar te kijken; 

• Kijken naar goed afgesloten plastic flessen met gekleurd water (ecoline) en 

leuke drijvende dingen er in. Met glycerine en glitter kun je het laten sneeu- 

wen. Ook belletjes van badschuim die langzaam verdwijnen zijn leuk om naar 

te kijken; 

• Naar opwindpoppetjes, windmolentjes, knikkerbanen en ander bewegend 

speelgoed kun je blijven kijken. 

4.3 Horen 

Klanken en geluiden zijn van grote betekenis voor een mens. Vertrouwde stemmen 

en geluiden geven iemand een veilig gevoel. Bepaalde vormen van geluid, bijvoor- 

beeld muziek kunnen een bepaalde sfeer of stemming oproepen. 

Speltips voor horen: 

• Met de stem kun je allerlei geluiden maken: hoog, laag, fluisteren, brommen, 

neuriën zingen, rijmpjes, aftelversjes; 

• Ook via de koptelefoon kun je allerlei dingen laten horen; 

• Cd’s met muziek of met geluiden (geluiden van dieren, auto, trein, brommer, 

stemmen van bekenden, lachen, huilen, etc.); 

• Cd’s met klassieke muziek worden vaak erg mooi en rustgevend gevonden; 

• Een rinkelkoord met bijvoorbeeld een koebel en kleine belletjes kun je leuk 

achter je aan trekken; 

• Op knoopsgatenelastiek kun je belletjes naaien. Als je die om je pols of enkel 

knoopt, maak je geluid zonder dat je iets vast hoeft te houden; 

• Een kookwekker maakt een tikkend geluid en geeft plotseling een alarmsignaal; 

• Lege plastic flessen gevuld met rijst, macaroni, knikkers maken een leuk geluid. 

Doe een beetje lijm op de schroefdraad van de dop voor je hem dichtdraait; 

• Zakjes van verschillende soorten papier maken allemaal een ander geluid als je 

er mee speelt.

4.4 Ruiken 


Ruiken is ook een middel van contact. Een geur kan herkenning of een speciale 

sfeer oproepen. Een geur geeft je informatie over de dingen om je heen. Ook buiten 

ruik je verschillende geuren: uitlaatgassen, visboer, de geur van mest, dennenbo- 

men, de lucht na een regenbui... Via de neus weet je ook wat er gegeten gaat wor- 

den. Denk maar eens aan het bakken van pannenkoeken, een ei of frites, de geur 

van een appeltaart in de oven en natuurlijk het zetten van koffie. 

Geurige speltips: 

• Maak zakjes met bloemen, kruiden, badzout, om lekker aan te kunnen ruiken; 

• De plastic busjes van fotorolletjes zijn handig te vullen met kaneel, cacao, koffie, 

pindakaas, etc. en lekker om aan te ruiken; 

• Verse bloemen ruiken heerlijk van dichtbij; 

• Een doekje met eau de cologne of parfum geeft je weer een andere geurprikkel; 

• Het branden van een wierookstokje ruik je in de hele ruimte; 

• Scheerschuim, shampoo, badschuim, massageolie, etc. kunnen heel erg lekker 

ruiken; 

• Reukolie en reukkaarsjes prikkelen je reukorgaan; 

• Betrek het kind bij het bereiden van eten. 

4.5 Proeven 

Het proeven van verschillende smaken: zuur, zoet, bitter is iets wat je door je mond 

ervaart. Ook het betasten en onderzoeken van voorwerpen gebeurt vaak met de 

mond. 

• Tijdens het eten leer je verschillende smaken kennen. Het is goed zo veel mo- 

gelijk variatie aan te brengen in eten en drinken. Wit- en bruin brood, kren- 

tenbrood, roggebrood, beschuit en crackers smaken allemaal anders. Net als 

verschillende soorten zoet en hartig beleg; 

• Het sabbelen aan kaas, worst, koek, augurken en een ijsje geeft telkens een 

andere smaaksensatie; 

• Laat iemand verschil leren kennen tussen warm en koud, taai, hard, zacht en 

glibberig; 

• Je vingers dopen in een bakje met jam, appelstroop, honing, pudding, appel- 

moes, vla of slagroom en daarna aflikken maakt het mogelijk allerlei smaken te 

leren kennen. 

29

30 E X P E R T J E 1

5 . I n f o r m a t i e e n a d r e s s e n 

Speel-o-theek 


Aangepast spelen ontwikkelingsmateriaal is vaak duur en je weet vaak niet of het 

kind het echt leuk vindt en er iets mee gaat doen. 

Gelukkig zijn er speel-o-theken voor mensen met een handicap, die beschikken over 

goed, verantwoord en gespecialiseerd speelgoed. 

Het is fijn om daar dingen uit te proberen en advies te vragen aan medewerkers of 

andere ‘leners’ over speelgoed en spelmateriaal. 

Informeer bij MEE in uw regio waar u de speel-o-theken kunt vinden. Speel-o- 

theken vragen meestal wel een kleine vergoeding en/of lenen alleen uit aan mensen 

met een betaald lidmaatschap. 

Internet 

Op internet kunt u veel informatie vinden over spelen ontwikkelingsmateriaal. 

Enkele handige websites zijn: 

• www.fovig.nl 

oudervereniging met info over visueel gehandicapten en spelen 

• www.fvo.nl 

informatie van de Federatie van ouderverenigingen van mensen met een ver- 

standelijke handicap 

• www.lkc-xidis.nl 

kenniscentrum voor computergebruik en handicap 

• www.vraagbaakcjb.net 

vraagbaak over het gebruik van computers en software door gehandicapten 

• www.pictolezen.nl 

Boeken 

site met allerlei informatie over pictolezen. 

Er zijn veel boeken die aansluiten op het thema ‘spelen ontwikkelingsmateriaal 

voor mensen met een verstandelijke of meervoudige handicap’. Een bloemlezing uit 

het aanbod: 

• Speelgoed voor kinderen met een geestelijke handicap 

• Speelgoed voor kinderen met een motorische handicap 

• Speelgoed voor kinderen met een meervoudige handicap 

• Speelgoed voor kinderen met een zintuiglijke handicap 

31

32 E X P E R T J E 1 

• Folders van de Stg. Informatievoorziening Gehandicapten Nederland, Utrecht, 

NIG/IDC 1989 

• Veilig Speelgoed 

Stg. Consument en Veiligheid, Postbus 5169 1007 AD Amsterdam 

• Wat ligt er in de speelgoedkast? 

Marianne de Valck, Sijthoff 

• De spellenwijzer 

Marianne Niederer en Leon Vie, Studio 124 Design, Amsterdam 

• Spelletjes met Spulletjes 

Bartl Almuth, 1993 

• Samen spelen, Samen leren 

Melanie Rice, 1986 

• Spelen met knopen 

Hajo Bucken, 1995 

• Muzikaal Spelenboek 

Ger Storms, 1979 

• Spelletjes voor zeer slechtziende en blinde kinderen 

Theofaan, (0486) 47 10 03 

• Speelgoed maken voor meervoudig gehandicapten 

Stg. Spel- en Opvoedingsvoorlichting 

• Speciaal Spel voor speciale kinderen 

Joop Hellendoorn, Wolters Noordhoff 1991 

• Spel en speelgoed bij geestelijk gehandicapte kinderen 

U. Scholten, Dekker en v.d. Vegt, Nijmegen 1985

• 12 vuistregels voor ouders met begrip voor spel 

Stg. S&O, Spectrum 026 – 38466262 

• Snoezelen; een andere wereld: praktijkboek 

J. Hulsegge en A. Verheul, Intro 1986 

• Spelend ontwikkelen 

Amelsvoort, Bolhuis, Damhuis, Scholten, 2005 

Leveranciers 


Enkele leveranciers van aangepast spelen ontwikkelingsmateriaal: 

Barry Emons BV 

Hoefslag 11 

5411 LS Zeeland 

T : (0486) 45 26 26 

F : (0486) 45 28 38 

E : snoezel@barryemons.nl 

I : www.barryemons.nl 

Rompa 

Nenko Nederland 

Industriestraat 11 

5331 HW Kerkdriel 

T : (0418) 63 17 23 

F : (0418) 63 26 19 

E : mail@nenko.nl 

I : www.nenko.nl 

Senso-Care 

Speciaal spel- & zorgmateriaal 

Postbus 18726 

2502 ES Den Haag 

T : (070) 362 03 07 

F : (070) 362 03 73 

I : www.senso-care.nl 

33

34 E X P E R T J E 1 

Gebruikte literatuur 

• Spelbegeleiding in de zorg voor verstandelijk gehandicapten 

1995 – NGBZ 

• Spel als therapie 

1994 – NGBZ 

• Spelbegeleiding 

1996 - NGBZ 

• Dienstencatalogus Ipse 

2000 

• Ontwikkeling kinderen 0 – 4 jaar 

1998 – Ipse – I. Even en G. Morshuis 

• Recreatieve vaardigheden 

1998 – Nijgh Versluys – H. Hautvast-Haaksma en div. anderen 

• NIZW encyclopedie 

2000 

• Ontwikkeling en opvoeding 

1997 – Nijgh Versluys – H. Houtvast-Haaksma en A. Verhoef 

• Spelmogelijkheden voor meervoudig gehandicapte kinderen 

1990 – Fiad/VGN J. Meys en I. Vermeulen 

• Spel in relatie tot handicaps 

1986- Samson- diverse auteurs- Comp. Spel en Speelgoed 

• Spelen met fantasie: ideeënboek voor leerkrachten en ouders 

1988 – van Loghum Slatrus – J. Hillendoorn 

• 12 vuistregels voor ouders met begrip voor spel 

1990 – Stg. S&O – Spectrum

• Speciaal spel voor speciale kinderen 

1991 – Wolters Noordhoff - J. Hellendoorn 

• Muziek & Psyche 

1987 – van Gorcum&Comp. Assen - Dr. H. Smeijsters 

• Methoden van muziektherapie 

1994 – Intro - Nijkerk, R. Adriaansz o.a. 

• Snoezelen; een andere wereld 

1986 – Intro, Nijker, J. Hulsegge en A. Verheul 

• Spel en speelgoed bij gehandicapte kinderen 

1985 – dekker en v.d. Vegt, Nijmegen, U. Scholten 


35

36 E X P E R T J E 1 

F o r m u l i e r v o o r a a n v u l l i n g e n e n 

w i j z i g i n g e n 

Wij willen de Expertjes zo goed en compleet mogelijk maken. Uw opmerkingen en 

ervaringen nemen wij graag mee om dit Expertje over zelfverwonding te vervolmaken. 

Wij stellen het dan ook zeer op prijs als u dit formulier invult en stuurt naar: 

Ipse de Bruggen Expertisecentrum 

Postbus 15 

2630 AA Nootdorp 

U kunt natuurlijk ook per e-mail reageren: 

expertisecentrum.nootdorp@ipsedebruggen.nl 

Wat moet volgens u nog worden toegevoegd aan dit Expertje: 

........................................................................................................................... 

Wat is naar uw mening niet juist: 

........................................................................................................................... 

Hebt u nog wensen, opmerkingen of tips voor een toekomstige uitgave? 

........................................................................................................................... 

Mogen wij u benaderen als we nog vragen hebben over het ingevulde formulier? 

Zo ja, dan hieronder graag uw contactgegevens vermelden: 

Naam: ........................................................................................ 

Functie: ........................................................................................ 

Organisatie: ........................................................................................ 

Postadres: ........................................................................................ 

Mailadres: ........................................................................................ 

Telefoon (zakelijk): ........................................................................................

I e d e r e e n i s b i j z o n d e r 

Ipse de Bruggen is een van de grootste zorgorganisaties in Zuid-Holland. 

We zijn er voor mensen met een (licht) verstandelijke of een (ernstig) 

meervoudige handicap. Mensen die op eigen kracht niet kunnen ‘meedoen’ 

in onze samenleving. We ondersteunen hen in alle activiteiten: wonen en 

werken, leren en recreëren. Thuis of op school, in behandelvoorzieningen of 

in crisisopvang. In de buurt of beschermd op een terrein. Tijdelijk of een leven 

lang. We doen dat vanuit onze expertise in diagnostiek, advies en behandeling. 

En we doen dat vooral vanuit de menselijke maat van liefde, aandacht en de 

normale behoefte om gezien en gehoord te worden. 

Iedereen is bijzonder. Dat bepaalt het denken en doen van Ipse de Bruggen. 

w w w . i p s e d e b r u g g e n . n l

Download PDF - Ipse de Bruggen

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?