Kvo 66 - Reunistenvereniging Onderzeedienst

Inhoud
Kunnen we nu eindelijk eens barbecuen?
Ja het moest
Windkracht 10
In Memoriam
Oudejaars overpeinzing van de voorzitter
Geachte redactie (Bloedvlaggen)
De snuiver (deel III slot))
KVO leden
Hoe gaat het toch met....van der Meulen
Oudgedienden onder elkaar
Is dit het eerste ontwerp van ons OZD embleem?
Oproep reünie snuivertrip Hr.Ms. “Zeehond” mrt.1949
100 jaar Franse Onderzeedienst
-1-
Blz.
3
3
3
4
5
6
8
9
10
12
13
14
Nr. 66 dec.’98

Samenstelling bestuur
H.W. van Vliet Voorzitter Korteweg 8
3054 AS Rotterdam
010-4611514
beermuis@dds.nl
D. Heij Secretaris Bennekomseweg 68
6871 KG Renkum
0317-317063
W.P.P. Falkmann Redactie KVO Middelzand 5306
1788 HC Den Helder
0223-642668
w.falkmann@wxs.nl
W.P. van der Veeken Redactie KVO Jolstraat 74
1784 NL Den Helder
0223-630265
A. Prins Penningmeester Heiligharn 166
1785 SP Den Helder
0223-635455
M. van Dwingelen 2e Penningmeester D.Abbesteelaan 16
1785 GN Den Helder
0223-632809
LTZ2oc A.G. Wegman Vertegenwoordiger OZD Onderzeedienst / BUOPS
Postbus 10000
1780 CA Den Helder
0223-653444
Erelid van de vereniging : de heer J.H. van Rede
Contactpersoon voor bestuursaangelegenheden, waaronder adreswijzigingen e.d, is de tweede
penningmeester M. van Dwingelen.
Gehele of gedeeltelijke overname van artikelen uit “Klaar voor Onderwater” is toegestaan na
verkregen toestemming van de redactie.
Contributie
De minimale contributie bedraagt f. 10,00 per jaar
Betaling moet voor 1 maart overgeschreven zijn wil men als lid ingeschreven blijven.
Voor 1 Maart niet betaald betekent afgevoerd als lid.
Zij die reeds lid zijn krijgen in de december KVO een acceptgiro bijgesloten.
Buitenland leden worden verzocht contant via penningmeester, of via een kennis in Nederland te
betalen i.v.m. de hoge overschrijvingskosten. Vergeet niet, eigen naam en adres, te vermelden.
Gironummer vereniging : 39.28.464.
t.n.v. Onderzeedienst Reünistenvereniging
Heiligharn 166
1785 SP Den Helder
-2-
25
amsterdam 10 februari 1971
secretaris president
de nederlandsche bank
VIJF EN TWINTIG
GULDEN
25
jan pietersz
sweelinck

“Ja het moest”
Deze tekst staat op de achterzijde van ons monument.
Onze gevallenen willen wij eren in deze en volgende KVO’s
Mulder P.J.
Andriese H.G. Misseijer W.Th.
BouwmansH.G. Saidin
Furer J.Th. Raden Sastrawidjaja
Kasman Mas Soemantri
Kokkelink D. Tatoeil Ch.
Loekemeijer P. Zevenbergen E.
Windkracht 10
De storm stak op,
het schip deinde,
de golven beukten,
het schip verdween.......
het was een onderzeeboot,
de O-twee-één.
W. Claes 1941
In Memoriam
In de afgelopen tijd zijn de volgende leden van de vereniging overleden:
10 juni A. Breel Leiden
28 juli F.A. Meyer 91 jaar Medemblik
10 november J.W. Scheer 93 jaar Den Helder
Wij zullen hen in eerbiedige herinnering blijven gedenken
-3-
Jarman L.J.
Aken C.C.J.v. Laurens J.M.
Blom W.F. Aboul Madjid R.
Breeschoten A. Marsidan
Broers T.J. Meijer F.
Bruin A.T. Nagel H.C.v.d.
Dam M.A.v. Nooy E.R. de
Dungen F.v.d. Os O.v.
Edwards C.A. Radder P.J.
Enak Rademakers E.P.
Groen P. Rietvelt A.
Groenendaal G.E.J. Sanger H.R.
Haasnoot A. Slob G.
Hasselt L.J.v. Soeparno
Heer P.de Tawi
Karta Timmens G.
Klumper J.J.W. Vastenhout E.A.
Last J. Vorstenbos J.v.
Vink A.

OUDEJAARS OVERPEINZING VAN DE
VOORZITTER.
Bij het schrijven van een stukje voor de overgang naar het laatste jaar van deze
eeuw kan ik de verleiding bijna niet weerstaan om niet alleen terug te blikken naar het afgelopen
jaar, maar naar de hele 20 e eeuw waarin de volledige geschiedenis van de Nederlandse
Onderzeedienst zich heeft afgespeeld.
Bij nader inzien is het echter toch beter dat tot volgend jaar te bewaren.
Ik zal mij nu dus beperken tot 1998 : zoals U weet heeft onze vereniging twee hoofddoelstellingen,
te weten het jaarlijks organiseren van een reünie en het uitgeven van een contactorgaan.
Vergeleken met het vorige (lustrum)jaar met de grote geëmancipeerde reünie ter gelegenheid
van het 90-jarig bestaan van de OZD was 1998 een rustig jaar met een goed bezochte reünie
op de Marine Kazerne Amsterdam. Daarmee is de eerste doelstelling uitgevoerd. Voor wat
betreft de tweede doelstelling, het uitgeven van een contactorgaan kunt U regelmatig zien dat
er door de nieuwe redacteur Wil van der Veeken en reeds langer door Will Falkmann hard
aan gewerkt wordt om voor U een smeuïg, informatief en prettig leesbaar blad te produceren.
Als U van mening bent dat er meer artikelen met historische waarde of grotere diepgang gepubliceerd
moeten worden, nodig ik U hierbij uit om in de pen te klimmen.
Ondertussen werpt het 100-jarig bestaan van de OZD zijn schaduwen vooruit en Uw bestuur
is samen met de OZD al bezig daar ideeën voor te formuleren.
Als we buiten onze vereniging kijken, zien we dat er wederom krachtige bedragen op defensie
bezuinigd moeten worden. De ingreep bij de OZD enkele jaren geleden om terug te gaan
van 6 naar 4 boten is al zo hard aangekomen dat de OZD ditmaal enigszins buiten de financiele
snijoperatie wordt gehouden.
Ook is het goed te weten, dat men met een kleine groep mensen bij RDM Submarines BV
met man en macht bezig is de “know how van onderzeebootbouw“ te trachten voor Nederland
te bewaren.Het is echter een moeizaam traject met thans geen behoefte aan Nederlandse
nieuwbouw en onderhoud te Den Helder.
Buiten Nederland zien we behoorlijk grote economische spanning en helaas ook oorlogen en
opstanden op verschillende continenten.
Wij zijn in West-Europa gezegend met economische voorspoed. Deze heeft op zijn beurt
weer het nadeel dat er een groot personeelsverloop is, met name onder de KM-officieren, en
dat treft de OZD met zijn relatief kleine aantal officieren gevoelig.
Omdat we ons in deze maand op de jaarwisseling voorbereiden, wil ik van deze gelegenheid
graag gebruik maken de wens uit te spreken dat U de feestdagen aan het eind van dit jaar in
harmonie met de U dierbaren moogt beleven en dat U met een prachtig 1999 deze eeuw zult
mogen afsluiten.
-4-
De Voorzitter

Geachte redactie,
Naar aanleiding van het verslag in KVO-65
over de bloedvlaggen van Hr.Ms. “O-21” en
Hr.Ms. “KXV” het navolgende.
Twee leden van onze vereniging H.v.de Ende
en J.van Nieuwenhuizen, beiden tachtigers,
beiden laatste overlevenden, die de gehele Japanse
oorlog van 8 december tot 15 augustus
1946 aan boord van Hr.Ms. “KXIV” hebben
gevaren. Deze onderzeeboot heeft op 23 december
1941 in samenwerking met de MLD
“Dornier vliegboot “X 35” de Japanse landingsvloot
aangevallen bestaande uit 1 kruiser,
2 torpedojagers, 3 troepentransportschepen,
1 olietanker tijdens de landing op de
olievelden bij Kuching, North West British-
Borneo. Met resultaat dat de “KXIV” de kans
heeft gekregen de torpedoschepen en de olietanker
tot zinken te brengen.
Na terugkomst in Soerabaja op 27 december
1947 voor laden brandstof, torpedo’s en uitvoeren
van noodzakelijke reparaties, heeft de
“Toekan Tjet” op beide brugvleugels 3 troepenschepen
en 1 olietanker geschilderd (zie
foto).
Aan boord was toen niets bekend van bet be-
staan van een “Jolly-Roger” of “Bloedvlag”.
Tijdens de grote beurt op de “Philadelphia
Naval Dockyard” eind 1942 voor o.a. een
nieuwe brug, zijn de oude brugwanden door
de U.S Navy in Chicago gebruikt voor propaganda
bij werving voor onderzeedienstper-
-5-
soneel waarbij de oudste Officier aanwezig
is geweest. Na de grote beurt naar Dundee
in Schotland gevaren. Aldaar zijn alle officieren
overgeplaatst en vervangen door officieren
van de O-boten, die voor de Britse
Marine voeren. De Jongste Officier bleef
aan boord en werd Tweede Officier.
Tijdens de uitreis naar uiteindelijk Fremantle,
West- Australië is in de Rode Zee de
“Bloedvlag van de KXIV” door de officieren
ontworpen. Een bloedrode vlag met een
goudkleurige vechtende Nederlandse Leeuw
(O-21) naar stuurboord lopend (zie foto).
De “Jolly Roger” van de “KXIV” bij de
OZD- kazerne heeft nooit bestaan. Foto- afschriften
van de bloedvlag zijn al jaren aan-
wezig in de traditie kamer maar de Onderzeedienst
heeft geen wijzigingen gedaan.
Wij, twee leden, zijn van mening dat de toekomstige
onderzeedienst - bemanning de
ware oorlogsgeschiedenis moeten weten.
Alle Nederlandse onderzeeboten hebben de
“Jolly Roger”" gevoerd behalve de eigenzinnige
“O-21” en de “KXIV”.
J. Van Nieuwenhuizen

De snuiver (deel III)
Het varen met een snorkelende U-boot was
zeker in het begin geen aangename bezigheid.
Als de boot z'n snorkel gebruikte en
de topklep werd door de overslaande golven
dicht gedrukt dan ontstond al vrij vlug een
onderdruk in de boot. Velen onder ons hebben
dat ook meegemaakt en kunnen nog
steeds aanvoelen hoe het moet zijn geweest.
Steeds maar weer de druk achter je trommelvliezen
te moeten compenseren. Voorwaar
een vermoeiende bezigheid. Ook werden
soms afvoergassen via de inlaat weer
naar binnen gezogen, waardoor de atmosfeer
in de boot er niet beter op werd. Bovendien
maakte het zogspoor van de snorkel
inlaatmast en de opstaande navigatieperiscoop,
vooral bij een glad zeeoppervlak, in
ieder geval overdag detectie door de tegenstander
mogelijk. Ook de psychische druk
van een oorlog ter zee en het ontbreken van
daglicht zorgde ervoor dat de bemanning
erg kwetsbaar werd tengevolge van vermoeidheid.
Mogelijk zijn door deze oorzaken
enkele U-boten tot zinken gebracht.
Tegenover de hier opgesomde nadelen
stond echter als groot voordeel het feit dat
voor radar indertijd een snorkelende onderzeeboot
moeilijk te detecteren was.
Als alleen de kille cijfers bekeken worden,
moet worden geconcludeerd dat bij het
Duitse onderzeedienstpersoneel, uitzonderingen
daargelaten, van een ongelooflijke
moed sprake is geweest. Binnen een dienst
als de onderzeedienst, die een andere marine
vormde als de bovenwater marine, moeten
de enorme verliezen aan boten en bemanningen
waargenomen zijn door de individuele
onderzeedienstmensen.
Rekenkundig was bij de Duitse onderzeeboten
een overlevingskans van twee maanden.
Zelfs blinde fanatici onder de bemanningen
moeten toch hebben geweten dat de verliezen
enorm waren. Zeker het personeel aan
de Franse Atlantische kust, waar de frontboten
waren geconcentreerd.
Van de 1160 U-boten van de verschillende
typen, zijn er 780 vernietigd door geallieerde
handelingen en/of door andere oorzaken
verloren gegaan.
Van de 41000 man personeel zijn er 28000
met hun boten in de diepte verdwenen en
5000 krijgsgevangene gemaakt. Hier tegenover
staan ook de enorme verliezen die de geallieerden
geleden hebben aan schepen en bemanningen.
De Amerikanen bijvoorbeeld verloren in de
Pacific-oorlog 53 boten, voornamelijk van
het Fleet type. De Nederlandse verliezen aan
boten en bemanningen zijn ons allen bekend.
Hoewel deze Nederlandse vinding door oorlogshandelingen
en overmacht in verkeerde
handen gevallen was, is het nut van dit idee
overduidelijk bewezen. Technisch kwam de
snuiverinstallatie, zo zullen we die in het vervolg
noemen, door toepassing en ervaring
van de Duitsers, steeds meer in staat van perfectheid.
Pas na bestudering van enkele aan
het eind van de oorlog buitgemaakte U-boten
gingen de geallieerden pas in 1947 over op
het gebruik van de snuiver.
De Amerikanen die o.a. de U-2513 en de U-
3008 in beslag genomen hadden, dit waren
onderzeeboten van 1600 ton, van het type
XXI, met hoofd elektromotoren van 2500pk
en MAN diesel motoren van 2000 pk, bovendien
uitgerust met de voor die tijd moderne
snuiverinstallatie.
Na de oorlog gingen diverse landen, veelal na
bestudering van het Duitse XXI type, over op
modernisering van de onderzeebootvloot. Zo
waren de Amerikanen al in het gelukkige bezit
van het z.g. Fleet type onderzeeboot, de
Gato, de Balao en de Tench klasse. Ontworpen
voor een hoge bovenwatervaart en voorzien
van vier dieselmotoren en twee krachtige
hoofdelectromotoren.
Het romp ontwerp en het uiterlijk van de drie
-6-

Fleet-typen verschilden op details, wel was
een groot verschil in dikte van de drukvaste
huid. Tevens werden dieselmotoren van
verschillende fabricage toegepast.
Ofschoon het ontwerp van de snuiverinstallatie
verder gebruik verdiende, werd direct
na de tweede wereldoorlog het Amerikaanse
Fleet type voor wat betreft de snuiverinstal-
latie, nog niet aangepast. Wel werd eerst
een R-boot, een boot uit de eerste wereld
oorlog, van een primitieve snuiverinstallatie
voorzien om eerst uitgebreide proeven te
doen.
De noodzaak grootschalig snuivers te gaan
installeren werd, door het beëindigen van de
vijandelijkheden op zee, niet noodzakelijk
geacht.
De Engelsen zagen wel direct het nut van de
snuiverinstallatie en begonnen vrijwel direct
na afloop van de vijandelijkheden, in navolging
van de in beslag genomen Duitse Uboten,
met de modificatie van hun T-boten.
De Nederlandse onderzeedienst heeft in totaal,
door de aanzienlijke verliezen die geleden
zijn, tijdens en na de oorlog vier Engelse,
zogenaamde T-boten in dienst gehad,
Hr. Ms. Dolfijn, Zeehond, Zwaardvis en
Tijgerhaai.
In verloop van tijd zijn deze boten uitgerust
met een z.g. klapsnorkel, die zoals hiervoor
beschreven, door de Duitse U-boten van het
type VII en het type IX in gebruik geweest
zijn. In vergelijking met onze O-boten en
de Duitse U-boten oogden deze boten wat
ouderwets en vooroorlogs. De voortstuwing
installatie was echter, voor wat betreft de
hoofd elektromotoren, krachtiger dan onze
O-boten.
Een primeur voor onze onderzeedienst was
de overtocht van Hr. Ms. Zeehond, die de
Atlantische-Oceaan grotendeels snuiverend
overstak in 1949.
Pas in 1947 zijn de onderzoekingen van de
Amerikanen verder gegaan en is de snuiverinstallatie
voor de Fleet type boten, die omgebouwd
werden tot Guppy’s, verder ontwikkeld.
Het maakte, gezien het feit dat het Fleet
type ruim ontworpen boten waren, dat voor
het vinden van ruimte voor een snuiverinstallatie
niet zoveel moeite behoefde te worden
gedaan.
Een probleem was, dat de Duitsers bij hun
standaard onderzeebootmotoren de z.g.
viertact diesel gebruikten, die minder gevoelig
waren voor drukschommelingen tijdens
snuiverbedrijf dan de tweetact motoren die
standaard geïnstalleerd waren op de Amerikaanse
onderzeeboten. De drukschommelin-
gen veroorzaakten in de beginfase van de
snuiverbeproevingen schade aan de dieselmotoren.
Van de door de motor mechanisch
aangedreven blowers, de spoelpompen, daarvan
braken de aandrijf-tandwielen. Nadat de
dieselmotor-fabrikanten het ontwerp herzien
hadden zijn hiermee geen problemen meer
ontstaan.
De eerste Amerikaanse Fleet-type die van een
snuiverinstallatie is voorzien was de Irex, SS
482. Dit was een boot van de Tench klasse,
gebouwd in 1944/45 (in de tijd van bijna vijf
maanden!!), bij de submarine ship-yard te
Portsmouth.
Bij de ombouw tot fleetsnorkel werd ook een
gestroomlijnd sail aangebracht. Verder oogde
de boot nog hetzelfde als tijdens het oorspronkelijke
ontwerp. Zelfs nog met de kanonnen
opgesteld aan dek.
Na het oplossen van de storingen en uitvoeren
van modificaties aan de Irex werd in 1951
als eerste de Fleet Snorkel boot afgeleverd.
In de periode 1951-1952 in totaal 18 stuks, en
genomen uit de, ten opzichte van de Gato
klasse, modernere Balao en Tench klasse. In-
-7-

wendig weken de nieuwe Fleet snorkels
slechts een weinig af van het originele ontwerp.
In vergelijking met het Duitse Type
XXI waren de prestaties van de Guppy’s beter.
Bij de Nederlandse onderzeedienst zijn twee
Guppy’s in dienst geweest, SS-366 de Hawkbill,
(Zeeleeuw) en SS-367 de Icefish
(Walrus).
Beide gebouwd bij de Manitowoc Shipbuilding
Company. De kiel van de Zeeleeuw is
gelegd in augustus 1943 en te water gelaten
in januari 1944. Van de Walrus werd de kiel
gelegd in september 1943 en te water gelaten
in februari 1944. Bij de Amerikaanse marine
in dienst gesteld in mei en juni 1944. Daarna
werden tot aan het einde van de tweede wereldoorlog
patrouilles uitgevoerd. Bij de
Amerikaanse marine zijn ze uit dienst gesteld
in september 1946 en juni 1946 en toegevoegd
aan de reservevloot. In 1953 omgebouwd
tot Fleetsnorkel Guppy 1B en overgedragen
aan de Nederlandse marine. De Zeeleeuw
heeft dienst gedaan van april 1953 tot
oktober 1969. De Walrus heeft dienst gedaan
van februari 1953 tot juli 1971. Beide boten
zijn door Nederlandse scheepsslopers gesloopt.
Het bestuur
wenst u een gezond, gelukkig en voorspoedig
1999
-8-
Aan het basisprincipe van de snuiverinstallatie
is weinig meer aan toegevoegd. De installatie
is aan de moderne technieken aangepast
en in gebruik bij vrijwel elke natie
dat over een onderzeebootwapen beschikt.
Om mij te oriënteren op het voorgaande onderwerp
heb ik veel informatie gevonden in
de hieronder aangegeven boekwerken.
Literatuur opgave;
a; 40,60 en 75 jaar bestaan Onderzeedienst.
b; The Fleet Submarine in the U.S.Navy.
c; Marineblad no 4,April 1995 art.E van den
Pol.
d; Geschichte des deutschen U-bootbaus.
Einde C. van Herwijnen
KVO leden:
Vergeet a.u.b. niet uw accept giro in te vullen en op de post te doen. bijzonderheden vindt u
onderaan bladzijde 2. Bij voorbaat onze hartelijke dank voor het vertrouwen dat u wederom
in ons gesteld heeft.
De reunie 1999 is op 4 juni 1999 in het gebouw de Witte Raaf, Nieuwe Haven complex.
Houd deze belangrijke dag vrij voor het ontmoeten van oude vrienden. Nadere bijzonderheden
komen in KVO-67.

Daar Matje van Tijgerhaai (2) een opening plaatst voor de nieuwe KVO rubriek, wil ik als hofmeester
van de T-boot Tijgerhaai (1) niet achterblijven in de, lijkt mij, nieuwsgierig en humoristische
genoemde rubriek.
“ Hoe gaat het toch met …..”
Het moest er eens van komen en terecht zoals gebruikelijk van de meest gevreesde naam Hr.
Ms. Tijgerhaai. Bemanningen met lef en een voorzet zoals nu maar weer
blijkt. Als hofmeester had je aan boord in die jaren geen voor- noch achternaam
en dus bleef het bij een voornaam Hof. De klemtoon wel op de "H"
van ......! Men had geen idee, hoeveel pijn en gevoel van OZD cultuurachterstand
dit veroorzaakte. Het geblinddoekt moeten af oefenen in bijzijn
van de oudste officier en bootsman heeft niet meer opgeleverd dan de
broodnodige en dan ook gebruikte zakdoek van de boots. Het verzorgen
van party's voor officieren was een begrip voor het wachtsvolk, vanwege
voor nop, lees gratis verstrekte hapjes en natte voor braniekragen aan
boord verboden straffe versnaperingen. De uiteraard niet zelf gemaakte
hapjes, gepikt uit de pantry en kombuis van de carrier Doorman waren ware heldendaden vanwege
het feit dat je ongevraagd van: "leg neer die bal," langs de wacht moest zien te komen en
zo de valreep af te glippen. Ook de bewaking door MP-ers van het Korps mariniers die daar
rond spookten moest men niet onderschatten. Dat ik achteraf bemerkte een jopper van een stoker
te hebben gedragen tijdens het ongezien professioneel rond zwieren en dwalen over de dekken
met de grote plateaus hapjes, zoekende naar een uitgang zonder gearresteerd te worden,
verbaast mij nog iedere dag!
De fluisterende toegespitste opmerking van de commandant, dat hij diezelfde hapjes die ochtend
aan boord van het vlaggeschip bij de schout bij nacht ook al had gehad, deed niets af aan
de complimenten van de oudste officier, die vond dat de hof en de kok het voor weinig dik in
orde hadden en liep glunderend in de centrale tussen zijn gasten rond met een gezicht van kijk:
"dat kunnen wij ook." En inderdaad 't smoelde goed dankzij het mede gepikte schone witte laken
op de kaartentafel, zodat ik er een latere detachering op het Koninklijk Huis als lakei aan
heb overgehouden. Maar helaas, zelfs met deze toenaderingen heeft de bemanning van hoog tot
laag mijn naam niet terug gegeven. Dat ik voor deze moedige krijgshandelingen geen lintje heb
gekregen, is natuurlijk te wijten aan de meer dan voortreffelijke afgeoefendheid van de door
mij geprezen bemanning! Het behoeft niet altijd de commandant of oudste officier te zijn die
complimentjes aan de bemanning uitdeelt, het kan de Hof. natuurlijk ook zijn!
Na zes jaar marine heb ik mijn carrière voortgezet als systeemontwikkelaar IT
(automatisering). Door ziekte heb ik mijn onderneming moeten afstoten en heb mijn zoon als
adelborst en Ltz. zeedienst naar de koopvaardij (maritiem officier) zien gaan. Ook ik ben benieuwd
wie de volgende OZD-er is, die zich meldt in deze humoristische rubriek! Onze "Klaar
Voor Onderwater" verdient het, waar en of niet waarheden, het liefst met een beetje overdruk,
dat moet, anders is het verhaal niet waterdicht. Dus drie claxons of waren het er twee?
Jawel, ik blijf een Hof! Kwijt mij niet bij een volgende reünie voor een goede whisky naar al
die 5 officieren die destijds te weinig uit die fles, maar dan wel aantoonbaar hebben gekregen!
Het tafellaken is niet terug gegaan en is uiteindelijk in de OZD-familie gebleven! Met mijn gezondheid
gaat het uitstekend en ben er weer helemaal bovenop. 't Giet oan met "Hoe gaat het
toch met..."
Groeten uit Friesland en wens een ieder en zijn dierbaren een gelukkig "1999".
-9-
Hofmeester der eerste klasse b.d.
Herbert van der Meulen
Leeuwarden.

Minister-President P. de Jong was gisteren (29 juni
1967) helemaal niet vergeten dat hij eens commandant
van een Nederlandse onderzeeboot is geweest en daarom
was hij ook naar Den Helder gereisd. Daar, in de
thuishaven van de Onderzeedienst - die zestig jaar bestaat
- wandelde hij tussen de honderden reünisten,
druk herinneringen ophalend met de mannen die in en
voor de oorlog het wapen-onderwater bemanden. De
borsten van de oudgedienden zaten onder de medailles
en ridderorden, die van de geuniformeerden droegen
kleine regenboogjes aan onderscheidingen. De minister-president
zelf had alleen een papiertje op zijn donkergrijze
pak. “De Jong”stond erop.
Flippers fluiten naar Flippers.
Om kwart over tien gisterochtend zaten ze in Den Helder
al volop aan het bier. ‘Hoe gaat het Jan? Wat ben
jij netjes geworden en wat zie je er goed uit.’- Wat kan
dat anders zijn dan een reünie? Klopt. De Nederlandse
Onderzeedienst bestaat zestig jaar. De mannen van
toen en de mannen van nu kwamen daarom een dag
lang bij elkaar. ‘Daar heb je Piet ook”, zei een oude
man, onder de onderscheidingen op zijn burgerpak;
“hij is m’n oude commandant”. - En hij was er inderdaad,
minister-president P. de Jong, lachend over zijn
hele gezicht, aan alle kanten vrienden ontdekkend en
handen gevend. Het was dezelfde meneer De Jong die
eens commandant was van een Nederlandse onderzeeboot
en hij was zijn oude wapen niet vergeten.
OUDE WAPEN? Zeg het niet tegen kapitein ter zee
H. Starink, commandant van de Dienst. “Wij hebben
een jong wapen”, zegt hij, “want de maximumleeftijd
van officieren is 35 jaar en van onderofficieren
veertig”.
“Ik ben er eigenlijk al een jaar overheen”, vertelt commandant
R.J.M. Speckens van de onderzeeboot Potvis,
“want ik ben 36.”
De Potvis is een van de zes onderzeeboten die wij in
Nederland hebben. Dat is niet ze gek veel, maar België
heeft er niet één en in Den Helder zijn ze snel bereid
dat even tussen neus en lippen door te zeggen.
Schikken.
OUDGEDIENDEN ONDER ELKAAR.
-10-
Over “duikboten” praat geen mens meer, dat is taal
van voor de oorlog. Dus commandant Speckens gebruikt
het woord natuurlijk ook niet. Dertien jaar geleden
is hij bij de Onderzeedienst gekomen, Nieuw
Guinea, de West, hij heeft het allemaal meegemaakt.
Ik sta in een zaal, stampvol reünisten. Bejaarde
mannen, mannen van middelbare leeftijd, jonge mannen
- een geweldige opkomst. Die kerels stellen het
gewoon op prijs elkaar weer eens echt te zien en te
spreken, denk ik; die mensen waarderen elkaar.
• “Klopt”, zegt de heer H. Tichelman (64), voor
de oorlog commandant van wat toen een duikboot
heette. “Je leert elkaar nergens zo goed
kennen als op een onderzeeboot. Je leert anderen
ervaren, je moet je naar anderen schikken
en de discipline is opgebouwd naar orde van
waardering.
- Meneer Speckens, zeg ik tegen de huidige commandant
van de Potvis, hoeveel mensen zitter er op
uw schip en hoe groot is het?
“We zitten met 67 man aan boord, inclusief de zeven
officieren. Het personeel wisselt aldoor, omdat we
opleiden. En de Potvis is 78 meter lang, maar dat is
het buitenwerk. Bij de binnenmaat gaat er natuurlijk
een heleboel af.
Er is bier.
- Dan zit u in zo’n onderzeeboot dus wel met de
knieën tegen elkaar?
“Komt het wel op neer”, zegt de commandant. “Het
is een beetje bekrompen leven aan boord. De enige
die een apart hutje met eigen wastafel heeft is de
commandant. Iedereen moet de hele dag vragen:
Mag ik even langs? Het is dikwijls een kwestie van
duwen om er door te komen. Je moet geven en nemen,
zuinig zijn met water en elkaar goed kunnen
verdragen.”
- Zuinig met water, maar bier is er aan boord?
“Ja, bier is er” lacht commandant Speckens.
Vreselijke stank
- En als u onder water gaat, voor hoe lang is dat?
“ Je hebt je vaste reizen, in het voorjaar, de zomer en
de winter. Die duren ongeveer twee maanden.
Een onderzeeboot vertrekt, gaat onder water en komt
eigenlijk pas weer boven wanneer je terug bent.”
- En tussentijds wordt niet gedebarkeerd?
“Jawel en op kosten van de Marine mogen we dan
zelfs in hotels slapen”, aldus de commandant. “Maar
dat heb je dan ook echt nodig.”
- Wanneer u nu zo’n tijdje onder water zit, hoe is het
dan met de lucht? De kok moet toch koken, maar er
is geen afvoer.
“Die luchtjes blijven allemaal in het schip hangen”,
zegt de heer Speckens. “De luchtjes van de keuken
en ook de sigarettenrook. Als ik na een reis thuis
kom, dan stink ik ook gewoon.”

- En tussendoor even boven komen?
“Als je boven komt en de zaak opengooit, dan is het
heerlijk om frisse lucht te ruiken. Maar ga dan voorlopig
niet terug naar beneden, want het stinkt vreselijk.
Pinken op de naad
“Zeven Nederlandse onderzeeboten gingen in de laatste
oorlog verloren”, vertelt commandant Starink in een
dreinende motregen, wanneer vroegere en hedendaagse
mannen van de Onderzeebootdienst front hebben
gemaakt voor het vaandel. Premier de Jong staat helemaal
vooraan: de hakken tegen elkaar, de pinken op de
naad van de broek tijdens het spelen van het Wilhelmus.
Er wordt een krans gelegd en dan begint de eigenlijke
“reünie”. Steeds maar mannen die elkaar ineens ontdekken.
“Hé, Piet, ook al AOW-er?”
De oud-commandant Tichelman, wiens zoon nu als officier
op de Potvis vaart, vertelt: “Ik was eerst commandant
op de K-8, dat was in 1934. De K-18 en de
K-17 heb ik ook gehad.”
- Meneer Tichelman, ik dacht dat het allemaal O-boten
waren, vroeger?
“Dat ligt er aan”, is zijn antwoord. “De K-boten waren
voor de Koloniën, die gingen naar Indië, de O-boten
bleven hier. Op de O-13 heb ik ook gevaren. Op Go ede
Vrijdag 1939 viel Mussolini Albanië binnen en een
paar dagen later, dinsdag na Pasen, ging de O-13 naar
de West. Het zou voor zes weken zijn, het werd zes
jaar.”
In de oorlog heeft oud-commandant Tichelman ook
gevaren. “Een ontzettende slachting meegemaakt”,
zegt hij. Dat was in oktober 1940, toen we een groot
konvooi van Amerika naar Engeland begeleidden. In
één nacht verloren we dertig schepen.”
- Wat is nu het grote verschil tussen de onderzeeboten
van nu en de duikboten uit uw tijd, wil ik weten.
“Die duikboten konden niet zo lang onder water blijven”,
legt de heer Tichelman uit. “’s Nachts voeren we
boven water. Daar beneden kon je het zes en dertig uur
uithouden, dan moest je naar boven. Maar de geest aan
boord was precies hetzelfde: één grote familie. Het
was en is altijd kamperen in een onderzeeboot. Je staat
elkaar voortdurend op de tenen, maar je krijgt een natuurlijke
selectie. Allemaal een kwestie van aanpassing.”
- Vreemde dingen meegemaakt?
Ja, oud commandant Tichelman wel. “Je had wel
eens dat een klep verkeerd zat; dan werd de boot te
zwaar en ging naar beneden; je moest dan maar
weer zien dat je boven kwam. Ook eens een lekkage
van koolzuur. Theoretisch had iedereen al dood
moeten zijn, maar we kwamen pijlsnel naar boven
en alles liep goed af.”
- En hoe lang kan nu een Potvis onder water blijven,
vraag ik aan commandant Speckens.
“Oh, als het moet best drie weken”, zegt hij. - Hoe
-11-
diep gaat u nu? - De commandant lacht. “Ik heb eens
via de radio gehoord, dat het tot honderd-en-tachtig
meter kon, dus dan vertel ik u geen geheim als ik dat
zeg.”
Verouderd
En intussen heeft commandant Starink een bandopname,
waarop het gefluit van dolfijnen en het gekraak
van garnalen te horen is. “Storende invloeden,
waarover we nog te weinig weten”, zegt hij.
Wanneer een van onze onderzeeboten wordt
“geknipt en geschoren” (elke zes maanden: in dok)
dan zijn we tijdelijk een-zesde van onze Onderzeedienst
kwijt. Maar er zijn twee nieuwe schepen in
aanbouw en dat schijnt dan ook weer hard nodig,
want ingewijden zeggen dat de twee Walrus-boten
voor hun oorlogstaak verouderd zijn.
De flippers van Den Helder stonden gisteren nog
vijf jaar van hun AOW af en niemand kon me
zeggen, wat een Schout-bij-Nacht nu eigenlijk
overdag doet.
Maar dat je in Den Helder tussen de elite zit, dat
heeft een kind binnen een paar minuten in de gaten.
Alles even correct, almaar salueren, iedereen laat iedereen
voor gaan, niemand verroert een vin wanneer
het vaandel neigt.
Geen ongedierte
- En toch zijn het dezelfde mannen die tijdens een
oefening van de NAVO een muisje aan boord ontdekken,
er eerst heftig achterheen joegen, maar tenslotte
kaaskorstjes en andere lekkernijen voor het
beestje neerlegden en met verbijstering stonden te
kijken toen de valreep in Rotterdam uitgebracht werd
en het muisje dat ze zo hadden vertroeteld, als eerste
de wal op rende.
“Onder water is geen muiswaardig bestaan”, zeggen
ze in Den Helder. En ook: “Daarom hebben
de Nederlandse onderzeeboten nooit last van ongedierte.”
(Uit het Algemeen Dagblad van vrijdag 30 juni
1967)

Is dit het eerste
ontwerp van
ons OZD
embleem?
De heer W. Claes heeft in een telefoongesprek met D. Heij kenbaar gemaakt dat hij waarschijnlijk
het eerste ontwerp van ons Onderzeedienst embleem heeft. Hoe e.e.a. tot stand gekomen
is verwoord hij in onderstaande samengevatte brieven.
Zeer geachte Heer Heij,
-12-
13/14 oktober 1998,
Naar aanleiding van ons telefoongesprek doe ik u hierbij het besproken vignet toekomen.
Dit vignet is bij niemand bekend en werd in 1943 tijdens een van de patrouilles in Straat Malakka
door van Dulm getekend. Dit bij wijze van tijdverdrijf.
Mogelijk wilde hij het vignet als onderzeedienst vignet of wapen introduceren, maar waarschijnlijk
is dit ontwerp niet geheel wat men wenste. Ook kan het zijn, dat dit gewoon als
hobby en uiting van een idee tot stand is gekomen.
Het is in ieder geval blijven liggen. Ik heb destijds met mijn eigen camera een afdruk gemaakt.
Wat de boot betreft, het is niet de 0-21 zoals u ook wel zult constateren, het 8,8 kanon voor
de toren ontbreekt en de boeg is anders en doet denken aan bv. die van de Zwaardvisch of
andere Engelse onderzeeboot. Mogelijk is een Duitse onderzeeboot bedoeld, maar ook de
U-95 b.v. was anders, de boeg, de toren en ook kleiner. Ik heb van de U-95 met mijn eigen
camera een foto genomen uit James Fighting Ships, de serie waartoe de U-94 vermoedelijk
behoorde, ik meen de U-93.
De boot kan dus ook gewoon als aanduiding OZD getekend zijn, dus zonder enige specifieke
weergave van een bepaalde boot. Ik heb bewust deze tekening niet in mijn boek opgenomen,
omdat ik daarvoor er eigenlijk 'geen raad mee wist' en dit dus niet kon plaatsen.
Ik zei tegen mevrouw van Dulm eens, toen zij het over het boek had en de plaats van haar
man erin, dat dit ook een klein monument was voor haar man en men hem niet zou vergeten.
'U moet maar denken, “die Amsterdamse jongen heeft zijn best gedaan” en dat vond ze
prachtig. Een foutje mag dan wel worden geaccepteerd, maar haar ”Jan” kwam er goed vanaf,
vond ze. En steeds weer vroeg ze hoe groot de oplage was enz. Onlangs, 28 september,
was er weer een mooi artikel in de Provinciale Zeeuwse Courant en aardig voor deze regio,
Vlissingen en omgeving dus.

Na het overlijden van v. Dulm waren we bij mevrouw van Dulm een middag op bezoek en
heb ik alle reacties na zijn overlijden gezien en o.a. voor mijn archief afdrukken gemaakt van
de correspondentie uit een van de albums van mevrouw van Dulm. Zij kende mijn documentatie
en zo kon ik ook van het overlijden van haar man zoveel mogelijk informatie opnemen.
Tevens stuurde mevrouw van Dulm mij een pakje papieren, wat foto’s enz. om in mijn archief
op te nemen. Ik moet u meedelen, dat een groot aantal ordners, foto albums, enz. t.z.t.
naar het Maritieme Historie gaat. Ook heb ik nog diverse attributen voor de Traditiekamer,
zoals het oude hydraulische handle van de periscoop, wat kleppen, koperen moeren en bouten,
wat onderdeeltjes van torpedobuis en de handboeien en dolk die ik tijdens de landingen
op Bali en Java droeg. Verder nog een zwemvest van een van de Duitse krijgsgevangenen
die door mij werd gered, als een bijzonder en persoonlijke herinnering!
Nu kwam ik tot de ontdekking, dat het origineel van de tekening ook aan mij was toegezonden
en ik deze al in een van mijn O-21 albums had opgenomen. De originele tekening heb
ik, voor mijn archief (0-21), van mevrouw van Dulm ontvangen.
Ik meen u dit gegeven te moeten toezenden, opdat u geen onjuiste informatie hebt over dit
vignet en daarmee eventueel rekening kunt houden.
Inmiddels verblijf ik met vriendelijke groeten,
-13-
Wijnand Claes
Met dank aan de redactie van Klaar voor Onderwater voor de geboden plaatsruimte gaarne
uw aandacht voor het volgende.
Zoals ik tijdens de Algemene Ledenvergadering op woensdag 6 mei bij de rondvraag vertelde,
heb ik het plan opgevat voor een reünie in het voorjaar van 1999 met de nog bereikbare
bemanningsleden van Hr.Ms. “Zeehond”, met wie wij in maart 1949 de eerste langdurige
snuivertocht hebben gemaakt.
Een dag na vertrek uit Paramaribo gingen we onderwater en kwamen er een of twee dagen
voor aankomst Ponta Delgada (Azoren) weer uit.
Om de drie dagen de brug boven water en commandant en optredende navigatie-officier met
sextant naar de brug, snel bestek en weer binnenboord. Een paar keer ook het HMK, om te
kijken of alles nog heel was. Het was een geslaagde tocht van 14 dagen.
Barend Wallenaar, torpedomaker, raadde de juiste logstand bij afmeren in Ponta Delgada en
kreeg daarvoor een fraaie tafelaansteker, die een matroos aan het roer voorstelde, als ik het
goed heb.
We hadden een dokter aan boord om iedereen in de gaten te houden. We werden door de Koninklijke
Marine uiterst vriendelijk behandeld; geen echte werkzaamheden, alleen wachtlopen,
de rest was vrije tijd.
Bridge- en andere kaartwedstrijden, ‘s middags film, ‘s avonds film, heerlijk vers fruit uit
blik en noem maar op, en DUBBELE onderwater toelage.
Nu de reünie:

Bemanningslijst en journaal over deze periode zijn tot op heden onvindbaar (het Rijksarchief
te Den Haag beschikt niet over dit journaal).
Namen die ik tot nu toe heb, deels met adressen:
SGTELMNT Bal KPLTPMKR Krikke KOK de Vries
KOK de Vries
KWMR Geerse LTZ Mackay TPMKR Wallenaar
LTZ T. Hermsen KPLKOK Metzelaar KPLMACH Warlich
LTZ Hopman LTZ Munnik KPLTLG de Weerd
KPLZVP Hünneman LTZ Niemeijer SGTMACH v.Willigenburg
KPLTLG Jansen SGTMACH v.d.Oever TLG de Winter
SGTELMNT Joon LTZ AR Schoen LTZ Wolderling
KPLELMNT Kleinschmidt KPLMACH Spruyt LTZ v.d. Zweep
Een aantal van deze mensen is helaas reeds overleden, maar ik heb hun namen hier toch bij
gezet omdat ik van allen niet zeker ben en omdat het lezen van hun namen bij deze of gene
wellicht de gedachte opwerpt van: ‘oh ja!, die en die waren ook aan boord’.
Gaarne uw hulp bij het voltooien van de bemanningslijst met een telefoontje of briefje aan
mijn adres.
Verder uw opgave of u in principe zult deelnemen aan deze reünie.
De eerste gedachte is die te houden in Rotterdam van ‘s ochtends een uur of elf tot pakweg
vier uur in de middag, eind maart of begin april 1999.
Plaats van ontmoeting: verzoeke advies.
Misschien zou dat kunnen in de Marinierskazerne aan het Toepad. Er is daar een zeer bruikbaar
Militair tehuis met een betaalbare hap, nassie behoort niet tot de onmogelijkheden.
Als er een redelijke prijs voor is af te spreken, valt ook de BUFFEL in de Leuvehaven bij het
Maritiem Museum te overwegen.
Misschien is er een mogelijkheid vlak bij de Waalhaven, maar dat weet ik niet.
Wanneer ik zowat van iedereen gehoord heb, zal ik mij met twee of drie man in commissie
verenigen om het geheel in verstandige democratische banen te leiden.
Ik hoop op veel belangstelling.
Ph.S. Niemeijer
Hoge Weidelaan 34, 2275 TL Voorburg (tel.: 070 - 3905948)
Honderd jaar Franse onderzeedienst
De “Association Generale Amicale des Anciens des Sous-Marins” houdt haar 36 e congres
van 21 tot 24 mei 1999 te Brest in Frankrijk. Het is in 1999 namelijk honderd jaar geleden
dat de eerste Franse onderzeeboot “NARVAL” te water werd gelaten. Leden die informatie
over dit congres wensen kunnen contact opnemen met de secretaris.
-14-