Kvo 90 - Reunistenvereniging Onderzeedienst

Klaar Voor Onderwater 90 Jaargang 27 Pagina nr. 90 1
Onderzeedienst
Klaar Voor Onderwater
In dit nummer:
Verhaal HMCS Chicoutimi 1
In Memoriam 2
Contributie 2005 2
Bemanning Hr.Ms. K-XVIII 3
Ontvangen E-mail 8
Jaarboek van de KM 2003 8
Van der Knaap wil vrouw in .. 9
Donatie 100 jaar OZD 9
Van de voorzitter 10
Beter laat dan nooit 11
Afscheid vanaf de OZD kade 12
Afzien op ‘romantische’ boten 13
Sinterklaasviering Zeehond 14
Niets is … Cornelis Drebbel 16
Op avontuur met zeventiende.. 17
Groepsfoto O-27 18
Foto’s uit album A.Bruinooge 19
Bekendmaking O.S.en O. 20
China betuigt Japan spijt.. 21
Aankondiging Reünie 2005 21
Gezocht foto’s Waalhaven 21
Gezocht 16mm projector 21
De Stap 22
Reünistenvereniging
HMCS Victoria
Het verhaal van HMCS Chicoutimi
December 2004
Victoria klasse onderzeeboten
De onderzeeboten van de Victoria klasse zijn sinds begin oktober 2004 allemaal in
de vaart bij de Canadese marine. Daarvoor voeren zij onder Britse vlag als onderzeeboten
van de Upholder klasse. Zij zijn echter korte tijd in de Royal Navy geweest,
want in de jaren '90 werd besloten om de diesel- elektrische onderzeeboten
af te stoten en alleen nog de nucleaire aan te houden. Canada heeft de boten
gekocht in 1998 en verbouwd/ gemoderniseerd. De boten hebben echter de nodige
problemen achter de rug (oververhitting, scheuren, lekkages en branden),
waardoor het programma maar liefst drie jaar achter loopt op schema.
Nummer Naam In dienst
876 Victoria 2001 (bij de Royal Navy in dienst gesteld in 1991)
877 Windsor 2001 (1993)
878 Corner Brook 2002 (1992)
879 Chicoutimi 2004 (1990)
“De rook kwam echt heel snel”.
Opgesloten in het donker hadden angstige zeelui hun volle verstand nodig om
brand aan boord van de onderzeeboot te overleven.
GLASGOW. De resten van de lunch die uit erwtensoep en sandwiches bestond,
was dinsdagmorgen net opgeruimd. Kwartiermeester Derek Spiers uit
Montreal, een stevige 32 jarige opvarende, was net even aan het ontspannen
in het verblijf nadat hij de maaltijd had bereid voor de bemanning van HMCS
(Vervolg op pagina 4)

Pagina 2
Colofon
Verschijnt 4 maal per jaar in een
oplage van 1190 exemplaren.
Voorzitter
D. Heij
Bremlaan 14
6866 DP Heelsum
0317-317063
Secretaris
W.R. Segaar
Laan van Oud Poelgeest 30
2341 NL Oegstgeest
071-5726472
w.rsegaar@freeler.nl
Redactie KVO
W.P.P. Falkmann
Middelzand 5306
1788 HC Den Helder
0223-642668
w.falkmann@quicknet.nl
Redactie KVO
W.P. van der Veeken
Jolstraat 74
1784 NL Den Helder
0223-630265
Penningmeester
A. Prins
Heiligharn 166
1785 SP Den Helder
0223-635455
2 e Penningmeester
A. Schouten
Langevliet 7
1759 LE Callantsoog
0223-643848
vb_2058791@wish.nl
100 Jaar OZD
Jhr. R.A. Snouck Hurgronje
Molenweg 9
1766 HL Wieringerwaard
0224-221884
ra.snouckhurgronje@quicknet.nl
Vert. COZD
LTZ2oc J. Wijnands
Onderzeedienst/BUOPS
Postbus 10000
1780 CA Den Helder
0223-653444
Contactpersoon voor
bestuursaangelegenheden,
waaronder aanmelding nieuwe
leden, adreswijzigingen en
overlijden is de penningmeester
A. Prins
Contactpersoon voor contributie
betaling is de 2e penningmeester
A. Schouten
De redactie behoudt zich het recht
voor om artikelen in te korten, te
weigeren of te verplaatsen naar
een andere editie. Tevens is zij
niet verantwoordelijk voor de
inhoud van ingezonden kopij.
Erelid van de vereniging zijn:
J.H. van Rede
M. van Dwingelen
A. Prins
B EZOEK ONZE WEBSITE
http://www.agwegman.veteranen.nl/
In Memoriam
Klaar Voor Onderwater 90
Met leedwezen geeft het bestuur kennis van het overlijden van onze leden;
1 juli 2004 D. van der Maas 75 jaar Schagen
8 augustus 2004 H. Wever Gordensbaai Z.A.
24 augustus 2004 P.Postma 53 jaar Drachten
2 oktober 2004 J.A. beemsterboer 62 jaar Vlaardingen
13 oktober 2004 C.M. Schoenmaker 82 jaar Haarlem
Wij zullen hen in eerbiedige herinnering blijven gedenken.
Contributie 2005
Bij deze “Klaar voor Onderwater” nummer 90 is een
acceptgiro voor Uw contributie 2005 ingesloten. Er
zijn veel leden die meer dan de minimale contributie
van € 5,00 storten. Het financiële beleid van de vereniging
is gebaseerd op dit meerdere. Door de hoge
portokosten zijn wij echter genoodzaakt van onze buitenlandleden
een minimale contributie van € 10,00 te
vragen. (Verzending binnen Europa kost de vereniging
€ 7.32 per jaar en buiten Europa € 9,24 per jaar).
Hopelijk ten overvloede wordt U er op gewezen dat de
contributiebetaling voor het jaar 2005 voor 1 maart
2005 moet zijn gedaan.
Uw penningmeester
Contributie
De minimale contributie bedraagt € 5 per jaar, buitenland leden € 10 per jaar
i.v.m. de hoge porto kosten. Betaling moet voor 1 maart overgeschreven zijn,
wil men als lid ingeschreven blijven.
Zij die reeds lid zijn, krijgen in de december KVO een acceptgiro bijgesloten.
Gironummer vereniging : 39.28.464.
t.n.v. Onderzeedienst Reünistenvereniging
Heiligharn 166
1785 SP Den Helder

Klaar Voor Onderwater 90 Pagina 3
Bemanning van Hr Ms K XVIII tijdens haar wereldreis
De wereldreis van Hr. Ms. K-XVIII was nodig voor de wetenschap en het versterken van de reputatie van onze Koninklijke
Marine. Vertrek Nieuwediep 14 November 1934 en aankomst te Soerabaja 11 Juli 1935.
Tijdens deze reis, van 22710 mijl, werd op 21 december een positie ingenomen midden in de Atlantische Oceaan om
als radiobaken voor de kerstvlucht van het KLM toestel de “Snip” naar Suriname te functioneren.
Ltn 1 D.C.M. Hetterschij
Ltn 2 M.S. Wytema
Ltn 2 C. ter Poorten
Ltn 3 A.J. Marcus
OMSD 2 C. van der Linden
OMSD 2 C.B. Leeuwenburg
Opperschipper J. Boskamp
Kwartiermeester W.C. ten Berg
Matroos 1 J. Weijbert
Matroos 1 W.N. Koch
Matroos 1 J. Koldenhof
Matroos 2 G.J.C. Stolk
Matroos 2 G.H. Heymen
Korp. konstabel K.E.J. Watz
Korp. zkn verpl P. Goossens.
Korp. kok F. v/d Linde
Marinier 1 H. Karstanje
Maj. torpm G.A. van Westendorp
Serg. torpm G. Timmens
Korp. torpm J.H. Hiestand
Korp. Torpm W.A. Wahlers
Majoor mach J.K. Valkier.
Serg. mach W. Reitsma
Korp. mach E.J. Vermeulen
Korp. mach G.J.A. Koningstein
Korp. mach A.J. Verhorst
Stokerolieman M. Talens
Stokerolieman A.J. Bannink
Stokerolieman J.A. Heydens
Serg. monteur R. Brouwer
Serg. monteur L.M. Schaap
Korp. monteur J. Waslander
Serg. Telegrafist C. Verstraten
Korp. telegrafist A. Bauw
In de bovenrol prof. Dr. Vening Meinesz

Pagina 4
(Vervolg van pagina 1)
Chicoutimi. In de kleine ruimte op het benedendek
schoof hij aan bij een half dozijn collega’s, die op
plastic stoelen de tijd doorbrachten met lezen en
wachten. Het bovendek was een voorbeeld van goed
georganiseerde bedrijvigheid.
De Chicoutime, een opgeknapte Engelse onderzeeboot,
was al vier dagen onderweg vanuit zijn voormalige
thuishaven in Schotland. Ze moesten bovenwatervarend
opboksen tegen de huizenhoge golven
van de Noord-Atlantische Oceaan. Binnen enkele
uren zouden ze de luiken sluiten en onderwater gaan
om de rest van de 16 dagen durende oversteek naar
haar nieuwe thuishaven Halifax rustig, snel en onzichtbaar
af te leggen.
Voordat er onderwater gegaan kon worden, moesten
er lange controlelijsten doorlopen worden. In de centrale
navigeerde de commandant Luc Pelletier de
boot naar het toegewezen gebied. Een gebied vergelijkbaar
als in de luchtvaart waarbinnen een vliegtuig
moet blijven. In het achterschip, de ruimte waar zich
onder andere de twee elektromotoren van de onderzeeboot
bevinden, bemerkte een van de bemanningsleden
een knipperend waarschuwingslampje.
Het was een aardfout, niet iets om direct zorgen over
te maken, maar het moest opgelost worden voordat
de 57 bemanningsleden onderwater gingen. Het was
10.30 uur, het onderwatergaan stond gepland voor
16.00 uur.
“We zaten de kletsen in het verblijf, toen ik plotseling
een hard geluid hoorde -- een ploffend geluid,
het leek wel of iemand popcorn aan het maken was”,
zo vertelde KWMR Spiers later vanaf zijn hotelkamer
in Glasgow. Hij en zijn mede opvarenden waren
terug aan land na hun vijf dagen in doodsangst verkerend
avontuur met brand, rook, water en golven.
Vanuit hun hotel in Glasgow, waar ze op adem kwamen
en het onderzoek afwachten van de in Engeland
gebouwde onderzeeboot, vertellen ze voor het eerst
hun verhaal aan journalisten.
“Ik keek naar de andere jongens en zei, ‘Wat is dat?”
Een seconde later ging er een alarm af, en er werd
geroepen dat er brand was in de kajuit van de commandant.
Toen zag ik een van de jongens wegrennen
en vonken, zo groot als golfballen, kwamen achter
hem aan”.
Niet ver achter deze man, die helemaal in paniek
was, kwamen dikke, vette, zwarte rookwolken opzet-
Klaar Voor Onderwater 90
ten die snel tot kniehoogte opstegen en luttele seconden
later het hele dek overspoelden.
Het leek alsof de vlammen in de centrale begonnen
bij een digitaal paneel, waar de snelheid en andere
gegevens van de boot op wordt weergegeven. Bijna
tegelijkertijd overspoelden ze de kajuit van de
commandant, direct gelegen achter dit paneel en de
‘elektrische ruimte’ daar onder op het benedendek.
Luitenant Pete Bryn, de 38-jarige eerste officier
van de boot, was in de centrale om de aardfout te
onderzoeken.
“Ineens ging alles verkeerd”, vertelde hij.
“Het elektrische paneel explodeerde en de rook
kwam enorm snel opzetten. Ik stond daar in de centrale
en kon alleen maar afwachten. Ik was totaal
verrast door het geheel. De meeste van ons vroegen
zich af, wanneer gaat dit stoppen?”
“Op dat moment, toen de rook steeds verder kwam,
namen we actie om te ademen uit ons persluchtsysteem.
Het werd door de rook helemaal donker. Alles
bij elkaar duurde dit misschien 15 tot 20 seconden.”
Hier werd de nachtmerrie van iedere onderzeebootman
werkelijkheid.
“Toen de brand uitbrak, was het zicht snel verdwenen,
omdat in een onderzeeboot, waar je in een
kleine cilinder bent met een aanzienlijk aantal mensen,
de rook nergens heen kan”, vertelde commandant
Pelletier. “Ik kan zeggen dat de hele ruimte
waar we ons bevonden in zeer korte tijd, twee tot
drie seconden, zwart stond van de rook.”
Handelen in een met rook gevulde onderzeeboot is
iets dat bemanningsleden uit en te na beoefenen.
Als in een reflex weten ze de wanden te bereiken
waar zich kasten bevinden met mondstukken om
uit perslucht te ademen die met een leiding door de
boot loopt. In de praktijk is het toch moeilijker om
een en ander te vinden.
“De boot vulde zich razendsnel met rook”, vertelde
luitenant Douglas Renken, een rustige 38 jarige opvarende
met baard uit Toronto. “Ik ademde ongeveer
twee tot drie slokken slechte lucht in voor ik
een masker had. En er was een moment waarop ik

Klaar Voor Onderwater 90 Pagina 5
dacht, ‘Man, ik ga niet nog een keer uit deze lucht
ademen.’”
Zoals de meeste opvarenden die met The Globe
and Mail spraken, verwachtte hij dat dit plotseling
verdwijnen van lucht en licht het einde zou betekenen.
“Maar toen ik een masker had gevonden,
kreeg ik het vertrouwen dat het goed zou komen. Ik
had aardig wat rook ingeademd, dus begon ik te
hoesten en proesten en daarom heb ik geen enkele
rol gespeeld in het doven van het vuur of het onder
controle krijgen van de boot.”
Hij was niet de enige. “Ik stond te trillen -- Ik zakte
op de grond en schokte over mijn hele lijf,” vertelde
KWMR Speirs, die dit jaar bij de onderzeedienst
was gekomen en zijn eerste reis maakte. “Ik voelde
de tranen in mijn ogen komen die over mijn wang
rolden, en zei: ‘Ik wil hier niet doodgaan.’ Ik pakte
al mijn moed bij elkaar, stond op en ging helpen.”
Een aantal mannen in het verblijf waren zwaar aan
het hoesten. “Ik vertelde hen, dat wanneer ze zouden
overgeven in hun masker, dit het ademen zou
belemmeren. Daarom moesten ze hun masker af
zetten en maar overgeven op de grond. Dit hebben
velen gedaan. Het leek wel een uur te duren op deze
manier in het donker.”
Bijna onopgemerkt door de rest van de bemanning,
was luitenant Chris Saunders, een 32 jarige inwoner
van New Brunswick, van het benedendek naar
de omgeving van de centrale geklommen. Hij was
pas twee weken geleden aan boord van de Chicoutimi
gekomen, omdat hij eerst dienst had gedaan
aan boord van andere type onderzeeboten in Halifax.
Of dit andere type de reden was of puur pech,
hij kreeg zijn persluchtmasker niet op en viel op de
grond. Het duurde enige tijd voordat andere bemanningsleden
hem vonden in een donkere hoek
en hem zuurstof konden geven.
De opvarenden die de donkere wacht hadden gelopen,
sliepen op het moment van het ongeluk in het
verblijf op het benedendek. Veel van hen werden
abrupt wakker gemaakt doordat ze een masker op
hun gezicht gedrukt kregen.
In de buurt van de brand greep men alle beschikbare
brandblusmiddelen die men maar kon vinden om
het vuur te bestrijden. Ze konden geen vlammen
waarnemen, ze voelden alleen dat het steeds heter
werd. Een krachtige zaklantaarn gaf slechts 15 centimeter
zicht.
Het duurde misschien zeven minuten om het vuur
uit te krijgen. Het zou vele malen langer duren om
van de rook af te komen.
In de duisternis kwamen de bemanningsleden voetje
voor voetje dichter bij hun alarmposten. Ze gebruikten
hiervoor de speciaal geoefende manier van
diep inademen, loskoppelen van het persluchtnet,
voelen of de weg voor je vrij is naar de volgende
luchtnippel en weer inpluggen. Het grootste deel
van de bemanning verplaatste zich op deze manier,
waarbij botsingen niet te voorkomen waren.
“Ik bereikte de centrale alleen op de tast,” vertelde
luitenant Bryan. “Ik voelde dat de commandant op
zijn stoel zat, hetgeen een goed teken was. Ik gaf
hem een por en hij keek op en op dat moment wist
ik dat het goed kwam. Je kon voelen dat de rook in
beweging kwam, je kon de hitte voelen, maar het
enige wat je zelf kon doen was om het met jezelf
eens te worden hoe je hier op moest reageren.”
Sebastien Latulippe, een 32 jarige luitenant uit Bishops,
Quebec, stond boven op de brug toen de
brand uitbrak. Hij was blootgesteld aan de storm en
probeerde zichzelf staande te houden bij dit weer.
Hij hoorde het alarm afgaan en opende het luik.
“Toen we eenmaal het luik van de toren hadden geopend,
de enige manier om te ventileren op dat moment,
werd de torenopgang een trekgat waaruit alle
rook opsteeg, een enorme schoorsteen en dat minstens
voor twee en een half uur. Ik had tenslotte het
geluk dat ik op de brug stond en op die manier hangend
over de rand frisse lucht kon inademen.
Hij ging later naar beneden om de nasleep van de
brand in ogenschouw te nemen en was getuige van
een vreemd, onheilspellend schouwspel. Alle oppervlakken
in de boot waren zwart geblakerd door
de roetachtige elektriciteitsrook. De enige vorm
van licht waren zaklantaarns en de blauwe noodverlichting
die ook op campings gebruikt wordt.
“Ik ging naar beneden door de toren en het leek
alsof ik door een zwarte schoorsteen kroop
-- de hele centrale was zwart en beneden was geen
licht, alleen de noodverlichting” vertelde hij. “Op
dat moment realiseerde ik me dat we niet direct

Pagina 6
naar huis gingen en dat we enorm in de problemen
zaten.”
De elektromotors, generators, stuursysteem en
hoofdverlichting en verwarming waren allen zwaar
beschadigd. Zonder enige controle gingen we enorm
tekeer op de negen meter hoge golven in de Atlantische
storm. We hadden ieder radiocontact met de
buitenwereld verloren.
Lt. Bryan meldde de brand op de enige manier die
hem ter beschikking stond: Namelijk door vanaf de
brug met een draagbare satelliettelefoon te bellen.
De batterijcapaciteit is echter beperkt en hij is eigenlijk
gemaakt om te gebruiken bij een strak blauwe
lucht en daarom valt
hij bij bewolkt weer
regelmatig uit. De gesprekken
met Londen
en Halifax waren
daarom ook beknopt,
verminkt en doorgaans
cryptisch. De
wereld was zich bewust
van de brand,
maar het was pas veel
later, om 13.30 uur,
dat het noodbericht
kon worden verzonden
en zelfs een dag
later dat de ernst van
de brand werd onderkend.
“De batterij -- ja, het
vermogen was redelijk
toen ik begon,”
vertelde Lt. Bryan.
“Het was altijd nodig om de gesprekken kort te houden.
Na enkele telefoontjes wisten we wanneer er
schepen zouden arriveren om te helpen, maar dat
was dan ook alles.”
Stuurboord diesel werd gestart om te ventileren en
zo de rook uit te boot te krijgen. Door de hoge golven,
die constant zorgden dat er water over het dek
spoelde, was het onmogelijk om een luik te openen,
met uitzondering van het luik in de toren. Daarom
duurde het twee en een half uur om te ventileren. In
ruimten waar het moeilijk was om te ventileren, werden
verplaatsbare zuurstofgeneratoren geplaatst om
een handje te helpen. Een van deze generatoren be-
Klaar Voor Onderwater 90
gon op het einde zelf vlammen te spuwen.
“Dit was lastig,” vertelde Lt. Bryan. “We hadden
ons gered uit de brand en probeerden inzicht te
krijgen in de schade die was ontstaan…dit zijn
zware momenten om te moeten vaststellen wat
zo’n kleine brand kan aanrichten. Het is heel vervelend
om hier conclusies uit te moeten trekken na
wat we op deze dag hadden meegemaakt.
De bemanning realiseerde zich dat ze enige tijd
zouden ronddobberen. De voorste ballasttanks werden
gevuld met water zodat het achterschip tegen
het zeetje in zou draaien. Op deze manier werd het
bewegen beperkt tot slingeren.
Vele bemanningsleden konden hun blauwe plekken
laten zien die ze hadden opgelopen bij het ongecontroleerde
slingeren gedurende de eerste dagen.
Er was warmte, dankzij de 57 lichamen en genoeg
koud eten om enkele weken te overleven. Het donker
was beangstigend en het stonk verschrikkelijk.
Daarom sliep er niemand die eerste nacht.
Na minstens 25 uur kwam er hulp in de vorm van
HMS Montrose, een Engels fregat. Ondertussen
leek het erop dat de slachtoffers die de meeste rook
binnen hadden gekregen, redelijk vooruit gingen.
Het hulpteam hield hen in de gaten, ze hadden geen

Klaar Voor Onderwater 90 Pagina 7
zuurstof meer nodig en leken te herstellen.
Toch verslechterde de toestand van drie opvarenden,
ze moesten enorm hoesten en proesten en grepen
constant naar hun borst vanwege ademhalingsproblemen.
Commandant Pelletier besloot dat ze vanaf de
brug van boord gehaald moesten worden door een
helikopter, een hachelijke operatie bij zware storm.
Het nieuws over de dood van Lt. Saunders door een
hartaanval aan boord van de helikopter, bereikte de
Chicoutimi drie uur later.
“Dat was een vreselijke klap,” vertelde Lt. Latulippe.
“Dat hadden we niet verwacht; toen Chris de boot
verliet, dachten we allemaal dat het beter ging. Maar
toen het nieuws later die avond kwam, ja, toen ging
het niet meer zo goed met de bemanning.”
De vier daarop volgende dagen waren gevuld met
slapeloze activiteiten. De boot werd langzaam teruggesleept
naar Schotland door Engelse en Amerikaanse
schepen, vergezeld van een internationaal flottielje.
De commandant van HMS Montrose stuurde warme
maaltijden en drank naar de Chicoutimi en was verrast
over de grote hoeveelheden koffie die de bemanning
vroeg. Hij realiseerde zich echter snel dat de bemanning
in het geheel niet sliep.
Terug in Schotland, na een droevige aankomst op de
basis in Faslane en een nacht in het Glasgow Hilton
hotel, vertelden de meeste dat ze nog steeds geen
oog hadden dichtgedaan.
“We hebben nog niet veel geslapen -- we hebben
nog steeds geen slaap,” vertelde KWMR Speirs op
zijn hotelkamer afgelopen nacht. “Vooral de ochtenden
zijn slecht, dan moet ik me vasthouden om niet
om te vallen van de slaap. Dat zal voorlopig nog niet
overgaan.”
Het relaas van HMCS Chicoutimi.
Op 5 oktober 2004 om ongeveer 10.30 uur, brak er
brand uit aan boord van de Canadese onderzeeboot
HMCS Chicoutimi. Een elektrisch paneel in de centrale
ging in vlammen op en een enorme rook zette
de boot snel in het donker. Drie opvarenden liepen
ernstig letsel op door het inademen van rook en werden
naar een ziekenhuis in Sligo, Ierland, overgebracht,
waar een van hen, luitenant Chris Saunders,
bezweek aan zijn verwondingen.
Chronologisch overzicht:
1. Toen de Chicoutimi zich gereed aan het maken
was voor onderwater, constateerden de technici een
aardfout, duidelijk een elektrisch probleem.
2. Kort hierna spatte een digitaal display van de
wand in de centrale, hetgeen gepaard ging met vonken
en vlammen.
3. De kajuit van de commandant, gesitueerd aan de
andere kant van de wand van de centrale, was in
enkele seconden gevuld met vlammen, tevens bevindt
de ruimte met elektrische apparatuur zich direct
hieronder, een dek lager.
4. De boot vulde zich razend snel met rook en gewoon
licht en spanning vielen uit. De noodverlichting
kwam bij en opvarenden deelden zuurstofmaskers
uit. Lt. Saunders was niet in staat zijn uitrusting
te bereiken.
5. Het enige verbindingsmiddel in de onbestuurbare
boot was een draagbare telefoon, die door de
eerste officier werd gebruikt vanaf de toren.
Scheepsgegevens:
Deed dienst bij de Engelse Marine van 1990 - 1993
Opgelegd in 1994
Uit de conservatie voor Canada in 1998
Type : lange afstand dieselelektrische
patrouille onderzeeboot
Bemanning : 48 man en ruimte voor 5 tot 7 man
voor afoefening
Lengte : 70.26 mtr
Breedte : 7.6 mtr
Snelheid : 12 knopen bovenwater, 20 knopen
onderwater
Duikdiepte : meer dan 200 mtr
Voortstuwing : dieselelektrisch
Maximale tijd verblijf onderwater: 45 dagen
Werf : BAE Systems (Vickers)
Bron: DND, Canadian Press.
Uit de Schotse krant The Globe and Mail van dinsdag
12 oktober 2004
Verslaggever Doug Saunders

Pagina 8
Klaar Voor Onderwater 90
Ontvangen E-mail
Goodmorning John Awater!
Gisteren las ik in de krant dat op 2 november Jan
Biesemaat is overleden, hij is 83 jaar geworden. Er
stond een mooi gedicht bij. Ik heb de advertentie
uitgeknipt en voorin zijn boek geplakt. Als je het
dan weer openslaat blijft het toch geweldig meeslepend
geschreven, je zou er zo een film van kunnen
maken !
Hij woonde in Heerde, Gld.
Ik herkende de advertentie aan een aantal oorlogsmedailles
die erbij genoemd stonden, eentje
zelfs met 6 gespen !
Eigenlijk moet ik dit boek in het engels gaan vertalen,
zodat het ooit eens in de schotse boekhandels
(in Dundee !) kan liggen.
Young dogs, Old heroes !
Casper Trouwborst
“Jonge honden, oude helden” is een persoonlijk
verslag van de schrijver Jan Biesemaat, waarin hij
zijn avonturen als jonge Nederlandse onderzeebootmatroos
tijdens de duikbootoorlog van 1940-
1945 beschrijft. Vijf lange jaren maakten deze matroos
tot een “oude held.
Jan Biesemaat was geen lid van de Reünistenvereniging
en staat daarom niet vermeld in
“In Memoriam”
(Redactie KVO)
JAARBOEK VAN DE KONINKLIJKE MARINE 2003
Eind oktober verschijnt een Jaarboek van de Koninklijke Marine. Het boek wordt uitgegeven door het Instituut
voor Maritieme Historie. Het is een naslagwerk waarin verslagen van de beleidsafdelingen in Den
Haag en van de operationele marine in Den Helder zijn opgenomen, evenals de reisverslagen van de schepen,
een verslag van het Korps Mariniers en de KM in de West. Verder bevat het boek een overzicht van
alle schepen met hun technische gegevens. Via het personenregister zijn de commandanten en hoofden van
diensten snel te traceren.
Het boek is verluchtigd met ruim zeventig kleurenfoto’s en het is voorzien van een kleurrijke stofomslag.
Het gebonden boek telt 314 pagina’s.
De prijs is € 15,- (inclusief verzendkosten).
Te bestellen (uitsluitend schriftelijk, per e-mail of fax) bij:
Instituut voor Maritieme Historie
Jan van Nassaustraat 112
2596 BW Den Haag
e-mail adres: marhissec@marstaf.navy.dnet.mindef.nl
fax: 070 3162861

Klaar Voor Onderwater 90 Pagina 9
Van der Knaap wil vrouw
in onderzeeër
Den Helder - Staatssecretaris Van der Knaap wil zo
snel mogelijk vrouwen aanstellen bij eliteeenheden
van defensie waar vrouwelijk personeel
tot nu toe taboe is. Hij denkt aan de onderzeedienst
van de marine, het korps mariniers, het korps commandotroepen
(KCT) en de luchtmobiele brigade
bij de landmacht.
De CDA- staatssecretaris voorspelt ook dat in elk
geval voor 2007 ergens binnen defensie een vrouw
generaal zal worden.
Bij de onderzeedienst en het korps mariniers kunnen
vrouwen zich nu nog niet aanmelden, bij de
overige eliteonderdelen al wel. Bij ‘luchtmobiel’
heeft inmiddels een vrouw de felbegeerde rode baret
behaald: zij is nu verder in opleiding op de Koninklijke
Militaire Academie.
De Amerikanen hebben al vrouwelijke mariniers en
Noorwegen heeft vrouwen op zijn onderzeeboten.
Daar is zelfs al eens een vrouw commandant van
een onderzeeër geweest.
NHD 16-11-04
Noot van de Redactie:
Dit artikel verscheen op de dag dat de Defensie begroting
in de Tweede kamer werd behandeld.
Misschien stuurt de staatssecretaris wel aan op de
bouw van nieuwe onderzeeboten, want de huidige
generatie biedt geen ruimte voor een ligbad of zonnebank.
Wellicht dat, bij nieuw te bouwen boten, met dergelijke
wensen rekening gehouden kan worden.
Foto met tekst “Young woman ...” stond ook in
KVO-79 maart 2002
Donatie 100 jaar Onderzeedienst
Zoals beloofd in KVO-89 geven wij u hierbij het bedrag
dat tot nu toe op onze rekening t.n.v. het cadeau
gestort is. Op 3 november was het ontvangen bedrag
€ 550,00. Wij danken alvast de gulle gevers voor
hun donatie en hopen hiermee een mooie start gemaakt
te hebben. Natuurlijk kunnen zij die het vergeten
zijn of nog geen tijd gehad hebben een bedrag
over te maken het alsnog doen. Ons gironummer is
39.28.464 onder vermelding van:
“Cadeau 100 jaar OZD”.
Namens het bestuur bedankt

Pagina 10
100 JAAR ONDERZEEDIENST
Van de voorzitter
Klaar Voor Onderwater 90
Zoals we allen weten is 2006 voor de Onderzeedienst een jubileumjaar. Het is dan honderd jaar geleden dat
de Koninklijke Marine een onderzeeboot aanschafte. Om dit heuglijke feit te gedenken zijn al meer dan een
jaar een stuur- en projectgroep samen met enige werkgroepen bezig de viering voor te bereiden. Er wordt
ook gewerkt aan een boek waarbij vooral de toekomst van de Onderzeedienst en de laatste dertig jaar van
de dienst beschreven wordt; dus de "Faslane"-periodes, de “Patrouilles” en de moderne onderzeeboot-
commandantenopleiding. De hoofdlijnen van het programma liggen wel vast en zijn als volgt:
- 12 juli 2006 Den Helder Nieuwe Haven
Grote reünie voor leden van onze vereniging samen met hun partners, het huidige
Onderzeedienstpersoneel en de eventuele buitenlandse gasten.
De Nieuwe Haven is dan alleen open voor onze reünie.
- 14 juli 2006 Den Helder Nieuwe Haven
Op de VIP- receptie van de vlootdagen 2006 wordt dan het boek aangeboden. De vloot
dagen 2006 (van 14 t/m 16 juli) zullen in het teken staan van ‘100 jaar Onderzeeboten’.
- Oktober 2006 Amsterdam
Een ééndaags seminar/symposium waarin de toekomst van onderzeeboten centraal staan.
- 21 december 2006 Den Helder Steiger 19
Grote parade met deelname van de reünisten, gevolgd door enige ontvangsten en presentaties. Wij hopen
dat Hare Majesteit daarbij aanwezig kan zijn.
Wanneer en wat de reünistenvereniging als geschenk de Onderzeedienst aanbiedt is nog onderwerp van
overleg.
REUNIE 2005
Dat er de laatste jaren veel veranderd is, weten we allemaal. Dat heeft ook effect op de dienstverlening aan
reünies welke in “scheepstijd” gehouden worden op KM- locaties. Het bestuur heeft gedegen onderzoek
gedaan naar de locaties in Den Helder waar wij de reünie voor het komend jaar zouden kunnen houden.
Echter de beperkingen van tijdsduur, taptijd en maaltijdverstrekking zijn van dien aard dat wij vonden dat
op die locaties geen reünie kan worden gehouden zoals wij dat gewend zijn. Daarom is besloten, na veel
wikken en wegen en mede gezien het feit dat de grote reünie in 2006 te Den Helder gehouden wordt, om de
reünie 2005 wederom op Bronbeek te Arnhem te laten plaatsvinden. Het eten, de ruimtes, de bereikbaarheid
en de taptijden waren afgelopen reünie meer dan voortreffelijk.
Reünie 2005 Woensdag 20 april 2005 Bronbeek, Arnhem
Toen ik vanochtend vroeg met mijn hond door het veld liep zag ik aan de zuidoostelijke hemel de planeten
Venus en Jupiter zo dicht bij elkaar staan dat het één grote nieuwe zeer heldere ster leek. Een nieuwe ster
van Bethlehem? Ik hoop het maar, want hoop doet leven en waar een positieve levensverwachting heerst in
de harten worden moordplannen verdrongen.
Ik wens U allen tezamen met hen die U lief zijn, hele fijne en gezellige feestdagen en een gezond en voorspoedig
2005 toe.
Driekus Heij

Klaar Voor Onderwater 90 Pagina 11
Geachte redactie
Graag voldoe ik nogmaals aan uw verzoek als ooggetuige
wat aanvullende informatie te verschaffen.
Als matr- 3 kl- opvarende van Hr.Ms. “O9” was ik
ingedeeld bij de achtermeerploeg en derhalve aangetreden
op het achterdek op die zonnige, koude maar
voor mij vreemde dag in maart 1940.
Met uw vriendelijke toestemming zou ik graag wat
correcties toebrengen in uw relaas en wel het volgende:
m.i. diende de luchtverdeelbak voor het blazen van
hoofd- en duiktank en voor het binnenboord ventileren
van die tanks en heeft niets te maken met hoofdvents,
kingstons en periscopen. Ook was er m.i. geen
waterdicht schot tussen M. K. en Hekbuiskamer. Het
hogeluchtdruksysteem was 180 kg/cm. en diende
voor het blazen van de hoofdtanks en duiktank, verder
was er de 12 kg/cm. luchtleiding t.b.v. de afvuurtanks
en 8 kg/cm. t.b.v. de afvuurinrichting der buizen.
Gedurende de vaart naar buiten in deze volgorde. Hr.
MS. “O10”, “O9” en “O11”, zag ik de sleepboot
Amsterdam naar binnen komen met vrij grote vaart.
De “O9” voer aan sb. zijde evenwijdig aan de as
van het vaarwater. De koers van de sleepboot was
plm. een 1/2 tot 1 streek kleiner dan de richting van
de as van het vaarwater. Ik zag de sleepboot eerst
Beter laat dan nooit
KVO-7 7 febr. 1984
bijna recht tot een 1/2 streek over bb in, alles ging
nu zeer snel. Bang dat hij ons aan bb. achteruit zou
raken deden wij een stapje achteruit en zagen met
stomme verbazing de sleepboot ramkoers sturen op
de “O11”. Even later gebeurde het, het voorschip
van de “O11” werd onderwater gedrukt, de mensen
op het voorschip geraakten te water, de sleepboot
ging achteruit en de “O11” kwam weer op, intussen
waren wij buitengaats.
Op de sleepboot zag ik als ik mij goed herinner
twee personen op BB brugvleugel staan, waarvan
er één de brug binnenging, de persoon die bleef
staan had een grijnslach op zijn gezicht wat ik maar
niet kon begrijpen en dit is mij dan ook altijd bij
gebleven. Even voordat de brug van de sleepboot
ons achterschip passeerde verdween die persoon
snel in de brug.
Later kwamen wij weer binnen en zagen de “O11”
gezonken liggen, kleine vaartuigen waren druk in
de weer.
Einde relaas*
W. Verbaan
4 oktober 2004

Pagina 12
,,Vertrek en binnenkomst van de boten was altijd
een aandoenlijk schouwspel. Het was de gewoonte,
dat familieleden de boot afduwden voor een
grote reis. Het afscheid op de kade was vaak vertederend
en ontroerend. Vrouwen, vaders, moeders
en kinderen probeerden zich groot te houden.
Er werd gezwaaid en gedag geroepen. Maar
alleen de paar matrozen op dek en de officieren
op de toren van de boot konden dat zien. Het
grootste deel van de bemanning zat in de boot en
zag en hoorde niets van wat zich buiten afspeelde.”
,,Als de boot dan na weken weer binnenkwam stond
het welkomstcomité op de kade, bestaande uit ongeveer
hetzelfde gezelschap als bij vertrek. Aangevuld
met de douane. Het was altijd een strijd tussen deze
douane en het comité. Wie mocht er het eerst aan
boord. Formeel mocht de familie pas de valreep over
als de douane het schip had vrijgegeven. Maar ja,
kom daar maar eens om als je elkaar wekenlang niet
had gezien. Dus stroomde de familie vaak veel te
vroeg de boot in, waar zich voor een buitenstaander
onbeschrijfelijke taferelen afspeelden. Plotseling
werd het aantal mensen aan boord bijna drie keer zo
groot. En de boot was al zo klein. Op en onder elkaar
zat men in de verblijven de sterke verhalen te vertellen
en aan te horen. Niets merkend van de stank, die
aan boord heerste van duffe lucht, vermengd met de
dieseloliegassen en sigarettenrook. En daartussendoor
kroop en friemelde de douane om de voorraden
sterke drank en sigaretten te controleren en de bergplaatsen
te verzegelen. Geen wonder, dat de spanning
dan hoog opliep. Na een tijdje klauterde iedereen
weer van boord en werd het weer rustig op de
kade. Alleen de toeristen bleven over. Verbaasd over
het schouwspel van daarnet.
Romantiek
In 1978 verhuisde de Onderzeedienst weer. Nu naar
de Nieuwe Haven. Weg was de romantiek op de Buitenhaven.
De kade werd aangepast aan de schepen
die er nu gebruik van maken. Meestal wonderlijk gevormde
offshore werkschepen. Minstens net zo interessant
als de onderzeeboten, maar toch minder tot
de verbeelding sprekend. Laten we toch hopen dat
Klaar Voor Onderwater 90
Aan de havenkant
Afscheid vanaf de Onderzeedienstkade
Onderzeedienstkade foto A. Prins
die schepen daar nog lang afmeren. Dan gaat het
goed met de offshore en dat is goed voor Den Helder.”
Aldus een oud-marineofficier van de Onderzeedienst
over de jaren zestig en zeventig van de
vorige eeuw. Er wordt gesproken over een afscheid
voor weken, hoogstens maanden. Hoe anders was
dat nog in die vooroorlogse tijd als men voor jaren
naar Indië ging. Drie jaar was normaal. ,,Dan stond
de muziek op het Hoofd en speelde het Wilhelmus
en daarna een mars”, schrijft oud-joumalist Guus
van Heusden in het hoofdstuk ‘Reproductie 1900’
van zijn boek ‘Den Helder, ze noemden je vroeger
Nieuwediep’ (1975). Dat klopt in zoverre dat dan
wél het volkslied gespeeld werd, maar niet het Wilhelmus.
Want pas in 1932, het voor de visserij zo
dramatische jaar van de Afsluitdijk, wordt het Wilhelmus
officieel ons volkslied. Daarvoor was dat -
sedert de Franse tijd- ‘Wien Neêrlands bloed door
d’aderen vloeit van vreemde smetten vrij.’
Dat er plechtig uitgeleide gedaan werd vanaf het
havenhoofd met muziek herinner ik me nog goed.
Het zag dan‘zwart van de mensen', het leek wel of
half Den Helder dan uitgelopen was.
Dat ‘Wilhelmus’ klonk dan inderdaad plechtig en
statig over het water. En de marsmuziek daarna
was zeker nodig om familieleden die achterbleven
weer wat op te monteren. Want drie jaar was niet
niks. En dat het nog wel eens voor veel langer zou
kunnen vreesden velen toen, in die jaren kort voor
het uitbreken van de oorlog, al wel. Maar daarvan
had je als kind nog geen idee.
B.A. Mooiman / J. T. Bremer NHD 22-10-2004

Klaar Voor Onderwater 90 Pagina 13
Aan de havenkant
Afzien op ‘romantische’ boten Zwaardvis en Tijgerhaai
Een fout maken is een probaat middel om reacties
op mijn stukjes te krijgen, zeker als het de marine
aangaat. Maar nu, zomaar, een vriendelijke
‘ingezonden mededeling’ van oud- marineofficier
Ir. B.A. Mooiman die ik graag in zijn geheel overneem.
Wie weet inspireert het meer mensen in onze
haven tot een bijdrage.
‘In 1961 kwam de Onderzeedienst van Rotterdam
naar Den Helder en werd de Onderzeedienstkade geboren.
Daar lagen onder andere de twee T-boten. De
Zwaardvis en de Tijgerhaal. Engelse boten uit de
Tweede Wereldoorlog, die er echt uitzagen zoals een
onderzeeboot er uit hoort te zien. Romantisch dus.
Maar schijn bedriegt.
Boven water varend waren het slingerbakken van de
eerste orde, waarbij de golven al snel over het schip
heen sloegen en door het luik op de brug de bedieningsruimte
in plensden.
Als de diesels bij stonden woei er ongeveer een orkaan
door het schip.
De bedjes hingen met minimale ruimte onder elkaar
door de hele boot. Ook in de gang. Van onvoorzichtige
voorbijgangers kreeg je regelmatig een opdonder,
zodat je meteen klaarwakker was. Vriendelijke
woorden werden dan uitgewisseld. Als je niet bofte
en de man boven je was nogal zwaar uitgevallen,
zakte zijn bed zo ver door, dat je helemaal klem lag
en alleen met een behoorlijke portie kracht je bedje
uit kon om de wacht te gaan lopen.
De jongste officier bofte al helemaal niet. Die sliep
op de opgeklapte rugleuning van de bank in het officiersverblijf,
de longroom. Met naast hem de tafel en
daarnaast een elektrische verplaatsbare kachel, want
het was altijd verdraaide koud daar. Als er een lekker
zeetje stond liep hij het gevaar uit zijn bed te glijden
en via de tafel sissend op die bloedhete kachel van
het type ribbuis terecht te komen. Ik verzeker u, dat
de afdrukken van die ribbuizen dan nog lang in zijn
billen stonden.
Niet vertrouwd
De boten mochten niet dieper duiken dan 6o meter.
Dat was toen al erg diep. De reden was, dat men de
huid niet vertrouwde op grotere dieptes. Want hoe
groter de diepte, hoe groter de druk. De boot werd
dan een beetje ingedrukt. Dat hoorde je. Gekraak
alom. Er werd gezegd, dat je jezelf pas zorgen
moest maken als je ’t gekraak niet hoorde.
Als je toevallig op de wc zat en de commandant
riep: de diepte wordt 60 meter, dan moest je afknijpen
en maken dat je er vanaf kwam, want na 40
meter diepte ging de deur knellen en bij 60 meter
kon je hem niet meer open krijgen. Zoals de Engelsman
zegt: caught with your pants down.
De machinisten hadden achter in de boot een eigen
slaapverblijf. Om daar te komen moest je door de
machinekamer tussen de diesels, de koppelingen en
de elektromotoren door. Het stonk er dan ook altijd
sterk naar dieselolie. Veel sterker dan in de rest
van de boot. Die geur ging overal inzitten en je
droeg hem bij je als je de wal opging. Zelfs op
feestjes en partijtjes viel dat op. Toch had het een
zekere aantrekkingkracht. Ruiken echte mannen
naar dieselolie?
Moeder de vrouw was er niet lekker mee. Als na
een reis de tas met vuil goed openging moesten tegelijk
alle ramen van het huis open. Wat wil je, de
sokken werden gedragen tot ze braken, ondergoed
werd na een week binnenstebuiten gedragen en
daarna nog achterstevoren. Lakens werden gewoon
niet verschoond. Dan gleed je makkelijker tussen
de vette lappen.
Wie hoor ik zeggen, dat de mannen van de subs
vetnekken waren?’
B.A. Mooiman / J. T. Bremer NHD 29-10-2004
De Zwaardvis, hier nog Zwaardvisch
Foto A. Prins

Pagina 14
Hr.Ms.Zeehond lag in 1978 voor een onderhoudsperiode
op de RDM te Rotterdam.
Bij het opwerken van de boot en bemanning hoort
traditioneel de ontsnappings oefening.
Eind november vertrokken wij vanuit Den Helder
naar Gosport in Engeland. Wij kwamen daar omstreeks
19.00 aan. Nadat wij waren afgemeerd komt
normaal de schips manager aan boord.
Deze was echter verhinderd en voor hem kwam de
chef der equipage van de marinebasis.
Traditioneel melde hij zich in de gouden bal, teneinde
de assistentie van de basis of werf aan te bieden.
Veelal wordt er assistentie gevraagd door de majoor
van de technische dienst.
De schipper, die alleen die avond de honneurs waarnam,
vroeg ons of wij belangrijke dingen hadden die
niet tot morgen konden wachten.
Onze chef der equipage schipper Willem Hokke zei
dat hij een probleem had welke om een oplossing
vroeg.
Hij vroeg aan zijn collega schipper of hij voor ons
een naaimachine kon regelen.
De schipper herhaalde dit woord verschillende malen
vragend.
Daar Willem vloeiend Engels sprak vond hij het
vreemd dat wij om een naaimachine vroegen.
Willem vertelde dat op 5 december in Holland het
Sinterklaasfeest gevierd wordt, het was ongeveer als
de kerstman maar dan net iets anders.
Wij hadden de naaimachine nodig om kostuums
voor dit feest te maken.
De schipper vroeg of hij zijn vrouw, die op de wal
stond, mocht halen om dit op te lossen.
Toen zijn vrouw aan boord was vertelden wij dat wij
met snuiverlappen en zakken een Sinterklaas en
Zwarte Piet pak wilden maken.
Zijn vrouw knikte alleen maar ‘nee’ tijdens ons kleding
betoog. Ze had een beter idee, zij wilde de kostuums
graag voor ons maken.
De volgende dag kwam deze vrouw de Majoor torpedomaker
Fons Wilbrink en sergeant onderzeeboot
bestrijding Jan Nijhuis ophalen.
Er werd in een warenhuis in Portmouth gewinkeld.
Ze kocht een zwarte panty voor een zwangere vrouw
en de nodige lappen stof. Toen Jan vroeg waarom er
voor een zwangere vrouw inkopen gedaan werd keek
zij alleen maar naar zijn buik.
Klaar Voor Onderwater 90
Sinterklaasviering aan boord Hr. Ms. Zeehond
Als ervaren naaister nam ze de maat op en maakte op
hun aanwijzingen een fraai Sinterklaas en Zwarte
Piet kostuum.
Omdat er voor ontsnappingoefeningen voldoende
tijd gereserveerd word, en het ongeveer een week later
5 december was hadden wij voldoende tijd om
een Sinterklaasfeest te organiseren. Wij lieten onze
gedachten gaan voor wat er geregeld moest worden.
Uiteraard is de Sint een VIP. En voor het eerst in
Gosport. Wie behoorde het allemaal te weten dat de
Sint aan boord van de Hr.Ms. Zeehond komt?
De Commandant van de Basis, televisie, krant en
niet te vergeten de onderzeeboot naast ons.
Tussen ons en de wal lag een Engelse Onderzeeboot.
En hoe komt de Sint bij een onderzeebootboot? Juist,
te paard.
De ships manager ging voor ons aan het werk en
kwam terug met een Engelsman die een paard had.
Het eerste wat Schipper W. Hokke vroeg was de
kleur van het paard. De goede man vertelde dat die
grijs was. Waarop Hokke zei: “Dan stoppen we hem
in de afbijt waarna wij hem wit verven”.
Het gezicht van die man was een daalder waard, eigenlijk
wilde hij gelijk weglopen. Nadat hij begreep
dat dit een grap was mochten wij zijn paard lenen.
U begrijpt dat de voorpret van het regelen van het
feest al een feest op zichzelf was.
De pakken waren klaar en onze Sint en Piet werden
opgehaald om te passen.
Toen Jan zijn Piete pak aanhad zei hij “En hoe moet
ik nou plassen met die panty”.
Nu daar had de naaister geen probleem mee. Zij ging
naar de keuken en kwam met een groot slagersmes
terug. Ze zei,”Ga even gemakkelijk staan, dan snij ik
hem eraf en heb je daar geen probleem mee”.
U snapt dat wij dubbel lagen toen Jan dit in de gouden
bal vertelde.
De Sint kreeg het Batterij journaal om als het grote
boek te dienen.
Op 5 december rond vijf uur was het zover.
De gehele bemanning stond als op Paradeerrol over
het dek van de boot verdeeld. Een van onze mensen
vertelde de journalist van de krant dat het zingen wat
zij hoorde, typische Sinterklaasliedjes waren.
Vanaf de kazerne kwam Sint op het paard met Piet er
naast aangelopen.
Het paard was erg schichtig vanwege de felle kle-

Klaar Voor Onderwater 90 Pagina 15
Sinterklaasviering aan boord Hr.Ms. Dolfijn december 2000
ding die sinterklaas en zwarte piet aanhadden.
Elke Engelsman, aan de wal, bleef verbaast naar deze
vertoning kijken. Hun Officieren vergaten zelfs de
ceremonie welke behoort bij het strijken van de vlag.
De Sint werd keurig door de Engelsen overgevloten
waarbij de Officier van de wacht salueerde.
De Sint stapte op de valreep van de Zeehond en bleef
halverwege staan om te zwaaien naar de bemanning
en te luisteren naar de liederen.
Een vrouwelijke reporter vroeg wat de bemanning
daar zoal zong, het antwoord was Sinterklaasliederen.
U weet dat zolang een VIP op de valreep staat
de schipper deze over moet fluiten. De schipper
werd al roder en roder maar de oude Sint had dit zogenaamd
niet in de gaten. Op een gegeven moment
had hij meelij en stapte aan boord.
De commandant M.W. Buskens heeft hem in de
boegbuiskamer welkom geheten. Na dit welkomstwoord
bedankte de Sint de commandant, en vroeg
aan Piet het grote boek waarin diverse namen stonden.
Matroos Putte? kreeg van de Sint een dweil en
zeep. Dit was omdat hij van de Tonijn kwam en dit
volgens hem de schoonste onderzeeboot van de Nederlandse
Marine was.
(Nu ligt de Tonijn op de wal en kan hij poetsen)
De commandant kreeg een pakje voorbehoedsmid-
del. De reden was dat zijn tere handjes pijn deden
bij het bedienen van de handels aan de periscoop.
Ook had de goede Sint in zijn grote wijsheid aan de
jongste officier gedacht. Hij kreeg een groot cadeau.
Na het uitpakken lag daar een ronde stok van
15 cm met een bijbehorende brief. Hierin stond dat
hij voortaan op een houtje kon bijten.
De jongste officier werd door de andere officieren
regelmatig de longroom uitgestuurd en zat dan in
de centrale als een brokje wanhoop.
Na nog enkele bemanningsleden te hebben toegesproken
begon eindelijk het feest aan boord.
Sint en Piet zijn daarna in elk verblijf geweest om
hun cadeaus te verdelen.
Dit is mij bijgebleven van het Sinterklaasfeest.
Bemanningsleden die in het weekend naar Londen
gingen kwamen met de krant terug waarin een
stukje over ons Sint-Nicolaas feest stond.
Zo zie je maar weer dat nuttige ontsnapping en training
goed kunnen samengaan.
Piet.v.d.Hoeven

Pagina 16
Niets is zeker over Cornelis drebbel
ALKMAAR -,,Ik vraag me af wat voor mensen
dat waren, die twaalf roeiers in die duikboot. Je
moet toch een zekere moed hebben om zoiets te
doen. Of misschien was het wel een verzameling
criminelen, geronseld uit de kroegen aan de
Theems."
Kapitein-ter-zee Peter de Harder, commandant van
de onderzeedienst van de Koninklijke Marine, is een
vat vol vragen sinds hij betrokken is geraakt bij de
operatie die ertoe moet leiden dat de replica van de
duikboot van Cornelis Drebbel vanuit Engeland naar
Alkmaar komt. Begin juni 2004 hoopt het Stedelijk
Museum de replica te kunnen installeren. Alkmaarder
Drebbel ontwikkelde het vaartuig voor de Engelse
Koning.
De Harder, woonachtig in Alkmaar, dacht een en ander
te weten over Drebbel en zijn duikboot, die in
1620 haar roemruchte proefvaart maakte op de
Theems. De Onderzeedienst koestert immers haar
historie, waarin de uitvinding en haar geestelijke vader
een belangrijke plaats hebben gekregen. Maar
nadat hij zich wat verder in de materie had verdiept,
zat hij feitelijk met alleen maar vragen.
“Het is niet eens zeker dat die proefvaart in 1620
heeft plaatsgevonden. Er zijn deskundigen die het op
1622 houden.”
De Harder is vooral razend benieuwd hoe Drebbel
(was hij zelf wel aan boord?) het heeft klaargespeeld
de boot te trimmen.
“Nog steeds is op de hypermoderne onderzeeboten
Klaar Voor Onderwater 90
een paar man bezig met het zwevend houden ervan.”
Hetzelfde ontzag kan De Harder opbrengen voor
het feit dat Drebbel de zuurstoftoevoer heeft kunnen
regelen. Maar nog altijd is niet bekend hoe
Drebbel dat heeft gefikst. Met een ballon buiten de
boot? Met de verbranding van salpeter aan boord?
De Harder heeft het in de literatuur niet kunnen
achterhalen.
Uit contacten met deskundigen die veel van Drebbel
weten, is De Harder wel gebleken waarom we
eigenlijk zo weinig weten over Drebbel. “Onder
meer omdat hij het Latijn niet beheerste, de taal
van de wetenschap.”
De Harder is er al met al zeer van gecharmeerd dat
de uitvinder van het belangrijkste attribuut waarmee
hij werkt, weer eens in de schijnwerpers komt
te staan. Want voor Drebbel geldt in eigen land:
onbekend maakt onbemind. Nee, dan Engeland: de
BBC wijdde zelfs een programma aan hem, waarvoor
de replica speciaal werd gemaakt.
De Harder is trots dat de marine een belangrijke rol
speelt in het transport van de replica naar Alkmaar.
De exacte datum staat nog niet vast, omdat nog niet
duidelijk is of de marine zelf het transport van Engeland
naar IJmuiden zal verzorgen. “Dat moet
maar in het vaarschema passen.” Wel staat vast dat
een landingsvaartuig de replica van IJmuiden naar
Alkmaar zal varen.
NHD 26-03-2004
Kapitein-ter-zee
De Harder tegen
de achtergrond
van de Zwaardvis:
“Nog steeds
is op de hypermoderneonderzeeboten
een
paar man bezig
met het zwevend
houden van de
boot.”

Klaar Voor Onderwater 90 Pagina 17
Op avontuur met zeventiende-eeuwse duikboot
ALKMAAR - De Renaissance stond in het teken
van het experiment. Galileo bewees dat de aarde
rond is en de Alkmaarder Cornelis Jacobsz Drebbel
(1572-1633) ontdekte rond 1620 hoe je onder
water kunt varen met een boot. Twaalf roeiers
verbleven drie uur één meter onder het wateroppervlak
van de Engelse Theems. Bezoekers van
het Stedelijk Museum in Alkmaar kunnen dit
avontuur deze zomer herbeleven bij de expositie
‘Drebbels Onderwater Wonder’.
Naast het ontwerpen van de eerste duikboot worden
Drebbel onder meer de ontdekking van de microscoop
en de thermometer toegeschreven. Kortom:
een ijverige man die niet direct een uitvinder was,
maar een doener. Een man die natuurkunde gebruikte
om instrumenten te construeren. In 1598 al vroeg
hij octrooi aan voor een doorlopend uurwerk en een
waterpomp voor een fontein. Die laatste uitvinding
gebruikte hij zijn hele leven, ook bij het houten
scheepje dat later de eerste werkende duikboot zou
worden.
Door zijn, overigens vaak door wetenschappers betwiste,
ontdekking van het 'perpetuum mobile' een
instrument dat schijnbaar vanuit zichzelf (door verschillen
in de luchtdruk in warme en koude lucht)
oneindig bewoog, werd hij ontboden aan het Engelse
Hof. Daar werkte Drebbel voor de Royal Navy en
experimenteerde met een aantal versies van zijn uiteindelijke
duikboot. Hij maakte het scheepje niet als
oorlogsschip en de eerste echte (militaire) duikboot
verscheen pas aan het einde van de negentiende
eeuw in de Amerikaanse burgeroorlog.
'The Drebbel' een replica uit Engeland, staat nu in
het Stedelijk Museum in Alkmaar. Een aantal jaren
geleden bouwde Mark Edwards voor een BBC programma
het onderwaterscheepje na. Een tweepersoonsuitvoering
in plaats van de twaalfpersoons
'snuiver' van Drebbel, die gebruikmaakte van een
soort snorkeltechniek.
Neonlicht
,,Omdat hij niet door de voordeur paste, moest hij
via de laad- en losruimte naar binnen”, zegt conservator
Juliette van Seters van het Alkmaarse museum.
,,In eerste instantie zouden we hem gewoon hier
in de ontvangsthal neerzetten. Toen kwamen we op
het idee om er een bijzondere presentatie van te maken.”
De daaruit voortgekomen ‘experience’ duurt
twintig minuten en begint bij de goederenlift. Deze
is voor de gelegenheid verduisterd en behangen
met lichtslierten. Onder flikkerend neonlicht verschijnt
op een opgehangen breedbeeldscherm cen
introductiefilmpje. Uit de boxen klinkt een gesprek
tussen een kind en haar opa. Zij leiden de tentoonstelling
in met een uitleggend vraag- en antwoordspelletje.
Als de deuren van de lift weer openen,
doemt de duikboot op gehuld in rook. Vanaf beeldschermen
in de hoeken van de ruimte spreekt
’Drebbel’ de bezoekers toe over zijn werk. Door
kleine raampjes is te zien hoe klein behuisd de
roeiers waren en het vet waarmee de boot is ingesmeerd
is nog te ruiken.
De roeispanen zijn opvallend vernuftig gemaakt
naar het voorbeeld van het zwemvlies van een watervogel.
Een leren lap aan het uiteinde van de
spaan klapt uit als water verplaatst moet worden
om vooruit te komen.
De lap klapt in bij de terugslag. Dit is te zien op
een deel van de BBC - documentaire, die in de foyer
van het museum wordt vertoond. Daarin wordt
ook uitgelegd hoe de boot met lood verzwaard
wordt en hoe de bemanning voldoende adem kon
halen in het kleine ruim.
Lenzenslijper
Het Stedelijk Museum presenteert de tentoonstelling
als een ‘eerbetoon aan de veelzijdige, ambitieuze
en creatieve Alkmaarder’ die in 1604 vertrok
uit de Noord-Hollandse stad waar hij werkte als
graveur en lenzenslijper. Hij graveerde tevens de
eerste kaart van Alkmaar. ,,Alkmaar werd hem te
klein en aan het Engelse hof had hij voldoende
werk door de opdrachten die hij kreeg”, legt de
conservator uit die het scenario schreef voor de interactieve
tentoonstelling. ,,Later werkte Drebbel
ook nog aan het Praagse hof. Zelf heeft hij nooit
iets geschreven over zijn eigen werk. Door verhalen
die zijn kleinzoon verder vertelde en de dagboeken
van zijn goede vriend Constantijn Huygens
is er meer over hem bekend geworden.”
NHD 11-06-2004

Pagina 18
Groepsfoto van de O-27 in 1957
toen we inschietboot waren
Op de brug: Honheminus, Morijn, Roel Veld,
Plasmans en Jellema van Laan.
Onder de toren 2e van links Jan Schelings en
daarnaast Thijsen.
Tweede naast het schild is Hofmeijer en boven het
schild met hoog voorhoofd is LTZ-1 de Bruine.
Verder weet ik het niet.
H. Gremmeé
Klaar Voor Onderwater 90

Klaar Voor Onderwater 90 Pagina 19
Hiermee hielden we de 3 cilinders zwevend.
Foto’s uit het album van A.A.A. Bruinooge

Pagina 20
Klaar Voor Onderwater 90
Aangeleverd door R.P. Teesselink

Klaar Voor Onderwater 90 Pagina 21
China betuigt Japan spijt over
onderzeeboot
TOKIO - China heeft spijt betuigd over een Chinese
atoomonderzeeër die vorige week de Japanse
territoriale wateren was binnengedrongen. Japan
aanvaardde de excuses, meldden Japanse media
gisteren.
Peking stelde dat het een vergissing was, aldus de
Japanse premier Koizurni.
Hij liet doorschemeren dat voor hem daarmee de
kous af was. De regeringsleider zei wel dat China
moet voorkomen dat een dergelijk incident zich in
de toekomst nog een keer voordoet.
Wie heeft er nog foto’s van de
Waalhaven en onderzeeboten uit de
periode 1960 tot 1964.
Neem dan contact op met :
http://peterbrouwers.tripod.com/
Hartelijk dank
Rinus Peperkamp
NHD 17-11-04
Bij navraag door de redactie is “Sterretjes schieten”
weer in het vuurwerkpakket opgenomen.
Gezocht foto’s
Aankondiging Reünie 2005
Noteer het alvast in uw agenda.
De Reünie en ALV zal op
20 april 2005
in
Kumpulan Bronbeek (Arnhem)
gehouden worden.
Wij rekenen weer op uw
aanwezigheid.
Gezocht 16 mm projector
In verband met het 100 jaar bestaan van de
Onderzeedienst is de redactie op zoek naar een
16mm projector om aangeboden films over te zetten
op DVD.
We kunnen reeds Super 8 (eventueel met geluid),
Single 8, Hi8, Video8, Video2000, VHS en SVHS
overzetten op DVD.
Wie helpt ons ?
W.P.P. Falkmann
Middelzand 5306
1788 HC Den Helder
0223-642668
w.falkmann@quicknet.nl

Pagina 22
De stap
Ze stond op de rots, vijfendertig meter boven de grond.
De zon brandde onbarmhartig in haar gezicht en ze was
blij dat ze iets op haar hoofd had. Ze keek om zich heen
en zag dat de anderen er net zo over dachten als zij. Heb
ik hier nu al die weken naar toe geleefd? Is dit nu de sensatie
die je moet voelen? Het liefst zou ze nu meteen naar
huis gaan. Wat ze voelde was pure angst. Een harde bal
zat in haar maag en haar keel werd steeds droger, ze was
dood nerveus. Ze ging op haar tenen staan en keek voorzichtig
over de rand en dat had ze nu juist niet moeten
doen. Ze werd er helemaal duizelig van. Vijfendertig meter...
dat is, laat is kijken, een flatgebouw van zo’n acht
verdiepingen. Alles in haar schreeuwde ‘niet doen!’
Het begon allemaal een paar weken geleden toen collega’s
haar hadden overgehaald om een weekend survival
te doen in de Ardennen. Allemaal onder het motto ‘laten
we samen wat lol hebben’, zich niet realiserend wat een
survivalweekend nu precies in houdt. Grote zweetple kken
tekenden zich af op haar rug, onder haar armen en
nog andere vervelende plekken. Kortom ze voelde zich
vies en het werd maar heter en heter in deze groeve. Haar
collega’s, die met haar stonden te wachten, waren zo te
zien net zo nerveus. De één zei dat hij waarschijnlijk niet
naar beneden zou gaan, een ander moest nodig naar het
toilet en weer anderen stonden onzin uit te kramen. Over
een paar ogenblikken zou ze voor het eerst van haar leven
gaan ‘abseilen’. Nu had ze dat wel vaker gezien op de televisie
of in een film maar dit was even iets anders. Een
instructeur kwam op haar aflopen en controleerde nogmaals
alle riemen en de losse eindjes, toen pakte hij een
musketon en klikte deze vast aan haar tuig en vriendelijk
zei hij: ‘kom, jij mag als eerste’. ‘Hoi, hoi’, wist ze nog
piepend uit te brengen maar alles binnen in haar
schreeuwde het uit. ‘Wees maar niet bang, er kan je niets
gebeuren’, zei hij met een innemende glimlach. Het was
haar nog niet eerder opgevallen hoe goed hij er uitzag en
zijn lichtblauwe ogen keken haar vriendelijk aan of was
dat suggestie, door de angst ingegeven? Hij pakte haar
hand en leidde haar over het veiligheidslint heen tot vlak
bij de rand en meteen begon ze te beven. Ze kon er niets
aan doen en tot overmaat van ramp begon ze ook nog
eens versneld te ademen. Ze voelde een kneepje in haar
hand en geruststellend klonk zijn stem die zei: ‘Rustig
maar, alles is onder controle’. Zijn rustige stem bracht
haar een beetje tot kalmte en dankbaar luisterde ze naar
zijn stemgeluid. ‘Kijk vooral niet naar beneden want de
eerste keer is altijd eng’, zei hij. ‘Straks wanneer je beneden
bent dan ga je nog een keer naar boven om weer naar
beneden te gaan en dan is het veel leuker. Geloof me nou
maar! Doe precies wat je geleerd is en luister naar de aanwijzingen,
okay?’ Ademloos reageerde ze met een knikje
en liet toe hoe hij haar omdraaide, ze stond nu met haar
rug naar de afgrond en de rand was zo’n tien centimeter
ver. Ze kreeg een touw in haar handen dat ze achter haar
Klaar Voor Onderwater 90
rug om naar voren moest vasthouden en er werd nog
eens uitgelegd op welke manier ze kon afremmen. ‘Ja,
ja, dat weet ik nu wel maar ik denk dat ik het maar niet
doe’, zei ze dapper. Het zweet brak haar in verhevigde
mate uit, het gutste werkelijk van haar voorhoofd en ze
was blij dat ze handschoenen aan had anders had ze dat
touw nooit goed vast kunnen houden. ‘Kom’, zei de
stem, ‘schuif nu heel voorzichtig naar achteren en houdt
het touw strak. Kom maar, niets aan de hand. Goed zo.
Gaat prima! Perfect!’ Verbaasd hoorde ze hem aan, ze
had nog geen spier bewogen en nu kreeg ze al een beloning.
Ze begreep dat ze min of meer naar beneden gepraat
werd en plotseling werd ze nijdig. Nijdig op de
instructeur die haar toesprak als een klein kind, nijdig
ook op zich zelf. Ben je nou een beet je betoeterd, foeterde
ze. Laat je niet kennen. Je bent nu eenmaal hier en
je staat nu eenmaal op de rand. Kom op meid, gaan!
Maar ze bleef staan, het leek wel of al haar spieren niet
meer van haar waren. Ze luisterden gewoon niet meer.
Haar blik werd wazig en haar gedachten vlogen weg,
naar haar ouders, vrienden, werk, eigenlijk naar alles
behalve deze plek. Plotseling, alsof een geheimzinnige
hand haar begeleide, schrok ze op. Haar linkerhand liet
het touw vieren en haar rechter hield het achter haar in
bedwang. Voorzichtig leunde ze achterover en liet haar
gewicht overgaan op het touw met haar ogen dicht
schuifelde ze naar achteren. Nu stonden alleen haar tenen
nog op de rand, ze haalde diep adem en liet zich
verder achterover zakken, hield haar benen stijf gestrekt
en stapte met één been de ruimte in. Vanuit de verte
hoorde ze de stem zeggen: ‘laten vieren, benen wijd en
gestrekt houden, vieren en zakken maar!’ Ze deed haar
ogen open en ademde eens diep, ze hing tegen de rotswand
met haar voeten tegen de rotswand en met haar
gezicht omhoog. De adrenaline joeg door haar lichaam
en een juichkreet kon ze niet meer onderdrukken. Langzaam
liet ze zich verder naar beneden zakken tot op de
grond, iedere keer zichzelf afzettend van de wand. Toen
ze op de grond was aangeland liet ze zich uitgeput achterover
vallen en met een schreeuw kwam ze weer tot
zich zelf.
Wat een overwinning!
Dick de Jong