Kvo 76 - Reunistenvereniging Onderzeedienst

Klaar Voor Onderwater 76 Jaargang 24, nr. Pagina 76 1
Onderzeedienst
Klaar Voor Onderwater
In dit nummer:
Commando wisseling OZD 1
Belevenissen van een zeuntje 1
In memoriam 2
Herinneringen aan de. O-21 2
Bemanningslijst K-XIII 3
Een reis door de tijd (deel 2) 4
Reünie Hr. Ms. Zeeleeuw 12
Sabotagepoging a.b. K-XIII 13
Reünie 2001 in Amsterdam 17
Gedeelte uit toespraak 4 mei
door Klaas Henk Ubels
21
Verslag ALV 25 april 2001 22
Jaarverslag 2000 financiën 22
Reünistenvereniging
Commando wisseling Onderzeedienst
juni 2001
De Onderzeedienst heeft m.i.v. 20 april 2001 een nieuwe commandant.
Kapitein ter zee K.A.C. Hermsen nam het vaandel en bevel over van Kapitein
ter zee G.H. van Beek. Kolonel Hermsen heeft een zonnige tijd in Curaçao
achter de rug en Kolonel van Beek gaat het de functie van Commandant maritieme
middelen in Amsterdam vervullen.
Het bestuur en reünisten wensen beide heren veel succes in hun verdere loopbaan.
Foto SGTLDA A. Splinter
(vervolg van KVO-75 blz 17)
Belevenissen van een zeuntje”Hr.Ms. 0-9”
In Londen of waar dan ook werd er
besloten dat de in en uitgaande post
moest worden gecensureerd, dit in
verband met de veiligheid van schip
en bemanning, daar was iedereen het
wel mee eens. Onze censuur Officier
was een soort Clark Gable figuur,
klein, donker en met een ragfijn snorretje.
Waar enkele van ons, nog jonge
jongens, het niet mee eens waren was
dat hij eigenhandig taalcorrecties toepaste
van het krom en kreupel geschreven
Engels waarin zij hun liefde
en andere gevoelens probeerden tot
uiting te brengen, hij, de schrijver
van de brief verontschuldigde “about
his bad english”.
(Vervolg op pagina 10)

Klaar Voor Onderwater 76 Pagina 2
Colofon
Verschijnt 4 maal per jaar in een
oplage van 1190 exemplaren
Voorzitter
H.W. van Vliet
Korteweg 8
3054 AS Rotterdam
010-4611514
beermuis@dds.nl
Secretaris
D. Heij
Bennekomseweg 69
6866 DC Heelsum
0317-317063
Redactie KVO
W.P.P. Falkmann
Middelzand 5306
1788 HC Den Helder
0223-642668
w.falkmann@wxs.nl
Redactie KVO
W.P. van der Veeken
Jolstraat 74
1784 NL Den Helder
0223-630265
Penningmeester
A. Prins
Heiligharn 166
1785 SP Den Helder
0223-635455
2e Penningmeester
M. van Dwingelen
D.Abbesteelaan 16
1785 GN Den Helder
0223-632809
Vert. COZD
LTZ2oc A. Schouten
Onderzeedienst/BUOPS
Postbus 10000
1780 CA Den Helder
0223-653444
vb_2058791@wish.nl
Contactpersoon voor
bestuursaangelegenheden,
waaronder adreswijzigingen e.d.
is de tweede penningmeester
M. van Dwingelen
De redactie behoudt zich het
recht voor om artikelen in te
korten, te weigeren of te
verplaatsen naar een andere
editie. Kopij dient in de regel
niet langer te zijn dan ongeveer
1 à 2 A4. Kopij bij voorkeur
aanleveren op 3,5 inch diskette.
Erelid van de vereniging :
J.H. van Rede
B EZOEK ONZE WEBSITE
http://www.infoned.
nl/reunist-ozd.html
In Memoriam
Met leedwezen geeft het bestuur kennis van het overlijden van onze leden;
10 november 2000 A.W.R. Willemse 84 jaar Voorschoten
5 januari 2001 H. Schouten Den Helder
14 maart 2001 H. Klompé 74 jaar Ede
21 maart 2001 J. Wildschut 67 jaar Delft
maart 2001 H.B. Slot Kwadendamme
maart 2001 W. Bagchus Den Haag
1 april 2001 G de Jong 84 jaar Laren
9 april 2001 A.G. van der Land 86 jaar Driehuis
26 april 2001 J. van Wageningen 81 jaar Amersfoort
10 mei 2001 E. Scholte 82 jaar Den Helder
Wij zullen hen in eerbiedige herinnering blijven gedenken.
Herinneringen aan Hr. Ms. 0-21
Het torpederen van de Duitse onderzeeboot U-95.
Op 28 november 1941 was de 0-21 op de terugweg van haar 4 e , tevens laatste
oorlogspatrouille in de Tyrrheense zee, naar de thuishaven Gibraltar.
Uitgezonderd van het tot zinken brengen van een houten schoener hadden we
tijdens deze patrouille geen successen geboekt en toen .... was daar ineens ....op
een paar uur afstand varen van Gibraltar, de Duitse onderzeeboot U-95.
Oud commandant
Hr. Ms. O-21,
commandeur
J.F. van Dulm
ontmoette na de
oorlog zijn oude
rivaal
Gert Schreiber,
commandant van
de door Hr. Ms.
O-21 tot zinken
gebrachte Duitse
onderzeeboot
U-95
(Vervolg op pagina 18)
Contributie
De minimale contributie bedraagt f. 10,00 c.q. 5 per jaar
Betaling moet voor 1 maart overgeschreven zijn, wil men als lid ingeschreven
blijven.
Zij die reeds lid zijn, krijgen in de december KVO een acceptgiro bijgesloten.
Buitenland leden worden verzocht contant via penningmeester, of via een kennis
in Nederland te betalen i.v.m. de hoge overschrijvingskosten.
Gironummer vereniging : 39.28.464.
t.n.v. Onderzeedienst Reünistenvereniging
Heiligharn 166
1785 SP Den Helder

Klaar Voor Onderwater 76 Pagina 3
Bemanningslijst Hr. Ms. K-XIII (de reis rond Celebes; 2 e reis).
De bemanning voor de derde reis rond Sumatra werd aangevuld met nieuwelingen voor de thuisvaarders en
een vervanger voor een matroos die achter moest blijven wegens ziekte van één van zijn kinderen). De bemanning
voor deze laatste reis was dus nagenoeg dezelfde als die van de tweede reis.
Luitenant ter Zee 2 e Klasse G. Mante
Luitenant ter Zee 2 e Klasse K. van Dongen
Luitenant ter Zee 3 e Klasse S. den Boeft
Officier M.S.D. 2 e Klasse S.P. Visser
Officier M.A.D. 2 e Klasse M. Deutekom
Monteur Majoor C.G. Vermeulen
Bootsman H. Binksma
Sergeant Seiner L.J. Koster
Sergeant Monteur B. Scheffer
Sergeant Torpedomaker O. van Os
Sergeant Machinist J.K. Valkier
Kwartiermeester W.C. de Kok
Korporaal Monteur E. Spreeuw
Korporaal Torpedomaker C. Darphorn
Korporaal Torpedomaker G.L. Logmans
Korporaal Machinist D. ’t Hooft
Korporaal Machinist P.H.F. Bastin
Korporaal Machinist H. Roverts
Korporaal Machinist A. de Boon
Korporaal Ziekenverpleger M.J. Schop
Seinersmaat H. Postema
Matroos 1 e klasse J. Tebbes
Stoker olieman J. de Vries
Inl. Matroos 1 e Klasse Z. Tampilang
Inl. Matroos 1 e Klasse S.D. Punu
Inl. Matroos 1 e Klasse A. Nanlohy
Inl. Matroos 2 e Klasse F. Waisapy
Inl. Stoker olieman Moentari
Inl. Stoker olieman Kirbadi
Inl. Stoker olieman Mohamad Oedari
Inl. Jongen Barni
Inl. Jongen Poniman.
Foto genomen naast de steiger van Dobo. Van boven naar beneden:
Kirbadi-Tamilang, De Vries-Roverts, Oedari-Punu, Moentari-Bastin-Groot, Naffiohy, Darphorn, De Kok,
Wiasappy-Siebrand, Vermeulen, Bakker, Koster, Van Os, Spreeuw, Loementa-Visser, Van der Linden,
Mante, Van Dongen, Den Boeft-Beynders, Poniman, Postenmajebbes, Barni

Klaar Voor Onderwater 76 Pagina 4
(vervolg van KVO-75 blz 8)
MONGOLIË
Eindelijk tegen 04.00 in de ochtend vertrok de trein
richting Ulan Bataar, de volgende stop. Al dat gedoe
had wel tot gevolg dat we in plaats van 08.00
uur pas om 11.00 uur aankwamen en ook nog eens
op het verkeerde perron. Op zich was dat niet zo
erg alleen iedereen die in de trein zat wilde allemaal
tegelijkertijd uitstappen en de honderden mensen
op het perron wilden ook meteen weer instappen.
Toen we eindelijk wijselijk als laatste de trein uit
waren gestapt en op dat supersmalle perron stonden
werden we dan ook bijna onder de voet gelopen.
Zelden zo’n ongeorganiseerde puinhoop gezien.
Uiteindelijk bereikten we via de spoorrails een ander
perron en konden zo onze weg naar de busjes
vervolgen. Het reisbureau had besloten om ons gezelschap
in drie kleine groepjes te verdelen en daarmee
ook in drie verschillende hotels te huisvesten
en dat was een goed plan vonden wij.
Ulan Baatar is de hoofdstad van Mongolië, even
voor het goede begrip, in het hele land wat net zo
groot is als Duitsland, Nederland, België en Frankrijk
bij elkaar, wonen maar 2 miljoen inwoners
waarvan de meeste in de hoofdstad. Het is trouwens
de enige stad van betekenis want de Mongolen zijn
nomaden en trekken met hun kudden inclusief hun
hele hebben en houwen door het land en wonen
daar waar het gras groen is.
De bedoeling is dat we hier zo’n vijf dagen blijven
en onze gids, gemakshalve hebben we hem met zijn
instemming Klaas genoemd, is een heel vriendelijk
mens. Hij is arts en in zijn vakanties leidt hij toeristen
rond. Om maar aan te geven hoe breed ze het
hebben. Snel inchecken in het hotel, douchen en
via een korte rondrit gingen we aan de lunch. Tijdens
de rondrit door de stad viel het op hoe kleurig
de mensen gekleed waren ondanks het feit dat het
duidelijk te zien was dat het hier economisch gezien
niet zo goed gaat. Niet zo verwonderlijk trouwens
het is pas een paar jaar geleden dat Rusland
zich van de ene op de andere dag terug trok uit dit
land. Ze moesten ineens hun eigen broek ophouden
en daarmee viel ook hun energiebron weg en moest
het ingekocht worden wat natuurlijk weer ten koste
gaat van de andere noodzakelijke voorzieningen.
Toch kan je zien dat er hard gewerkt wordt de
hoofdstraten zien er redelijk verzorgd uit en er is
overal op straat bedrijvigheid. De plaatselijke markt
Een reis door de tijd (2)
wordt druk bezocht en geeft een goede indruk wat
er zo in het land te koop is. Ook hier geld het gegeven
dat je water moet kopen wil je tenminste niet
aan de ‘rees’ gaan.
Na de lunch bezoeken we een prachtig klooster
waar we een enorme gouden Boeddha bewonderen
van wel achtentwintig meter hoog en tweehonderd
twintig ton zwaar. Het was bijzonder interessant om
de uitleg te horen van Mr. Klaas. Hij legde uit hoe
het Boeddhisme in elkaar steekt en wat de filosofie
er achter is. Het sprak me wel aan en tevens gaf hij
meteen iets prijs van zich zelf. Het bleek een fascinerend
mens te zijn. Hij was docent geneeskunde
aan de faculteit van Ulan Baatar en deed gidsen al
zo’n vijftien jaar maar nu overwoog hij toch wel
om er eens mee te gaan stoppen alleen hij vond het
zo’n leuk werk. Dat bleek ook wel tijdens ons verblijf,
niets was hem te veel.
Na een onverwacht welkomstdiner, wat ons werd
aangeboden door de plaatselijke collega van TIA-
RA tours, begaven we ons moe maar voldaan naar
bed. Hoewel het pas half tien was vielen we als een
blok in slaap.
De volgend ochtend toen ik voor het eerst sinds jaren
pap tijdens het ontbijt naar binnen zat te werken
vertelde onze gids het programma van die dag.
Meteen na het ontbijt stapten we in de bus en kregen
we een boeiende rit door de provincie TUV.
Niet alleen het landschap met de prachtige natuur
was boeiend maar ook de rijstijl van onze chauffeur
was ronduit fascinerend te noemen. Soms zat ik met
mijn ogen dicht met het idee ‘nou dat was het dan’
maar iedere keer weer kwamen we er ongeschonden
doorheen. Zo’n vijftig kilometer buiten de stad
bezochten we een Boeddha klooster. Na de inval
van de Russen aan het begin van de vorige eeuw
werd het helemaal verwoest en meer dan tachtig
monniken werden er ter plekke vermoord. Naast de
ruïne werd een verwoest gedeelte opnieuw opgebouwd
waarin een nieuwe gebedsruimte werd ge-

Klaar Voor Onderwater 76 Pagina 5
maakt en tevens werd er plaats gemaakt voor een
soort museum/gedenkplaats.
Je moet bedenken dat zowel de ruïne als het herbouwde
gedeelte hoog boven op een grote heuvel
zijn gebouwd midden in een schitterend stuk ongerepte
natuur. Wanneer je even plaats nam aan de
oever van een snel stromend beekje en je liet de
rust van de omgeving op je neerdalen dan voelde je
jezelf als herboren.
De lunch werd onverwacht geserveerd vanuit een
GER en werd als openluchtpicknick opgediend.
De plaatselijke gerechten waren niet te versmaden,
alhoewel sommigen daar anders over dachten. Geen
nood het kon bij mij ingeleverd worden... heerlijk.
Na dit indrukwekkend bezoek keerden we terug
naar Ulan Baatar en bezochten we het plaatselijke
Natuur Historisch Museum waar we een goede indruk
kregen van de bodemschatten van het land.
Daar zit genoeg in, het probleem is alleen de infrastructuur.
Die is er eigenlijk niet. Dwars door het
onherbergzame land loopt één spoorlijn van het
noorden dwars door de Gobiwoestijn naar het zuiden.
Meer is er niet en vindt maar eens iemand die
dat voor je wilt aanleggen.
Kortweg gezegd belemmert het ontbreken van de
broodnodige goede vervoersmogelijkheden de economische
groei van het land. Het toerisme staat gelukkig
voor ons nog in de kinderschoenen en alles
is eigenlijk nog steeds zoals het al eeuwen lang is.
Ik vrees dat de cultuur en daarmee de wijze waarop
men nu leeft in de toekomst zal verdwijnen. Wat
een prachtig stukje ongerept land. De mensen stralen
ook levensvreugde uit en barsten van de energie.
Over cultuur gesproken, onverwacht werden we
vergast op een culturele namiddag. Een complete
folkloristische show werd voor ons opgevoerd vol
met dans, zang en acrobatiek.
Vooral het jonge slangenmeisje maakte veel indruk
op de vrouwelijke medereizigsters. Na het diner
gingen we zelf eens even op stap. Wat iedere keer
weer opviel dat je van het begin tot het eind werd
aangestaard en zodra je oogcontact had werd er gegiecheld
en heel schuchter werd er gedag gezegd.
Hoewel het halverwege de avond was bleek het nog
erg druk in de straten zelfs de grote warenhuizen
waren open en verschilden eigenlijk met hun aanbod
niet veel met de westerse collega’s. Al slenterend
zagen we dat de behuizing hoofdzakelijk bestond
uit hele blokken flats van zo’n drie à vier verdiepingen
en ook hier kon je goed zien dat de le-
vensstandaard erg laag was. Alles zag er sjofel uit
en zodra je een beetje buiten het centrum kwam waren
er hele woongemeenschappen opgetrokken van
houten krotten stijf tegen elkaar aanleunend. Het
geheel werd dan weer omsloten door een muur of
stevige houten omheining zoals op het platte land.
Eerder schreef ik al dat het nomaden zijn en één
van de karakteristieke eigenschappen van hen is dat
ze in een tent leven. Een mooie grote ronde tent genaamd
GER.
Het interieur is prachtig versierd met schilderingen
wat een beetje op het Hindeloopen schilderen lijkt
alleen is hier de kleur over het algemeen oranje.
Midden in het dak van de tent waar de drie palen
uitsteken is een gat open gelaten die ze naar gelang
de weersgesteldheid met zeilen kunnen sluiten.
Vlak daaronder is dan ook de potkachel geplaatst
die op zijn beurt weer op een ondergrond van tegels
staat. Daarin wordt hevig gestookt want ook eind
mei kan het daar boven in de heuvels goed koud
zijn. Dat hebben we aan de lijve ondervonden want
we hebben een paar dagen en nachten in zo’n Ger
gewoond en geslapen.
Een beleving op zich. Nu zaten wij met zijn tweeën
in zo’n Ger maar de meeste nomaden wonen daar
met hun hele gezin in soms nog inclusief grootouders.
En dan te bedenken dat er maar één ruimte is.
Ik heb die nachten nog nooit zo veel gedroogde
koeienstront verstookt, geloof me dat brand als een
lier. Ons kampement lag midden in een uitgestrekt
natuurreservaat ( bijna alle natuur van dat immense
land is gelukkig beschermd) prachtig gelegen tussen
de heuvels en de bergen rondom. Hoewel het al
maanden niet geregend had bloeiden er toch nog
mooie kleine bergbloemen en ook hier werd mij
verteld, staat na een flinke regenbui de edelweiss
meteen in bloei. Men keek verlangend uit naar het
regenseizoen dat over twee weken moest beginnen.
De Mongolen zijn kunstenaars op het paard en is
voor hen dan ook het vervoermiddel bij uitstek eigenlijk
wat voor ons de auto is. Hun aanbod om
paard te gaan rijden heb ik wijselijk maar afgeslagen
om geen idioot figuur te slaan. Achteraf maar
goed ook want Marcel één van de twee jongens
waarmee we reisden zou wel even gaan paardrijden.
Na een paar minuten begon hij zijdelings met
zadel en al opzij te zakken en donderde op het laatst
finaal van zijn paard af. Iedereen die er achter reed,
dat waren ze toevallig allemaal, hing gierend van de
lach slap in het zadel en dagen later moest hij het
nog horen.

Klaar Voor Onderwater 76 Pagina 6
Na lang aandringen ben ik dan toch nog op de foto
gegaan zittend op een echte Jak, ik verzeker je dat
is een indrukwekkend dier.
Later die dag zijn we op bezoek gegaan bij zo’n
boer die samen met zijn gezin en schoonouders in
een Ger woonde. Het aandoenlijke was dat ze zich
tot het uiterste hadden ingespannen om het ons naar
de zin te maken. De tent zag er uit om door een ringetje
te halen en we werden getrakteerd op zelfgemaakte
verse yoghurt, boter en broodjes. De boer
zelf vertelde trots via onze tolk dat hij honderd dieren
had variërend van koeien, schapen, paarden en
een hond. We horen hem een beetje voorzichtig uit
hoe dat gaat met het verhuizen van de Ger en hoe
dat zit met de schoolgaande kinderen. Hij vertelt
dat het zo’n drie uur duurt om de tent op te bouwen
en twee uur om hem af te breken. Wanneer hij opgebouwd
is plaatsen ze er meestal een soort palissade
omheen om de gewenste en ongewenste dieren
op de juiste plaats te houden. De kinderen gaan
meestal in het dichtstbijzijnde dorp naar school en
blijven dan een week weg maar ik hoorde tussen de
regels door dat ze het daar niet zo nauw mee nemen.
Hij kan ieder stel handen heel goed gebruiken.
Na enige tijd nemen we hartelijk afscheid en ieder
van ons drukt de man als bewijs van dank voor zijn
gastvrijheid een bedrag aan Mongools geld in de
hand en bij elkaar was dat vermoedelijk een aardig
maandinkomen. Buiten gekomen bewonderen we
nog even de drie pas geboren kalveren en als extra
cadeautje blazen we voor de kinderen nog een ballon
op. We hadden ze met voorbedachte rade mee
van huis genomen en dat was niet voor niets. Tsjonge,
wat hadden we daar een succes mee. Toen een
ballon spontaan knapte rolde het jongste kereltje
bijna ondersteboven van het lachen.
Later terug in het Ger kamp hebben we heerlijk gewandeld
door de heuvels van Mongolië waarna we
na het diner in een speciale Ger restaurant (de jonge
ober liep in een smokingoverhemd inclusief vlinderstrikje,
nota bene midden in de rimboe) ons zelf
eens lekker verwenden met een prachtige zonsondergang.
Dagboek even bijwerken, kachel opstoken
met koeienstront en hup naar bed.
De dag daarop was een heerlijke rustige dag. Wel
kregen we nog een bustocht door het reservaat wat
niet ver vandaan het kleine plaatsje Terelg ligt, zo’n
honderd kilometer van Ulan Baatar en regelmatig
werd er even gestopt om wat foto’s te nemen. De
rest van de dag hebben we lekker geluierd en van
de natuur genoten. Dit jaar is het uitzonderlijk
droog in het land, er was vorig jaar al veel te weinig
regen gevallen en nu begint het toch dramatische
vormen aan te nemen. Er zijn zelfs gedeelten van
het land waar de nomaden zichzelf van het leven
beroven louter en alleen omdat de zin van hun bestaan
is weggevallen. Hun complete kudde is door
de dorst gestorven.
Hier is het nog redelijk groen alhoewel ik toch regelmatig
kale afgekloven beenderen zie liggen van
dieren die het niet gehaald hebben.
De laatste avond in het kamp worden we getrakteerd
op een traditioneel afscheidsdiner. Ik heb
even gevolgd hoe dat gegaan is. Om twaalf uur die
middag werd er een schaap geslacht en zo rond de
klok van vijf is er een hoog oplaaiend vuur zo heet
dat er stenen in gelegd kunnen worden. Op het moment
dat de stenen rood zijn van de hitte worden ze
in een lege melkbus gestopt waar een laagje wodka
in zit. Er worden gesneden uien, groenten en kruiden
toegevoegd en tenslotte het in stukken gesneden
schaap. Dan wordt de bus luchtdicht afgesloten
en goed heen en weer geschud. Daarna worden er
iedere keer nieuwe gloeiende stenen toegevoegd
waardoor er telkens een wolk stoom vrij komt. Dan
moet de bus zo’n anderhalf uur op het vuur staan,
eigenlijk het principe van een snelkookpan dus. Het
lijkt allemaal simpel en hygiënisch maar niets is
minder waar, je wilt niet weten hoe dat in de praktijk
allemaal toe gaat. Even goed heb ik heel smakelijk
zitten eten, het had iets weg van het eten van
krabbetjes... maar dan iets vetter.
De volgende dag keerden we terug naar Ulan Baatar
en kregen we de gelegenheid om nog een Natuur
Historisch Museum te bezoeken. Bij uitstek geschikt
om de rijke geschiedenis van het land te leren
kennen. ’s Middags hebben we eerst een korte
‘time-out’ gehouden waarna we de plaatselijke
markt bezocht hebben. Een belevenis... wat een
drukte en wat wordt er gehandeld en gesjacherd,
wanneer je niet aan het afdingen doet wordt je duidelijk
niet voor vol aangezien. En eerlijk is eerlijk
ik begin het nog leuk te vinden ook.
Die avond hebben we het rustig aan gedaan, de koffers
gepakt wat gelezen en op tijd naar bed want
morgen wordt het weer een super drukke dag. Op
naar China.

Klaar Voor Onderwater 76 Pagina 7
CHINA
‘s Ochtends vroeg op en op tijd naar de trein waar
we hartelijk werden uitgezwaaid door de voltallige
ploeg van het plaatselijke reisbureau en al een uurtje
later reden we door het troosteloze landschap
van de Gobi woestijn wat een droogte en een armoede.
Af en toe passeren we een eenzaam stationnetje
in een gele zandvlakte en je vraagt ja dan verwonderd
af waar al die mensen die daar wonen van
moeten leven. Er groeit helemaal niets. De meeste
huizen staan op instorten je ziet er niemand buiten.
Regelmatig zie je langs de treinbaan of iets verderop
in de woestijn lijken liggen van dieren of mensen?
Wat een enorm groot land.
Rond negen uur die avond naderden we de grens en
toen begon de poppenkast opnieuw. De grenspolitie
en de douane kwamen aan boord, ramen en deuren
dicht en politieagenten buiten voor de wagon geposteerd.
Weer verschillende formulieren invullen
en na anderhalf uur mochten we weer verder. Een
stukje rijden door het niemandsland en toen begon
het douane gedoe opnieuw bij de Chinese grens.
En weer stonden we uren lang stil maar uiteindelijk
mochten we verder en na langdurig rangeren werden
we in een enorme loods gemanoeuvreerd en
stonden de wagons in twee lange rijen naast elkaar.
Nu wist ik van het gegeven dat de spoorbreedte van
Rusland anders was dan de rest van Europa en dat
met name in China dat ombouwen spectaculair was.
Dus meteen toen de trein stil stond gelijk uit de
trein gewipt voordat alles weer werd afgesloten.
Alle wagons werden door een stel hydraulische liften
van hun wielen getild en geloof me het was op
een gegeven moment best een raar gezicht wanneer
je twee lange rijen treinwagons hoog in de lucht
zonder wielen ziet hangen. Met nota bene allemaal
slapende passagiers er nog in. Na zo’n twee en een
half uur mochten we dan eindelijk naar Beijing of
het voormalige Peking vertrekken, uiteindelijk
heeft alles bij elkaar zo’n negen uur geduurd. De
rest van de nacht nauwelijks geslapen want ik heb
alleen maar op mijn buik liggend naar buiten liggen
kijken. Het werd al vroeg licht en het landschap
veranderde aanmerkelijk. Vroeg in de ochtend stoppen
we weer op een station nu is er geen sprake
meer van handel drijven. Alle Mongoolse handelaren
zijn in Ulan Bataar achter gebleven, dus is het
redelijk rustig op het perron. Tot onze grote vreugde
is ‘DE MUUR’ te zien dus snel een fotocompositie
gemaakt van de trein samen met de muur, zo’n
kans krijg ik nooit meer.
Meer hoge bergen, veel meer groen en zoals in Indonesië
veel rijstsawa’s. Ze zullen die hier wel anders
noemen maar het geeft wel goed weer dat rijst
één van de belangrijkste voedingsbronnen is. Duidelijk
is ook te zien dat naast de ‘sawa’s’ ieder
stukje grond wordt benut. De mensen doen er echt
alles aan om hun eigen stukje grond te verzorgen.
Alles gebeurt met de hand en het is net of je ver terug
gaat in de tijd. Boeren zie je ploeteren met een
buffel en een houten ploeg, soms staat er niet eens
een buffel voor maar twee of drie Chinezen. Ook
het dorsen van het graan gebeurt op een tijdrovende
manier. Men slaat het koren met de hand op een
ronde stenen binnen plaats op de grond of in sommige
dorpen, zoals ik zag, wordt het graan in een
cirkel gelegd en gaat er iemand met een tractor over
heen rijden.
Je kon al snel zien dat de Chinezen het met betrekking
tot het milieu en de hygiëne niet zo nauw nemen.
Daar zullen we de komende dagen nog wel
meer een paar staaltjes van zien. Vlak naast de akkertjes,
en dan bedoel ik centimeters, ligt vaak de
plaatselijke vuilnisbelt van jaren. Een ophaaldienst
kennen ze niet en veel mensen proberen er wat bij
te verdienen door in hun riksja’s met bakjes hoog
opgestapelde stukken karton, of afgeladen met lege
plastic flessen of platgeslagen lege blikjes te vervoeren.
Ik zag zelfs een fietsdriewieler met ongebluste kalk
in zijn bakje dwars door een dorp rijden, de rillingen
lopen toch over je rug?
Naarmate de dag vorderde keek je steeds meer je
ogen uit. Wat een prachtig land, hoe langer hoe
meer zag je bewijzen dat hier op het platteland de
mensen zeker tientallen jaren terug in de tijd leven.
Opvallend is ook dat ieder dorpje ommuurd is alsof
ze zichzelf willen beschermen, waarschijnlijk is dat
dan ook zo. Wat me ook opviel waren de grafkruisen
direct langs de spoorlijn alsof men daar een bijzondere
betekenis aan hecht. Soms had men in de
heuvels die dicht tegen de spoorlijn aanlagen een
grot uitgegraven en vlak daarvoor een heuveltje gemaakt.
Daar weer boven op stond dan een kruis.
Een intrigerend gezicht, ik nam me voor om dat te
zijner tijd nog eens uit zoeken.

Klaar Voor Onderwater 76 Pagina 8
Doordat we gedurende de treinreis regelmatig diverse
tijdzones passeerden was het verschil met
Amsterdam opgelopen tot zes uur en op het laatste
gedeelte was ik de tel een beetje kwijt geraakt. Dat
komt gewoon doordat tijd eigenlijk van ondergeschikt
belang is geworden en onverwacht duurde de
dag toch nog langer dan we gedacht hadden. Daar
kwam nog bij dat de temperatuur ook opgelopen
was naar zo’n ruim dertig graden. Verlangend keken
we uit naar Beijing, de bebouwing werd alsmaar
dikker en stedelijker tot we in de verte de
wolkenkrabbers van het centrum van de stad kunnen
zien. De eerste parkjes tussen de buitenwijken
met de typische hutongs (oude zijstraatjes met
woonhuizen) schuiven voorbij.
Eindelijk laat in de middag rijden we het immense
station binnen en zodra de trein stil staat is het een
gekrioel van jewelste op de perrons. Tijdens het
binnenrijden had ik, al hangend uit het raam onze
gids met zijn omhoog geheven bordje zien staan
dus wachten we rustig af tot de trein wat leger is eer
wij ons op het perron wagen. Spoedig maken we
kennis met onze ‘Tony’ die ons hartelijk welkom
heette in China en vroeg ons beleefd of we hem
maar wilde volgen. De warmte, de hoeveelheid
Chinezen in één keer, de smog, de enorme drukte
op het stationsplein en het gegeven dat we eigenlijk
best wel een beetje ‘uitgewoond’ zijn na zo’n enerverende
treinreis hobbelen we met onze bagage
zeulend achter hem aan. Na een stevige wandeling
komen we bij onze bus en wordt razendsnel onze
bagage ingeladen. Tony vertelt trots dat er ongeveer
twaalf miljoen mensen in de stad wonen en dan zijn
de twee miljoen illegalen niet eens meegeteld. Dat
woont en werkt op een oppervlakte zo groot als de
provincie Utrecht. Beduusd laten we informatie tot
ons komen.
Eindelijk arriveren we in ons hotel en hebben we
de rest van de avond vrij. Na een heerlijke snelle
douche en schone kleren zoeken we samen met de
jongens de dichtstbijzijnde eetgelegenheid. Deze
was ons aanbevolen door een passerende landgenoot
die op het punt van vertrekken stond. We troffen
het, later bleek het een uitzondering te zijn, men
had een klein smoezelig inlegvelletje in de menukaart
gestopt en het was in redelijk leesbaar Engels.
Dus iedereen bestellen. Ik bestelde vis want daar
ben ik gek op alleen tot mijn grote schrik moest ik
hem aanwijzen in een groot aquarium achter onze
rug. Ik hoefde hem nog net niet te vangen maar dat
scheelde niet veel. Eerlijk is eerlijk hij was heerlijk
alleen wat ik mij niet had gerealiseerd was de moeilijkheidsgraad.
Die was namelijk dubbel zo groot ...
vis eten met stokjes... ik geef het je te doen. Je leert
wel snel zeker als je trek hebt. Na het eten nog wat
ontspannen gewandeld en wat genoten van de façades
die de voorkant vormen van de zeer drukke weg
waaraan ons hotel gelegen is. Alles is van marmer,
glas en veel moderne gebouwen zijn bij de ingang
getooid met een karakteristieke Chinese poort. Na
een uurtje gaat bij ons langzaam het lichtje uit en
moe maar tevreden vallen we in slaap in ons luxe
hotelbed.
Veranderingen in China gaan erg snel, ouderen raken
de tel kwijt en de jeugd is erg in voor verwestering.
Dat zie je aan het intreden van nieuwe westerse
producten, recht tegenover ons hotel werd een
nieuw fastfood restaurant geopend en je kon over
de hoofden lopen. Het lag aan een groot winkelplein
waarop door het Amerikaanse bedrijf allerlei
activiteiten voor de kinderen georganiseerd waren.
Enorme bloemstukken in grote vazen waren langs
de voorgevel van het pand geplaatst die dan ook ongestoord
daar een paar dagen konden blijven staan.
Een hele happening.
De kleding die gedragen wordt is over het algemeen
westers al zie je hier en daar toch nog wel ouderen
lopen in de zo bekende communistische kledij.
Het boekje van MAO is overal te koop en wordt
je soms opdringerig aangeboden. De ouderen rijden
over het algemeen op rammelende en roestige fietsen
terwijl veel jongeren op mountainbikes rondcrossen
en allemaal een buzzer of een mobieltje bij
zich dragen. Wanneer je goed oplet kan je zien dat
de ouderen toch moeite hebben met alle veranderingen
die zich de laatste tien jaar hebben voor gedaan.
China heeft best een kolossale verandering ondergaan
want na het communisme is deze politieke
stroming ingewisseld voor een meer socialer en liberaler
beleid. De grote tegenstellingen kan je goed
zien wanneer je de moeite neemt om ‘s morgens
vroeg op te staan en dan te zorgen om voor zeven
uur in een park te zijn. Dan kijk je je ogen uit, groepen
mensen zijn Tai Chi aan het beoefenen sommigen
doen dat met een waaier, andere groepen zijn
de Tai Chi sport aan het beoefenen met een zwaard
anderen zijn weer bezig puur met de beweging van
Tai Chi, weer anderen zijn bezig met gymnastiekoefeningen.
Zelfs zag ik mensen die aan het stijl-

Klaar Voor Onderwater 76 Pagina 9
dansen waren, heel fanatiek zag ik ze bezig met de
Engelse wals. Ik had zo mee kunnen doen. Ook hier
waren we de enige westerlingen in de ruime omgeving
en we vielen dan ook behoorlijk op ondanks
dat we zo nonchalant mogelijk rond wandelden.
Wat ook heel bijzonder was waren de groepjes oudere
mannen en vrouwen die traditionele muziek
aan het maken waren. Heel fanatiek werd er ook
om beurten bij gezongen en het spontane applaus
van onze kant werd dan ook heel dankbaar en trots
in ontvangst genomen. Ik verdenk ze er ook van dat
ze extra hun best deden vanwege onze aanwezigheid.
Veel jongeren zijn ook aan het badmintonnen
of zijn verwoed met een kaartspel bezig waarbij
volgens mijn waarnemingen ook best wel gegokt
wordt. Maar niet iedereen is druk bezig want er zijn
er ook die een zanggroepje gevormd hebben en
weer anderen lezen hun ochtendkrantje.
Kortom zo’n bezoekje aan een park is een belevenis
op zich.
De volgende ochtend om acht uur vertrek naar de
Verboden Stad. Gelukkig was het niet zo erg druk
en onze gids leid ons door de kaartencontrole en we
konden ons vergapen aan de pracht en praal van dit
paleis.
Het was indrukwekkend om die prachtige gebouwen
te zien sommigen waren gesloten voor het publiek
ter bescherming van het cultuurgoed. Opvallend
was hoe schoon alle pleinen en gebouwen hier
in de Verboden Stad worden gehouden en hoe anders
is het buiten deze Verboden Stad.
De drukte van de mensen die komen kijken naar het
verblijf van de zesentwintig keizers die hier gewoond
hebben is te vergelijken met die van een
popconcert. Het is zo’n 35 graden wat het hier in de
drukte nu niet echt aangenaam maakt.
Een nauwe poort leidt naar het eerste binnenplein.
De doorgang is erg krap, bovendien willen nog enkele
auto’s tussen de massa mensen door rijden.
Dan komen we via een tweede plein, net als alle andere
pleinen, uit aan de achterkant van de Verboden
Stad. Aan de pleinen staan allemaal eeuwenoude
gebouwen, centraal op elk plein staat een gebouw
waar de keizer gefeliciteerd kon worden en waar hij
zijn belangrijke gasten kon ontvangen en waar hij
leefde en sliep. Overal waren prachtige marmeren
bruggetjes te zien en wat ook opviel waren de
enorme manshoge schalen of eigenlijk meer vazen
waar water in bewaard werd. Zo kon men, wanneer
er een brand was, sneller blussen.
Links en rechts kon je even ontvluchten aan de
drukte en meteen overviel je de serene rust die er
dan hing. Heel bijzonder wanneer je nagaat dat er
een tiental meters verderop honderden mensen lopen.
Aan het eind van deze stad in een stad ligt dan
ook nog een prachtig park waar je lekker van je ijsje
kunt genieten of even kunt uitpuffen in de schaduw.
Na een heerlijke lunch bezochten we het zomerpaleis
van de keizer wat gelegen is in weer een prachtig
park maar deze keer met een groot meer. Het
lijkt een beetje op de Verboden Stad maar dan
weer heel anders, veel meer pagoden, andere kleur
dakpannen. Langs het grote meer ligt een anderhalve
kilometer corridor met schilderingen. Deze waren
tijdens de revolutie wit gemaakt maar zijn nu
gerestaureerd met felle kleuren. Je vindt het mooi
of niet. Je kan je begeven naar een romantisch
plekje wanneer je gewoon ergens een trapje naar
boven neemt en dan kom je uit bij de meest prachtige
voorportalen naast, in en boven elkaar gebouwd,
deze leiden je uiteindelijk allemaal naar de tempel.
Je kon daar heerlijk wandelen en genieten van alle
vaders en moeders die met hun kind daar aan het
wandelen waren. Omdat in China een ‘één kind‘
politiek gevoerd wordt is het een beetje beangstigend
om te zien hoe de (groot)ouders met hun kindje
omgaan zo intens genieten ze van het kind. Begrijpelijk
natuurlijk maar het zijn wel kleine keizers
en keizerinnetjes.
Een tochtje met een echte drakenboot sloot ons bezoek
daar af en tot slot van deze vermoeiende dag
bezochten we nog een heel oud theater waar we een
acrobaten show en westerse maar ook veel traditionele
dans kregen voorgeschoteld. Het was hartverwarmend
om te zien en horen hoe de Chinezen in
de zaal reageerden op de voor ons simpele en eenvoudige
grappen en grollen op het toneel. Prachtig
gewoon en ook dat was weer iets om nooit te vergeten.
wordt vervolgt
Dick de Jong

Klaar Voor Onderwater 76 Pagina 10
“Er viel nogal
wat te beleven
in het leven
van het
zeuntje”
(Vervolg van pagina 1)
Als PS. benadrukte hij dat hij (himself)
onder de indruk was van haar geschreven
brieven en vond dat zij “extremely
charming” moest zijn en hij haar graag
wilde ontmoetten. Dit ging als een lopend
vuurtje door het schip en was een
gerede aanleiding van onze Cdt. om de
censuur Officier te doen aflossen.
Enkele maanden daarvoor hadden wij
een nieuwe Cdt. 1 ste .Off. en Chef der
Equipage gekregen, er waaide een andere
wind door de boot, veel meer ontspannen
alsof de bemanning vriendelijker
voor elkaar werd en er een prettige
werkkring ontstond, maar altijd het
idee had dat de Cdt. over je schouder
mee stond te kijken bij alles wat je
deed. In het kort het was “a happy
ship”. Er viel nogal wat te beleven in
het leven van het zeuntje. Wederom
liep hij met een ketel koffie over het
hoofddek van het moederschip toen hij
aan bakboordzijde een H bootje (klein
en oud Engels onderzeebootje) zag liggen.
Men was de boot voorover aan
het trimmen om de schroeven en achterduikroeren
boven water te krijgen
waarschijnlijk voor reparatie. Het
voorschip was al gedeeltelijk onderwater.
Het zeuntje zag het water reeds bij
het voortorpedolaadluik staan en riep
dan ook naar enkele mensen in de kuip
van de boot “Sir, Sir joer torpiedoe
etch is open”. Aan de veelheid aan orders
en de drukte aan dek van de boot,
begreep het zeuntje: ‘daar had hij toch
wel goed aan gedaan’. Niet lang daarna
gebeurde hetzelfde met een soortgelijk
onderzeebootje dat langs de pier
gemeerd lag in Rothesay, maar daar
liep geen zeuntje. Vermoedelijk
schreef de Officier van de wacht in het
scheepsdagboek “safely berthed along
the quay, submerged”.
Het leven in de BBK draaide gewoon
door met alle ge- en ongemakken.
‘Naast de schurftmijt had nu ook de
platluis gemonsterd, via de toiletten
aan boord van het moederschip’, zei
men. Van onze zeevader kregen wij de
raad om voortaan op de toiletten te
gaan staan, maar volgens het zeuntje
hielp dit niet, want op bijna alle binnenkanten
van de toiletdeuren stond
het advies “it is no use standing on this
seat, because the crabs are jumping 20
feet”.
Ook hadden we 3 gevallen van begin
van scheurbuik aan boord. Van Hall
had het goed te pakken, zijn tandvlees
was ontstoken en er kwam een zeer
vieze reuk uit zijn mond, zachtjes uitgedrukt.
Bij mijzelf was het tandvlees
grijs/blauw en kon ik mijn tanden heen
en weer bewegen. We kregen daarop
“lemlem” aanboord, daar kregen we
iedere dag een scheutje van vermengd
met water, dat hielp op den duur. Lemlem
was een extract van de lemon, citroen
dus, rijk aan vitamientjes. De
Britten hadden dit ontdekt als middel
tegen scurvy, derhalve hadden de Yankees
de Britten de bijnaam Lymies toebedeeld.
Na verloop van tijd kregen wij weer
eens een paar dagen verlof en dus
spoedde ik weer naar Leuchars, het
vliegveld waar “320” was gestationeerd.
Samen met mijn broer gingen
wij naar Aberdeen waar enkele hotels
beschikbaar waren voor de Nederlandse
Marine. Twee dagen na onze aankomst
in Aberdeen ontmoetten wij iemand
die zojuist van Leuchars was gekomen
en vertelde ons dat er 3 kisten
(Lockheed Hudsons) vermist waren,
zij waren niet teruggekeerd van een
vlucht. Direct keerden wij terug naar
Leuchars, bij aankomst aldaar hoorden
wij dat op Koninginnedag een
“Daylight Raid” boven het Skagerrak
met 4 lockheeds was uitgevoerd waarvan
er 3 niet teruggekeerd waren. Consternatie,
droefheid, en woede alom.
Een ieder zat in zak en as. Wie zaten er
allemaal in? Die en die en die. Vrienden
en maten allen uit elkaar gerukt.
Hoewel er iedere dag mensen sneuvelden
bij het leger, luchtmacht en marine,
kwam dit natuurlijk ontzettend
hard aan en na enige tijd ging men
weer langzaam over tot de orde van de

Klaar Voor Onderwater 76 Pagina 11
dag tot de volgende vluchten boven
vijandelijk gebied.
We waren nu alweer een lange tijd in
Schotland waar onze basis was. Hoewel
wij toch buitenlanders waren zijn
wij op een geweldige manier opgevangen
door dit ontzettend vriendelijke
volk en genoten van hun grote gastvrijheid,
niettegenstaande dat vrijwel alles
op de bon was en dat was al heel vroeg
in de oorlog, kregen we altijd het beste
voorgeschoteld als we ergens op visite
waren. Ik geloof dan ook dat ik namens
de maten kan zeggen “Bonny,
Bonny Scotland we love you”.
Er waren ook wel eens momenten dat
het enigszins uit de hand liep. Het
zeuntje had kennis gekregen aan een
bijzonder mooie Schotse snuitebol en
kreeg op een gegeven moment het in
zijn hoofd om een langdurige verbintenis
aan te gaan. De Cdt. had de Schipper
opdracht gegeven om met de pet
rond te gaan nadat het zeuntje om toestemming
had gevraagd om die verbintenis
aan te gaan. In onze pas stond
“this rating is not married, this rating is
not allowed to get married”.
Het zeuntje had zijn broer over laten
komen, die was nu gestationeerd in het
zuiden van Engeland nu bij 860
sqadron, om kennis met zijn waarschijnlijk
aanstaande “sister in law” te
maken. Om het kort te houden, die zaterdagavond
verliep niet volgens plan,
we zouden een biertje gaan drinken in
de pub op het aanstaande evenement
en hadden ook wat Noorse vrienden
uitgenodigd van een onderzeeboot die
naast ons lag, vlak voor sluitingstijd
van de pub ontstond er een hevige
commotie, in een mum van tijd waren
de Hollanders en de Noren die een verschil
van mening hadden met Britse
zeelieden, in gevecht met elkaar op het
dorpsplein. Na verloop van tijd kwam
natuurlijk de Politie en M.P. op de
proppen en haalde de zaak uit elkaar.
De volgende morgen moesten we bij
de Cdt. op het matje komen, met de
meest onschuldige en uitgestreken
snuit deden we ons verhaal. De Cdt.
vroeg ons of wij soms teveel hadden
gedronken, kijk en dat was niet eerlijk,
als de Officieren een drankje teveel
hadden genuttigd, dan waren zij in
“high spirits”, maar jan punt had dan
een “stuk in zijn kraag”, grapje. We
kwamen er met een schrobbering van
af, wat was namelijk het geval, de Cdt.
en Off.van beide boten hadden vanuit
de kuip met verrekijkers de slag gevolgd
en we hoorden dat als we verloren
hadden het er niet zo best voor ons
had uitgezien. Het ergste was dat mijn
would be schoonvader in de battle betrokken
was, hij was namelijk een 6
foot plus- politieagent, iemand had
hem zijn helm over de oren getrokken
en derhalve wenste hij met geen ene
bloody foreigner te maken hebben.
Aftrap huwelijk. Zeuntje moest bij de
Cdt. verschijnen en vroeg wat hij met
die 80 pond moest doen die was opgehaald,
dat wist het zeuntje natuurlijk
ook niet, hij zou dit wel even aan de
baksmeester vragen, die bleef ook het
antwoord schuldig. Het geld ging nu
als ik het wel heb naar het spitsige
fonds.
We hoorden dat onze Cdt. naar een andere
boot zou gaan en wel naar de “K-
14” wat wij allemaal betreurden want
we hadden zo’n goede boot soepel en
gedisciplineerd, goed afgeoefend. De
nieuwe Cdt. kwam aanboord en bij het
afscheid nemen van onze oude Cdt.
vroeg hij mij of ik mee wilde, graag
Cdt. Zo verzeilde ik naar Dundee waar
de “K-14” in Camperdowndock lag.
De kazerne waarin wij werden ondergebracht
was een oude jamfabriek genaamd
“Ambrose”. Er was een veelheid
van nationaliteiten, Deens, Noors,
Pools , Fransen en Nederlanders. Op
de eerste verdieping waren de slaap/
etenszalen. De jannen sliepen nog in
slaapzakken (kooien) die ‘s avonds
werden opgehangen en ‘s morgens
weer gesjord en opgeborgen werden.
Beneden was de was en doucheplaats,
een niet bepaalde hygiënische gelegenheid.
Af en toe waren er zo’n 20 a 30
personen die wel of niet in hun blote
“iemand had
hem zijn helm
over de oren
getrokken en
derhalve
wenste hij met
geen ene
bloody
foreigner te
maken
hebben”

Klaar Voor Onderwater 76 Pagina 12
kont rond liepen en bezig waren met douchen en of
zittende in een grote ronde teil hun plunje aan het
wassen waren. Wij waren er wel wat huiverig van
maar ja het geraamte moest een keer afgesopt worden,
al met al niet zo fris “do put it mildly”.
Op een avond ongeveer 7 uur kwam de Ltz. Kwint
de slaap/eetzaal op en vroeg of er vrijwilligers waren
om de “O-15” te bemannen, wat was het geval
de “O-15” was kort daarvoor van patrouille teruggekeerd
en de helft van de bemanning was met verlof,
door een of andere oorzaak moest de “O-15”
weer klaar worden gemaakt voor patrouille. Waarschijnlijk
was het Duitse slagschip de “Tirpitz”
weer aan zijn knieën getrokken en op weg naar de
Noordkaap, of was dit van plan om de Moermansk
konvooien aan te vallen. Later heb ik gelezen dat
dit niet helemaal juist was, met zijn drieën meldden
wij ons, te weten Korp Mach Piet Kuizinga, Matr 1
Dick Steenbergen en ondergetekende. Diezelfde
avond meldden wij ons aanboord van de “O-15”
waar de bemanning reeds bezig was met munitie,
torpedo's, voeding, brandstof en smeerolie te laden.
De volgende dag of een dag daarna vertrokken wij
naar Lerwick. Bij aankomst aldaar lagen daar enkele
Noorse MTB's die een vrij geregelde dienst met
Noorwegen onderhielden en o.a. de post verzorgden
met hun land. Die nacht kwam er een Engelse
T boot langszij, ik meen de “Telemachus” met aan
stuur- en bakboord naast de toren, een klein onderzeebootje.
De volgende nacht vertrok hij alweer en
wij de daarop volgende morgen. Een paar uur buiten
Lerwick schoven wij er onder voor het aftrimmen
van de boot. Piet de machinist aan de luchtverdeelbak,
Dick aan het voorduikroer en zeuntje aan
het achterduikroer. 3 clacksons, diepte wordt 12.5
meter beide elektromotoren op langzaam, orders
vanuit de toren. “Helling 5 graden voorover” orders
van de voorduikroerganger, bij diepte 10 meter opdracht
helling “0” vraag vanuit de toren “wat is de
diepte” diepte is 15 meter “ik zei toch 12.5 meter”
order van Dick “5 graden achterover”,
achterduikroerganger, “achterduikroer vol voor rijzen”
“diepte?” diepte 20 meter beide roeren nu vol
voor rijzen. “Diepte?” diepte 30 meter. “Beide machines
halve kracht” antwoord beide machines halve
kracht, de boot kreeg nu steeds meer helling
voorover, voorwerpen begonnen te schuiven, de
Cdt. kwam nu in de centrale, Dick meldde om de 5
meter de diepte, “diepte 50 meter. “beide machines
volle kracht” antwoord, “beide machines volle
kracht” de boot kreeg steeds meer helling voorover,
op ongeveer 70 meter met een helling van 15 à 20
graden voorover begon Piet met zijn slagklep te tikken,
was dat vragen voor aandacht? Slok op 1
“diepte 80 meter”. Bij 90 meter hoorden we geborrel
langs de boot, hoofdtank 1 was nu waarschijnlijk
leeg, de diepte nu was +/- 95 meter, de boot
schudde hevig en bleef gelukkig hangen en ging
toen met grote helling achterover en met grote snelheid
naar de oppervlakte en kwakte met een grote
klap en behoorlijke slagzij op het water. Dick meldde
“aan de oppervlakte” het torenluik ging nu open.
Dat was wel even schrikken. Wat bleek, een asje
van het mechanisme van het achterduikroer was gebroken
waardoor het achterduikroer vol voor duiken
bleef liggen met alle gevolgen van dien. Terug
naar Lerwick, patrouille afgelast tot ons groot ongenoegen
en enkele dagen later weer terug naar Dundee,
terug op de “K-14” klaar maken voor het verre
Oosten. Inmiddels was ik 21 jaar geworden dus
nachtpassagieren. Ik hoefde niet meer in de looppas
vanuit de bios om 11 uur aan boord te zijn.
Al met al een enerverende tijd. Advies, zorg dat je
er bij komt, althans bij de OZD.
Leuker kunnen we het niet maken.
Reünie bemanning Hr. Ms. Zeeleeuw periode 1988 - 1991
W.Verbaan
Zeuntje "09"
Op zaterdag 8 september 2001 vanaf 19.00 uur zal een reünie worden gehouden voor de oud bemanningsleden
die de proeftocht en / of de garantievaart (oktober 1988 tot mei 1991) van Hr. Ms. Zeeleeuw
hebben meegemaakt.
De reünie (zonder partner; tenue burger) zal tijdens de Wereld Havendagen worden gehouden aan boord
van Hr. Ms. Amsterdam. Vermoedelijk zal dan Hr. Ms. Amsterdam aan de Wilhelmina pier te Rotterdam
afgemeerd liggen.
Opgave voor 20 augustus door overmaking van f.25,- op bankrekening 1923 20 661 t.n.v. Kasbeheerder
Hr. Ms. Amsterdam, NAPO 315, 3509 VP Utrecht, onder vermelding van “Reünie Zeeleeuw”.
Voor nadere informatie kunt U terecht bij KTZ R. van Rooijen Commandant Hr. Ms. Amsterdam,
0223-653600, e-mail: hrmsamsterdam@navy.dnet.mindef.nl of bij LTZT 2OC D. Kiers Mijnendienst,
0223-654251.

Klaar Voor Onderwater 76 Pagina 13
Nieuwe gegevens met betrekking tot
sabotagepoging aan boord van Hr.Ms. K-XIII (deel-1)
Sabotage op Onderzeeër, Reeds driemaal gepleegd.
Aan boord van den Onderzeeër K13 werd gisteren een begin van brand ontdekt. Dit is reeds de derde maal
dat gepoogd werd het schip een prooi der vlammen te doen worden. Twee malen werd n.l. in Soerabaja
ontdekt dat in een hoekje, waar kabels en oliejassen lagen opgestapeld, een brandende lont was neergelegd.
J.l. Zondag lag in datzelfde een oude kabaya 1 ) te branden. De Marine autoriteiten zelf leiden het onderzoek.
Aan boord van den onderzeeër bevinden zich een 7-tal Inlandsche matrozen 2 ).
Aldus een kort bericht in de Java Bode van 6 januari 1930. Geen wereldnieuws: het was geplaatst op de
binnenpagina van de krant. Het grote nieuws over sabotage en muiterij moest nog komen; n.l. de muiterij
op de “De Zeven Provinciën” op 4 februari 1933. Drie jaar voordat deze uitbrak waren er al voortekenen
van onvrede en strubbelingen onder het personeel van de K-XIII. In de dissertatie van J.C.H. Blom betreffende
de muiterij op de “De Zeven Provinciën” 3 ) wordt het eerder genoemde voorval niet beschreven. Ook
in het Marineblad en het Marinejaarboek uit de jaren 1930/1931 wordt hierover niets gezegd4 ).
Het was in die jaren op politiek gebied erg rumoerig op Java en Sumatra5
) De P.N.I. 6 ), onder leiding van Soekarno, probeerde onder andere
via opstanden de onafhankelijkheid van Nederlands Indië te bewerkstelligen.
De kranten7 ) stonden vol met verhalen over geplande opstanden
die door de politie waren verijdeld. Bij de Koninklijke Marine waren
door de regering opgelegde bezuinigingen voor veel opvarenden
een grote bron van ergernis. De vraag rijst nu of de sabotagepoging aan
boord van Hr. Ms. K-XIII een onderdeel vormt van georganiseerde opstand
of dat het meer een uiting van onvrede was over het Marinebeleid8
) in die tijd. Daar het gebeuren in 1930 in de literatuur en officiële
bronnen niet voorkomt, vormt het vinden van de aantekeningen van G.
Mante9 ), de toenmalige commandant van Hr. Ms. K-XIII, de aanleiding
voor de schrijver, om hier een artikel aan te wijden. Bovendien
bestaat er het voornemen om de aantekeningen van Mante integraal in
boekvorm uit te geven, hetgeen medio 2002 gerealiseerd dient te worden.
Luitenant ter zee 2e klasse G. Mante was gedurende drie reizen
commandant van Hr. Ms. K-XIII, in het kader van wetenschappelijk
onderzoek door de Archipel waar totaal 15.600 mijl werd afgelegd en
234 maal onder water werd gevaren voor het verrichten van slingerwaarnemingen,
die met grote nauwkeurigheid uitgevoerd dienden te
worden10 Mante en P. de Jong
).
Hr. Ms. K-XIII 11 ) had haar sporen reeds met wetenschappelijk onderzoek verdiend. Op haar uitreis in 1926
van Den Helder naar de Oost 12 ) was er onder leiding van professor dr. Ir. F.A. Vening Meinesz geodetisch
onderzoek gedaan naar de grillige vormen van de aardkorst 13 ). De eigenaardige resultaten, welke verkregen
waren bij de zwaartekrachtmetingen in het oostelijke deel van Archipel en later in 1927 in de Indische Oceaan
bezuiden Java vormden voor de Rijkscommissie voor Graadmeting en Waterpassing reden om de hulp
van de Koninklijke Marine in te roepen en evenals vroeger en ook later nog vele malen het geval was, een
onderzeeboot beschikbaar te stellen. De Koninklijke Marine willigde het verzoek in en Hr. Ms. K-XIII
werd beschikbaar gesteld om het onderzoek uit te voeren.
Mante’s aantekeningen gaan over deze reizen. Er zijn onder zijn commando drie (wetenschappelijke) reizen
gemaakt. De volgende passage die betrekking heeft op het incident, komt uit de aantekeningen van de
laatste reis. Deze is letterlijk overgenomen, in het taalgebruik van toen (alleen enkele grammaticale verbeteringen
en met aanvullingen van de bewerker) en begint op de dag vóór de sabotagepoging.

Klaar Voor Onderwater 76 Pagina 14
[Brand aan boord!]
[3 januari 1930]
“De nacht is verder rustig en behalve het laatste gedeelte van de E.W. 14 ) die na tienen geheel onder water
werd doorgebracht, slapen wij tot de volgende ochtend tien minuten voor zeven. Om zeven uur werd er
voor de bemanning 15 ) overal gemaakt. Op de brug is de jongste officier al in actie. Een groot aantal bergen
van Java zijn in zicht: De Tjerimai [Tjaremie], Boekit Toenggoel, Tankoeban Prahoe, Gedeh en de Salak.
Een schouwspel dat zich maar weinig vertoont en dan nog maar alleen in de regentijd.
De plaatsen van waarneming liggen allen mooi vast en er is blijkbaar weinig stroom. Nadat het tijdsein dat
op de boogzender van de Malabar 16 ) gegeven wordt, opgevangen is, gaan wij om 8 uur 's morgens van 4
januari weer onderwater voor waarneming no. 175. Na bovenkomst wordt koers gezet naar Priok. Wij varen
langs hoek Krawang en de vuurtoren van Edam en ongeveer half drie meren wij op de boeien in de haven.
Met het oog echter op de harde winden in de haven die zeer veelvuldig uit zee waaien, laten wij ten
overvloede nog een anker vallen. De ankerkabel blijkt onklaar van de trommel gelopen te zijn en niet dan
na een uur hard werken voor al ons dekpersoneel slagen wij er weer in om de kabel te klaren. De motorsloep
van het vliegkamp wordt ons voor communicatie met de wal toegezonden en helpt ons met het meren
op de boeien. Na vier uur is er echter niemand van de sloep meer aanwezig en moeten wij de motorist en
de stuurman leveren. Een paar korporaals varen even mee in de haven om de behandeling te leren en komen
spoedig als afgeoefend terug.
Nu wordt het laden voor de wal en blijft het wachtsvolk alleen met de professor achter. De sloep vaart enige
malen heen en weer om de mensen aan de wal te zetten Om vier uur is iedereen weg en zoekt onderdak.
De officieren gaan naar het hotel “De Nederlanden” in Batavia, waar de Marine en naar ik meen ook andere
zeelui korting hebben. Al spoedig zitten wij in de mandikamer 17 ) en maken al plannen om van de grote
stad te gaan genieten. In twee auto's waren wij van Priok, naar Batavia gereden. Dit is nog steeds een gevaarlijke
weg waar menig ongeluk gebeurt ondanks alle geplaatste borden met "Pas op het slipgevaar".
Toch ziet men ieder keer weer min of meer beschadigde auto's staan. Het is ook geen wonder wanneer men
de dwaze langs de weg ziet jakkeren, zonder zich te storen aan de verkeersregelen. Soms is het een sport
om toch maar vooral niet uit te wijken voor het allerlaatste ogenblik en dan is het nog maar juist mogelijk
om met veel roer een botsing te voorkomen. Heeft men de tegenligger veel angst aangejaagd dan is de pret
buitengewoon groot. De Priokweg schijnt zich buitengewoon goed te lenen voor dergelijke autoraces.
Vreemd is het dat de dergelijke weg in Soerabaja veel minder als raceparcours wordt gebruikt, hoewel deze
veel breder en mooier is. Bussen en taxi's wedijveren om elkaar voor te komen. Er staan wel enkele politieposten
die nauwkeurig trachten een einde te maken aan deze woeste spelletjes, doch tussen deze posten
in is nog ruimte genoeg om elkaar de stuipen op het lijf te jagen. Verantwoordelijkheidsgevoel voor inzittenden
is bij deze Soedanese chauffeurs in het geheel niet aanwezig. Het recht van de sterkste geldt steeds:
een vrachtauto wint het van de bus, deze weer van een luxe auto die weer sterker is dan een motorfiets.
De gevolgen van een aanrijding, zijn meestal de volgende: de schuldige chauffeur die door een smak tegen
een boom of in een sloot, zijn auto tot stilstaan heeft gebracht, redt zich in allerijl door de vlucht en laat het
aan de eigenaar over om de auto weg te halen en de schade te vergoeden.
Terwijl ik in de mandikamer zit en probeer schoon te worden, word ik opgeschrikt door de mededeling dat
ik dadelijk aan de telefoon moet komen. Ik ga en tot mijn ontsteltenis hoor ik van Den Boeft, die officier
van de wacht is, dat er brand is uitgebroken in de hekbuiskamer. De brand kon gelukkig gauw worden ge-

Klaar Voor Onderwater 76 Pagina 15
blust door het flinke en kordate optreden van de korporaal monteur Frederik de Groote, die de brand ontdekte,
die ogenblikkelijk de officier van de wacht waarschuwde zodat dadelijk maatregelen genomen konden
worden en het brandende bruinwerk buitenboord gezet kon worden.
Ik belde dadelijk de Chef Staf van het Departement op en dadelijk daarna gingen wij allen weer naar beneden.
Nu reed de taxi niet hard genoeg naar onze zin.
Waar het niet uitgesloten was dat deze brand door kwaadwilligheid was ontstaan, werd het passagieren
onmiddellijk ingetrokken en namen de oudste officier en ik allen een verhoor af. Spoedig bleek het al dat er
hier opzet in het spel was. De commissie duurde tot zondagmiddag en hoewel niet voldoende bewijzen gevonden
werden, waren de verklaringen van twee van de inlanders willens en wetens fout. Er kwam nu behalve
uitkijk op de brug, nu nog een schildwacht benedendeks om herhaling te voorkomen. Er werd bovendien
wacht op wacht afgedaan en hierna mochten de mensen weer gaan passagieren. Met de politieke politie
18 ) sprak ik af dat de inlanders aan de wal nagegaan zouden worden.
Zondag 6 januari dineerden Vening Meinesz, Visser en ik bij de Commandant Zeemacht, waar de heer en
mevrouw Boerema medegasten waren. Na afloop ging ik nog met Den Boeft naar het “Hotel des Indes” en
keken naar het dansen. Enige afleiding had ik graag; steeds moest ik piekeren over de brand aanboord,
van slapen kwam toch niets. Het was mij een groot raadsel hoe deze inlanders, welke steeds een voorbeeldige
indruk op mij hebben gemaakt, er toe gekomen waren deze brand te stichten. Dat zij het gedaan hadden
stond voor mij vast, doch welke gevolgen had het niet kunnen hebben? Zij waren nu aan de wal, doch
hun rasgenoten aanboord? Ontploffingen, doden wellicht, waren bij het niet tijdig ontdekken, het gevolg
geweest. Inlanders, die reeds twee reizen meemaakten, en waarvan nooit iets in hun nadeel gezegd had
kunnen worden, mensen met een buitengewoon groten ijver. Steeds waren zij correct geweest. Ogenschijnlijk
dienden zij met veel animo, van ontevredenheid was geen spraken geweest en nu???? Wie had hen ertoe
aangezet? Wat wisten de anderen ervan? Hun gezichten blijven altijd even uitdrukkingsloos. Zij verraden
niets met hun blik. Ondoorgrondelijk zijn zij.
Ook de getuigen voor de Commissie zijn plotseling geheel dom. Zij hadden gedacht dat de Commandant de
brand had aangestoken om te zien of het brandalarm wel werkte. Dan kriebelen je handen toch wel even bij
zulke verklaringen, maar je moet je bedwingen, want met ongeduld bereik je helemaal niets. Steeds maar
doorgaan, minuten wachten op een antwoord. Als ze zien dat het begint te vervelen, dan hebben zij het gewonnen.
Toen ik zondag het Proces-verbaal
afsloot had ik de vaste overtuiging
dat deze twee inlanders er meer van
afwisten en het zelfs gedaan hadden,
doch hoe de anderen er tegenover
stonden was mij een compleet
raadsel. Van een van de andere inlanders
die al jaren lang bij de Marine
is, zou ik nog kunnen verklaren
dat hij ter goeder trouw was, doch
van de andere? Neen. Ik weet het
niet. Die inlander ging het aan het
hart dat de brand was ontstaan in
het gedeelte van het schip waar hij
voor was aangewezen om schoon te
houden. Een van zijn zoons is met
een bestuursambtenaar mee naar
Holland gegaan en is daar verder
Afgemeerd langszij oliesteiger Emmahaven

Klaar Voor Onderwater 76 Pagina 16
opgevoed. Aandoenlijk is het om hem daarover te horen praten, zo trots. Toch voelt hij dat het beter is dat
zijn zoon niet meer terug moet komen. Hij moet in Holland blijven. Soms vraagt hij ons wat voor cadeautjes
hij hem moet sturen. Enige tijd geleden verzond hij een paar schoenen die hijzelf had uitgezocht en zijn
keuze vond hij meer dan schitterend. Deze oude Moentari kreeg reeds een Oranje Nassau medaille. En
toch??? Had niet een ieder aan boord voor de brand voor deze twee verdachten willen instaan? Welken
invloed van buiten is hier aan het werk?
Maandag 6 januari werden de kastjes weer eens aan een nauwkeurig onderzoek onderworpen. De brieven
enz. van de verdachten werden netjes gebundeld en op het Departement gebracht. Na inzage van het Proces-verbaal
op het Departement kreeg ik van de Commandant Zeemacht order om de twee verdachten de
volgende morgen per trein naar Soerabaja op te zenden en hen daartoe onder geleide naar de wal te laten
brengen waar zij in ontvangst genomen zouden worden door enkele gewapende mensen van het Subsistentenkader
Landmacht.
Na deze bespreking met de Commandant Zeemacht ging ik nog even naar de Chef Personeel om mijn thuisvaartboot
te weten te komen en vandaar naar de Inspecteur Scheepvaart om te praten over de lodingen die
wij ten Noorden van Poeloe zouden verrichten. Hier waren nl. enkele riffen gerapporteerd; er was een opnemer
naar toe gezonden zonder dat deze echter wat had kunnen vinden. Met het echolood zouden wij enkele
slagen maken.
Van het Departement ging ik naar het Postkantoor en vroeg daar de directeur te spreken. Een der lagere
ambtenaren kon mij wel helpen toen ik hem de reden van mijn komst mededeelde. Ik verzocht hem de brieven
die voor de twee verdachten aan zouden komen achter te houden met het oog op het onderzoek. Ik gaf
hem bovendien nog de nummers op van de Staatsbladen waarin en in welke gevallen dit mocht en zelfs
moest gebeuren en ging heen nadat mij volkomen medewerking werd verleend. Ik behoefde alleen maar de
namen op te schrijven en klaar was alles.
Getroffen door deze medewerking en vlotheid ging ik terug naar het hotel waar de anderen reeds lang zaten
te genieten van de muziek, pait en rust. Wij bestelden een rijsttafel en deze bleek alras voortreffelijk te
zijn. Een biertje legde de laatste zorgen ter zijde en het zou wel een prettige middag worden. Hetgeen ook
volkomen klopte.
's Avonds waren Visser en ik de gast van Professor Boerema. De professor had een zeer goede radio, hetgeen
men maar weinig in de Oost ziet. Wij maakten het niet te laat en gingen nu dadelijk naar kooi.
G.D Horneman Wordt vervolgt
1 ) Maleis voor een wit linnenjasje, dicht, maar ruim.
2 ) Java Bode, maandag 6 januari 1930, No. 4, Eerste Blad, pagina 3.
3 ) Blom, J.C.H, De Muiterij op de Zeven Provinciën, 1975. (Handelseditie)
4 ) Raven, G. (ed), De Kroon op het Anker, 1988.
Bosscher, Ph.M., De Koninklijke Marine in de TweedeWereldoorlog, deel 1. 1984.
Mollema, J.C., Geschiedenis van Nederland ter Zee, 1942.
5 ) Doel van den, H.W., Het Rijk van Insulinde, 1996.
6 ) Perserikatan Nasional Indonesia.
7 ) bv. in de Java Bode van 3 januari 1930, vrijdag, de plannen waren:
opstand beginnen in de nacht van 31 december /1 januari of op 1/2 januari of op 15/16 januari.
8 ) Over de personele problemen in de Koninklijke Marine in deze periode: Swarte, J.L. Speerpunt 1971, 1971. Bosscher, Ph.M.,
Het laatste woord over de muiterij aan boord van Hr. Ms. “De Zeven Provinciën?, Marineblad, juli 1979, blz. 323/330
en Na vijftig jaar, Marineblad, maart 1983, blz. 105/111. Peer, H., Daar komen de Jantjes, Uit de geschiedenis van de
Matrozenbond (1897-1933), 1997. Keppy, H., De laatste Inlandse schepelingen, Molukkers in dienst van de Koninklijke
Marine 1915-1965, 1994.
9 ) 1.785 Pro motie 1917. (XV)(MOK)(Mk)(LII5)b, Geb. Willemstad (NB) 5 sept. 1898; gefusilleerd door de Duitse bezetting in
de Bloemendaalse Duinen 25 september 1942; as bijgezet op Erebegraafplaats te Loenen (Gl) 23 april 1954.
Ltz. 3 e kl. 17 aug. 1920; ltz. 2 e kl. 17 aug. 1922; ltz. 1 e kl. 14 jan. 1931, e.o. 1 sept. 1936. Ltz. 1 e kl. KMR 1 sept. 1936. Insp.
v.d. Scheepvaart te ’s-Gravenhage 1 september 1936 – 25 september 1942; bezat plannen voor overtocht Rotterdam naar

Klaar Voor Onderwater 76 Pagina 17
Engeland (foto’s van deze plannen zijn naar Engeland gezonden ); verrichtingen omtrent binnenscheepvaart doorgegeven
1940 – 7 augustus 1941; door de Duitse bezetting gearresteerd op 7 augustus 1941; door Feldgericht te Amersfoort
“abgetrent” in april 1942; bij de tweede “Ordedienst-proces” te Amsterdam ter dood veroordeeld op 18 augustus 1942.
(Gedenkboek Adel borsten-opleiding te Willemsoord, 1854-1954). Uit de aantekeningen blijkt dat Mante een scherp opnemingsvermogen
en een sociaal gevoel heeft. Hij heeft een uitgesproken mening over politiek en die steekt hij niet onder
stoelen of banken. Hij is nieuwsgierig naar de autochtone bevolking, hun woon-en leef- omstandigheid. Hij ziet het Duitse
en Japanse gevaar, ruim 10 jaar voor het uitbreken van de Tweede wereldoorlog, reeds in. Bv. de zwakheid van de verdediging
van de haven Balikpapan en de opkomst van Nationalisme en Expansionisme van Duitsland en Japan (en dat in 1930!).
10 ) De Wet van Newton zegt dat de zwaartekracht afhankelijk is van de grootte en afstand van aantrekkende massa’s. Wanneer
nu de aarde geheel rond zou zijn, zou de zwaartekracht ook overal gelijk moeten zijn; is dit niet het geval dan moeten de
zwaartekrachtmetingen in verschillende gebieden een andere uitkomst geven. Dit onderzoek gebeurde door middel van een
slingerapparaat, dat door professor Vening Meinisz was geperfectioneerd om de storende invloeden van b.v. temperatuurverschillen,
trillingen e.d. op te heffen. Door waarnemingen van de gedragingen van de slinger op verschillende plaatsen kon hij
de zwaartekracht meten. Een ander doel van onderzoek was het tweede gedeelte van de Wet van Newton, namelijk dat de
zwaartekracht afhankelijk is van de hoeveelheid van de aantrekkende massa. Deze meting geschiedde door middel van echo
loding. Dat zulke metingen het beste uitgevoerd konden worden aan boord van een onderzeeboot is begrijpelijk, omdat de on
derzeeboot, eenmaal ondergedoken, weinig last heeft van schommelingen en slecht weer.
11 ) Over de verrichtingen over deze reizen en gegevens van Hr. Ms. K-XIII. (komt in KVO-77)
12 ) Linden van der, C., Wytema, M.S Met Hr. Ms. K-XIII naar Nederlandsch Indië, n.d.
13 ) Felix Andries Vening Meinesz, geboren op 30-07-1887 te Scheveningen, overleed op 10-08-1966 in Amersfoort. Van 1927
tot 1957 was hij buitengewoon hoogleraar in de kartografie en later ook in de geofysica in Utrecht en van 1938 tot 1957 bui
tengewoon hoogleraar in de geodesie in Delft. Over de betekenis van de zwaartekrachtmetingen gedaan door prof. Dr. Ir. F.
A. Vening Meinesz met medewerking van de Koninklijke Marine zie: Jaarverslag Vereniging Nederlands Historisch Scheep
vaartmuseum Amsterdam, 1982, blz. 55 t/m 61.
14 ) Eerste wacht (20-24 uur).
15 ) Zie bemanningslijst KVO-76 bladzijde 3.
16 ) Deze tijdsbepaling was nodig voor de juiste plaatsbepaling en meting.
17 ) Wasruimte.
18 ) De PID (Politieke Inlichtingen Dienst).
In gesprek met...
Reünie 2001 in Amsterdam
Bootje komt zo...
Waar zijn ze gebleven?
Foto’s
E.W.M. Kowalski

Klaar Voor Onderwater 76 Pagina 18
De geredden van de U-95 verlaten na binnenkomst Gibraltar de O-21. De commandant loopt voorop
(Vervolg van pagina 2)
Mijn scheepsmakker Wijnand Claes heeft het torpederen
van de U-95 levendig beschreven in zijn boek
“Hr. Ms. 0-21 & de kat met negen levens”. Ik kan
daar weinig aan toevoegen. Deze herinnering t.w.
het torpederen van de U-95, begint dan ook op
bladzijde 118 van genoemd boekwerk waar Wijnand
m.b.t. het oppikken van drenkelingen schrijft:
“...Kees van Toor en ik hingen samen aan de bovenbouw,
ik reikte een Duitser de hand en trok”
enz... Het lukte ons echter niet de drenkeling aan
boord te hijsen totdat hij ons toeriep: “zwischen die
Beine,bitte”. En dat bleek dé oplossing te zijn al
was het toch wel een weinig génant, een Duitser en
dan nog wel de commandant van een U-boot, want
die was het, tussen de benen te grijpen! In ieder geval
konden we hem op deze wijze wel aan dek hijsen.
En daarmee had Kapitänleutnant Gert Schreiber
voor de eerste keer voet gezet aan boord van een
Nederlandse oorlogsbodem. Circa 20 jaar later zou
hij als divisiecommandant van een paar Duitse onderzeebootbestrijdingsfregatten
deelnemen aan oefeningen
met smaldeel 5. Vooraf maakte Schreiber
echter zijn opwachting bij de smaldeelcommandant
aan boord van Hr. Ms. De Ruyter.
In die periode diende ik als Adjudant-OBD op De
Ruyter bij de staf. Helaas werd ik te laat ingelicht
over Schreiber's bezoek aan boord anders was ik
hem zeker de hand komen drukken! (In die tijd was
mededeelzaamheid toch nog vaak een schaars goed
bij de Marine).
Een onwillig anker
Enige uren later voeren wij, zonder echt te beseffen
dat wij door het oog van een naald waren gekropen,
maar toch wel een beetje trots met 12 geredde Duit-
sers de haven van Gibraltar binnen. Er waren de gebruikelijke
orders “Meerrol op post” en “Anker
klaarmaken om te vallen” Tijdens meerrol was
mijn plaats op het voordek en daar begonnen de
moeilijkheden. We voeren langzaam in de richting
van H.M.S. Maidstone, ons onderzeebootmoederschip.
Aan boord van de Maidstone was ook de Britse bevelhebber
van de Middellandse zeevloot aanwezig
Admiraal Sir James Sommerville om ons welkom
te heten en geluk te wensen met het behaalde succes.
Maar tijdens het anker klaarmaken om te vallen
ging er iets mis, iets heel erg mis... De bootsman
ontkoppelde de borg van het paddestoelanker en tot
onze grote schrik maakte anker en ketting gelijk
een vrije val naar de bodem van de haven! De
bootsman probeerde onmiddellijk het anker weer in
te draaien maar dat lukte niet.
Intussen lagen we gestopt. Irritatie op de toren en
consternatie op het voordek! Wat nu?... Tenslotte
kreeg kwartiermeester Koldenhof opdracht om de
ankerketting te ontkoppelen , waardoor de hele ketting
op de bodem van de haven belandde! Je kon
een admiraal moeilijk laten wachten....
Intussen begon men zich aan boord van de
Maidstone ongerust te maken over ons. Zij seinden
met de lamp en vroegen of wij assistentie nodig
hadden. Later hoorden wij dat men aan boord van
de Maidstone even had gedacht dat de Duitsers
amok maakten... Maar onze Britse seiner Rees stelde
de Maidstone weer snel gerust.
Nadat we met een boei de plaats van het anker in de
haven hadden gemarkeerd voeren we verder richting
Maidstone. Eenmaal langszij de Maidstone
deed de hartelijke ontvangst van de bemanning ons
goed.

Klaar Voor Onderwater 76 Pagina 19
Het afvoeren van de Duitsers
Eén voor één kwamen zij aan dek de commandant
voorop.
Toen zij van boord gingen stond ik aan dek tegen
de toren geleund (op foto 1 geheel links) en dacht:
Jullie oorlogspatrouilles zijn over maar wij gaan
straks weer gewoon door en wie weet voor hoe lang
nog? Na het afwikkelen van de vereiste formaliteiten
verscheen er een legertruck om de Duitsers af te
voeren naar het “Prisoner of War camp”, dat ongeveer
halverwege de top, op de rots lag. Maar zo
eenvoudig bleek dat toch weer niet te zijn. De commandant
gaf de Britse bewakingsofficier te kennen
dat hij i.v.m zijn status recht had op vervoer met
een personenauto en dat hij weigerde om met z'n
bemanning in één truck te gaan zitten. (Formeel had
de U-boot commandant krachtens de Conventie van
Genève nog gelijk ook).
De bewakingsofficier bood de commandant echter
excuses aan voor al het ongemak... en deelde hem
mede, dat hij van e.e.a. op de hoogte was... maar
legde hij met typisch Britse humor verder uit: ....
“Meerdere malen is er een koopvaardijschip met
personenauto's onderweg geweest naar Gibraltar
maar helaas, U of uw wapenbroeders hebben tot nu
toe zo'n schip steeds getorpedeerd”. Maar de commandant
hield voet bij stuk.
En zo kon het gebeuren dat zijn bemanning een half
uurtje later al in het P.O.W camp arriveerde en zat
te genieten van hun eerste Britse “cup of tea” terwijl
hun commandant pas na twee uur lopen met
hijgen en stijgen en wellicht doodmoe, het camp
binnen ging.
Noot: ... Het tragische bij dit verhaal is dat er inderdaad
een konvooi onderweg was naar Gibraltar.
Aan boord van een van de schepen bevond zich o.a.
ook een contingent van 44 Britse Marva's, de eerste
Marva's die in de oorlog werden uitgezonden overzee.
Hun schip werd getorpedeerd. Alle Marva's
kwamen daarbij om het leven....
De ondervraging van de geredden
In het voorjaar van 1942 verscheen in het Britse
“Monthly Anti-Submarine Report”, een maandblad
waarin maandelijks werd gerapporteerd over de onderzeebootoorlog,
een verslag van de ondervraging
van de geredden van de U-95. Hierbij een samenvatting
van dit verslag:
Cdt. Schreiber bleek 29 jaar oud te zijn en was een
jaargenoot van Prien van de U-47 die in 1939 het
Britse slagschip “Royal Oak” had getorpedeerd.
Schreiber was een ervaren U-boot commandant
maar weinig succesvol. Gedurende zes patrouilles
bracht hij slechts 60. 000 ton scheepsruimte tot zinken.
Op zijn vierde patrouille torpedeerde U-95 gedurende
5 weken op zee één koopvaardij schip van
5000 ton en keerde huiswaarts met 12 torpedo's.
Tijdens de vijfde oorlogspatrouille ontdekte de U-
95 een niet geëscorteerde koopvaarder van 9000
ton. Onderwatervarend volgde de U-95 geruime
tijd het contact zonder aan te vallen. Eenmaal in de
aanval verschoot Schreiber 13 torpedo's zonder het
schip te treffen. Woedend blies hij de boot naar de
oppervlakte en schoot een aantal granaten af op het
doel. Na enige tijd stopte Schreiber met schieten en
kreeg de bemanning gelegenheid het schip te verlaten.
Vervolgens schoot Schreiber zijn veertiende tevens
zijn laatste torpedo af op het doel. Deze torpedo
bracht tenslotte het schip tot zinken.
Voor de zevende oorlogspatrouille vertrok de U-95
vanuit Lorient met 3 andere U-boten naar de Middellandse
zee. Op 28 november bovenwatervarend
nabij het Spaanse eiland Alboran, ontdekten de uitkijken
een ‘vreemde onderzeeboot’. De hoek van
inzien was te ongunstig om vast te stellen of het een
vriend of vijand was en Schreiber nam, i.v.m.de
mogelijke aanwezigheid van eigen boten in de omgeving
geen risico's. Toen de 0-21 werd ontdekt
speelde de oudste officier van de U- boot met 3 bemanningsleden
onder het genot van een cognacje,
een spelletje Skat. Juist toen de kaartspelers besloten
ermee te stoppen kwam van de toren de melding:
“Beneden ... alarm!” Omdat de alarmmelding
met een zacht gedempte stem overkwam dacht
men in de
boot eerst
nog dat iemand
een
grapje uithaalde!
Maar toen
één van de
manschappen
uit de
toren kwam
hoorde de
bemanning
dat “er boven
iets aan
de hand

Klaar Voor Onderwater 76 Pagina 20
was…”. Een uur lang volgde de U-95 de “vreemde
onderzeeboot” zonder dat er iets gebeurde. Eén van
de kaartspelers die de dagwacht had trok zijn leren
jasje aan en ging de toren in. Een collega raadde hem
aan zijn zwemvest mee te nemen, maar de kaartspeler
zei, dat hij niet zo gauw wist waar hij zijn vest gelaten
had en dat hij het later wel zou komen ophalen!
Tegelijkertijd kwam er vanuit de toren de order:
“voordeksels open..”. Intussen werd de afstand tussen
de boten kleiner en Schreiber probeerde in een gunstige
lanceerpositie te komen. Vervolgens kwam de
order ‘voordeksels dicht..’. en kort daarna weer:
‘voordeksels open…’. De bemanning begon te vloeken!
Toen Schreiber na 4 pogingen er niet in slaagde
in een gunstige lanceerpositie te komen was hij te
dichtbij om te lanceren. Maar plotseling zagen zij de
0-21 wegdraaien over stuurboord. Door seinen met
de lamp probeerde Schreiber de aandacht van de 0-
21 te trekken. Langzaam varend gaf Schreiber order
om het 20 mm kanon te bemannen en de kanonbemanning
kreeg opdracht om, terwijl de U- boot vaart vermeerderde
een paar granaten op het doel af te vuren.
Op dat moment lanceerde de 0-21 een torpedo vanuit
de hekbuizen. Vanwege het maanlicht was de bellenbaan
moeilijk te zien. De jongste officier van de U-95,
een gedecoreerde ex-luchtmacht officier zag de bellenbaan
het eerst en schreeuwde: ‘Bellenbaan over
bakboord!’ Bakboord's uitkijk, een bottelier, duwde
de officier opzij,keek over de reling en gaf vervolgens
roer naar stuurboord. De torpedo miste maar ging
rakelings langs de boot.
De kwartiermeester in de toren hoorde het harde
schroefgeruis.
De 0-21 zag de U-boot koers veranderen en vuurde
een 2 e torpedo, richting 2 graden vòòr de boeg van
de U-boot. Op de U-boot zag men aan de bellenbaan
dat deze torpedo meer naar bakboord ging
dan de eerste. De U-boot draaide verder door naar
stuurboord recht in de bellenbaan van de torpedo!
De Duitser in de toren hoorde een geluid als of er
een kanon werd afgevuurd en dacht dat zijn hoofd
uiteen spleet. De 2e torpedo was raak... Naar beneden
kijkend zag de Duitser in de toren een rode
steekvlam en een verschrikkelijk dikke rookwolk. En
terwijl hij door het torenluik heen de toren werd op
geblazen stroomde het zeewater al de centrale binnen.
Eenmaal aan dek zag hij een paar manschappen
en hoorde hij de commandant schreeuwen, dat
zij bij elkaar moesten blijven. In het water verloor
hij echter alle richtingsgevoel, maar zag wel de
Spaanse bergen. De boot zonk binnen enkele seconden
en nam 34 opvarenden met zich mee...
Ten slotte: De oudste officier bleek een fanatieke en
onverdraagbare Nazi te zijn. Hans Spach de jongste
officier had 4 jaar bij de luchtmacht gediend en
1 1 0 operationele vluchten gemaakt. Hij was gedecoreerd
met de 'Oak Leaves'. De derde officier had
geen marine opleiding maar had gediend bij de
Marine-artillerie. Twee geredde onder-officieren
waren ervaren onderzeebootmannen. Een van hen
was gedecoreerd met het IJzeren Kruis 1 e en 2 e
klasse. Vijf andere manschappen waren jong en onervaren.
Enkele manschappen hadden, vanwege de
torpedo explosie, last van `shock' en geheugenverlies.
Tot zover het gecomprimeerde verslag van de ondervraging
van de geredden van de U-95.
Vertrek Gibraltar
Na vooraf m.b.v een duiker nog het anker te hebben
opgepikt vertrokken we een week later, op 5 december
1941 terug naar Schotland. De boot was toe
aan een onderhoudsbeurt. Toen we de haven van
Gibraltar uitvoeren kon ik nog niet bevroeden dat ik
krap 13 maanden later weer deze haven... en de
Middellandse Zee zou binnenvaren, nu met Hr. Ms.
Dolfijn voor “a tour of duty” van 18 maanden…
C. van Toor
Oud opvarende Hr. Ms. O-21
Foto’s C. van Toor

Klaar Voor Onderwater 76 Pagina 21
Gedeelte uit toespraak op 4 mei 2001 gehouden door:
VLOOTPREDIKANT KLAAS HENK UBELS
‘Vrijheid is leven zonder angst’.
Dat is het thema waarmee het Nationaal Comité 4 en 5 mei dit jaar de mensen te denken wil geven.
‘Vrijheid is leven zonder angst.’
Toen ik deze woorden tot mij door liet dringen, moest ik denken aan een tweetal ontmoetingen afgelopen
jaar met oud-onderzeedienstmannen die in de oorlog op verschillende onderzeeboten gevaren hadden.
Zij vertelden hoe de angst onderwater soms ondraaglijk was, zoals wanneer ze urenlang bestookt werden
met dieptebommen.
Maar er was voor hen nauwelijks tijd om daar verder bij stil te staan.
Pas na afloop van de oorlog kwam wat dat betreft de ellende.
Veel onderzeedienstmannen die bij gevechtshandelingen betrokken waren geweest kregen alsnog maagbloedingen
of ernstige zenuwinzinkingen.
De jarenlang opgekropte angst sloeg genadeloos toe.
Waarschijnlijk gold dit ook voor andere militairen, die hun leven op het spel gezet hebben voor de vrijheid.
Voor een vrijheid om te kunnen leven zonder angst.
Om te kunnen léven zonder angst.
De onderzeedienstmannen van wie de namen hier gegraveerd staan, hebben hun inzet voor de vrijheid
moeten bekopen met hun leven.
Zij hebben de angst tot het uiterste ondergaan.
En het zijn vooral hun namen die wij hier vanmorgen gedenken.
De 16-jarige Leonie Beks uit Emmeloord schreef het navolgende gedicht.
Daarin verwoordt ze hoe zij zelf als jongere de twee minuten stilte ervaart.
‘Levend verleden’
Het speelt niet meer in onze harten,
tijd en afstand, grote brug.
Te ver, te gruwelijk, iemand anders,
ergens anders, lang terug.
Maar in twee minuten stilte
schreeuwen stemmen uit ’t verleden,
klinken kreten uit de toekomst,
spreken stemmen uit het heden.
Twee lange minuten stilte
als zout in open wonden.
Wordt eventjes teruggedacht,
wordt eindelijk rust gevonden.
Die twee minuten stilte,
men zwijgt in alle talen.
Komt even het gevoel terug,
dan leven de verhalen.
In die twee minuten stilte,
dan komt het verleden vrij.
Tijd en afstand overwonnen
dus toch heel even zo dichtbij.
Kapitein ter zee K.A.C. Hermsen
en Vlootpredikant K.H. Ubels tijdens de 4 mei herdenking
Er werden kransen en bloemen gelegd bij het Monument
door COZD, Reünistenvereniging en genodigden

Klaar Voor Onderwater 76 Pagina 22
Verslag van de Algemene Ledenvergadering d.d. woensdag 25 april 2001
Aanwezig: 251 leden en het bestuur m.u.v. de heer Schouten.
Om 11:00 uur opende de voorzitter de vergadering en heette iedereen hartelijk welkom. Een speciaal welkom
kreeg de heer J.H. v. Rede, erelid van onze vereniging. De commandant Onderzeedienst was helaas
verhinderd, hij het zich verexcuseren. CMM Amsterdam werd bedankt voor de door hem geboden gastvrijheid.
Nadat de namen van onze overleden leden waren voorgelezen, hield de vergadering staande één minuut
stilte om hen in eerbied te gedenken.
Op 4 mei 2000 heeft het bestuur een krans gelegd bij ons Monument. De voorzitter herinnerde de leden aan
de mogelijkheid om aan de 4-mei-herdenking deel te nemen.
Het ledental van de vereniging blijft nagenoeg stabiel rond de 1150 leden.
De voorzitter heeft kort voor het vertrek van de onderzeeboten Zwaardvis en Tijgerhaai naar Maleisië de
boten nog kunnen bezoeken en geconstateerd dat ze beide in goede staat waren.
Onze vereniging zal deelnemen aan het eerbetoon voor Z.K.H. Prins Bernhard.
Een aantal leden van onze vereniging (± 50) heeft gereageerd op de oproep van de RDM in onze vergadering
om van hun kennis en kunde gebruik te kunnen maken. Momenteel is er nog geen sprake van vervolgactie.
Vele positieve reacties hebben het bestuur bereikt over KVO. De beide redacteuren werden geprezen.
Het uitstekende financiële verslag van de penningmeester werd onder applaus aanvaard. Na
voorlezing van het verslag van de Kascommissie verleende de vergadering, wederom onder
applaus, het bestuur décharge voor het gevoerde goede financiële beleid.
Tijdens de rondvraag werd een oude vraag herhaald om rang/stand en dienstvak te vermelden
in KVO bij de overleden leden. Het bestuur heeft het standpunt ingenomen dat dit niet zal
gebeuren daar e. e.a. veel extra administratie vergt en de vereniging uit oud-onderzeedienst-
mannen bestaat.
Om 11:18 uur sloot de voorzitter de vergadering.
Na een sprankelende lezing van de Vice-admiraal L.L. Buffart CZMNED over de “Koninklijke Marine in
beweging” begon een geslaagde reünie.
De secretaris.
Jaarverslag 2000 over de financien van de vereniging
Inkomsten over 2000: Uitgaven over 2000:
f f
Contributies 19.220,10 8.721,70 Bestuurskosten 6.328,22 2.871,62
Bijdragen Reünie 3.955,00 1.794,70 Representatie 390,00 176,97
Rente 1.897,78 861,18 Reünie 2.566,35 1.164,56
Diversen 220,96 100,27 KVO 10.816,54 4.908,33
100-jaar OZD 266,35 120,86
___________________ Verzekeringen 161,84 73,44
Totaal: 25.293,84 11.477,84* Totaal: 20.529,30 9.315,79*
Inkomsten Uitgaven = Winst
25293,84 20.529,30 = 4.764,54 f
11477,84 9.315,79 = 2.162,05
f
Vermogen van de vereniging per 311299: 62.060,28 28.161,73
Saldo winst: 4.764,54 2.162,05
Vermogen van de vereniging per 311200: 66.824,82 30.323,78
* gecorrigeerd bedrag i.v.m. omrekening Euro