Web 2.0 binnen het veld van netwerktheorie - NetworkTheory.nl

RUBY ON RAILS DIGITAL MAOISM LESSI 

ACES OF PLACES MEGACITIES 

HARING PROSUMER LANIER MA 

DIJK SNA AJAX RUBY O 

TOUR ACTOR NETWORK 

NZENSBERGER MAC 

IM O’REILLY HYPERL 

K WEB 2.0 NE 

XISME PEER TO PEE 

IPEDIA YOUTUBE FL 

ETWERK THEORIE CAST 

ABASI POWER LAW AMA 

ACES OF FLOW KAZAA SOCIA 

SN FLICKER GOOGLE BITTORE 

R HESSEL VAN DER BIJ ROBERT ROOSE LE 

R STEPHAN VERHEUL SAM WIEREMA LES 

TWORK THEORY USER ADD VALUE MARRI 

R RUBY ON RAILS DIGITAL MAOISM LESSI

Inhoudsopgave 

Inhoudsopgave 

1. Hessel van der Bij 

Introductie: Web 2.0 binnen het veld van netwerktheorie 

…………………………………………………………………………………...3 

2. Stephan Verheul 

Web 2.0 en haar geïmpliceerde sociale exponenten: de plaats van 

de prosumer 

………………………………………………………………………………….17 

3. Robert Roose 

Web 2.0: een vermomd kapitalistisch systeem 

………………………………………………………………………………….37 

4. Sam Wierema 

De waarde van Hyperlinks 

………………………………………………………………………………….51 

Journal of Network Theory: Web 2.0 Issue 1


Introductie: Web 2.0 binnen het veld van netwerktheorie Hessel van der Bij 

Introductie: 

Web 2.0 binnen het veld van netwerktheorie 

Abstract 

Hessel van der Bij, Universiteit Utrecht 

In dit artikel wordt Web 2.0 binnen het veld van netwerktheorie geplaatst. De centrale 

vraag is of Web 2.0 als netwerk te zien valt en derhalve met behulp van netwerktheorie 

te analyseren is. Na een beknopt overzicht van enkele beter bekende netwerktheorieën 

wordt gesteld dat het kijken naar karakteristieken van Web 2.0 van belang is in plaats 

van op zoek te gaan naar een eenduidige betekenis. Vervolgens worden een aantal van 

de, in de introductie genoemde theorieën gebruikt om Web 2.0 al dan niet als netwerk te 

benaderen. Beargumenteert wordt dat het antwoord op deze vraag niet zo rechtlijnig is, 

mede door de ambivalentie van de termen netwerk en Web 2.0. Dit wordt doorgetrokken 

in een algemenere conclusie dat het nut of iets een netwerk is sterk afhangt van de 

onderzoeksvraag die object van studie en perspectieven van het onderzoek vormt. 

Kernwoorden: Web 2.0, netwerk, netwerktheorie 

Het internet is een netwerk van talloze computers die onderling verbonden zijn. Op het internet 

kunnen mensen online in contact met elkaar komen, onder andere via online gemeenschappen. 

Netwerken van mensen vormen, of versterken zich met behulp van het internet. Vooral sinds de 

expansie van het internet en de gepaard gaande digitale cultuur heeft netwerkterminologie sterk 

aan populariteit gewonnen. Het lijkt er op dat we een onderscheid kunnen maken tussen aan de 

ene kant technologische netwerken als het internet en sociale netwerken aan de andere kant. In 

het veld van onderzoek naar nieuwe media en sociale invloeden dan wel effecten gaat het niet 

om de verdeling maar juist om de verbinding tussen sociale en technologische netwerken. 

Dit “Journal of Network Theory” biedt naast een introductie van Web 2.0 en haar positie 

binnen het veld van netwerktheorie een kritische analyse van aan de ene kant de theorie en 

aan de andere kant het object van studie. Zo worden bestaande netwerktheorieën 

geanalyseerd, bekritiseert en herzien (Wierema 2007) . Tevens wordt het fenomeen Web 2.0 

met behulp van bestaande analytische methodes en theorieën kritisch benaderd. Zo kijkt Robert 

Roose (2007) naar Web 2.0 en haar democratisch potentieel en vraagt zich af of het niet 

slechts een verschuiving van kapitalisme met zich meebrengt. In zijn bijdrage aan dit Journal 

brengt Stephan Verheul (2007) een nuance aan in de louter positivistische omschrijving van 

Web 2.0 door de positie van de gebruiker in het geheel centraal te stellen. 

Wat in deze introductie zal volgen is een overzicht van Web 2.0 binnen het veld van 

netwerktheorie. Na een beknopt overzicht van enkele netwerktheorieën en benaderingen wordt 



de term Web 2.0 nader aanschouwt en kijken we, bij het missen van een heldere definitie 

specifiek naar de karakteristieken van Web 2.0. Het zijn deze karakteristieken die ervoor 

kunnen zorgen dat we op een hoger niveau issues rondom Web 2.0 kunnen bediscussiëren en 

vooral bekritiseren. Diverse bestaande netwerktheorieën worden gebruikt om antwoord te 

geven op de vraag of Web 2.0 nu wel of niet als netwerk is te zien dan wel gebruiken. Wanneer 

is het nuttig om Web 2.0 als netwerk of juist niet als netwerk te aanschouwen. Waar hangt dit 

van af? 

Netwerktheorie in vogelvlucht 

In de loop der jaren heeft het denken over de symbiose tussen techniek en maatschappij in de 

vorm van netwerken diverse theorieën opgeleverd. Van onderstaande theorieën, wat al een 

greep is uit Zo heeft de globale verschuiving van de modus van economische productie naar 

informatie volgens Castells een nieuwe sociale structuur opgeleverd. We komen te leven in een 

‘network society’ waarbij kern van productiviteit ligt in productie van kennis en verwerking van 

informatie (Castells 1996, p. 17). De Nederlandse netwerktheoreticus Jan van Dijk spreekt ook 

van een netwerkmaatschappij maar pleit in zijn artikel Outline of a Multilevel Theory voor een 

netwerkanalyse op meerdere niveaus in tegenstelling tot eenzijdige macrostructuur van Castells 

(zie ook: Van Dijk 1999). 

Naast deze schijnbare theorie over alles van Castells en Van Dijk wordt de term 

netwerk ook op een andere manier benaderd. Albert-László Barabási’s zelfverklaarde ‘new 

science of networks’ beschouwt het netwerk als een aantal onderling verbonden nodes, waarbij 

een klein gedeelte (20%) de meeste verbindingen heeft (80%) en nodes met veel links (hubs) er 

vervolgens steeds meer bij krijgen. Hij legt hierbij zijn focus op het ontstaan van een netwerk en 

de architectuur die eraan ten grondslag ligt. Barabási probeert daarmee te analyseren hoe de 

architectuur van het netwerk de activiteiten erbinnen beperkt. 

Deze wiskundige benadering van het netwerk wordt ook door aanhangers van de Social 

Network Analysis (SNA) gebruikt. Door op zoek te gaan naar wetmatigheden en patronen wordt 

met behulp van SNA getracht dingen in het netwerk te verklaren, te begrijpen of te voorspellen 

en de focus ligt hierbij op “structures in social systems based on the relations among the system 

components rather than the attributes of individual cases” (Park 2003, p. 50). Bij SNA wordt dus 

specifiek gekeken naar de relaties in het netwerk en niet naar entiteiten op zichzelf, waarbij er 

van uitgegaan wordt dat deze relaties bepalend zijn. 

In plaats van onderlinge relaties te schetsen of te kijken welke entiteit het best 

verbonden is in het netwerk bekijkt de Actor Network Theory het netwerk niet als onderliggende 

structuur maar juist als iets dat ontstaat. Met het volgen van een actor, wat zowel menselijk als 

niet-menselijk kan zijn (geld, gereedschap etc.) vormt zich het netwerk. 

Hoewel bovenstaande theorieën, analyses en aanpakken slechts een greep uit een 

groter geheel zijn maakt het duidelijk dat het netwerk geen eenduidige term is. Globaal 



tegenover specifiek, weergave tegenover voorspelling en wetmatigheid, onderliggende structuur 

tegenover ontsproten structuur, netwerk determineert of wordt gedetermineerd, het is aanwezig 

of gemaakt, feit versus concept. Met dit ambigue karakter dient rekening gehouden mee te 

worden als we willen spreken over Web 2.0 als netwerk, of niet als netwerk. 

Web 2.0 

De term Web 2.0 is lastig te definiëren, heeft een ambivalent karakter en blijkt, net als het 

netwerk dus geen eenduidige betekenis te hebben. Vaak spreken we over Web 2.0 in 

applicaties die er aan toebehoren, zoals weblogs, Flickr en MySpace of in programmeertalen 

die een verband houden met Web 2.0 zoals AJAX en Ruby. Of we benadrukken juist 

karakteristieken die uniek zouden zijn als we spreken over Web 2.0, zoals netwerkeffecten, 

collectieve intelligentie en ‘user generated content’. Een veelgehoord argument over Web 2.0 is 

dat het zou gaan over het verbinden van mensen, waar Web 1.0 ging over het verbinden van 

computers. Tim Berners-Lee, bedenker en ontwikkelaar van het World Wide Web is hierin een 

fervent tegenstander, hij reageert op bovenstaande stelling met: 

“Totally not. Web 1.0 was all about connecting people. It was an 

interactive space, and I think Web 2.0 is of course a piece of jargon, 

nobody even knows what it means. If Web 2.0 for you is blogs and 

wikis, then that is people to people. But that was what the Web was 

supposed to be all along. And in fact, you know, this 'Web 2.0', it 

means using the standards which have been produced by all these 

people working on Web 1.0. It means using the document object 

model, it means for HTML and SVG and so on, it's using HTTP, so it's 

building stuff using the Web standards, plus Java script of course.” 

(Laningham (ed.) 2006) 

Berners-Lee uit hier zijn kritiek op Web 2.0, op het revolutionaire karakter dat Web 2.0 als term 

impliceert met een topologische argument. Hoe nieuw is iets wat gebouwd wordt op dezelfde 

fundamenten, met dezelfde bouwmaterialen alleen op een andere manier? Het internet is 

immers nog steeds hetzelfde. Met de onderkenning van de ambivalentie in de betekenis 

(niemand weet wat het betekent), maar het toch veelvuldig gebruik van Web 2.0 is het van 

belang om de term zo dicht mogelijk tot de kern te benaderen zodat het duidelijk wordt waar we 

in dit journal over spreken bij het gebruik van Web 2.0. 

De term Web 2.0 werd voor het eerst geponeerd in 200? tijdens een conferentie van 

O’Reilly Media door Dale Dougherty, bestuurslid van het gelijknamige bedrijf. Deze conferentie 

was opgezet om te discussiëren hoe het verder moest met het internet nadat de zeepbel 

rondom het internet eind jaren ’90 was gebarsten. Ze waren hierbij op zoek naar een term die 



het gevoel kon weergeven dat het internet niet ten einde was, maar juist voor een nieuwe start 

stond (O’Reilly 2005). De term is vervolgens gepopulariseerd door Tim O’Reilly zelf. Hij 

beschouwt Web 2.0 dan ook als ‘turning point’ in de geschiedenis van het internet en spreekt 

daar waar mogelijk van een ware revolutie (2005, p. 1). In zijn artikel What Is Web 2.0: Design 

Patterns and Business Models for the Next Generation of Software probeert O’Reilly een uitleg 

te geven wat Web 2.0 precies inhoudt aan de hand van bedrijven die de zeepbel overleefd 

hebben en software die interessante nieuwe features met zich meebrengen. Hoewel het artikel 

van O’Reilly verhelderend is en een aantal specifieke karakteristieken aan Web 2.0 toeschrijft 

blijft een compacte definitie achterwege. Later geeft O’Reilly deze als volgt: 

“Web 2.0 is the network as platform, spanning all connected devices; 

Web 2.0 applications are those that make the most of the intrinsic 

advantages of that platform: delivering software as a continuallyupdated 

service that gets better the more people use it, consuming 

and remixing data from multiple sources, including individual users, 

while providing their own data and services in a form that allows 

remixing by others, creating network effects through an "architecture of 

participation," and going beyond the page metaphor of Web 1.0 to 

deliver rich user experiences.” (O’Reilly 2005) 

Ook in deze compacte definitie komt O’Reilly niet verder dan een omschrijving van 

karakteristieken. Het zijn dan ook juist deze karakteristieken waar we naar moeten kijken, zo 

stelt Paul Anderson (2007, p. 6). Voortbordurend op de kritiek van Berners-Lee stelt Anderson 

dat we Web 2.0 niet tegenover Web 1.0 dienen te plaatsen maar het moeten beschouwen als 

een gevolg van een verder geïmplementeerd, of zoals O’Reilly het zou zien, een meer 

geëvolueerd Web. Bij Web 2.0 spreken we dus niet van een revolutie, in technologische zin 

maar meer van een tweede generatie webapplicaties. Dit onderscheid begrijpen helpt ons 

begrijpen wat Web 2.0 nu wel of niet classificeert. Deze classificatie strandt vaak bij de 

definitieomschrijving, die complex is. Dit definitiedebat zal waarschijnlijk nooit een winnaar 

kennen omdat het concept Web 2.0 ‘vloeibaar’ is (Keats & Schmidt 2007). Zij stellen dat er een 

aantal features zijn die Web 2.0 kenmerken zoals “two-way communication, content creation by 

users, increased social interaction, naturally formed communities of practice and social 

networking” (2007, p. 1). Naast deze kenmerken onderscheiden Keats & Schmidt een vervaging 

van de grens tussen desktop en internetgebaseerd gebruik van de computer (ibid, p. 2). 

Karakteristieken van Web 2.0 

Bij het missen van een heldere definitie van Web 2.0 is het van belang om de bepalende 

karakteristieken te onderscheiden. In navolging van O’Reilly’s uitvoerige uitleg en meer 



compacte definitie van Web 2.0 moeten we Web 2.0 niet als een set van nieuwe technologieën 

zien maar meer als een kernachtig in elkaar grijpen van diverse elementen. Met het ontbreken 

van een heldere definitie zullen deze elementen de leidraad vormen wanneer we spreken over 

Web 2.0. De elementen die O’Reilly onderscheidt zijn: “The Web as platform, Harnessing 

collective intelligence, Data is the next 'Intel inside', End of the software release cycle, 

Lightweight programming models, Software above the level of single device, and Rich user 

experiences.” Hoewel deze elementen elkaar onderling beïnvloeden en vormen worden ze om 

analytische redenen uit elkaar gehaald en als enkel element behandeld. 

Het web als platform, dat alle apparaten aan elkaar koppelt, een verschuiving van het 

gebruik van de computer op lokale wijze (desktop) naar globale wijze (web gebaseerd). Het 

web fungeert als besturingssysteem, een onderliggende structuur waarop diverse 

internetapplicaties draaien. Deze applicaties, in de meeste gevallen websites, leveren services 

aan de consumenten waarbij dus het web in plaats van de computer als technologie platform 

fungeert: “[a]ll of these things come together into what I'm calling the emergent Internet 

operating system” (O’Reilly 2002). Het gebruik maken van de collectieve intelligentie kan op 

twee manieren uitgelegd worden. In eerste instantie is er het businessmodel dat O’Reilly 

schetst: het gebruik maken van de input van consumenten. Als voorbeeld wordt Amazon.com 

genoemd, door een algoritme te ontwikkelen legt de website verbanden tussen artikelen op 

basis van verkoopcijfers. ‘De kopers van dit boek kochten ook…’ en dan geeft de site een drieof 

viertal opties ter stimulering van haar sales. Naast dit gebruik door grotere bedrijven ziet 

O’Reilly ook een verschuiving bij het individu. Web 2.0 wordt namelijk beter door de 

netwerkeffecten door een ‘architecture of participation’. Dit houdt in dat het netwerk 

proportioneel sterker wordt naarmate meer gebruikers deelnemen. In telecommunicatie wordt 

dit ook wel de Wet van Metcalfe genoemd, het idee dat met elke fax of telefoon het netwerk 

kwadratisch toeneemt. Het idee van collectieve intelligentie, netwerkeffecten en het netwerk als 

platform valt samen met een andere karakteristiek van Web 2.0, de rijke gebruikerservaring. 

Meer en meer offline services worden online mogelijk, het combineren van de kracht van het 

web met de user interface van het traditionele besturingssysteem. 

De overige vier karakteristieken zijn meer vanuit bedrijfsmatig perspectief. O’Reilly 

schetst dat data, de content die door de gebruiker geleverd wordt, meer en meer van belang is. 

Het is een gevecht om bepaalde data voor je te winnen en te koppelen, ‘Data is the next `Intel 

Inside´’. Google had bijvoorbeeld het idee om mobiele telefoonnummers als identificatie voor 

GMail accounts te gebruiken ter omarming van het mobiele netwerk. Iets anders kenmerkend 

voor Web 2.0 en tevens samenhangend met het netwerk als platform is het verdwijnen van de 

‘software release cycles’. Met Open Source als achterliggende concept worden gebruikers 

medeontwikkelaars van Web 2.0 applicaties. Er komt niet steeds een nieuwe versie uit die voor 

een duurder bedrag moet worden aangeschaft, het economisch model zit in het aanbieden van 

ondersteunende diensten, we zien een verschuiving van software als artefact naar software als 

service (O’Reilly 2005). Een andere verschuiving gaat meer in op de technologische laag, 



bedrijven moeten ‘lightweight’ programmeermodellen leveren. Software moet met elkaar 

kunnen praten in plaats van eerdere tijden, waar bijvoorbeeld Microsoft haar producten zo 

afschermde dat zij met maar weinig compatibel was. Hieronder valt ook het verlagen van de 

barrières voor het kopiëren, gebruiken en hergebruiken. In navolging moet software geleverd 

worden boven het niveau van een enkel apparaat, zoals iTunes, dat zowel met een iPod 

communiceert als met een massaal internetgebaseerd backend. Hoewel Web 2.0 geen heldere 

omschrijving heeft geven de zeven bovenstaande karakteristieken het concept Web 2.0 een 

begrijpelijkere invulling en kunnen we het als mogelijke benchmark gebruiken in de vraag of 

Web 2.0 nu wel of niet als netwerk te zien is. 

Het probleem van de mathematische benadering van netwerken 

Mark Granovetter deed in 1973 een belangrijke bewering in zijn artikel The Strength Of Weak 

Ties. Daarin beargumenteerde hij dat een individu zich in twee verschillende sociale netwerken 

bevindt, een met een lage compactheid, waar oppervlakkige vrienden en kennissen zich in 

bevinden en een netwerk met hoge compactheid waarin familie en heel goede vrienden zich 

begeven (1973, p. 30). Volgens Granovetter ligt de mogelijkheid voor kennisexpansie en 

toegang tot waardevolle informatie in het minder compacte netwerk omdat het netwerk van 

vrienden en familie veel meer gesloten is. Vandaar dat Granovetter spreekt van de kracht van 

de zwakke verbinding, hoe groter het netwerk van kennissen hoe maar toegang tot waardevolle 

informatie. 

In zijn denken was Mark Granovetter een van de eersten die het belang van onderlinge 

relatie zag binnen een netwerk en is hiermee van grote invloed geweest binnen het veld van 

Social Network Analysis (SNA). Volgens Garton et al. (1997) richt SNA zich op “patterns of 

relations among people, organisations, states etc.” en Park beschouwt het als een meer 

abstract concept door te stellen dat SNA kijkt naar: “structures in social systems based on the 

relations among the system components rather than the attributes of individual cases” (2003, p. 

50). Vooral in dit laatste zien we de invloed van Granovetter duidelijk terug, kijken naar 

structuren in plaats van solitaire eenheden in een netwerk. 

De algemene aanname die deze mathematische benadering van het netwerk met zich 

mee brengt is het idee dat de relatie, of het aantal relaties, het individu bepaalt. Patronen van 

communicatie en interactie vormen het beeld van het individu, van zichzelf, van vrienden, 

mensen in het algemeen en schept zijn beeld van de wereld. Een van de grootste methodisch 

problemen rondom SNA is het vergaren van data. Betrouwbaarheid en juistheid kan alleen 

verkregen wordt door bepaalde tools te gebruiken (Park 2003, p. 57). Daarnaast schuilt er een 

gevaar in het gebruik van dataverzamelende software: “measurement tools may be 

idiosyncratic answering only the research question being investigated.” (ibid, p. 57). 

Naast deze methodische problematiek ligt er een grote theoretische veronderstelling in 

deze aanpak die het bijna onmogelijk maakt om Web 2.0 als netwerk te beschouwen. Bij SNA 



wordt namelijk getracht gedragspatronen en structuren te ontwaren met behulp van wiskundige 

modellen. Gesimplificeerd is dit het idee dat de kwantiteit van verbindingen (Freeman 1986) 

bepaalde communicatiepatronen blootlegt, wat verantwoordelijk, of in ieder geval 

medeverantwoordelijk is voor wat we doen, hoe we iets doen en waarom we iets doen. Het 

veronderstelt verder dat het netwerk een vaste entiteit is, of in ieder geval in een trage 

beweging. Het heeft immers geen nut om relaties vast te leggen als deze continu veranderen, 

dan creëert men slechts een waardeloze momentopname van een dynamisch netwerk. 

Web 2.0 is zo’n dynamisch netwerk, aan voortdurende verandering onderhevig, relaties 

tussen mensen, organisaties en andere entiteiten veranderen met de seconde. Hoewel de 

sociologische benadering van het netwerk dus zijn nut kan vinden in bijvoorbeeld het 

identificeren van communicatiepatronen binnen een organisatie (zie Garton et al. 1997) of 

binnen een weblog community (Efimova & Hendrick 2005) lijkt SNA Web 2.0 als geheel in ieder 

geval niet als netwerk te zien. Dit heeft niet alleen met de continue verandering te maken, het is 

niet afdoende om slechts de onderlinge relaties te tellen en niet te kijken wat er in die relaties 

gebeurt. De semantiek van de link blijft achterwege bij SNA, en dit is bij Web 2.0 van groot 

belang. In de visualisatie van het netwerk zoals in Social Network Analysis vaak gebruikt wordt 

blijven Web 2.0 speerpunten als collectieve intelligentie, user generated content, dubbelzijdige 

communicatie en mate van interactie achterwege. Daarnaast gaat SNA volledig voorbij aan het 

technologische karakter van Web 2.0 omdat het slechts kijkt naar relaties tussen entiteiten. Bij 

SNA laat men zien welke entiteit meer verbonden is dan een andere, welke rol ze vervullen, of 

ze in de kern of juist aan de periferie van het netwerk zitten? Dat bij Web 2.0 de mate van 

verbinding en de splitsing tussen kern en periferie minder eenduidig is zal blijken in de volgende 

paragraaf. 

“A new science of networks” 

In Linked: The New Science of Networks doet Albert-László Barabási een nieuw voorstel voor 

het wetenschappelijk benaderen van netwerken. In plaats van de traditionele aanname dat 

complexere netwerken zoals het 

internet zich willekeurig ontwikkelen 

ziet Barabási een vast patroon in de 

architectuur van deze netwerken te 

identificeren. In een eerdere 

zoektocht naar wat het internet nu 

eigenlijk is vond Barabási samen met 

collega onderzoekers Jeong en Albert 

dat het internet zich meer als ‘scalefree’ 

dan als willekeurig netwerk 

Figuur 1: Grafiek van de 'power law' 



gedraagt (Barabási & Bonabeau 2003, p. 52). Door websites af te struinen en het aantal links te 

tellen kwamen de onderzoekers tot de conclusie dat het netwerk er een wetmatigheid op na 

houdt, de ‘power law’. 1 In dit geval betekende dit dat meer dan tachtig procent van de pagina’s 

minder dan vier links bezaten, waar minder dan 0.01 procent meer dan duizend links bezaten 

(ibid, p. 52). In de economie wordt dit vaak als het Pareto-principe betiteld, waarbij een gering 

aantal oorzaken verantwoordelijk is voor het merendeel van de resultaten, twintig procent van 

de inspanning levert tachtig procent van het resultaat. 

De mechanismen die volgens Barabási kenmerkend zijn voor de structuur van het 

‘scale-free’ netwerk zijn ‘growth’ en ‘preferential attachment’. Het netwerk groeit continu door 

toevoeging van nieuwe nodes maar deze toevoeging gebeurt niet willekeurig Er is een hogere 

waarschijnlijkheid dat een nieuwe node zich zal koppelen aan een ander met reeds veel 

verbindingen (Barabási & Albert 1999, p. 511). Met dit ‘rich get richer’ principe wordt 

verondersteld dat de kracht van het netwerk bij de hubs ligt. De nodes in het netwerk zijn van 

minder belang dan de hubs, omdat ze minder verbonden zijn: “the elimination of nodes will not 

disrupt the network topology significantly” (Barabási & Bonabeau 2003, p. 56). Het gevaar of de 

mogelijkheid voor het ‘elimineren’ van een netwerk ligt dan ook bij deze hubs. Over het internet 

zegt Barabási dan ook het volgende: 

“The increasingly understood interplay between the network 

architecture and the protocols present a different picture, however. A 

few well-trained crackers could destroy the net in thirty minutes from 

anywhere in the world. There are many ways to accomplish this, from 

breaking into computers running several key routers to launching 

denial-of-services attacks against the busiest nodes.” (2002, p. 154) 

Hoewel dit een behoorlijk overdreven statement is laat het duidelijk zien waar Barabási de 

kracht, en tegelijkertijd de zwakte, van het netwerk ziet. Het gaat om de enkelen die van belang 

zijn, de meeste zijn triviaal. Teruggrijpend op de grafiek van de ‘power law’ (figuur 1) richt 

Barabási zich hier voornamelijk op de ‘few hubs with large number of links’. 

Dit staat in scherp contrast met het idee van Web 2.0 door O’Reilly waarin hij spreekt 

van de collectieve kracht van de kleinere websites die het merendeel van de inhoud op het 

internet vertegenwoordigen. Hij doet hierin een beroep op het idee van de ‘Long Tail’, een 

beschrijving van Cris Anderson voor de economische modellen van ‘Web 2.0’ bedrijven als 

Amazon.com. In plaatst van zich op grote knooppunten te richten zoals traditionele economie 

het voorschrijft ligt hier de focus op kleinere objecten. Het visuele model van Anderson heeft de 

variabelen op de horizontale en verticale as ten opzichte van de ‘power law’ verwisseld 

1 

De mogelijkheid dat elke node aan andere k nodes verbonden is proportioneel aan 1/k. Bij 200.000 nodes is het aantal 

nodes dat met 100 anders nodes verbonden is (k=100) dus gelijk aan 1/100 x 200.000 = 2.000. 



waardoor entiteiten met weinig connecties, of vanuit economische perspectief, de niche 

producten, in de staart van het model komen te liggen in plaats van de kop. Anderson betoogt 

dat de focus op de ‘Long Tail’ ook haar invloed heeft op cultuur en maatschappij: het grote 

aantal mensen dat deelneemt in de niches van het internet zijn niet langer triviaal, maar van 

groot belang. Als reactie stelt O’Reilly een Web 2.0 regel op: “[Companies should] reach out to 

the entire web, to the edges and not just the center, to the long tail and not just the head.” 

(2005). 

In zijn visie op netwerken maakt Barabási onderscheid tussen gerichte en ongerichte 

netwerken, het World Wide Web is een gericht netwerk in de zin dat verwijzingen slechts een 

kant op gaan, links verwijzen naar een plek maar niet andersom. Het idee van dit gerichte 

netwerk is dat je via het OUT continent in de centrale kern kan komen en via de centrale kern in 

het IN continent kan komen. Alleen via eenrichtingsverkeer is dit mogelijk, andersom komt in 

een gericht netwerk niet voor. Deze eenzijdige opvatting over navigatie op het internet lijkt 

vastgegrepen op het traditionele idee van het paginagebaseerde internet waar men simpelweg 

doorheen klikt. Web 2.0 daarentegen fungeert wellicht als gericht, maar gericht in twee kanten. 

Met behulp van zogeheten trackback software kan men zien wie naar zijn of haar pagina 

verwijst. Het is dus niet allen maar verwijzen naar, maar ook worden verwezen. 

Als we Web 2.0 als netwerk beschouwen constateren we dat de kracht daar niet per 

definitie in de knooppunten ligt, het netwerk wordt juist sterker met de toevoeging van elke 

verbinding: “creating network effects through an "architecture of participation"” (O’Reilly 2005). 

Volgens O’Reilly leven we in een wereld waarin het voormalig publiek, refererend aan 

traditionele massamedia bepaalt wat belangrijk is en niet een aantal directieleden in een 

kantoor. Dat elke additie aan het netwerk uitmaakt staat in rechte lijn tegenover Barabási’s 

conclusies rondom het idee van ‘preferential attachment’. Hoewel het best zo kan zijn dat bij 

Web 2.0 grote spelers steeds groter worden is het niet zo dat Web 2.0 verdwijnt bij het 

wegvallen van deze organisaties of dat deze spelers per definitie belangrijker zijn. Granovetter’s 

‘strength of the weak ties’ bevestigt dit, slecht verbonden nodes kunnen wel juist toegang geven 

tot waardevolle informatie die bij andere goed verbonden nodes niet te vinden is (1973). 

Daarnaast spelen er in een netwerk meerdere politieke, economische en sociale factoren 

waardoor een node verbind of verbonden wordt, Barabási legt dit echter volledig in de handen 

van het netwerk. 

Net als bij SNA is Barabási’s wetenschappelijke benadering van het netwerk ongeschikt 

voor Web 2.0. Het tellen van verbindingen die nodes aangaan en op deze wijze de kracht van 

het netwerk meten is slecht van toepassing op Web 2.0. Dat wil niet zeggen dat de inzichten die 

beide theoretische stromingen bieden meteen van de tafel geveegd dienen te worden. Hoewel 

Web 2.0 zelf als ambivalent en continu veranderend object niet als netwerk kan dienen voor 

beide stromingen zouden kleinere onderdelen dit wellicht wel kunnen doen. Onderzoek naar 

weblogs rondom een bepaald thema zou met behulp van SNA wellicht rollen kunnen 

blootleggen die bepaalde mensen vervullen. Met het idee van Barabási dat netwerken niet 



zomaar in het wilde weg groeien in het achterhoofd kan hier dan kritisch naar gekeken worden. 

De kanttekening is er niet gezocht moet worden naar een kern van een netwerk en hieruit 

concluderen dat dit het belangrijkste onderdeel is. Het netwerk stopt niet bij de kern, waarom 

zitten bepaalde entiteiten in de kern, en waarom bepaalde aan de rand. Wat betekent dit dan 

voor het netwerk en hoe komt dit? Waar Web 2.0 als term te alomvattend is voor deze 

specifieke vragen kunnen onderdelen van ditzelfde Web 2.0 en daaraan gerelateerde sociale 

netwerken wellicht wel mathematisch benaderd worden en/of gevisualiseerd. 

Het netwerk als onderliggende en determinerende structuur. 

In zijn eerste deel van de trilogie The Information Age: Economy, Society and Culture 

constateert Manuel Castells een verschuiving van economische modus van productie. Volgens 

Castells lag de basis van organisatie vroeger bij de techniek en is dit nu informatie geworden, 

hij betitelt deze verandering als informationalisme. Informationalisme is “the attribute of a 

specific form of social organization in which information generation, processing and 

transmission become the fundamental resources of productivity and power” (1996, p. 21). Met 

betrekking tot het internet kunnen we het zien als de onderliggende materiële infrastructuur 

waarop het Web geplaatst is. Castells benadrukt het idee van macht en productiviteit binnen het 

netwerk. Het nieuwe technologie-informatie paradigma vormt de basis voor een overlappende 

invloed door onze gehele maatschappij (ibid, p. 469). Volgens Castells zijn we inmiddels zover 

gekomen dat deze causaliteit van het netwerk die van het sociale overheerst: “the power of 

flows takes precedence over the flows of power” (ibid, p. 469). 

Deze technologisch deterministische houding van Castells staat in sterk contrast met 

het utopische beeld van Web 2.0 en vertoont gelijkenissen met Barabási’s ideeën over de 

architectuur van het netwerk. Hoewel Web 2.0 suggereert dat de gebruikers ervan de macht in 

handen hebben lijkt dit niet altijd even waar. MySpace, een online sociale ontmoetingsplek geeft 

individuen de mogelijkheid een eigen profiel aan te maken. De website is echter onderdeel van 

News Corporation, een van de grootste mediaconglomeraten ter wereld. Het zelfde geldt voor 

YouTube, een videodelende gemeenschap waarop individuen onder andere hun eigen filmpjes 

kunnen plaatsen. YouTube werd eind 2006 opgekocht door Google. De vraag van O’Reilly, 

“Who Owns The Data”, lijkt in het licht van Castells neomarxistische opvattingen een andere 

betekenis te krijgen. Data is het Marxistisch kapitaal van nu. Hoewel vanuit een andere 

benadering gebruikt Robert Roose deze combinatie van Castells en Web 2.0 om aan te geven 

dat het Web 2.0 netwerk minder democratisch is dan meestal gedacht wordt. 



Een symbiotische aanpak 

In de zoektocht naar een antwoord op de vraag of Web 2.0 gezien kan worden als netwerk is er 

steeds een onderscheid tussen sociale en technologische netwerken. Hoewel Barabasi in 

Linked naar wetmatigheden zoekt die voor beide van toepassing kunnen zijn blijft de dichotomie 

overeind. De sociologische benadering (SNA) gaat op zoek naar relaties in een netwerk in de 

veronderstelling dat de relaties bepalend zijn voor het individu. Castells daarentegen stelt dat 

juist het netwerk zelf verwoekert is in ons leven en de substantiële eenheid is in de vorming van 

de maatschappij. Actor Network Theory (ANT), onder andere opgetekend door Bruno Latour in 

Reassembling the social (2005) schept een manier van analytische abstractheid waardoor we 

afstappen van dit traditionele onderscheid tussen ‘structure’ (het netwerk bepaalt) en ‘agency’ 

(het netwerk wordt bepaald). Bij Castells, Barabasi en SNA is het netwerk gegeven. Het is 

reeds aanwezig, soms als fysiek feit en soms als analytisch concept, soms statisch, soms 

dynamisch maar het is altijd aanwezig. Dit in tegenstelling tot ANT dat vanuit een nulpunt start, 

niet alleen biedt dit de mogelijkheid om buiten het netwerk als traditionele structuur te denken, 

het geeft ook de optie andere actoren dan mensen te betrekken in de analyse. Het gaat om een 

symbiose van menselijke en niet-menselijke actoren zoals bijvoorbeeld geld, een wet of een 

politiek besluit. 

Het idee achter ANT is dat het netwerk alleen bestaat uit actoren die een verschil 

maken en dat er zonder actoren geen netwerk is, niets leeft immers in een sociaal vacuüm 

(Latour 1998). De vraag of Web 2.0 nu wel of geen netwerk is doet er vanuit het perspectief van 

ANT niet toe. Als je specifiek op zoek gaat naar een netwerk of de macht van het netwerk heb 

je het eigenlijk al gevonden. Deze abstractie ligt bij het verschil tussen object en methode, het 

tekenen van de vorm van een potlood is niet hetzelfde als het tekenen met een potlood (Latour 

2004). Het is dus goed mogelijk om materiële netwerken te beschrijven zonder ANT of geen 

traditionele netwerken met ANT. Het is dan ook geen verklarende of voorspellende methodiek 

op zoek naar wetmatigheden, het gaat specifiek om het omschrijven van gebeurtenissen. Het 

gaat hier dus niet om het identificeren of tekenen van een netwerk, deze vormt zich zelf. 

Centraal daarin staat de onderzoeksvraag, en de vraag die daar vaak op volgt. ANT zou 

bruikbaar kunnen zijn op alle niveaus van Web 2.0. Op macroniveau: waarom is Web 2.0 als 

begrip zo populair en hoe komt dat? Op mesoniveau: waarom is YouTube populairder dan 

Google Video en op microniveau: waarom heeft iemand driehonderd vrienden op Hyves en hoe 

verhoudt dit zicht tot het offline leven? 

Conclusie 

Web 2.0 is een lastig te definiëren term, we spreken erover in techniek, in toepassingen en in 

sociale constructies, in kenmerken of karakteristieken maar een heldere beknopte verklaring 

ontbreekt. Gedurende dit paper hebben diverse theorieën over netwerken de revue gepasseerd 



met de vraag of Web 2.0 als netwerk gezien kan worden. De mathematische benadering van de 

Social Network Analysis beperkt zich in tellen van relaties en neemt aan dat hierin de kern van 

het netwerk schuil gaat. Daarmee gaat zij echter voorbij aan de specifieke kenmerken van Web 

2.0. Kenmerken als collectieve intelligentie en user generated content blijven hierbij volledig 

onzichtbaar. Daarnaast is door het vloeibare, steeds maar wisselende karakter van Web 2.0 

onmogelijk haar te vangen in het schematisch weergeven van de hoeveelheid ingaande en 

uitgaande verbindingen. Ook de wetenschappelijk economische benadering van Barabási met 

zijn ideeën over ‘growth’, ‘preferential attachment’, ‘rich get richer’ en natuurlijk de ‘power law’ 

bied te weinig houvast om Web 2.0 als netwerk te betitelen. De discrepantie vormt zich rondom 

de macht van het netwerk, deze ligt bij O’Reilly’s Web 2.0 niet op een aantal gecentraliseerde 

plekken, maar is verspreid onder alle gebruikers. In eerste instantie lijkt dit ook een bezwaar te 

zijn voor Castells’ idee van de netwerkmaatschappij. Het idee van data als het kapitaal van Web 

2.0 schijnt echter ander licht op de zaak. Ook bij Web 2.0 gaat het om eigendom, wie beheert 

en beheerst de data? Vanuit Actor Network Theory is de vraag of Web 2.0 een netwerk is in het 

geheel niet relevant. Door te omschrijven wat er gebeurt met bijvoorbeeld mensen, software of 

organisaties creëert de actor het netwerk en elke actor is weer een netwerk op zich. 

Hoewel er helder antwoorden zijn geformuleerd op de vraag of Web 2.0 een netwerk is blijkt 

niet altijd het nut of de nutteloosheid ervan. Daarnaast zijn door het gehele paper diverse 

kanttekening geplaatst op de, in eerste instantie, helder geformuleerde antwoorden. Zo kan 

door verder in te zoomen en als object van studie slechts een onderdeel van Web 2.0 te 

nemen, (een specifieke sociale netwerksite als MySpace of Hyves) de benadering van SNA 

juist weer wel bruikbaar zijn. Of door niet het democratisch potentieel van Web 2.0 te nemen 

maar kritisch te kijken naar wie nu eigenlijk de eigenaren van de ‘user generated content’ zijn 

komt Manuel Castells’ netwerkmaatschappij direct weer in beeld. Het object van studie en het 

perspectief is in directe wisselwerking met de onderzoeksvraag. Deze vormt uiteindelijk een 

beeld van wat de onderzoeker wil gaan doen en de vraag is uiteindelijk de rode draad. Of we 

Web 2.0 kunnen zien als netwerk en de implicaties die het met zich meebrengt hangt dus af van 

de vraag die de onderzoeker zichzelf stelt. 



Literatuur: 

Alle websites voor het laatst bezocht op 9 april 2007. 

Chris Anderson, ‘The Long Tail’ Wired 12 (10) Oktober 2004 

 

Derek W. Keats & J. Philipp Schmidt, ‘The genesis and emergence of Education 3.0 in higher 

education and its potential for Africa’ First Monday 12 (3) Maart 2007 

 

Laura Garton, Caroline Haythornthwaite & Barry Wellman, ‘Studying online social 

Networks’ Journal of Computer-Mediated Communication 3 (1) Juni 1997 

 

Lilia Efimova & Stephanie Hendrick, In search for a virtual settlement: An exploration 

of weblog community boundaries. Paper gepresenteerd op 2de International Conference on 

Communities and Technologies, Milaan, Italie, Juni 2005 

 

Mark Granovetter, ‘The Strength Of Weak Ties’, American Journal of Sociology 78 (6) 1973, pp. 

1360-1380 

Han Woo Park, ‘Hyperlink network analysis: A new method for the study of social 

structure on the Web’ Connections 25 (1) 2003, pp. 49-61 

Linton Freeman, ‘The impact of computer based communication on the social structure of an 

emerging scientific speciality’ Social Networks 6 1986 

Manuel Castells. The Information Age: Economy, Society and Culture Vol.I: The Rise of the 

Network Society. Cambridge: Blackwell Publisher 1996 

Albert-László Barabási & Eric Bonabeau, ‘Scale-Free Networks’ Scientific American 288 2003, 

pp.60-69 

Albert-László Barabási & Réka Albert, ‘Emergence of scaling in random networks’ Science 286 

15 Oktober 1999, pp.509-512 



Albert-László Barabási, Linked: The new science of networks. Cambridge: Perseus Publishing 

2002 

Bruno Latour, Reassembling the social: An introduction to actor-network-theory. Oxford: Oxford 

University Press 2005 

Bruno Latour, A dialog on ANT. Bruno Latour's Web Site 

 

Bruno Latour, On Actor Network Theory: A few clarifications. Nettime Mailing List Archives 1998 

 

Stanley Milgram, The small-world problem Psychology Today 1 1967, pp. 61-67 

Tim O’Reilly, Inventing the Future, 2002, O’Reilly Media Inc 

< http://www.oreillynet.com/pub/a/network/2002/04/09/future.html> 

Tim O’Reilly, What is Web 2.0: Design Patterns and Business Models for the next generation of 

software, 2005a, O’Reilly Media Inc 

 

Tim O’Reilly, Web 2.0: Compact Definition, 2005b, O’Reilly Radar (weblog) 

 

Judith Kleinfeld, ‘Could It Be a Big World After All’ Society 2002 

Stuart Langingham (ed.). Tim Berners-Lee. Podcast, developerWorks Interviews, 22nd August, 

IBM website. 2006 

 


Web 2.0 en haar geïmpliceerde sociale exponenten: de plaats van de prosumer Stephan Verheul 

Web 2.0 en haar geïmpliceerde sociale exponenten: 

Abstract 

de plaats van de prosumer 

Stephan Verheul, Universiteit Utrecht 

In dit artikel wordt een nuance aangebracht in de wat beperkte, louter positieve 

omschrijving van Web 2.0 in de artikelen en visie van O’Reilly, die Web 2.0 als een vrije 

vorm ziet waarbij hij stelt dat de gebruiker zijn eigen data creëert in een architecture of 

participation. De focus bij deze vrijere rol van de gebruiker ligt in dit artikel bij de 

gebruiker als prosumer beschreven door Lister als: “technologies that enable the user to 

be both consumer and producer” (Lister et al., 2003: 33). Hiertoe zal een vergelijking 

gemaakt worden met peer-to-peer dat in haar vroege (en ook in haar latere) essentie 

ook tekortkomingen heeft. Toch heeft peer-to-peer in haar essentie ook een aantal 

aspecten die de gebruiker een stuk vrijer laten in haar keuzes en minder beperkende 

voorwaarden opleggen aan het gebruik ervan. Zowel peer-to-peer als Web 2.0 zullen 

eerst technisch-topologisch uitgewerkt worden alvorens bij het sociale aspect uit te 

komen, waarna er een duidelijke scheiding volgt op het gebied van feitelijk gebruik. 

Literatuur die voor het sociale vlak gebruikt zal worden, is naast twee hoofdartikelen van 

O’Reilly genaamd ‘Remaking the peer-to-peer meme’ (O’Reilly, 2001) en ‘What Is Web 

2.0: Design patterns and business models for the next generation of software’ (O’Reilly, 

2005) ook de blog van Dion Hinchcliffe, een andere grote naam die in veelvoud schrijft 

over Web 2.0 maar hier ook een net wat kritischer visie tegenover in durft in te nemen. 

Voor de wetenschappelijke onderbouwing zullen diverse artikelen gebruikt worden van 

Barabási en Bonabeau (2003), Galloway (2004), Lister et al. (2003) en van Dijk (2005) 

naast diverse andere korte koppelingen. Uiteindelijk zal de nuance uitmonden in een 

roep tot bewustwording bij het gebruik van Web 2.0, waarbij de focus niet alleen op de 

positieve punten moet liggen maar er ook een kritische noot aanwezig dient te zijn. Dit 

om zowel te kijken hoe het beter zou kunnen als om niet alsnog in valkuilen terecht te 

komen die het gebruik van Web 2.0 applicaties alsnog zouden kunnen gaan beperken. 

Kernwoorden: Web 2.0, sociaal, prosumer 

Tim O’Reilly, directeur van O’Reilly media, heeft al lang een sterke wens over applicaties die de 

gebruiker een geëmancipeerdere rol toekennen, waarbij hij steeds duidelijk aangeeft wat hij in 

de ontwikkeling van dergelijke applicaties als wenselijk acht. Zo gaat hij in het artikel Remaking 

the peer-to-peer meme uit 2001 in op de limitaties die het (op dat moment actuele) peer-to-peer 

model heeft en geeft vervolgens in duidelijk schematische weergaven weer wat hier beter aan 

zou kunnen. Na het uiteenspatten van de dot-com zeepbel eind 2001 zijn de ontwikkelingen 

echter in een rap tempo doorgegaan en is peer-to-peer allang geen hippe of ongedefinieerde 



term meer. Sinds 2004 gebruikt O’Reilly in de conferenties die hij en zijn bedrijf geven de term 

"Web 2.0" en vanaf dat moment is de term ook langzaam als overkoepelende metafoor ingezet 

voor een groot aantal nieuwe toepassingen, benaderbaar binnen de browser, waarvan de 

sociale netwerkapplicatie ofwel online virtuele gemeenschapsapplicatie (verderop in het artikel 

gedefinieerd) in dit artikel speciale aandacht krijgt. De focus ligt protocollair dus duidelijk op de 

door Galloway onderscheiden applicatielaag (Galloway 2004, p. 39) waar in het bijzonder de 

(mogelijkheid tot) bestandsdeling 1 een belangrijk element in is, aangezien dit bij peer-to-peer 

een kernaspect is, evenals van Web 2.0 applicaties als YouTube en daarom het verschil tussen 

beiden het sterkst kunnen uittekenen. 

O’Reilly’s visie stuurt in zijn kenmerkende artikel What Is Web 2.0: Design patterns and 

business models for the next generation of software eigenlijk onophoudelijk toe naar een grote 

macht van de consument die binnen een Web 2.0 applicatie een vrije positie heeft. Deze vrije 

positie zit zowel in de contributie als de afname, waarmee we bij het begrip prosumer 

aankomen, nader gedefinieerd door Lister et al. : “Across a range of media we have seen the 

development of a market for ‘prosumer’ technologies; that is, technologies that are aimed at 

neither the professional nor the (amateur) consumer market but both – technologies that enable 

the user to be both consumer and producer” (Lister et al. 2003, p. 33). Terugkomend op de 

louter positieve houding van O’Reilly zouden we dit wellicht kunnen wijten aan zijn commerciële 

belang, maar Dion Hinchcliffe, die onder andere Editor-In-Chief is van het Web 2.0 Journal en 

van het AjaxWorld Magazine, neemt in bepaalde postings op zijn blog (die ook als bron zal 

dienen) wel een kritischer houding ten opzichte van Web 2.0 aan. O’Reilly heeft bij zijn 

beschrijvingen (en definiëringen waarbij hij de nadruk legt op het voorlopige karakter ervan) van 

de term Web 2.0 echter geen kritische kanttekeningen verwerkt, zodat gevaren, 

onvolledigheden of verbeterpunten van Web 2.0 nadrukkelijk buiten zijn scope blijven en het 

geheel een wat vrijblijvend karakter krijgt. O’Reilly heeft zonder meer gelijk dat peer-to-peer in 

haar vroege (en ook in haar latere) essentie tekortkomingen heeft, maar toch zijn er ook een 

aantal aspecten in peer-to-peer die de gebruiker een stuk vrijer laten in haar keuzes en minder 

beperkende voorwaarden opleggen aan het gebruik ervan. Na een uitwerking van peer-to-peer 

en Web 2.0 op technisch-topologisch gebied zullen de hierbinnen beschreven voor- en nadelen 

van het peer-to-peer netwerk en Web 2.0 bij de sociale kant van de analyse behandeld worden. 

Hierbij zal de literatuur van O’Reilly, naast ondersteunende literatuur van bijvoorbeeld 

Hinchcliffe ingezet worden om de negatieve of voor verbetering vatbare kanten van sociale 

netwerkapplicaties, gebaseerd op het principe van Web 2.0, vorm te geven. Na deze nuance 

van O’Reilly’s visie zal ik het artikel besluiten met een uitleg hoe het geheel nog socialer zou 

kunnen, waarbij de nadruk ligt op de macht van het individu binnen de sociale 

netwerkapplicatie. Hierbij kijk ik in dit artikel naar drie netwerksoorten die Jan van Dijk in Outline 

1 Waarbij delen binnen dergelijke applicaties wordt gebruikt als en soort synoniem voor openstellen of beschikbaar 

stellen 



of a multilevel theory onderscheidt. De fysieke en sociale kant van zowel het peer-to-peer als 

het Web 2.0 netwerk komen in algemene zin naar voren en voor de veranderende rol van de 

consument naar prosumer zal de veranderende rol binnen medianetwerk aangesproken 

worden. 

Topologisch-technische definiëring peer-to-peer 

Bij peer-to-peer programma’s staat het delen van bestanden tussen gebruikers centraal. Het 

meest voor de hand liggende Nederlandse equivalent voor ‘peer’ is ‘gelijke’. Maar ook gezel, 

compagnon of maat zou een goede benaming kunnen zijn (Benschop 2003). Kenmerkende 

Peer-to-peer toepassingen als het vroegere KaZaa stellen haar gebruikers in staat om direct 

met elkaar te interacteren en informatie te delen, zonder steeds weer een tussenkomende 

interactie met een server op te hoeven zoeken, dit in tegenstelling tot het traditionele 

client/servermodel waarbij deze centrale server noodzakelijk is en blijft om dit contact tussen 

twee of meer subjecten in stand te houden. Er zijn overigens naast bestanddeling nog een 

aantal andere toepassingsgebieden, maar deze zijn niet interessant voor de inhoudelijke 

opbouw van dit artikel. Er zijn verscheidene soorten topologieën in peer-to-peer netwerken te 

onderscheiden. Hieronder zullen drie kenmerkende applicaties door de jaren heen besproken 

worden. 

Napster (hiërarchische topologie) 

De eerste op grote schaal succesvolle peer-to-peer applicatie op bestandsdelingsgebied is de 

hiërarchische (ook wel ‘boom’ genoemd) topologie. De hiërarchische oplossing wordt op dit 

moment niet heel veel meer gebruikt, maar is toch een belangrijke variant, omdat het eerste op 

grote schaal succesvolle peer-to-peer netwerk Napster er gebruik van maakte. Bij een 

dergelijke oplossing faciliteert de server slechts de interactie tussen gelijkwaardige computers 

door het bijhouden van indexen van de gedeelde bestanden die in de gedeelde mappen van de 

gebruikers binnen het netwerk zijn opgeslagen. Er waren drie belangrijke nadelen aan deze 

structuur: enerzijds kon het juridisch aangepakt worden omdat er door middel van de 

doorgegeven indexen toch een centrale schuldige was aan te wijzen. 

Doordat het systeem slechts één ingangspunt bood, was het ook zeer gevoelig voor 

aanvallen van buitenaf omdat bij het uitvallen van een of meerdere servers het netwerk niet 

meer toegankelijk was. Dit is ook een nadeel dat Barabási en Bonabeau onderkennen bij de 

beschrijving van scale-free networks, een benadering die gezamenlijke kenmerken van 

complexe netwerkcreatie op een wiskundige wijze probeert te vatten (Barabási en Bonabeau 

2003). Bovendien moest bij Napster de database eigenlijk continu geactualiseerd worden, 

omdat er anders veel gebroken links in de indexeringen kwamen te staan, iets wat het geheel 

veel te omslachtig maakte. 



Figuur 1: De hiërarchische topologie van Napster gevisualiseerd 

KaZaa (hybride centralized-decentralized topologie) 

Nelson Minar en Marc Hedlund stelden in A network of Peers: Peer-to-Peer models through the 

history of the Internet dat het bouwen van een volledig decentraal systeem moeilijk is en dat het 

vaak hybride oplossingen nodig heeft, wat inhoudt dat er verschillende topologische vormen 

gekoppeld dienen te worden om een bepaalde handeling via het peer-topeer netwerk 

topologisch gezien mogelijk te kunnen maken. Deze gedachte is lange tijd valide gebleken, 

omdat er in navolging van Napster vele hybride oplossingen verschenen als de centralizeddecentralized 

oplossing waar het FastTrack protocol (waar KaZaa onder andere op draait) op 

zijn gebaseerd. 

Een netwerk volgens dit protocol organiseert zichzelf doordat krachtige computers 

(vaak grootgebruikers die veel bestanden delen of mensen die bijna continu online zijn) 

automatisch (al kan de gebruiker dit vervolgens wel weigeren) tot super node te verheffen, wat 

betekent dat ze bepaalde servertaken overnemen. Deze super nodes zouden we (in ieder geval 

metaforisch) kunnen betitelen als de hub binnen deze topologie, aangezien ze, bekeken vanuit 

het doorgeefluikidee, overeenkomen. Barabási doet dit ook bij de beschrijving van zogenaamde 

scale-free networks: “the popular nodes, called hubs, can have hundreds, thousands or even 

millions of links” (Barabási en Bonabeau 2003, p. 52). Terugkomend bij de werking van de 

topologie: een super node heeft een lijst met een aantal bestanden uit het KaZaa netwerk en 

waar deze zijn gelokaliseerd (Benschop 2003), zodat bij een zoekactie van een normale 



gebruiker de dichtstbijzijnde super node een bestand kan lokaliseren. Als dit bestand niet 

gevonden wordt zal de super node de zoekactie doorsturen naar een andere super node. Ook 

met de processorkracht en bandbreedte van deze super nodes wordt rekening gehouden. 

Figuur 2: De hybride centralized-decentralized topologie van KaZaa gevisualiseerd 

BitTorrent (decentralized topologie) 

Na dit netwerk en diverse andere op hybride topologieën gebaseerde netwerken, kwam een 

netwerk dat duidelijk maakte dat het wel mogelijk is om een stabiel netwerk volgens een 

volledig decentrale topologie op te zetten, namelijk BitTorrent. 

BitTorrent werkt anders dan de voorgaande netwerken omdat het zich in tegenstelling 

tot de voorgaande applicaties meer richt op distributie maar minder op efficiënt zoeken. Om een 

bestand binnen te kunnen halen moet, na het installeren van een BitTorrent client programma, 

een geschikt bestand gezocht worden, een zogenaamde torrent. Deze torrents zijn niet via het 

client programma te vinden, maar worden via diverse websites (zogenaamde tracker websites) 

al dan niet via een hyperlink naar een andere site aangeboden. Als we op een dergelijke 

website inzoomen, is het toch een centrale plek waar de torrents op zichzelf aangeboden 

worden, wat het, kijkend naar deze specifieke locatie toch een soort hybride karakter meegeeft. 

Een torrent is een klein bestandje dat metadata bevat over het bestand dat de gebruiker 

wenst binnen te halen, waaronder over de tracker, waarmee op de computer wordt gedoeld die 



distributie van het bestand coördineert. Deze tracker zendt een lijst met andere peers die op dat 

moment delen van het bestand aan het downloaden zijn terug en de pc van de gebruiker maakt 

contact met deze peers om het bestand in delen binnen te halen. De gebruiker treedt hiermee 

automatisch toe tot de groep gebruikers die dit bestand delen, wat ook wel een swarm wordt 

genoemd. Als er maar een gebruiker (seeder genaamd) is die het bestand deelt, ontstaat de 

swarm logischerwijs direct bij de eerste die het bestand bij deze enkele gebruiker opvraagt. 

Er zijn diverse problemen met BitTorrent op het gebied van anonimiteit en veiligheid. Zo 

is het mogelijk om een ip-adres op te vragen van alle huidige participanten van de swarm via de 

tracker. Een ander nadeel is dat veel gebruikers als ze klaar zijn met downloaden meestal niet 

in een swarm blijven zitten waardoor het aantal seeders afneemt en een swarm soms als snel 

verdwijnt. Hierdoor zijn bestanden van een jaar of langer geleden vaak niet of nauwelijks meer 

te vinden. 

Figuur 3: De decentralized topologie van BitTorrent gevisualiseerd 

Topologisch-technische definiëring Web 2.0 

De term Web 2.0 is moeilijk te definiëren, zoals uit de inleiding van deze journal al duidelijk 

werd. De term wordt meestal gebruikt om naar een nieuwe fase in de ontwikkeling van het 

world wide web te verwijzen, waarbij het technisch gezien gaat om een ‘volwassener’ internet 

(Musser en O’Reilly 2006, p. 4) dat opener (open source, vrijer aan te passen), vrijer 



toegankelijk (minder scherp afgetekende machtsstructuren) is. Bij het gebruik van diensten die 

de mogelijkheid bieden om een virtuele gemeenschap te vormen (YouTube, hyves, flikr, 

del.icio.us, last.fm etc. ) is er een sterkere mate van gebruikersparticipatie benodigd als feitelijke 

voorwaarde voor het ‘beter worden’ van de applicatie. 

De groep aan technologische oplossingen die zogenaamde Rich Internet Applications 

(uitgewerkt in de introductie van deze journal) als deze mogelijk maken, worden aangeduid als 

Ajax (Asynchronous Javascript and XML). De term probeert zowel de benadering voor de 

manier van werken met het web te omschrijven als de specifieke technologische benaderingen 

die ermee gepaard gaan (Anderson 2007, p. 27). Ajax is niet alleen dynamischer dan het 

aloude HTML dat gebruik maakt van een beperkt aantal vaste tags (vaste programmaregels), 

maar zorgt er ook voor dat kleine delen van een website in real-time herladen kunnen worden, 

dus zonder lange laadtijden. 

Op topologisch vlak zien we een opvallende verschuiving in vergelijking met peer-topeer 

programma’s. De bekendste applicaties draaien namelijk op een overwegend 

gecentraliseerde server waar alle data die door de gebruiker opgeslagen en/of opgevraagd 

wordt op één centrale server zijn geposteerd. Met overwegend bedoel ik dat er in sommige 

gevallen net als bij peer-to-peer ook hybride oplossingen gebruikt (kunnen) worden bij een 

specifieke dienst, maar wel altijd met een te achterhalen server (of servers). Een hybride-ring 

topologie kan bijvoorbeeld ook achter een bepaalde applicatie zitten, omdat de gebruikers dan 

uiteindelijk ook altijd bij een centrale entiteit terechtkomen, maar er wel meer serverruimte en 

processorkracht ingezet kan worden. 

Figuur 4: Een gecentraliseerde en een hybride-ring topologie gevisualiseerd 



Sociale definiëring peer-to-peer en web 2.0 

Als we kijken wat sociale netwerken zijn binnen de social network analysis literatuur, is er een 

behoorlijk versimpelde consensus over wat een sociaal netwerk is. Algemeen wordt er gesteld 

dat: “A set of people (or organizations or other social entities) connected by a set of 

relationships” (Park 2003, p. 51) terwijl op virtueel vlak gesteld wordt dat: “When a computer 

network connects people or organizations, it is a social network” (Garton et al. 1997). Toch is 

het sociale niet altijd zo wiskundig te benaderen als binnen deze tak van netwerkbenaderingen 

het geval is. Zoals uit de introductie van het journal al bleek wordt er bij deze benadering een 

nadrukkelijke focus gelegd op het vinden van wetmatigheden en niet naar entiteiten. Een 

andere grote naam die de term Web 2.0 naast O’Reilly veelvuldig toepast, de eerder genoemde 

Dion Hinchcliffe, benadert Web 2.0 ook met een focus op het individu, wat sterk tot uiting komt 

bij een posting op zijn blog waarin hij een aantal grondregels oppert waaraan een medium moet 

voldoen wil het als sociaal aangemerkt kunnen worden 2 . 

Deze vijf grondregels luiden als volgt (waarbij waardeoordelen, bijvoorbeeld bij punt 4, over wat 

Web 2.0 wel of niet zou zijn ontbreken): 

1. Communicatie in de vorm van conversatie, niet als monoloog 

Hierbij gaat het erom dat het medium two-way discussies, discoursen en debatten 

toelaat met weinig tot geen moderatiekant. Hierbij stelt Hinchcliffe dat bij een blog het 

commentsonderdeel dus altijd open zou moeten staan, wil het volledig sociaal zijn. 

2. Deelnemers in sociale media zijn mensen, geen organisaties 

Individuen moeten als zodanig traceerbaar (hun volledige participatie en contributie) in 

het sociale medium geposteerd staan, met mogelijkheden tot anonimiteit maar dan wel 

behoorlijk gelimiteerd. 

3. Eerlijkheid en transparantie zijn kernwaarden 

Pogingen om een conversatie te controleren, manipuleren, of erbinnen te spammen 

worden ontmoedigd door een open structuur, met een zo onpartijdig mogelijke insteek. 

4. Het gaat om trekken, niet om duwen 

Hinchcliffe vergelijkt push systems, wat systemen zijn met eenrichtingsmarketing en 

command-and-control management, met pull systems die de contributie van content en 

de bepaling van relaties aan de mensen zelf overlaat, zonder gedwongen interventie 

van externe entiteiten. 

2 Hinchcliffe, Dion, “Defining Social Media: Some Ground Rules”, Blog on SOA Web Services Journal, 2007. 



5. Distributie in plaats van centralisatie 

Sociale media zijn in grote mate gedistribueerd, gemaakt (fundamenteel opgebouwd) 

vanuit miljoenen stemmen waardoor ze een veel complexere textuur, rijkdom en 

heterogeniteit bezitten dan oude media ooit zouden kunnen bevatten (of willen 

bevatten). Hinchcliffe stelt dat gebruikers aangemoedigd moeten worden om 

conversaties via de eindeloze randen van een netwerk te laten verlopen en niet via een 

eenduidig aan te wijzen midden. 

Als we kritisch willen kijken naar een online virtuele gemeenschap (of een specifieke vorm 

ervan als peer-to-peer of Web 2.0) is het, met inachtneming van deze punten, dus niet altijd op 

een evenredig niveau als sociaal aan te duiden. Aangezien binnen Social Network Analysis een 

dergelijke gradatie ietwat mist, gebruiken we deze vijf grondregels als ondersteuning om kritisch 

naar de sociale netwerkapplicaties binnen peer-to-peer en Web 2.0 te kijken. In de sociale 

definiëring zullen de artikelen van O’Reilly, en dan voornamelijk Remaking the peer-to-peer 

meme (O’Reilly 2001) en What Is Web 2.0: Design patterns and business models for the next 

generation of software (O’Reilly 2005) als literaire basis dienen. Met name de meme’s 3 die 

O’Reilly meer dan eens uittekent in zijn artikelen, bieden een interessante invalshoek. Ook dient 

aangetekend te worden dat het artikel van O’Reilly uit 2001 draait om vroege peer-to-peer 

systemen als Napster, die nog niet de aspecten in zich hadden van latere peer-to-peer 

systemen als KaZaa, maar juist door dit vroege karakter biedt het een interessante invalshoek. 

Ook de blog van Hinchcliffe zal de nodige ondersteuning bieden. Alle bronnen zullen in dat 

opzicht overigens zowel dienen als positieve ondersteuning als om, waar nodig, gerichte 

kritische kanttekeningen op te leveren. Vervolgens zal ik in beide gevallen afsluiten met een 

weergave van de power law (Barabási en Bonabeau 2003). 

Sociale definiëring peer-to-peer 

Als we peer-to-peer op een sociaal vlak bekijken, dan zijn er een aantal vlakken waarop de 

architectuur van de applicaties afwijkt van die van Web 2.0 applicaties. Zo is de peer-to-peer 

structuur op een monologische wijze vormgegeven, omdat de gebruiker zelf alle informatie 

opzoekt en niet zozeer actief contribueert, zoals bij Web 2.0. Natuurlijk zijn er grootgebruikers 

die een grote folder met bestanden openstellen voor hun medegebruikers, maar dit is meestal 

niet eigen gemaakte content, slechts bestanden waar zij via hun interessewegen op terecht zijn 

gekomen. In het geval dat ze het bestand nog niet kenden door de zoekfunctie in te schakelen. 

Ook is het mogelijk om bij een gebruiker die een bepaald bestand heeft (bijvoorbeeld een 

muziekbestand in een bepaald genre) in de map te kijken naar andere bestanden die in het 

verlengde van de interesse liggen of te vragen of hij/zij een suggestie heeft via de vaak 

ingebakken chatfunctie. Meer dan dit één-op-één chatcontact is er echter niet te vinden. Er zijn 

3 unit of cultural information’ (bron: http://en.wikipedia.org/wiki/Social_network) 



geen gebruikersprofielen, vriendenlijsten en meer-op-meer communicatiemogelijkheden en als 

deze er wel zijn (bijvoorbeeld chatboxen op muziekgenre, zoals deze in een peer-to-peer 

applicatie genaamd Soulseek aanwezig zijn), worden ze niet massaal gebruikt om actief eigen 

persoonlijke content toe te voegen of aan anderen aan te bieden en blijft het geheel, misschien 

op uitzonderlijk gedrag van enkele peers na, hangen op een illegale verzamelwoede van 

bestanden. Peers krijgen misschien een speciale status in het netwerk door de toekenning als 

super node, maar hier zitten geen verschillen in macht, rechten of anderszins merkbare 

voordelen aan vast. De kop die Benschop in zijn eerder aangehaalde artikel (Benschop 2003) 

gebruikt, Netwerken tussen gelijken, had in dit opzicht niet treffender verwoord kunnen worden. 

Het is juist dit gebrek aan verschil wat O’Reilly al in 2001 zag, maar achteraf gezien niet correct 

kon verwoorden. Hij uitte de wens om van peer-to-peer een two-way medium te maken (O’Reilly 

2001, p. 48). Hiermee bedoelde hij echter niet de two-way communicatie die Hinchcliffe op zijn 

huidige blog noemt, maar het ging hem erom dat de pc van de gebruiker zowel cliënt als server 

is, wat ten tijde van dit artikel met Napster nog niet geval was. Een ander punt wat O’Reilly hier 

noemt, “People are the P in P2p” (O’Reilly 2001, p. 48), waarbij O’Reilly’s gedachte richting een 

gecombineerd client-server model misschien een logische was, maar er niet toe bij heeft 

gedragen dat het menselijke aspect groter is geworden. Ook bij latere systemen gaan we nog 

steeds op in de grote maalstroom als peers, omdat we niet een prosumerrol hebben. De 

mogelijkheid om unieke content te creëren die vervolgens door middel van communicatieve 

wegen populairder worden gemaakt ontbreekt. Dit kan zowel binnen als buiten de applicatie 

gebeuren, bijvoorbeeld door een hyperlinkstructuur waar, als we op dat proces inzoomen, 

bijvoorbeeld op een blog een hyperlink naar een YouTubefilmpje geplaatst wordt, iets waar 

Wierema (2007) specifiek op ingaat. 

Op het tweede punt van Hinchcliffe scoort peer-to-peer zonder meer positief, omdat het 

inderdaad mensen zijn die (over het grote geheel gereduceerd tot peers) in een net aangehaald 

netwerk van gelijken bestanden kunnen uitwisselen of binnenhalen. Dit geldt logischerwijs ook 

op het punt van eerlijkheid en transparantie, omdat iedereen gelijke rechten bezit en er geen 

enkele instantie aanwezig is die de content op wat voor manier dan ook zal filteren. Als het 

bestand een spoof 4 , virus of anderszins niet kloppend is, zal dit bestand hoogstens verwijderd 

worden door de downloadende gebruiker als hij/zij dit ontdekt, zodat het bestand minder 

gedeeld wordt. 

Ook het vierde punt van Hinchcliffe valt positief uit voor peer-to-peer, omdat het 

inderdaad een pull beweging en geen pushbeweging is vanuit een instantie die een peer-topeer 

systeem totaal controleert of zelf alle contributie verzorgt. Ook het geld om door middel 

van grote marketingcampagnes het systeem te introduceren is, in ieder geval bij de start van 

een dergelijk systeem, bij de makers niet aanwezig. Een peer-to-peer systeem is tot nu toe altijd 

4 Term die omschrijft dat er een verkeerd, onvolledig of ingekort bestand wordt aangeboden 



bottom-up opgekomen en niet vanuit een top-down, door machtige instanties gestuurde, 

beweging. 

Ook het laatste punt valt positief uit voor peer-to-peer, omdat het geen gecentraliseerd 

netwerk betreft, maar meer als een gedistribueerd netwerk (Galloway 2004) te omschrijven valt, 

als we tussen deze twee opties van punt vijf kiezen. Dit is ook een punt wat O’Reilly in zijn 

artikel zag toen hij stelde “Decentralization and user empowerment enable greater productivity” 

(O’Reilly 2001, p. 48). 

Het probleem na het beoordelen van peer-to-peer op deze vijf punten ligt dus niet zozeer bij de 

laatste vier, maar het verschil met Web 2.0 op sociaal gebied laat zich met name bij punt één 

sterk aftekenen. Pouwelse et al. wisten dit goed te verwoorden: “A fundamental limitation in 

most filesharing systems is the session boundary—all context information is lost when a user 

disconnects from the network.” (Pouwelse et al. 2006, p. 3) Het punt van O’Reilly: “Tolerate 

unreliability: peers come and go out of the network” (O’Reilly 2001, p. 48) is op sociaal vlak dus 

geen pluspunt gebleken. 

Ook het punt van O’Reilly: “Keep it simple: participation should be as close to automatic 

as possible” (O’Reilly 2001, p. 48) is op zijn minst discutabel te noemen omdat dit uiteraard niet 

strookt met een sociale kijk op peer-to-peer en ook niet met het (latere) gebruik binnen een 

peer-to-peer systeem. Om dit te illustreren: er zijn toch vaak ongeschreven sociale regels 

waaraan binnen bepaalde systemen aan voldaan moet worden. Hiermee doel ik bijvoorbeeld op 

het openstellen van bestanden aan medegebruikers. Als je dit als gebruiker consistent niet doet 

zullen bepaalde medegebruikers je bannen, zodat je ook bij hen geen bestanden kunt 

downloaden. Een ander aspect is natuurlijk ook de in grote mate illegale distributie binnen peerto-peer 

netwerken, wat eerder als asociaal gedrag te betitelen is. Toch blijft de aanpak en de 

grens hiervan een lastig punt, met name op privacyvlak, want zoals Benschop stelt: “Het morele 

probleem van de grenzen van de privacy is iets lastiger. Welke morele waarden zijn ‘hoger’ dan 

de privacy norm, of zouden daarmee tenminste moeten worden afgewogen?” (Benschop 2003). 



Figuur 5: Power law distributie bij peer-to-peer applicaties 

Als we tot slot kijken naar de power law distribution, (Barabási en Bonabeau 2003) zien we bij 

peer-to-peer, zowel in het model van KaZaa als het decentralere model van BitTorrent (al zal 

het hier mogelijk iets minder in zijn) de volgende beweging. Een groot gedeelte van de users 

biedt weinig tot geen bestanden aan. Een kleiner gedeelte biedt een gemiddeld aantal 

bestanden in zijn shared map staan en een naar verhouding klein deel (20% van de 80%) biedt 

een heleboel bestanden aan haar medegebruikers aan. Daarmee zit de kern van het peer-topeer 

netwerk dus uitdrukkelijk niet in de long tail, maar wordt het succes voor een voornaam 

deel bepaald door de 20% contributie van grootgebruikers of (in het geval van KaZaa) super 

nodes, aan te merken als de head. 

Sociale definiëring Web 2.0 

Eigenlijk is de gedachte achter Web 2.0 de ultieme tegenhanger van Castells idee, die met zijn 

gedachte over de netwerkeconomie juist totaal geen prosumerkant van het individu ziet, zoals 

uit de volgende quote uit een interview met NRC duidelijk blijkt: 

“Nee, dat hoeft niet, want de netwerkeconomie zorgt er ook voor dat 

veel mensen betere levenscondities hebben, een grote keuzevrijheid 

hebben en dat creativiteit en ondernemingszin beloond wordt. Maar de 

uitkomst van het proces wordt niet beheerst door nationale overheden, 

niet door internationale instellingen en al helemaal niet door individuele 

mensen.'' (Oosterbaan 1997) 



Het eerste punt van Hinchcliffe, communicatie in de vorm van conversatie, niet als monoloog, 

zit echter sterk in de gedachte rondom en de uitwerking van Web 2.0 verweven. Zo gaat het bij 

Web 2.0 sterk om de gebruiker en hamert O’Reilly ook sterk op dit positieve onderscheidende 

aspect van Web 2.0 diensten, namelijk de mogelijkheid tot individuele productie en de bottomup 

creatie van user generated content. Hiermee ontstaat er een grote hoeveelheid aan bottomup 

gecreëerde collectieve intelligentie (O’Reilly 2005, p. 5). Hiermee komen we weer terug op 

de prosumer: de rol van de consument is ontegenzeggelijk veranderd in een soort dubbelrol 

binnen Web 2.0 toepassingen. Het is de consument die als prosumer voor een groot deel het 

succes van een Web 2.0 applicatie bepaalt, omdat zonder actieve participatie van de prosumer 

een applicatie niet van de grond komt. Deze veranderende rol van de consument komt goed 

naar voren in het volgende model op de blog van Dion Hinchcliffe: 

Figuur 6: De veranderde rol van consument naar prosumer (bron: http://web2.wsj2.com/) 

Toch zijn hier een aantal nuances in aan te brengen als we peer-to-peer hiernaast leggen. Zo is 

de gedachte dat BitTorrent volgens O’Reilly een belangrijke waarde van Web 2.0 toepassingen 

in zich heeft: “the service automatically gets better the more people use it” (O’Reilly 2005, p. 5) 



juist niet zomaar als positief aan te wijzen. Bestanden die namelijk iets ouder, minder populair 

of minder bekend zijn worden hierdoor namelijk niet of nauwelijks meer binnen een netwerk 

teruggevonden. Dit is bij Web 2.0 nog sneller het geval, omdat er bij YouTube bijvoorbeeld 

enorme aantallen filmpjes worden geuploaded naar de server en veel filmpjes uiteindelijk ook 

weer wegvallen. Daarnaast hebben de makers toch de macht om bestanden van hun servers te 

verwijderen, wat in uiterste gevallen (sociaal-maatschappelijk onverantwoord materiaal) logisch 

is, maar in andere gevallen als pushbeweging gezien kan worden. Ook zijn er nadelen aan 

deze manier van dataopslag, bijvoorbeeld de limiet van tien minuten per filmpje en een 

verminderde kwaliteit. Dit maakt Web 2.0 als architecture of participation toch wat minder 

democratisch dan O’Reilly doet vermoeden. Applicaties komen soms ook op vanuit grotere 

concerns bijvoorbeeld Google Video, maar dit zegt weer niet altijd alles over het succes. In het 

geval van Google Video groeide de relatief onbekende dienst YouTube juist uit tot een groot 

succes. 

Als we naar het tweede punt van Hinchcliffe kijken is het opvallend dat bij het succesvol 

worden van een systeem er uiteindelijk toch een bedrijf het succes ervan kan gaan bepalen. Zo 

kwam YouTube gestaag opzetten en hadden de makers op een gegeven moment zelfs genoeg 

geld om contracten af te sluiten met grote filmmaatschappijen en werd het uiteindelijk zelf weer 

door Google overgenomen 5 . Uiteindelijk helpen deze overeenkomsten om de illegaliteit binnen 

een netwerk terug te dringen, maar zorgelijk zijn ze wel. Hinchliffe stelt hierover: “YouTube 

recently announced they will begin paying their users for their video contributions (which are the 

seeds for often virulent conversation on that site), but they still place far too many restrictions on 

the content that is uploaded including making it belong to YouTube.” 6 Deze bewegingen zijn 

zorgelijk te noemen, omdat ze eigenlijk een uiteindelijke terugkeer van het commerciële model 

in grote Web 2.0 applicaties in zouden kunnen luidden. 

Dit doortrekkend naar eerlijkheid en transparantie, kunnen we stellen dat deze, voor het 

behouden van de essentiële gedachte achter Web 2.0, ook nadrukkelijk gewaarborgd dienen te 

blijven. Alle bestanden staan op een centrale server en door de tagging of hyperlinkstructuur 

gecreëerd door gebruikers rondom Web 2.0 7 diensten, waar O’Reilly het conept folksonomy bij 

benoemt. In combinatie met de verhoogde invloed van de bedrijven achter Web 2.0 

toepassingen is dit echter geen aspect wat we zonder meer als positief op kunnen vatten. 

Aangezien er steeds meer informatie gelinkt wordt ontstaat er om de diverse Web 2.0 

netwerken ook een netwerk aan informatie heen, zeg maar een overkoepelende collectieve 

intelligentie. Dit komt ook in uitvergrote vorm naar voren in de volgende cartoon: 

5 

NRC Handelsblad, Google neemt YouTube over, 7 apr. 2007 

6 

Hinchcliffe, Dion, “Defining Social Media: Some Ground Rules”, Blog on SOA Web Services Journal, 2007. 

7 

Het, uitgezoomd bekeken, op grote schaal verwijzen van de ene dienst naar de andere, ingezoomd bijvoorbeeld 

door van de hyvesaccount naar een video op YouTube te verwijzen 



Figuur 7: Cartoon die ironisch terugkijkt op het idee achter Web 2.0 

(bron: http://geekandpoke.typepad.com/) 

Hierin zien we dat alles uiteindelijk toch weer via Google benaderd wordt, waarbij de macht van 

wat er getoond wordt weer vol bij de zoekmachine zou liggen. Nu is tagging gelukkig een stuk 

breder dan deze cartoon impliceert en is het web als platform een stuk complexer als hier 

geschetst wordt. Toch is het een aspect wat bij Web 2.0 meer zorg verlangt dan dat dit met 

peer-to-peer het geval was. Hierbij moeten we tevens uitkijken voor onze privacy, omdat er door 

machtige concerns wel heel veel informatie over mensen getrackt kan worden, als ze op dit 

individuele gebruikersniveau willen inzoomen. De gedachte van O’Reilly dat: “the race is on to 

own certain classes of core data: location, identity, calendaring of public events, product 

identifiers and namespaces” (OReilly 2005, p. 10) is dus niet zomaar een positief uitgangspunt. 

Ditzelfde geldt eigenlijk voor punt vier (trekken niet duwen) van Hinchcliffe, de opkomst 

van Web 2.0 verloopt absoluut in een trekkende beweging, maar we moeten waakzaam blijven 

om niet alsnog in een commerciële maalstroom terecht te komen. Met andere woorden: de 

users add value (O’Reilly 2005, p. 16) moet gewaarborgd blijven. 

Punt vijf van Hinchcliffe is wat Web 2.0 betreft een heikel punt: juist omdat losse 

applicaties als YouTube en hyves gecentraliseerd zijn kan de macht van de prosumer weer 

geleidelijk omslaan naar een consumermodel. Bovendien moet er toch enige vorm van 

startkapitaal aanwezig zijn om een gecentraliseerd netwerk op grote schaal mogelijk te maken 

(goede servers, bandbreedte etc.). Door tagging lijkt het geheel misschien meer op een 



distributed netwerk, omdat het uiteindelijk wel het web als overkoepelend netwerk (het web als 

platform) is, die alle verschillende diensten met elkaar kan verbinden. Op de linkprotocollaag 

(Galloway 2004, p. 39) klopt dit wellicht, omdat alle verschillende Web 2.0 applicaties verspreid 

zijn en bestanden gehyperlinked worden over het web. Op applicatielaag klopt dit zeker niet, 

omdat de diverse Web 2.0 applicaties allemaal via aparte centrale netwerken opgezet zijn. 

Figuur 8: Power law distributie bij Web 2.0 applicaties 

Als we kijken naar de power law distribution, (Barabási en Bonabeau 2003) zien we bij Web 2.0 

een duidelijk tegengestelde beweging ten opzichte van peer-to-peer. Het gaat niet om de 20% 

gebruikers die veel bestanden toevoegen (bijvoorbeeld bij YouTube), het gaat er juist om dat 

iedere gebruiker een bijdrage kan leveren die potentieel even belangrijk of populair kan worden, 

zodat iedereen in potentie een gelijke rol heeft. Het gaat dus niet om het toevoegen of delen 

van enorme aantallen, juist die ene bijdrage vanuit de long tail kan heel waardevol blijken voor 

medegebruikers. O’Reilly heeft dan ook gelijk als hij spreekt over leveraging the long tail 

(O’Reilly 2005, p. 16) dit is niet alleen de gedachte, maar ook de bepalende factor waarmee 

Web 2.0 diensten wel of geen succes worden: de contributie van de prosumer en de potentie tot 

gelijke waarde/populariteit van het bestand binnen het specifieke Web 2.0 applicatienetwerk. 

Hoe kan Web 2.0 NOG socialer/structureel beter worden? 

Uit het voorgaande blijkt duidelijk de rol van Web 2.0 in het creëren van een volwaardige, 

sociale virtuele gemeenschap. Toch zijn er in het voorgaande gedeelte een aantal nuances 

aangebracht die Web 2.0 als ultiem middel om dit te bewerkstelligen behoorlijk nuanceren. 



Peer-to-peer heeft op zichzelf op sociaal vlak weer een iets minder sterk geldend en 

kenmerkend karakter, maar biedt wel een vrijere structuur aan de gebruiker op download en 

uitwisselingsgebied. Er is hierbij minder controle, maar door het gemis aan een socialere 

structuur is een top-down prosumergerichte bestandsdeling als bij YouTube niet op een 

dergelijke schaal mogelijk. De vraag is dan ook: hoe zou dit wel vormgegeven kunnen worden, 

zodat we de blijvend minder commercieel vrije en minder beperkende topologie van peer-topeer 

toepassingen kunnen koppelen aan de socialere aspecten van Web 2.0? Met minder 

beperkend doel ik enerzijds op de limitaties van het binnen te halen bestand (mindere kwaliteit, 

korter van duur, alleen centraal te bekijken etc.) en anderzijds ook de beschikbaarheid van 

bestanden. Bij peer-to-peer kunnen bepaalde obscure bestanden, die slechts onder een hele 

kleine groep mensen geliefd zijn wel terug gevonden worden, mits in de applicatie meer 

liefhebbers deelnemen die een voorliefde voor dat ene obscure bestand hebben. Bij Web 2.0 

gaat het qua bestandsdeling meer om de grotere gemene deler en kunnen impopulaire 

bestanden uiteindelijk toch wegvallen. 

Een goed voorbeeld van een peer-to-peer programma dat wel socialere aspecten in 

zich heeft, is Tribler (Pouwelse et al. 2006). Dit programma, gebaseerd op de kenmerken van 

BitTorrent, staat de gebruiker toe om vriendenlijsten en groepen te creëren (optioneel door het 

importeren van lijsten uit MSN en Gmail) en het ondersteund tagging en het aanmaken van 

persoonlijke profielen. 

Het programma zal absoluut haar beperkingen hebben, maar een bovenhangende 

sociale structuur met profielen, favorietenlijsten, een-op-een en meer-op-meer communicatie 

gekoppeld aan een brede downloadstructuur zoals bij peer-to-peer het geval is, in ieder geval 

op een meer hybride of anderszins meer gedecentraliseerde manier, lijkt met name voor de 

macht van de prosumer een stuk prettiger. Dit zou bijvoorbeeld ook als voordeel kunnen 

hebben dat de mensen in de lijst bepaalde persoonlijke informatie wel te zien krijgen, terwijl 

anderen dit niet kunnen zien, zodat privacy sterker gewaarborgd is. Voor een grote 

bestandsdeling, zoals met YouTube het geval is, zullen er waarschijnlijk altijd centralere 

entiteiten aanwezig moeten zijn. Dit zou bijvoorbeeld opgelost kunnen worden door de inzet van 

constant beschikbare super nodes op een brede schaal, zodat de bestanden zo verspreid zijn 

over deze super nodes dat het incidentele falen bij het bekijken van een bestand beperkt blijft 

tot een minimum. 

Een nog grotere verspreiding als bij BitTorrent het geval is, zou er ook voor kunnen 

zorgen dat het langzaam verdwijnen van swarms op een structurele manier omzeild kan 

worden. Toch mogen we op dit moment zeker tevreden zijn met de mogelijkheden die het Web 

2.0 model biedt, maar het voorgaande geeft wel aan dat het in de toekomst zeker nog beter 

kan. 

Hinchcliffe stelt, na het beschrijven van de veranderende bedrijfsvoering door Web 2.0 

toepassingen (Enterprise 2.0) en het idee om YouTube contributors te gaan betalen: 



“Both of these trends show that when users are in control via the highly 

democratizing tools of the Web, the fundamental ground rules change. 

Understand them, follow them, and embrace them, this is the preeminent 

media model for the 21st century.” (Hinchcliffe 2007) 

Dit is eigenlijk de ultieme boodschap die wij als prosumers in ons achterhoofd moeten houden: 

waakzaam blijven en proberen te begrijpen en volgen wat er allemaal gebeurt en niet teveel 

meegaan in de hype die rondom de term Web 2.0 gecreëerd wordt. Het zou toch erg zijn als we 

alsnog onze macht kwijtraken en uiteindelijk ook weer aan ongemerkte pushbewegingen 

blootgesteld gaan worden. 



Literatuur 

Paul Anderson, “What is Web 2.0? Ideas, technologies and implications for education”, JISC 

Technology and Standards Watch, Feb. 2007 

 

Albert-László Barabási and Eric Bonabeau, 'Scale-Free Networks', Scientific American 288, 

2003, pp. 50-59 

Albert Benschop, Peer-to-peer: netwerken van onbekende vrienden, 2003 

 

Jan van Dijk, Outline of a multilevel theory, Paper presented at the Annual International 

Communications Association Conference, New York, 2005, 

 

Alexander R. Galloway, Protocol: How control exists after decentralization, Cambridge: MIT 

Press, 2004, pp. 2-78 

Laura Garton and Caroline Haythornthwaite, Barry Wellman, 'Studying online social networks', 

Journal of Computer-Mediated Communication 3 (1), Jun. 1997, 

 

Martin Lister et al., red. New Media: A critical Introduction, Londen-New York: Routledge, 2003 

Nelson Minar and Marc Hedlund, “A network of Peers: Peer-to-Peer models through the history 

of the Internet.”, Peer-to-Peer: Harnessing the power of disruptive technologies. Ed. Andy 

Oram, 2001, pp. 3-20 

John Musser and Tim O’Reilly, Web 2.0 Principles and Best Practices, 2006, 

 

Tim O'Reilly, “Levels of the Game: The Hierarchy of Web 2.0 Applications”, O'Reilly radar, 2 

mar 2006, 

< http://radar.oreilly.com/archives/2006/07/levels_of_the_game.html> 



Tim O’Reilly, O’Reilly and associates, “Remaking the peer-to-peer meme”, Peer-to-Peer: 

Harnessing the power of disruptive technologies, Ed. Andy Oram, 2001, pp. 38-58 

Tim O’Reilly, “Web 2.0: compact definition?”, O'Reilly radar, januari 2005, 

< http://radar.oreilly.com/archives/2005/10/web_20_compact_definition.html> 

Tim O'Reilly, “What Is Web 2.0: Design patterns and business models for the next generation of 

software”, O'Reilly net, Sept. 2005, 

 

Warna Oosterbaan, “We hebben een machine gemaakt die door niemand beheerst wordt”” 

Interview Manuel Castells NRC Handelsblad, 13 sep. 1997, 

 

Han Woo Park, “Hyperlink network analysis: A new method for the study of social structure on 

the Web”, Connections 25 (1), 2003, pp. 49-61 

J.A. Pouwelse et al., Tribler: A social-based Peer-to-Peer system, 2006, 

 

Richard Quinn, What are peer to peer networks, 2004, 2 mar. 2007, 

 

Tonie van Ringelestijn, “Web 2.0: Software wordt sociaal”. Bright 1 (6), Dec. 2005, 

 

SOA Web Services Journal, Dion Hinchcliffe’s Web 2.0 blog, 2007, 

 

Wikipedia.org, Network topology, 3 apr. 2007, 

 

Wikipedia.org, Web 2.0, 2 apr. 2007, 

 

Wikipedia.org, BitTorrent, 3 apr. 2007, 

 


Web 2.0: Een vermomd kapitalistisch systeem Robert Roose 

Web 2.0: Een vermomd kapitalistisch systeem 

Abstract 

Robert Roose, Universiteit Utrecht 

Dit artikel zal kritisch kijken naar de ontwikkeling van Web 2.0. Web 2.0 wordt gebracht 

als zijnde een revolutie die de gebruiker alle macht geeft. Dat dit echter genuanceerder 

is blijkt uit het artikel wanneer een Web 2.0 dienst zoals YouTube kritisch wordt bekeken 

vanuit de marxistische theorie van de media van Hans Magnus Enzensberger. Tevens 

zal de kritische blik van Jaron Lanier op Wikipedia binnen het geheel geplaatst worden 

en zullen de beweegredenen van Tim O'Reilly nader bekeken worden. Hoewel Web 2.0 

zich vermomd als een revolutie blijft het uiteindelijk een werking van het kapitalistische 

systeem. 

Kernwoorden: web 2.0, kapitalisme, revolutie 

De marxistische theorie kan op verschillende manier geïnterpreteerd worden. Een daarvan is de 

manier waarop de marxistische theorie kritiek vormt op het kapitalistische systeem en het idee 

dat er geen ontsnappen aan dit systeem is. Een andere manier is dat de marxistische theorie 

gezien kan worden als een oproep tot een revolutie om juist aan het kapitalistische systeem te 

ontsnappen. Dit artikel zal kritisch naar het Web 2.0 fenomeen kijken. Er wordt over Web 2.0 

gesproken alsof het een revolutie zou zijn, alsof het in staat zou zijn om te ontsnappen aan het 

kapitalistische systeem en de macht aan de gebruikers te geven. Maar in hoeverre is Web 2.0 

daadwerkelijk de beloofde revolutie? En in hoeverre blijft Web 2.0 een werking van het 

kapitalistische systeem? 

De mens: het machteloze object 

In 1975 kijkt Theodor Adorno, verbonden met de Frankfurter Schule welke gezien wordt als 

neo-marxistisch, kritisch naar de term Cultuur Industrie in zijn essay Culture Industry 

reconsidered uit 1975. Adorno zegt het volgende over deze term: 

“Thus, although the culture industry undeniably speculates on the 

conscious and unconsious state of the millions towards which it is 

directed, the masses are not primary, but secondary, they are an 

object of calculation; an appendage of the machinery. The customer is 

not king, as the culture industry would have us believe, not it's subject 

but it's object.” (Adorno [1975] 1991, p. 85) 



Adorno ziet de cultuur industrie als een kapitalistisch systeem waar geen ontkomen aan is. De 

klant is geen koning maar slechts een object waar geld mee verdient kan worden. Het 

individuele subject komt in gevaar zoals blijkt uit het volgende citaat: 

“The total effect of the culture industry is one of anti-enlightenment, 

that is the progressive technical domination of nature, become mass 

deception and is turned into a means for fetering consciousness. It 

impedes the development of autonomous, independent individuals who 

judge and decide consciously for themselves.” (Adorno [1975] 1991, p. 

92) 

Adorno schets hier een zeer pessimistisch beeld over het vermogen van het individu welke niet 

meer in staat is om voor zichzelf beslissingen te maken. De vraag is of Web 2.0 kan dienen als 

tegengif voor de door Adorno geschetste cultuur industrie of dat dit slechts een illusie is. In het 

volgende hoofdstuk wordt duidelijk dat er wel degelijk mensen zijn die Web 2.0 deze 

revolutionaire waarde toekennen. 

Power to the People 

Paul Bleicher schreeuwt om een revolutie in zijn artikel Web 2.0 Revolution: Power to the 

People. 1 Bleicher is directeur van Phaseforward, een bedrijf dat gespecialiseerd is in het 

verzamelen en verwerken van data. Bleicher begint zijn artikel met: “From blogs to social 

networks, the newest Web is redefining the way we use technology.” (Bleicher 2006) Web 2.0 

zorgt voor een revolutie in de manier waarop wij omgaan met technologie. Hij geeft enkele 

voorbeelden van vooraanstaande Web 2.0 diensten zoals: Wikipedia en blogs. Hij sluit zijn 

artikel af met een oproep aan de gebruiker om de revolutie te steunen door te participeren: 

“Web 2.0 has been around for a few years and is based on technology 

and concepts that have existed since the bursting of the first dotcom 

bubble. Some predict that the value and activities created with Web 2.0 

may be greater than the initial Internet revolution. The value that Web 

2.0 brings to clinical trials and technology will depend mostly on the 

creativity, imagination, and participation of you—the end user.” 

(Bleicher 2006). 

1 Dit artikel is op 1 augustus 2006 gepubliceerd op http://www.actmagazine.com 



Natuurlijk moet er wel in ogenschouw worden genomen vanuit welke optiek Bleicher dit artikel 

schrijft. Is hij inderdaad voorstander van de revolutie die Web 2.0 ons mogelijk kan brengen? Of 

is het een vorm van werkverschaffing voor zijn eigen bedrijf? Door mensen enthousiast te 

maken over web 2.0 en hun aan te sporen vooral te geloven in de utopie die deze nieuwe 

ontwikkeling ons zal brengen zal zijn bedrijf uiteindelijk meer werk krijgen en hij, als directeur, 

meer geld. In Foresight and Hindsight: The Case of the Telephone uit 1997 hebben Ithiel de 

Sola Pool et al. het over de manier waarop bedrijven, die belang hebben bij het succes van een 

bepaalde nieuwe technologie, proberen positieve voorspellingen te doen over een technologie 

zodat de kans groter is dat het een commercieel succes wordt. De Sola Pool et al. omschrijven 

dit als volgt wanneer zij het hebben over de manier waarop de mensen die bezig waren met de 

ontwikkeling van de telefoon succesvolle voorspellingen deden over deze technologie: “They 

had the inventions, a vision of how the inventions could be used, and they controlled the 

business that implemented those visions.” (de Sola Pool 1977, p. 129). Deze 'self-fulfilling 

prophecy' is ook terug te zien in de manier waarop Bleicher meewerkt aan het in stand houden 

van de hype die er rondom Web 2.0 is ontstaan. 

Bill Thompson beschrijft in zijn artikel Learning to love Web 2.0 hoe hij eerst sceptisch 

tegenover de ontwikkeling van Web 2.0 stond maar langzamerhand de ingrijpende 

veranderingen begint te zien die deze nieuwe ontwikkeling met zich meebrengt. 2 Hij omschrijft 

een applicatie waarmee online tekst verwerkt kan worden en hoe hij hier zijn twijfels over heeft. 

Tevens haalt hij de grilligheid en de onduidelijkheden van de term Web 2.0 aan en het twijfelt hij 

aan de betrouwbaarheid van degene die straks alle onze data op hun servers zullen bewaren. 

Verrassend genoeg sluit hij zijn artikel als volgt af: 

“Underneath the exaggerated claims and hyped-up business plans, 

there really is something going on here, and it should be taken 

seriously. 

Maybe Web 2.0 is a transitional phase, and once we get used to 

interacting with online tools in a more natural way and dispense with 

static web, we will move to a world of true distributed computing. 

Perhaps we should see it as the online equivalent of Marx's 

dictatorship of the proletariat, the stage which comes after the 

overthrow of capitalism and is a necessary if painful step on the way to 

true socialism. 

2 Dit artikel is gepubliceerd op 27 maart 2006 op de BBC News website. 



Sadly, history tells us that the dictators tend to like their power and find 

ways to ensure that socialism is never really attempted.” (Thompson 

2006). 

Thompson geeft aan dat wij Web 2.0 wellicht kunnen zien waar het volk de macht heeft en dat 

het kapitalisme overwonnen is op weg naar het ware socialisme, maar dat het lastig zal worden 

omdat er altijd een partij is die de macht wil behouden. Deze conclusie is een draai van 180 

graden ten opzichte van de eerdere paragrafen van zijn artikel. In geen enkel opzicht heeft 

Thompson duidelijk gemaakt in hoeverre de fase van het dictatuur van het proletariaat zich uit 

in de Web 2.0 ontwikkelingen. Als toegift geeft Thompson de volgende afsluitende zin: “If Web 

2.0 is the first stage in a revolution, we need to make sure it's a permanent revolution.” 

(Thompson 2006). 

Het is een misplaatste opmerking welke in geen enkel opzicht strookt met zijn betoog. 

Een artikel als deze, welke het Web 2.0 als een revolutie beschouwt, moet daarom sceptisch 

bekeken worden vanwege de weinig inhoudelijke argumenten. Afgezien daarvan is het wel 

opvallend dat men überhaupt op deze wijze over Web 2.0 denkt en dat het mensen aanzet om 

na te denken over de vergelijking van Web 2.0 met de marxistische theorie. Er zal eerst 

gekeken worden in welk opzicht het Web 2.0 zich verhoudt tot een netwerk theorie en daarna 

zal gekeken worden in hoeverre Web 2.0 zich verhoudt tot een marxistische theorie van de 

media zoals geschetst door Hans Magnus Enzensberger. 

The Flow of Web 2.0 

In zijn boek The Rise of the Network Society uit 1996 kijkt Manuel Castells naar de 

sociologische betekenis van tijd en ruimte. Castells introduceert de term 'space of flows', 

waarmee hij doelt op een verandering van ruimte en tijd: “Both space and time are being 

transformed under the combined effect of the information technology paradigm, and of social 

forms and processes induced by the current process of historical change...” (Castells 1996, p. 

376). Castells zet zijn space of flows tegenover de traditionele 'space of places' waar het 

voornamelijk om de ruimte van fysieke plekken gaat: “...the spaces of flows, that is becoming 

the dominant spatial manifestation of power and function in our societies.” (Castells 1996, p. 

378). Bij Web 2.0 gaat het om de space of flows, het gaat om de stromen van informatie. Toch 

is Web 2.0 nog afhankelijk van de space of places, namelijk de servers waarop de diensten 

draaien. Zoals duidelijk zal worden in het volgende hoofdstuk heeft de manier waarop een 

dergelijke dienst (zoals YouTube) omgaat met deze macht consequenties voor de gebruikers 

van de dienst. Castells geeft aan dat de macht in handen is van de mensen die de switches 

beheren: “Switches connceting the networks (for example, financial flows taking control of 

media empires that influence political processes) are the priveleged instruments of power. Thus, 

the switchers are the power holders.” (Castells 1996, p. 471). Hij plaatst de gehele netwerk 



maatschappij binnen een groot globaal proces, waar Web 2.0 een onderdeel van is, waar het 

allemaal draait om winst maken: 

“Some activities are more profitable than others, as they go through 

cycles, market upswings and downturns, and segmented global 

competition. Yet whatever is extracted as profit (from producers, 

consumers, technology, nature, and institutions) is reverted to the 

meta-network of financial flows, where all capital is equalized in the 

commodified democracy of profit-making.” 

Er is volgens Castells geen ontsnappen aan de kapitalistische inslag wanneer het zich binnen 

dit metanetwerk bevindt. 

Bevrijd of onderdrukt? 

Enzensberger heeft het in zijn artikel Constituents of a Theory of the Media uit 1974 over 

bepaalde eigenschappen die een bevrijdend gebruik van de media met zich meebrengt. Hij zet 

deze tegenover eigenschappen die zorgen voor een onderdrukt gebruik van de media. Hij geeft 

de samenvatting als volgt: 

Repressive use of media Emancipatory use of media 

Centrally controlled program Decentralized program 

One transmitter, many receivers Each receiver is a potential transmitter 

Immobilization of isolated individuals Mobilization of the masses 

Passive consumer behaviour Interaction of those involved, feedback 

Depoliticization A political learning process 

Production by specialists Collective production 

Control by property owners or bureaucracy Social control by self organisation 

Tabel 1: Enzensberger [1974] 1986, p. 110 

Tim O'Reilly geeft zelf de volgende compacte definitie van Web 2.0: 

“Web 2.0 is the network as platform, spanning all connected devices; 

Web 2.0 applications are those that make the most of the intrinsic 

advantages of that platform: delivering software as a continually- 



updated service that gets better the more people use it, consuming 

and remixing data from multiple sources, including individual users, 

while providing their own data and services in a form that allows 

remixing by others, creating network effects through an "architecture of 

participation," and going beyond the page metaphor of Web 1.0 to 

deliver rich user experiences.” (O'Reilly 2005). 

Wanneer de opsomming van het bevrijdend gebruik van de media van Enzensberger 

gereflecteerd wordt op de compacte definitie van O'Reilly zijn er overeenkomsten te zien. 

Emancipatory use of media (Enzensberger 

[1974] 1986, p. 110) 

Web 2.0: Compact Definition (O'Reilly 

2005) 

Decentralized program “ Web 2.0 is the network as platform, 

spanning all connected devices...” Er is 

geen centraal platform, deze wordt 

gecreëerd door de connecties tussen 

gedecentraliseerde apparaten. 

Each receiver is a potential transmitter “...while providing their own data and 

services in a form that allows remixing 

by others...” 

Het zenden en ontvangen van data en 

diensten als gebruiker. 

Mobilization of the masses “...a continually-updated service that 

gets better the more people use it...”. 

Des te meer mensen het gebruiken, 

des te beter het wordt. De massa wordt 

gemobiliseerd. 

Interaction of those involved, feedback “...creating network effects through an 

'architecture of participation,'...”. Een 

architerctuur van participatie zorgt er 

voor dat er interactie is voor degene die 

erbij betrokken zijn. 

Collective production Zowel het idee van de positieve invloed 

van netwerkeffecten als het idee dat 

mensen elkaars data (her)gebruiken 

voegt toe aan de collectieve productie. 



Tot nu toe lijkt het allemaal rozengeur en maneschijn, de definitie zoals O'Reilly deze geeft komt 

op veel punten overeen met de aspecten van het bevrijdende gebruik van media zoals 

Enzensberger deze beschrijft. Maar een compacte definitie blijft slecht een definitie, hoe werkt 

dit in de praktijk met een dienst welke als Web 2.0 geclassificeerd is? 

YouTube: Een bevrijdend gebruik van de media? 

YouTube is een online community waar men online video's met elkaar deelt en tevens 

commentaar op deze video's kan geven, of zoals het omschreven wordt op de website van 

YouTube: 

“Founded in February 2005, YouTube is the leader in online video, and 

the premier destination to watch and share original videos worldwide 

through a Web experience. YouTube allows people to easily upload 

and share video clips on www.YouTube.com and across the Internet 

through websites, mobile devices, blogs, and email.” (Youtube 2007). 

De nadruk ligt op de gebruiker, de naam van de dienst kan dan ook vertaald worden als Jouw 

Buis, jouw televisie, jouw keuze. 

Dat YouTube gezien wordt als een Web 2.0 dienst blijkt uit het feit dat de dienst is opgenomen 

in de Movers 2.0 ranglijst, een dienst welke een actuele top 100 lijst van de meest gebruikte 

web 2.0 diensten bijhoudt. 3 Op het moment van schrijven is YouTube de onbetwiste nummer 

één, reden te meer om deze populaire Web 2.0 dienst te bekijken vanuit de optiek van een 

bevrijdend gebruik van de media zoals beschreven door Enzensberger. 

In hoeverre is YouTube een gedecentraliseerd programma? YouTube is niet gedecentraliseerd, 

het is een dienst die op verschillende centrale servers draait. Het probleem van deze centrale 

servers is dat de data opgeslagen wordt op de servers van YouTube en niet op de apparaten 

van de gebruikers zelf. Zoals Lawrence Lessig duidelijk maakt in zijn artikel The Ethics of Web 

2.0: YouTube vs. Flickr, Revver, Eyespot, blip.tv, and even Google uit 2006: 

“YouTube gives users very cool code to either “embed” content on 

other sites, or to effectively send links of content to other sites. But 

never does the system give users an easy way to actually get the 

content someone else has uploaded. Of course, many have begun 

3 Deze ranglijst is te vinden op: http://movers20.esnips.com/TableStatAction.ns?reportId=100 



building hacks to suck content off of the YouTube site. (On the Mac, 

I’ve used TubeSock to do that). But this functionality - critical to true 

sharing — is not built into the YouTube system.” (Lessig 2006). 

Dit geeft YouTube de macht om deze data wel of niet beschikbaar te maken, de manier waarop 

YouTube met deze macht omgaat zal in een volgend punt duidelijk worden. 

Op het eerste gezicht lijkt het er inderdaad op dat elke ontvanger een mogelijke verzender is. 

De gebruikers hebben de mogelijkheid om een filmpje te maken en deze te uploaden naar de 

server. Dat het geheel echter niet helemaal opgaat ligt aan het feit dat men technische kennis 

en apparatuur in huis moet hebben om een video te kunnen maken en uploaden, in dit opzicht 

worden veel ontvangers beperkt om te zenden omdat zij niet over deze middelen beschikken. 

Elke ontvanger is een mogelijke verzender, totdat YouTube een brief krijgt van een grote 

corporatie die dreigt met een rechtzaak wanneer de video van de mogelijke zender niet 

verwijderd wordt. Het is meerdere malen in de geschiedenis van YouTube gebeurd dat er 

video's offline gehaald werden omdat deze inbreuk zouden maken op het auteursrecht. 4 Het 

mag dan wellicht illegaal zijn om dergelijke auteursrechten te schenden, maar het beperkt de 

mogelijke verzender omdat YouTube door de knieën gaat voor grotere corporaties en daarmee 

de individuele gebruiker ondergeschikt maakt. 

Er kunnen vraagtekens gezet worden bij de opmerking dat YouTube ervoor zorgt voor interactie 

van de betrokkenen. Uiteindelijk is YouTube gewoon televisie op het internet. Ondanks het feit 

dat mensen kunnen reageren op de filmpjes of de mogelijkheid hebben zelf filmpjes te plaatsen 

neemt niet weg van het feit dat het bij YouTube nog steeds om het kijken van de filmpjes draait, 

en het kijken van filmpjes heeft een passief karakter. In dit opzicht is YouTube overwegend 

passief met slechts enkele aspecten die de gebruiker tot een actieve houding dwingt. 

Op Wired News is te lezen dat Google besloten heeft om de Thaise regering te helpen bij het 

blokkeren van video's welke volgens de Thaise regering denigrerend zouden zijn voor de 

Thaise koning. Op deze manier onttrekt YouTube zich aan de politieke verantwoordelijkheden 

en gaat daarmee het politieke leerproces, zoals Enzensberger het omschrijft, uit de weg. Zoals 

te lezen is op Wired News: 

“YouTube has agreed to create technical measures to help Thailand's 

military government block access to videos that insult the country's 

king. The compromise comes just day's after the government's 

4 

YouTube verwijdert 30.000 video's http://arstechnica.com/news.ars/post/20061020-8038.html. 

Een artikel over de aanklachten tegen YouTube: http://www.techdirt.com/articles/20060717/1852217.shtml. 



censorship bureau banned YouTube entirely in response to a short, 

crudely-produced video that superimposed a pair of naked feet on the 

king's head -- something that is considered a grave insult in Thailand.” 

(Wired News 2007). 

YouTube kiest voor de gedepolitiseerde uitweg. Het feit dat YouTube inkomsten misloopt, 

wanneer een het door een geheel land geblokkeerd wordt, speelt ook een rol. Wat aangeeft dat 

een bepaalde kapitalistische inslag onvermijdelijk is bij een dienst zoals YouTube. 

Op YouTube zijn overwegend veel filmpjes gemaakt door specialisten. Het zijn regelrechte 

kopieën van televisie-uitzendingen die op YouTube geplaatst worden. Zoals Will Head 

omschrijft in zijn artikel Google YouTube success 'not a given' uit 2006: “A significant amount of 

content on YouTube includes copyrighted material, often lifted from broadcast TV, DVDs and 

Cds.” Het feit dat YouTube relaties heeft met productie specialisten (waaronder Warner Music, 

NBC, CBS, Sony BMG en Universal Music) geeft aan dat de content die door deze firma's 

geleverd wordt bijdraagt aan het succes van YouTube (Head 2006). Er bestaat overigens wel 

een collectieve productie, gebruikers die zelf filmpjes maken en deze uploaden, maar dit speelt 

een kleine rol in vergelijking met de productie die gedaan wordt door de specialisten. 

Enzensberger heeft het over sociale controle die uitgevoerd wordt door de gebruikers. Dit wordt 

binnen YouTube slechts beperkt gedaan op drie verschillende manieren: 

1) Gebruikers hebben de mogelijkheid om filmpjes een waardering te geven, van één tot 

en met vijf sterren. Goed gewaardeerde filmpjes zullen meer aandacht krijgen en vaker 

bekeken worden. 

2) Gebruikers hebben de mogelijkheid om een filmpje te markeren als 'ongepast' door de 

middel van het drukken op de knop 'Flag as inappropiate'. YouTube zal het filmpje dan 

bekijken en oordelen of het inderdaad ongepast is. Het is dus uiteindelijke YouTube die 

bepaalt of het ongepast is of niet. 

3) Gebruiker hebben de mogelijkheid om reacties die gegeven zijn op filmpjes te markeren 

als spam. YouTube zal dan bepalen of de reactie inderdaad spam is en het dan 

verwijderen. 

Er moet wel opgemerkt worden dat deze sociale controle pas mogelijk is op het moment dat de 

gebruiker geregistreerd en ingelogd is, het is dus niet voor iedereen direct toegankelijk. 

Zoals al eerder aangegeven is er geen sociale controle over de content zelf. Deze controle ligt 

in de meeste gevallen niet eens bij YouTube maar bij degene die de auteursrechten over de 



content hebben, er is dus sprake van “Control by property owners...” (Enzensberger [1975] 

1986, p. 110). 

Alhoewel YouTube in veel gevallen aan de oppervlakte een bevrijdend gebruik van media lijkt te 

stimuleren is het slechts een illusie dat dit ook daadwerkelijk in alle gevallen gebeurt. Wanneer 

er meer ingezoomd wordt op de processen binnen YouTube openbaart zich eerder een 

onderdrukt gebruik van de media. Nu kan er opgemerkt worden dat, omdat YouTube geen 

bevrijdend gebruik van de media stimuleert en daarom niet overeenkomt met de compacte 

definitie zoals gegeven door O'Reilly, geen Web 2.0 dienst is. Dan is de vraag echter wat wel 

een echte pure Web 2.0 dienst is, en hoe deze er dan uitziet. Vooralsnog wordt YouTube wel 

gezien als een pure Web 2.0 dienst en zorgt het voor een onderdrukt gebruik van de media. 

Het domme collectief 

In Digital Maoism: The Hazards of the New Online Collectivism uit 2005 laat Jaron Lanier zien 

dat hij problemen heeft met het web 2.0. Met name het idee van “...a [..] service that gets better 

the more people use it...” (O'Reilly 2005) zoals O'Reilly dit omschrijft in zijn compacte definitie 

van Web 2.0. Jaron Lanier gebruikt Wikipedia om aan te geven hoe dom het collectief in 

sommige gevallen kan zijn. Volgens Jaron Lanier bestaat het idee dat een collectief per definitie 

alwetend is, het collectivisme is echter nog geen democratie. Het individueel en de context 

waarin een tekst gecreëerd is verdwijnt wanneer het collectief anoniem teksten gaat 

produceren. Jaron Lanier ziet niet de gehele Web 2.0 ontwikkeling als een vervaging van het 

individu, hij haalt het voorbeeld van MySpace aan waar men een eigen plek op het internet kan 

creëren die geheel om het individu draait. Doordat steeds meer web diensten zich gaan richten 

op het behalen van een bepaald metaniveau vind er een zelfde vervaging van individu en 

context plaats. Jaron Lanier omschrijft dit als volgt: “News is for the moment better funded and 

enjoys a more secure future than most of the rather small number of fine reporters around the 

world who ultimately create most of its content. The aggregator is richer than the aggregated.” 

(Lanier 2006). Deze diensten zijn rijker dan de personen die de content creëren. Jaron Lanier 

stuit hier op een kritiek punt van het Web 2.0. Het kapitalistische systeem vind nog steeds zijn 

werking binnen web 2.0. Degene die de content creëren (of het proletariaat) wordt opgeslokt 

door de grotere diensten (of het kapitaal). Het kapitalisme speelt een rol binnen Web 2.0, zoals 

ook zal blijken in het volgende hoofdstuk. 

Tim O'Reilly de kapitalist 

Tim O'Reilly predikt in zijn compacte definitie van Web 2.0 dat het gaat om gebruiken en delen 

van elkaars data, om een architectuur van participatie: “...while providing their own data and 



services in a form that allows remixing by others, creating network effects through an 

'architecture of participation,'...” (O'Reilly 2005) Maar hoe zit dat met de term Web 2.0 zelf? Mag 

deze dan ook gebruikt en geremixt worden door andere partijen? Uit het artikel Please cease- 

and-desist from using “Web 2.0” door Nate Anderson op 26 mei 2006 gepubliceerd op ars 

technica blijkt van niet. Een Ierse non-profit organisatie probeerde de term te gebruiken voor 

een opkomende web 2.0 conferentie en kreeg een dwingende brief van O'Reilly en kornuiten 

om te staken met het gebruik van “onze term” zoals dit beschreven stond in de brief. Het is 

opmerkelijk dat O'Reilly het over delen heeft wanneer hij de term beschrijft, de term zelf is 

echter het eigendom van O'Reilly en mag niet gedeeld worden. Het deponeren van de term als 

handelsmerk geeft aan dat O'Reilly ook niet van plan is om de term ooit te gaan delen. Dit roept 

de vraag op wie O'Reilly eigenlijk is, en wat voor een baat hij erbij heeft om de Web 2.0 hype in 

gang te zetten. 

Op de officiële biografie van O'Reilly is het volgende te lezen: “His active engagement with 

technology communities drives both the company's product development and its marketing. Tim 

has built a culture where advocacy, meme-making, and evangelism are key tenets of the 

business philosophy.” (O'Reilly Media Inc. 2007). Het maken van een 'meme' is één van de 

basisprincipes van een zakelijke filosofie. Een meme is een “unit of cultural information” 

(Wikipedia 2007) zoals het anonieme collectief van Wikipedia ons leert. Tim O'Reilly ziet Web 

2.0 ook als een meme zoals blijkt uit zijn artikel What is Web 2.0 uit 2005 waarin hij zegt: “The 

question is particularly urgent because the Web 2.0 meme has become so widespread that 

companies are now pasting it on as a marketing buzzword, with no real understanding of just 

what it means.” (O'Reilly 2005). 

De term Web 2.0 is gecreëerd vanuit het perspectief om te dienen als een basisprincipe van 

een zakelijke filosofie. Dat Tim O'Reilly een duidelijke commerciële insteek heeft blijkt tevens uit 

de volgende prestatie zoals beschreven in zijn officiële biografie: “1993. O'Reilly's Global 

Network Navigator site (GNN, which was sold to America Online in September 1995) was the 

first web portal and the first true commercial site on the World Wide Web.” (O'Reilly Media Inc. 

2007). 

Tim O'Reilly bouwde de allereerste echte commerciële website, dat hij al snel geld zag in het 

wereldwijde web valt niet te ontkennen. Voorop gesteld moet worden dat geld verdienen geen 

negatieve activiteit is, maar het is lastig om Web 2.0 te zien als een revolutie te erkennen 

wanneer het voornamelijk vanuit kapitalistische en commerciële beweegredenen opgezet is. 



Conclusie 

In het eerste hoofdstuk is het idee van een cultuur industrie van Adorno besproken en de vraag 

gesteld in hoeverre het Web 2.0 als tegengif van de cultuur industrie gezien kan worden. In 

hoofdstuk twee wordt gekeken naar de manier waarop Web 2.0 als revolutie wordt betiteld in 

twee verschillende online artikelen. Het is opvallend dat beide artikelen ongenuanceerd zijn en 

de nadruk leggen op de macht die de gebruiker heeft, zonder daadwerkelijk aan te geven hoe 

deze macht terug te zien is binnen Web 2.0 diensten. Er is sprake van een 'self-fulfilling 

prophecy'; wanneer de bedrijven die zich bezighouden met Web 2.0 de hype blijven voeden met 

dergelijke artikelen zorgen zij ervoor dat het aantrekkelijk wordt om te investeren in Web 2.0 

diensten. Dat een web 2.0 dienst zoals YouTube de indruk geeft dat het een bevrijdend gebruik 

van de media stimuleert blijkt wanneer het gereflecteerd wordt op de theorie van Enzensberger. 

Het omgekeerde, een onderdrukt gebruik van de media, is echter te zien wanneer er naar de 

onderliggende processen van YouTube wordt gekeken. YouTube wordt onderdrukt door 

kapitalistische en politieke processen en bezwijkt onder de druk van beide om op deze manier 

content te censureren. De gebruiker heeft niet de macht over zijn eigen filmpjes, nadat de 

filmpjes geplaatst zijn op YouTube kan deze ermee doen wat het wil. In hoofdstuk zes laat 

Lanier zien dat er zelfs gevaar dreigt in de manier waarop het collectief te werk gaat en hoe de 

context van content binnen een anonieme metavorm verdwijnt. Deze kapitalistische 

metavormen verdienen meer dan de individuen die de content creëren. In hoofdstuk zeven 

wordt O'Reilly bekritiseerd vanwege zijn kapitalistische inslag en de manier waarop hij de term 

Web 2.0 gebruikt om er economisch beter van te worden. Het aspect van delen is volgens 

O'Reilly een belangrijk onderdeel van Web 2.0, maar zodra iemand probeert de term Web 2.0 te 

delen is de kans groot dat deze een brief van de advocaat van O'Reilly kan verwachten. 

Er bestaat een kromme verhouding in de manier waarop Web 2.0 wordt neergezet en de 

manier waarop het in zijn werking gaat. Waar Web 2.0 wordt binnengehaald als een revolutie 

en een bevrijding voor de gebruiker is het eerder een vermomd kapitalistische werking die 

ervoor zorgt dat de gebruiker content creëert welke financieel wordt uitgebuit door de grotere 

metapartijen. Het is daarom belangrijk om kritisch te blijven kijken naar de ontwikkelingen van 

Web 2.0 en voornamelijk de manier waarop het binnen de maatschappij wordt neergezet als 

zijnde bevrijdend en de manier waarop de gebruiker macht zou hebben. Web 2.0 is niet de 

beloofde revolutie, maar slechts een wolf in schaapskleren. 



Literatuurlijst 

Theodor W. Adorno, The culture industry: Selected essays on mass culture, London/New York: 

Routledge, 1991 

Eran Arkin, “Top Web 2.0 Sites”, Movers 2.0 – Follow the Web 2.0 traffic trends, 9 Apr 2007, 

 

Paul Bleicher, “Web 2.0 Revolution: Power to the People.”, Applied Clinical Trials, 1 Aug 2006, 

ACT Magazine, 8 Apr 2007 

 

Manuel Castells, The rise of the network society, Malden: Blackwell Publishers, 1996 

Hans Magnus Enzensberger, “Constituents of a Theory of the Media.”, Video Culture: A Critical 

Investigation, Ed. John Hanhardt, New York: Peregrine Smith Books, 1986 

Will Head, “Google YouTube success 'not a given'.”, vnunet.com, 13 Oct 2006, 8 Apr 2007, 

 

Jaron Lanier, “ Digital Maoism: The Hazards of the New Online Collectivism.”, Edge, 30 Mei, 

2006, 8 Apr 2007, 

 

Lawrence Lessig, “The Ethics of Web 2.0: YouTube vs. Flickr, Revver, Eyespot, blip.tv, and 

even Google.”, Lessig Blog, 20 Oct 2006, 9 Apr 2007, 

 

O'Reilly Media, inc., “Tim's Bio.”, oreilly.com, 2007, 8 Apr 2007, 

 

Tim O'Reilly, “Web 2.0: Compact Definition.”, O'Reilly Radar, 10 Jan 2005, 9 Apr 2007, 

 

Tim O'Reilly, “What Is Web 2.0: Design Patterns and Business Models for the Next Generation 

of Software.”, O'Reilly, 30 Sep 2005, 8 Apr 2007, 

 



Itha de Sola Pool et al., “Foresight and Hindsight: The Case of the Telephone.”, The Social 

Impact of the Telephone, Cambridge, Massachusetts: The MIT Press, 1977 

Ryan Singel, “YouTube Agrees To Help Government Censors.”, 27B Stroke 6, 6 Apr 2007, 

Wired News, 8 Apr 2007, 

 

Bill Thompson, “Learning to love Web 2.0.”, BBC NEWS, 27 Mar 2006, 8 Apr 2007, 

. 

YouTube, inc., “About YouTube.”, YouTube, 2007, 9 Apr 2007, 

 


De waardering van Hyperlinks Sam Wierema 

Abstract 

De waardering van Hyperlinks 

Sam Wierema, Universiteit Utrecht 

In dit artikel zal de hyperlink geanalyseerd worden binnen de aangenomen revolutie van 

Web 2.0. De hyperlink wordt daarbij in de context van sociale netwerken geplaatst, en 

gekeken wordt of het gebruik van hyperlinks binnen deze sociale netwerken, maar vooral 

binnen netwerk theorie, een vernieuwde blik nodig heeft. Door middel van analyse van 

de Social Network Analysis, de Hyperlink Network Analysis en de Actor – Netwerk 

Theorie zal de hyperlink worden getoetst op bruikbaarheid binnen de theorieën en de 

hyperlink als object van analyse binnen die theorieën. Hieruit zal geconcludeerd worden 

dat Netwerk Theorie relatief weinig aandacht besteed aan hyperlinks, maar dat dit een 

onderkenning is van de functionaliteit en waarde van hyperlinks binnen de netwerk 

theorie. Een nieuw model van een hyperlink netwerk zal worden geïntroduceerd om 

deze onderkenning op te vangen. 

Kernwoorden: hyperlinks, sociaal netwerk, web 2.0 

“Hyperlinking is the foundation of the web” (O’Reilly 2005). Deze uitspraak van Tim O’Reilly zegt 

het eigenlijk allemaal. Hyperlinking is de kern van het web. Hij vergelijkt het met het menselijk 

brein waar de synapsen met elkaar linken om informatie over je lichaam en je bewustzijn over 

te brengen. Zonder deze links zou je lichaam niet goed functioneren. Zo is bij dyslectische 

mensen vaak de linkerhelft van het brein slecht verbonden met de rechterhelft. Het zou eens 

goed zijn om te bedenken wat het web zou zijn zonder de mogelijkheid om met elkaar te linken. 

Het antwoord is duidelijk, dan zou er geen web zijn. Immers bestaat een spinnenweb bij de 

gratie van de touwen die hem tot een geheel brengen. De mogelijkheid om te linken van het 

ene punt naar het andere is de kracht van het web, maar tegelijkertijd ontstaat er een zwakte. 

Niet alleen het wegvallen van de link maakt het web moeilijker te navigeren. Wanneer de 

punten uitvallen die de linken naar anderen wordt de link automatisch verzwakt. Gezien de 

complexiteit van hyperlinks, zowel als term als analytisch object, is het echter verbazend dat er 

binnen de netwerk theorie relatief weinig aandacht besteed. 

Definitie Hyperlinks 

Zoals O’Reilly terecht opmerkte behoort hyperlinken tot de basisprincipes van het web. Niet 

alleen verzorgen zij de relatie tussen verschillende punten binnen een netwerk, ze maken deze 

relaties ook nog eens makkelijk te navigeren. Maar wat betekent nou precies die hyperlink? “A 

hyperlink may be defined as a technological capability that enables one specific website (or 



webpage) to link with another” (Park 2003, p. 49). De hyperlink legt een relatie tussen meerdere 

elementen binnen het internet. Het is echter een misvatting om te denken dat de hyperlink 

alleen verantwoordelijk is voor het leggen van relaties, of de uiterlijke vertoning van relaties. De 

hyperlink is ook “as the word suggest[s], […] a way of drawing connections between things, a 

way of forging semantic relationships” (Johnson 1997, p. 111). Niet alleen wordt een relatie 

gelegd tussen twee of meerdere punten binnen een netwerk, maar er wordt ook een waarde 

toegekend aan de relatie die middels de hyperlink ontstaat. Het zou onjuist wezen om te 

beweren dat de relatie die gelegd is zijn waarde ontleend aan de hyperlink die de relatie tot 

stand heeft gebracht. Dit zou een technologisch determinisme vooronderstellen, waarbij wordt 

voorafgegaan aan het feit dat de gelegde relatie het resultaat is van een auteur. Een persoon 

die met het schrijven van een link, een bepaalde waarde geeft aan datgene wat hij schrijft. Dus, 

hoewel de hyperlink in dat geval de waarde van de relatie overneemt, is deze niet bepaald 

vanuit de hyperlink zelf. De hyperlink bevindt zich echter op nog meer vlakken als object van 

analyse, met name op het vlak van technisch protocol. 

“[…] As a general interface convention, the link should usually be understood as a 

synthetic device, a tool that brings multifarious elements together into some kind of orderly unit” 

(Johnson 1997, p. 111). Niet alleen een semantische waarde wordt samengevat in een link, 

maar ook, een technische waarde. Park definieert de hyperlink zelfs als een technologische 

vermogen (2003, p. 49). Deze technische waarde kan zich bijvoorbeeld manifesteren in 

protocol. “At the core of networked computing is the concept of protocol. A computer protocol is 

a set of recommendations and rules that outline specific technical standards.” (Galloway 2004, 

p. 6). Een link roept de browser aan om het adres op te zoeken in een DNS server, en deze 

vervolgens te leveren aan diegene die de link heeft geklikt. Het hangt dan zelfs nog af van het 

type link dat gegeven wordt; deze kunnen namelijk niet alleen in verschillende vormen gegoten 

worden (binnen Javascript bijvoorbeeld), maar ook kunnen zij binnen HTML (over het algemeen 

genomen, de taal van het web) verschillende attributen krijgen. Geconcludeerd mag worden dat 

hyperlinks een relatie aanduiden tussen twee verschillende punten binnen een bepaald 

netwerk, en dat de semantische en technische vormgeving van de hyperlink een indicatie is van 

zijn kracht en zijn waarde. Het zijn juist deze kracht en deze waarde die in netwerk theorie niet 

aan de orde komen. 

Definitie Web 2.0 en het sociale domein 

Zoals Van der Bij al eerder aangaf: “de term Web 2.0 is lastig te definiëren, heeft een 

ambivalent karakter en blijkt, net als het netwerk dus geen eenduidige betekenis te hebben.” 

(2007, p. 5). Dit ambivalente karakter manifesteert zich in het gebruik van de term door zowel 

wetenschappers, webdesigners, internet experts, journalisten, en eigenlijk iedereen die zich op 

het vlak van internet bezig houdt. In dit specifieke geval refereert Web 2.0 naar de ontwikkeling 

van sociale netwerken online. De term sociaal netwerk is evenals Web 2.0 een erg ambivalente 



term, die op meerdere niveaus geplaatst kan worden. De definitie van Garton et al. biedt in dit 

geval uitkomst: “when a computer network connects people or organizations, it is a social 

network” (1997). Het gaat hier om een netwerk van mensen die middels een computer netwerk 

een relatie met elkaar tot stand hebben gebracht. Ook hierbinnen kunnen meerdere 

verschillende types, groottes en dieptes aan worden gemerkt. 

De analyse van hyperlinks binnen netwerk theorie kan binnen meerdere typen 

toegepast worden en is niet noodzakelijk gelimiteerd tot een bepaald type sociaal netwerk. 

Zoals Park (2003) al laat zien zijn meerdere mogelijkheden voorhanden om hyperlinks te 

onderzoeken. Niet alleen zijn de typen hyperlinks per website te onderzoeken, maar tevens zijn 

verschillende typen hyperlinks te onderscheiden. Door de hyperlink te vervangen met een 

werkwoord komen de verschillende functionaliteiten van de hyperlink beter aan het licht. Een 

van deze werkwoorden is verwijzen, of aanbevelen, of beoordelen. Deze werkwoorden hebben 

allemaal als hyperlink een verschillende functionaliteit. Op Web 2.0 websites als Youtube, Digg, 

Amazon en anderen zijn deze werkwoorden aan de orde van de dag. Het is vanwege het 

aanbieden van de werkwoorden (in de vorm van hyperlinks) als services op deze websites dat 

hyperlinks binnen netwerk theorie nieuwe aandacht verdienen. 

Niet eerder was de hyperlink zoveel waard als binnen Web 2.0. Dit betekent, zoals eerder 

aangegeven, niet dat de hyperlink geen rol van betekenis speelde in de lange periode voor het 

begin van de aangenomen revolutie, in tegendeel, de hyperlink is altijd al de kern, de spil 

geweest in het bestaan van het internet. Nooit eerder echter is op een dergelijk grote schaal 

gebruik gemaakt van de hyperlink door daar een waarde aan toe te kennen. Tevens moet 

ontkracht worden dat de evolutie van de hyperlink een plotselinge was. De waardering van de 

hyperlink kent verschillende fasen, die sinds de popularisatie van de term Web 2.0 alleen maar 

exponentieel is toegenomen. In hoeverre deze exponentiele evolutie een devaluering laten zien 

van de hyperlink indiceren is een vraag die daarbij blijft hangen. Ironisch gezien is de intentie 

van het veelvuldig gebruik van linken het indiceren van waardevolle relatie, maar tegelijkertijd 

propageert een dergelijke vloedgolf aan sociale applicaties, gebruik makend van hyperlinks, 

een devaluatie van de hyperlink als ruilmiddel binnen het sociale netwerk. 

Netwerk Theorie en Hyperlinks 

Binnen netwerk theorie zijn hebben verschillende auteurs zich bezig gehouden met de vraag 

hoe het internet zich profileert als netwerk. Daarbij zijn zij specifiek gericht op een bepaalde 

methodiek om eigenschappen aan het netwerk te ontlenen. In het onderstaande worden 

daarvan enkele belangrijke besproken. 



Social Network Analysis 

In Social Network Analysis (SNA) “the unit is the relation” (Garton et al. 1997). In tegenstelling 

tot veel andere theorieën over het netwerk gaat het in SNA om de relaties binnen het netwerk. 

Wat zijn relaties, en in welke context komen deze relaties voor in het netwerk, zijn vragen die 

vanuit SNA gesteld worden. Hierin wordt zelfs een onderscheid gemaakt tussen “relations” en 

“ties”. Hoewel op het eerste gezicht niet veel onderscheid zou kunnen gemaakt worden tussen 

de twee termen, bieden Garton et al. (1997) toch enige uitleg: “a tie connects a pair of actors by 

one or more relations.”. ‘Relation’ kan in dit geval opgevat worden als een analytisch object dat 

zich bevindt binnen de ‘tie’. Het hoeft echter niet zo te zijn dat relations zich binnen een ‘tie’ 

bevinden. Een ‘relation’ tussen twee mensen kan ook onbewust tot stand komen, waarbij 

meerdere mensen een zelfde karakteristiek bezitten zonder enige kennis van de ander te 

hebben, of daar in direct contact mee te staan. Dit gegeven, dat er een gelaagdheid is in de 

analyse van een sociaal netwerk is zeer belangrijk voor de analyse van hyperlinks binnen dit 

zelfde sociale netwerk. Wanneer we de verschillende gelaagdheden binnen een hyperlink 

netwerk aanschouwelijk maken, zal de hyperlink zich bevinden tussen de ‘relation’ en de ‘tie’. 

De functie van de hyperlink binnen de SNA blijft echter onduidelijk. Zoals Elmer aangeeft: 

“social network researchers and media ethnographers would likely argue that hyperlinks are by 

themselves a poor indicator of social networks and association.” (2006, p. 13). 

De ontbrekende factor in SNA is echter de technische factor. In de vergelijking met 

andere invalshoeken binnen CMC (Computer Mediated Communication) onderzoek zeggen 

Garton et al. (1997) nog: “much CMC research concentrates on how technical attributes of 

different communication media might affect what can be conveyed via each medium.”. Binnen 

het onderzoek naar hyperlinks is het juist deze technische factor die aangeeft hoe een bepaalde 

relatie binnen de sociale netwerken wordt aangegaan, of in hoeverre hyperlinks uit zichzelf een 

netwerk vooronderstellen. Het belang om deze technische eigenschappen te ontsluiten is 

binnen SNA echter niet heel groot. SNA houdt zich echt specifiek bezig met de relatie die 

ontstaat tussen twee personen, hyperlinks zouden hierbij niet meer als een begeleidende rol 

spelen, of mogelijk geen rol. De kracht van SNA ligt op het gebied van de typering en analyse 

van de relatie. “Relations […] are characterized by content, direction and strength” (Garton et al. 

1997). Wanneer we een dergelijke typering van een algemene relatie transponeren naar de 

hyperlink, zal duidelijk worden dat de hyperlink binnen het online sociale netwerk een zelfde 

functionaliteit met zich meedraagt. Ook de hyperlink heeft een bepaalde inhoud, namelijk de 

verwijzing en mogelijk ook de titel van de verwijzing en de manier waarop deze tot stand moet 

komen (bijv. moet de hyperlink een nieuw scherm openen? ). Ook de hyperlink heeft een 

bepaalde richting. De karakterisering van de richting die hyperlinks met zich meedragen is 

uitgebreid geanalyseerd door George Landow (2006), die in zijn boek Hypertext 3.0 meer dan 

negen typen links onderscheid en deze karakteriseert op o.a. de richting die de link aangeeft. 

De kracht van de hyperlink is binnen netwerk theorie het meeste onderschatte element. Terwijl 



juist op dit vlak de meeste dingen te vertellen zijn over de opbouw en potentiële zwakheden van 

het netwerk. De kracht van de hyperlink is op twee gebieden te vinden, binnen de sociale 

wetenschappen; dat wil zeggen de nadruk die auteurs van hyperlinks op bepaalde links leggen. 

En ten tweede in de technologische context van een webomgeving. Dus niet alleen de inhoud 

van de hyperlink zelf, maar ook de context waarin deze zich bevindt. 

Hyperlink Network Analysis 

Binnen Hyperlink Network Analysis (HNA) wordt juist de nadruk gelegd op de hyperlink als 

netwerk en het effect daarvan op interactie. “Hyperlink network analysts argue that despite the 

Internet’s brief existence, its increasing role in communication has been mode possible by the 

continual change in the structure of the network of hyperlinks.” (Park 2003, p. 53). Het valt 

moeilijk te ontkennen dat hyperlinks een groot deel van het internet voor ons ontsluiten, dus het 

argument dat hyperlinks verantwoordelijk zijn voor de toegenomen communicatieve ervaring 

van het internet is makkelijk gemaakt. HNA is in deze een uitbreiding of verbetering van de 

SNA, mede doordat het juist de technische elementen met zich meeneemt bij het beoordelen 

van een netwerk structuur. “[…] HNA requires a content analysis of HTML (Hyper Text Markup 

Language) data to determine if there is a bilateral hyperlink between two websites or how many 

hyperlinks they share throughout webpages” (Park 2003, p .58). Wat HNA wel doet in 

tegenstelling tot SNA is hyperlinks gelijkstellen aan de relaties die binnen SNA worden 

aangegeven. Maar het onderzoek naar hyperlinks is binnen HNA zeer beperkt. Juist de meer 

technische benadering van de hyperlink is veelzeggend voor de beperktheid van de resultaten 

van HNA. 

“Hyperlinks only suggest networking, they cannot specify the exact condition and 

reasons for shared linking without additional forms of analysis” (Elmer 2006, p. 13). HNA 

ontleent veel resultaten aan de kwantificering van hyperlink binnen een netwerk. Het aantal 

links wordt geteld en hieraan worden bepaalde conclusies ontleend. De uitkomst van een 

dergelijke analyse is “hyperlinks in a networked fashion – meaning it renders a map of sites that 

indicate both outgoing and incoming shared links […], giving a networked context to seemingly 

disparate pages and sites.” (Elmer 2006, p. 13). De uitkomst, zoals Elmer terecht aangeeft is 

een plaatje waarop de relaties tussen verschillende pagina’s en verschillende sites worden 

aangegeven in hoeveelheden. Het volgt dan ook dat bepaalde sites meer links vergaren dan 

andere sites, en dat deze, wanneer de analyse te kort zou komen, worden geïnterpreteerd als 

belangrijke links. HNA gaat ten onder aan de eerder aangegeven noodzaak van de kracht van 

de link in kwestie. Een grote kwantiteit aan links betekent niet automatisch dat de pagina 

waarnaar verwezen wordt belangrijk is voor diegenen die verwijzen. Wanneer als voorbeeld de 

Hyves pagina van Premier Balkenende nemen ziet men dat deze 54995 vrienden heeft 1 . De 

1 Gecontroleerd op 11 april 2007, url: http://jpb.hyves.nl/ 



vraag die hier echter belangrijk is, is niet hoe het netwerk er uit ziet, maar waar in het netwerk 

de sociale interactie plaats vindt. De hyperlink is binnen deze context niet meer dan een 

verwijzing van 54995 mensen naar Premier Balkenende, het zegt niets over de kracht van de 

relatie die daarmee wordt bewerkstelligt. Het is dan ook niet verbazend dat Park zijn laatste 

alinea bijna volledig weidt aan het stellen van vragen over de gebruikte methode, maar volledig 

toegeeft dat op het gebied van hyperlink netwerken nog veel vragen, zeker in relatie tot SNA, 

onbeantwoord blijven. 

Actor-Network Theory 

In tegenstelling tot de kwantitatieve aanpak van HNA biedt Actor - Netwerk theorie een goede 

tegenhanger. “the Actor Network Theory attempts to overcome […] the slicing of a continuous, 

“hybrid” reality into analytical domains” (Stalder 1997). Waar HNA en SNA in feite tegenpolen 

waren is het Actor - Netwerk perspectief gericht om deze tegenstellingen of tekortkomingen 

binnen methoden te compenseren. Het gaat hier niet om het samenvoegen van de theorieën, 

maar om het besef dat bepaalde studieobjecten niet gecategoriseerd moeten worden in 

bepaalde domeinen, in bepaalde methodes. De complexiteit van de Actor - Netwerk theorie ligt 

hem in het feit dat een netwerk eigenlijk nooit af is. Een netwerk is een dynamisch object, dat 

zich subjectief laat analyseren door wetenschappers. Wat gezegd wordt over een bepaald 

netwerk op een bepaald moment zegt iets over het moment waarop het netwerk werd bekeken. 

Dit wil niet zeggen dat de resultaten niet goed zijn, of dat ze geen waarde op zich hebben. Het 

is belangrijk om te concluderen dat in een andere omgeving of een andere tijd, de waarde die 

ontleend worden aan onderzoek anders hadden kunnen zijn. 

Actor - Netwerk theorie gaat in feite om relaties: “the core of the actor-network approach 

[is] : a concern with how actors and organisations mobilise, juxtapose and hold together the bits 

and pieces out of which they are composed.” (Law 1992, p. 6). Maar was is de staat van de 

hyperlink binnen de Actor - Netwerk theorie? Is het een actor, of is het een netwerk, of is het 

beide? Het antwoord op de vraag ligt aan de manier waarop er gekeken wordt naar de hyperlink 

zelf. Wanneer wij deze analyseren in het kader van zijn protocol, zouden we concluderen dat de 

hyperlink een actor is binnen het netwerk. Wanneer we de relatie tussen twee webpagina’s 

zouden nemen, zoals dit binnen HNA gebeurt, zou de hyperlink een mogelijke actor zijn, die 

tegelijkertijd het netwerk van protocollen in zich heeft. Maar ook hier vervalt de analyse snel in 

een analyse van mogelijke verbindingen en niet zozeer in de analyse van de kracht of de 

betekenis van die verbindingen binnen het grotere systeem. Het gaat dan ook niet om de 

effecten, zoals in het Actor - Netwerk: “Actor Network […] allows you to produce some effects 

that you would have never obtained by any other social theory.” (Latour 2004). Het gaat om de 

manier waarop deze effecten tot stand zijn gekomen in het netwerk van hyperlinks. 



De hyperlink opzijgeschoven ? 

De hyperlink is binnen bepaalde theorieën en methoden toepasbaar, zeker wanneer gepraat 

wordt over relaties tussen twee punten binnen het netwerk. Met uitzondering van HNA wordt 

echter weinig krediet gegeven aan de hyperlink als waardevol studieobject. Dit is frappant, 

omdat de hyperlink toch het web zoals wij het kennen ontsluit. Zonder hyperlinks zou het 

netwerk mogelijk niet eens in dezelfde vorm bestaan. 

“Understanding the hyperlink structure is fundamental to understanding 

the Web connectivity structure, because hyperlinks have been used in 

web indexing and information retrieval, as well as page ranking. If the 

Web were a car, hyperlinks would be the engine, because without 

them, we are not going anywhere.” (Noruzi 2005) 

De hyperlink als motor van de auto internet is een idee dat door veel wetenschappers in hun 

analyse van het netwerk tekortschiet. Niet omdat zij de hyperlink vergeten, in tegendeel, veel 

analyses hebben het juist over de hyperlink als belangrijke factor binnen een bepaald netwerk. 

Wat aan dergelijke analyses echter schort is het feit dat de hyperlink als kwantitatief object 

wordt ingezet om de punten binnen het netwerk kracht bij te zetten. Hoe meer links je hebt, hoe 

belangrijker het punt. Dit is echter misleidend; de kracht van link is aanzienlijk belangrijker dan 

de hoeveelheid links. Om deze kracht echter te onttrekken aan de hyperlink zelf is een klein 

gedeelte van wat er gedaan zou moeten worden. De context van de hyperlink zou ook 

onderzocht moeten worden. Noruzi merkt op dat “link context is an important aspect of link 

analysis” (2005). Door de plaats van de link in zijn context te beschouwen kan tot op zekere 

hoogte beschouwd worden op welke manier de hyperlink en de daarop volgende relatie 

geïnterpreteerd kan worden binnen een netwerk. Pas wanneer je bijvoorbeeld SNA zou 

toepassen op dergelijke resultaten zou het plaatje een stuk completer worden, omdat dan de 

sociologische waarden toegekend door de auteur aan een pagina of link, gecombineerd wordt 

met de waarde van de hyperlink binnen het netwerk van de ontvanger. 

De hyperlink is niet langer alleen een indicator van een andere site, of van het bestaan 

van een bepaalde relatie. “Hyperlinks serve as deitic signs, meaning they not only point to – or 

signify – other documents and resources, they enable material effects” (Elmer 2006, p. 16). De 

hyperlink heeft een bepaald effect op het netwerk en op de punten in het netwerk. Een 

traditioneel model van het netwerk, zonder deze nadruk zou zichtbaar maken de grootte van 

bepaalde punten, die belangrijk zijn in het netwerk. Tevens zou het aantal links zichtbaar zijn. 

Van de eerste visualisering van het netwerk moet echter worden afgestapt. Niet langer kan men 

de grootte van een bepaald punt waarborgen door het aantal links dat zich er aan vastkleeft, of 

een derde externe factor. Een nieuw model voor zou moeten worden geïntroduceerd die recht 

doet aan de waardering van de hyperlink binnen het netwerk. 



In Figuur 1 zien we en 

dergelijk netwerk. De punten in het 

netwerk zijn gelijk, omdat niet 

gemeten wordt hoe groot ze zijn, of 

hoeveel links ze hebben. In plaats 

daarvan worden de relaties die een 

bepaald punt met een ander punt in 

het netwerk gemeten. De dikte van de 

lijn indiceert vervolgens de kracht van 

de link voor de ontvanger van de link 

alsmede de auteur ervan. Dit model 

heeft als voordeel dat het punten, net 

als in Actor - Netwerk theorie als 

object van studie als gelijke 

beschouwt, maar dat de waarde van 

een punt ligt in de relaties die het onderhoudt binnen het netwerk. 

Conclusie: een nieuw type hyperlink netwerk 

Figuur 1: een nieuw hyperlinked netwerk model 

Binnen netwerk theorie is nog niet voldoende aandacht besteed aan de effecten van hyperlinks 

binnen bepaalde netwerken. Er wordt op zeer mathematische wijze een onderscheid gemaakt 

tussen het aantal links dat een bepaald punt ontvangt en het gewicht van de link als gevolg van 

deze link. Er is echter geen of weinig aandacht aan de specifieke functionaliteiten van 

hyperlinks, zeker wanneer deze in werkwoord vorm te vinden zijn. 

De hyperlink in deze als technische factor is bepalend voor de ervaring van het medium 

zelf. Het gaat te ver om te zeggen dat hyperlinks persé het internet maken tot wat het is. 

Technisch gezien is internetten zonder hyperlinks mogelijks. Wanneer gekeken wordt naar 

Peer-to-Peer software is dit volkomen duidelijk; zonder gebruik te maken van hyperlinks worden 

verschillende punten binnen het netwerk verbonden. Het beste zou de hyperlink beschouwd 

kunnen worden bij een vergelijking met de metafoor surfen op het internet. Wanneer surfen op 

het internet betekent dat een gebruiker een golf of een stroom aan informatie krijgt te verwerken 

(bijv. het bekijken van enkele websites) zou de hyperlink in dit geval beschouwd kunnen worden 

als surfplank. Als dat object waarmee van golf naar golf zou kunnen worden gesurft. 

Tegelijkertijd zou de hyperlink kunnen fungeren als punt binnen bepaalde golven waarbij een 

stabiele rit is gegarandeerd. Nu zijn stabiliteit en objectivering van hyperlinks als motor, als 

surfplank, misleidend en geven een verkeerde indruk van de functie van hyperlinks binnen het 

netwerk. Wan wat gebeurt er bijvoorbeeld als de hyperlink verwijst naar een pagina die zijn 

adres heeft veranderd. De pagina bestaat in feite nog wel, maar de gebruiker kan er niet meer 

komen vanuit de gegeven hyperlink. 



Maar op welke positie moeten wij hyperlinks nu beschouwen binnen netwerk theorie. 

Gesteld kan worden dat de hyperlink zich op een laag bevindt tussen datgene wat verbonden 

wordt (de gestelde relatie) en de manier waarop deze verbinding is geschreven (de context). 

Alleen door op dit niveau de hyperlink in zijn volledigheid te aanschouwen is de volle 

functionaliteit van de hyperlink te analyseren. 



Literatuur 

Greg Elmer, “Re-tooling the network: Parsing the Links and Codes of the Web World”, 

Convergence, Vol 12(1), London: Sage Publications, pp. 9-19 

Alexander R. Galloway, Protocol: How control exists after decentralization, Cambridge: MIT 

Press, 2004, pp. 2-78 

Laura Garton, Caroline Haythornthwaite & Barry Wellman, ‘Studying online social 

Networks’ Journal of Computer-Mediated Communication 3 (1) Juni 1997 

 

Steve Johnson, Interface Culture : How New Technology Transforms the Way We Create and 

Communicate, New York: Basic Books, 1997 

George P. Landow, Hypertext 3.0 : Critical Theory and New Media in an Era of Globalization, 

Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 2006 

Bruno Latour, 'A prologue in the form of a dialog between a Student and his (somewhat) 

Socratic Professor peer reviewed journal about digital culture' Bruno Latour's Web Site, May 

2004, 

 

John Law, 'Notes on the theory of the actor network: Ordering, strategy and heterogeniety', 

Systems Practice 5 (4), 1992, 

 

Alireza Noruzi, Editorial, Webology, 2(3), editorial 5, (2005), 

 

Tim O'Reilly, “What Is Web 2.0: Design Patterns and Business Models for the Next Generation 

of Software.”, O'Reilly, 30 Sep 2005, 8 Apr 2007, 

 

Han Woo Park, ‘Hyperlink network analysis: A new method for the study of social 

structure on the Web’ Connections 25 (1) 2003, pp. 49-61 

Felix Stalder, More on Bruno Latour, Nettime Mailinglist, 1997

Web 2.0 binnen het veld van netwerktheorie - NetworkTheory.nl

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?