Toekomst Chartervaart Harlingen - Festina Lente

Economische invloed
van de
chartervaart in Harlingen
De betekenis van de bruine vloot in Harlingen
17 april 2004

Colofon.
Uitgave en copyright: BBZ/VBZH
Harlingen, Enkhuizen 2004
Teksten BBZ: Jaap Baalbergen
Teksten VBZH: Jaap Gomes, Gijs van Hesteren
Vormgeving: Gijs van Hesteren
Foto’s: Inge van Hesteren-Dirven
2

Inhoudsopgave
Voorwoord 4
Programma Vlootdag 17 april 2004 5
Verantwoording Vlootdag en Debat 6
Achtergronden Chartervaart in Harlingen 7
Onderzoek BBZ-VBZH door Jaap Baalbergen 9
Inleiding
BBZ
Geschiedenis chartervaart
Toekomst chartervaart
Havenfaciliteiten in de toekomst
Het onderzoek
Over brongegevens
Representativiteit
Kencijfers Harlinger vloot
3

Voorwoord
Voor u ligt het resultaat van gezamenlijke inspanning: de BBZ als landelijke
koepelorganisatie en de VBZH als directe belangenbehartiger van de Harlinger schippers
hebben samengewerkt aan een blik in vogelvlucht op verleden, heden en toekomst van de
charterzeilvaart in de westelijke Waddenzee.
Allereerst leggen wij in dit document uit waarom wij jaarlijks de Vlootdag organiseren.
Vervolgens gaan we in op de achtergronden van onze aanwezigheid in Harlingen. Dit
gedeelte kunt u tevens zien als een onderliggend discussiestuk voor het micro-symposium ter
gelegenheid van de Vlootdag op 17 april 2004.
Vervolgens kunt u de resultaten aantreffen van het onderzoek dat Jaap Baalbergen,
beleidsmedewerker van de BBZ, heeft verricht naar de ‘harde cijfers’. We denken daarmee de
economische betekenis van de chartervaart voor de economie van Harlingen te hebben
kunnen aantonen.
Het VBZH-bestuur hoopt, dat deze cijfers een nieuw en beter licht werpen op de
mogelijkheden en onmogelijkheden van onze jonge bedrijfstak.
Vervolgens treft u een beknopte analyse aan van de te verwachten ontwikkelingen en
behoeftes inzake de bruine vloot van Harlingen, met tot slot een samenvatting van de door ons
verwachte trends.
Wij zien een goede toekomst voor het zeilende passagiersschip. Zeker in combinatie met de
kwaliteiten van onze thuishaven, de havenstad Harlingen, en van het uitgestrekte natuurgebied
dat we inmiddels als onze achtertuin zijn gaan beschouwen: de Waddenzee!
Het VBZH-bestuur
April 2004
4

Programma Vlootdag, 17 april 2004
12.00 uur
ontvangst op het stadhuis
12.15 uur
5
Postbus 136
8860 AC Harlingen
Tel. 0517 434468
Bank ABNAMRO
Rek.nr.580476294
Kv K. Leeuwarden
v er.register 51.10
• opening door VBZH-voorzitter Cees Swier. Hij geeft een toelichting over de
economische betekenis van de bruine zeilvaart voor Harlingen.
• Traditionele zeilvaart: een milieuvriendelijke bedrijfstak met gedragsbeïnvloedende
werking en een historische uitstraling.
• Mr. J.M. Visser, de burgemeester van Terschelling, spreekt over het plan om
ondernemers medeverantwoordelijk te maken voor de openbare orde.
14.00 uur
Rondgang over de Noorderhaven, bezichtiging traditionele klippers en tjalken.
14.30 uur
Lunch.
15.30 uur
Opening zeilseizoen met rondvaart en borrel

Vlootdag niet alleen een vlootpresentatie
De komst van de bruine vloot in Harlingen, begin jaren tachtig, ging gepaard met veel
particulier initiatief, maar ook met groeipijnen: onderlinge wedijver en strijd met
havenbeheerders en autoriteiten. Er kwam een moment dat het zo niet langer kon.
In 1993 richtten de schippers van de bruine vloot in Harlingen de V.B.Z.H. (Verenigde
Bruine Zeilvaart Harlingen) op. De jonge vereniging voldeed aan een behoefte, zowel voor de
schippers als voor de gemeente Harlingen. Eerstgenoemden hadden behoefte aan
duidelijkheid (wie hoort bij ons, wie niet?) en aan vaste ligplaatsen en voorzieningen; de
gemeente wilde na al het gehannes eindelijk kunnen spreken met één centrale
onderhandelingspartner.
Al vanaf het oprichtingsjaar organiseerde de vereniging een vlootdag in en rond de
Noorderhaven. Daarmee lieten zij zien, hoe mooi hun schepen waren en hoe serieus hun
bedrijfsuitoefening was. Ook: hoeveel prijs zij stelden op een goede verstandhouding met de
stad en de regio. Zo was deze dag jarenlang een presentatie van de goede bedoelingen van
deze jonge bedrijfstak.
De afgelopen twee decennia waren ‚wilde jaren’: een tijd van herontdekking van het oude
ambacht, de opbouw van de historische schepen, de verovering van een eigen plaats in het
Waddengebied en in het Friese toerisme. De schippers maakten Harlingen tot de grootste
charterhaven van Noordwest Europa. Zonder overdrijving, want Harlingen is inmiddels de
uitvalsbasis voor zeventig traditionele klippers, tjalken en schoeners.
Vandaag is het tijd voor reflectie – op de contacten met organisaties en overheden in de
Waddenregio; op de plaats van de bruine zeilvaart in Harlingen; op de rol van de chartervaart
in het vaargebied. Die reflectie zal tijdens deze Vlootdag plaatsvinden, voor het eerst, in de
vorm van een openbaar debat met alle betrokkenen.
Vandaag verzamelen zich gemeentelijke overheden, havensbeheerders, provinciale en
interprovinciale overheden (de Stuurgroep Waddenprovincies), beleidsambtenaren,
volksvertegenwoordigers en politici.
Daarnaast natuurlijk vertegenwoordigers van de BBZ en de VBZH, van
schippersverenigingen uit naburige IJsselmeer- en Waddenhavens en van
bemiddelingskantoren uit de zeilvaart.
De VBZH en de BBZ hebben dit voorjaar een onderzoek verricht naar het economische
belang van de bruine zeilvaart voor Harlingen. Vandaag presenteren zij u de resultaten.
Het onderzoek toont aan, dat de charterzeilvaart niet alleen mooi is om te zien, zelfs niet een
beeldbepalend element is in de Waddenhavens. De bruine vloot blijkt ook een economische
factor van betekenis te zijn geworden.
Werkgelegenheid, innovatie, belevingstoerisme: het zijn allemaal speerpunten van provinciaal
en regionaal economisch beleid.

Achtergronden
De zeilchartervaart combineert een milieuvriendelijke bedrijfsvoering met een
gedragsbeïnvloedende werking en een historische uitstraling.
Een oud ambacht herleeft
De schippers zeilen met omgebouwde historische vracht- en vissersvaartuigen. Vaak zijn
de schepen meer dan honderd jaar oud. Niet alleen zijn hun tjalken en klippers varende
musea, ook het oude ambacht hebben zij opnieuw tot leven gebracht: de zeilvoering, het
omgaan met de tuigage en techniek, het bezeilen van een steeds wisselend getijdengebied.
Daarnaast ontdekten zij de eisen die de moderne maatschappij aan hun ondernemerschap
stelde: zij wonnen aan ervaring als reisleiders, scheepstuigers, werkgevers en
klantenwervers. De Nederlandse expertise rond het varen met grote zeilschepen is
inmiddels wereldwijd toonaangevend.
Historisch erfgoed verdient aparte benadering
Oude schepen hebben echter ook hun eigen problematiek.
Nergens ter wereld treft men een dergelijk groot bestand aan gerestaureerd industrieel
erfgoed, dat door de eigenaren zonder enige financiële overheidssteun is gerealiseerd en
dat ook nog eens tot een nieuwe, rendabel exploitabele, tak van toerisme heeft geleid.
Zoals China zijn Muur heeft, hebben de Lage Landen hun bruine vloot!
De schippers zijn nog altijd bevlogen door een grote dosis idealisme en liefhebberij voor
hun vak. Overheidseisen aan de passagiersvaart op open zee en op de binnenwateren
houden daarmee echter weinig rekening. Een uitdijend woud aan regelgeving maakt het de
schippers steeds moeilijker.
Dat roept veel vragen op. Moeten de economische en scheepstechnische wetten wel voor
de volle honderd procent voor hen gelden? Zou de overheid niet ook de historische
meerwaarde van schip en ambacht mee moeten wegen? Ruimen we alle historische
schepen op om aan de regelgeving van Brussel, Den Haag en gemeentes te kunnen blijven
voldoen?
We willen het waardevolle culturele erfgoed dat wij in ons bezit hebben belichten. Zouden
overheden hier meer financiële en regelgevende ruimte aan moeten geven zodat het
historische bewaard kan blijven?
Nieuw massatoerisme
Eén ding moet iedereen wel opgevallen zijn: sinds 1980, toen sporadisch een klipper de
haven van Vlieland, Harlingen of Terschelling aandeed, is er wel wat gebeurd. Anno 2004
komt het regelmatig voor, dat de schepen voor de haven van West-Terschelling
buitengaats moeten wachten op een plaatsje. De haven is vol!
7

In Harlingen is tussen gemeentebestuur en schippersvereniging een maximaal aantal
ligplaatshouders afgesproken. De infrastructuur van haven en vaargebied kent zijn
beperkingen!
Elke week weer bezoeken enkele duizenden scholieren de Waddeneilanden, aan boord
van een zeilschip. Elke zaterdag steken families, personeelsverenigingen, bedrijfstrainers
en sportclubs met een tjalk over naar de Waddeneilanden. Dat verloopt meestal goed,
soms ook gaan dingen mis!
Dat roept veel vragen op, ook bij ons!
Geeft de bruine zeilvaart te veel overlast op het water? Kan de Waddenzee dit verdragen?
Wordt het te vol in de havens? Is dat nog wel draaglijk voor de omwonenden? Doet de
chartervaart zelf voldoende om hier op toe te zien?
Op welke manier zouden de schippers hierin nog meer verantwoordelijkheid kunnen
nemen?
De burgemeester van Terschelling stelt voor de nachtelijke havenoverlast te beperken
door het inhuren van een bewakingsdienst. Financiering zou dienen te geschieden door de
bruine vloot.
Maar is dat de juiste weg? Is handhaving van de openbare orde niet de
verantwoordelijkheid van de overheid?
Moeten de ondernemers deze taak wel op zich nemen? Gaat dat de draagkracht van de
schippers niet te boven? Waar eindigt de verantwoordelijkheid van de schippers, waar
begint die van de overheid?
Dit debat wil de VBZH graag met u voeren.
Het VBZH-bestuur
Harlingen, 17 april 2004
8

Economische invloed van de chartervaart in Harlingen
Inleiding
In dit kleinschalig onderzoek zal inzicht gegeven worden in de economische betekenis van de
chartervaart voor Harlingen. Op dit moment zijn er 70 vaste ligplaatshouders in Harlingen. Deze groep
van 70 charterschepen vormt de kern in dit onderzoek, omdat deze schepen Harlingen gebruiken als
uitvalsbasis en zodoende direct bijdragen aan de economie van Harlingen. Het is in Harlingen waar
deze schepen geboekt worden, waar de passagiers aan boord komen en waar reparaties en inkopen
gedaan worden. Het onderzoek is gedaan door de Vereniging voor de Beroepschartervaart (BBZ)
i.s.m. de Verenigde Bruine Zeilvaart Harlingen (VBZH).
Vereniging voor de Beroepschartervaart BBZ
De BBZ is in 1979 opgericht als belangenvereniging voor de zeilchartervaart. Na de fusie met de
Motor Chartervaart Nederland (MCVN) in 1996 telt de BBZ nu 549 leden. Hiervan zijn er 300
schippereigenaren, 61 zetschippers en 188 begunstigende leden (waaronder ook maten). De vereniging
wordt bestuurd door een bestuur van 8 leden, en twee maal per jaar treffen de leden zich in de
Algemene Ledenvergadering. Naast het bestuur is er een secretariaat met drie vaste medewerkers.
De vereniging heeft als doel voorwaarden te scheppen voor een succesvolle exploitatie van een
charteronderneming en de belangen te behartigen van al haar leden.
Geschiedenis van de chartervaart
Halverwege de jaren zeventig zijn enkele schippers begonnen met het opkopen van oude
zeilvrachtschepen, met de bedoeling om deze te restaureren en weer onder zeil te brengen. Om de
kosten van deze restauratie te bekostigen werd er sporadisch met betalende gasten gevaren. Omdat dit
varen met passagiers succesvol bleek volgden al snel meerdere schippers dit voorbeeld. Eind jaren
tachtig was de vloot gegroeid tot ca 200 schepen en professionaliseerde de branche snel. Er kwamen
nu ook motorcharterschepen bij en zeilende zeeschepen. In 2002 is de vloot uitgegroeid tot in totaal
520 schepen, waarvan 320 zeilcharterschepen voor de binnenwateren, 67 zeezeilschepen en 63
motorcharterschepen. In 2002 waren er in totaal 9702 kooien aan boord, werden er 1,8 miljoen
gastdagen gemaakt en was de totale omzet 44,6 miljoen euro.
Toekomst van de chartervaart
De chartervaart is een gezonde bedrijfstak, die zonder subsidie een grote groep historische schepen in
de vaart houdt. De verwachting is dat de chartervaart een gezonde toekomst heeft, mits de
rendementen goed blijven. Door verregaande eisen van de overheid m.b.t. (brand) veiligheid zullen er
de komende jaren grote investeringen gedaan moeten worden in de schepen. Het betreft hier o.a. een
grondige aanpassing van het interieur. Dit zal het rendement van de schepen wel onder druk zetten,
maar de verwachting is dat door deze aanpassing er een kwaliteitsslag gemaakt wordt in de branche.
Hiermee zal o.a. een andere doelgroep benaderd kunnen worden, die bereidt is meer te betalen voor
een vaartocht. Dit zal op termijn resulteren in een hogere omzet en een goed rendement van het schip.
De verwachting is dat het aantal schepen zal stabiliseren op het niveau van 2002, en dat de capaciteit
van het aantal kooien zal teruglopen met ca 10%. De uitgave per passagier aan boord zal toenemen
met meer dan 10%.
Havenfaciliteiten in de toekomst
De verwachting is dat de chartervloot zich meer zal richten op een bredere doelgroep van
volwassenen, bedrijven en senioren. Deze nieuwe doelgroep aan boord zal ook hogere eisen stellen
aan de havenfaciliteiten. Alleen dan kan er een goed product geleverd worden. Vooral een goede op-
en afstapmogelijkheden is hierbij belangrijk. Vooral in getijdenhavens, zoals Harlingen, kan dit een
probleem vormen. Daarom zal er gewerkt moeten worden naar drijvende steigers, die goed
toegankelijk zijn voor de passagiers. Ook zal het energie- en waterverbruik toenemen, hierop zal
ingespeeld moeten worden door goede en betaalbare walvoorzieningen. Ook de bereikbaarheid van de
haven is belangrijk, evenals goede parkeergelegenheid.
9

De behoefte aan sanitaire voorzieningen op de wal zal teruglopen, aangezien dit aan boord zal
plaatsvinden. Wel moet er een voorziening zijn om het afvalwater aan boord af te pompen op de wal.
Het onderzoek
In dit onderzoek is gebruik gemaakt van de kennis en cijfermateriaal die er is bij de BBZ en de VBZH.
Daarnaast hebben er meerdere gesprekken plaatsgevonden met … directeuren van boekingskantoren in
Harlingen, met een directeur van een scheepswerf en met een toeleverancier van de branche.
Brongegevens
In dit onderzoek is gebruik gemaakt van de volgende brongegevens:
Conjunctuurenquête BBZ van het jaar 2002
De conjunctuurenquête wordt jaarlijks gehouden onder de leden van de BBZ. Hierin wordt aan de
hand van 50 vragen inzicht verkregen in de economische gesteldheid van de chartervaart.
De wind in de zeilen NEHEM 1993
"De wind in de zeilen " is een brancheonderzoek uit 1993, uitgevoerd door de NEHEM. In dit
onderzoek is het uitgavenpatroon van de gasten aan boord van een charterschip in kaart gebracht. De
cijfers uit dit onderzoek zijn naar 2002 geëxtrapoleerd.
Schependatabank BBZ 2002
In de schependatabank – een uitgave van de BBZ - is een inventarisatie gemaakt van alle traditionele
vaartuigen die beroepsmatig met gasten varen met daarbij de verhuurprijzen en het aantal passagiers
aan boord.
Havenenquête BBZ 2002
Om cijfermateriaal te verzamelen met betrekking tot de havencapaciteit, bezettingsgraad en de
faciliteiten van havens die regelmatig bezocht worden door charterschepen wordt er jaarlijks door de
BBZ een havenenquête gehouden.
Besteding per huishouden CBS 2000
In het budgetonderzoek 2000 van het Centraal Bureau voor de Statistiek is in kaart gebracht hoeveel
geld er besteedt wordt door huishoudens. Het gaat hierbij om uitgaven voor kleding, voedsel, wonen
en ontspanning.
Zoals u kunt lezen maken we hoofdzakelijk gebruik van de cijfers uit 2002, omdat de cijfers over het
vaarseizoen 2003 nog niet bij ons bekend zijn.
Representativiteit vloot Harlingen t.o.v. landelijk gemiddelde
In Harlingen is voor in totaal 70 charterschepen een vaste ligplaats aanwezig. Van deze 70 schepen (in
vervolg de Harlinger vloot genoemd) kan exact nagekeken worden hoe deze zich verhoudt t.o.v. de
gehele Nederlandse chartervloot. Hieronder enkele cijfers:
Gemiddelde verhuurprijs
Harlinger vloot € 3771,07
Landelijk € 3680,28
Aantal kooien
Harlinger vloot 21,88
Landelijk 20,93
Uit bovenstaande blijkt dat de gemiddelden in Harlingen niet afwijken van het landelijk gemiddelde.
Er zal dan ook geen correctiefactor toegepast worden.
10

Kencijfers Harlinger vloot
De cijfers in het onderzoek gaan met name over de zeilcharterschepen op de Nederlandse
binnenwateren, en specifiek die schepen die zeilcharterschepen die vanuit Harlingen varen.
Aandeel Harlinger vloot in de Nederlandse zeilchartervloot 1
Op een vloot van 321 zeilende binnenvaartschepen in Nederland is het aandeel schepen dat vanuit
Harlingen vaart 70 (21,8%). In totaal zijn er 1510 kooien in de vloot t.o.v. 6710 kooien in de gehele
Nederlandse vloot, een 22,5%.
Aantal passagiers aan boord van charterschepen in Harlingen 2
Uitgaande van gemiddeld 35 vaartochten per schip per jaar ontvangt de Harlinger vloot 52.850
passagiers per jaar. Daarnaast bezochten in 2002 1500 charterschepen vanuit andere havens Harlingen.
Met gemiddeld 21 kooien per schip zijn dit 31.500 passagiers. In totaal ontving Harlingen in 2002
84.350 passagiers op zeilcharterschepen.
De omzet van de Harlinger vloot 2
Uitgaande van een gemiddelde omzet van € 91.200,- genereert de Harlinger vloot aan omzet in totaal
€ 6.384.000,- op jaarbasis. In het onderzoek van Nehem is gevonden dat naast de omzet uit verhuur de
kantoren nog eens 8,3 % aan omzet generen uit extra diensten, waaronder in het bijzonder catering.
Hierdoor komen we op een totale omzet van € 6.913.872,- (6,9 miljoen euro) over 2002.
Besteding per gast 3
Per gast van de zeilende chartervloot wordt er een bedrag van € 26,- per dag aan de wal besteed. De
totale besteding van gasten in Harlingen bedroeg in 2002 € 2.193.100,- (2,2 miljoen euro).
Havengelden 4
De Harlinger vloot betaalde in 2003 € 31.830 aan havengelden en € 23.664 aan kadegelden aan de
gemeente Harlingen.
In 2002 hebben 1500 charterschepen als passant Harlingen bezocht. Bij een gemiddelde scheepslengte
van 28,4 mtr leverde dit nog eens € 52.824,- aan havengelden op.
In totaal € 108.318.
Onderhoud 2
Voor onderhoud wordt door de schippereigenaar gemiddeld € 8260,- per jaar uitgegeven. Deze uitgave
wordt voor 90% besteed in de haven van afvaart. De extra besteding aan onderhoud komt zo op een
totaal van
€ 520.380,-.
Besteding door de bemanning in Harlingen 5
Van de huidige thuisvloot zijn er op het moment 24 eigenaren van schepen in Harlingen woonachtig.
Het gaat om 14 koopwoningen en 10 huurwoningen. In de directe omgeving van Harlingen zijn nog
eens 17 eigenaren woonachtig. Wanneer we tot aan Leeuwarden gaan zijn er nog eens tien eigenaren
in de regio woonachtig.
Een aantal eigenaren woont aan boord, staat elders ingeschreven, maar is toch het hele jaar in
Harlingen.
1 Schependatabank BBZ 2002
2 Conjunctuurenquête BBZ 2002
3 De wind in de zeilen NEHEM 1993
4 Havenenquête BBZ 2002
5 Budgetonderzoek Huishoudens CBS 2000
11

Merendeels gaat het om gezinnen die hun bijdrage leveren aan de scholen, aan het verenigingsleven en
aan de bestedingen in Harlingen.
Als we ons tot Harlingen beperken en ook de overige bemanningsleden meetellen (schippers en
matrozen in loondienst) zijn er ongeveer 100 huishoudens woonachtig in de gemeente Harlingen.
Op jaarbasis wordt er € 16.350,- per huishouden besteed zonder woning en € 24.743,- per huishouden
met woning. Dit betekent een totale besteding van € 1.878.740,- op jaarbasis.
Totale besteding door de Harlinger chartervloot
Uit bovenstaande gegevens komen we op een totale besteding van 11.613.638 miljoen euro op
jaarbasis.
Werkgelegenheid
Naast de besteding van de chartervloot in Harlingen, verschaft deze ook werkgelegenheid. Dit zijn
naast de bemanningsleden aan boord de werkzame personen bij boekingskantoren,
scheepstimmerbedrijven, wasserijen en werven. In dit onderzoek is uitgegaan van voltijdbanen,
waarbij voor meer dan 80% van het loon/omzet gehaald wordt uit de chartervaart.
Schepen 140 personen
Schoonmaken/ wassen 7 personen
Koks 6 personen
Boekingskantoren 10 personen
Scheepstimmer- & installatiebedrijven 25 personen
eenmansbedrijven 10 personen
Totaal 198 personen
De toekomst
Voor de toekomst mogen we verwachten dat de bedrijfstak zich niet verder zal uitbreiden. Zij zal
professionaliseren en hogere eisen gaan stellen aan infrastructuur en voorwaardenscheppende
faciliteiten. Wegens de grotere investeringen die van de ondernemers gevraagd worden moet er met
een beter betalende klant gevaren worden, die ook kritischer en veeleisender is.
Door een vergrijzende bevolking zal er meer met senioren gevaren worden. Zij hebben betere op- en
afstapfaciliteiten nodig. Investeren in drijvende steigers is dan een noodzaak.
Het van en aan boord komen van invaliden vergt extra faciliteiten, zeker in een getijdenhaven als
Harlingen.
Vanwege de hogere eisen die de klant aan de schepen stelt zullen de faciliteiten voor waterinname en
afname`van elektriciteit uitgebreid moeten worden.
Dit zal niet voor alle schepen gelden; we zien een verdere specialisatie waardoor bepaalde groepen van
schepen specifieke eisen zullen stellen en daar zal hunnerzijds dan ook een andersoortige vergoeding
tegenover staan.
Voor schepen die zich op het meer luxe segment van de markt richten valt te denken aan
insteekhavens zodat de klant niet over andere schepen hoeft te klauteren. Ook hier zal het
vergoedingsargument een rol kunnen spelen.
Schepen die zich op de dagtochtenmarkt richten hebben een geheel ander vaarschema en hebben vaak
ook betere laad- en losfaciliteiten nodig.
12

Samenvatting
Alles bijeen denken we tot 2010 het volgende te kunnen verwachten:
• een lichte afname van het aantal schepen;
• een toename van de scheepsafmetingen;
• een meer uiteenlopend gebruik van de havenvoorzieningen;
• een deel van de branche zal behoefte hebben aan lage tarieven en een laag
voorzieningenniveau;
• een ander deel doet een groter beroep op hoogwaardige walvoorzieningen.
13