Elsenerbeek - Landinrichting Rijssen

Bijlage 3 Vlechtheggen
In een tijd waarin draad en gaas de functie van heggen hebben overgenomen en onderhoud niet veel
mag kosten, is het onderhoud van heggen verwaarloosd. Het leggen van landelijke heggen, een eeu-
wenoud ambacht, is hierdoor in Nederland verloren gegaan. Toch is het leggen, een belangrijke onder-
houdstechniek die er op langere termijn voor zorgt dat heggen gezond, mooi en functioneel blijven.
Daarmee vormt het een belangrijke bijdrage aan het in stand houden en verbeteren van heggenland-
schap, een cultuurhistorisch, maar ook ecologisch en maatschappelijk belangrijk landschapselement.
Oud ambacht
Het leggen van heggen is een ambacht dat in noordwest Europa ruim tweeduizend jaar oud is. De oud-
ste tekst die er naar verwijst komt uit Julius Caesar’s verslag van de oorlog tegen de Galliërs. In het hui-
dige Vlaanderen worden zijn legers gehinderd door een landschap vol heggen: “(Deze mensen) …. hak-
ken dus jonge bomen om - echter zonder ze geheel door te hakken - , buigen ze en vervlechten de in de
breedte groeiende takken, voegen doorn- en braamstruiken ertussen en zijn zo in staat deze heiningen
tot een verschansing als een muur te vormen, zodat men er niet alleen niet door kan dringen, maar er
zelfs niet doorheen kan kijken.”
Tegenwoordig wordt het ambacht nog beroepsmatig uitgevoerd in Engeland en Ierland (‘hedgelaying’).
In Duitsland, Nederland, België en Frankrijk is het geschiedenis, hoewel er initiatieven zijn om het
ambacht nieuw leven in te blazen.
Het leggen is een onderhoudstechniek die in landelijke heggen maar eens in de 10-15 jaar behoeft te
worden toegepast. Struiken worden dan vlak boven de grond grotendeels doorgezaagd om ze vervol-
gens, zoals de naam zegt, ‘te leggen’. De een over de ander, als een rij dominostenen. Het resultaat is
een rij stammen en takken, die het volgende seizoen uitgroeien tot een hecht, natuurlijk vlechtwerk.
Vandaar dat in Nederland soms ook wel van vlechtheggen gesproken wordt. Het doel van het leggen is
in de eerste plaats een efficiënte veekering. Geen vee mag door de heg heen kunnen breken!
Het leggen van heggen is zwaar en ‘stekelig’ werk, want veekerende heggen bestaan voornamelijk uit
doornstruiken (meidoorn en sleedoorn) vaak vermengd met wilde rozen en bramen. Veel boeren
besteedden het werk daarom wellicht graag uit aan de heggenlegger (‘hedgelayer’), die ‘s winters met
zijn snoeimessen en bijlen van boerderij naar boerderij trok. De moderne heggenlegger gebruikt nog
vaak oude snoeimessen en bijlen maar is daarnaast uitgerust met een motorzaag.
Waarom een heg leggen?
Door een landelijke heg zo nu en dan te leggen blijft deze veekerend. In iedere heg, ook in een die in het
begin erg dicht is, vallen na verloop van tijd gaten. Bijvoorbeeld omdat vee er aan vreet, de onderste
takken te weinig licht krijgen en er struiken doodgaan. Stukken hout of een oud ledikant kunnen tijde-
lijk helpen maar een structurele oplossing is toch geboden. Het leggen is de ideale onderhoudstechniek
die ervoor zorgt dat gaten gedicht worden en een open heg weer enige jaren een dichte structuur heeft.
Het leggen is mede daarom zo’n goede techniek omdat het tot natuurlijke verjonging van struiken leidt.
De gelegde struik vormt namelijk aan de basis krachtige uitlopers die een nieuwe generatie struiken
oplevert. Dit in tegenstelling tot het gebruikelijke onderhoud dat bestaat uit het afzagen (‘afzetten’) van
struiken op 1-1,2 meter hoogte. Kortom, door een heg te leggen blijft deze gezond en levenskrachtige en
vormt hij niet alleen een mooi landschapselement, maar kan hij zijn eeuwen oude functie van veekering
behouden.
40 Inrichtingsplan Elsenerbeek