Elsenerbeek - Landinrichting Rijssen

Landinrichting Rijssen
Inrichtingsplan
Elsenerbeek

Landinrichting
Rijssen
Inrichtingsplan Elsenerbeek
(met bijzondere aandacht voor de verbeelding)
Werkgroep Elsenerbeek
Februari 2005

4
6
6
7
7
7
7
9
9
9
9
12
12
12
13
14
16
16
16
16
17
19
19
20
24
25
26
27
29
29
31
32
33
34
40
44
Inhoud
Inleiding
1 Gebiedsbeschrijving
1.1 Geologie en bodem
1.2 Water
1.2.1 Grondwater
1.2.2 Oppervlaktewater
1.3 Landschap
2 Uitgangspunten Elsenerbeek
2.1 Inleiding
2.2 Uitgangspunten voor de inrichting
2.2.1 Natuur
2.2.2 Landschap
2.2.3 Water
2.2.4 Recreatie
2.2.5 Wonen
3 Hydraulisch ontwerp
4 Inrichting Elsenerbeek
4.1 Visie
4.2 Verbeelding van de Elsenerbeek
4.3 Inrichtingsvoorstel
4.3.1 Zuidelijk gelegen natuurgebieden
4.3.2 Traject Spoorlijn-Holterstraatweg
4.3.3 Groene knoop
4.3.4 Holterstraatweg-Ligtenbergerdijk
4.3.5 Recreatieve knoop
4.3.6 Ligtenbergerdijk-Schoneveldsdijk
4.3.7 Grensknoop
4.3.8 Schoneveldsdijk-Regge
4.3.9 Aanhechting
4.4 Recreatie
5 Eigendom, beheer en onderhoud
6 Raming van de kosten
Bijlage 1 Samenstelling werkgroep
Bijlage 2 Hydraulisch ontwerp
Bijlage 3 Vlechtheggen
Bijlage 4 Literatuurlijst

Inleiding
Elsenerbeek onderdeel van landinrichting
Rijssen
De aanleg van de ecologische verbindingszone de
Elsenerbeek is een onderdeel van de landinrichting
Rijssen. De landinrichting Rijssen ligt in de
gemeenten Wierden, Rijssen-Holten en
Hellendoorn en heeft een oppervlakte van ca.
3800 ha. Het landinrichtingsplan Rijssen is op 9
december 1999 vastgesteld. Het landinrichtingsplan
wordt in modules uitgevoerd. De
Elsenerbeek maakt deel uit van de 2e en 3e
module. De 2e module is gestart in 2003, de 3e in
2004. De modules dienen binnen 4 jaar uitgevoerd
te zijn.
Elsenerbeek als ecologische verbindingszone.
De Elsenerbeek als ecologische verbindingszone
verbindt de zuidelijk gelegen (bestaande en nieuwe)
natuurgebieden met de noordelijke natuurgebieden.
De zuidelijke natuurgebieden zijn het
Elsenerveld/-veen en het nog te realiseren
Middelveen /Overtoom. Recent is een ecoduct
over de A1 aangelegd die deze natuurgebieden
met elkaar verbindt. De meer noordelijk gelegen
natuurgebieden zijn de nog te realiseren Zunasche
heide, de natuurgebieden in en nabij het Reggedal,
het Notterveld en het Wierdensche Veld.
De breedte van de Elsenerbeek varieert tussen 50
en 100m. Bepalend voor deze breedte zijn enerzijds
de ecologische criteria en anderzijds de
beschikbare ruimte tussen de bebouwing en de
plattelandswegen Akkerdijk en Maisweg.
4 Inrichtingsplan Elsenerbeek
In het landinrichtingsplan Rijssen is de ecologische
verbindingszone opgenomen in de vorm van een
vochtige zone met een vrij meanderende, natuur-
lijk ingerichte waterloop. Het gebied dat afwatert
op de Elsenerbeek wordt grotendeels gevoed door
kwelwater. Dit betekent dat de nieuwe beek het
gehele jaar water af zal voeren. Tevens is in het
plan opgenomen dat het landelijk en stedelijk
water in het kader van deze verbindingszone
wordt gescheiden. Hiervoor zullen aan- en afkop-
pelingen worden gerealiseerd. Het stedelijk water
zal worden afgevoerd door de Maatgraven.
Samenhang Elsenerbeek met nieuwbouwwijk
Het tracé van de Elsenerbeek ligt in de laagst
gelegen delen. In het zuidelijke deel liggen deze
aansluitend aan de bebouwing van de westkant
van Rijssen. Deze bebouwing betreft de nieuwbouwwijk
De Veeneslagen en het bedrijventerrein
Plaagslagen. Bij de woonwijk (in aanbouw)
Veeneslagen en het bedrijventerrein Plaagslagen
worden de Elsenerbeek en het wijkgroen geïntegreerd
in een planconcept, waardoor één geheel
ontstaat. In figuur 1 is de ligging schematisch
weergegeven. Deze figuur geeft de landschappelijke
en ecologische context van de Elsenerbeek
weer als knooppunt tussen het Reggesysteem en
het stuwwallensysteem.

Figuur 1: landschappelijke en ecologische context van de
Elsenerbeek, een knooppunt tussen het Reggesysteem en het
stuwwallensysteem.
Aandacht voor vormgeving
In het inrichtingsplan is op een bijzondere wijze
aandacht geschonken aan de vormgeving van de
verbindingszone. Een tweetal kunstenaars (J. van
Westen en J. van Hezewijk) en een architectenbureau
(Bureau Ale Hosper) hebben in nauwe
samenwerking met de vertegenwoordigende partijen
in de werkgroep hiervoor ideeën en alternatieven
ontwikkeld. De werkgroep heeft hieruit vervolgens
keuzes gemaakt. Dit vormgevingsaspect is
een eerste uitwerking van het project “de
Verbeelding van de Regge”, een project dat ideeen
aandraagt voor het vergroten van de zeggingskracht
van het gehele Reggesysteem.
De Elsenerbeek heeft gediend als een pilot voor
dit project dat naar verwachting in 2004 verder
uitgewerkt gaat worden.
Opdracht: maken inrichtingsplan
De landinrichtingscommissie heeft besloten de
Elsenerbeek in 2004/2005 te willen aanleggen.
Gezien bovenstaande problematiek is het noodzakelijk
de verbindingszone Elsenerbeek uit te werken
tot een inrichtingsplan voordat er een bestek
gemaakt kan worden. Daarvoor is een werkgroep
ingesteld om zo’n inrichtingsplan te maken.
De samenstelling van de werkgroep staat vermeld
in bijlage 1.
Communicatie en verdere voortgang
Dit inrichtingsplan is in april 2004 met de aanwonenden
en grondeigenaren besproken in een
voorlichtingsavond. Ook is er een inloopavond
geweest voor belangstellenden. De werkgroep
heeft de reacties gewogen en zo mogelijk ingepast
in het inrichtingsplan. In september 2004
heeft de werkgroep het inrichtingsplan afgerond
en aangeboden aan de landinrichtingscommissie.
In de tweede helft van 2004 wordt begonnen met
de besteksvoorbereiding, waarna de uitvoering
vervolgens in 2005 kan starten.
Inhoud rapport
In hoofdstuk 1 is een gebiedsbeschrijving gegeven.
Hoofdstuk 2 bevat de uitgangspunten.
Hoofdstuk 3 beschrijft de hydraulische berekening
van de beek. In hoofdstuk 4 is de inrichting van de
verbindingszone beschreven. Hoofdstuk 5 geeft
informatie over het beheer van de beek en
natuurzone. Tot slot wordt in hoofdstuk 6 een
raming van de kosten gegeven.
Figuur 2: De zogenaamde “eieren van het Reggesysteem” met de Elsenerbeek als koekoeksei
5 Dienst Landelijk Gebied

1
Gebiedsbeschrijving
Figuur 3: Vereenvoudigde bodemkaart
1.1 Geologie en bodem
Het plangebied is gelegen tussen de stuwwallen
van Holten-Nijverdal en Rijssen. Deze stuwwallen
zijn tijdens de ijstijd door het landijs opgestuwd
en bestaan uit grindhoudende, grove zanden.
Tijdens het afsmelten van het ijs spoelden grote
hoeveelheden smeltwater langs de hellingen van
de stuwwallen naar beneden. Hierbij is zand afgezet
aan de voet van de helling in de vorm van
brede waaiers.
In de laatste ijstijd vonden op grote schaal zandverstuivingen
plaats, waarbij grote zandvlakten
met verspreide zandruggen zijn gevormd.
Hierna verbeterde het klimaat en is een gesloten
vegetatiedek ontstaan.
6 Inrichtingsplan Elsenerbeek
In de lagere delen heeft zich veen gevormd, o.a.
Zunasche Heide, Overtoom, Middelveen en
Veenegge.
Langs de Regge verlanden sommige geulen en
meanders met broekveen en bosveen. Op de
meeste plekken langs de Regge vond vanwege
regelmatige overstromingen geen veenvorming
plaats, maar verspoelde het aanwezige dekzand
enigszins en zette zich kleiig materiaal af.
Tussen de Holterberg en Rijssen komen verschillende
opeenvolgende bodemtypen voor. Tegen de
Holterberg aan liggen de laarpodzolen (cHn), de
veldpodzolen (Hn) en de gooreerdgronden (tZn).
De podzolen zijn zandgronden waarbij een
inspoelingslaag voorkomt wat wijst op een infiltrering
van water. Eerdgronden hebben een
humeuze bovenlaag die duidt op minder uitspoeling
van voedingsstoffen dan bij de podzolgronden.
De neerwaartse waterstroom is dan ook
minder groot. De podzol- en eerdgronden zijn
relatief hoger gelegen en hebben lagere grondwaterstanden.
Tussen Kedingen en de Akkerdijk
komt een grindwaaier voor in de bovengrond.
Tegen Rijssen aan liggen moerige gronden (W) en
veengronden (V). Deze gronden liggen op het
laagste punt tussen de Holterberg en de Rijssenerberg
en hebben hogere grondwaterstanden.
Deze gronden waren het moeilijkst te ontginnen en
zijn niet afgegraven voor veen- of turfontginning.
Bij deze gronden is een opwaartse waterstroom
aanwezig (kwel).
Tussen de hogere zandgebieden en de lage veengronden
liggen vlakvaaggronden (Zn). Op deze
gronden bevond zich van nature een veen- op
moerige bovengrond. Deze toplaag is echter verwijderd
door veen- of turfontginning. De
Pleistocene ondergrond die bestaat uit dekzand
ligt nu aan de oppervlakte. Door de ontginning
ligt het maaiveld lager dan de naastgelegen zandgronden.
De grondwaterstand is hierdoor hoger
komen te liggen en hier komt ook kwelwater voor.

Bij de Regge liggen beekeerd- (tZg en cZg) en
gooreerdgronden (tZn). De beekeerdgronden zijn
ontstaan door afzettingen wanneer de Regge bui-
ten zijn oevers trad. Evenwijdig aan de weg tus-
sen Nijverdal en Rijssen omsluiten beekeerdgron-
den en gooreerdgronden en kronkelig restant
veengrond. Dit kan een oude loop van een veen-
beek voorstellen. Met de Elsenerbeek kan een
deel van deze oude loop hersteld worden.
1.2 Water
1.2.1 Grondwater
Door de stuwwal Holten-Nijverdal en de stuwwal
ten zuiden van Rijssen is de grondwaterstroming
naar het noordoosten en noorden georiënteerd.
De huidige diepe ontwatering trekt het kwelwater naar de
sloten
In de gebieden Zunasche Heide, Lichtenbergerveld,
de Veeneslagen en Overtoom/Middelveen kwelt
het water, dat op de omringende hoger gelegen
delen geïnfiltreerd is, weer op.
Door de drinkwaterwinningen Holten en Nijverdal
wordt het kwelwater vroegtijdig afgevangen.
Hoge grondwaterstanden komen van nature voor
in de vlakkere kwel- en overgangsgebieden
(Middelveen/Overtoom, Plaagslagen en Zunasche
Heide). Ook in het beekdal van de Regge komen
hoge grondwaterstanden voor. Mede als gevolg
van de normalisatiewerken in de jaren 70 en
andere aanpassingswerken zijn de grondwaterstanden
de laatste decennia sterk gedaald. Door
sloten en waterlopen komt het kwelwater niet
meer in het maaiveld, maar wordt direct afgevoerd.
1.2.2 Oppervlaktewater
Het gebied watert onder vrij verval af op de
Midden Regge. De kwelgebieden hebben een
dicht waterlopenstelsel. Het zuidelijke deel watert
af via de Maatgraven (waterloop 2-7) naar de
Midden Regge. De noordelijker gelegen gronden,
tussen de Holterberg en Rijssen, wateren via
waterloop 2-8 af naar de Midden Regge.
Het noordwestelijke deel van het plangebied
watert af via de Paalsleiding (waterloop 2-0-2).
In het beekdal van de Regge wateren diverse
gronden via een aantal waterlopen rechtstreeks
af op de Midden Regge.
In de nieuwe woonwijken en bedrijventerreinen
van Rijssen (Veeneslagen en Plaagslagen) komen
diverse waterpartijen en vijvers voor. Deze vijvers
hebben een waterbergende functie en zijn zodanig
ontworpen dat het gebiedseigen water van het
ste-delijk gebied tijdelijk wordt geborgen waarna
het via waterlopen wordt afgevoerd naar de
Maatgraven.
Nabij de woonwijk Braakmanslanden bevinden zich
3 riooloverstorten, waarvan 2 aan de Keizersdijk en
1 ten zuiden van de spoorlijn (Smitjesdijk/
Nieuwenhuisstraat).
De gemeente Rijssen-Holten heeft plannen om
ten zuiden van de spoorlijn een bergbezinkbassin
of bergbezinkleiding aan te leggen, waarna het
water via een aan te leggen rietveld wordt
geloosd op de Maatgraven (lit. 2)
1.3 Gebiedsbeschrijving
De eerste bewoning in het gebied is ontstaan op
de hooggelegen zandgronden; op de flank van de
Holterberg en op de stuwwal van Rijssen. Vlakbij
de boerderijen zijn door eeuwenlange potstalbemesting
hooggelegen landbouwgronden ontstaan;
de esgronden. De verder van het bedrijf
gelegen gronden waren veelal nog niet ontgonnen
en waren begroeid met bos en heide of
vormden een moeras of hoogveen. In de twintigste
eeuw is veel woeste grond ontgonnen en als
landbouwgrond in cultuur genomen. Op deze jonge
ontginningen was nu een bestaan mogelijk en er
vestigde zich een aantal boeren. Aan de hand van
de ontstaansgeschiedenis, bodemopbouw en de
aanwezige verschijningsvorm en gebruik van het
landschap is het gebied van de Elsenerbeek in
verschillende landschapseenheden op te delen.
Verrassende openheid van het Ligtenbergerveld
7 Dienst Landelijk Gebied

Figuur 4: Gebiedseenheden bron: Topografische dienst
Jonge veentontginningen
Deze gebieden zijn de laatst in gebruik genomen
gronden en bevinden zich op de laagste plekken
van de Rijssenervallei die bestaat uit een grote
dekzandvlakte. Zonder de huidige ontwatering
fungeerde de vallei als een grote afgesloten bad-
kuip waar veenontwikkeling in plaatsvond.
De verschillende stadia van ontginning hebben
gezorgd voor differentiatie in kleinere gebieds-
eenheden. De vroegste ontginningen hadden een
individueel karakter en waren kleinschalig.
Ze kenmerken zich door lange smalle percelen met
veel sloten en elzensingels als perceelsscheiding.
De eerste ontginningen zijn begonnen vanaf de
hogere en drogere randen waar al bewoning
plaatsvonden. Tot dit type horen de volgende
gebieden; Ligtenbergerveld, Zunasche Heide,
Middelveen en een deel van Overtoom.
De meer georganiseerde ontginningsmethodes
zijn veel grootschalig opgepakt en hebben een
rationeel en open karakter met grote blokken ver-
kaveling en weinig beplanting. Deze grootschali-
gere ontginning en verkaveling is te vinden in de
Norkerij, grote delen van de Overtoom en bij de
toekomstige benedenloop van de Elsenerbeek.
Ondanks de verschillen in verschijningsvorm zijn
de overeenkomsten zijn duidelijk.
8 Inrichtingsplan Elsenerbeek
Het zijn allen relatief lege gebieden met bebou-
wing op de rand van de hogere gronden. De
gronden zijn vochtig en hebben (van oorsprong)
kwelwater in de percelen. De wegen hebben
namen als Blokkendijk en Ligtenbergerdijk die de
vroegere natte omstandigheden aangeven.
In de huidige tijd zijn de verschillen aan het ver-
vagen en krijgen gebieden een nieuwe functie. In
het Ligtenbergerveld heeft de gangbare land-
bouw plaatsgemaakt voor kleine “hobbyboeren”.
Dit geeft een levendig beeld, maar zorgt soms
ook voor wat verrommeling door de aanleg van
vele kleine schuren. Ook de Zunasche Heide is
niet meer geschikt voor landbouw op wereld-
marktniveau en krijgt natuur als nieuwe functie.
De gebieden Overtoom en Middelveen voldoen
goed voor de landbouw en hebben enkele grote
bedrijven. Toch is er door de aanwezige natuur-
kansen voor gekozen om een deel van de gron-
den om te vormen naar natuur.
Uitloper stuwwal
Het gebied “De Leiding” ligt op de uitloper van
een lage smeltwaterheuvel en heeft daardoor een
duidelijk ander karakter dan de omliggende gron-
den. Het opvallendst is dat de dekzand hier aan
de oppervlakte komt en dat de heuvel ongeveer 2
meter boven de omgeving uitsteekt. Naast zand
komt ook grind uit een aanwezige puinwaaier in
maaiveld voor. De meeste wegen worden bege-
leid met laanbeplanting; Akkerdijk, Telgendijk,
Kedingen. In het gebied zijn meerdere steilranden
aanwezig. De boerderijen die voorkomen zijn
groot en aan de doorgaande wegen gelegen. Het
gebied heeft een relatief besloten karakter en
hoort qua uiterlijk nog bij de stuwwal.
Essen en kampengebieden langs de Regge
Binnen de invloedssfeer van de Regge ligt een
gebied dat duidelijk verschilt van de jonge veen-
ontginningen. De vlakke percelen en rechte
wegen maken plaats voor kleine kopjes met kron-
kelige vormen en bijbehorende wegen. De hoge-
re gronden op de oeverwal zijn als eerste ontgon-
nen waardoor dikke esdekken zijn ontstaan. Alles
is gerelateerd aan de Regge en richt zich daar
ook naar. De hoevenzwermen Zuna en Notter lig-
gen op essencomplexen aan beide zijden van de
Regge. Daarnaast komen kleinere eenmansessen,
de kampen, verspreidt in het gebied voor op klei-
ne kopjes en liggen de hooilanden op de lage
gronden die vroeger regelmatig overstroomden.
De Elsenerbeek mondt straks uit bij een kopje
midden in de hooilanden.

2 Uitgangspunten Elsenerbeek
2.1 Inleiding
In de landinrichting Rijssen zal nieuwe natuur
gerea-liseerd worden in Overtoom-Middelveen,
Zunasche heide en Zunasche hooilanden, over-
eenkomstig het Natuurgebiedsplan en het
Landinrichtingsplan. In het landinrichtingsgebied
is een ecologische verbindingszone opgenomen,
die de grotere bestaande en nieuwe natuurgebie-
den via de laagste gebiedsdelen verbindt.
De nieuwe natuurgebieden Zunasche heide en
Overtoom-Middelveen liggen op de overgang van
hogere gronden (stuwwallen) met uitgestrekte
bestaande natuur naar lage gebieden zonder veel
actuele natuurwaarden. Ze zijn reeds met elkaar
verbonden via de bestaande “droge” natuur.
bron: Topografische dienst
Figuur 5: Nieuwe natuur- en beheersgebieden
Door middel van de geprojecteerde landschappe-
lijke zone kunnen ook de lagere, vochtig tot natte
delen ecologisch met elkaar en met de Zunasche
hooilanden (en natuur langs de Regge) worden
verbonden.
In de ontwerpfase is overeengekomen om de ecologische
zone in te richten als beekdalletje.
Oorspronkelijk was het, door stuwwallen omgeven
bekken met veen bedekt en was van een beekdal
geen sprake. Na ontginning zijn in de zandondergrond
wel natuurlijke laagten aanwezig, die tot
beekdal-systeem ontwikkeld zouden kunnen worden.
Overtoom-Middelveen en Zunasche heide zijn
dan te beschouwen als “oorsprong-bovenloopgebied”,
het centrale deel van de laagte als “middenloop”
(met kwel) en de monding in de Regge (Zunasche
hooilanden) als “benedenloop”. De nieuwe
beek heeft de naam “Elsenerbeek” gekregen,
genoemd naar het zuidelijk gelegen oorspronggebied
Elsenerveld.
2.2 Uitgangspunten voor de inrichting
2.2.1 Natuur
De Elsenerbeek is door provincie aangewezen als
regionale/locale ecologische verbindingszone tussen
Zunasche heide en Overtoom-Middelveen.
Mogelijke doelsoorten zijn: Poelkikker, Heikikker,
Ringslang, Waterspitsmuis, Heideblauwtje,
Kommavlinder. Voor deze soorten zou een nat
kralensnoer langs (bestaande) sloten met schrale
graslandjes en struweel voldoen.
Als ecologische verbinding tussen de (laagste delen
van) nieuwe natuurgebieden, vormt de Elsenerbeek
een verbinding tussen (te ontwikkelen) ecosysteemtypen
“grasland”, “grasland met klein water” en
“struweel en zoom met klein water”. Als de verbindingszone
ook een eigen waarde krijgt als
beekdal, hebben we bovendien te maken met het
ecosysteemtype “beken en beekdalbos”. In ruimer
verband kan de Elsener-beek ook een belangrijke
schakel worden in een ecologische verbinding
tussen de natte heide- en veengebieden in het
9 Dienst Landelijk Gebied

Nu nog watergang in landbouwgebied, straks Elsenerbeek in natuurgebied Middelveen /Overtoom
Elsenerveld en het Wierdense veld (via kleinere
heidegebieden bij Notter). In dat geval hebben
we ook te maken met het ecosysteemtype “natte
heide en ven”.
Voor de ecologische verbinding van elk van deze
ecosysteemtypen zijn door Alterra (Handboek
robuuste verbindingen) “ecoprofielen” geformu-
leerd. Dat zijn eisen, die door verschillende groe-
pen soorten worden gesteld aan de inrichting van
verbindingszones. Elk ecoprofiel heeft de naam
van een (voor een bepaalde groep) kenmerkende
soort, maar staat voor de eisen van meerdere
soorten. De naamgevende soort hoeft dus niet
persé in het gebied voor te komen. In tabel 2.1
zijn per ecosysteemtype een aantal profielen ver-
meld, met de bijbehorende eisen.
De verspreidingscorridor bestaat veelal uit dezelf-
de (structuur-) elementen als het ecosysteemtype.
Volgens de tabel is deze voor alle genoemde eco-
profielen nodig (er kan niet met alleen stapstenen
worden volstaan). De Elsenerbeekzone heeft een
breedte van minimaal 40 meter en kan dus in
ieder geval niet voldoen voor de beide salaman-
dersoorten, de adder en moeilijk verspreidende
planten. Voor de andere ecoprofielen is de corri-
dorbreedte weliswaar 25 meter, maar is het moei-
lijk om 25 meter struweel, 25 meter grasland met
klein water en 25 meter heide met ven te combi-
neren binnen de (minimaal) 40 meter van de
Elsenerbeek.
10 Inrichtingsplan Elsenerbeek

Tabel 2.1 Eisen die ecoprofielen stellen behorende bij bepaalde ecosysteemtypen
Ecosysteemtype Ecoprofiel Minimum
Corridorbreedte
Grasland en Grasland
met klein water
Struweel en zoom(en)
met klein water
Minimum opp.
sleutelgebied
Maximum afst.
sleutelgeb.
Stapsteen
(meter) (hectare) (meter) (hectare)
Bruine vuurvlinder 25 50 2000 5.5
Bittervoorn 10 - - -
Kleine modderkruiper 25 - - -
Kamsalamander 70 5 500 -
Poelkikker 25 5 2000 5,5
Bruine eikenpage 25 50 2000 5,5
Dwergmuis 25 5 2000 1
Ringslang 25 300 11000 30
Boomkikker 25 50 2000 5,5
Beken en beekdalbos Bermpje 10 - - -
Gr. weerschijnvlinder 25 50 2000 5,5
Waterspitsmuis 25 5 2000 1
Natte heide met vennen Adder 500 300 2000 -
Heideblauwtje 25 5 2000 1
Heikikker 25 50 2000 5.5
Vinpootsalamander 70 5 500 -
Alle ecosysteemtypen Slecht verspr. Planten 100 5 500 -
Sleutelgebieden zijn een soort grote stapstenen in
een zone, waarin wel voortplanting kan plaatsvinden,
maar die nog geen optimaal leefgebied zijn.
De nieuwe natuurgebieden Zunasche heide en
Overtoom-Middelveen zijn (eenmaal gerealiseerd)
elk ca 150 ha groot en liggen op een afstand van
ruim 2000 meter van elkaar verwijderd. De
omvang voldoet om deze gebieden als sleutelgebied
te laten functioneren, de afstand is wellicht
een probleem. Zeker als tussen deze potentiële
sleutelgebieden alleen een corridor ligt en er
maar beperkt ruimte voor stapstenen is.
Keuzes en daaruit volgende eisen aan de
inrichting.
Het is niet mogelijk om binnen de gegeven afmetingen
van de Elsenerbeek de zone te laten functioneren
als ecologische verbinding voor alle ecosysteemtypen.
Zowel de afstand tussen de sleutelgebieden,
als de afwezigheid van stapstenen daartussen
en de beperkte breedte van de corridor zijn
onvoldoende.
Het ligt voor de hand te kiezen voor een beperking
tot de ecosysteemtypen die vrijwel zeker in
de nieuwe natuurgebieden aanwezig zullen zijn:
‘grasland met klein water’, ‘struweel en zoom met
klein water’ en ‘beek en beekdalbos’. Deze zijn
goed te combineren binnen een corridorbreedte
van 50 meter. Bij verweving van deze drie typen
kan de corridorbreedte minder zijn dan de som
van deze drie afzonderlijk (minder dan 3x25 m).
Bovendien kunnen ze elkaar versterken zodat de
kwaliteit van de corridor het gemis aan stapstenen
ondervangt. Aangenomen wordt dat de nieuwe
beek het gehele jaar watervoerend zal zijn.
De ingrediënten voor de inrichting van de
Elsenerbeek zijn dus: grasland (schraal en/of
bloemrijk), struweel- en zoomvegetatie, klein
water (poelen) en beekloop met beekdalbos.
De meeste ingredienten vergen een doorgaand
karakter (niet onderbroken zijn; behalve bij passeren
barrières); ze zijn elkaars complement.
Het ene moment de ene breed en de andere smal
en dan weer andersom. Zo af en toe beide versmald
ten behoeve van een poel, die niet in verbinding
mag staan met de beekloop.
Kunstwerken en doelsoorten
Doelsoorten waarvoor bij kunstwerken rekening
gehouden dient te worden zijn de otter, muizen
en de ringslang. Voor doelsoort otter, is de beste
passagemogelijkheid onder een grote weg door
een doorlopende onverharde horizontale oeverstrook
naast de waterloop met een minimale
breedte van 0,30 m, boven gemiddeld hoogste
peil, bij voorkeur iets aflopend vanuit het midden.
Tevens is geleiding in de vorm van een faunaraster
of wilgenscherm noodzakelijk, 100 meter aan
weerszijden van de in- en uitgang. Is een oeverstrook
niet mogelijk dan kan ook door middel van
een tunnel een verbinding worden aangelegd.
Huidige kruising met de provinciale weg tussen Rijssen en Nijverdal
11 Dienst Landelijk Gebied

De diameter moet dan 0,5 tot 1,0 meter zijn (bij
lengtes korter dan 10 m, volstaat 0,30 meter).
Voor muizen zijn beide bovengenoemde con-
structies voldoende. Voor de ringslang volstaat
alleen de horizontale onverharde oeverstrook.
Voor de locaties die worden gepasseerd met dui-
ker en veeroosters is het mogelijk te kiezen voor
passage over de weg, waarbij dan wel geaccep-
teerd wordt dat er mogelijk verkeersslachtoffers
vallen. De kans van verkeerslachtoffers is kleiner
doordat de verkeerssnelheid door de veerooster
wordt afgeremd. Ook kan gekozen worden voor
het openhouden aan de uiteinden van de vee-
roosters zodat deze passeerbaar zijn.
2.2.2 Landschap
Ten aanzien van het landschap worden de volgen-
de uitgangspunten/randvoorwaarden aan de
Elsenerbeek gesteld:
• De Elsenerbeek vormt een goede drager voor
de visuele verbinding tussen het Elsenerveld
en de Regge.
• De Elsenerbeek vormt een fraaie overgang tus-
sen stad en land;
• Zo weinig mogelijk beheer, alleen (jaarrond)
begrazing. Begrazing zorgt voor een verrassin-
gelement en diversiteit in de vegetatie, heeft
recreatieve meerwaarde voor passerende
recreanten en houdt recreanten enigszins uit
de natuurzone zelf. Bij integrale begrazing ont-
staan geen vegetatiekundige hoogstandjes,
maar de ecologische functionaliteit is voldoen-
de en de beheerskosten zijn relatief laag.
• Een fysieke scheiding in de vorm van een sta-
pelmuur of vlechtheg tussen de woonwijk
Veeneslagen en de Elsenerbeek.
Toevoer van voedselarm water via een natuurlijk aangelegde watergang 2-8-2
12 Inrichtingsplan Elsenerbeek
• De inrichting dient tenminste de componenten
grasland, struweel en klein water te bevatten;
de eerste twee in min of meer aaneengesloten
zones over de volle lengte. De verhouding tus-
sen grasland en struweel wordt gestuurd met
de begrazing (soorten, intensiteit).
2.2.3 Water
Voor het onderdeel water worden de volgende
randvoorwaarden gesteld:
• De watersystemen (stadswater en landelijk
water) dienen gescheiden te worden om ver-
vuiling met voedselrijk water in de Elsenerbeek
tegen te gaan.
• De Elsenerbeek mag geen water aan de omrin-
gende gebieden onttrekken (kwel wegzuigen).
Hiervoor dient de slootbodem zo hoog moge-
lijk te liggen.
• Het profiel vormt een brede platte bak op het
laagste punt.
• Naastliggende gebieden mogen geen water-
overlast ondervinden.
• De Elsenerbeek mag niet tot nauwelijks droog-
vallen (in de eindsituatie).
• De Elsenerbeek mag alleen gevoed worden
door voedselarm water vanuit de natuurgebie-
den of extensieve landbouw.
2.2.4 Recreatie
Vanuit recreatie wordt de volgende randvoor-
waarden gesteld aan de Elsenerbeek:
• Elsenerbeek zodanig inrichten dat pleksgewijs de
recreant mogelijkheden wordt geboden te genie-
ten van de natuur. Hierbij dient ook rekening
te worden gehouden met de toegankelijkheid.

Nieuwe bebouwing van Veeneslagen langs de beekzone
2.2.5 Wonen
Vanuit het aspect wonen geldt de volgende rand-
voorwaarde:
• Met de aanliggende bewoners is ten tijde van
de aankoop van de kavels afgesproken dat het
zicht op de Holterberg in stand zal blijven.
13 Dienst Landelijk Gebied

3
Hydraulisch ontwerp
Uitgangspunten
Door Grontmij Advies en Techniek (Lit. 3) is berekend
hoeveel water in de toekomst via de
Elsenerbeek zal stromen naar de Regge en welke
invloed dit heeft op de grondwaterstanden in de
omliggende gebieden. Een uitgebreide toelichting
is opgenomen in bijlage 2.
De volgende gebieden zullen afvoeren naar de
Elsenerbeek:
• Middelveen en Overtoom (via de westelijke
spoorduiker en een nieuw aan te leggen duiker
onder de Holterstraatweg);
• Look en Borkeld (via de duiker onder de
Keizersdijk en de spoorsloot);
• De landbouwgebieden De Leiding, Norkerij,
Ligtenberg en Ligtenbergerveld (via 2-8-0-16);
• De gebieden die voorheen afvoerden naar
watergang 2-8.
Gewenst profiel van de beek
In totaal is het afwaterende oppervlakte 3.896 ha.
Bij maatgevende afvoer Q (wordt 1 à 2 dagen per
jaar bereikt of overschreden) betekent dit een
debiet van 3 m3/sec bij de instroom in de Regge.
Op basis van de berekeningen worden twee profielen
voorgesteld:
• Het zuidelijke deel tot aan de instroom van de
2-8-0-16 (tussen de Ligtenbergerdijk en
Schoneveldsdijk): bodembreedte 0 m, diepte
70-90 cm, talud 1:1,5 en talud 1:20, breedte 15-
20 m. Bij talud wordt rekening gehouden met
het reliëf. Daardoor zal 1:20 pleksgewijs wijzigen.
• Het noordelijke deel vanaf de instroom van de
2-8-0-16 tot aan de Regge: bodembreedte 8 m,
diepte 1.20 m, talud 1:1,5 en talud 1:20, breedte
35-40 m. Talud kan afhankelijk van reliëf
pleksgewijs wijzigen.
Het (extensieve) onderhoud van de beek kan vanaf
de zijde van het steile talud (1:1,5) plaatsvinden.
14 Inrichtingsplan Elsenerbeek
Met dit ontwerp zal de Elsenerbeek het gehele
jaar door watervoerend blijven. De stuwen in de
beek komen te vervallen. De duikers in de kruisende
wegen zullen verruimd moeten worden.
Talud 1:1,5
Bodembreedte 0m
Talud 1:1,5
Bodembreedte 8m
Bodemdiepte t.o.v. maatgevend
maaiveld 0,75m
Bodemdiepte t.o.v. maatgevend
maaiveld 1,20m
Talud 1:20
Profiel bovenstrooms
Talud 1:20
Profiel benedenstrooms
In de bovenstaande berekening is uitgegaan van
de toekomstige situatie van het nieuwe natuurgebied
Middelveen-Overtoom. Dit betekent dat er is
gerekend met een drooglegging van nagenoeg
nul. Uitgaande van deze situatie is de diepte van
de beekbodem ontworpen. De praktijk is dat het
natuurgebied Middelveen-Overtoom voorlopig
nog niet wordt gerealiseerd. Met andere woorden
het gebied Middelveen-Overtoom moet voorlopig
kunnen blijven afwateren op basis van landbouwkundige
afwateringsnormen.
De watergang vanuit Middelveen heeft een
(zomer/winter) peil van NAP 9,95 /9,40 m. De
bodem van de Elsenerbeek ligt op NAP 9,80m (zie
figuur 3.1). In de zomerperiode kan het water uit
Middelveen/Overtoom probleemloos op de
Elsenerbeek worden gebracht.
In de wintersituatie zal een hoogteverschil van
maximaal 0.70 m overbrugd moeten worden (0.40
+ 0.30 m waterdiepte). Hiervoor zijn meerdere
oplossingen in de werkgroep besproken. Eén
daarvan is een tijdelijke afwatering via de
Maatgraven. Dit betekent minder water op de
Elsenerbeek. De werkgroep heeft in de afweging
als uitgangspunt gehanteerd dat de beek zo veel
mogelijk (schoon) water moet ontvangen.
Daarom is gekozen voor de oplossingen om de
beek ter plekke van de instroom over een bepaald
traject (tijdelijk) te verdiepen met 0.60 – 0,70 m.

Dit kan minder worden als de landbouwkundige
peilen in het zuidelijk landbouwgebied enige ver-
hoging verdragen. Dit zal nader worden onder-
zocht. Zodra het nieuwe natuurgebied
Middelveen-Overtoom is gerealiseerd zal de ver-
dieping via het natuurlijk proces (dichtslibben,
dichttrappen door het vee etc) ongedaan worden
gemaakt.
9.98
Kleine leiding
Bodem Elsenerbeek: 9.80m
9.95 / 9.40
8.91
Figuur 6: Waterpeilen aansluitende waterlopen Elsenerbeek
In de natuurvriendelijke watergang 2-8-2 vindt direct spontane meandering plaats
De watergang ten noorden van het spoor heeft
een vast peil (9.98 m NAP). Er is echter onvoldoen-
de ruimte om dit water op het hoge peil op de
Elsenerbeek aan te sluiten
15 Dienst Landelijk Gebied

4
Inrichting Elsenerbeek
Vogelvlucht van de toekomstige Rijssenervallei
4.1 Visie
De Elsenerbeek vormt een continue lijn van
schoon kwelwater die op de laagste plek in het
landschap ligt. De beek moet de verschillende
gebieden die hij tegenkomt verwoorden door aan
te sluiten op zijn omgeving met de aanwezige
ruimtelijke elementen. De recreatiezonering heeft
ook een duidelijke invloed op de inrichting. Voor
de integratie van de beek in zijn omgeving is het
belangrijk dat hij zichtbaar en op sommige plaatsen
betreedbaar is. De Elsenerbeek is geen verboden
terrein maar een schitterende toevoeging aan
het landschap.
4.2 Verbeelding van de Elsenerbeek
Om de herkenbaarheid en de zeggingskracht van
het landschap van het beekdal van de totale
Regge te vergroten is in 2002 een start gemaakt
met het project de “Verbeelding van de Regge”.
Specifieke aandachtspunten hierbij zijn de punten
waar deelstroomgebieden uitmonden in de Regge.
De Elsenerbeek vormt één van deze deelstroomgebieden
en is als eerste deelproject (als een
pilot) nader uitgewerkt. Een tweetal kunstenaars
in samenwerking met een landschapsarchitect
hebben een groot aantal voorstellen ontwikkeld
16 Inrichtingsplan Elsenerbeek
die een bijdrage kunnen leveren aan de verbijzondering
van de vormgeving van het nieuwe element
in het landschap. Heel specifiek wordt er aandacht
gevraagd voor de culturele dimensie van deze
nieuwe ingreep in het landschap. Deze culturele
dimensie is dan ook een heel nadrukkelijk aspect
geweest bij de vormgeving van de Elsenerbeek.
De resultaten hadden enerzijds betrekking op het
totale tracé van de beek/verbindingszone met
haar omgeving en anderzijds op karakteristieke
punten(knopen).
De knopen liggen voornamelijk op de kruisingen
van de beek met infrastructurele elementen als
wegen, spoor en andere waterlopen.
Van zuid naar noord worden de volgende knopen
onderscheiden:
• Groene knoop.
• Recreatieve knoop.
• Grensknoop.
• Aanhechting.
De gepresenteerde voorstellen waren in eerste
instantie uitgewerkt in globale ideeën (lit 4). Deze
werden positief ontvangen door de werkgroep.
De beide kunstenaars hebben dit vervolgens uitgewerkt
in meer gedetailleerde planschetsen die
per voorstel veelal voorzien waren van alternatieven
(lit. 5). Dit gaf de werkgroep de mogelijkheid
om hun voorkeuren/ideeën mee te laten wegen.
De kunstenaars waren bereid constructief mee te
denken om uiteindelijk de concepten zodanig
vorm te geven dat er draagvlak is zonder dat de
concepten te veel geweld werden aangedaan.
Dit heeft uiteindelijk geleid tot een plan met een
kwalitatief hoger niveau.
Zowel de voorstellen voor het totale tracé als de
knooppunten zijn geïntegreerd in het inrichtingsplan
dat hieronder wordt toegelicht.
4.3 Inrichtingsplan
Het inrichtingsplan van de ruim 4 kilometer lange
Elsenerbeek wordt van zuid naar noord per traject
toegelicht.

Afvoer via landbouwsloten richting de Maatgraven
4.3.1 Het begin: de zuidelijk gelegen natuurgebie-
den
Ter wille van de beeldvorming wordt in het kort
beschreven hoe het zuidelijk gelegen toekomstig
natuurgebied Middelveen-Overtoom mogelijk zal
worden ingericht. Er is inmiddels een aantal ideeen
hiervoor ontwikkeld; keuzes worden in een
later stadium gemaakt.
De uiteindelijke oorsprong van de Elsenerbeek
ligt in het Elsenerveld en -veen ten zuiden van
Rijksweg 1, maar de beek begint fysiek gezien in
de natuurgebieden Middelveen en Overtoom.
Vanuit het Elsenerveld komt een watergang die
door middel van een duiker onder de Rijksweg
door gaat ter hoogte van km 127.5. In het kader
van de landinrichting Rijssen worden hier geen
aanvullende maatregelen voorgesteld.
De Elsenerbeek zal, behalve vanuit het Elsenerveld,
ook worden gevoed door het kwelwater dat in het
landbouwgebied Middelveen-Overtoom naar boven
komt. Dit kwelwater wordt momenteel afgevangen
door de landbouwsloten die tot anderhalve meter
diep zijn. Het kwelwater wordt door de landbouwsloten
zo snel mogelijk afgevoerd en geloosd op de
2-7-2 richting de Maatgraven (zie foto hierboven).
Inrichting Middelveen / Overtoom
Voor het nieuwe natuurgebied Middelveen/Overtoom
(158 ha) wordt gestreefd naar vochtig tot
nat, redelijk open gebied met grazige vegetaties.
Voor het gebied Overtoom ligt de nadruk op
benutten van kwel van diep grondwater.
In Middelveen gaat de aandacht uit naar de overgangen
hoog-laag en regenwater-grondwater.
Extensieve integrale begrazing met plaatselijk een
hooilandbeheer wordt toegepast om kansrijke
(kwel-)plekken te benutten.
Om dit streefbeeld te kunnen realiseren wordt
aan de volgende maatregelen gedacht:
1. Dempen van alle aanwezige sloten om de kwel
waar mogelijk weer tot in het maaiveld te krijgen.
In de laagste delen bouwvoor verwijderen en
zo ondiepe slenken maken om stagneren van
regenwater (verzuring) te voorkomen.
2. Verwijderen doorsnijdende wegen om verstoring
te voorkomen en het waterpeil op te kunnen
zetten.
3. Geen drainerende Elsenerbeek door het natuurgebied
heen aanleggen, maar het water zijn eigen
weg laten vinden in de laagste (afgeplagde) delen.
4. Zoveel mogelijk benutten van de gradiënt van
de heuvel naar de laagte. Doordat deze overgang
niet geheel binnen (nieuw) natuurgebied
ligt, kan in het randgebied de grondwaterstand
onvoldoende verhoogd worden i.v.m. wateroverlast
op blijvende landbouwgronden.
5. Aanleg van een ringsloot om landbouwwater
om het natuurgebied heen te leiden i.v.m. vervuiling
met voedselrijk water.
6. Geen maatregelen nemen die toekomstige
(hoog)veenvorming in de weg kunnen staan.
7. Onderzoek naar de fosfaatverzadiging.
8. Hydrologisch onderzoek inclusief effecten landbouwontwatering.
Scheiden water Braakmanslanden/Banis en
Overtoom - Middelveen
Het stedelijk water en het landbouwwater uit De
Banis moet afgevangen worden door een nieuw
aan te leggen waterloop aan de oostzijde langs
het natuurgebied.
Nabij de Trippenweg ligt een deel van de lage gronden
buiten de begrenzing van de nieuwe natuur.
Om ongewenste verdroging van de natuur te
voorkomen zou het wenselijk zijn de aan te leggen
waterloop in oostelijke richting te verschuiven.
Zelfs zou het gewenst zijn dit lage deel alsnog te begrenzen.
Beide aspecten worden nader onderzocht.
Opvang piek in waterafvoer
Om piekafvoer vanuit de riooloverstorten bij Braakmanslanden
op te vangen wordt een bergbassin
aangelegd. Dit bergbassin bestaat uit een betonnen
bak waar het overtollige water in wordt opgevangen.
Zicht op de Rijssenervallei vanaf het Elsenerveld
17 Dienst Landelijk Gebied

Schone lei Beschreven blad
Figuur 7: Inrichtingsvarianten van Middelveen/Overtoom.
Twee inrichtingsvarianten Middelveen-
Overtoom
Ten aanzien van de inrichting van Middelveen/
Overtoom zijn 2 varianten mogelijk. Deze zijn in
figuur 7 en de daarbij behorende tekst uitgewerkt.
Deze twee ‘extremen’ liggen in feite in elkaars
verlengde. Het beschreven blad legt verantwoording
af tegenover de cultuurhistorie, het onbeschreven
blad/schone lei probeert kunstmatig
ruimte te geven aan oorspronkelijk landschap.
Uiteindelijk kunnen beiden zich ontwikkelen tot een
natuurlijk landschap. Interessantere verschillen
tussen de twee schetsen zitten in de manier waarop
het landelijk water om het natuurgebied heen
geleid wordt, waarbij het Beschreven blad in de
noordwestelijke hoek kleiner is om het water op
een lager punt in het landschap onderlangs de
spoordijk naar het punt van samenkomen te brengen.
18 Inrichtingsplan Elsenerbeek
Door vervolgens de cultuurhistorische Keizersdijk
te handhaven kan een gewenst retentiegebied
gevonden worden tussen spoordijk en Keizersdijk.
Tweede verschil is een kleine vergroting van het
natuurgebied aan de noordoostelijke kant om het
natste deel (laag en kwel) erin op te nemen. In een
later stadium zal dit verder worden uitgewerkt.
Huidige situatie Overtoom

4.3.2 Traject Spoorlijn-Holterstraatweg
Duiker spoorweg
Het landbouwwater en het stedelijk water gaan
nu samen door een duiker onder de spoorweg
door. De duiker bestaat uit twee aparte buizen
(zie foto). In het landinrichtingsplan Rijssen is
ervan uitgegaan dat het stedelijk en landelijk
water elk afzonderlijk door een buis onder het
spoor doorgeleid zouden kunnen worden.
Doordat de ruimte achter de woning aan de
Holterstraatweg onvoldoende is voor twee
gescheiden waterstromen, wordt voorgesteld de
beide spoorwegkokers te benutten voor de
Elsenerbeek en ten zuiden van de spoorlijn een
afwatering voor het stedelijk water te realiseren
met meer oostelijk een nieuwe duiker onder het
spoor richting Maatgraven.
Het huidige landbouwpeil (winterpeil 8.40 m
+NAP, zomerpeil 8.95 m +NAP) in de waterloop 2-
7 (Middelveen-Overtoom) is te laag t.o.v. de
bodem van de nieuwe Elsenerbeek. De noordelij-
ke spoorsloot (2-7-0-9) ligt wel op een goed
niveau, maar kan pas naar de Elsenerbeek wor-
den gebracht indien het waterpeil in Middelveen/
Overtoom wordt verhoogd. Onderzocht zou moe-
ten worden in hoeverre waterpeil in dit gebied
kan worden verhoogd binnen de huidige droog-
leggingsnormen.
Duikers onder de spoorweg
Daarnaast wordt in deze overgangssituatie de
eerste 800m van de Elsenerbeek verdiept aange-
legd (70 cm).
In de situatie na realisatie van de ‘Nieuwe natuur’
in Middelveen/Overtoom vervalt de landbouw-
kundige droogleggingseis en kan het peil van
watergang 2-7 worden verhoogd en als voeding
voor de Elsenerbeek dienen.
Als droge faunapassage wordt door de spoorbaan
een faunaduiker geperst.
Voor het stedelijke water wordt ten oosten van
de Elsenerbeek een nieuwe duiker door de spoor-
lijn aangelegd. Deze duiker wordt gevoed door
een nieuwe watergang ten oosten van de nieuwe
natuur in Middelveen/Overtoom die de resteren-
Huidige Maatgraven onder brug, parallelweg en duiker N350
de landbouwstrook ontwatert. Op deze water-
gang wordt tevens het overstortwater vanuit de
woonwijk Braakmanslanden opgevangen (evt. na
zuivering in een heylofytenfilter).
Kruising N350 (Holterstraatweg)
Nadat de Elsenerbeek onder de spoorweg door is
gegaan bestaat de volgende hindernis uit de krui-
sing met de N350 en de parallelweg. Momenteel
gaat de Maatgraven met een duiker onder de
N350 door en via een brug onder de parallelweg
(zie foto). Aangezien de Elsenerbeek een eigen
schoonwatersysteem vormt, kan deze niet samen-
gaan met het stadswater van de Maatgraven.
Om de watersystemen gescheiden te houden is
voor de Elsenerbeek een nieuwe duiker onder de
N350 en de parallelweg nodig. Deze duiker, inclu-
sief faunavoorzieningen (voor o.a. zoogdieren, vis-
sen en amfibieën), wordt ten westen van de huidi-
ge brug (over de Maatgraven) aangelegd.
Het stedelijke water gaat via de Maatgraven onder
de huidige brug door.
4.3.3 Groene knoop
De lijnen van de provinciale weg en NS-spoor zijn
hard, zelfs die van de parallelweg en de Akkerdijk
willen we als onveranderlijk aanvaarden. Ook de
Maatgraven in zijn harde bedding is een harde
lijn voor snel en doelmatig afvoeren. Het pro-
bleem is dus hoe een (trage) ecozone te leggen
door een chaos van (rechte) lijnen van een totaal
andere snelheid. De beek wordt het mikadostokje
dat haaks onder alle andere ligt. Gedacht wordt
daarom aan het inkapselen van de beek waardoor
deze bijna in het geheim aan snelheid kan ont-
snappen. De inkapseling moet zo volledig zijn dat
de snelle lijnen in verwarring raken, vertragen en
zo de kruising gelijkwaardiger maken. De beek en
wegen worden daarom in een bol van groen van
verschillende dichtheden en vormen ingekapseld.
19 Dienst Landelijk Gebied

Groene Knoop.
Dit duidelijk aanwezig punt wordt daarom aange-
duid als een ‘poort’ voor Rijssen. Gezien de aan-
wezige particuliere huizen, afspraken met bewo-
ners in de nieuwbouwwoningen, beschikbaarheid
van grond en ecologische wensen is maar een
beperkte aanvulling met beplanting mogelijk.
De uitwerking van deze groene knoop zou er als
bovenstaande illustratie uit kunnen gaan zien.
Gekozen is om de randen van het ‘beekdal’ te
benadrukken d.m.v. hoog opgaande beplanting
4.3.4 Traject Holterstraatweg-Ligtenbergerdijk
Inleiding
De Elsenerbeek vormt op deze locatie de vervlechting
van de stad en het landelijk gebied.
Naast een landschapsecologische functie heeft de
Elsenerbeek bij Veeneslagen een recreatieve functie
voor de bewoners van Rijssen en is deze van
esthetisch belang als overgang van de stad
Rijssen naar het buitengebied. De functie van de
Elsenerbeek als ecologische verbindingszone is
echter de belangrijkste. De recreatiefunctie is
hieraan ondergeschikt.
Ruimtelijke uitwerking
Asymmetrisch profiel
In de ruimtelijke uitwerking is een asymmetrisch
profiel voorgesteld. Dit profiel verbeeldt de beide
zijden van de Elsenerbeek;
20 Inrichtingsplan Elsenerbeek
Figuur 8: Asymmetrisch profiel
Elsenerbeek profiel
Dit deel van de beek stroomt pal langs de nieuwe
woonwijk. Een nieuwe identiteit van het gebied
waar op wordt voortgeborduurd door een specifieke
vormgeving van de beek: strak met ontwikkelingsdynamiek.
In een getrapt rechtlijnig patroon wordt
de beek in een strak patroon aangelegd.
Een simpel patroon van hoog-laag begeleidt de
smalle rechte watergang.
De runderen grazen, lopen, trappen de kanten af,
verdiepen laagtes waardoor de waterloop geleidelijk
van haar rechte lijn zal afwijken. Wanneer
het water stroomt verstekt het deze afwijkingen.
Asymmetrisch profiel dat ook voor de Elsenerbeek wordt toegepast

De gehele breedte van de beschikbare strook
waarin ook de beek wordt aangelegd wordt ont-
daan van de teelaarde. Aanvullend onderzoek
naar fosfaat in de bodem moet uitwijzen in welke
mate afgraving plaats dient te vinden. In deze ter-
reinverlaging wordt het nieuwe beekprofiel
gegraven in de vorm van een omgekeerd dakpro-
fiel met microreliëf.
Het diepste punt van dit profiel ‘slingert’ door de
beekbedding, waardoor de taluds variabel zijn. In
de buitenkanten bevindt het diepste gedeelte
zich, net zoals in natuurlijke situaties. Dus in de
buitenkanten een sterk hellend en in de binnen-
kanten een zwak hellend talud. Ten zuiden van de
Ligtenbergerdijk ligt het diepste punt circa 0,70
tot 0,90 meter beneden oorspronkelijk maaiveld
en is de breedte variërend van 15 tot 20 meter.
Gezien het feit dat tijdelijk een extra verdieping
(0.70 m nabij Holterstraatweg) moet worden gerea-
liseerd om het water van Middelveen/Overtoom af
te kunnen voeren zal het tijdelijk deels over een
bepaald traject dieper worden. De taluds worden
in de toekomst door begrazing beheerd en de
begroeiing dient zich spontaan te ontwikkelen.
De beek ligt langs de nieuwbouwwijk Veenelagen
voornamelijk aan de westzijde binnen de ecologi-
sche zone, behalve bij de ‘Groene lobben’. Na de
recreatieve knoop tot de Schoneveldsdijk is dit
juist aan de oostzijde. Vanaf de Schoneveldsdijk is
er geen specifieke oriëntatie.
Op de bijgevoegde plankaart worden de verschil-
lende waterdieptes (afhankelijk van het debiet) in
verschillende kleuren aangegeven. Dit geldt voor
de waterdiepte 0,20 m (bij 1/4Q) en 0,50 m (bij
2Q). Bij de inrichting wordt rekening gehouden
met machinaal onderhoud vanaf 1 zijde.
Schraal grasland met beekbegeleidende begroeiing
Het overige terrein wordt eveneens middels
begrazing beheerd. Hierdoor ontstaat, waar niet
wordt aangeplant, schraalgrasland met beekbege-
leidende spontane begroeiing, waaronder wilg,
meidoorn, sleedoorn etc. Vanaf de Akkerdijk is
tussen de plukken spontaan ontstane struweel
zicht op de Elsenerbeek.
De Elsenerbeek krijgt langs Veeneslagen-West
een breedte van ca 50 m tot 100 m breed (tot in
de groene lobben van de nieuwbouwwijk). Deze
zone wordt van west naar oost als volgt ingericht:
• spontane opslag op deels afgegraven talud;
• water (diepte bodem ± 0,80 m minus maaiveld);
• schuin oplopend talud;
• afgegraven bouwvoor (bedoeld voor grazige
vegetatie; wel hier en daar zandopduikingen);
• afscheiding bij bebouwing (vlechtheg).
Figuur 9: Elsenerbeek bij Veeneslagen
De bovengrond in de zone wordt afgegraven.
Hierdoor wordt de rijke bovengrond met al zijn
meststoffen afgevoerd, zodat bijzondere vegetaties
een grotere kans hebben tot ontwikkeling te
komen. Bovendien wordt hiermee de els onder-
drukt ten gunste van de wilg.
In en langs de beek zal een natte ruigte ontstaan
die tot twee meter hoogte kan groeien. Om te
zorgen dat de ruigte niet overgaat in struweel en
bos wordt jaarrond begraasd.
21 Dienst Landelijk Gebied

Poelen
In het stroombed van de Elsenerbeek worden
enkele poelen gegraven op potentiële kwellocaties
voor amfibieën en reptielen. Deze poelen moeten
in droge perioden, als de Elsenerbeek weinig water
afvoert, wel met water gevuld blijven, maar blijven
gescheiden van de beek zelf. Daarom omgeving zo
inrichten dat bij hoger water de poelen niet bereikt
worden.
De amfibiepoelen hebben twee vormen.
1. Poelen met een cirkelvormige vorm, een menselijke
uitnodiging aan de wereld van de amfibieën.
2. Poelen in de vorm van wiggen. Op plaatsen van
de groene wiggen die de wijk binnenlopen is
gekozen voor vormen die deze verloren ruimtes
interessanter maken. Bij deze poelen wordt een
bijzondere boom, de zwarte populier geplant
ter markering.
Poel op nieuwe locatie of een poel op een oude kruising van watergangen
22 Inrichtingsplan Elsenerbeek
Voor alle poelen geldt dat de diepte minimaal 1 m
moet zijn.
Vlechtheg
Op de scheiding van de woningen in Veeneslagenwest
wordt een vlechtheg (zie figuur 4.5) aangeplant,
waarmee een eenheid ontstaat als afscheiding
van de woningen. Ook ontstaat hiermee een
ecologisch doorgaand struweel en wordt de zone
afgeschermd tegen honden en andere verstoring.
Tevens dient het als veekering voor de grazers in
de verbindingszone.
De vlechtheg wordt tot aan de Ligtenbergerdijk
langs de nieuwbouwwijk Veeneslagen aangebracht.
Op de plaatsen waar ‘groene lobben’ de
wijk in wijzen, wordt de heg evenwijdig meegetrokken.
De kopse kanten worden open gelaten.
Naast de onderbrekingen in de vlechtheg op de
kopse kanten van de ‘Groene lobben’ wordt de
heg ook onderbroken bij de delen waar de openbare
ruimte grenst aan de ecozone (zie figuur 10),
bijvoorbeeld het ‘openbare balkon’ in nieuwbouwwijk
Veeneslagen.
Dit balkon krijgt een harde grens bestaande uit
schanskorven of een gemetselde muur waarop de
vlechtheg aansluit.
Hier wordt wel zoals langs de hele haag het raster
van gekloofd eiken palen doorgezet om bijvoorbeeld
te voorkomen dat honden de zone verontrusten
en dat vee uit kan breken.
De heg kan de stedenbouwkundige afwisseling
van achterkanten, voorkanten en straten die uitkomen
op de zone als beeld samen binden.
Een beeld dat op den duur zonder verbindend
element nog sterker zal verbrokkelen door een
veelheid aan types van tuinscheidingen.
Wanneer de zone serieus een ecologische taak
moet kunnen uitvoeren, dan dient de rust in de
zone gewaarborgd te zijn, dus geen uitloopgebied
voor honden(bezitters), niet spelen in de beek.
De heg wordt aangelegd op de benedeninsteek
van het talud, dat is ontstaan door het (grotendeels)
afgraven van de teelaarde (zie figuur 4.7).
Ter wille van de groei kan het aan te bevelen zijn
een gleuf met zwarte grond aan te brengen.
Totdat de heg op sterkte is voor de grazers, wordt
deze uitgerasterd door een raster van gekloofde
eiken palen. Om het uitzicht van de bewoners
niet te belemmeren wordt de heg onderhouden
tot een hoogte van 1 m boven het maaiveld van
de tuinen. Door uitgroei kan dit (tijdelijk) uitlopen
tot 1.50 m (de uiteindelijke hoogte van de
heg wordt circa 2,00 tot 2,50 meter). Voor aanvullende
informatie over de vlechtheg: zie bijlage 3.

Figuur 10: Onderbreking van de vlechtheg om vrij zicht te
creëren.
Poortwachters
Bij de ingangen van de groene wiggen worden
zwarte populieren geplant. Deze imposante
bomen krijgen de functie van poortwachter en
accentueren de plek en zijn van verre zichtbaar.
Recreatief medegebruik
Recreatief medegebruik van de Elsenerbeek is
pleksgewijs in principe toegestaan. De beek is
voor een deel uitloopgebied van de stad. Verder
worden geen wandel of fietspaden door de verbindingszone
gelegd. Mensen mogen er komen,
maar ze moeten er wel wat voor doen. De
Elsenerbeek wordt geen knuffelnatuur maar een
ruig en zo zelfstandig mogelijk systeem.
Aanleg fietsbrug
Mede op verzoek van de bewoners wordt ter verbinding
van de woonwijk Veeneslagen met het
buitengebied een fietsbrug over de Elsenerbeek
naar de Akkerdijk aangelegd. Deze fietsverbinding
bestaat uit een verhard fietspad dat middels twee
veeroosters de verbindingszone kruist. De oevers
van de beekbedding wordt door een fietsburg met
een overspanning van circa 20 m verbonden. Het
vee kan onder de brug door. De fietsverbinding
komt ten noorden van de Olieslager. Ook bij de
fietsbrug kan een poortwachter worden geplaatst.
Vleermuisbunkers.
Op plaatsen die zich daarvoor lenen (b.v. bij poelen)
worden met oude vrijkomende duikers vleermuisbunkers
ingericht.
Zandopduikingen
Langs het gehele tracé worden enkele zandopduikingen
aangebracht. Schraal zand uit het te ontgraven
beekprofiel wordt op verschillende locaties
(vooral in binnenbochten) op de schrale ondergrond
aangebracht tot een hoogte variërend van 0,3 tot
1m en met zwak hellende taluds.
Gedacht wordt aan een omvang van 10*10 m.
Deze verhogingen kunnen in natte tijden dienen
als rustplaats voor het vee en versterken door de
gradiëntwerking het landschap.
Raster
Omdat in de toekomst wordt beheerd middels
begrazing, dient de zone veekerend te zijn. Dit
gebeurt door raster bestaande uit gekloofde
eiken palen met puntdraad aan te leggen.
Toegangdammen
Voor het beheer dient het gebied op meerdere
plaatsen toegankelijk te zijn dmv dammen/hekken.
Met name de terreindelen ter hoogte van De
Veeneslagen en Plaagslagen.
Doorwaadbare plaats
Op een aantal locaties wordt een doorwaadbare
plaats aangelegd van, eventueel in het werk vrijgekomen,
keien. Deze locatie kan worden gebruikt
door de beheerder om met materieel de beek
over te steken en is een van de weinige plekken
waarbij recreanten haaks op de beek een (avontuurlijke)
toegang hebben in de verbindingszone.
Picknickbanken
Aan de zijde van de Akkerdijk worden verspreid
enkele picknickbanken geplaatst. Tevens wordt
hier een opstapje over het raster gemaakt, zodat
recreanten de zone kunnen betreden.
Bestaande bomen
Bestaande bomen worden zo veel mogelijk
gehandhaafd.
Obstakels
Op dit moment zijn er enkele tuinen in dit traject
aanwezig. Tevens bevindt er zich een grote schuur
met gedeeltelijk open kap en een kleine veestal.
Tot slot is er een met exoten omzoomde crossbaan.
Deze bouwwerken zullen worden verwijderd, eventueel
nadat een vervangende locatie is gevonden.
23 Dienst Landelijk Gebied

Figuur 11: Maquette ontwerp recreatieve knoop.
4.3.5 De recreatieve knoop
De Elsenerbeek is een begrenzing van de nieuwe
woonwijk, de kruising Akkerdijk, Ligtenbergerdijk
en Maisweg is de drempel naar het landelijk
gebied. Gezien deze ligging is het aantrekkelijk
dit punt een of andere recreatieve functie te laten
vervullen. Een openbaar toegankelijk deel binnen
de ecozone kan helpen de mensen de rest van de
zone als ‘minder toegankelijk gebied’ te respecte-
ren. Voor de inrichting wordt gezocht naar speel-
se elementen die inspelen op de omvorming van
landbouwgebied naar de natuur. Een mogelijkheid
is te kiezen voor het spiegelen van de oorspron-
kelijke- verdwenen- natuurlijke omstandigheden.
Inrichting recreatieve knoop
Een van de belangrijkste elementen van de recre-
atieve knoop is de op schaal aan te leggen ‘Rijssener
vallei’. De stuwwallen die van invloed zijn op de
hydrologische situatie van de Elsenerbeek worden
op deze plek op schaal ingepast in de vorm van
zandopduikingen. Het gaat om de Friezenberg,
de Rijssense berg en de Holterberg: zie schets.
Op deze plek wordt tevens een van de kwelwater-
tafels aangelegd (zie verder). De verdere invulling
van deze locatie met informatieborden, picknick-
banken etc. wordt nog nader uitgewerkt.
Tevens wordt een doorwaadbare plaats aangelegd,
waar een puinwaaier op schaal wordt ingepast.
De grootste keien worden voorzien van de naam
van het gebied van herkomst.
24 Inrichtingsplan Elsenerbeek
Een groot deel van het recreatieve knooppunt
wordt mede begraasd. Het westelijke deel, met
fietspad, picknickbankjes en de kwelwatertafel
wordt uitgerasterd. Doordat ten oosten van de
Akkerdijk een bergingsvijver voor de woonwijk
Veeneslagen-West wordt aangelegd, wordt ten
westen van de Maïsweg extra ruimte gecreëerd
voor deze recreatieve knoop (ca. 1,3 ha).
De situatie en het ontwerp voor deze recreatieve
knoop is weergegeven in de figuur 11.
Kruising Ligtenbergerdijk
De Elsenerbeek kruist de Ligtenbergerdijk door een
duiker. Het asfalt wordt over een bepaalde lengte
weggehaald en vervangen door klinkers.
De verbindingszone wordt aan weerszijden
begrensd door veeroosters. De grazers dienen over
deze natuurvriendelijke weg heen te lopen om te
passeren. In de veeroosters komen faunavoorzienin-
gen. Op de Ligtenbergerdijk sluit ook de te verleg-
gen Maïsweg met nieuw aan te leggen fietspad aan.

Figuur 12: Onderscheid in hiërarchie bij kruisingen natuur
en verkeer
Bestaande watergang
Vanaf de kruising met de ligtenbergerdijk bevindt
zich een watergang evenwijdig met de nieuw aan
leggen Elsenerbeek. Deze watergang wordt
gedempt met schraal zand vrijkomend uit het werk,
nadat deze watergang is opgeschoond.
Ontsluiting recreatieve knoop
Het aan te leggen fietspad op de Maïsweg wordt
via een slinger door het recreatieve knoopunt
aangelegd. Om de bereikbaarheid van de percelen
aan de Maisweg via de Ligtenbergerdijk tot de
herverkaveling in stand te houden, wordt aan de
rand van het knooppunt een tijdelijke zandweg
aangelegd. Nabij het recreatieve knooppunt wor-
den enkele parkeerplaatsen voor auto’s aangelegd.
4.3.6 Traject Ligtenbergerdijk-Schoneveldsdijk
Langs het bedrijventerrein Plaagslagen krijgt de
Elsenerbeek een breedte van ca 100 m.
Van west naar oost wordt de zone als volgt inge-
richt:
• afgraven bouwvoor (met zandopduikingen);
• Zwak hellend talud (kwelvegetaties verwacht);
• water;
• verlaagd deel met groei van opslag aansluitend
aan beplanting op gemeentegrond.
Deze dwarsdoorsnede is een beetje het spiegelbeeld
van de dwarsdoorsnede Veeneslagen.
Fiets-/wandelpad
Op de Maïsweg wordt een fietspad aangelegd.
Voorgesteld wordt de Maïsweg alleen als fiets/
wandelpad te bestemmen, agrarisch en eventueel
overige verkeer kan via de Sikkelweg worden
opgevangen. Via de herverkaveling worden de
percelen naar deze weg ontsloten. Een uitzondering
geldt voor de nieuwe woning aan de Maïsweg.
Deze blijft vanuit noordelijke richting vanaf de Schoneveldsdijk
voor gemotoriseerd verkeer bereikbaar.
Langs de Maïsweg wordt op een aantal plaatsen
inhammen gemaakt in de ecologische zone waar
picknickplaatsen worden ingericht.
Een struinpad evenwijdig met de beek door de
ecologische zone van recreatieve knoop tot aan de
grensknoop wordt afgeraden, vanwege de storende
effecten op de ecologie. Echter worden er wel
dwarsverbindingen gemaakt zoals de doorwaadbare
plaatsen en eventuele overstappen over de
rasters langs de Maisweg ter hoogte van picknickplaatsen
langs het fiets/wandelpad op de Maisweg.
Hierdoor wordt voorkomen dat de zone door
honden wordt betreden en kan de recreant toch
een gedeelte van het gebied verkennen.
Bos
Tussen de ecologische zone en het bedrijventerrein
Plaagslagen is tijdens de Nationale Boomfeestdag
2004 een broekbos aangeplant. De rasters voor
de grazers worden een eindje in het bos aangelegd.
De mantel en zoomvegetatie zal dan onder
invloed van grazers vorm krijgen, terwijl de rasters
niet opvallen. In de randbeplanting zijn dan
soorten als slee- en meidoorn aan te bevelen.
Instroom watergang 2-8-2 (oud 2-8-0-16)
Ten noorden van de Ligtenbergerdijk vergroten
de afmetingen zich totdat de beekbedding bij de
instroom van watergang 2-8-2 (oud 2-8-0-16) een
diepte heeft van 1,20 meter min oorspronkelijk
maaiveld, een bodembreedte van circa 8 meter en
een bovenbreedte variërend van 35 tot 40 meter.
Vanaf de duiker in de Maisweg sluit watergang 2-
8-2 via een bredere ondiepere bedding aan op de
Elsenerbeek. De bodemhoogte dient net iets
hoger te liggen dan die van de Elsenerbeek om
de afvoer van landbouwwater te garanderen.
Huidige situatie van de beekzone naast Plaagslagen
25 Dienst Landelijk Gebied

Figuur 13: Ontwerp draaideur bij de grensknoop
Obstakels
Er bevindt zich een middelgrote veestal met
opbergschuurtje en een woonhuis met diverse
bouwwerken. Voor deze bouwwerken wordt een
vervangende locatie gezocht, waarna ze zullen
worden afgebroken.
4.3.7 De Grensknoop
Ter plaatse van de Schoneveldsdijk wordt de
Zunasche wal doorsneden, een oude Markegrens.
Deze wal is een oude grenslijn tussen twee marken
en vormt nu de gemeentegrens tussen de
gemeenten Wierden en Rijssen-Holten. In het ontwerp
voor de Elsenerbeek is dit punt opgenomen
als grensknoop.
Draaideur
Op de plek waar de ecologische zone de Wal van
Zuna doorsnijdt, wordt de draaideur aangelegd.
Dit betekent het verwijderen van de wal over de
breedte van de zone en het opnieuw aanleggen
van de verwijderde wal evenwijdig met de stroomrichting.
Het beeld dat gewekt moet worden is dat
de wal op deze locatie over een breedte van plm
35 meter omgeklapt is. Hiermee worden cultuurhistorie
en vernieuwing gelijkwaardig behandeld.
26 Inrichtingsplan Elsenerbeek
Kruising van huidige watergang met Zunasche was
Op de kopse kanten van de draaideur worden
middels platen van verroest metaal of oude metselstenen
en speciale mortel frontmuren gemetseld
met daarin de woorden Land, Ver, Weer, Binding.
De hoofdstroom gaat over een breedte van circa
20 meter aan een zijde langs de omgeklapte wal,
terwijl bij piekafvoer ook een tijdelijke waterafvoerende
laagte meestroomt ter breedte van circa
15 meter aan de andere kant van de omgeklapte
wal (zie Figuur 13).
Schoneveldsdijk
De Schoneveldsdijk wordt gekruist middels een
duiker afmetingen 3 x 1,25 m. Er worden op de
kruising met de ecologische verbinding zone veeroosters
aangebracht om de grazers de oversteek
van de Schoneveldsdijk mogelijk te maken. Een
duiker met twee veeroosters voldoet voor de grazers.
De kans van verkeersslachtoffers van kleine
zoogdieren en bijvoorbeeld ringslang is dan wel
aanwezig, maar klein. Veeroosters remmen de
verkeerssnelheid. De veeroosters krijgen aan de
uiteinden een open constructie ten behoeve van
de amfibieën. Tussen de veeroosters wordt het
asfalt verwijderd en vervangen door klinkers om
nog meer verkeersremming te verkrijgen. Dit is
tevens beter passeerbaar voor fauna.
Nieuw kantoor Staatsbosbeheer
Vlak voor de kruising met de Schoneveldsdijk
wordt op bedrijventerrein Plaagslagen de nieuwe
locatie aangelegd van Staatsbosbeheer. Het broekbos
wordt tot deze locatie aangelegd, zodat Staatsbosbeheer
zicht houdt op de ecologische zone.
Picknickplek
Aan de oostzijde van de Elsenerbeek staat momenteel
een aantal veeschuurtjes van een hobbyboer.
Deze schuurtjes worden verwijderd, zodat hier
een eenvoudige recreatieve plek (enkele bankjes)
in de Grensknoop kan worden ingericht en de
Wal van Zuna versterkt kan worden.

4.3.8 Traject Schoneveldsdijk-Regge
Dit deel van de Elsenerbeek maakt onderdeel uit
van de Robuuste verbindingszone Holterberg-
Haaksbergen.
Inrichting Zunasche Heide
In de Zunasche Heide is 170 ha nieuwe natuur
begrensd. Als streefbeeld wordt gehanteerd eenslagenlandschap
met hooilanden en begraasde
delen dat de gradiënt vormt van de Sallandse
Heuvelrug naar het Reggesysteem. De Zunasche
Heide is potentieel leefgebied voor het korhoen.
Gestreefd wordt naar een extensief integraal
begraasd gebied, met in één of meer vensters
plaats voor hooilandbeheer en handhaving/versterking
slagenverkavelingspatroon (dit zou bij
gehele integrale begrazing grotendeels vervagen).
Hiervoor zijn de volgende maatregelen nodig:
1. Ophogen slootbodems en dempen van enkele
drainerende sloten.
2. Verschillend beheer: begrazing en hooien.
3. Gebruiken bestaand patroon voor inrichting
natuurgebied. Zo weinig mogelijk vergraven.
Mogelijk wat fosfaat en stikstofverzadigde
bovengrond afvoeren.
4. Zoveel mogelijk benutten van de gradiënt van
de heuvel naar de laagte. Doordat deze overgang
niet geheel binnen (nieuw) natuurgebied
ligt, kan in het randgebied de grondwaterstand
onvoldoende verhoogd worden i.v.m. wateroverlast
op blijvende landbouwgronden.
5. Aanleg van een ringsloot om landbouwwater
om het natuurgebied heen te leiden i.v.m. vervuiling
met voedselrijk water.
6. Geen maatregelen nemen die toekomstige
(hoog)veenvorming in de weg kunnen staan.
7. Onderzoek naar de fosfaatverzadiging.
8. Hydrologisch onderzoek inclusief effecten landbouwontwatering.
Voorstel: enkele relicten van het slagenlandschap
handhaven met hooilandjes en singels binnen een
grote begrazingseenheid.
In figuur 14 wordt de inrichting van het nieuwe
natuurgebied Zunasche heide toegelicht in een
benadering die vergelijkbaar is met model
‘beschreven blad’ voor het zuidelijke nieuwe
natuurgebied Middelveen-Overtoom.
De watergang die omgevormd wordt tot de benedenloop
van de Elsenerbeek
Figuur 14: Ontwerp “spons” en inrichting van de Zunasche heide en benedenloop
Dalbegeleidende singel
Vanaf de ‘Draaideur’ heeft de Elsenerbeek een brede
zone tot zijn beschikking. Ongeveer 100 meter voordat
de Petersdijk wordt gekruist wordt aan weerszijde
langs de Elsenerbeek een dalbegeleidende singel
aangeplant met een breedte van circa 5 tot 10 meter.
Petersdijk
De Petersdijk wordt gekruist middels een duiker
afmetingen 3 x 1,25 m. Er worden op de kruising
met de ecologische verbindingszone veeroosters
aangebracht om de grazers de oversteek van de
Petersdijk mogelijk te maken. Deze veeroosters
krijgen aan de uiteinden een open constructie ten
behoeve van de amfibieën. Tussen deze veeroosters
wordt de asfaltverharding vervangen door
klinkers. Dit wegdeel wordt versmald tot 3.5 m
om de snelheid van het verkeer af te remmen.
Instroom watergang 2-8-0-2
Tussen de Petersdijk en de Blokkendijk sluiten
watergang 2-8-0-9 aan de oostzijde en 2-8-0-2 aan
de westzijde via een bredere ondiepere bedding
aan op de Elsenerbeek.
27 Dienst Landelijk Gebied

De bodemhoogte dient net iets hoger te liggen
dan die van de Elsenerbeek.
Blokkendijk
Vlak voordat de Elsenerbeek de Blokkendijk kruist
maakt de beek een uitwijking naar het oosten om
de boerderij aan de Blokkendijk te passeren.
Hiervoor dient extra grond verworven te worden.
De Blokkendijk wordt gekruist middels een duiker
afmetingen 4 x 1,25 m. Er worden op de kruising
met de ecologische verbindingszone veeroosters
aangebracht (aan de uiteinden open: zie Petersdijk)
om de grazers de oversteek van de Blokkendijk
mogelijk te maken. Tussen deze veeroosters wordt
de asfaltverharding vervangen door klinkers.
De weg krijgt hier een breedte van 3.5 m om de
snelheid af te remmen.
Smalendijk
Vlak voordat de Elsenerbeek de Smalendijk kruist
wordt de breedte van de verbindingszone in het
nauw gedreven. Als eerste dient een boerderij
aan de Smalendijk gepasseerd te worden.
Hiervoor dient extra grond verworven te worden.
Mogelijk is het perceel ten oosten van deze boerderij,
dat nu is ingeplant met hoogstamfruitbomen,
uit te ruilen. Extra verwerving aan de oostzijde is
misschien ook mogelijk. Dit geldt ook ten noorden
van de Smalendijk.
De Smalendijk wordt gekruist middels een duiker
afmetingen 4 x 1,25 m. Er worden op de kruising
met de ecologische verbindingszone veeroosters
aangebracht (aan uiteinden open: zie Petersdijk)
om de grazers de oversteek van de Smalendijk
28 Inrichtingsplan Elsenerbeek
Figuur 15: Verborgen beek met beekdalbegeleidende beplanting
mogelijk te maken. Tussen deze veeroosters wordt
wederom de asfaltverharding vervangen door
klinkers. De weg krijgt hier een breedte van 3.5 m
om de snelheid te verminderen.
Markeringspunten
Ter plekke van terugkerende elementen van doorsnijdingen
langs het hele beektraject wordt ter
visualisering een markering aangebracht. In welke
vorm dit kan plaatsvinden moet nog nader uitgewerkt
worden.
De benedenloop
Voor de benedenloop is het model met de beekdalbegeleidende
begroeiing gekozen uit de drie
modellen die bedoelen zichtbaar te zijn in het
landschap (zie figuur 15).
Het fossiele beekdal in het terrein ten noorden van
de Zunasche wal is niet of nauwelijks zichtbaar in het
landschap, maar biedt misschien op de lange duur
de meeste kansen voor de beek. Door deze ‘bedding’
te volgen wordt ook onnodige doorsnijding
van ‘kopjes’ voorkomen. Met name waar de beek de
N347 kruist lijkt het gereserveerde gebied niet het
meest aangewezen punt om de beek aan te leggen.
De Elsenerbeek krijgt hier sterk wisselde breedtes.
Langs de randen wordt aan beide zijden opgaande
begroeiing aangeplant (visualisering beek).
Kruising provinciale weg Rijssen - Nijverdal (N347)
De N347 wordt in het plan Duurzaam Veilig gereconstrueerd
door de provincie. Om de onveilige
gelijkvloerse kruisingen te verwijderen worden er
parallelwegen aangelegd langs de N347.

De kruising van de Elsenerbeek met de N347
wordt mogelijk gerealiseerd door een nieuwe
brug. Dit is wenselijk gezien het ecologische
belang van dit deel van de verbindingszone
(onderdeel van de robuuste verbindingszone). De
brug bestaat uit drie verbindingen, namelijk die
van de zuidelijk gelegen parallelweg met fiets-
pad, de hoofdrijbaan van de N347 en de noorde-
lijk gelegen parallelweg met fietspad. Elke verbin-
ding wordt opgebouwd uit een overspanning met
twee tussensteunpunten. De middelste ontstane
ruimte is dan beschikbaar voor de Elsenerbeek.
De twee buitenste ruimten dienen als droge ver-
bindingszone.
Aangezien de reconstructie van de provinciale
weg binnenkort gaat spelen, kan met de inrichting
van de Elsenerbeek hierop worden ingespeeld.
De voorzieningen voor kruising van de
Elsenerbeek kunnen direct meegenomen worden
wanneer de weg wordt aangepakt.
Tussen de provincie en de Dienst Landelijk Gebied
vindt overleg plaats hoe de planprocessen van de
Elsenerbeek en de reconstructie van de N347 tussen
Rijssen en Nijverdal op elkaar aan kunnen sluiten.
4.3.9 Aanhechting
Inrichting Zunasche Hooilanden
Nabij de uitstroom in de Regge is 13 ha nieuwe
natuur in de Zunasche Hooilanden begrensd. Als
streefbeeld geldt hier vochtige laagte van de
Regge met bijbehorende es waarlangs de
Elsenerbeek loopt en aantakt op de Regge.
Hiervoor worden de volgende inrichtingsvoorstellen
gedaan:
1. Gehele laagte betrekken bij het natuurgebied.
2. Overgang hoogte naar laagte symboliseren.
3. Herstellen esrandbeplanting en oude gewassen
terugbrengen op es.
4. Recreatief en cultureel hoogtepunt maken van
aantakking van Elsenerbeek op Regge.
5. Elsenerbeek aantakken zo ver mogelijk boven
de stuw, waardoor laagte regelmatig kan inunderen
zonder dat aangrenzende landbouwgronden
wateroverlast ondervinden.
De Elsenerbeek mondt voor de stuw uit in de Regge
Figuur 16: Kwelwatertafels
Nadat de Elsenerbeek de N347 heeft gekruist,
maakt de beek een grote bocht evenwijdig met
de oostelijk gelegen steilrand en es (zie figuur 16).
Ecologisch is het aantrekkelijk de beek bovenstrooms
(of anders halverwege) van de in de
Regge gelegen vistrap te laten uitmonden.
Hierdoor kan de laagte voor de es inunderen.
Vlak na de kruising met de N347 wordt een zandvang
aangelegd. Dit is een extra breed stroombed,
zodat door vermindering van stroomsnelheid
meegevoerd zand sedimenteert. Dit zand
wordt regelmatig afgegraven.
Tevens wordt een recreatieve plek ingericht in de
buurt van de N347 met een kwelwatertafel op het
hoogste deel van de es, die ter plekke nog iets
verhoogd zal worden. De bestaande duiker met
gemetselde frontmuren kan worden gebruikt
voor een wandel-/fietspad. De dalbegeleidende
singel wordt aan de oostzijde geplant in de
esrand. Aan de westzijde wordt een lage singel
aangebracht.
29 Dienst Landelijk Gebied

4.4 Recreatie
Stedelijk intensief
Voor het recreatief gebruik van de Elsenerbeek is
rekening gehouden met de wensen van de bewo-
ners. Tijdens de voorlichting over een eerste con-
cept van het inrichtingsplan is een aantal wensen
en ideeën ingebracht. Deze zijn betrokken bij de
recreatieve inrichting van het plan. Voor de
woonwijk Veeneslagen was het van groot belang
dat de nieuwe Elsenerbeek door middel van een
fietsbrug passeerbaar is. Deze wordt gerealiseerd.
Gezien de begrazing met koeien is tevens reke-
ning gehouden met het feit dat kinderen niet
ongehinderd vanuit de wijk de zone in kunnen.
Ook is het wenselijk dat de verbindingszone zo
wordt ingericht dat het uitlaten van honden
wordt ontmoedigd.
Stedelijk extensief
Langs het bedrijventerrein Plaagslagen ligt de
beek nog in de stedelijke invloedssfeer, maar de
interactie tussen de stad en beek is hier minder
dan bij Veeneslagen. Binnen de toekomstige
groenvisie van Plaagslagen is opgenomen dat het
bedrijventerrein zich afschermt van het buitenge-
bied door middel van bossingels. Deze singels
komen van nature voor op de aanwezige
beekeerdgronden.
Recreatie vindt plaats langs de Elsenerbeek over
het fietspad via de Maisweg. Dit fietspad wordt in
het kader van de landinrichting aangelegd. Om
het karakter van het gebied te behouden zou het
fietspad uit het huidige zandpad moeten bestaan.
Of hooguit een halfverhard pad. Het gebied
bestaat namelijk uit een stramien van zandwegen
met een kleinschalig karakter ertussen. Een strook
asfalt verliest het contact met de omgeving, wat
juist zo belangrijk is voor de recreant.
30 Inrichtingsplan Elsenerbeek
Landelijk gebied
Het landelijk gebied rondom Rijssen is een waar
paradijs voor de recreant. Door de verschillende
deelgebieden is het een aantrekkelijk en afwisselend
landelijk gebied. Er zijn vele zandwegen en
onverharde wegen waardoor de fietsers en wandelaars
zich nog echt in het landelijk gebied
wanen.
Zandwegen hebben naast een recreatieve meerwaarde
ook een grote meerwaarde voor planten
en dieren. Verharding geeft een harde scheiding
in het landschap terwijl een zandweg een geleidelijke
overgang vormt. Verharde wegen zorgen
eveneens voor sluiproutes voor auto’s waardoor
het met de rust in het gebied gedaan is.
Daar waar de Elsenerbeek in het landelijk gebied
gaat, loopt er geen fiets of voetpad langs de beek.
De dappere recreant kan de beek zelf natuurlijk
gaan volgen. Met de broek opgestroopt door het
water. Maar de Elsenerbeek is wel te benaderen
vanaf de kruisingen met de Petersdijk, Blokkendijk
en Smalendijk.
Natuurgebied
In de natuurgebieden is de Elsenerbeek zichtbaar
vanaf fietspaden. Mogelijk kunnen hier enige zitplaatsen
worden gemaakt met bankjes of zitkeien.
Ook is een educatief punt langs een fietspad
mogelijk.

5 Eigendom, beheer en onderhoud
Eigendom
Bij de nadere uitwerking is het tracé van de verbindingszone
op een plek uitgebreid met 1,3 ha.
Het eigendom van de ecologische verbindingszone
gaat deels naar het waterschap (strook
van 15 m) en deels naar Staatsbosbeheer(het
overig deel).
Voor de realisatie van de Elsenerbeek is 26 ha (+
3 ha) nodig.
Op grond van artikel 142, lid 1a van de
Landinrichtingswet zijn de grondeigenaren van
de kortingsgronden verplicht de grond hiervoor
af te staan. Deze zgn. korting wordt gecompenseerd
in grond of geld.
Beheer en onderhoud
Er is voor gekozen om het beheer en onderhoud
van de beek en ecologische zone door
één instantie te laten plaatsvinden. Gezien de
omvang, doel en functie is overeengekomen dat
dit door SBB gaat gebeuren.
Waterschap en SBB zullen omtrent het beheer
en onderhoud van de afwaterende funktie van
de beek goede afspraken maken. Uitgangspunt
is dat de afwaterende functie voor de landbouwgebieden
onder normale omstandigheden
gewaarborgd moet blijven. Het waterschap zal
de kosten voor beheer en onderhoud vergoeden
aan het SBB.
Uitgangspunt voor het beheer van de ecologische
zone vormt de ecologische functie van de
Elsenerbeek; recreatie en wensen van bewoners
zijn afgeleiden hiervan.
Bij het beheer wordt gestreefd naar de volgende
verhoudingen: 20% watergebonden vegetatie,
60% grazige vegetaties (droge ruigtesoorten,
schrale en matig voedselrijke vegetaties),
20% struweel en opslag. Dit is een afspiegeling
van de natuurgebieden die met elkaar worden
verbonden.
Voor de zone van de Elsenerbeek is gekozen voor
begrazingsbeheer. De beheerskosten zijn hiervoor
van doorslaggevende betekenis. De beheersgelden
van Staatsbosbeheer zijn gebaseerd op
natuurdoeltypen; hoe zeldzamer hoe hoger de
beheersvergoedingen. Aanvullend beheer in de
vorm van maaien op de grazige terreindelen dient
mogelijk te blijven. Met de aanleg en met het
beheer wordt hiermee rekening gehouden.
Naar verwachting zijn de te realiseren natuurdoeltypen
in de Elsenerbeek vrij algemeen van aard en
daardoor zullen ook de beheerslasten navenant
relatief laag moeten zijn. De begrazing zou kunnen
gebeuren door inscharing van vee door agrariërs
uit het gebied. In verband met de begrazing
dient de vlechtheg voldoende uitgerasterd te worden.
De zone zal in enkele begrazingseenheden worden
opgedeeld.
Om de doorvoer van water te verbeteren en
opslag te verwijderen is soms aanvullend beheer
gewenst.
Het onderhoud van de zone van de Elsenerbeek
wordt uitgevoerd door Staatsbosbeheer. Over het
onderhoud van de vlechtheg is overleg gaande.
Zullen deze koeien van het Elsenerveld in de toekomst de Elsenerbeek gaan beheren?
31 Dienst Landelijk Gebied

6 Raming van de kosten
tabel 6.1 Begroting van de Elsenerbeek.
De raming van de kosten van de Elsenerbeek is als volgt:
Gebied /maatregelen Hoeveelheid Eenheid Prijs per eenheid Subtotaal
Slopen kunstwerken in bestaande watergang en afvoeren/storten 16 st ¤ 800,00 ¤ 12.800,00
Overige opruimwerkzaamheden 4.485 are ¤ 6,00 ¤ 26.910,00
Grond ontgraven vervoeren en verwerken in project (verschralen hele ecozone gem.
25cm en stroomgeul graven incl. poelen en zandopduikingen en dempen watergangen)
132.000 m3 ¤ 5,27 ¤ 695.640,00
Rijplaten 1 1000 m ¤ 125.000,00 ¤ 125.000,00
Groene flanken 1 st ¤ 10.100,00 ¤ 10.100,00
kunstwerk waterscheiding bij spoorbaan 1 st ¤ 15.800,00 ¤ 15.800,00
Duiker stedelijk water onder spoorbaan en aansluiting op maatgraven 1 st ¤ 90.000,00 ¤ 90.000,00
Aansluiting landelijk water op Elsenerbeek en duiker landelijk water onder
Holterstraatweg (35m 4,0 x 1,5)
1 st ¤ 218.000,00 ¤ 218.000,00
Raster van geklooft eiken palen (ook langs vlechthaag) 12.000 m ¤ 3,80 ¤ 45.600,00
Vlechthaag 2.000 m ¤ 11,00 ¤ 22.000,00
Recreatieve voorzieningen 7 st ¤7.000,00 ¤ 49.000,00
Inrichting recreatieve knoop st ¤ ¤ 45.000,00
Bomen (poortwachters) 8 st ¤ 110,00 ¤ 880,00
Dalbegeleidende begroeiing 4.000 m ¤ 7,00 ¤ 28.000,00
Puinwaaier 1 st ¤ 65.000,00 ¤ 65.000,00
Ruitersluis 1 st ¤ 2.800,00 ¤ 2.800,00
Maisweg afsluiten voor gemotoriseerd verkeer (wordt onverhard fietspad) 2 st ¤ 800,00 ¤ 1.600,00
Draaideur 1 st ¤ 46.000,00 ¤ 46.000,00
Teerhoudend asfalt verwijderen 350 m ¤ 165,00 ¤ 57.750,00
Veeroosters voor weg 10 st ¤ 4.500,00 ¤ 45.000,00
Veeroosters voor fietspad 2 st ¤ 2.100,00 ¤ 4.200,00
Duikers 3 bij 1,25 2 st ¤ 22.500,00 ¤ 45.000,00
Duikers 4 bij 1,25 2 st ¤ 23.700,00 ¤ 47.400,00
Fietspad bij N347 en aanhechting 450 m ¤ 109,00 ¤ 49.050,00
Aanhechting 1 st ¤ 95.000,00 ¤ 95.000,00
Slopen/vergoeden opstallen 2 st ¤ 115.000,00
subtotaal ¤ 1.958.530,00
Onvoorzien 2% ¤ 39.170,00
Opslag 15% ¤ 293.780,00
Dir kosten 24% ¤ 470.050,00
BTW 19% ¤ 372.120,00
Totaal ¤ 3.133.650,00
Fietsbrug over Elsenerbeek* pm
Brug N347 en parallelweg* pm
Bodemonderzoek pm
Schadevergoeding landbouw pm
Overige stortkosten (mogelijk verontreinigde grond pm
Leges, vergunningen en ontheffingen pm
* worden op een andere wijze gefinancierd en gerealiseerd
32 Inrichtingsplan Elsenerbeek

Bijlage 1 Samenstelling werkgroep
Gemeente Rijssen- Holten: H. Hollering
J. Korenromp
Waterschap Regge en Dinkel: H. Beltman
W. Dammers
M. Zonderwijk
Staatsbosbeheer: T. Klomphaar
Landinrichtingscommissie Rijssen: F.J. Lentelink
J.H.J. Bessembinder
Dienst Landelijk Gebied: A. Harsveld
F. Ringenaldus
G.W. Tuinstra (voorzitter)
D.J. Leeuwerik (secretaris)
33 Dienst Landelijk Gebied

Bijlage 2 Hydraulisch ontwerp
Het ontwerp voor de Elsenerbeek is tot stand gekomen door berekeningen uit te voeren met behulp
van een hydraulisch model, dat is gemaakt met behulp van het computerprogramma SOBEK-CF.
Randvoorwaarden en uitgangspunten
Voor het bepalen van de watergangdimensies zijn vier afvoersituaties van belang:
• Drooglegging
Drooglegging is het verschil tussen het waterpeil in de watergangen en het maaiveld van het gebied dat
aan de watergang grenst. In de volgende tabel zijn de droogleggingsnormen weergegeven die door het
Waterschap Regge en Dinkel worden gehanteerd .
Het traject tussen de spoorlijn en de Schoneveldsdijk wordt beschouwd als een afwateringswaterloop.
Hierbij moet alleen worden gecontroleerd of het water bij 2Q niet boven het maaiveld stijgt. Daarnaast
mag het peil in de beek niet leiden tot problemen ten zuiden van het spoor en de zijwatergang 2-8-0-16.
Het deel tussen de Schoneveldsdijk en de Regge dient wel te voldoen aan de landbouwkundige drooglegging
(80 cm bij 1/4Q en 0cm bij 2Q).
De gebieden die op de landinrichtingskaart staan aangegeven als nieuwe natuur hoeven niet te voldoen
aan de landbouwkundige drooglegging.
Het waterpeil aan de uitstroomzijde van de duiker onder het spoor moet zodanig zijn dat het peil
bovenstrooms van de duiker maximaal circa 10,75 m NAP bedraagt bij maatgevende afvoer 2Q. Het peil
van 10,75 m NAP is nodig voor het waarborgen van voldoende drooglegging in het gebied ten zuiden
van de spoordijk.
34 Inrichtingsplan Elsenerbeek

• Stroomsnelheid
De toetsing van de berekende stroomsnelheden is alleen uitgevoerd bij maatgevende afvoer Q. In het
dwarsprofiel is de daarbij toelaatbare stroomsnelheid maximaal 75 cm/s.
Bij bruggen en duikers geldt de uitstroomsnelheid. Tot + 70 cm/s hoeven geen uitstroomvoorzieningen
aangebracht te worden.
• Afvoerfactor
Op basis van meetgegeven van de huidige watergang 2-8 bij de uitmonding in de Regge zijn de volgende
afvoerfactoren berekend.
• Debieten
Voor de toekomstige situatie is uitgegaan van de debieten die zijn weergegeven in de volgende tabel.
Huidig Ten zuiden Ten zuiden van Tussen spoorlijn Totaal op
stroomgebied spoorlijn, duiker spoorlijn en huidig eindpunt
Keizersdijk westelijke duiker stroomgebied
Oppervlak (ha)
Ontwerpdebiet (m3/s)
1557 422 1091 826 3896
• 1/100Q 0,06 0,02 0,04 0,03 0,16
• ¼Q 0,26 0,07 0,19 0,14 0,66
• 1Q 1,2 0,32 0,84 0,64 3,0
• 2Q 2,4 0,65 1,7 1,3 6,0
• Retentie
In het gebied van de ruilverkaveling Rijssen zal op verschillende locaties retentie aangelegd worden.
Voor dit model relevante gebieden zijn Overtoom (duiker Keizersdijk), Middelveen (westelijke duiker),
Ligtenberg en de Leiding (2-8-0-16) en de Zunasche Heide.
• Wandruwheidsfactor
De Elsenerbeek zal zeer extensief worden onderhouden, dit resulteert in een model met een hoge
weerstand. Daarnaast is de waterdiepte in de verschillende afvoersituaties verschillend, wat resulteert
in verschillende weerstanden. De gehanteerde waarden voor de wandruwheidsfactor KManning zijn weergegeven
in de volgende tabel.
35 Dienst Landelijk Gebied

• Eindpeilen in de Regge
In het ontwerp van de Elsenerbeek is uitgegaan van de volgende peilen in de Regge.
• Stuwen
In het ontwerp zijn geen stuwen opgenomen.
Het ontwerp
Dwarsprofielen
De gestelde randvoorwaarden en ontwerpnormen hebben in eerste instantie geleid tot een zeer breed
en ondiep profiel, wat moeilijk beheersbaar is en bovendien veel ruimte kost.
Daarom is gezamenlijk een extra rekensessie uitgevoerd door DLG, Waterschap Regge en Dinkel en
Grontmij. Doel van deze extra rekensessie was het ontwerp zodanig aan te passen dat er een voor alle
partijen acceptabel ontwerp zou zijn. Daarbij zijn de eerder gestelde randvoorwaarden zoveel mogelijk
gehandhaafd.
In het ontwerp voor de Elsenerbeek komen twee dwarsprofielen voor. Beide profielen zijn breed en
ondiep. Het deel van de Elsenerbeek tussen het spoor en de instroom van watergang 2-8-0-16 heeft een
profiel met een bodembreedte van 0 m, één talud van 1:1,5 en één talud van 1:20 ; kan wisselen afhankelijk
van reliëf. Het deel tussen de instroom van watergang 2-8-0-16 en de Regge heeft een bodembreedte
van 8 m, één talud van 1:1,5 en één talud van 1:20. De opdeling is gebaseerd op de benodigde
afvoercapaciteit.
Tot aan de instroom van watergang 2-0-8-16 ten noorden van de Ligtenbergerdijk is de afvoer in de
Elsenerbeek gelijk aan de afvoer bij het instroompunt onder het spoor. Vanuit watergang 2-8-0-16 komt
de afvoer van de landbouwgebieden de Leiding, Norkerij, Ligtenberg en Ligtenbergerveld in de
Elsenerbeek erbij en verdubbelt de afvoer. Vanaf het instroompunt van watergang 2-8-0-16 neemt de
afvoer geleidelijk verder toe, naarmate meer zijwatergangen uitmonden in de Elsenerbeek.
De bodem van de watergang ligt in het benedenstroomse deel van de beek 20 cm dieper dan volgens de
gehanteerde criteria is toegestaan.
Het geringe beschikbare bodemverhang en de kleine beschikbare waterdiepte (0,20m bij 1/4 Q) hebben
in de eerste berekeningen geleid tot een zeer breed profiel. DLG en WRD hebben geconcludeerd dat het
ontwaterende effect van een diepere beek waarschijnlijk gering is vanwege de grote afvoeren bij
1/100Q. Hierbij is 1/100Q hierbij niet 1% van de maatgevende afvoer, maar de afvoer, die ca 90% van de
zomerperiode gehaald of overschreden wordt, bepaald uit de duurlijn.
Uit de meetreeks blijkt dat de beek waarschijnlijk altijd watervoerend blijft.
Hierdoor en door het toepassen van een hoge weerstand (extensief onderhoud) komt de ontwateringsbasis,
ondanks een lagere bodem, niet dieper dan 1,0 m. Aan de gestelde randvoorwaarde wordt dan
ook nog voldaan.
In de berekeningen is 1/4Q de maatgevende afvoersituatie gebleken. Bij 2Q is een grotere drooglegging
dan nodig berekend, wat betekent dat de kans op inundatie van de gronden in de omgeving van de
Elsenerbeek relatief klein is.
Dit geldt niet voor de natuurgebieden direct langs de beek. De taluds van de watergang voeren in de 1/4
situatie nauwelijks water af door de geringe waterdiepte. Bij 2Q dragen de taluds wel bij aan de afvoer.
36 Inrichtingsplan Elsenerbeek
Profiel benedenstrooms

Berekende stroomsnelheden in de watergangen
De berekende stroomsnelheden in het profiel vallen ruim binnen de norm van 0,75 m/s. De stroomsnel-
heid bij Q varieert van 0,15 m/s tot maximaal 0,47 m/s bij de uitmonding in de Regge. Deze lage stroom-
snelheden zijn voornamelijk een gevolg van het geringe verhang in het tracé van de Elsenerbeek.
Meandering is door de lage stroomsnelheden niet te verwachten. Alleen in het deel tussen de bestaan-
de duiker onder de N347 en de uitmonding in de Regge bestaat er een kans op meandering.
Kunstwerken
De dimensies van de duikers zijn als volgt:
Kunstwerk Locatie b.o.k. (m tov NAP) breedte (m) hoogte (m) lengte (m)
111 Rijssenseweg 6.53 2,00 1,20 44
D_eb1 Smalendijk 7,05 4,00 1,25 9
D_eb2 Blokkendijk 7,21 4,00 1,25 10
D_eb3 Petersdijk 7.41 3,00 1,25 11,5
D_eb4 Schoneveldsdijk 7,60 3,00 1,25 11
D_eb5 Ligtenbergerdijk 8,45 3,00 0,75 10
D_eb6 Holterstraatweg 9,71 3,00 0,75 20
D_eb7 * Westelijk spoor 7,92 Rond 1500 16
* gelet op de lage ligging van deze bestaande duiker t.o.v. de nieuwe bodemhoogte van de Elsenerbeek,
zal deze duiker aangepast dienen te worden tot een soort onderleider.
Vanaf de Ligtenbergerdijk zijn twee nieuwe duikers opgenomen in het ontwerp. Eén onder de
Ligtenbergerdijk en één onder de provinciale weg Holten-Rijssen. Daarnaast zijn de bestaande duikers
onder de Smalendijk, de Blokkendijk, de Petersdijk en de Schoneveldsdijk opnieuw gedimensioneerd.
De bestaande duiker onder provinciale weg N347 kan worden gehandhaafd. De duiker zal bij grote
afvoeren de afvoer knijpen. Door de grote opstuwing voor de duiker wordt de berging in het profiel
optimaal benut. Bij lage afvoeren levert deze duiker nauwelijks opstuwing door de lage ligging. Er ont-
staan dus geen problemen met de drooglegging bij 1/4Q. De overige duikers zijn komen te vervallen.
De stroomsnelheden in de duikers zijn hoog in het benedenstroomse deel: tussen de 0,80 en 0,90 m/s.
Hier dienen dan ook uitstroomvoorzieningen te worden aangebracht (D_eb1 t/m D_eb4). In het boven-
stroomse deel(D_eb5 en D_eb6) is de stroomsnelheid in de duikers geringer: ca 0,50 m/s.
Hier zijn uitstroomvoorzieningen niet noodzakelijk. In de bestaande duiker onder de N347 wordt de
snelheid het hoogst: 1,36 m/s. Hier is een goede uitstroomvoorziening absoluut noodzakelijk.
Flora- en faunapassages
In het ontwerp zijn flora- en faunapassages ter plaatse van kruisingen van de Elsenerbeek met infra-
structuur niet door Grontmij uitgewerkt. In het ontwerp zijn de minimum afmetingen voor duikers
gegeven, zodat de maatgevende afvoeren goed kunnen worden verwerkt. We gaan er van uit dat
Dienst Landelijk Gebied Overijssel aangeeft waar de passages moeten komen en hoe die er uit moeten
zien. De flora- en faunapassages kunnen in de besteksfase in het ontwerp worden opgenomen. In het
algemeen geldt vanuit het oogpunt van ecologie een voorkeur voor bruggen boven duikers.
Stuwen
De aanwezige stuwen zijn in het ontwerp vervallen. Voor de uitstroom naar de Regge kan worden gekozen
uit verschillende mogelijkheden. Eén mogelijkheid is geen uitstroomvoorziening aan te leggen.
Doordat vanaf duiker D_eb 1 het verval relatief groot is, kan erosie plaatsvinden. De Regge zal daarom
waarschijnlijk worden belast met het nodige sediment ter plaatse van de instroom. Daarom lijkt deze
mogelijkheid niet gewenst.
Een andere mogelijkheid is aanleggen van een bodemval benedenstrooms van de meest benedenstroomse
duiker in de Elsenerbeek, waarmee meandering en erosie van het laatste deel van de
Elsenerbeek wordt voorkomen.
37 Dienst Landelijk Gebied
Profiel bovenstrooms

Drooglegging
De berekende drooglegging in de directe omgeving van de Elsenerbeek bij de maatgevende afvoeren
1/4Q en 2Q voldoet aan de gestelde norm.
Het berekende peil bovenstrooms van de duiker onder het spoor is met NAP 10,64 m bij 2Q ruim beneden
het maximaal toegestane peil van NAP 10,75 m. Benedenstrooms van de duiker voldoet het peil met
10,55 m precies aan het vereiste niveau.
Beheer en Onderhoud
Door het aanleggen van een talud van 1:1,5 aan een zijde van de beek, zal het mogelijk zijn de
Elsenerbeek vanaf de kant te onderhouden. Het ligt echter in de bedoeling om de Elsenerbeek zeer
extensief te onderhouden.
De begroeiinggraad van de beek zal een sterk effect hebben op de weerstand van de beek. Het zou kunnen
dat de weerstand van de beek door de begroeiing groter wordt dan waar in het ontwerp rekening
mee is gehouden. Dan zal niet langer aan de droogleggingeis worden voldaan. Het is daarom raadzaam
de begroeiinggraad en opstuwing te monitoren en het onderhoud hierop af te stemmen.
Een strook van 15 m breed door het waterschap zal worden onderhouden. Het overige deel zou worden
beheerd door staatsbosbeheer. Beide partijen dienen nadere afspraken te maken over het beheer.
Ecologie
In Landinrichtingsplan Rijssen wordt gesproken van de aanleg van poelen en natte hooilanden in en
langs de Elsenerbeek. Deze worden bij de verdere uitwerking van het ontwerp meegenomen.
Er is bij het ontwerp rekening gehouden met een minimale ontwaterende werking van de Elsenerbeek.
De flauwe taluds bieden ruimte voor het aanleggen van poelen en het ontstaan van een vochtminnende
vegetatie. De taluds zullen door wisselende waterpeilen afwisselend droog zijn en onder water staan.
Omdat de Elsenerbeek een ecologische verbinding vormt tussen het natuurgebied Middelveen, de
Zunasche heide en de Regge, dient bij de aanleg van de duikers rekening te worden gehouden met faunapassages.
Deze passages kunnen worden uitgevoerd als looprichel in de duiker. Wanneer deze richels
minimaal 0,40 m boven de bodem van de duiker worden aangelegd, vormen ze bij 1/4Q (maatgevende
situatie) geen hydraulische belemmering. Een aparte, droge duiker voor faunapassage kan vanuit ecologisch
oogpunt de voorkeur hebben.
38 Inrichtingsplan Elsenerbeek

11
10
9
hoogte in m tov NAP
8
7
6
11
10
9
7
6
Lengte profiel Elsener beek (0.25Q)
0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500 4000
Lengte profiel Elsener
afstand
beek
tov
(0.25Q)
Regge
hoogte in m tov NAP
8
Lengte profiel Elsenerbeek (0.25Q)
Bottom Max.Water Levels bestaande bodem 2-8 maatgevend maaiveld vereiste drooglegging
Lengte profiel Elsenerbeek (2Q)
0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500 4000
39 Dienst Landelijk Gebied
afstand tov Regge
Bottom Max.Water Levels bestaande bodem 2-8 maatgevend maaiveld vereiste drooglegging

Bijlage 3 Vlechtheggen
In een tijd waarin draad en gaas de functie van heggen hebben overgenomen en onderhoud niet veel
mag kosten, is het onderhoud van heggen verwaarloosd. Het leggen van landelijke heggen, een eeu-
wenoud ambacht, is hierdoor in Nederland verloren gegaan. Toch is het leggen, een belangrijke onder-
houdstechniek die er op langere termijn voor zorgt dat heggen gezond, mooi en functioneel blijven.
Daarmee vormt het een belangrijke bijdrage aan het in stand houden en verbeteren van heggenland-
schap, een cultuurhistorisch, maar ook ecologisch en maatschappelijk belangrijk landschapselement.
Oud ambacht
Het leggen van heggen is een ambacht dat in noordwest Europa ruim tweeduizend jaar oud is. De oud-
ste tekst die er naar verwijst komt uit Julius Caesar’s verslag van de oorlog tegen de Galliërs. In het hui-
dige Vlaanderen worden zijn legers gehinderd door een landschap vol heggen: “(Deze mensen) …. hak-
ken dus jonge bomen om - echter zonder ze geheel door te hakken - , buigen ze en vervlechten de in de
breedte groeiende takken, voegen doorn- en braamstruiken ertussen en zijn zo in staat deze heiningen
tot een verschansing als een muur te vormen, zodat men er niet alleen niet door kan dringen, maar er
zelfs niet doorheen kan kijken.”
Tegenwoordig wordt het ambacht nog beroepsmatig uitgevoerd in Engeland en Ierland (‘hedgelaying’).
In Duitsland, Nederland, België en Frankrijk is het geschiedenis, hoewel er initiatieven zijn om het
ambacht nieuw leven in te blazen.
Het leggen is een onderhoudstechniek die in landelijke heggen maar eens in de 10-15 jaar behoeft te
worden toegepast. Struiken worden dan vlak boven de grond grotendeels doorgezaagd om ze vervol-
gens, zoals de naam zegt, ‘te leggen’. De een over de ander, als een rij dominostenen. Het resultaat is
een rij stammen en takken, die het volgende seizoen uitgroeien tot een hecht, natuurlijk vlechtwerk.
Vandaar dat in Nederland soms ook wel van vlechtheggen gesproken wordt. Het doel van het leggen is
in de eerste plaats een efficiënte veekering. Geen vee mag door de heg heen kunnen breken!
Het leggen van heggen is zwaar en ‘stekelig’ werk, want veekerende heggen bestaan voornamelijk uit
doornstruiken (meidoorn en sleedoorn) vaak vermengd met wilde rozen en bramen. Veel boeren
besteedden het werk daarom wellicht graag uit aan de heggenlegger (‘hedgelayer’), die ‘s winters met
zijn snoeimessen en bijlen van boerderij naar boerderij trok. De moderne heggenlegger gebruikt nog
vaak oude snoeimessen en bijlen maar is daarnaast uitgerust met een motorzaag.
Waarom een heg leggen?
Door een landelijke heg zo nu en dan te leggen blijft deze veekerend. In iedere heg, ook in een die in het
begin erg dicht is, vallen na verloop van tijd gaten. Bijvoorbeeld omdat vee er aan vreet, de onderste
takken te weinig licht krijgen en er struiken doodgaan. Stukken hout of een oud ledikant kunnen tijde-
lijk helpen maar een structurele oplossing is toch geboden. Het leggen is de ideale onderhoudstechniek
die ervoor zorgt dat gaten gedicht worden en een open heg weer enige jaren een dichte structuur heeft.
Het leggen is mede daarom zo’n goede techniek omdat het tot natuurlijke verjonging van struiken leidt.
De gelegde struik vormt namelijk aan de basis krachtige uitlopers die een nieuwe generatie struiken
oplevert. Dit in tegenstelling tot het gebruikelijke onderhoud dat bestaat uit het afzagen (‘afzetten’) van
struiken op 1-1,2 meter hoogte. Kortom, door een heg te leggen blijft deze gezond en levenskrachtige en
vormt hij niet alleen een mooi landschapselement, maar kan hij zijn eeuwen oude functie van veekering
behouden.
40 Inrichtingsplan Elsenerbeek

Stijlen
In de loop der eeuwen zijn allerlei stijlen van heggenleggen ontwikkeld. Aan een heg rond een schapenwei
worden immers andere eisen gesteld dan een voor koeien. In Engeland alleen zijn zeker 8 veel
voorkomende stijlen. Belangrijke verschillen tussen stijlen vormen de richting waarin struiken gelegd
worden (kruislings of naar een kant) en het al dan niet gebruiken van staken en tenen om de gelegde
heg steviger te maken. Nog steeds vindt er ontwikkeling plaats. Zo is in Engeland de ‘bird-friendly’ stijl
gesignaleerd. Niet dat de andere stijlen vogelonvriendelijk zijn, maar deze voldoet blijkbaar nog beter
aan de eisen van natuurliefhebbers.
Nederland kende tot aan het begin van de 20e eeuw veel gebieden met een dicht netwerk aan landelijke
heggen. Er is helaas niet meer zo erg veel bekend over het onderhoud van deze heggen in het verleden.
Momenteel wordt daar overigens nog wel onderzoek naar gedaan. Zeker is dat in het huidige
Maasheggen gebied tussen Cuyk en Vierlingsbeek in het verleden heggen werden gelegd. En er zijn
aanwijzingen dat dit ook elders (bijv. de Ooijpolder, in Zuid-Limburg en in Zeeuws Vlaanderen) gebeurde.
Over verschillen in regionale stijlen weten we ook het een en ander. Het best bekend is de stijl van
het Maasheggengebied en die van zuid Limburg. In het Maasheggen gebied werden geen staken van
dood hout en evenmin tenen gebruikt. In plaats daarvan werd op regelmatige afstand een struik hoger
doorgezaagd en over de heg gelegd. Een vergelijkbare techniek was overigens ook in de Vendée in
Frankrijk gebruikelijk. In zuid Limburg werd veel dood hout gebruikt om tot een gevlochten structuur te
komen (‘tuunen’). Dit wordt overigens bij veel andere stijlen als een soort doodszonde beschouwd.
Gelegde heg & landschap
Het leggen van heggen bevordert afwisseling in het landschap. Hierbij moeten we aantekenen dat een
gelegde heg niet hetzelfde is als een geschoren heg. Deze laatste wordt regelmatig (kort) geschoren.
Het leggen daarentegen gebeurt maar eens in de 10-15 jaar. Na het leggen is de heg dicht, smal en 1-
1,2 meter hoog. Daarna groeit de heg echter weer uit. Indien deze niet gesnoeid wordt, groeit hij uit tot
een weelderig struikgewas, maar door eens in de 1 à 2 jaar vormsnoei toe te passen, kunnen hoogte en
breedte gecontroleerd worden.
Het leggen van heggen is een goede techniek om een open landschapsbeeld te handhaven maar past
ook goed in het beheer van struweelheggen. Door gefaseerd te leggen krijgen we een heggenlandschap
met verschillende ontwikkelingsstadia ofwel een gevarieerd en ecologisch rijk landschap.
Leggen: stappenplan
Het doel van het leggen is een heg weer veekerend te maken en een heg te stimuleren zich te verjongen.
Soms ook zijn heggen zo hoog en breed geworden dat het wenselijk is hun ruimtebeslag en schaduwwerking
te beperken. Leggen is niet slechts een snoeitechniek, maar is onderdeel van een proces
dat hierna beschreven wordt.
Stap 1
Het leggen van een heg vraagt tijdige voorbereiding. Het is daarbij belangrijk te weten wat de eigenaar
met de heg wil, hoe de heg is samengesteld en hoe hij er bij staat.
Niet elke heg kan bijvoorbeeld direct gelegd worden. Een heg moet voldoende hoog zijn. Voor een
gelegde heg van 1 meter hoogte moet het uitgangspunt een heg van minimaal 2-2,5 meter zijn.
Regelmatig gesnoeide of pas afgezette heggen moeten soms eerst nog een of twee seizoenen groeien.
Het snoeien van de zijkanten kan dan overigens geen kwaad. Indien heggen in een slechte staat
verkeren is het beter eerst een plan te maken en de nodige herstelwerkzaamheden uit te voeren.
Nadat de heg bekeken en gemeten is, kunnen we bepalen hoeveel staken en tenen, en eventueel
plantmateriaal, nodig zijn. Het leggen gebeurt tussen eind oktober en begin april. De planten zijn
dan in rust en hebben veelal hun blad verloren waardoor we goed kunnen zien wat we doen.
Stap 2
Als het veldwerk begint inspecteren we de heg nog eens om te zien welke soorten er in voorkomen,
waar het midden van de heg loopt, of er moeilijke trajecten in zitten (grote gaten bijvoorbeeld),
welke bomen we laten staan (‘overstaanders’) en naar welke kant de heg gelegd gaat worden. Wat
dit laatste betreft geldt de regel dat in heuvelachtig terrein de heg heuvel op gelegd wordt (de sapstroom
van planten gaat namelijk van beneden naar boven!).
Stap 3
De heg moet schoongemaakt worden. Vooral in grote heggen zit vaak veel dood hout en rommel.
Resten gaas en prikkeldraad moeten verwijderd worden. Bramen en rozentakken worden eruit
getrokken en struiken die te ver uit het midden van de heg staan worden weggehaald. Omdat vlier
en gewone esdoorn ongeschikt zijn in veekerende heggen, worden ook deze verwijderd. Snoeiafval
moet op ruime afstand worden neergegooid zodat voldoende werkruimte beschikbaar blijft.
Een grote heg levert een enorm volume snoeiafval.
41 Dienst Landelijk Gebied

Stap 4
Het eigenlijke leggen kan beginnen. De struik wordt losgetrokken van de andere struiken en uitstekende
zijwaartse takken worden afgekapt. Met een scherp snoeimes of bijl (en bij dikke stammen
met een motorzaag) wordt de stam van een struik schuin voor 80-90% ingezaagd. De zaagsnede
moet een paar cm boven de grond eindigen. De struik of jonge boom geeft nu mee en wordt in een
hoek van 30-45° neergelegd. Nadat de struik gelegd is, wordt de opstaande hak afgekapt. Zo wordt
de een na de andere struik gelegd. De wijze waarop struiken over elkaar gelegd worden, is afhankelijk
van de stijl van leggen.
Stap 5
Als de struiken gelegd zijn, wordt de heg afgewerkt met een streng van gevlochten wilgentenen. Dit
geeft stevigheid, voorkomt dat struiken in het voorjaar zich enigszins oprichten en is een prachtig
gezicht. Daarvoor wordt om de ongeveer 60 cm. een staak in de heg geslagen. Geschikt zijn staken
van es, hazelaar of kastanje. Wilgenstaken zijn niet wenselijk want deze lopen gemakkelijk uit en wilgen
zijn geen succes in een veekerende heg.
Als de streng gevlochten is, worden de staken voldoende diep in de grond geslagen en de streng
wordt met een zware hamer overal op de juiste hoogte gebracht.
Stap 6
Het wordt tijd om te zien of de heg goed (= veekerend) gelegd is. Ziet alles er goed uit dan kan de
afwerking plaatsvinden door de staken een paar centimeter boven de streng schuin af te zagen en
uitstekende takken in te vlechten of af te kappen.
Stap 7
Tot slot moet het snoeiafval nog opgeruimd worden. In Engeland is dit de taak van de eigenaar van
de heg. Als er geschikt brandhout in zit wordt dit er uitgezaagd om vervolgens de rest op een grote
hoop te duwen en in brand te steken. In Nederland is hiervoor een stookvergunning nodig. Eventueel
kan het snoeiafval versnipperd en, bij grote hoeveelheden, afgevoerd worden.
Eenmaal gelegd kan de heg er weer 10-15 jaar tegen. Wel is vormsnoei eens in de 1 à 2 jaar wenselijk.
Dit kan machinaal gebeuren.
Het gereedschap
Voor het leggen van heggen is niet veel gereedschap nodig. Traditioneel zijn dat hark, snoeimes, hakmes,
bijl en palenhamer. Tegenwoordig horen daar de draadtang, beugelzaag en motorzaag bij.
De instrumenten worden als volgt gebruikt:
Hark en snoeimes (‘slasher’): Schoonmaken van de heg. Door de lange stok en het sikkelvormige mes is
het snoeimes gemakkelijk bij het verwijderen van bramen, rozen en dood hout.
Hakmes (‘bilhook’): Het gereedschap van de heggenlegger. Gebruikt voor het leggen van niet al te dikke
stammen. Verder voor het invlechten van takken en het bijwerken van de gelegde heg.
Bijl: Lichte en zware velbijl voor het leggen en verwijderen van struiken en bomen. Deze functie is nu
veelal overgenomen door beugel- en motorzaag. De draadtang is onontbeerlijk voor het verwijderen
van restanten gaas en prikkeldraad.
Palenhamer: plaatsen van staken en op hoogte brengen van de gevlochten streng. Vroeger veelal een
geschikt stuk fruitbomenhout, maar thans veelal een zware metalen hamer.
Naast het gereedschap is goede kleding belangrijk. Men moet beschermd worden tegen doorns. Dikke
leren handschoenen en arm- en beenbeschermers zijn dan ook kenmerkend. Tegenwoordig kunnen we
daaraan de speciale veiligheidskleding voor het werken met motorzagen aan worden toegevoegd.
Wellicht de belangrijkste voorwaarde voor veilig werk is goed, scherp gereedschap en een goede werkhouding.
Botte zagen en bijlen dwingen tot meer krachtsinspanning en verhoogt de kans op afketsen
van sommige gereedschappen. Vooral aan het eind van een vermoeiende dag eist dat dan zijn tol.
Alle struiken leggen?
Vrijwel alle struiken die in landelijke heggen voorkomen, kunnen met succes (= goede groei na het leggen
) gelegd worden. Sommige struiken zijn wel gemakkelijker te leggen dan andere. Zo is bij soorten
waarvan het hout bros is, zoals kardinaalsmuts, meer voorzichtigheid geboden omdat de stammetjes
gemakkelijk breken. De meeste soorten vormen rond het snijvlak wondweefsel en groeien het volgende
seizoen verder. Op de gelegde stam en nog in sterkere mate aan de voet van de stam worden daarnaast
nieuwe loten gevormd die de het vlechtwerk van takken en stammen verder zullen verdichten.
Braam en roos worden niet gelegd. Ze worden gekapt en verwijderd omdat ze het leggen bemoeilijken.
Het volgende seizoen zullen ook zij veelal weer krachtig uitlopers vormen. Sommige rozentakken kunnen
met de gelegde stammen vervlochten worden.
Voor wat betreft de soortensamenstelling van een nieuwe heg vormt het toekomstige leggen geen
beperkende factor.
42 Inrichtingsplan Elsenerbeek

43 Dienst Landelijk Gebied

Bijlage 4 Literatuurlijst
1. Landinrichtingsplan Rijssen, Dienst Landelijk Gebied, mei 2000
2. Onderhoudsbeheerplan Maatgraven/Zunasche Heide 2001-2011, Waterschap Regge en Dinkel, 2001
3. Dimensies Elsenerbeek, Grontmij Advies en Techniek, Houten, 2003
4. De verbeelding van de Regge pilot ‘Vennegraven’, Peter de Ruyter, Joost van Hezewijk,
Jeroen van Westen, mei 2003
5. De verbeelding van de Elsenerbeek, Joost van Hezewijk , Jeroen van Westen, 2003
6. Watersysteem Rijssen, Lomulder & Oonk, 2001
44 Inrichtingsplan Elsenerbeek
Colofon
Dit is een uitgave van de landinrichtingscommissie Rijssen
Postbus 10051, 8000 GB Zwolle
Redactie: Astrid Harsveld, Dirk Jan Leeuwerik, Geert Tuinstra
Illustraties: Astrid Harsveld, Joost van Hezewijk, Jeroen van Westen
Fotografie: DLG Overijssel
Ontwerp: yZ Design Rotterdam
Opmaak: Peter Reijrink
Printwerk: Printpartners Ipskamp
Oplage: 150
Februari 2005

Dienst Landelijk Gebied
Lübeckplein 34
8017 JS Zwolle
Postbus 10051
8000 GB Zwolle
telefoon (038) 427 19 99
telefax (038) 427 12 42