Van de voorzitter, 2 april 2003 - Santiago

Jaargang 15
Aoiril - 2003
Verschijnt viermaal perjaar
ISSN 0923-1 1458
I
Colofon
Bestuur
Tijs Dorenbosch, voorzitter
Frans Brons, bestuurssecretanc
Herman Hodes, penningmeester
Ton Aarts, lid
Margriet Blokland, lid
Theo van Dijk, lid
Vacature, lid
Cees Roo~ackers, lid
Ledenservice (uitsluitend schriftelyk)
Bestellen van artikelen en insturen van compostelas
Lange Nieuwstraat ga, 351 2 PA Utrecht
e-mail ledens~rvicengsjacob@hetnet n1
Bestuurssecretariaat
Pla Heuvelweg 14, 3761 XN Soest
Ledenadministratie
Aanmelding, adreswipging of opzegging alleen schriftelgk of
per e-mail Beeindiging l~dmaatschap (alleen per kalenderjaar)
voór 1 dccember van het lopende kalenderjaar De contributie
bedraagt B 17.50 per kalenderjaar; nieuwe leden betalen
£ 10,- entréegeld Nederland is verdeeld in regio's
Een overzicht van de indeling en de namen van de contact-
personen staat achter in dit blad.
pla Fluitekruid 1, 7772 ND Hardenberg
e-mail sintjacob@zonnnet n1
Internet
www.santiago.nl
l
Doelstelling
Het Nederlands Genootschap van Sint-lacob heeft als doelstelling
het verbreden en verdiepen van de belangstelling voor
pelgrimstochten naar Santiago de Compostela in Spanje
Redactie
Margriet Blokland
Jan Gahé
Tieleke Hugbers, fotoredactie
Sjef van Hulten, voorzitter en eindredactie
Rony de Jong, bureauredactie
Jos Mhland, eindredactie
Gerard van Poppel
Herman Stokmans
Cor van Vliet
Jose Wienk
Redactieadres
pla Brevierpad 2, 5272 BG Sint-Micliielsgestel
e-mail: redactie@santiago.nl
Druk en grafische verzorging
Drukkerh Berne bv, Heeswijk
Ruud Conens (logo)
Aanwijzingen voor insturen kopij
Bhdragen voor de Jacobsstaf dienen bg voorkeur in Word,
maar in elk geval digitaal te worden gezonden aan het redactie-
adres. Illustraties voorzien van onderschriften en voorkeurplaats
in de marge aangeven. De redactie behoudt zich het recht voor
bijdragen in te korten of te weigeren.

oeten' en je elke dag
boek uit (1 977178). Veel
I inspiratie opgedaan
chter niet het doel zelf
heen is het belangrijk-
uit Nederland de Via
liet ons meeneemt naar
ink in de kathedraal
Maria mijmert: 'zij
uitbrekende bron van
zag als licht. Ik zoog
jn kruin naar beneden.
voor de onver-
om me heen'.
p leeft laten de vele
Inhoud
JACOBSSTAF - 2003
50 Deugd en ondeugd in Saintonge
Cor van Vliet
59 De ware Jacob staat in Leiden
]osé Wienk
60 Van Pelgrims en hun verzen
leroen Gooskens
66 Flarden
69 Kaarsen
Ingezonden door Gemmie
Borggreven
70 Virtuele Pelgrim
Ed Boon
71 Dubbelgangers van Jacobus
]osé Wienk
80 Genootschap
Afbeelding omslag:
Aulnay-de-Saintonge
Saint-Pierre-de-la-Tour, westgevel
PAGINA 49

l
DEUGD en ONDEUGD in SAINTONGE
Begrensd door de Atlantische oceaan en de
str~eken Poitou en Angoumois is het
Aquitaanse Saintonge een stukje paradijs
op aarde.' Vriendelijke vergezichten in een
glooiend landschap tonen de vruchtbaar-
heid van de aardbodem. Een grootschalige
landbouw voorziet de tafel met oneindige
variaties zoetgeurend brood. Wijngaarden
leveren niet alleen wijnen met een bloem-
rijk boeket maar tevens de brandewijn die
het stadje Cognac wereldberoemd maakte.
Geteeld op gulle cultuurgronden, is de zilte
dellicatesse van oesters en mosselen ge-
meengoed. In die andere, zuidelijker
webreld waar de warmte van de natuur zich
nestelt in een licht ontvlambare geest, ver-
loopt het leven weliswaar trager maar
tewens intenser. Op het moment dat de
gotische bouwkoorts in het 12e eeuwse
Noord-Frankrijk om zich heen begon te
grijpen en de architecten stap voor stap
dolordrongen in de geheimtaal van de goti-
sche bouwkunst, bekommerden edelen uit
Aquitanië zich om de taal van de liefde.
Troubadours zongen van de "fin' amors",
de zuivere liefde. Hertog Willem IX van
Aquitanië (1 071 -1 126) dichtte verzen ter
verheerlijking van de vrouw in de taal van
het volk. In het Occitaanse jargon van de
trolubadour klinken veelvuldig de begrip-
pen "cortezia" en "mezura" ofwel hoofs-
heiid en zelfbeheersing door:
"Wie op Cortezia bogen mag,
die neemt Mezura steeds in acht;
wie alles horen wil,
zich richt op alles wat zijn oog ooit zag,
moet zich in alles matigen want,
beheersing is de hoofse plicht. "
Cor van Vliet
Bernardus van Clairvaux (1 090-1 153), de
standvastige Cisterciënzer abt uit
Bourgondië, was niet minder lyrisch. Hij
beschreef de sacrale liefde in een commen-
taar op het Hooglied:
"Ik heb lief omdat ik lief heb;
ik heb lief om lief te hebben..
De liefde is het enige
dat het schepsel aan zijn
Schepper kan doen beantwoorden. "
Beiden stelden de liefde als voorbeeld. Ze
beschreven een zelfde extase maar de uit-
gangspunten zijn totaal verschillend.
Bernardus belichaamde de spirituele liefde
van de Kerk en daarmee het door de Kerk
bei'nvloede Franse koningshuis. Willem ver-
tegenwoordigde de feodale zuidelijke adel-
stand die de platonische zijde van de fysie-
ke liefde ontdekte. De zuidelijke vorsten
stelden hun eigen wetten en trokken een
grens tussen Kerk en Staat. Politieke inmen-
ging van de Kerk was ongewenst. In feite
representeerden Willem en Bernardus de
tegenstelling NoordJZuid. Aquitanië was,
geheel in de geest van de tijd, niet minder
religieus dan de Île-de- rance maar wel
minder devoot. Teneinde het leven te con-
sumeren lieten de baronnen het "Werk
Gods" over aan zonen die geen aanspraak
konden maken op een erfdeel. De vorsten
putten met een rein geweten uit het leven.
Als de dood naderde trokken zij zich in de
kloosterkerken terug. Het moment van
inlossing diende zich aan. In de beleving
van de baronnen werd Christus geacht zie-
lenheil te verlenen. Het toekomstige leven
was veilig gesteld via gulle donaties aan de

l
Kerk. De talloze schenkingsakten laten
geen ruimte voor misverstand. De adel trok
rente op gei'nvesteerd kapitaal. Met deze
gedachte in het achterhoofd kon het frivole
"hier en nu" met volle teugen worden
genoten. Aan de Aquitaanse hoven kwam
een mentaliteitsverandering op gang die
de ridderstand in heel Europa zou be'invloeden.
De "hoofse" kunst richtte zich
niet tot de man maar verheerlijkte de
vrouw. Voor het eerst werd de liefde
bezongen, een liefde tussen man en vrouw,
waarin de vrouw met respect, tederheid en
geduld moest worden veroverd en niet
overweldigd. Liefde transformeerde ruw
gebolsterde ridders tot welsprekende dichters.
Slapeloos van verlangen en verteerd
door jaloezie aanbad de troubadour zijn
geliefde. Brandend van kuise hartstocht
balanceerde de aanbidder op de grens tussen
deugd en ondeugd. Eleonora van
Aquitanië (1 124-1 204), kleindochter van
Willem IX de Troubadour, vereenzelvigde
zich met de hoofse minne. Tijdens haar
huwelijk met de Franse koning Lodewijk VII
introduceerde zij de nieuwe kunst aan het
onwillige Franse hof. De meest verliefde
troubadour van de 12e eeuw Bernardus
van Ventadour (1 125-??), speelde aan
Eleonora's cour d'amour te Poitiers. Hij
bezong zijn nobele dame in verhulde
lyriek, zoals de hoofse minne dit voorschrijft:
"Als de bloem in de boomgaard bloeit
en de nachtegaal hoog
en helder zijn stem verheft,
verheft zich mijn hart door hen,
vreugde omgeeft mij overal,
maar de vreugde die zij mij schenkt
overtreft hen al. "
JACOBSSTAF - 2003
Aquitanië bleef tot 1453, als feodaal her-
togdom, zelfstandig onder de Franse
kroon. Het Aquitaanse territorium overtrof
het Franse koninkrijk aanzienlijk in
omvang. Na haar echtscheiding van de
Franse koning, hertrouwde hertogin
Eleonora van Aquitanië in 1154 met de
koning van Engeland Hendrik Plantagenet,
achterkleinzoon van Willem de Veroveraar,
waarmee Aquitanië onder de kroon van het
rivaliserende Engelse hof kwam. De lucht-
hartigheid der Aquitaniërs verschafte een
voedingsbodem voor vernieuwende idee-
ën, waaronder ketterse, een gruwel voor
het Franse hof. Ten tijde van Eleonora's
optreden deed een zekere Aimeri Picaud
uit Parthenay-Ie-Vieux, een stadje op pak-
weg 50 km van Poitiers, van zich spreken.
Zijn naam is bewaard gebleven omdat hij
wellicht heeft bijgedragen aan het tot-
standkomen van de Codex Calixtinus. In
de codex is een boek opgenomen met de
titel "Gids voor de Pelgrim". Een geschrift
met handige tips voor bedevaartgangers
naar Santiago. In hoofdstuk VII onder de
titel: "Over de gesteldheid van de landstre-
ken en de aard van hun bewoners langs
deze route" schreef Picaud onder meer
over Saintonge: "Vanuit Poitou komt men
in de Saintonge ... (waarvan) de bewo-
ners ... worden geacht boers te praten," om
er in één adem aan toe te voegen "maar de
mensen in het gebied van Bordeaux blijken
nog boerser in hun taalgebruik."
Saintonge, het kleine lapje Aquitaanse
grond aan de Atlantische oceaan, is een-
voudig toegankelijk en staat open voor
overzeese invloeden. De streek is ver-
noemd naar Saintes (Xaintes) de hoofdstad
van het Romeinse Aquitania ll. De triomf-
boog van Cermanicus en het amfitheater
verwijzen naar de bloeiperiode van het
Romeinse Gallië dat door Caesar op de
PAGINA 51

Kelten was veroverd. In de oorspronkelijke
Romeinse naam Mediolanum Santonum
klinkt de naam van het volk der Santonen,
de vroegere Keltische bewoners, door. De
stap van Santon naar Sant en Saint is snel
gemaakt. Saintes stond in de Middeleeuwen
bekend vanwege de vele heilige relieken.
Een niette versmaden
inkomstenbron. De relieken
zijn zelfs in Utrecht ten toon
gesteld toen de geestelijkheid
van Saintes toestemming
kreeg in Nederland
op tournee te gaan om giften
in te zamelen. Heden
ten dage bestaan er innige
banden met zusterstad
Xanten. Beide stadsnamen
herinneren aan Heiligen.
Saintonge is niet voor oorlogsgeweld
gespaard gebleven.
Vooral Saintes heeft tol
betaald. Aan het eind van de
Middeleeu-wen telde de stad niet minder
dan 16 kerken waarvan het merendeel verloren
is gegaan. De streek heeft de
Romaanse kunst niettemin voor een
belangrijk deel behouden en is letterlijk
bezaaid met kerkjes. De architectuur is eenvoudig.
Het globale beeld is dat van een
eenbeukig schip uitlopend in een halfrond
koor. Het transept (de dwarsbeuk) is soms
voorzien van halfronde koorkapellen.
Torens verheffen zich op de plek waar dit
behoort namelijk in het hart van de kerk.
Ze bekronen het kruispunt van de viering.
Het algemene kerktype is uitgevoerd met
drie portalen. Een centraal ingangsportaal,
geflankeerd door twee blinde portalen. De
bovenzone van de gevels toont een variatie
aan arcades, kapitelen en kraagstenen. De
kerkjes zijn ieder op zich uniek in uitvoering
maar borduren voort op een identiek stra-
PAGINA 52
mien. Het lijkt of de bouwkunst op een
gegeven moment in ontwikkeling verstar-
de en tot stilstand kwam. De Saintonger
bouwmeesters hielden vast aan een geko-
zen kerktype en de beeldhouwers interpre-
teerden en improviseerden. De sculptuur is
een nadere beschouwing waard.
De beeldhouwkunst ontwikkelde zich in de
slagschaduw van toonaangevende Franse
"scholen" als Languedoc en Bourgondië.
De handwerkslieden benadrukten de kerk-
ingangen niet met door sculptuur overla-
den timpanen maar met gedecoreerde
archivoltbogen. Ondanks de hieruit voort-
vloeiende ruimtebeperking zagen de kun-
stenaars kans een samenhangend beeldver-
haal uit te voeren. De scheppingsperiode
ligt in de I l e en 12e eeuw. Een tijdperk
waarin het avondland op drift raakte.
Bedevaartgangers op de "Grote Sint-
Jacobsweg" komend uit Parijs, liepen via
Poitiers langs Aulnay, richting Saintes. In
Aulnay (het plaatsje stond bekend als
Aulnay-de-Saintonge, een curieuze naam
omdat Aulnay destijds niet in Saintonge lag
maar in Poitou, de oorspronkelijke naam
luidt Aunay) bezocht men de Saint-Pierre-

de-la-Tour. De kerk is in de plaats gekomen
van een vroeger gebouw. Oorspronkelijk
was de gemeenschap onderhorig aan
Saint-Martial te Limoges, om in 1045 over
te gaan naar Benedictijnen te Poitiers. De
monniken schonken de kerk vervolgens aan
de kanunniken van de kathedraal in Poitiers
(tussen 1 11 7 en 1 122). De bouwdatum ligt
vermoedelijk na 11 22 omdat het niet waar-
schijnlijk is dat de benedictijnen een gloed-
nieuw gebouw van de hand zouden doen.
Het bijvoegsel De-la-Tour heeft niets te
maken met de huidige toren maar is een
herinnering aan een eertijds losstaande
toren in de directe omgeving. Het kerkje
ligt thans in een decor met hoge cipressen
JACOBSSTAF - 2003
kerk een bron van inspiratie. Beeld-
houwwerk en beeldtaal zijn toonaange-
vend voor de wijze waarop men de kerk-
portalen opluisterde. Zoals gebruikelijk in
Saintonge is de westgevel van de Saint-
Pierre-de-la-Tour voorzien van drie porta-
len. Alle portalen zijn gedecoreerd. In het
timpaan van het linker zijportaal is de kruis-
dood van beschermheilige Petrus uitge-
beeld. Hij hangt met het hoofd omlaag.
Het lichaam is van aardse zwaarte ontdaan,
is weergegeven in martelaarschap. De
apostel heeft immers reeds een bevoor-
rechte gelukzalige staat bereikt. Over de
figuren in het rechter zijportaal lopen de
meningen uiteen. De slechte staat van het
beeldhouwwerk maakt een eensluidenlde
conclusie onmogelijk. Vanuit de gedachte
dat het hier gaat om een Laatste Oordecel-
tafereel lijkt het voor de hand te liggen dat
de tronende Christus vergezeld gaat van
de apostelen Petrus en Paulus (Mattheus
XIX:28). Het is ook mogelijk dat Maria en
Petrus zijn afgebeeld. Beide zijportalen zijn
Aulnay-de-Saintonge, centraalportaal westgevel
Aulnay-de-Saintonge
Saint-Pierre-de-la-Tour, westgevel
in tegenstelling tot het centrale portaal uitgevoerd
in spitsbogen. - De halfronde archiiomringd
door tal van grafmonumenten. voltbogen van het middenportaal verschaf-
Een weldaad voor de ziel van de pelgrim fen de iconografische sleutel van de
die hier zijn devotie volbrengt. Saintonger sculptuur. Tal van oorzaken als
Als toegangspoort tot Saintonge was de verontreiniging, chemische inwerking en
PAGINA 53

JACOBSSTAF - 2003
vandalisme hebben de uit kalksteen gehakte
voorstellingen aangetast. Sommige taferelen
ontbreken compleet. Via de bijschriften
hebben we enig houvast. Drie van de
vier bogen beschrijven aparte thema's: het
aardse-, het christelijke- en het hemelse
leven.3 De beschouwer betreedt de christelijke
wereld via de onderste boog. In de
slluitsteen zet Christus, symbolisch vormgegieven
als Lam Gods, de toon. Zes wierokende
engelen begeleiden dit uit de
Apocalyps bekende symbool. Het aardse
leven komt aan de orde op de buitenboog.
Dle uitgebeelde dierenriemsymbolen en
seizoenswerkzaamheden functioneren als
een kalender: de voortgang van het dagelijkse
leven door het jaarverloop heen.
Vanwege de beschadigingen valt de reeks
jammer genoeg niet op de voet te volgen.
Hlet is in ieder geval duidelijk dat de uitvoerende
kunstenaar een volgorde heeft
uitgebeeld. Te beginnen met links onder
trekken de scènes aan onze ogen voorbij.
Na de drie ingevoegde onbewerkte stenen
herkennen we de volgende taferelen: de
ram, de tweelingen (gemini), juni, de
leeuw, de kreeft, de Maagd, augustus en
dle weegschaal (libra). Opmerkelijk genoeg
glaat de leeuw van juli, ter hoogte van de
sluitsteen, de kreeft van juni vooraf. We
klomen daar op terug. Voor de middeleeuwers
stonden de taferelen gelijk aan foto's
u~it de krant. De realiteit van iedere dag.
Onderwerpen als hooien, oogsten en dorsen
zijn momenten uit het landleven, waarin
de middeleeuwer zichzelf herkende. De
onderliggende gedachtegang van het
bouwkapittel dat de beeldtaal vaststelde,
stoelt op de verlossing. Het jaarverloop is
door de Schepper geschonken om de
mens tot geloof te brengen.
lm de boog onder het aardse leven komt
het christelijke leven aan de orde. Het
kapittel koos voor de gelijkenis van de
Wijze en Dwaze Maagden als aansporing
tot gebed en waakzaamheid. De beeldhou-
wer hakte de vrouwen in groot formaat uit.
Links: de Wijze Maagden en rechts de
Dwaze. We moeten ons realiseren dat links
in feite rechts betekent omdat we vanuit de
gevel lezen. Vanuit de centraal geplaatste
Christus gezien acteren de Wijze Maagden
aan zijn rechterzijde. Rechts heeft een
meerwaarde ten opzichte van links. De
houdingen van de Maagden zijn goed
getroffen. Uit de wijze waarop de Dwaze
Maagd haar hoofd ondersteunt valt op te
maken dat ze in slaap gevallen is. Haar
lamp is bij gebrek aan olie gedoofd. De
beeldhouwer heeft dit inventief weergege-
ven door de lamp om te draaien, alsof de
olie uit de lamp gevloeid is. Op het
moment dat Maagd wakker schrikt kan ze
zich wel voor het hoofd slaan dat ze haar
olie heeft verkwist.
Op de volgende boog is het hemelse leven
uitgebeeld in een tot een strijd tussen
deugden en ondeugden teruggebrachte
zedenleer. Het thema staat bekend als
"psychomachie". Al sinds Plato is de
westerse samenleving vertrouwd met het
begrip "deugden". Christelijke kerkvaders
stelden de deugden tegenover ondeugden
als voorbeeld van zielenstrijd. De zeven
deugden zijn onderverdeeld in drie en vier.
Drie goddelijke en vier natuurlijke. In deze
verdeling is een parallel aanwezig met de
getallensymboliek waar het getal drie de
hemel vertegenwoordigt en het getal vier
duidt op de aarde. De drie goddelijke
deugden kennen we als: "geloof, hoop en
liefde". De vier natuurlijke luiden: "moed,
rechtvaardigheid, wijsheid en matigheid".
Men week regelmatig van de oorspronke-

lijke deugden af en voerde tevens nieuwe
ten tonele. De volgende deugden kunnen
aan de lijst worden toegevoegd: "kuisheid,
geduld, nederigheid en vrijgevigheid".
Vooral de laatste twee werden de gelovi-
gen met nadruk voorgehouden. De keerzij-
de van iedere deugd (de ondeugd) ligt op
de loer om de mensenziel te belagen.
Uiteraard bepaalde het bouwkapittel welke
deugden wel en welke niet werden uitge-
beeld. De iconografie in Aulnay is opmer-
kelijk omdat men afzag van het juiste aan-
tal goddelijke deugden en er van de drie
slechts één overbleef. De beeldhouwer
heeft de deugden uitgebeeld als gewapen-
de maagden en de ondeugden als demo-
nen. Uit de weergave blijkt dat de zielto-
Aulnay-de-Saintonge, centraalportaal westgevel
gende demonen aan de voeten van de
gewapende maagden de strijd hebben
opgegeven. De deugd heeft overwonnen.
Van links onder naar boven zijn de volgen-
de combinaties uitgehakt: IRA (woede) met
(niet meer aanwezig) PACIENCIA (geduld);
LUXURIA (wellust) en CASTITAS (kuisheid)
en als laatste SUPERBIA (hoogmoed) met
HUMILITAS (nederigheid). Van rechts
onder naar boven: DISCORDIA (verdeeld-
heid) en CONCORDIA (eendracht); IDO-
IACOBSSTAF - 2003
Aulnay-de-Saintonge, HUMILITAS en LARGITAS
steken de hoofden bij elkaar
LATRIA (afgoderij) en FIDES (geloof) e;n
tenslotte naar de boogtop AVARICIA (gierigheid)
samen met de deugd LARCITAS
(vrijgevigheid). Welgeteld zes deugden eln
ondeugden en niet de gebruikelijke zeven.
HUMILITAS en LARCITAS
steken in de boogtop de
hoofden bij elkaar. Zij ondersteunen
eendrachtelijk
een tussen hen in geplaatste
Christus-kroon. Met de
topplaatsing van nederigheid
en vrijgevigheid geeft
het kapittel aan welke
waarde zij de twee toekent.
De verbinding met
de Christuskroon verleent
de twee een hemelse, dus
Goddelijke status. Ee~n
rangorde die vragen
opwerpt. Waarom staat FIDES (het geloof)
slechts op een tweede plaats aan de rechter
zijde? FIDES is immers de enige ware
goddelijke deugd die is uitgebeeld!
De Saintonger kunst is een regionale kunst
zonder de diepgang van de grote ateliers.
Geringschatting is evenwel misplaatst.
Kunsthistorici hebben de betekenis van de
sculptuur ontrafeld. De thema's van aards-,
christelijk- en hemels leven zijn niet exclusief
voorbehouden aan Saintonge. De verbinding
in een samenhangende beeldtaal
PAGINA 55

IACOBSSTAF - 2003
wel. Welke boodschap komt hier voor het
voetlicht? Het Lam Gods is niet zonder
reden op de onderste boog uitgebeeld.
Een verwijzing naar het Laatste Oordeel
lijlkt logisch. Émile Mâle schrijft: "Het Lam
dat de engelen in triomf dragen, is het Lam
van de Apocalyps ... De gelijkenis van de
Wijze en Dwaze Maagden is een uitdruk-
kiing van Oordeel, het scheiden van uitver-
korenen en veroordeelden op de laatste
dag ... De psychomachie, de grote strijd
tussen Deugden en Ondeugden, is verbon-
den met de gedachte van beloning en
stiraf." Is de betekenis hiermee uit de doe-
ken gedaan? Zeker niet. Romaanse uitbeel-
diingen bevatten meer dan een boodschap.
Het is de oplettende lezer wellicht opgeval-
len dat de bogen ter hoogte van de sluit-
st~enen zijn gedecoreerd met Christus zelf
off met Christussymbolen. De merkwaardi-
ge plaatsverwisseling van juni en juli is al
genoemd. De denkbeeldige verticale as die
de archivoltbogen van boven naar onder
A~ulnay-de-Sointonge, archivolt, zuidgevel
PALGINA 56
doorsnijdt (waarop de centrale figuren zijn
geplaatst), is de zogenaamde "verticale
as". De as staat niet alleen voor de oriënta-
tie van het gebouw maar geeft tevens de
christelijke tijdmeting aan. Christus als
Chronocrator. Als sluitsteen van de archi-
volt beheerst Christus de kosmos, de aarde
zowel als de hemel. De gedachte van
Christus als Heerser over de menselijke tijd
komt tot uitdrukking in de buitenste boog
met dierenriemtekens en seizoenswerk-
zaamheden. Christus bekleedt, geplaatst in
het centrum van de boog, een dominante
plaats. Hij overziet verleden zowel als toe-
komst. De verwisseling van juni en juli staat
hiermee in verband. Juni valt immers in het
midden van het jaar, dus midden in de
boog! De kreeft fungeert in deze constella-
tie als Christussymbool omdat het dier zich
zowel naar rechts als naar links be~eegt.~
De vrijwel ongeschonden zuidgevel van de
Saint-Pierre-de-la-Tour is de parel aan de
Saintonger kroon. Twee kolossale ko-

Aulnay-de-Saintonge, zuidgevel
lommen omkaderen een overladen portaal
onder een driedelige boogzone. Het is
goed even stil te staan bij het vernuft waar-
mee de Romaanse bouwers met de dikte
van de muur omsprongen. Door de muur
schuin in te snijden ontstonden er twee
negkanten, links zowel als rechts. De in
deze neggen geplaatste zuilen zijn, via de
kapitelen en de halve cirkel van de archi-
volt, met elkaar verbonden. De uitbundige
sculptuur waar we ons de ogen op uitkijken
maakt onlosmakelijk deel uit van de archi-
tectuur. Als we de versiering wegdenken
blijft de architectonische eenheid bewaard.
Met uitzondering van de binnenboog zijn
de archivoltstenen apart gesculpteerd.
Ceen decoratie omwille van de decoratie
maar benadrukking van de portaalarchitec-
tuur. De beeldhouwer heeft de uitgehakte
voorstellingen aan de stenen aangepast.
Tegen deze achtergrond gezien valt de uit-
zonderlijke aantrekkingskracht te verklaren
die van dit portaal uitgaat. De duidelijke
centripetale vorm trekt de gelovigen, als
met een magneet, de kerk in. De kleinste
boog wijkt af. Ceen afzonderlijke stenen
maar een groot, in een perfecte boog uit-
gehakt, steenblok. Dierfiguren tussen ran-
ken kruipen als langs twee berghellingen
JACOBSSTAF - 2003
elkaar tegemoet. Op de drie volgen-
de archivolten is het beeldhouw-
werk, nu in hoogreliëf, gerangschikt
als de cijfers van een klok. Het voert
te ver de sculptuur gedetailleerd te
beschrijven. De globale inhoud is als
volgt. Op de buitenboog zijn fabel-
figuren uitgehakt, op de boog eron-
der de Oudsten uit de Apocalyps
met een muziekinstrument en een
fiole (flesje reukwater), en op dle
boog daar weer onder 24 genim-
beerde heiligenfiguren met fiolen.
Sculptuur en symboliek gaan hand
in hand. Getallensymboliek loopt als
een rode draad door de taferelen heen.
Soms nemen de beeldhouwers een loopje
met de beschouwer. Als we de Oudsten tel-
len komen we aan het getal 31. Vijf meer
dan er in Openbaring beschreven staan.
Een onnauwkeurigheid van de uitvoerder?
Ja en neen. Het bouwkapittel was uiteraard
bekend met het juiste aantal. Dat men
bewust koos voor een meervoud heeft
waarschijnlijk te maken met het niet willen
verstoren van de iconografische eenheid.
Het juiste aantal van 24 Oudsten vermeer-
derd met een andersoortige decoratie (bij-
voorbeeld profeten) was kennelijk geen
optie. Aulnay is wat dit betreft niet uniek.
De bouwmeester van de Sainte-Marie-des-
Aulnay-de-Saintonge, portaal zuidgevel.
... Gehurkte Atlanten dragen hun last ...
PAGINA 57

JACOBSSTAF - 2003
Dames in Saintes ging nog verder door het
aantal Oudsten uit te breiden tot een
menigte van 54.
We zeiden het al, achter de zichtbare be-
tekenis gaat symboliek schuil. Voor hen die
de taal verstaan valt van de archivolten de
schepping van God af te lezen in: schep-
pingsdagen, de uren in een etmaal, de
dagen van een maand en een indeling van
het jaar. Gehurkte atlanten (om ze te zien
moeten we onder de bogen gaan staan)
dragen hun last. De linker handen rusten
Aulnay-de-Saintonge, sculptuur, zuidgevel, onder-
rijde derde archivoltboog met atlanten
op de knie en de rechter handen zijn opge-
hieven. De atlanten spelen een rol in het
Laatste Oordeel-thema. De plaats waar de
oipgeheven handen wisselen markeert de
grens tussen kwaad en goed (een gedach-
te die de middeleeuwers intens bezig
h~ield).~
Deugd en ondeugd gingen in Saintonge
hand in hand. Aan de kerkgebouwen als
elen uit steen gehakte zedenles en aan de
v~orstelijke hoven als een in versluierde
woorden verpakte minnezang. Eleonora
van Aquitanië groeide uit als symbool van
de hoofse liefde. Vijftien jaar na haar intre-
de in het adellijke klooster te Fontevrault
overleed Eleonora op de leeftijd van 82
jaar. Ze overleefde haar beide echtgenoten
Lodewijk V11 en Hendrik 11, benevens acht
van haar kinderen, waaronder Richard
Leeuwenhart. Getuige de vele bewaarde
handschriften begunstigde ze de abdij
ruimhartig. Tot op de dag van vandaag
blijft Eleonora omstreden. Tegenstanders
kwalificeren haar als "wellustige feeks" en
bewonderaars zien haar als beschermengel
van de Tristan-legende. In haar jonge jaren
(ze trouwde reeds op haar veertiende)
zong en danste de jeugd op de muziek van
een door haar gei'nspireerde ballade. Het
eerste couplet (in een vrije vertaling) gaat
als volgt: '
"Aan het begin van een prille lente,
prikkelt een verlangen van behagen
de jaloerse gade te plagen,
En zal de koningin ons tonen
hoe verliefd zij is. "
1. Het gebied staat als Charente en Charente Maritime op
de kaarten vermeld.
2. jan van Herwaarden: "op weg naar Jacobus" (1 24)
3. Chanoine Tonnelier: "les belles églises romanes de
Saintonge" (28)
4. Emile Mâle: "l'art religieux du 12e siecle en France"
(440)
5. De Champeaux en Sterckx: "Monde des Symboles",
Zodiaque (394)
6. Olivier Beigbeder: "Lexique des Symboles", Zodiaque
(1 05)
7. Régine Pernoud : "Aliénor dfAquitaine"

De Ware jacob staat in Leiden
Het raadsel van Jacobus is opgelost! Per
kerende post stuurde Mireille Madou, een
van de oprichters van ons Genootschap,
het bewijs! Een kopie van het Leidsch
Dagblad van zaterdag 19 juni 1982 met
het artikel over de maakster van het
Jacobusbeeld, samen met haar schepping.
Er wordt precies uit de doeken gedaan, hoe
ónze Jacobus daar, weer op zijn rechtmati-
ge plek, de sokkel boven de ingang van de
jacobstoren, zijn plaats zal innemen om
ieder hartelijk te verwelkomen. Het beeld,
in brons gegoten door Ben Kemner, zal op
27 juni 1982 plechtig onthuld worden ter
gelegenheid van het feit dat 25 jaar gele-
den (1 957) 'de Lodewijk' opnieuw als kerk
in gebruik werd genomen.
De kunstenares Heidemarie Croeneveld-
Kordt uit Lisse heeft zich eerst helemaal
moeten verdiepen in het karakter van
Jacobus om zo zijn liefde voor de mensen
tot uitdrukking te kunnen laten komen. In
de krant staat zij samen met haar creatie,
nog in natte klei, op de foto afgebeeld. De
schelpvormige mantel is, volgens
Heidemarie, het symbool voor de bescher-
ming die hij ieder biedt. Op deze foto staat
de drinkfles voor de staf en de hoed met
schelp naast de linker voet van Jacobus. Bij
de plaatsing op de sokkel in de nis werd
besloten de drinkfles naast de linkervoet te
plaatsen en gelijk te vergrendelen met een
pin. De hoed werd dan los tegen de staf
gezet.
Op de foto in Staf 57 is echter niets te zien
van een hoed en ligt er naast de linker voet
wel iets, maar dit is niet te herkennen als
een van de attributen. Zou er soms iets
mee gebeurd zijn? Of zijn ze misschien bij
JACOBSSTAF - 2003
)osé Wienk
nader inzien weggelaten of van plaats ver-
anderd? Als iemand het zou weten, dan de
kunstenares natuurlijk! Uit ons telefonisch
gesprek bleek dat er reeds vóór 1986, tij-
dens de restauratie van het exterieur van
de kerk, de losstaande hoed gestolen is ...
De pastoor werd midden in de nacht wak-
ker door klokgelui. Toen Heidemarie hier
van hoorde ging zij onmiddellijk op onder-
zoek uit, helaas, de hoed was verdwenen
en de drinkfles, dankzij de vergrendeling
alleen omgebogen.
Door onze belangstelling gei'nspireerd, z8al
Heidemarie de drinkfles in oude stand pro-
beren te zetten en aan een nieuwe hoed
gaan werken.
Al in 1994, nummer 23 van de Jacobsstaf,
heeft Patricia Friederich-Kuenen over Sint
Jacobus in Leiden geschreven. Zij behan-
delt in haar doctoraalscriptie te Leiden
1970 de ontstaansgeschiedenis en het wel
en wee van dit bijzondere monument, nu
Lodewijkskerk geheten.
PAGINA 59

VAN PELGRIMS EN HUN VERZEN
IDe melodie van loslaten en verder
gaan.
Pelgrims heb je in vele snitten en soorten.
Vorig jaar mocht ik, op basis van ontmoetingen
onderweg in Spanje, met de griffel
wan mijn fantasie een tiental types in de
Jlacobsstaf voor U schilderen. Nu zit ik thuis
iin Nederland en ontmoet pelgrims in oude
en nieuwe boeken; opnieuw vormen zij zo
een rijke bron voor mijn gedachten.
Ditmaal is het niet de verscheidenheid van
pelgrims die mij boeit; dit keer gaat het me
om de éne melodie die zij in vele
toonaarden rondzingen. Want niet om niet
verlaten mensen de carrousel van het
dagelijkse leven om langs onbekende, vaak
ongebaande wegen te gaan; mensen die
zoiets ondernemen hebben iets te zeggen,
ook al doen ze dat niet met woorden maar
jeroen Cooskens
omdat ons bestaan in de grond een zoek-
tocht is op de weg naar onze bestemming.
Dwarsliggers en zonderlingen.
Het is daarom ook niet verwonderlijk dat
pelgrims door de gevestigde orde vaak met
een portie wantrouwen worden bekeken.
Nu zit er ook tussen het pelgrimskoren wel
het nodige kaf, en zelfs op de camino ont-
moet je (hoewel in onze dagen minder dan
in de duistere middeleeuwen) exemplaren
van het aloude tuig van de richel; maar
toch zijn dat de bekende uitzonderingen.
In de regel zijn wandelaars op hun pel-
grimsweg juist opmerkelijk vrij van geest,
zonder het juk van persoonlijke belangen
of het harnas van stellige zekerheden, met
open zinnen onderweg, gewoon vriende-
lijk en kwetsbaar en vaak dankbaar.
met hun voeten. Kort en goed is de bood- Voorbijgangers in de tijd met open oog
schap die zij rondbazuinen die van de voor wat ter plekke gewoonte is of wet,
schoonheid van onze wereld én van haar alles ziende maar nergens op vastgepind,
betrekkelijkheid. Verworven zekerheden vaak geboeid maar nimmer gehecht. Juist
waarin wij wonen lijken wel te staan als een dat aanstekelijke gevoel van vrijheid is het
huis, maar zelfs dat huis kan ondergraven wat deze dwaalgasten in de ogen van
worden en verlaten. Dat is niet alleen een menig machthebber gevaarlijk maakt: ze
angstig gevaar waartegen wij ons als men- zouden het moreel van de troepen en de
sen moeten weren volgzaamheid van de
en wapenen, even- goegemeente eens
zeer is het een wen- ~ V ~ ~ I ~ di^ S Czt3lcf9 I I p:&?~~c~l:-a kunnen ondermijkend
perspectief
waarnaar wij kunnen
~ ~ !c fzt7.*.~017 c
,\b""
nen! Niets immers
gevaarlijker dan een
verlangen. Het ver- mens die zo vrij is
tirouwde achter ons laten, de gewone orde nieuwe wegen te verkennen en aan de
los laten, op zoek gaan naar nieuwe verten horizon naar onbekende einders te speuen
ons door de stroom van het leven mee ren: hij of zij fungeert als luis in de pels van
laten voeren. Niet als een platte vorm van gevestigde instituties. Het charisma van
aivonturisme, niet uit een goedkope zucht zoekers en zieners wordt door heersende
niaar steeds nieuwe sensaties, maar juist machten slechts node geduld, zelden van
PIAGINA 60

harte; en toch vormt het de onmisbare
inslag in het weefsel van het leven waar
kennis, maakbaarheid en macht schering
zijn. Daarmee wil ik niet ontkennen dat
onze westerse welvaart mede de vrucht is
van een maatschappij gestoeld op noeste
arbeid, orde en regelmaat, organisatie en
wetenschap, huis en haard. Maar daarom
zijn dwarsliggers die dit gebaande pad ver-
laten niet minder waardevol. Ook, juist in
deze westerse wereld, hebben we zonder-
lingen nodig die erop uit trekken en leven
alsof het leven een geschenk is, elke dag
opnieuw. Fantasten die ons laten zien dat
we groter zijn dan we denken en kleiner
dan we vrezen. De camino als een alterna-
tieve carrière. Voluit leven kunnen we pas
als we niet onze eigen bron hoeven te zijn,
niet ons terrein hoeven te verdedigen en
niet het laatste woord hoeven te hebben.
Als we alles achter ons kunnen laten en op
tocht kunnen gaan om gaandeweg te leren
hoeveel bezit ballast is en hoeveel zorg
overbodig. Hoe meer ego we op die weg
loslaten, hoe meer ruimte er ontstaat voor
de schoonheid die we niet zelf maken,
maar simpelweg aantreffen. Oog voor de
betovering van een wereld vol wonderen,
Groep beelden Sierra del Perdon
JACOBSSTAF - 2003
oor voor het kostbare geheim van de stilte.
Ook in de kakofonie van onze wereld zijn
mensen gevoelig voor die lokroep, zózeer
zelfs dat het in de eerste jaren van een
nieuwe eeuw weer druk is op de oude weg
naar het einde van onze aarde.
Anten, keken en christenen gaan
voorbij; wat blijft is de camino.
Natuurlijk zijn hedendaagse wandelaars
niet dezelfden als die van duizenden of
honderden jaren her; andere tijden bren-
gen andere wereldbeelden en andere
godsbeelden met zich mee. Op de sterren-
weg begon het in de prehistorie met de
oude anten, de legendarische zeereuzen
afkomstig uit het verzonken Atlantisi.
Daarna waren het ver vóór Christus de kel-
ten op zoek naar de steen der wijzen, en
pas vele eeuwen later gingen de christenen
op pad naar het graf van de grote apostel,
aangestoken door schone legendes, hoof-
den en harten overvol van hemel en hel. Iln
onze dagen bestaat het wandellegioen ulit
een bont mengelmoes dat nauwelijks nog
onder één noemer te vangen is. Maar hae
verschillend ook de motieven en de veir-
wachtingen, in de kern gaat het pelgrims
uit alle tijden toch om hetzelfde. Zij lopen
om los te laten en zo zoeken zij uit wat uit-
eindelijk onmisbaar is, bij elke stap ervaren
zij dieper hun kleinheid, in het wonder van
de stilte komen zij het geheim van het
leven op het spoor. Er komt een ogenbliik
dat menig wandelaar over het dode punt
heen in harmonie raakt met het ritme va~n
de natuur; ontvankelijk voor de indrukkein
van het leven wordt hij (of zij) gaandeweg
een ander mens. Zo verschillend de plek-
ken waar vele generaties liepen en sliepen,
zo verschillend de mensen die zij ontmoet-
ten en de elementen die zij trotseerden, zo
verschillend de banieren waaronder zij zich
PAGINA 61

IACOBSSTAF - 2003
Kantoor in Santiago
:schaarden en de goden die zij aanriepen,
zo overeenkomstig is toen en nu de ingrijlpende
initiatie in een geheim dat de wandelaar
slijpt tot pelgrim en hem (of haar)
stemt tot dankbaarheid. Geen wonder dat
Ibijna geen Santiago-ganger na terugkomst
zijn tocht zou willen inruilen voor een
andere; de diepere
waarde voor een Compostela wekken de
indruk dat ze er bij de kathedraal van
Santiago iets van begrepen hebben; maar
het tegendeel blijkt het geval als ze aan de
hand van een paar schriftelijke vragen en
antwoorden denken te kunnen uitmaken
wie ware pelgrims zijn en wie niet. Die
behoefte om bokken en schapen middels
een diploma van elkaar te scheiden is trou-
wens een typische behoefte van reli-bobo's
die de ware aard van de beweging nauwe-
lijks vatten. Met cijfers en stempels een ker-
kelijk revival willen bewijzen, terwijl pelgrims
juist uit die benauwde kaders breken om
onderweg in bonte verscheidenheid van
motieven en talen het feest van onderlinge
verbondenheid en gemeenschappelijke fas-
cinatie te vieren. Die schat gaat de muren
van kerken en partijen verre te buiten, het is
een ervaring die een immense ruimte schept
en een onvergetelijke ~olidariteit.~
Liever levende verhalen dan dode
letters.
In het westerse christendom heeft zich in
de loop der eeuwen een tragisch misver-
stand ontwikkeld: God werd gevat in theo-
rieën en handboeken, en geloof verwerd
tot een mening over
ervaring van het zaken die men niet
eigen bestaan had DL^ C~Z~I~~;IS di r'c:; kan zien. Dogmatiek
geen van hen willen .. ,1~+22a31f-4~~
*,. t b K *d ~ L !At8 T? q fl -C!? z
bloeide tot onzinnige
missen. hoogtes en om de
Daarmee is niet
waarheid van abstracgezegd
dat iedereen die per ongeluk enige te termen werden oorlogen gevoerd en
stappen zet op een oude heilige weg nu brandstapels opgericht. Waar klerken en
meteen pelgrim is; daar is beslist meer voor kerken zo faliekant falen, dreigt het risico
rnodig dan een ommetje in een verloren uur- dat met het badwater ook het kind wordt
tje. Pelgrim wordt een mens gaandeweg, de weggegooid, met de kerk ook het mystetijd
moet druppelen om zekerheden los te rie, met het dogma ook de droom, met de
weken, om harten open te breken, om soli- pretentie ook de waarheid. Daarom hebdariteit
te voeden en deemoed te laten ben we profeten en pelgrims nodig: mengroeien.
De honderd kilometer als voor- sen die uitstralen dat het leven groter is

dan ons privé-wereldje, mensen die dieper
graven dan de oppervlakte van eigen bezit
of eigen gelijk of eigen leven, mensen die
speuren naar de grond waarin wij aarden,
naar Hem die met vele namen wordt
genoemd maar door niemand wordt
gekend. Dit grote geheim van het leven
kan slechts benaderd worden in beelden
en metaforen, in verhalen en rituelen. Niet
alleen is de camino een heilige weg vol ver-
halen en rituelen, het pelgrimeren zelf is
een metafoor bij uitstek voor het mensen-
leven als een zoektocht om Hem op het
spoor te komen. Daarom hebben we dro-
mers nodig die het nog doen ook, echte
liefhebbers. Geen zwevers maar mensen
met beide voeten op de grond; maar dan
wel voortdurend in beweging om de hon-
ger van de ziel te stillen. Met opzet gebruik
ik in dit verband archaïsche woorden; niets
nieuws is er immers onder de zon waar het
gaat om de diepste verlangens van de
mens. Een verlangen dat niet wordt ver-
vuld door de kille abstracties van de ratio,
maar alleen met de warme inspiratie van
een kloppend hart. Natuurlijk hebben pel-
grims daar geen patent op, maar het is wel
de kern van de boodschap die zij onder-
weg als hun kostbaarste schat ontdekken.
De boodschap dat het schitterend is om je
droom te dromen en de weg van je hart te
volgen en te zien waar de stroom van het
leven je heen voert. Die ervaring maakt
veel los en wijst velen de weg. Naar wat,
naar wie? Het laatste woord daarover zal
wel nooit gezegd zijn, de pelgrimsparade
gaat immer voort en steeds zullen er nieu-
we levens worden geleefd en nieuwe ver-
halen worden verteld. Zelf houd ik overi-
gens niet minder van oude boeken en
oude verhalen, die evenzeer een tipje van
de sluier lichten. "Eens pelgrims reize naar
de eeuwigheid" van john Bunyan is mij even
lief als "De ware verhalen van een Russische
pelgrim" (auteur onbekend), "De heilige
pelgrim" van Emile Erens kan mij evenzeer
vervoeren als "Een late pelgrim op de melk-
weg" van Hans Annink. Maar het is de vuri-
ge pelgrim Augustinus die - ook al heeft hij
nooit een voet op de sterrenweg naar
Santiago gezet - het geheim van de cami-
no voor mij toch het meest treffend in zijn
belijdenissen onder woorden wist te bren-
gen (in een hedendaagse vertaling wan
Huub Oosterhuis):
Veel te laat heb ik jou liefgekregen,
schoonheid wat ben je oud, wat ben je
nieuw.
Veel te laat heb ik jou liefgekregen.
Binnen in mij was je, ik was buiten,
en ik zocht jou als een ziende blinde
buiten mij, en uitgestort als water
liep ik van jou weg en liep verloren
tussen zoveel schoonheid die niet jij is.
Toen heb jij geroepen en geschreeuwd,
door mijn doofheid ben jij heengebroken.
Oogverblindend ben jij opgedaagd
om mijn blindheid op de vlucht te jagen.
Geuren deed jij en ik haalde adem.
nog snak ik naar adem en naar jou.
Proeven deed ik jou en sindsdien dorst ik,
honger ik naar jou. Mij, lichtgeraakte,
heb jij doen ontbranden. En nu brand ik
lichterlaaie naar jou toe, om vrede.
De taal van de pelgrim.
Wat pelgrims bindt en boeit is het larnd-
schap, de bloemen, dieren en dingen om
de mens heen en de mens zelf als deel vman
PAGINA 63

dlit alles. Jammer genoeg is het niet allen
glegeven om deze unieke ervaring in woor-
dlen te vangen; taal is voor de meesten een
al te weerbarstig medium om de rijkdom
van hun beleving tot uitdrukking te kun-
nien brengen. Zeker lange verhalen werken
vaak vervreemdend; meer geschikt is dan
niog de verdichting in verzen. Bij uitstek
bezit de Japanse haiku-poëzie het vermo-
gen om de oorspronkelijke emotie van een-
hieidservaring en vervoering over te dra-
gen. Een haiku geeft een visie op de
dingen, die op dat éne moment in hun
samenhang vol betekenis worden en een
V'oeten Monte del Cozo
stemming oproepen, die tijd en plaats te
boven gaat. Of, zoals een spreuk het uit-
drukt: "een haiku is een kleine vinger, maar
tij wijst naar de maan".
Zoals de pelgrim de kunst beoefent van het
loslaten, zo beoefent de haikudichter de
kunst van het weglaten. De leegte rond de
schaarse woorden is de onmisbare setting
waarin elk element uitzonderlijke aandacht
e8n betekenis krijgt; het is opgenomen in
e8en oneindigheid waarvan ook de lezer
deel uitmaakt. Zó belangrijk is die lege
ruimte, dat van de weinige woorden het
merendeel soms nog gebruikt wordt om
iets aan te duiden dat er niet is, een stilte.
Klank en ritme zijn vehikels die de zeg-
gingskracht moeten versterken, maar waar
het om gaat is meer dan dat: de schoon-
heid van de dingen te laten spreken en zo
contact te maken met de absolute.
Maar liever dan mijn lezers nog langer met
verhandelingen te vermoeien, wil ik ze
laten proeven van enige schitterende voor-
beelden:
Velden geel koolzaad;
de maan staat in het oosten,
de zon in 't westen.
(Buson)
Heel in de verte
splitst de rivier, zijn armen
verdwijnen in de mist.
(Shirao)
Veel verschillende
moeilijke namen heeft
het gras van de lente.
(Shado)
0, oude vijver!
een kikvors springt van de kant,
geluid van water.
(Bashö)
En zo bloeien zij,
En zo kijk ik, en zo
Vallen zij neer, en zo -
(Onitsura)
De schemering daalt
op een veldweg vol bloemen;
veraf is mijn huis -
(Buson)
Bergen en velden
bij 't zingen der gebeden
vervuld van koelte.
(Kyorai)

Koolzaadveld Auvergne
Het is maar een korte greep uit een overvloedige
bron, met geweld moet ik me
be~erken.~ Maar overdaad schaadt, en
deze zeven zijn al genoeg om mijn lezers
een week bezig te houden; een haiku per
dag is immers een ruim rantsoen. Als ik in
de toekomst nog ooit langs de camino een
refugio ga beheren, zou ik elke wandelaar
JACOBSSTAF - 2003
een haiku als proviand mee geven. Honger
en dorst doen ze vergeten en ze wijden de
goede verstaander in in de wonderlijke
ervaring van het pelgrimeren: de zoete
smaak van onze kosmos met een vleugje
metafysica toe. Hoofd en hart worden ver-
vuld met de lichtheid van ons bestaan en al
het andere wordt bijzaak. En dat is tenslot-
te waar het de pelgrim om gaat.
1 Zie de boeken van Louis Charpentier Les géants et Ie
mystère des origines en Spanje, het geheim van de
pelgrimsroutes.
2 Mijn eigen ervaring heb ik neergeschreven in Ver
Onderweg, Verhaal van een voettocht naar Santiago
de Compostela, Nijmegen 2000 (tweede druk), ISBN
9056250469
3 Wie meer wil genieten verwijs ik naar het boek van
J. van Tooren, Haiku, Een jonge maan,
ISBN 90 290 2764 9, Meulenhoff 1989. Ook deze ver-
zen heb ik hieruit 2eput.
PAGINA 65

IACOBSSTAF - 2003
Flarden
I'n het kader van een VU T-pelgrimage fietsen
Trees en Klaas Mors in 2002 van Epe naar
4antiago de Compostela. Uit het dagboek
waarin we elke avond 'ons hoofd leegschre-
wen' komen onderstaande gevarieerde flar-
den.
De route voert ons door een mooi, maar
wandaag niet erg afwisselend landschap.
Zo hebben we meer tijd voor onszelf en
onze gedachten. De hele camino lijkt tot
dusver een grote
schoonmaak van
een genoegen om er naar te luisteren.
Natuurlijk steken we ook een kaars op voor
de goede afloop en voor allen die ons
vanaf het thuisfront steunen. Met mijn
gemoedsgesteldheid gaat het gelukkig al
weer een stuk beter. Waar dat door komt
weet ik niet, dus constateer ik het alleen
maar. Misschien ben ik over het dieptepunt
van mijn dip heen. Dan gaan we de jeugd-
herberg opzoeken. Langs de rivier veel pick-
nickende mensen die de schelp herkennen
en die ons 'bon courage' wensen. Helaas rij-
den we verkeerd en bij vragen van de weg
aan een voorbijganger wordt er erg wanho-
pig gekeken. Het is kennelijk vrijwel niet uit
te leggen. Gelukkig komen dan de volgen-
de engelen van vandaag voorbij in de per-
soon van de seniorleden van een plaatselijke
fietsclub. Drie van hen begeleiden ons via
een ingewikkelde zigzag route helemaal
naar de jeugdherberg annex camping
municipal. Daar aan-
gekomen blijkt de
Iiichaam en geest. katr;~;~~: >i]~~1~~lji;L7~ji jeugdherberg al meer
Door de fysieke i';&g&q P: qy~f dan tien jaar gesloten
iinspanning die we te zijn. Op voor-
moeten verrichten
neemt het vertrouwen in lijf en leden toe.
Het ritme van elke dag, volledig pretentie-
loos, maakt je los van de maatschappij,
waarin voortdurend naar jouw prestaties
en de prestaties van anderen werd gekeken
In Châtellerault betreden we de Eglise
St. Jacques. Omdat de pastorie gesloten is
krijgen we er geen stempel, maar in de
kerk speelt wel een organist die daarbij zelf
uit volle borst meezingt. Dit doet hij zon-
der tekst maar alleen met klanken. Het is
spraak van onze
engelen mogen we van de campingbeheer-
der in een aftandse caravan slapen. Ze wij-
zen ons vervolgens ook de vertrekroute voor
de volgende ochtend en een plaats waar we
die avond tegen een schappelijke prijs kun-
nen eten. Verder steken zij ons een hart
onder de riem door te vertellen dat zij twee
jaar eerder ook naar Santiago zijn gefietst,
dat het fietsen in Spanje erg meevalt, dat er
goede wegen en zelfs fietspaden zijn. Later
zullen wij ons afvragen hoe zij gefietst heb-
ben en welke normen zij aanleggen.

Met steeds frequentere tussenpauzes (eten,
drinken, afdrogen en afkoelen) naderen we
de top van de Puerto de Ibañeta. De klim
gaat via een met veel bomen omzoomde
weg die tijdens het eerste deel van de ochtend
veel schaduw geven. Langs de weg
klateren voortdurend allerlei beekjes en
naast ons valt het water van de rotsen
omlaag. Behalve echte koelte levert dit ook
veel akoestische koelte op. Volgens mij is
dit water prima drinkbaar, dus als we water
tekort komen ... Ondanks de benodigde
inspanning is het doen van deze beklimming
een fantastische ervaring. Op de top,
in de schaduw
van de daar
staande kapel,
installeren we
ons voor de
lunch en genieten
van het
moment. Naast
de kapel staat
een aan Maria
gewijd monument
in de vorm
van een afgeronde,
staande steen met afbeelding van
Maria met kind en een Latijnse tekst. Een
passerende wandelpelgrim begint daar
spontaan het Salve Regina te zingen. Wij
zingen halfluid mee. Maria is vandaag en
alle dagen met ons.
We verlaten Burgos via een zeer oude,
reeds door miljoenen pelgrims gebruikte
brug, de Puente Malatos. De route van
vandaag klimt gestaag tot de glooiende
(en overdag door de zon vaak ook gloeien-
de) hoogvlakte van Spanje, de Meseta. Het
landschap zal vooral worden gedomineerd
door eindeloze graanvelden en dorre vlak-
ten, af en toe onderbroken door een nage-
JACOBSSTAF - 2003
noeg verlaten dorpje. Voor lopers vormen
deze monotone vlakten zware trajecten,
voor de fietser zijn de afstanden goed te
overbruggen. Bij Villandiego scherp links af
en voor ons doemt een nieuwe klim op,
deze keer verraderlijk stijl. Maar ook deze
opgave wordt, zij het met veel vochtverlies,
geklaard. Nu staan we echt op de hoogvlakte
uit te hijgen. Als het geluid van onze
fietsen (piepende zadels en kreunende
tandwielen) is verstomd en ook onze harten
weer een normaal ritme hebben hervonden
(dit gaat gelukkig snel), worden
we overvallen door een oorverdovende stilte.
Alleen de
wind en zeer veel
leeuweriken
maken dit tot
een echte stilte.
Geen kunstmatig
geluid is te
horen. Zelf durven
we bijna
niets te zeggen,
uit angst dit
unieke moment
te verstoren. We
genieten er intens van. Je zou er, bijbels
gedacht, je tenten moeten opslaan en voor
altijd blijven. Verstandig als we zijn besluiten
we om toch maar verder te gaan. We
moeten verder, gedreven door het instinct
van elke caminoganger. In termen van de
Camino dus 'Ukreia!', zoals je in Spanje
regelmatig wordt toegeroepen.
In Triacastela lopen we 's avonds nog even
door de plaats. Zo komen we ook bij de
sobere en sfeervolle, door een oud kerkhof
omgeven, St. Jacobskerk. Om zeven uur
begint daar een speciale pelgrimsmis. Daar
moeten we dus naar toe. Een zeer gemoti-
veerde dorpspastoor bidt, samen met ver-
PAGINA 67

tegenwoordigers uit vele landen, bij de genieten. De emoties krijgen even de vrije
camino passende gebeden. Jammer loop. Enkele tranen worden weggeslikt en
genoeg kunnen we het Spaans van de
gepassioneerde preek niet verstaan maar
dan gaan we Santiago in.
we begrijpen de intentie volledig. Zittend Terugkijkend realiseren we ons dat er tijmet
onze juist vóór de dienst verworven dens de tocht zich een opmerkelijke veranboodschappen
tussen de voeten, onder- dering heeft voorgedaan. We vertrokken
gaan we dit alles met veel gevoel. Ondanks als vakantiegangers en hadden aanvankedat
dit waarschijnlijk elke dag gebeurt, lijk moeite om het pelgrimsgevoel te verheeft
het niets sleets gekregen. Het optre- werven. Gaandeweg, met als herkenbaar
den van de pastoor is inspirerend, volledig omslagpunt de passage van de Pyreneeën,
gemeend en recht veranderden we in
wanuit het hart. De pelgrims. Wat daar
'
meeste aanwezigen
gaan te communie
iets
h&:.r
-IG- ~!l~tWi:ii ~ L Z ; di01 i f d ~ nu exact de aanlei-
a_ . #
7:17 t\ L ~~!l;x~~ft.~&~~a ding voor is geweest
en de dienst eindigt
is, is niet te zeggen.
met een speciale pel-
Waarschijnlijk is het
grimszegen. Helemaal tot slot volgt nog niet aan één gebeurtenis toe te schrijven
een caminogebed, dat wordt uitgesproken maar aan het collectief van ervaringen en
terwijl alle aanwezige pelgrims (een indrukken. Ook het spirituele werd steeds
tachtigtal) door de hele kerk hand in hand belangrijker. Onderweg hebben we veel
staan opgesteld. Iets electrificerends gaat kerken bezocht en verschillende soorten
dan door deze keten van gelijkgestemden diensten bijgewoond, maar om te zeggen
heen.
dat we daardoor 'kerks' zijn geworden,
nee! Wel zijn we geloviger geworden. De
vele steun die we onderweg hebben ervaren,
juist op de momenten dat we deze
hard nodig hadden, versterkte het geloof
in ons dat we door 'boven' werden
gevolgd en geholpen. Wie 'boven' daarbij
is mag iedereen voor zich invullen.
Het is alsof er in mijn hoofd een knop is
omgezet naar de stand 'nu is het genoeg!'.
Elke volgende klim gaat moeizamer. Niet
alleen de benen, ook de rug en het zitvlak
protesteren. Het zijn duidelijk de laatste
loodjes die gaan tellen. Nog 50 kilometer,
nog 40 kilometer, etc. We tellen ze af. Een
van de laatste routeaanwijzingen zegt:
neem weg nummer AC261 naar rechts,
nog 12 kilometer naar Santiago. Dan volgt
nog een aangekondigde pittige klim in
Arins, een dorpje onder de rook van
Santiago. Alles doet zeer, maar de benen,
ze moeten nog even en al fietsend bereiken
we de laatste top en hebben zicht op de
torens van de kathedraal van Santiago.
Daar ligt, na 2670 kilometer te hebben
gefietst, het eindpunt van onze camino.
Samen staan we stil om van dit moment te
P'AGINA 68

KAARSEN
Op de Franse camino vond Cemmie
Borggreven een tekst over kaarsen in een klein
kapelletje langs de weg.
Seigneur,
j'ai fait brûler un cierge
non pour me dispenser de prier
mais pour qu'il te dise
tout ce que je n'arrive pas à exprimer
dans les psaumes et I'Evangile
la lumiere est synonyme de salut
aussi je te demande que cette flamme
éclaire en moi tout ce qui a besoin
d'être sauvé
aide-moi à être pour les autres
a I'image de ce cierge
une cire qui se consomme en éclairant
Haar vrije vertaling luidt.
Heer,
ik heb een kaars aangestoken
niet omdat ik niet bidden wil
maar om zó
de dingen te kunnen zeggen
die ik anders niet zeggen kan
IACOBSSTAF - 2003
in de psalmen en in het evangelie
staat het licht gelijk aan heil
ik vraag u dan ook dat deze vlam
die dingen in mij verlicht
die daar behoefte aan hebben
help mij om voor de anderen
te zijn als deze kaars
een was dat opbrandt terwijl het verlicht
PAGINA 69

Virtuele Pelgrim
Zoals ik in de vorige Jacobsstaf al berichtte
zal bij het lezen van deze staf werkelijkheid
geworden zijn dat er een portal komt waar-
iin alle routes naar Santiago de Compostela
gebundeld zijn. De portal wordt een
onderdeel van www.tweevoeter.nl Op
deze portal kun je het volgende vinden:
routenaam, afstand, halteplaatsen, over-
machtingsadressen, horeca en beziens-
waardigheden op het gebied van kunst,
cultuur en godsdienst. De site is zo inge-
richt dat je ook links kunt aanmelden en
wijzigingen kunt doorgeven. De site heeft
llinks naar reisboekwinkels waar routebe-
schrijvingen te bestellen zijn. De link zal
zijn www.tweevoeter.nl/routescamino
Mocht u informatie hebben die op deze
site opgenomen kan worden dan kunt u dit
mailen aan: routebeschrijvingen@visi-
oned.nl
Toegezonden reisverslagen
Reisverslag van Cerard Beltman www.velp-
santiago.tk Een eenvoudige site met een
navigatie. Bevat een reisverslag met infor-
matie over het doel van pelgrimeren en
over Jacobus.
Reisverslag van Pieter Roelants (uit België)
http://compostela.has.it Deze site is
bekroond als beste concept, 2e prijs voor
functionaliteit en brons voor de mooiste
site in de Ullyses webwedstrijd van
augustus 2002. Erg goede navigatie. Bevat
een dagboek in schermformaat reisschema
alles op één pagina. De site bevat ook een
paklijst, fotogalerie met viewer die automa-
tisch verloopt. Reisverslag van Wouter
bNillem Willemse http://www.wouterwil-
P'AGINA 70
Ed Boon
lempelgrim.nl De site geeft informatie per
etappe. Verder prima pelgrimsinformatie.
Nieuwe website van het Genootschap
Het nieuwe internetteam is momenteel
bezig met het verversen van de website
www.santiago.nl Deze site heeft een nieu-
we jas, nieuwe functionaliteit en duidelijke
structuur. Eenvoud in alles. De hoofdstruc-
tuur bestaat uit een vijftal hoofdgroepen,
waar gestructureerd een aantal subonder-
werpen hangen. De site zal aandacht
schenken aan regio's en werkgroepen met
interactieve pagina's. Leden en ook niet-
leden krijgen de aandacht en worden op
hun wenken bediend met respectievelijk
een aanmeldingsformulier, literatuurlijst en
de brochure Praktisch pelgrimeren. In iede-
re hoofdgroep komt een afrolmenu met
per onderwerp interactieve links naar kwa-
litatief goede sites die de pelgrim op weg
helpt naar Santiago de Compostela. Dit in
tegenstelling tot de huidige site waar een
en ander geconcentreerd is op één pagina
met links. Naar verwachting zal de site
omstreeks augustus 2003 operationeel zijn.
Dat lijkt een lange tijd, maar omdat er veel
mensen betrokken zijn bij de actualiteit van
de site hebben we die tijd wel nodig.

Dubbelgangers van Jacobus. José Wienk
]e zou het niet zo snel achter onze lacobus zoe-
ken, maar hij heeft dubbelgangers. Soms lijkt
het er wel eens op dat hij een spelletje met ons
pelgrims speelt.
Rochus
Zoals het met enkelen onder u vast ook zal
zijn vergaan daar in dat kleine kerkje te
Bercianos del Real Camino op de Campos.
'Kijk nu eens, daar staat warempel Jacobus',
riep ik enthousiast, maar ... Rochus was zijn
naam! (zie Staf 45). Deze Rochus, de anti-
pest-heilige bij uitstek, kom je trouwens op
bijna alle pelgrimswegen in Europa tegen. Zo
ook In Kalkar, waar nog ieder jaar in augustus
een processie ter ere van hem wordt gehou-
den. Als dank omdat de stad in een ver ver-
leden aan de pest is ontsnapt. Aan een van
de pilaren in de pas gerestaureerde kerk,
staat een schitterend beeld van hem.
Rochus te Bercianos
Foto Netteke Mertens
Rochus:
de
anti-pest-
heilige
JACOBSSTAF - 2003
Mart Witlox zag
in Wiltz (Luxemburg)
achterin de
kerk enkele houten
sculpturen en
hij ontdekte de
Jacobs-schelp en
de staf met kalebas.
Bij nadere
beschouwing
Foto Mart Witlox
kwam de twijfel
echter snel boven want wat deed
Sebastianus er bij? En waarom moest dat
rechter bovenbeen zo nadrukkelijk getoolnd
worden? De pastoor bracht duidelijkheid.
Het ging hier niet om Jacobus maar om Sint
Rochus en voor de combinatie met Sebastianus
was een verklaring te geven. In de 14e
eeuw werd Wiltz en de omgeving herhaaldelijk
getroffen door pestepidemieën en oorlogen.
De stad werd regelmatig geplunderd,
dan door Fransen, dan door Duitsers. Ter
genezing en bescherming werden de twee
heiligen aangeroepen. In 1935 werd de stad
getroffen door een difterie-epidemie en een
tiental families brachten de deken van Wiltz
ertoe een standplaats ter verering onder de
vrije hemel op te richten. In 1945 tijdens het
'Von Rundstedt offensief' werd de stad zwaar
belegerd en ook toen werden beide heiligen
wederom ter genezing en bescherming aangeroepen.
Dus hij ontmoette in Wiltz niet
Jacobus maar Rochus. Wanneer je het plaatje
boven de kinderfiguur afdekt, zou je zweren
dat het Jacobus is. Niet tegen het zere been,
maar op het verkeerde been gezet!
PAGINA 71

JACOBSSTAF - 2003
J'acobus Minor
Soms heeft een kunstenaar de twee
Jacobussen niet helemaal op een rijtje, getui-
ge een afbeelding in het boek Heiligen Levens
van Alban Butler. Hier staan zowel Philippus,
met kruisstaf en boektas, als Jacobus Minor
afgebeeld op hun gezamenlijke feestdag 3
mei. (Wim Zaal en prof. dr. J.J.M.Timmers
houden het op 1 mei). Jacobus Minor echter
wél in de uitmonstering van onze Jacobus,
met hoed en schelp, boek en staf met daar-
aan bungelend zijn tasje! Ze lopen samen
gezellig keuvelend op.
In het boekje Das kleine Andachtsbild van
Burkhard Schwering is deze zelfde 'vergis-
sing' te zien op een kleine kopergravure van
Arnoldus van Wielans uit de 17de eeuw. Ook
hier staan Philippus met kruisstaf en Jacobus
Major met staf, boek en grote hoed, hij is
immers patroon van o.a. hoedenmakers,
alfgebeeld. Ze lijken samen plezier te hebben
in deze 'vergissing'. In dit zelfde boekje staat
ook een aardige afbeelding van de 'Grote
Drie' tegen de pest, te weten: Jacobus,
geflankeerd door Rochus met engel en
Sebastiaan met zijn pijlen.
Jodokus
Itn ons buurland Duitsland komt bijna een
eixacte dubbelganger voor, de H. Jodokus
aok wel Jodok genoemd. Deze heilige heeft
ap het eerste gezicht werkelijk alles op en aan
8
C"i
1l4iniatuur uit Heiligen Levens
PAGINA 72
re voorganger.
, >
, ' r ' 4 4 een konings-
lacobus, Sebastiaan en Rochus
kroon ligt vaak voor zijn voeten of is op zijn
mouw, of om zijn arm te vinden. De geschie-
denis van Jodokus is heel bijzonder, maar
gaat hier te ver. Als u tóch in Kalkar bent, hij
staat daar in de Nicolaikirche in een glazen
kast mooi te wezen.
Wendelinus
Ook van deze monnik Wendelinus wordt
gezegd dat hij een koningszoon, en tevens
herder was. Hij zou uit Ierland of Schotland
vertrokken zijn. In de uitmonstering van
mantel, hoed, staf en tas, soms zelfs een
schelp, en vaak in gezelschap van een hond,
aapt hij onze Jacobus aardig na! Zijn naam
Wendelinus geeft aan dat hij een vreemde-
ling was, iemand die zich door God liet lei-
den bij zijn omzwervingen. De kans dat je op
het verkeerde been wordt gezet is groot in
het Duitse Rheinland. In Keulen, in de St.
Vitaliskirche in het stadsdeel Mungersdorf,
staat hij je op te wachten. Vanwege zijn vele

lodokus met kroon op hoofd
Foto losé Wienk
omzwervingen is hij bij uitstek de patroon
voor vee, beemd en bos. Op zijn terugreis
vanuit Rome vestigde Wendelinus zich in de
bosrijke omgeving van Trier. Velen sloten zich
bij hem aan. Hij werd tot Abt benoemd van
de Benedictijner abdij Tholey, waar hij in 61 7
stierf.
Willem van Malavalle
In de Dom te Eichstatt (Duitsland) liep ik in
de val die Jacobus voor mij had gezet. Op
een gedenkplaat tegen de wand, een schitte-
rend reliëf van gevlekt rood marmer, zie ik
Jacobus staan als schutspatroon van een knie-
lende bisschop. Mijn dag kan niet meer stuk!
Staf, hoed met schelp en een band met gesp
over de borst, waaraan waarschijnlijk de rug-
tas hangt. Het blijkt een van de belangrijkste
werken in zijn soort te zijn van Hans Peuerlin,
die omstreeks 1508 stierf in Augsburg. Op
deze gedenkplaat, of epitaaf, zie je de kruisi-
ging met Maria en Johannes onder het kruis.
Maria Magdalena omarmt het kruis geknield.
Alias Jacobus staat achter een geknielde bis-
schop. Na aanschaf van het boekje over de
Dom, lees ik dat het gaat om de Hl. kluize-
naar Willem (Wilhelm) van Malavalle die bis-
schop Wilhelm von Reichenau bij Christus
aanbeveelt. De beeldhouwer Peuerlin heeft
zijn werk gesigneerd in de zoom van
'Jacobus' mantel. Deze langgerekte letters
zag ik voor franjes aan. .. Ik hoor hem zacht-
jes giechelen.
Deze Willem was een ridder en leefde
omstreeks de twaalfde eeuw. Hij bekeerde
zich onder invloed van Bernardus. Om voor
zijn zware zonden te boeten pelgrimeerde
hij, gehuld in zware ketenen en met een
helm op, naar Rome en vervolgens naar het
Heilige Land. Daarna vestigde hij zich als klui-
zenaar in Malavalle, stichtte de Orde der
Wilhelmieten en stierf in 11 57. Normaal zou
deze Willem worden afgebeeld als een mon-
nik met een helm op zijn hoofd. Maar zo te
zien heeft Jacobus er weer een dubbelganger
bij!
H. Willem
Tekening /osé Wienk
PAGINA 73

JACOBSSTAF - 2003
In 2005: Rotary 100 jaar in onderweg.
iLouis Donckers van de Rotary Club in
(Geertruidenberg is een rotarian met een
gedreven geest, Hij wil samen met een aantal
imede-rotarians het eeuwfeest van Rotary
ilnternational (RI) in 2005 bijzondere luister
bijzetten door in Santiago de Compostela een
europ pees forum te organiseren.
IEuropees erfgoed.
Talloze kerken en straten in de Benelux, in
Duitsland, Frankrijk, Engeland, Italië,
Oostenrijk, Portugal, Scandinavië en
Zwitserland dragen de naam van de
apostel Jacobus, die in Noordwest Spanje
\wordt vereerd. Sinds de toetreding van
Spanje in 1985 tot de Europese Unie heeft
Santiago steeds meer gewerkt als een mag-
neet. Mede als gevolg daarvan - zo vertelt
Louis Donckers - heeft het Europees
IParlement erkend dat Santiago de
Compostela en het graf van Jacobus van
grote betekenis zijn geweest voor Europa
en heeft het de pelgrimsweg tot Europees
Cultureel Erfgoed uitgeroepen. Louis
Donckers heeft tweemaal een deel van de
tocht gelopen: de eerste keer in 1987 met
zijn echtgenote Anke en de tweede keer
met een dertigtal jongeren van het
Dongemondcollege in Raamsdonkveer,
waarvan hij rector was.
Het project Santiago.
Het project Santiago voorziet in twee deel-
projecten. Een eeuwfeestmanifestatie bij
het 1 00-jarig bestaan van Rotary
linternational in Santiago de Compostela in
de laatste week van juni 2005. Vanuit
geheel Europa kunnen rotarians en
belangstellenden te voet, per fiets, auto,
PAGINA 74
caravan of vliegtuig (!) langs de oude rou-
tes naar Santiago de Compostela reizen.
Gedacht wordt aan een toeristische, cultu-
rele, sportieve, maar vooral spirituele ont-
moeting tussen mensen die in het kader
van Rotary tot bezinning willen komen.
Door Rotaryclubs langs de route zal onder-
dak worden georganiseerd wat bij zal dra-
gen tot een echte Europese happening.
Onderdeel van de manifestatie in Santiago
is een symposium met als titel 'Rotary; hoe
verder?'
Om het Europees accent in de eeuwfeest-
viering van Rotary International wereldwijd
te benadrukken worden ook lokale en
nationale evenementen georganiseerd
voor rotarians en sympathisanten die de
dichtstbijzijnde Santiago-trajecten kunnen
adopteren en lopen. Op de pleisterplaats
van bestemming zal een pelgrimsmaaltijd
worden verzorgd.
Nader informatie:
Ton Kolsteren (Rotaryclub Geertruidenberg)
E-mail: ton.kolsteren@hccnet.nl,
te1.0416-316631 of Louis Donckers
(Rotaryclub Geertruidenberg)
E-mail: louisdonckers@wxs.nl,
tel.0162-426324,
Ferd Sturmans,
E-mail : fsturman@worldonline.nl

Van de voorzitter, 2 april 2003
Kon ik de vorige keer voorzichtig melden
dat we, op zoek naar eigen permanente
huisvesting , al een eind in de goede rich-
ting gingen, op dit moment is het zover:
we zullen ons vestigen in het centrum van
Utrecht aan de Lange Nieuwstraat. In onze
plannen zullen we van daaruit de organisa-
tie van het Genootschap voeren en de serv-
ice aan de leden afhandelen.
Het (oorspronkelijk achttiende eeuwse)
pand moet nog worden ingericht; dat
vergt enige tijd, en de openstellingstijden
moeten, afhankelijk van de beschikbaar-
heid van vrijwilligers, nog worden vastge-
steld.
Zowel via deze rubriek als op de ledenver-
gadering heb ik een oproep gedaan voor
de bemensing van ons eigen huis. Met de
aanmeldingen tot op heden is een beperk-
te openstelling mogelijk; toch zoeken we
nog enkele mensen die minimaal een dag-
deel per week (ochtend, middag) in ons
pand werkzaam willen zijn. Het werk
bestaat uit o.a.:informatie geven aan
bezoekers, postbehandeling en verzenden
van informatie, en waarschijnlijk in de toe-
komst leeszaal- en bibliotheekbeheer.
Wie zich aanmeldt, wordt naar behoefte
geïnstrueerd. (aanmelden bij mij; e-mail:
dorenbox @wxs.nl).
Ook is er progressie voor wat betreft ons
streven naar een refugio 'in eigen beheer'.
Daar over waarschijnlijk de volgende keer
meer.
Tijdens de jaarvergadering hield Herm~an
Vuijsje een boeiende causerie, waarin hij
onder meer het thema 'metamorfose' aan-
sneed: word je een ander mens door de
pelgrimstocht?
In dat kader maakte ik gewag van een paar
regeltjes die ik in het gastenboek van de
refugio in "Los Arcos" schreef.
Op verzoek volgen ze hier.
Men vraagt mij almaar : 'Ben je aan't veranderen?'
Mijn antwoord: 'Steeds zet ik mijn ene voet
gewoon nog voor de andere.
Ik voel mij nog niet beter,
maar zeker ook niet slechter
en plaats mijn linkervoet maar weer eens voor mijn rechter.
Toch: soms voel ik mij even flinker en
zet mijn rechtervoet vermetel voor mijn linker.
Tijs Dorenbosch
PAGINA 75

Jaarverslag van de secretaris over het jaar 2002
GROEI: De groei van het Genootschap gaat
door. Maar niet zo onstuimig als vorig jaar
Eind 2002 telde het Genootschap 3857
leden (eind 2001: 3649; een groei van
5,7%; 2001: 20,5%) In 2002 meldden
zich 859 nieuwe leden aan (2001: 101 5).
De groei is evenwichtig verdeeld over alle
regio's.
BESTUUR: Op de algemene ledenvergade-
ring in maart 2001 traden vier nieuwe
bestuursleden aan. Theo van Dijk (externe
aangelegenheden), Cees Rooijackers (con-
tacten naar de regio's), Herman Hodes
(penningmeester) en Tijs Dorenbosch
(voorzitter). Tijs Dorenbosch volgde
Katrina van den Berg op die ruim tien jaar
bestuurslid is geweest, waarvan sinds 1996
voorzitter. Zij heeft het Genootschap zien
groeien van 750 leden naar ca 3600 leden
en het aantal jaarlijkse aanmeldingen van
174 naar ca 1000. Op diezelfde vergade-
ring werd afscheid genomen van de
bestuursleden Joop van der Meulen en
Hanny Pouderoyen. De eerste daad van de
nieuwe voorzitter was de vertrekkende
bestuursleden te doen bedanken.
BELEID: Het bestuur, in nieuwe samenstel-
ling, nam nieuw beleid voortvarend ter
hand. Het ledenbestand van het
Genootschap kan in twee groepen worden
verdeeld. Een groep die komt voor infor-
matie en, meestal, maar kort lid blijft, en
een groep die langer lid is. Voor de eerste
{groep is het verkrijgen van informatie
belangrijk, voor de tweede groep alles wat
rond Sint Jacob, Santiago, Saint Jacques,
interessant is. Het geven van informatie
hoort voornamelijk thuis bij de regio's.
Voor de tweede groep bood het
Genootschap eigenlijk alleen de
Jacobsstaf..Het beleid moet gericht zijn op
alle groepen van het Genootschap.
Daartoe werden in 2002 werkgroepen in
het leven geroepen. Voorlopig alleen de
werkgroepen Cultuur en Geschiedenis
(onderzoek naar Jacobalia),
Pelgrimswegen (onderzoek naar en ont-
wikkeling van paden langs historische plek-
ken), en Herbergen ( onderzoek naar de
mogelijkheden een refugio, of pelgrimsher-
berg, te bemensen om pelgrims te ontvan-
gen). De bestaande werkgroepen (zang-
koor El Orfeón Xacobeo en Spiritualiteit)
moeten verder worden ontwikkeld.
Het bestuur vindt dat het Genootschap,
met circa 4000 leden, een vaste en eigen
locatie moet hebben. Vanuit deze locatie
kunnen dan alle activiteiten worden aange-
stuurd. Dat zijn met name alle werkzaam-
heden van de ledenservice, de bibliotheek
en de te vormen mediatheek, alsmede het
archief. Het moet fungeren als het centrale
postadres, en voor het geven van informa-
tie moet er een 'baliefunctie' zijn met ope-
ningstijden. De locatie moet goed bereik-
baar zijn met openbaar vervoer en per
auto. In de begroting voor 2003 is al een
bedrag hiervoor opgenomen.
BELEIDSUITVOERING: Een belangrijk
onderwerp was de algehele wijziging en
aanpassing aan de eisen van deze tijd van
de statuten en het huishoudelijk regle-
ment. In de statuten en het huishoudelijk
reglement werden de functie en de taken
van de regiocontactpersonen omschreven.
De regio contactpersoon is essentieel in het
contact met de leden. Het bestuur verbe-
terde het contact met de regio contact-

personen door het houden van inventarisa-
tie rondes door het gehele land. Het
bestuur verbeterde de efficiency door,
ingaande 2003, aan nieuwe leden meteen
de pelgrimspas toe te sturen.
Er werden acht bestuursvergaderingen
gehouden, zeven in het centrum
Kerkenstein, te Vleuten, en één in
Leeuwarden ter gelegenheid van de ont-
hulling van de zeven putdeksels in de St.
jacobsstraat. Het bestuur streeft naar jaar-
lijkse ontmoetingen met de diverse gremia.
Afspraken zijn reeds gemaakt met de
JACOBSSTAF - 2003
ledenservice, de regio contactpersonen en
de redactie van de Jacobsstaf.
De algemene ledenvergadering in het
voorjaar vond weer plaats in Putten, in de
Aker. De algemene landelijke bijeenkomst
in november vond plaats in Den Haag, in
de kerk in de Elandstraat, georganiseerd
door de regio Den Haag. Voor beide bij-
eenkomsten was veel belangstelling.
Frans Brons
Algemeen secretaris
2003-02-24
Verslag van de algemene ledenvergadering
Nederlands Genootschap van Sint Jacob
Zaterdag 29 maart 2003, De Bruijne College,
Utrecht
Opening: De voorzitter, Tijs Dorenbosch,
opent de vergadering en introduceert, na een
welkom, de bestuursleden.
Mededelingen: Voor onze eigen vaste locatie
is een historisch pandje, uit de 18e eeuw, in
het centrum van Utrecht, gevonden. Lange
Nieuwstraat 9A. Voor de bemensing hiervan
roept de voorzitter vrijwilligers op. In principe
wordt gedacht aan een belasting van één
dagdeel per week
De gesprekken over de huur van een pel-
grimsherberg in Murias de Rechivaldo, ver-
lopen langzaam. Het is onzeker of we daar dit
kalenderjaar al terecht kunnen. Daarom zijn
we nu op zoek naar alternatieven om de
groep enthousiaste hospitaleros en hospitale-
ras nog dit jaar een plekje te kunnen bieden.
In 2005 bestaat de Rotary 100 jaar. Ze willen
dit memoreren met het stimuleren van de
spiritualiteit bij de eigen leden. Daartoe heb-
ben ze contact gezocht met het
Genootschap.
Aan het achterstallig onderhoud van onze
website wordt hard gewerkt.
Het koor "El Orfeón Xacobeo" wil thuis werk-
zaamheid bevorderen middels oefenbandjes.
Daarvoor zoekt het technische ondersteu-
ning.
Er is een vacature regio contactpersoon voor
de regio Utrecht-ZuidIRivieren gebied. De
vacature Den Bosch is hoogstwaarschijnlijk
vervuld.
De voorzitter attendeert op een uitbreiding
van het assortiment van ons 'winkeltje' met
een badge, een pin, en verzamelbanden voor
de Jacobsstaf.
De regio Limburg attendeert op de pelgrims-
mis op zondag 30 maart, 12.1 5 uur in de
kathedraal van Roermond
Tot slot: de werkgroep spiritualiteit zoekt nog
een vrouw.
De voorzitter van de redactie van de
Jacobsstaf, Sjef van Hulten, meldt dat de
redactie weer op volle sterkte is en bedankt
PAGINA 77

IACOBSSTAF - 2003
de vertrokken redactieleden voor hun inzet
en bijdragen. Wel is hij nog op zoek naar een
bureauredacteur.
De notulen van de vorige algemene leden-
vlergadering, 16 maart 2002, worden zonder
vlerdere discussie goedgekeurd.
Het verslag van de secretaris over 2002 wordt
voor kennisgeving aangenomen.
De kascontrolecommissie, bestaande uit de
heren C. van Poppel en J. Krapels, heeft het
fiinanciële verslag over 2002 gecontroleerd en
geconstateerd dat zij een getrouw beeld
geeft van de werkelijkheid. Voorgesteld wordt
hjet bestuur en de penningmeester te déchar-
geren voor het gevoerde beleid. De vergade-
riing stemt hiermee in. De heer van Poppel is
aftredend, en wordt opgevolgd door de heer
Hl. van Cogh, uit Wateringen.
In het financiële jaarverslag 2002 worden
enige redactionele correcties aangebracht.
Na toevoeging van het batig saldo aan de
reserve wordt geconstateerd dat deze ca.
£ 35.000,- is. Dit leidt tot de discussie over de
gewenste omvang en een mogelijke bestem-
ming. De heer Krapels, lid van de kascontrol-
ecommissie, adviseert een reserve na te stre-
ven van circa één jaar contributie.
Biij de begroting voor het jaar 2003 atten-
deert de penningmeester, Herman Hodes, op
een fout in de opstelling. Begroot wordt nu £
77.000,-, contributie, en £ 6.500,- inschrijf-
geld, in plaats van respectievelijk
€ 83.500,- en £ 8.000,- Daardoor ontstaat
een tekort van £ 8.000,- dat moet komen uit
de algemene reserve. De voorzitter licht de
post 'nieuwe projecten' toe. Enerzijds is dit
bestemd voor de nieuwe, eigen locatie, huur
en overige kosten, anderzijds voor eventuele
aanloopkosten bij de huur van een eigen pel-
grimsherberg. De penningmeester licht toe
dat de stijging van de bestuurskosten wordt
veroorzaakt door meer computerkosten,
mleer reiskosten door de grotere afstanden.
Met 'beleidsweekend' wordt bedoeld dat het
bestuur, alleen, of tezamen met de regio con-
tactpersonen, zich een dag, of weekend,
terugtrekt om over beleid, uitvoering en
werkwijze te kunnen praten. De voorzitter
stelt voor de begroting goed te keuren zoals
die door de penningmeester, na het aanbren-
gen van de correcties is gepresenteerd. De
vergadering stemt hiermee in. In de
Jacobsstaf zal de begroting nog worden
gepubliceerd. Zie pagina 96.
Het bestuur stelt voor ingaande 1 januari
2004 de contributie vast te stellen op
£ 20,- (inwonende leden € 15,-) per jaar en
het inschrijfgeld voor nieuwe leden op
8 15,-. Een spreker stelt voor de beslissing
hierover uit te stellen totdat in de najaarsver-
gadering de begroting 2004 wordt gepresen-
teerd. Er liggen dus twee voorstellen ter tafel:
nu beslissen (het bestuursvoorstel) óf de
beslissing uit stellen tot het najaar. Het
bestuursvoorstel wordt met grote meerder-
heid aangenomen. Tevens wordt aangeno-
men het voorstel van de voorzitter om,
ingaande 2005, de contributie en inschrijf-
geld jaarlijks te verhogen met de procentuele
stijging van de kosten van levensonderhoud.
Bestuursverkiezing: Harry Schutte, reglemen-
tair aftredend, heeft zich niet herkiesbaar
gesteld. Het bestuur stelt voor: Ton Aarts. Er
zijn geen tegenkandidaten zodat Ton Aarts is
gekozen. Ook Truus van der Maat heeft zich
uiteindelijk niet herkiesbaar gesteld zodat het
bestuur nu bestaat uit zeven personen waar
negen statutair zijn toegestaan. De voorzitter
bedankt beide vertrekkende bestuursleden en
memoreert kort de vele verdiensten die zij
voor het Genootschap hebben gehad.
Rondvraag: De voorzitter stelt de regio con-
tactpersonen voor aan de vergadering. Hij
licht ook hun werkzaamheden toe. Regio
Oost Nederland, die de najaarsbijeenkomst
gaat organiseren vraagt of er een draaiboek is

voor landelijke bijeenkomsten - antwoord JA.
Het erelid Koen Dircksens meldt dat hij
binnenkort gaat verhuizen naar Frankrijk, 100
km ten zuiden van Vezelay. Hij stelt zijn huis
open voor langstrekkende pelgrims. Hij pleit
ook voor meer aandacht voor andere routes
dan de camino Francés.
Tot slot vraagt de voorzitter de leden van de
ledenservice naar voren te komen. Zij zijn
achter in de zaal druk doende. Met de nieu-
we locatie komt ook een nieuwe werkwijze en
daarmee een "ledenservice nieuwe stijl". De
voorzitter bedankt de leden van de ledenser-
vice voor het vele werk dat zij onder vaak
moeilijke omstandigheden hebben verricht.
De voorzitter sluit de vergadering en introdu-
ceert Herman Vuijsje, auteur van het boek
"Pelgrim zonder God". Herman Vuijsje liep,
de 'verkeerde kant', van het heilige Santiago
naar het zondige Amsterdam, meestal gaat
het van het zondige naar het heilige, al wilde
hij niet beweren dat er onderweg geen gele-
genheid tot de zonde zou zijn geboden.
Voortdurend vroeg hij zich of, en hoe, hij al
veranderd was, en welke gedachten hij die
dag had gehad. Soms geen enkele. Dat was
de vreugde van de pelgrimage. Geen
JACOBSSTAF - 2003
gedachte te moeten hebben, leren ontspan-
nen, leren omgaan met het onverwachte. En
vooral niet 'stil staan bij levens vragen', dat
schiet niet op. Er zijn enkele vragen stellers
waaruit Herman Vuijsje concludeert dat er
vele mensen zijn die hem beter kennen dan
hij zelf.
Na de lunch waren er eerst een viertal bijdra-
gen pelgrimservaringen. De altijd weer nieu-
we verhalen van wonderen, verrijkende ont-
moetingen, wonderlijke en levens
verdiepende gebeurtenissen. Daarna ging de
vergadering uiteen in de diverse werkgroce-
pen.
De dag werd plenair besloten door het koor
"El Orfeón Xacobeo" met in canon zingend
Dona Nobis Pacem - geef ons vrede!
Voor deze jaarvergadering bedroeg het aantal
aanmeldingen 390 en 29 personen wilden
alleen de stukken ontvangen. 43,2% was lid
geworden ná 1 januari 2001 (vorig jaar: aan-
tal personen 273 en 49 alleen de stukken,
hiervan was 30,4% lid geworden ná 1 janua-
ri 2000)
Frans Brons secretaris
2003-03-31
PAGINA 79

JACOBSSTAF - 2003
Regioberichten
Noord-Holland boven het IJ
Bijeenkomst in 't Trefpunt te Alkmaar op
zaterdag 12 oktober 2002. De belangstelling
voor de tocht naar Santiago blijft ook
in onze regio groot. Er blijft veel te vertellen
over de tocht. Deze bijeenkomst van
leden en introducés stond dan ook geheel
in het teken van pelgrimsverhalen of om in
termen van het Genootschap te spreken: 't
was een kleine dag durende pelgrimsparade
met lange en korte verhalen. De ca. 90
deelnemers konden inspiratie en informatie
putten uit de verhalen van verschillenden
dleelnemers. Cees van Egmond uit Groet.
Zijn fietspelgrimage in mei met zijn zoon
en twee medefietsers stond in het teken
van heiligen: Saturninus (Cees' tweede
dioopnaam) in Pamplona, Isidorus, de
patroon van internet, Hieronymus die de
Bijbel heeft vertaald in het latijn (de z.g.
Vulgaat) en Sint Jacobus.Hij wil de tocht in
juini 2003 nogmaals ondernemen en wel
zo dat hij op 25 juli in Santiago aankomt.
Carla Groot uit Egmond aan de Hoef. Ze ver-
Wim Slotemaker uit Warmenhuizen liep
naar Santiago. Hij vond het een adembe-
nemende tocht en illustreerde dat met een
aantal uitspraken: iedereen is gelijk op de
camino; de praktijk is de beste leermeester;
alles wat je thuis laat is meegenomen; op
weg zijn is mooier dan aankomen. De pink-
sterdagen in Vézelay waren mooi en de
route naar Fisterra is prachtig. jeanne
Riedeman vertrok op 24 maart uit IJmuiden
en vertelde ons een verhaal met veel
humor. Deze 70-jarige vertrok met drie
mannen, die successievelijk afhaakten.
Vanaf Vézelay liep ze alleen verder naar
Santiago en toen ook nog even naar
Fisterra.
Aat Paauw (Heemskerk) en Piet Louter
(Schoorl), twee doorgewinterde, beter
gezegd doorgezomerde, Santiagogangers
vergeleken drie door hen beide gelopen
routes, die qua landschapsschoon en
zwaarte totaal verschillen.
De Camino Autentico (Leon, Oviedo, Lugo,
Astorga, Santiago), landschappelijk
tr~ok dit jaar uit prachtig, maar heel
Moissac, liep in 50 zwaar vanwege de
dagen naar Santiago
en vervolgens naar
/eL-?ic~-cfj: ;s $;:3j~;k 2:; &t 37?ll1;~3
hoogteverschillen. Je
komt jezelf tegen.
Fisterra. Slechts drie Alicante - Toledo.
rulstdagen bleken
Een route, vaak langs
achteraf toch te weinig. Opvallend was het drukke verkeerswegen, maar ook over
grote verschil tussen de rust, de goede over- rustige weggetjes door uitgestrekte velden
nachtingsplekken, het goede eten in Frank- met molens en langs oude wijngaarden. Er
rijk en de drukte in Spanje. Al op de eerste zijn geen refugio's en je wordt er niet als
dag in Spanje sliep zij in het klooster van pelgrim gezien.
Roncesvalles te midden van 100 mensen, die Liepen zij de landschappelijk en cultureel
zich aan de regels moesten houden. mooie route Vézelay - Limoges aan de
Daarentegen was het weer in Spanje goed hand van een nieuw verschenen gids van
eni het lopen gemakkelijker dan in Frankrijk. het Vlaams Genootschap.
PAGINA 80

Bert de Jong en Theo Wullings fietsten in 4
weken van Jacobus in Akersloot naar
Jacobus in Santiago. In een uitgebreid ver-
slag onder de titel 'Mijn verdriet voorbij' ver-
telde Bert op een humoristische manier
over hun belevenissen, waarbij opviel hoe-
veel regen ze te verduren kregen, maar ook
hoeveel plezier ze samen gehad hebben.
Marijke Bestenbreur uit Tuitjenhorn vertel-
de over een pelgrimstocht van Aalborg in
Noord-Jutland naar Schlesvig-Holstein in
Duitsland. Deze tocht door Denemarken
was voor haar een echte camino, waar
grenzen werden verlegd, zowel geestelijk
als lichamelijk, waar ruimte was voor spiri-
tualiteit en cultuurbeleving, waar eenwor-
ding was met de natuur, waar vriend-
schappen ontstonden en onderlinge
behulpzaamheid werd ervaren en waar een
enorme inzet was van de altijd vriendelijke
vrijwilligers. Piet Bot uit Heerhugowaard
vertelde over de terugreis die hij gemaakt
had. Genoeg ervaringen dus, waarmee
plannenmakers hun voordeel konden doen
in de pauzes en tijdens de lunch. Daarna
vertelden nog enkele leden over hun plan-
nen en eerste ervaringen. Zij zullen op een
van de volgende bijeenkomsten meer van
zich laten horen.
Deze bijeenkomst werd muzikaal opge-
luisterd door Spaanse gitaarmuziek door
Ton van Gestel.
Verslag van Jaques Buissink over de regio-
bijeenkomst op zaterdag 8 maart 2003 te
Akersloot.
Voor deze bijeenkomst was de keus geval-
len op Akersloot, waar de parochie al sinds
de Middeleeuwen is toegewijd aan Jacobus
de Meerdere. Na de lunch werd het grote
aantal deelnemers aan deze dag (146)
door de pastor, mevrouw Margot Strack
van Schijndel, ontvangen in de nieuwe,
halfronde, schelpvormige kerk, die sinds
1990 haar bouwvallig geworden voor-
gangster vervangt. De geschiedenis van de
parochie, vanaf de kerstening in de 8e
eeuw tot en met de bouw van de huidige
kerk werd voor ons verhaald door de archi-
varis van de parochie, de heer Arie Krom.
Afsluitend was er een soort Café Saint
Jaques in de kerk. Vóór het bezoek aan de
kerk waren we tezamen in dorpshuis De
Vriendschap waar we zoals gewoonlijk
genoten van de wederwaardigheden vain
Santiagogangers. Dat je langs heel andere
wegen dan de camino Frances, o.a. de
camino del Norte en via bijzondere rust-
punten, o.a. Trappistenkloosters, Santiago
kunt bereiken, bewees Frank Wachters uit
Schoorl. Astrid Wieringa en Tiny Kerkstra
uit Heemskerk bereikten in 3 jaarlijkse etap-
pes, op de fiets Santiago. Astrid besloot
haar boeiend relaas met een waarschu-
wing: pas op met het gebruiken van ver-
ouderde routeboekjes. Heeft iemand al
eens eerder op skeelers gepelgrimeerd?
Dat was de vraag van Monica Maas uit
Wieringerwerf, die hiermee opviel tussen
de vele andere plannenmakers die op de
fiets of lopend op weg willen gaan.
Wellicht dat zij door onderlinge gesprekken
hebben geprofiteerd van de ervaringen
van reeds doorgewinterde Santiago-
gangers.
Bollenstreek - Rijnland
Verslag van de bijeenkomst op 8 maart
2003. We komen, na twee maal in1
Warmond, deze keer bijeen in het
Jeugdhuis in Hillegom, voor praktisch ieder
van ons een nieuwe, onbekende locatie.
Maar dat blijkt geen enkel nadelig effect te'
hebben, want als Nelia Musters de bijeen-.
komst opent en ieder verwelkomt, zijn we8
PAGINA 81

JACOBSSTAF - 2003
met een ongekend groot aantal regiogenoten
samen: bijna 1 OO!! Na wat mededelingen,
ondermeer over wat de voornaamste
functie is van de diverse regio's binnen het
Genootschap - namelijk het onderlinge
contact tussen leden en de informatieoverdracht
van 'oude' pelgrims aan 'nieuwe' -
stellen de nieuwe leden zich voor: dat zijn
er ongeveer 30, die nu voor de eerste keer
atcte de présence geven: ze vertellen over
hun plannen voor hun tocht, te voet of per
fiets, naar Santiago, sommige al zeer
binnenkort! Zoals twee vriendinnen, die
elind maart per fiets vertrekken naar St.-
Jean-Pied-de-Port, en vandaar gaan lopen
niaar Sint-Jacob. Of een ander die binnenklort
50 jaar wordt en dat voldoende aanleiding
vindt om op pad te gaan en eindelijk
eens bezig te gaan met wat ze in haar
leven verder wil gaan doen. Naar die plannen
en voornemens luisterend zou je bijna
weer zin krijgen om ook op weg te gaan!.
Ein om aan die informatieoverdracht van
'oud' aan 'nieuw'
concreet gestalte te
gleven gaan oude en
nieuwe fietsers resp.
lopers bij elkaar zit-
ten om te luisteren
ern praktische tips uit te wisselen. Een wat
globale telling tijdens dat gebeuren leert,
dat er !i 50 fietsers bij elkaar zitten en ruim
40 lopers. Aan het einde van die sessie
vraagt Nelia of mensen zich beschikbaar
willen stellen als mentor voor nieuwe lopers
off fietsers. Daar reageren een vijftal stellen
positief op, zij zijn bereid, bij hen thuis aspi-
rant-pelgrims (lopers of fietsers) wegwijs te
miaken en van allerlei nuttige en nodige
informatie te voorzien. Mooie ontwikkeling.
Dan is het tijd voor onze gastspreker: Huub
Willems, die ons voor de vuist weg verhaalt
over zijn ervaringen op de camino en met
PAGINA 82
Aft.i:li:y;;i, ,qp;?!-,a+r&
t?
name zijn belevenissen als hospitalero in
refugio's.
Met een dankwoord en een mooie fles
(uiteraard Spaanse!) wijn proberen we de
spreker onze erkentelijkheid voor zijn cau-
serie uit te drukken. Dan wordt de bijeen-
komst afgesloten, maar het Café St.
Jacques gaat open en daar wordt vrij mas-
saal gebruik van gemaakt.
De volgende regiobijeenkomst zal plaats
vinden op 4 oktober 2003, in deze zelfde
locatie die iedereen heel goed bevallen is:
het Jeugdhuis, Mgr van Leeuwenlaan 13 in
Hillegom. Om 12.30 uur staat koffie en
thee klaar.
Rotterdam
Verslag van de bijeenkomst van 1 februari
2003. Op zaterdag waren we weer met
een flinke groep (k 60) pelgrims bij elkaar
in Humanitas te Rotterdam voor onze halfjaarlijkse
regiomiddag. Waaronder vele
bekenden én natuurlijk een aantal nieuwe
leden, die in de start-
blokken staan om te
vertrekken en graag
allerlei wilden weten.
We hebben een heel
enthousiaste groep
mensen, die met elkaar veel uitwisselen op
zo'n middag. Voordat we aan het punt
praktisch pelgrimeren toe komen (waarbij
we ons opsplitsen in een fiets- en loop-
groep) heeft Wim Spoelstra praktische
inforrnatie gegeven over rust, voeding etc.
wat in goede aarde viel bij diegenen die
nog (of ook wéér) op pad gaan. Het zou
prettig zijn als Wim hier zo'n beetje een
gewoonte van zou gaan maken, om steeds
iets bij de kop te pakken!
Na de opening door Aart Ligthart, begin-
nen we met een verslag in dichtvorm van
de pelgrimstocht van Wim Spoelstra. Het is

een verrassend diepzinnig verslag, dat de
toon zette voor een hele speciale middag.
Erna komen Marian van Bazen en Koos
Karsten met hun lezing over heiligenbeel-
den; iedereen geniet en Marian zelf, die
het verhaal vertelt, geniet zichtbaar mee!
Na de pauze met z'n Spaanse hapjes en
vin0 tinto, hetgeen de stemming nog meer
bevordert, komt Sjaak van Rooyen met z'n
fietsverslag. Hij moet helaas afbreken,
omdat er iets met de apparatuur fout gaat,
maar we hebben ondertussen wél door
dat Sjaak daar een heel apart verslag van
heeft gemaakt met muziek en wegzinken-
de en opkomende beelden, zodat we met
z'n allen besluiten dat hij daar maar eens
een hele regiomiddag aan moet besteden.
Vervelend voor jou Sjaak, maar wij houden
er voor volgend jaar (21212004) een inte-
ressante middag aan over! Tijdens onze
2002 najaarslooptocht, door Wim
Spoelstra georganiseerd, zijn we fan-
tastisch onthaald in de St. Jan van Gouda
(de 'glazen' bezichtigd), waarna we een
bezoek gebracht hebben aan de huisjes
van de Barbarakapel. Jos van Kersbergen
heeft ons op de regiomiddag kond gedaan
van de éénmalig te houden dienst in de
"Barbarakapel" in april a.s. als de huisjes
klaar zijn. Onze voorjaarstocht op 8 maart
beginnen we met een bezoek aan de
jacobikerk in Utrecht met een rondleiding
van jules Langenberg , waarna we met
Gerard Luiten langs het Jacobsgasthuis
gaan (zie artikel in de Jacobsstaf 2002155
van Cerard Luiten) en ons pad vervolgen
langs de kromme Rijn naar Bunnik.
Onze volgende bijeenkomst zal zijn op 27
september 2003, ook weer in Humanitas
aan de Bergweg in Rotterdam! Zie de
agenda voor de onderwerpen.
JACOBSSTAF - 20103
Groningen-Drenthe
Op vrijdagavond 14 maart vindt onze
voorjaarsbijeenkomst plaats in onze ver-
trouwde 'refugio El Sotana Amistoso' bij
ons lid en gastheer Fred en zijn vrouw
Marga in Haren. Er zijn zo'n 25
jacobusfans, oudgedienden die dit jaar
weer gaan lopen, anderen die alleen de
herinnering koesteren en veel nieuwe
leden, die dit jaar of later de stap nemen of
het wiel laten draaien op weg naar
Santiago de Compostela. Thom Oosterhof
heet ons allen welkom. Deze avond staat i n
het teken van het klooster Yesse, dat ooiit
was gelegen in Essen, op de grens van dle
huidige stad Groningen en Haren.
Annemiek Bos woont bovenop de restein
van het oude cisterciënser nonnenkloosteir.
Zij zocht, las en speurde archieven na.
Annemiek vertelt: van het klooster is alleein
nog de gracht zichtbaar, zij het geheel
overgroeid. Er groeit nog steeds hop, waarr-
schijnlijk over van de nonnen. Het klooster
in Essen werd gesticht in 121 5 en maaktie
deel uit van ongeveer 120 kloosters alleen
al in het noorden van het land. Men zochit
naar een afgelegen hoge plek. Voor helt
klooster was dit waarschijnlijk een geschik-
te plek omdat je er bij nat weer niet goed
weg kon komen. Het klooster heette Yesse,
wellicht vanwege de klank in de naam
Yesse (vader van David) en Essen, de plaats
van vestiging. De nonnen leerden meisjes
(!) lezen en schrijven, meestal dochters van
gegoede families. Na de schooltijd konden
de meisjes 'kiezen' om er te blijven. Biij
intrede schonk de familie dikwijls land. Zo
bezat het klooster op een gegeven
moment 835 hectare en werd het klooster
in belangrijkheid het derde klooster van
Groningen. Yesse was een van de dochter-
kloosters van het grote cisterciënzer-
klooster in Aduard. Later werd gekozen
PAGINA 83

JACOBSSTAF - 2003
voor het strenge Sibculo in plaats van
Aduard. Het klooster Yesse tekende ook
enkele wonderverhalen op. Dat was
belangrijk, want dat bracht geld in het laatje,
door de vele pelgrims, die van ver weg
uit Europa kwamen! We hadden het als pelgrim
dus dichterbij huis kunnen zoeken!
Tijdens de jarenlange strijd tussen Friesland
en de stad Croningen werden er soldaten
in het klooster ondergebracht. Door dat
alles kregen de nonnen behoefte aan een
vluchtplek, die werd gevonden in 1580 in
een pand in Croningen op de hoek
Zuiderdiep - Herestraat. Ze gingen er regelmatig
heen en vestigden zich er tenslotte
in 1594 toen rooms-katholieke kerken werden
verboden. Yesse raakte in verval. Rond
1890 is de plek opgeruimd en zijn er willgen
gepoot, die er
mei: klei-camino, zaterdag 20 september:
zandcamino, vrijdag 7 november: huiska-
merbijeen komst.
Limburg
Een verslag van de bijeenkomst van 15
maart 2003.0nder een stralend zonnetje
en bij de geur van dampende kopjes koffie
kwamen we weer bij elkaar in het katoenen
dorp in Roermond voor de regiobijeen-
komst. Onder hen een groot aantal pel-
grims die dit jaar te voet of te fiets naar
Santiago gaan. De stemming zat er dan al
zoals gewoonlijk snel in. Herman Hecker
opende de dag met een beschrijving van
het voorlopige ontwerp van de ramen van
de St. Jacobskapel in Roermond. Dit ont-
werp had een warme belangstelling van de
aanwezigen hetgeen
nu nog staan. bleek uit de
Annemiek laat kaarten
en schetsen zien
i J
1:: L:" :?t?:jll z,:\' :l.: j
opbrengst van de
collecte ten bedrage
en dia's van een van 8 300 buiten
mogelijk identiek
nog wat toezegginklooster
in Rohstock (N-Duitsland) zien. gen. Herman deelde mede dat het ont-
Wij, Jacobuspelgrims, worden erg nieuws- werp naar verwachting in mei definitief
gierig naar wat de aarde in Essen nog her- goedgekeurd zal worden en hij beloofde
bergt aan geheimen; het woord 'opgraven' dan een beschrijving te maken.
wordt hier en daar gehoord. Misschien is Aansluitend toonde Leo Baeten zijn nieuwe
het nodig om op die manier meer de aan- film over de pelgrimage met de titel 'in de
dacht op deze historische plek te vestigen, palm van haar hand. Een indrukwekkende
want in de Regiovisie 2030 dringt de film met een sterk spirituele inhoud welke
woningbouw op vanuit Croningen of bijzonder integer overgebracht werd. Het
Haren en dreigt de Zuidtangent het gebied spijt mij dat ik geen filmrecensent ben
te doorsnijden. Annemiek wordt bedankt want dan zou men mijn opmerking welwoor
haar boeiende verhaal dat zich - zo licht serieus nemen wanneer ik schrijf dat
vlakbij - heeft afgespeeld! Voor de liefheb- deze film het niveau van amateur ver te
bers: door Boomker en Savenije uit Haren is boven gaat. Het is de moeite waard zoniet
als deel van een historische reeks een boek- dringend aan te bevelen deze film in de
je van de hand van Annemiek Bos uitgege- andere regio's ook te laten zien. U zult na
ven: Het klooster Yesse in Essen. Het kost afloop aileen maar het zwijgen ertoe doen.
Euro 7,-. Vanuit onze regio staat nog op Leo, onze hartelijke dank voor dit imponehet
programma voor 2003: zaterdag 17 rend werkstuk. Hub Dritty, die gelukkig ook
PIAGINA 84

weer redelijk hersteld hield een kort refe-
raat over de mentale begeleiding van de
pelgrim en attendeerde op verschillende
specifieke boeken. Het bleek verwonderlijk
genoeg dat daar ruime belangstelling voor
bestond zozeer zelfs dat hij geruime tijd
moest nablijven. Misschien een idee om bij
de volgende vergadering eens een boekbe-
spreking te houden. De lunch was weer
zoals vanouds voortreffelijk in een geani-
meerde stemming. Goed dat daar ruim de
tijd voor wordt genomen want men blijft
plakken in de meest uiteenlopende discus-
sie's en verhalen. Na de lunch een samen-
zijn onder leiding van de heer Mulders spe-
cialist in sportartikelen en zelf ervaren
bergbeklimmer wandelaar - fietsen en nog
wat meer. Echt zinvol om eens van gedach-
ten te wisselen over de zin en onzin van het
materiaal. Het is toch goed om je telkens
weer te realiseren wat je koopt en waarom.
Vaak zijn er praktische en gunstige alterna-
tieven. De heer Mulders wordt bedankt
voor zijn nuttige bijdrage. Tot slot de werk-
groepen fietsers en wandelaars. Men is
enthousiast over het systeem van mento-
ren hetgeen zeer goed blijkt te werken.
Zowel de mentoren als de participanten
vinden het een motiverende manier van
intensief contact en een welkome aanvul-
ling op de werkzaamheden van het
Genootschap en de regio. Het cultureel
historisch reisboek pelgrimspaden tussen
Maas en Rijn zal in april naar de drukker
gaan en ligt direct na de zomer bij de
boekhandel, W, etc. We houden U en de
collega's van de regio op de hoogte daar
het een deel kan en mag zijn van de werk-
groep Pelgrimswegen. Er zijn nog wat ont-
wikkelingen waarvan wij U te zijner tijd op
de hoogte brengen maar eerst voeden we
de nieuwsgierigheid. Afsluitend nog even
gememoreerd dat er iedere eerste zondag
JACOBSSTAF - 2003
van de maand een feestelijke pelgrimsmis
is in de Kathedraal alwaar de vertrekkende
pelgrims de pelgrimszegen kunnen halen.
Voor de goede orde deze mis staat voorals-
nog buiten de landelijke pelgrimsmis welke
ieder jaar de laatste zondag in de maand
maart georganiseerd wordt in fleur en vol
ornaat. Voor de geïnteresseerden bank-
nummer 17 41 85 375 is ten behoeve van
giften ramen St. Jacobskapel Roermond
t.n.v. Broederschap St. Jacobus en de wol-
gende vergadering 25 oktober alwaar dhr
Jan Galjé bereid gevonden is een lezing te
houden over de oude bruggen n,aar
Santiago. Beloofd zeer interessant te w~or-
den.
Voorspoedige pelgrimage en tot dan!
Ultreia Thom j Kentgens
Arnhem - Nijmegen
Op zaterdag 18 januari j.1. kwamen ruim
30 regioleden samen in de tuinzaal van de
Doopsgezinde kerk te Wageningen. Thijs
van der Haar, één van de jongste leden wan
het Genootschap van Sint Jacob, heeft ons
zijn verhaal over zijn tocht verteld. Het was
een bijzonder verhaal, zeker doordat 'we
deelgenoot werden van de grote persoon-
lijke verandering die Thijs in vrij korte tijd
heeft doorgemaakt. Thijs, bedankt dat je
het aandurfde over je ervaringen te praten
in een gezelschap dat gemiddeld bijna
twee generaties ouder is. Na de gezamen-
lijke lunch hebben we een wandeling
gemaakt door de pas kort daarvoor weer
drooggevallen uiterwaarden (sommig~en
hadden niet helemaal gerekend op zullke
natte klei) en over de Wageningse Berg. INa
de thee konden we terug zien op eten
geslaagde dag, waarop er veel onderhg
gepraat werd over de tocht waar we in het
Genootschap misschien wel nooit over wit-
gepraat raken. Enkele spontane vrijwilligers
PAGINA 85

JACOBSSTAF - 2003
hielpen bij het afwassen van de hoge sta-
pels serviesgoed en het aanvegen van de
zaal waar de opdrogende klei aan de wan-
delschoenen zijn sporen had nagelaten. De
Jacobsstaf verschijnt volgens plan nog net
op tijd voor de aankondiging van een
nachtelijke bedevaartstocht naar Kevelaer,
georganiseerd door de Vrienden van de
Jacobskapel in Nijmegen. Op zaterdag 24
mei 2003 is er om 20.30 uur een korte
dienst in de Jacobskapel aan het Glashuis in
de Nijmeegse benedenstad. Om 21 .O0 uur
vertrekken de deelnemers voor een nachte-
lijke voettocht van 55 km, waarna ze op
tijd voor de mis van 10.00 uur op zondag
25 mei in het Duitse Kevelaer zijn. Voor
opgave kunt u bellen met Erik van
Bronswijk (tel. 024-3770959). In de
genoemde Jacobskapel is overigens elke
tweede zondag van de maand een dienst
olm 11.30 uur, 's middags gevolgd door
een vertelmiddag, waar iemand in een wat
kleiner gezelschap iets vertelt over een
bieleefde pelgrimstocht (naar Santiago of
een andere heilige plaats). Inlichtingen
dlaarover ook bij Erik van Bronswijk, of bij
dle secretaris van de Vrienden van de
Jacobskapel (P. Timmermans, Glashuis 6,
651 1 CR Nijmegen, tel. 024-360042).
Greet Udink en Wolter van der Zweerde.
Breda - Tilburg
Zaterdag 15 februari hielden wij onze
voorjaarsbijeenkomst met 22 aanwezigen.
Een zeer goed aantal gezien we net 4
avonden van ieder 10 aanwezigen achter
de rug hadden waarop we de informatie-
ve video bekeken van de Pelgrimsweg naar
Santiago over het Spaanse gedeelte. Op
zo'n avond komen ook veel vragen los en
blijkt dus zeer nuttig.
De zaterdag hebben we eerst een flink stuk
giewandeld in de vrieskou door Breda -
Zuid. Na terugkomst en een goede kop
koffie startten we de middag met een
lezing over een fietstocht naar Kiev die een
van onze regioleden zomer 2002 gemaakt
heeft. Een spannende reis, geweldig Cor!
Na de pauze werd nog zeer demonstratief
een rugzak geledigd en weer gevuld met
alles wat 'strikt' nodig was en men mocht
ook even het gewicht voelen en proberen,
zeer belangrijk! Een ieder kreeg nog de tip
mee om het weekend van 22 februari een
pegrimageweekend te volgen in de volks-
abdij te Ossendrecht. En vooral samen met
de partner die niet mee op weg gaat naar
Santiago. Ook de thuisblijver moet weten
wat er op een pelgrimsweg met je kan
gebeuren. Ook op dit weekend waren ver-
schillende regioleden aanwezig. Met de
volgende wens besloten wij onze regio-
middag. Gaat allen heen in vrede en vrij-
heid in sociaal samenzijn, en .... komt
vooral weer behouden.
Maria van Hassel - Maas
Zuidwest-Nederland
Op 15 februari 2003 meldden zich zo'n 65
belangstellenden in café Kodde in
Aagtekerke. Een flink aantal omdat ervan
was uitgegaan dat het aantal de 40 niet
zou overstijgen. Maar met Hub Mooren als
steun en toeverlaat was het goed te behap-
pen. Bij de opening werden twee ontvallen
leden - Chris Hoogerheide en Cees Koning
- herdacht. Dat gebeurde door het lezen
van een pelgrimsgedicht waarin de vreug-
den en de ontberingen van de pelgrim
worden 'bezongen' en dat eindigt met het
uitspreken van het vertrouwen in Hem, die
het antwoord weet op alle vragen. Daarna
werden de aanwezigen bijgepraat over de
ontwikkelingen binnen de vereniging:
groei van de vereniging, aanleg van pel-
grimspaden, eigen beheer van een her-

erg. Zeven leden meldden zich als adspi-
rant hospitalero/a voor een in de toekomst
te bemensen herberg van het
Genootschap. In de middag hield Jan
Galjé, lid van het Genootschap, een dia-
presentatie over de civiele techniek van de
Camino. Aan de hand van rciim 100 dia's
hield hij een boeiende voordracht over de
talrijke rivier- en beekovergangen die de
Camino kent. Hij deed dit met een menge-
ling van verrukking, verbazing en milde
ironie. Verrukking wanneer hij de 'konin-
gin' (Puente la Reina) of de 'moeder'
(Puente de Orbigo) van de waterscheidin-
gen onder woorden bracht; verbazing
wanneer het een miskleun door domheid
betrof - bijvoorbeeld een verkeerd
gerestaureerde brug; milde ironie wanneer
het een foute bijdrage van de Europese
Unie betrof. De EU die kennelijk bezig is de
Camino steeds verder te asfalteren en als
dit niet mogelijk blijkt van boompjes en
grint te voorzien.
Een van de pelgrims in spé had zijn vrouw
meegenomen omdat zij het helemaal niet
zag zitten dat meneer aan de tocht naar
Santiago wilde beginnen: zij stond er zeer
sceptisch tegenover. Aan het eind van de
dag liet mevrouw weten dat ze het niet
alleen begreep, maar dat ze per se met
manlief de tocht wilde ondernemen. En
dat in een paar uur tijd!
's-Hertogenbosch
Op zondag 23 maart zijn weer een groot
aantal mensen (f 75) verzameld in de
parochiezaal van de Sint-Jacob te 's-
Hertogenbosch. Voor Anne en Pieter Bult
is het de laatste keer dat dit gebeurt onder
hun verantwoordelijkheid. Vijf jaar lang
hebben zij de kar getrokken voor de regio
Midden-Brabant. Inmiddels zijn Nelly en
Rony de Jong uit Brakel bereid gevonden
om deze taak over te nemen. Op één
maart 1998 namen Anne en Pieter het
werk over van de familie Bettonville, toen
telde de regio 80 leden en nu zijn het er
225 en daarmee doet ook Brabant mee
met de toenemende belangstelling voor de
pelgrimage naar Santiago de Compostela.
Hun belangstelling werd destijds (1 985)
gewekt door een grote tentoonstelling in
Gent met als thema '1000 jaar Europese
Bedevaart' een schitterende tentoonstel-
ling, aldus Anne. Zij kregen de smaak p,as
echt te pakken na lezing van het boek van
Hans Annink 'Een late pelgrim op de
Melkweg'. Pieter zag het einde van zijn mili-
taire loopbaan in zicht komen en vond dat
de tijd daar was om samen met Anne fiets-
reizen te gaan ondernemen. Vanwege zijn
drukke baan had hij veel taken in het gezin
aan Anne overgelaten en vanaf nu zou dat
veranderen! Als je hun huis betreedt dan
kan het je niet ontgaan dat je hier te maken
hebt met een echtpaar dat van hun hobby
hun werk gemaakt heeft. Reeds bij de voor-
deur kijkt Jacobus je aan en door het huis
heen hangen vele prachtige foto's van hun
reizen, de boekenkast heeft een hoog
Jacobusgehalte en weliswaar niet zichtbaar
staan er elders meer dan 5000 dia's d~ie
Pieter gemaakt heeft. Waar komt deze
gedrevenheid vandaan? Het is de belang-
stelling voor de natuur, voor de stilte, voor
het historische karakter van de pelgrimswe-
gen en de interesse in kunst en cultuur.
Anne heeft weliswaar vroeger conservatori-
um gedaan, maar had van jongs af aan ook
veel belangstelling voor talen. De studlie
Spaans maakte het mogelijk om onderweg
in contact te komen met mensen. In het
gesprek duiken er steeds momenten op
waarin daarvan sprake is: in Sant-Jean
d'Angely, waar de pastor hen uitnodigt bij
aanvang van de mis even kort te vertellen
PAGINA 87

JACOBSSTAF - 2003
wat hun doel is van de pelgrimage of de
contacten met Don jaime van de kathe-
dlraal van Santiago! Nauwe banden heb-
ben zij ook met het Vlaams Genootschap,
v'anaf de oprichting zijn zij lid en hebben
meerdere malen hun ervaringen op fiets-
en wandelgebied uitgewisseld. Veel
Brabanders zijn voorafgaand aan hun tocht
blij Anne en Pieter langs geweest om zich
goed voor te bereiden.
Op zondag 23 maart hebben zij ook weer
a,an belangstellenden hun adviezen ver-
strekt. Daarnaast was Huub Willems uitge-
nodigd om te vertellen over zijn ervaringen
ails hospitalero en wat de taak van gast-
heer/vrouw in een refugio zoal inhoudt. De
middag is afgesloten met een gezellige
borrel en met gemeende woorden van
dank voor al het werk wat zij voor de regio
en voor het Genootschap in het algemeen
hlebben gedaan.
Sjef van Hulten.
Regio Friesland
Na zeven vette jaren, volgen er zeven
magere jaren, zo luidt een gezegde. Zeven
jaar is Syb Zeinstra regio-coördinator
gleweest voor Friesland en er waren drie
mensen voor nodig om zijn werk voort te
zetten. Gelukkig zijn die gevonden in de
personen van Willy Winkels (voorzitter), Jan
Opdam (penningmeester) en Gerrit van
der Sar (secretaris). Zij moeten er voor zor-
gen dat ook de komende jaren vet worden,
volvet indien mogelijk. Echter ook zij staan
er niet alleen voor. Trouwe en enthousiaste
leden zetten zich in om een eigen regio-
bllad uit te geven (Sjaak Blok eindredac-
teur) en de jaarlijkse voorjaarswandeling in
mei te organiseren (Jan en Olga Aanstoot).
Volgend jaar bestaat de regio Friesland 15
jaar en in een redactievergadering kwam
het idee naar voren om ter gelegenheid
van dat derde lustrum de landelijke
najaarsvergadering 2003 in Leeuwarden te
houden. Het verzoek is aan het landelijke
bestuur voorgelegd en de eerste reacties
zijn positief. Leeuwarden heeft vele grote
en kleine plekken en plaatsen die verbon-
den zijn met St. Jacobus en de route naar
Santiago. Wat is afstand voor pelgrims?!
In het kort een aantal berichten.
Onderweg
Begin april verschijnt het eerste nummer
van Onderweg, het informatiebulletin van
Regio Friesland. De hand van Syb is ruim
zichtbaar in deze eerste uitgave want een
zevental tekeningen, gemaakt tijdens zijn
pelgrimage naar Santiago de Compostela,
verlevendigen dit informatiebulletin. De
verspreiding is nu nog per post, maar in de
komende tijd hopen we het bulletin per
e-mail aan veel leden in Friesland te kun-
nen toesturen. Geïnteresseerde regiobe-
stuursleden uit andere regio's sturen we
ook graag onze uitgave per e-mail toe.
Even melden op ons e-mailadres: fries-
land@santiago.nl
Voorjaarswandeling 2003
Zaterdag 10 mei is het stuk van het
Jabikspaad van Winsum naar Franeker aan
de beurt. Het vertrek is om 10.00 uur bij de
Driesprong in Winsum. Een aantal kerken
onderweg zullen hun deuren voor ons open-
zetten en na de lunch is er in Franeker (St
Jacobsstad) een stadswandeling onder lei-
ding van een lokale gids. In de lokale pers
zullen mensen, die van plan zijn om in de
toekomst eens naar Santiago de Compostela
te gaan wandelen of fietsen, uitgenodigd
worden om mee te wandelen. Verdere info
bij Olga en Jan Aanstoot 051 8-451 580.

Najaarsbijeenkomst 2003
De datum is vastgesteld op 25 oktober.
Naast een gastspreker zal er zeker ruimte
zijn voor de verhalen van de regioleden die
dit jaar Santiago de Compostela gehaald
hebben.
Gerrit van der Sar.
Midden Nederland
Op zaterdag 11 januari starten we in
Amersfoort met 25 deelnemers onze regiobijeenkomst.
Deze morgen staan de lopers
centraal. We doen eerst het gebruikelijke
rondje voorstellen, er zijn verschillenden
nieuwe leden bij die binnenkort aan hun
tocht gaan beginnen. Karin is in pelgrimsuitrusting
gekomen en vertelt met de hulp
van haar paklijst en de inhoud van haar
rugzak wat ze zoal meeneemt. Dat geeft
natuurlijk de nodige discussie over de mee
te nemen spullen. We zijn het er wel over
eens dat het belangrijk is om de tijd te
nemen om alles uit te zoeken, en dan overwegen,
wel of geen tent mee, loop je met
een, twee of zonder
IACOBSSTAF - 2003
aal mee te nemen. Maar ook hier geldt
weer, probeer het gewicht zo veel mogelijk
te beperken. Bedenk ook dat je niet alles
kunt plannen, laat het op je afkomen en
neem de dingen zoals ze zich voordoen.
We besluiten de dag met een hapje en een
sapje, met of zonder alcohol, wensen de
pelgrims die binnenkort vertrekken een
goede tocht, en een gedeelte van de groep
een tot ziens op ons wandelweekend. Die
volgende bijeenkomst van regio Midden
Nederland is op 13 September 2003 iin
Amersfoort.
Bea Christenhuis
Pelgrimeren in Postel
Wandel weekend 21 -22-23 februari 2003,
pelgrimeren in Postel, bericht uit kamer 411.
Mijn kamernummer komt overeen met
mijn geboortejaar. Toeval? Er zijn overeen-
komsten: soberheid, helder en voorzien
van het allernoodzakelijkste. Een prima
bed, grove wollen deken, mooie kale warn-
den, koud stromend water, tafel, stoel, fau-
teuil en klerenkast
stokken. Alles zo waarin, voor als het
veel mogelijk lichtgewicht,
want wat
EP;! pit~fk~i~ i;ncri~;d ZC~CS/~~-'~Z~ nodig is nog een
deken. Deze kamer
drie keer niks weegt behoort tot het conis
op een gegeven
tactcentrum van de
ogenblik toch een rugzak vol. De adviezen Norbertijnerabdij van Postel, gelegen in de
gaan over en weer, iedere dag schone sok- Vlaamse Kempen 35 km ten zuidoosten
ken of zoals gesuggereerd werd, ze op de van Tilburg. Nummer 41, een pelgrim
eerste dag op de Somport aandoen en niet waardig. Ik kijk uit op de binnenplaats met
meer wassen tot dat je in Santiago bent, de kloostertoren waarin het carillon. In
gegarandeerd geen blaren.
deze sublieme ambiance beleefden 26
De morgen is op deze manier snel om en Jacobisten, leden van regio Midden
als rond 12.30 uur de eerste fietsers arrive- Nederland, een geweldig, reflecterend,
ren gaan we lunchen. Na een gezellige profaan, sacraal en inspirerend weekend
lunch vertelt Truus de meer speciale dingen van vrijdagmiddag 21 februari tot en met
voor de fietsers, hoe verdeel je het beste je zondagmiddag 23 februari. Hoogtepunten
bagage, hoe plan je de route die je gaan waren het schitterende zonnige weer tijwil.
Wat is verstandig om als reservemateri- dens de vele mooie rondwandelingen in die
PAGINA 89

JACOBSSTAF - 2003
olmgeving, een rondleiding langs de kunst-
schatten van de abdij met uitleg van de
jonge enthousiaste Nederlandse frater
Adrianus, een bezoek aan de fameuze uit-
stalkasten met zeer waardevolle boeken uit
de kloosterbibliotheek, de vroege ochtend-
en avonddiengen met integer koorge-
zang, het uitmuntende Postelbier (double
ein triple) in de bar, de kunstzinnige dia's
van Hanny , de video's van Hajo en Rien,
het genot van het uitbundig zingen tijdens
de gezamenlijke afwas in de keuken, de
rechttoe kloostermaaltijden: rijstepap met
De Wheelie van Radical Design is een geheel nieuw
product die voldoet aan de stoutste wensen van een
lange afstandwandelaar.Vee1 meenemen zonder
belasting op de schouders en rug!
PAGINA 90
saffraan als toetje dus. Maar vooral het
wederzijds genoegen en de inspirerende
werking van elkanders aanwezigheid. Even
onthaasten, terug naar je eigen kern waar
ieder op zijn tijd behoe.fte aan heeft.
Volgend jaar weer Postel en dan misschien
met honderd? Neen, want er is slechts
plaats voor 35 personen. Niet elk jaar; het
zou een sleur worden. Later zeker en daar
zien we naar uit, sterker nog, daar zet ik me
schrap voor!
loop.

Mededelingen
'Onze Drôme'
Deze zomer (juli) verhuist Koen Dircksens
naar Frankrijk. In zijn ruime boerderij daar
is genoeg ruimte voor pelgrims op door-
tocht. Het adres luidt: 'Onze Drôme', Les
Chaises, F71 990 Saint-Prix-en-Morvan.
Telefoon 03 85 82 44 74. 'Onze Drôme' is
de naam van het huis, Les Chaises van het
(uit zes boerderijen bestaande) gehucht en
St.-Prix van de gemeente. Bij telefoneren
vanuit Nederland de O vervangen door
0033. Saint-Prix ligt op ongeveer honderd
kilometer ten zuiden van Vézélay, op twin-
tig kilometer ten zuidwesten van Autun en
op twee kilometer van de Mont Beuvray,
waar men de Keltische stad Bibrax aan het
opgraven is. Vanuit Saint-Prix vindt u 'Onze
Drôme' als volgt: Ca vanuit Saint-Prix rich-
ting Saint-Léger-sous-Beuvray. Na 2 km
rechtsaf, richting Les Chaises (V8): dit (klei-
ne) bordje staat aan de rechterkant van de
weg; na 1500 m houdt (bij een bron) het
asfalt op en buigt de weg naar links. Ca
echter rechtdoor en het karrenspoor
omhoog, de oprit van 'Onze Drôme' ligt
na 100 m rechts. Tot 1 juli is het telefoon-
nummer in Nederland 035 541 43 69.
Het wordt op prijs gesteld, als tevoren
gebeld wordt. Niet-pelgrims kunnen de
logeerruimte (kamer van 6x6m, waarin
open keuken, tweepersoonsbed, houtfor-
nuis en zithoek; badkamer, toilet) ook per
week huren.
Jacobuswandeling 2003.
Dit jaar zal op 26 juli, daags na de naam-
dag van St Jacob, de Jacobuswandeling
worden georganiseerd waarbij een stuk (ca
20 km) van het Duitse deel van het
JACOBSSTAF - 2003
Jakobskerkenpad zal worden gelopen.
Traject en startpunt zijn op dit moment
nog niet bekend, maar u kunt zich al opge-
ven bij Huub Steins. U krijgt dan t.z.t infoir-
matie over plaats en tijd. Opgave voor
deelname bij voorkeur schriftelijk (met veir-
melding van adres en telefoonnummer)
naar: Sterkerstraat 21 7481 ]V Haaksbeir-
gen. Telefonisch mag ook 053-574 09 4.0
maar dan tussen 18.00 en 19.00 uur.
Prima service
Tijdens mijn tocht naar Dax heb ik steeds
gekampeerd. Zo kwam ik op camping de Ila
plage in Veigne (vlak onder Tours) terechit.
Dit terrein ligt overigens aan de
Jacobsroute. Helaas had ik problemen met
mijn fiets, er bleek een kogeltje in het
achterwiel kapot. Het FransINederJandse
echtpaar dat deze camping runt heeft mij
geweldig geholpen. Met hun hulp werd de
klus snel geklaard. Pelgrimerende fietsers
en wandelaars worden hier hartelijk ont-
vangen. Dank en hulde voor deze prima
service. A.J. Luijs, Leeuwendalersweg 79 hs,
1061 BE Amsterdam.
Vlaams Genootschap
Naar aanleiding van het bericht in de
Jacobsstaf 57 over te bestellen gidsjes bij
het Vlaams Genootschap meldt het hoofd
van de documentatiedienst dat zij beschik-
ken over meerdere gidsjes: Norte; Francs;
Via de la Plata; Portuges; fietsroutes vanuit
Antwerpen. Meer informatie op de web-
stek onder verkoopdienst. Zie:
http://users.skynet. be/Compostelagenootscha~p.
PAGINA 91

JACOBSSTAF - 2003
Rectificatie.
In de Jacobsstaf 57 werd een boekbespre-
king gewijd aan het boek 'Tijdstappen' van
Kees Hoeks. Het daarbij genoemde bank-
nummer is onjuist. Dit moet zijn
150385668. Met excuses voor het veroor-
zaakte ongemak.
Pelgrimsweekend in Vessem.
Wij geven reeds nu een opgave van de pel-
grimsweekends die in het najaar van 2003
en het voorjaar 2004 worden gehouden in
de Pelgrimshoeve Kafarnaum te Vessem in
Noord Brabant. Vessem is gelegen in de
Brabantse Kempen tussen Eindhoven en
Pied
a
terre
kaarten en gidsen voor actieve vakanties
Singel 393
1021 WN Amsterdam
tel. (020) 627 44 55
fax (020) 620 89 96
E-mail info@piedaterre,nl
Internet www.piedaterre.nl
Gelegen in het centrum, achter het Spui.
Tramlijnen I, 2, of 5.
Open: ma - vr 11.00 - 18.00 uur
za 10.00 - 17.00 uur
koopavond:
donderdags van april tlm
augustus van 18.00 - 21.00 uur
PAGINA 92
Tilburg. De weekends zijn bedoeld voor
personen die van plan zijn naar Santiago te
pelgrimeren maar ook voor hen die dat al
eens hebben gedaan en die hun ervaringen
met elkaar en met aanstaande pelgrims
willen delen. De pelgrimsweekends duren
van vrijdagmiddag 16.00 uur tot zaterdag-
middag 16.00 uur.
Pelgrimsweekends in 2003.
24 - 25 oktober en 14 - 15 november.
Pelgrimsweekends in 2004.
9 - 10 januari; 13 -14 februari; 12 - 13
maart; 9 - l0 april. Telefonisch aanmelden
0497-591 207.
Gite te huur
in de Bourgogne
In de inspirerende omgeving van Vézelay,
gelegen aan de Via Lemovicensis. De gite
maakt onderdeel uit van een eeuwenoude
boerderij waarin inmiddels ook een refugio
voor pelgrims is ondergebracht.
c.k.muschQinter.nl.net,
tel. 031 761 6404 of 0033.386.22.02.85

Agenda
17 mei 2003
24 mei 2003
26 juli 2003
JACOBSSTAF - 2003
Expositie 'Pelgrimage' in fotogalerie De Kleine Klup, Nieuwe Rijjn
1, 231 2 JB Leiden. Dagelijks open van 12.00 tot 18.00 uur.
071 -51 40660. Fotograaf Robert van Rijn begon er twee jaar gelte-
den mee. Hij raakte gefascineerd door de religieuze beleving van
mensen en het fenomeen pelgrimage.
Regio Groningen-Drenthe klei-camino, 20 september2003
zandcamino, 7 november 2003 huiskamerbijeenkomst.
Regio Arnhem - Nijmegen om 20.30 uur een korte dienst en aam-
sluitend voettocht naar Kevelaer. Zie regiobericht.
jacobuswandeling, waarbij een stuk (ca 20 km) van het Duitse
deel van het Jakobskerkenpad zal worden gelopen. Opgeven bij
Huub Steins. Sterkerstraat 21 7481 JV Haaksbergen. Tel. 053-574
09 40 tussen 18.00 en 19.00 uur.
13 september 2003 Regio Midden Nederland bijeenkomst in Amersfoort.
27 september 2003 Regio Rotterdam in Humanitas aan de Bergweg in Rotterdam.
4 oktober 2003 Regio Bollenstreek - Rijnland in het jeugdhuis, Mgr van
Leeuwenlaan 13 in Hillegom. Om 12.30 uur staan koffie en thee
klaar.
25 oktober 2003 Regio Limburg. De heer Jan Caljé houdt een lezing over de oude
bruggen naar Santiago.
7 / 8 februari 2004 organiseert de werkgroep Spiritualiteit een bezinningsweeken~d.
Nadere informatie en inschrijfmogelijkheid volgt tijdens de
najaarsbijeenkomst (ALV).
PAGINA 93

JACOBSSTAF - 2003
Zoekertjes 58
In mei 2003 vertrek ik per fiets naar
Santiago de Compostela. Ik wil zoveel
mogelijk in kloosters of bij particulieren
overnachten: Kan iemand mij aan adres-
sen helpen?
H. Stubbe, Casthuisstraat 88, 5271 CH
Kaatsheuvel Te1.0416-280559.
Gevraagd: tweepersoons lichtgewicht
tentje. Tel. 01 11 - 401 431. Frans de Valk.
Yvonne Hontelé heeft veel practische
informatie over haar pelgrimstocht bij
elkaar gezet in een reisverslag (planning,
uitrusting, schoenen, paklijst, enz.). Het
pelgrimsverhaal is te vinden op:
http://home.hetnet.nI/-yhontele/pel-
grimstocht/santiago De website is ook
aangemeld bij startpagina.
In de zomer en het najaar van 2004 zou
ik graag vanuit Nederland naar Santiago
de Compostela gaan lopen. Zijn er men-
sen die dit ook van plan zijn in die perio-
de? Ik zou de tocht namelijk graag met
iemand of met meerdere personen
lopen. Anneke Vos, tel. 038 454 38 82, e-
mail: anneke.vos@planet.nl
Man 65+ zoekt tochtgenoot voor
fietstocht in het najaar van Nederland tot
Jordaans-lsraelische grens.
Tel 049 - 553 67 04.
Wie heeft de Camino Mozárabe de
Cranada, Córdoba y Malaga gelopen?
Wie heeft informatie over deze route?
Inlichtingen zijn welkom bij Chris
Emmen, Augustinusstraat 27, 51 26 CK
Cilze. Tel. 01 6 - 145 33 94.
PAGINA 94
Ik wil eens in mijn leven de weg naar
Santiago de Compostela lopen en daar-
mee in het voetspoor van de geschiede-
nis treden, en mezelf en anderen ont-
moeten. Ik vind wandelen de mooiste
manier van reizen en wil vanaf half
augustus tot eind november op weg
gaan en ben op zoek naar een medelo-
per. Ben Noorloos, b.noorloos@chello.nl
Gezocht oude nummers van de
jacobsstaf. te weten de nummers 40 tm
49 en 52 en 53. Ook nog oudere num-
mers zijn welkom. Kosten worden ver-
goed. Tel 01 8 - 238 62 58.
E-mail: a.oosterveen@hccnet.nl
Pelgrims naar Compostela die via de kust
naar BelgieJFrankrijk rijden of lopen, zjjn
welkom in Middelburg voor koffie of
thee; bovendien ook voor overnachting
met ontbijt tegen 10 euro p.p. Voor over-
nachting telefonisch reserveren. Nel en
Dick de Dreu, Molenwater 123, 4331 SC
Middelburg. Tel. 01 1 - 868 13 57.
Ik zou graag begin 2004 vanuit Neder-
land naar Compostela lopen. Ik ben een
man van 61 jaar .Ik heb een prima con-
ditie en een nog grotere motivatie. Ik
zoek iemand die al eens gelopen heeft en
mij een beetje kan 'sturen'. Baarn. Henk
de Coo, 035- 541 73 13,
E-mail: h.de.coo@hccnet.nl
Wandelmaatje gezocht om in etappes
vanaf Le Puy naar Santiago te lopen. Dit
jaar mogelijk in september.
Wie heeft zin om mee te gaan?

Maria van Bochove (61) Emmastraat
21 2, 181 4 DV Alkmaar
tel. 072- 51 2 97 70.
Gevraagd wandelmaatje (vr). Wie heeft
zin met mij de tweede helft van juni
2003 de GR vanaf Le Puy richting
Santiago te lopen? (ca. 2 a 3 weken). Ik
ben een jeugdige vrouw van 61. Bel
Maria 072 - 51 2 97 70.
Aangeboden: Lowe Alpine Frontier.
Inhoud 55 liter met 15 liter uitbreiding.
In zeer goede staat. 2 keer halfbepakt
mee geweest naar Santiago; wil nog wel
een keer. Goed voor iemand met een
kortere ruglengte. Nieuwprijs ca. €1 65.
t.e.a.b. Ook aangeboden: Rugzak
JACOBSSTAF - 2003
Nomad Eagle 50+151iter. ca 6jaar oud, 2
of 3 keer gebruikt bij weekendtochtjes.
Erg licht, maar minder stevig. Nieuwprijs
ca. £65. t.e.a.b. Aangeboden: 2 paar
Meindl wandelschoenen, maat 6,5. Paar
1 is z.g.a.n.gekocht in 2001 en slechts 2
dagtochten gedragen, bleken toen totch
te klein. Geschikt voor bredere voeten.
Nieuwprijs ca. £200. Paar 2, ca. 4 jaar
oud, dus meer gedragen. Geschikt voor
smallere voeten t.e.a.b. Informatie bij
Margriet BLokland, tel. 070 - 3871 347 of
per mail m-blokland@hotmail.com.
N.B. Door een computervirus is het moge-
lijk dat enkele zoekertjes verloren zijn
gegaan, waarvoor excuus!
I r e i s b o e k w i n k e l I
Specialist in reisgidsen en landkaarten
Wandelgidsen van o.a. Nivon, KNNV; Stap voor stap, Op lemen voeten, Rother,
Kompass, FFRP, Lannoo, Grote routepaden, Cicerone.
Wandelkaarten van o.a. Diverse West-Europese topografische diensten, kompasq
Tabacco, Alpenverein, Multigraphic, IGC, Alpina.
Bestel- en verzendservice
Kleine Berg 3 5611 JS Eindhoven T 040 256 96 53 F 040 256 96 54
info@landschapreisboekwinkel.nl www.landschapreisboekwinkel.nl
PAGINA 95

JACOBSSTAF - 2003
Tijdens de laatstgehouden algemene vergadering is de begroting als volgt vastgesteld:
ONTVANGSTEN 1 begroting 2003 1 begroting 2002 1 rekening 2002
Contributies I E 77.000.00 1 E 62.300.00 1 E 71.171.71
Inschrijfgelden
Ledenservice
Rente
uit algemene reserve
UITGAVEN. I begroting 2003
Ledenadministratie 1 E 8.500,OO
Kosten geldverkeer Postbank
Ledenbijeenkomsten 2x
Bijdragen regio activiteiten
Beleidsweekend
Bestuurskosten
Lidmaatschappen
Bibliotheek
"De Jacobsstaf"
Werkgroepen
Administratiekosten
Nieuwe projecten
Internetteam
Afschrijving computers
Ledenservice
voordelig saldo
toelichting op de begroting 2003
begroting 2002 rekening 2002
E IO.IOO,OO e 7.682,66
E 500,OO E 522,98
E 11.750,OO E 8.441,85
E 8.800,00 E 4.103,86
E 3.000,00 E 1.237,40
E 3.000,OO E 10.876,98
E 100,00 E
E 500,OO E
E 25.700,OO E 29.738,50
E 500,OO E 1.154,22
E 2.000,00 E
E - E
E 2.500,00 E 316,82
E
E
1.150,OOE
- E 3.361,67
E - E 19.734,65
E 69.600,OO E 87.171,59
Contributies E 83.500.00
aantal leden per 31 december 2002: 3557 x E 17,50 E 62.247,50
idem 300 x E 12,50 E 3.750,00
schatting nieuwe leden 575 x E 17,50 E 10.062,50
inwonende leden 75 x E 12,50 E 937,50
E 76.997,50
De iedenservice beschikt over een eigen bankrekening.
Afgesproken is, dat het saldo van deze rekening in rekening courant verhouding met
de financiën van het genootschap wordt gebracht, waardoor een duidelijker beeld ontstaat.
De verwachte opbrengst is in de begroting opgenomen.
UITGAVEN
In 2002 zijn voor de eerste maal kosten begroot voor het voeren van de ledenadministratie.
Op basis van de huidige gegevens zijn deze kosten teruggebracht tot E 8.500.00
De regio-contactpersonen (RCP's) konden al beschikken over bedragen voor het betalen van
zaalhuur, porti, administratiekosten e.d. Per regio wordt een bedrag beschikbaar gesteld van
E 100.00, en per lid in die regio E 2.00.
Het voorschot wordt berekend naar de peildatum 1 juli van het kalenderjaar.
Het afgelopen jaar heefi overleg met de RCP's geleerd, dat zij het prettig vinden het voorschot
direct in handen te krijgen. Het bestuur vindt dit goed, onder voorwaarde, dat de RCP's een
bankrekening gebruiken die uitsluitend regiogelden bevat, zodat geen vermenging met
bijvoorbeeld privémiddelen plaats zal vinden.
De RCP's wordt geadviseerd zich te laten bijstaan door een kascommissie, zodat naar de
leden toe ook op dit punt duidelijkheid bestaat.

Adressen regiocontactpersonen
Amsterdam 1000 tlm 1119
1160 t/m 1199
1 300 tlm 1399
1420 tlm 1439
NH boven IJ 1120 tlm 1159
1440 t/m 1999
Midden Nederland 1200 t/m 1299
1400 tlrn 1419
3600 t/m 3899
Bollenstreek 2000 tlm 21 99
Rijnland 2300 t/m 2499
Den Haag 2200 tlm 2299
2500 tlm 2799
Rotterdam 2800 t/m 3399
Utrecht-Z / 3400 t/m 3599
Rivierengebied 3900 tlm 4299
ZW-Nederland 4300 t/m 4799
Breda - Tilburg 4800 t/m 51 99
Den Bosch 5200 t/m 5499
Eindhoven/ 5500 t/m 5799
Helmond
Limburg 5800 t/m 6499
Arnhem1 6500 t/m 7099
Nijmegen
Oost-Nederland 71 00 tlm 7799
8000 t/m 8299
Groningen/ 7800 tlm 7999
Drenthe 9300 t/m 9999
Friesland 8300 t/m 9299
Herman Holtmaat Wouwermanstr. 20 111 1071 LZ Amsterdam
h.holtmaat@planet.nl
Esther van Doorn Westervenne 243 1444 WL Purmerend
0299 - 438361 emvandoorn@hetnet.nl
Jan Louter Dorpstraat 65 1689 ER Zwaag
0229 236 512 jan.louter@planet.nl
Rien en Bea Christenhuis De Mees 29 1251 VL Laren
035 538 3649 rien-bea@planet,nl
Nelia Musters, Gerard Ticheler junostraat 43 2402 BG
Alphen a/d Rijn 01 72-430 439 n.musters@12move.nl
Cees Rooijackers Vondelstraat 136, 251 3 EX Den Haag
070 360 2442 marie.cees@wxs.nl
Jan Galjé 070 363 8431 Archimedesstr. 31 251 7 RP Den Haag
Aart en Mieke Ligthart Bermweg 264 2906 LH Capelle a/d Ijssel
010 458 23 65 aartligthart@hotmail.com
vacature
Huub Willems Thibautstraat 1 4363 BE Aagtekerke
01 18 582 151 hubwillems@zeelandnet.nl
Maria van Hassel- Maas Heuvelbrink 1 4812 GN Breda
06-201 56461 mariposabreda@hotmaiI.com
Anne en Pieter Bult Sluiskeshoeven 67 5244 GR Rosmalen
073 521 92 26 anbult@zonnet.nl
Nelly en Rony de jong Elzenstraat 59 5306 XK Brakel
041 8 671 966 rony.de.jong@hccnet.nl
Bart Leemrijse Pasteurlaan 57 5644 ]B Eindhoven
040 21 1 94 12 lurf@hetnet.nl
Tinus Jansen 040 253 09 61 Vennekerhei 33 5508 VB Veldhovein
Thom Kentgens Ireneweg 7 6065 EC Montfort
0475 35 00 22 thom@kentgens.nl
Theo van der Linden 0475 58 16 85
Graafschaploonstraat 12 6085 CA Horn
Harrie Maessen 0475 461235 Zuidsingel 60 6051 CJ Maasbracht
Greet Udink Rembrandtweg 22 7004 AD Doetichem
031 4-342980 greet-udink@hetnet.nl
Wolter van der Zweerde Riemsdijkstraat 17 6701 BC Wageningen
031 741 5389 wolter.van.der.zweerde@hetnet.nl
Gé Westgeest Ganzenmarkt 22 7631 EN Ootmarsum
0541 29 33 51 gwestgeest@hetnet.nl
Thom Oosterhof Mozartstraat 31 9722 EB Groningen
050 525 51 44 martinet~jose@hotmail.com
Willy Winkels De Terp 4 9073 HW Marrum,
051 8-41 1772 willy.winkels@wolmaiI.nl
Cerrit van der Sar Lytsegeast 17, 9255 LH Tytsjerk
051 1-432467 ge.sar@planet.nl