Weg of doel? - Santiago

Jaargang 18
februari - 2006
Colofon
Het Nederlands Genootschap van Sint Jacob
is de vereniging van en voor belangstellenden in de pelgrimstocht naar Santiago de Compostela in
Galicië. Aanmelding als lid en beëindiging geschieden schriftelijk of per
e-mail aan het adres van het Genootschap. Het aanmeldingsformulier kan worden gedownloaded
van de website www.santiago.nl. Het lidmaatschap loopt uitsluitend per geheel kalenderjaar.
Beëindiging dient te worden gemeld vóór 1 december.
Contributie: € 20,58 per kalenderjaar incl. het abonnement op de Jacobsstaf.
Contributie voor "inwonend lid" € 15,44 zonder de Jacobsstaf.
Eenmalig inschrijfgeld entreegeld van £ 10,29 per eerste lid per adres.
Girorekening: 5 15 1146 IBAN: NL90 PSTB 0005 15 1146 BIC: PSTBNL21
Bankrekening: Rabobank Almere nummer 30.25.73.917
t.n.v. Het Nederlands Genootschap van Sint Jacoh
Het Genootschap is gevestigd
'
Lange Nieuwstraat 9A; 3512 PA Utrecht
Tel: 030 231 53 9l;,fax: 030 231 82 81
e-mail: info@santiago.nl internet: www.santiago.nl
Openingstijden:
Maandag van 14.00 - 16.00 uur,
Donderdag van 19.00 - 21.00 uur,
Vrijdag van 10.00 - 12.00 uur,
2e en 4e zaterdag van de maand van 11.00 - 15.00 uur.
Bestuur van het Genootschap
Tijs Dorenbosch (voorzitter);
Theo van Dijk (algemeen secretaris)
Bas Brouwer (penningmeester);
Ton Aarts; René Heinrichs; Cees Rooijackers; Gerard Zegers (leden).
Regio's
Het genootschap heeft Nederland verdeeld in regio's.
De regio's en de regiocontactpersonen staan achter in dit blad.
De regiocontactpersonen zijn het meest directe contact met de leden.
Werkgroepen
Het Genootschap kent de volgende werkgroepen:
Cultuur en geschiedenis - Pelgrimswegen
- Herbergenlhospitaleros - Spiritnaliteit
- Koor ("El Orfeón Xacobeo")
De Jacobsstaf
is het orgaan van het Nederlands Genootschap van Sint Jacob
en verschijnt viermaal per jaar. ISSN 0923-1 1458
O Nederlands Genootschap van Sint Jacob.
Redactie
Sjef van Hulten (voorzitter en eindredactie);
Rony de Jong (bureauredactie) Vera Meijers (eindredactie); Tieleke Huijbers (fotoredactie); Gerard
van Poppel; Herman Stokmans; Cor van Vliet; José Wienk (leden).
Redactieadres
pla Elzenstraat 59, 5306 XK Brakel, e-mail: redactie@santiago.nl
Druk & graíìsche verzorging
Drukkerij Berne BV, Heeswijk
Ruud Conens (logo).
Aanwijzingen voor de auteurs
Bijdragen voor de Jacobsstaf dienen bij voorkeur in Word, maar in ieder geval digitaal, gezonden te
worden naar het redactieadres. Illustraties, voorzien van onderschriften in de marge aangeven. De
redactie behoudt zich het recht voor bijdragen in te korten of te weigeren. Meningen en feiten zoals
die door auteurs worden weergegeven, vallen buiten verantwoordelijkheid van redactie en uitgevers.
Advertenties kan men inzenden via het redactieadres.
Losse nummers (niet ouder dan de laatste twee jaar) zijn
via de Ledenservice à £ 2,75 per stuk te bestellen.

op weg naar Santiago, je
gekozen door de Elzas en
in een groep pelgrims die
uitnodigen om hen een
rgezellen. Of je vrouw
ere dag thuis en zegt te
stela te willen; als thuis-
twikkelingen en je
ringen op. Of je hebt
acht, 's morgens dwaal je
en plotseling sta je oog
n grote zwarte waakhond.
die aan de ketting, maar je
it de verhalen die de redactie
ie ditmaal in een wat uitge-
iek Flarden vermeld staan.
ingen van wandelaars en
dactie een keuze moe-
kon geplaatst wor-
voor alle inzendin-
h af of dat wel juist is.
tot 20 maart 2006.
Inhoud
2 Flarden
12 Gedicht: Meseta in maart
Jan Galjé
13 Weg of doel?
René Heinrichs
IACOBSSTAF - 2006
15 Column: De grenzen van een pelgrim
John van Vliet
17 Interview: De passie van Jan Kerstholt
Sjef van Hulten
19 Van Tallinn naar Santiago
Zjs Dorenbosch
23 Register jaargang 17
30 De camino Norte? Niet doen !
De camino primitivo ? Doen !
Jan Galjé
33 www.santiago.nl
André Brouwer
34 Het Genootschap
Een ex libris gemaakt door de
Oekrainse kunstenaar David
Bekker. Een collector? item me,t
als thema Sint-Jacob van Peter
van der Weerdt uit Oostzaan.
PAGINA 1

TALCOBSSTAF - 2006
Flarden
De oproep in de vorige jacobsstaf om stukjes
over wandelen of$etsen in te sturen hee$ tot
een aantal leuke reacties geleid. De redactie
dankt alle inzenders en hier volgt het resultaat.
Een gedenkwaardige gebeurtenis in de
Elzas
Op 23 juli 2003 komt Walter van Kersbergen
aan in Mont-Ste. Odile in de Elzas. Ik besluit
in het voormalige klooster (nu hotel) enkele
dagen rust te nemen. Mont-Ste. Odile is gedurende
de zomer een drukbezocht bedevaartsowrd
met een kerk en enkele kapelletjes aan de
~~2nd van en boven het Rijndal. Hier hee$ men
een prachtig uitzicht over de omgeving.
Tijdens de rustperiode besluit hij hier de GR 5
te verlaten (hij was van plan de GR 5 door de
P'ogezen te vervolgen) en een minder zware
route door het dal te nemen. Echter, de komen-
de twee dagen zullen geheel anders lopen dan
h.ij had kunnen voorzien.
De 25e juli komt een groep mensen aan die
en- uitzien als pelgrims. Ik durf niet te vragen
maar het doel van de groep. Op het terras
wrordt onder het genot van een drankje het
pielgrimslied gezongen.
PAGINA 2
Uheïa,
Tous les matins nousprenons le chemin,
Tous les matins nous allonsplus loin,
jour après jour la route nous appèlle,
C'est la voie de compostelle,
Uheïa! Uheia!
E susseia,
Deus adjuva nos.
groep blijkt eveneens op de Mont-Ste.
Odile te verblijven. Op 26 juli, wanneer ik
mijn tocht wil vervolgen, word ik bij de
poort van het voormalig klooster aangespro-
ken, door, wat later blijkt, de penning-
meester André van onze regionale zustervere-
niging in de Elzas. Hij heeft de schelp op
mijn rugzak gezien en vraagt me waar ik
naartoe ga. Ik leg hem uit dat ik uit
Nederland kom en op weg ben naar Santiago
de Compostela. Verbaasd en aangenaam ver-
rast nodigt hij mij uit de groep enkele dagen
te vergezellen richting Kaysersberg.
Uitgerekend vandaag en morgen (dat is na-
tuurlijk niet geheel toevallig) zal de inaugu-
ratie van een gedeelte van de pelgrimsweg
van Straatsburg naar Belfort plaatsvinden.
Op enkele markante plaatsen op de route
zullen festiviteiten plaatsvinden. De vereni-
ging heeft voor dit project subsidie gekregen
van de Europese Unie en diverse landelijke
en lokale overheden. Het nu open te stellen
gedeelte omvat het gedeelte Straatsburg -
Ka~sersberg. Met een mengeling van Duits
en Frans en een beetje Nederlands raak ik
met enkele groepsleden in gesprek. Het eer-
ste deel van de tocht loop ik achterin met
André en bestuurslid Maurice (hij loopt als
laatste wandelaar van de groep met een
bezem). Op uitnodiging loopt ook Iréne

Strebel uit Zwitserland (een charmante dame
van over de zeventig die een klein beetje
Nederlands spreekt) mee. We raken wat ver-
der achter, omdat enkele andere groepsleden
fjaieke problemen hebben die behandeld
moeten worden. Daarom komen we te laat
voor de eerste festiviteit van vandaag, de ont-
hulling van een ingemetselde schelp in een
muur bij de kerk van Andlau. We missen he-
laas ook'hapjes en drankjes (wijn) die bij zo'n
festiviteit horen. Ik word aan de voorzitter
Jean Batist en enkele andere bestuursleden
van de vereniging
voorgesteld.
een groep van circa
- .
veertig personen door de bekende wijnstreek
richting Ribeauvillé. In dit aardige stadje
worden we in het prachtige raadhuis door de
burgemeester ontvangen. We luisteren onder
het genot van een drankje naar enkele toe-
spraken. Ik begrijp er niet veel van, maar de
voorzitter verwijst in antwoord op de toe-
spraak van de burgemeester naar mijn aan-
wezigheid. Ik ben immers de eerste pelgrim
op weg naar Santiago de Compostela die
deze weg volgt!
JACOBSSTAF - 2006
over me heen laten gaan en mag niets doen
en niets betalen. Wat later op de avond wordt
er een vergadering belegd om de gebeurtenis-
sen van de dag door te nemen. Ik beloof in
de rondvraag in mijn beste Duits dat ik te zij-
ner tijd een stukje zal schrijven in 'onze
Jacobsstaf' over deze belevenis. (Wel wat laat,
maar het is er nu toch van gekomen.)
De volgende dag wordt de tocht voortgeziet
richting Kaysersberg. Het landschap is ongeveer
hetzelfde als de vorige - dag. - Omdat in de
loop van de dag de
a ;pf-

pelgrim betaamt', mijn tocht te voet zal ver-
volgen. Bestuurslid Maurice, die het gebied
op zijn duimpje kent, zal me vergezellen. Het
weer blijkt mee te vallen, het blijft bij een
enkel buitje. We wandelen langs de stads-
poort van het bekende wijnstadje Riq~ewihr.~
Verderop proberen we een afkorting steil
naar beneden, dwars door de wijnvelden. We
moeten na enige tijd de beoogde afkorting
onverrichterzake afbreken en het oorspron-
kelijke pad vervolgen. Ondanks deze tegen-
slag komen we ruim op tijd (de groep is zelfs
nog niet gearriveerd) in Kaysersberg aan.
Even later, horen we ze, het pelgrimslied zin-
gend, reeds van ver aankomen.
De festiviteit omvar de onthulling van een
monument(je) op een plein in Kaysersberg.
Het monument(je) is omringd - door een aantal
kaarsen in de vorm van schelpen en wordt
door de plaatselijke geestelijke flestelijk ingewijd.
Ook bij deze festiviteit zijn enkele notabelen
aanwezig die hun zegje doen. Ik word
ge:ïnterviewd door de eveneens aanwezige -
pers. Er wordt soep in van brood gemaakte
kommen geserveerd. Enkele aanwezigen vragen
me waar ik de nacht doorbreng. Ik heb
nog geen verblijf geregeld, maar dat lijkt
gelen probleem aangezien er voldoende overna~htingsmo~elijkheden
zijn. Evenals
Riibeauvillé is ook Kaysersberg nogal toeristisch.
Ik word door een aantal mensen desondanks
uitgenodigd voor verblijf voor de
nacht. Na doop van de festiviteiten neem ik
dankbaar en met een goed gevoel, afscheid
van de groep. De directrice van het 'Ofice du
Toiurisme'van Kaysersberg, die ook bij voornoemde
onthulling aanwezig is en tevens eigenaar
is van een van de plaatselijke hotels,
biedt me een kamer met ontbijt in haar hotel
aan. De plaatselijke arts, Jacques Cogitore,
en. zijn vrouw tronen me vervolgens mee naar
de: kerk in het centrum van Kaysersberg en
tomen me het prachtige, in hout gesneden
beceld van St.-Jacob uit 1523. Hierna nemen
PAGINA 4
ze mij in de auto mee naar hun mooi gelegen
woning, temidden van de bergen (tevens
Chambre d'hôte) in Lapoutroie, circa tien ki-
lometer vanaf Kaysersberg. Tijdens de
avondmaaltijd met het gezin worden zelfs
mijn vuile kleren gewassen en gedroogd.
Jacques geeft me nuttige adviezen mee voor
onderweg en brengt me na doop van de ge-
zellige avond met de auto terug naar het
hotel in Kaysersberg. Na een heerlijk bad,
een goede nachtrust en een ontbijt in het
hotel vervolg ik de volgende dag solo mijn
weg. Al met al een leuke belevenis op 'mijn
weg' naar Santiago de Compostela, die ik
niet licht zal vergeten.
Walter R.M. van Kersbergen
Jacobus aan de Donau Radweg
In juli 2005 heeftJosé Wienk samen met haar
man het eerste traject van deze beroemde route
ge$etst. Weliswaar niet privé, maar met een
fietsvakantiereis. Enige weken voor vertrek
kreeg zij al het routeboekje toegestuurd, zodat
zij, wat Jacobus betreft, beslagen ten ijs zouden
komen. Alle plaatsen aan de route werden op-
gezocht in: Der Weg nach Santiago van
Wolfgdng Lipp. Haar Tacobusbijbel' als het
Zuid-Duitsland betreft. De oogst bleek bedroe-
vend weinig..
Het plaatsje Allmendshofen ten zuiden van
ons startpunt Donaueschingen heeft wel een

St.Jakobkirche, maar bleek helaas voor ons
niet haalbaar te zijn. Dankzij onze avontuur-
lijke inborst namen we te Immendingen het
alternatief dóór het stadje via een steile brug
over het spoor. Daar stonden we plotseling
oog in oog met het beschilderde pand:
Ehemaliger St.Blasianer Gutshof, A.D. 1322.
In de hoofdschildering waren Jakobus en
Blasius met in hun midden een enorm wa-
penschild te zien. Een ommetje loont!
In het plaatsje Nendingen aan de overkant
"/ van de Donau, luttele honderden meters
van onze route, wacht ons de
TACOBSSTAF - 2006
Vlakbij Ersingen ligt aan de andere kant van
de Donau het plaatsje Oberdi~chin~en en
mijn 'bijbel' leert me dat daar nog niet zo
heel lang geleden de 'Jakobsbrunnen' een
nieuwe outfit gekregen heeft. Jacobus zelf
houdt er pauze en nodigt
elke pelgrim
uit hetzelfde DonauwOrth
te doen.
Ais ik
Dillingen
Gundefingen r
niet
'
zo'n
Buriafingen
kerk St.Peter und Jakob. Zelden Oberdischingen , haast hafd
zo'n zoete gehad, was ik na
Jacobus de klim omhoog,
gezien! gezellig even naast hem
Sigmaringen
Riedlingen komen zitten. Maar ja, de bus
wacht niet.. .
Mbhlheim
Donaueschingen Nendingen In Ulm regent het dat het giet. De bus werd
Inimendingen in het centrum geparkeerd, zodat ieder zich
Gelukkig
staat hij heldhaftiger afgebeeld in een van de
apostelmedaillons. In deze kerk steekt uit de
muur boven de doopvont een fraaie sculp-
tuur van de Doop van Christus. Op de wolk
hierboven, ook uit de muur komend, ligt
God de Vader dit tafereel welwillend te be-
zien.
Via een steile klim naar Aitstadt Muhlheim
komen we bij de oude St.Martinkirche,
waarvan we de toren reeds van verre zagen.
In de kerk bevindt zich een geheel beschil-
derd, vlak plafond. We zien diverse episodes
uit het leven van Christus. Eén daarvan stelt,
volgens mij, de uitzending van de apostelen
voor; in degene met een ruime tas zou
Jacobus te herkennen zijn. Er staat ook van
alles bijgeschreven.
kon reppen naar de Munster waar het binnen
tenminste droog was. Jacobus staat er fier in
grijze steen aan de pilaar. Jammer dat je niet
dichter bij het schitterende Hutzaltaar kunt
komen, waarop je op het linkerzijluik de
kleine Jacobus met zijn schoolwerkje in de
hand kunt zien. Gelukkig waren er kaarten!
In de Konditorei, waar we wat gebruikten,
lag de krant van maandag 25 juli met wel
een, voor ons, zeer toepasselijke aanhef
&.Jakob bat seinen Patron wieder. De vorige
dag was het groot feest in het plaatsje
Burlafingen, ongeveer vijf -kilometer ten
Oosten van Ulm. De oude Rooms-
Katholieke St.Jakob, vanaf 11 juli 1965 als
evangelische kerk ingewijd, kreeg toen alleen
zijn patroon niet mee. Deze houten Jacobus
bleef in katholieke handen, maar verhuisde
ook niet mee naar de nieuwe rooms-katho-
lieke Konradskirche. Enkele jaren geleden
had de evangelische pastor deze oude houten
PAGINA j

IALCOBSSTAF - 2006
Jacobus bij zijn rooms-katholieke collega op
een trap zien staan. Later belandde het beeld
zelfs op zolder. Maar deze dag werd St.Jakob
door de Konradsparochie als langdurige leeng,ave
aan de Jakobsgemeente geschonken.
Sinds gisteren staat haar eigen houten
St.Jakob weer in de reeds in 1275
kleine kerk in de Thalfinger StraBe te pronk~en.
Als het niet zo lang geregend had, waren
wij er zeker langs gefietst. Ons deel van de
Donau Radweg eindigde in Donauwörth.
José Wienk
IYZ 2005 wandelden Alberdina Bakker en haar
man Gossen van Maastricht naar Cbdlons en
Champagne. Bij voorkeur overnachtten zij op
campings ofparticuliere terreinen. Zo nu en
dm maakten zij gebruik van andere slaapgelegenheden.
Alberdina maakte van elke dag een
verslag. Onderstaand volgt de confrontatie met
een zwarte waakhond op 23 mei 2005.
vaarlijk als we naar de deur toegaan. Zijn
haren staan recht overeind. "We moeten hem
afleiden. Daar ligt een bal!" Gossen gooit de
bal weg. De hond begint met zijn staart te
zwaaien. "Aai hem over zijn kop," zegt hij. Ik
steek mijn hand uit. Nog net op tijd kan ik
mijn hand terugtrekken: "Hap," zegt de
hond.
Door het keukenraam zien we ons ontbijt
staan. Ik roep luidkeels: "Help, please, help
me, Ie chien, nous sommes dans le jardin!"
Geen enkele reactie. We spreken af dat een
van ons moet proberen te ontsnappen om
hul^ te halen. Als de aandacht van de hond
even verslapt, neemt Gossen een sprint en
rukt de deur open. Ik blijf alleen in de tuin
achter. De hond is weer waakzaam.
Nauwlettend houdt hij mij in de gaten. Het
huilen staat mij nader dan het lachen.
Eindelijk hoor ik stemmen, de deur gaat
open. Daar komt Gossen samen met een
vrouw aanlopen. De tranen rollen over mijn
wangen. De vrouw komt op mij af en wil de
armen om mij heenslaan, maar ik ren naar
mijn man toe. Zij troost en vraagt: "Willen
jullie een kopje koffie voor de schrik?" We
vertellen dat ons eten in de keuken staat.
"Oh, zijn jullie pelgrims." De vrouw maakt
ook de keukendeur voor ons open.
Aan de ontbijttafel vertelt Gossen zijn bele-
Heerlijk geslapen op een matras op de grond.
Nu eerst douchen, onze rugzakken inpakken
en dan vlug naar beneden voor het ontbijt.
De keukendeur zit op slot. We dwalen door
het gebouw, trap op, trap af. Weet je wat?
Misschien is er iemand in de tuin.
Dat hadden we beter niet kunnen doen. We
kcomen oog in oog te staan met een grote,
zwarte waakhond. Het beest zit aan een lange
ketting. Terug kunnen we niet, hij gromt ver- De voormalige klooxterboerderij
PALGINA 6

venissen. Hoe hij werd verwezen naar de
naastgelegen voormalige kloosterboerderij.
Hoe hij de boerin moest uileggen wat er pre-
cies aan de hand was. Het was natuurlijk wel
een heel vreemd verhaal. Ondertussen laten
wij ons het ontbijt goed smaken.
Zelfgemaakte jam, honing, bruin brood,
melk en koffie. Alles gaat naar binnen, er
blijft geen kruimel liggen.
Gossen moet nog - even naar de boerin om
geld te wisselen voor de vrije bijdrage. De
boerin vertelt hem dat haar man nog maar
een paar weken te leven heeft. Hij heeft longkanker.
"Bid voor ons," vraagt ze Gossen. "Ik
heb gezegd dat God haar zal helpen. Wist
niet zo goed wat ik moest zeggen." Zoiets
raakt je, zo'n geloof. - Mooi om zo'n vertrouwen
te hebben.
We gaan nog even de kerk bekijken. Een gebouw
waar wordt !gebeden, geleden en geloofd,
al eeuwenlang.
Alberdina Bakker
TACOBSSTAF - 2006
29 augustus, Maastricht
Ik ben al aardig gewend aan het alleen lopen.
7 september, Renwez (Fr.)
Het alleen zijn is me de afgelopen dagen niet
altijd meegevallen.
15 september, Vitry-le-Francois (Fr.)
Onderweg komt de vraag bij me op of ik hlet
lopen van deze tocht wel leuk genoeg vind
om er nog tweeënhalve maand mee door te
gaan. Het dag en nacht alleen zijn is anders
dan ik verwacht had. Het begint er op te lij-
ken dat ik elke dag in een ander decor het-
zelfde programma afwerk: opstaan - ontbij-
ten - evententueel boodschappen doen -
lopen - overnachtingsplaats zoeken - kleren
wassen - eten - slapen.
16 september, Vitry-Ie-Francois (Fr.)
Ik besluit te stoppen. Ik heb de planning en
de kaart nog eens bekeken en het vooruit-
zicht om nog elf weken door te gaan met iets
dat ik eigenlijk niet meer leuk vind, is weinig
aantrekkelijk.
l '-/september, Nijmegen
Ik ben tevreden over het genomen besluit,
maar de teleurstelling over het feit dat de
tocht heel anders was dan ik me had voorge-
steld, is groot.
1 oktober, Nijmegen
Ik heb besloten mijn pelgrimstocht voort te
zetten vanaf St.-Jean-Pied-de-Port, in de ver-
wachting dat het dag en nacht alleen zijn (wat
Op weg.. . terug en.. . opnieuw op weg! me in Noord-Frankrijk zo zwaar viel) daar
minder zal zijn.
]o Peeters ging in het najaar van 2005 op pel-
grimstocht. Gaandeweg komt bij hem de vraag 6 oktober, St.-Jean-Pied-de-Port
op is dit nog wel leuk, elke dag het zelfde pro- Ik begeef me naar de refuge van het Franse
gramma in een ander decor. Hij besloot te stop- genootschap. Als de ontvangst die me daar
pen, maar ging enkele weken later toch weer op ten deel valt representatief is voor alle refugi-
stap. o's waar ik ga overnachten, ga ik een mooie
PAGINA 7

TACOBSSTAF - 2006
tijd tegemoet. Hier ben ik niet iemand die,
zloals in België en Noord-Frankrijk, voor een
nachtje een kamer huurt, soms voor veel
geld. Maar hier ben ik een pelgrim die wel-
kom wordt geheten.
21 oktober, Sahagun
'P am just a lonely pilgrim', schalt er uit de
luidsprekers. Het is Bruce Springsteen en het
lijkt wel of hij het voor mij zingt.
Ik ben nu vijftien dagen onderweg in Spanje.
Het gaat zeer voorspoedig. Ik vind het nog
even geweldig als op de eerste dag (hoewel ik
net twee regendagen achter de rug heb).
Elke dag is er weer de keuze en de afweging
tussen op eigen houtje bezig zijn en gezel-
schap krijgen of opzoeken. Lopen doe ik al-
tijd in mijn eentje. Maar vrijwel in elke bar,
restaurant of refugio tref ik mede-pelgrims,
waar ik al dan niet bij kan aansluiten. Vier
keer heb ik in de afgelopen vijftien dagen al-
lieen zitten eten. Soms omdat het zo uit-
ham, soms omdat ik daar meer zin in had
dan bij anderen aanschuiven.
29 oktober, Ferreiros
Nog een dag of drie te gaan. Ik neem me
vroor deze dagen zo veel mogelijk alleen te
llopen (dat is er al een aantal dagen niet van
gekomen), zodat ik op mijn gemak kan
terugblikken op de afgelopen weken. Ook de
binnenkomst in Santiago lijkt me fantastisch
om alleen te doen.
Jo Peeters
Het volledige verslag van mijn pelgrimstocht is te vin-
den op www.familie-peeters.nl
Ontmoetingen
Iln 2001 $etste Jan van Rest samen met zijn
tochtgenote naar Santiago de Compostela
Soms heel bijzondere, zoals die met de
waardin in Midden-Frankrijk, die toen wij
vertrokken ons
€ 10 toeschoof om voor haar in Santiago de
Compostela een kaarsje op te steken. Of met
de man die ons bij Fromista vertelde waarom
hij in Vézelay tot tranen toe geëmotioneerd
raakte. Verrassende ontmoetingen ook met
onverwacht 'opduikende' bekenden die even-
eens de camino gingen.
Overigens zijn de ontmoetingen van fietsen-
de pelgrims meestal wat oppervlakkiger dan
die van de wandelaar, denken wij. Dat zit m
in de wijze van reizen. De fietser ontmoet als
het ware meer in het voorbijgaan.
Maar beiden ontkomen niet aan de ontmoe-
ting met zichzelf. Hoewel Jeanne en ik elkaar
regelmatig zien, rijd je al met al toch uren-
lang alleen. Volop tijd dus om over allerlei
zaken na te denken. Niet in het minst over
jezelf, je leven, je plaats in je gezin, in de
maatschappij. Wie ben ik? Waarom dat
getob in de eerste weken van de fietstocht?
Waarom die twijfels? Als je spullen in orde
zijn en je conditie mankeert niets, waarom
zou je je dan zorgen maken? Waarom fiets ik
hier? Ik zoek dé reden, maar ik vind haar
niet. Is er wel een (één) reden?
In ons geval is er ook de ontmoeting met el-
kaar. Je staat er samen voor, samen overwin je
moeilijkheden en samen bereik je het eind-

Portomarin, pel@msontmoeting Foto: Eeleke Huijben
doel. Dit schept een heel speciale band.
Wekenlang, 24 uur per dag, op elkaar aange-
wezen zijn. Vooraf zijn geen afspraken ge-
maakt, want we weten zonder meer wat we
aan elkaar hebben. Getweeën waren we aan-
gewezen op de omgeving. Op de onbekende,
meestal heel vriendelijke mensen, die wij
onderweg aanspraken voor onze behoeften
aan voedsel, drinken en onderdak. Deze
waardevolle ervaringen blijven ons voor altijd
bij. De zes weken die wij met elkaar actief
doorbrachten, daarbij voortdurend nieuwe
indrukken verwerkend, zijn voor ons een
verrijking van het leven.
'Jullie huwelijk is in feite weer helemaal
nieuw,' zei een vriend van ons, toen wij hem
over onze belevenissen vertelden. We denken
dat hij gelijk heeft.
De thuisblijver naar Santiago
Mijn vrouw, zegt G. Rijkers is van plan om
in april te vertrekken om de tocht te voet te
gaan maken en hij is dus de thuisblijver. Zijn
gedachten en ervaringen vertrouwt hij aan het
papier toe en een reactie van de kant van de
lezer stelt hij zeer op prijs.
Mijn vrouw wandelt. Mijn vrouw wandelt
TACOBSSTAF - 2006
veel, erg veel. Een aantal jaren ge-
leden deed ze dat voor een reisor-
ganisatie, betaald en wel. Maar nu
alleen nog maar voor haar plezier.
Een jaar geleden, eind 20014,
begon bij haar het plan post te
vatten om naar Santiago de
Compostela te gaan lopen. Mijn
ervaringen na ruim 35 jaar huwe-
lijk hebben geleerd dat zo'n plan
dan ook wel doorgaat. Die bede-
vaart van haar komt er. Dat is al-
leen een kwestie van tijd. In eerste
instantie was ik de enige die op de
hoogte werd !gesteld van haar voornemen om
dit te gaan doen. Maar na enige tijd vertelde
ze haar plannen aan meer mensen en de
meeste reageerden hier heel positief op. Als je
zoiets gaat ondernemen, dan doe je dat niet
lichtvaardig, maar weloverwogen na lang na-
denken en praten met mensen uit je omge-
ving die je goed kennen. Gaandeweg krijgt je
plan een plaatsje in je eigen leven en dat van
je partner, want dat is de thuisblijver naar
Santiago.
De voettocht van Ida naar Santiago wordt
háár verhaal. Wat u nu leest, is het verhaal
van 'de thuisblijver naar Santiago de
Compostela'.
In het verleden wandelden Ida en ik veel
samen, gewoon zoals zovelen, ongeorgani-
seerd en geheel vrijblijvend, maar altijd met
veel plezier. Voor Ida kreeg het wandelen een
buitengewoon leuke dimensie toen ze voor
een reisorganisatie die zich gespecialiseerd
heeft in avontuurlijke wandelreizen en lichte
expedities, deze kon begeleiden. Na een paar
jaartjes in Frankrijk en Engeland als chauf-
feur-kok te hebben gewerkt, begonnen voor
haar de jaren van wandelreizen leiden, iets
wat nooit lijden werd.
Toen onze kinderen ervoor zorgden dat wij
PAGINA 9

JACOBSSTAF - 2006
opa en oma werden, nam Ida het besluit om
de wandelreizen te laten voor wat ze waren,
omdat ze zo veel mogelijk van de Meinkinde-
ren wilde gaan genieten. Nu zijn we in-
middels vijf jaar en vier kleinkinderen verder,
toch bij Ida blijkt het wandelbloed nog
steeds te kruipen waar het niet gaan kan, met
als resultaat de plannen om deze, voor haar
ultieme, wandeling te gaan maken. Vanaf het
eerste moment heb ik me voorgenomen om
haar hierin op alle, voor mij mogelijke ma-
nieren, te steunen.
Gevoelens van jaloezie heb ik nooit gehad of
gekend. Maar nu heb ik een heel klein beetje
last van deze gevoelens. Niet in ernstige
mate, maar toch een onmiskenbaar ,gevoel -
van 'dat had ik ook nog graag een keertje willlen
doen'. De realiteit gebiedt mij echter om
meteen maar te zeggen dat dit voor mij absoluut
niet meer weggelegd is vanwege mijn
ernstige knie- en heupproblemen. In de toekomst
zal een of andere chirurg hier wel een
technische oplossing voor bedenken, maar ik
wind niet dat ik Ida daarop moet laten wachten.
Daarnaast hoorde Ida van een goede bekende
dat die haar voornemen om naar
Santiago te lopen voor eeuwig in de ijskast
heeft moeten zetten, omdat ook zij lichamelijke
Machten heeft gekregen. Nu gaan doen
dus!
Daarom vind ik het voor mezelf beter om als
thuisblijver hiervan zo veel mogelijk te genieten
door Ida lekker mee te helpen met haar
woorbereidingen. Een goede schaakvriend
wan me, Chris Brouwers, een van de inmiddels
vele mensen uit onze omgeving die
op de hoogte zijn van Ida's plan, gaf me een
aantal exemplaren van 'de Jacobsstaj'' mee
voor Ida, om eens door te lezen zodat ze een
indruk kon krijgen van de tocht die ze voornemens
is te maken. Ik wist niet dat Chris de
laatste 800 kilometer naar Santiago zelf in
2003 tijdens een vakantie gelopen heeft en
PAGINA 10
lid was van het Nederlands Genootschap van
Sint-Jacob. Schakers praten nu eenmaal meer
over partijstellingen dan over een bedevaart.
De eerste beslissing
De datum van vertrek zal zijn 2 of 9 april
2006. De definitieve beslissing daarover is
nog niet genomen, maar de eerste stap is al
gezet.
Het eerste, telefonische contact is geweest
met Maria van Hassel-Maas, contactpersoon
van de regio Breda-Tilburg. Het aanmel-
dingsformulier voor het lidmaatschap van
het Genootschap lag enige dagen later in
onze brievenbus. Het invullen van dit for-
mulier heeft bij Ida veel emoties losgemaakt.
Ik herinner mij dat nog zeer goed, want ze
belde mij daarover op. Zelf zat ik die bewuste
zondagmiddag aan de waterkant om te pro-
beren een karper in mijn leugen te laten ge-
loven. Voor mij was dit telefoontje voldoen-
de reden om mijn hengel in te halen en naar
huis te gaan. Het formulier zat in een dicht-
geplakte enveloppe; we besloten om hem
samen naar de brievenbus te brengen.
5 november 2005. Vanmiddag ben ik met
Ida naar haar eerste bijeenkomst van 'het
Genootschap' geweest. Eigenlijk zijn deze
bijeenkomsten alleen voor leden, maar toch
mocht ik als niet-lid aanwezig zijn en werd
door iedereen behandeld alsof ik wel lid was.
Misschien denkt u 'Nou én?' maar voor mij
was het een bevestiging van iets wat ik eigen-
lijk al lang wist. Wandelaars en ook fietsers
zijn vrijwel altijd en overal in staat om ge-
makkelijk contacten te leggen en hun erva-
ringen met anderen te delen. Op zo'n bijeen-
komst krijg je te maken met wandelaars en
fietsers, twee totaal verschillende gilden die
elkaar niet voor de voeten rijden en ook niet
in de wielen lopen. Heel veel informatie
wordt er mondeling over je uitgestrooid door
mensen die de tocht al gemaakt hebben. Veel

dingen klinken je bekend in de oren, maar
ook praktische tips die je zelf nog niet wist,
worden uitgewisseld. Dit alles in een uiter-
mate ontspannen sfeer. Bij de rondvraag aan
het eind van de bijeenkomst leg ik de aanwe-
zigen uit dat ik iets op papier wil zetten als
thuisblijver. Tot mijn verbazing schijnt dit in
het verleden niet vaak voorgekomen te zijn.
Enfin, u leest nu in elk geval mijn, vaak niet
echt samenhangende, relaas als 'Thuisblijver
naar Santiago.
Wandelen voor onze kleindochter
De tocht naar Santiago is Ida niet ingegeven - -
door religieuze beweegredenen, maar zuiver
om het lopen op zich. Ida loopt alleen maar
voor zich zelf, al wil ze wel in overweging - -
nemen om 'ergens voor te gaan lopen'. Ze wil
echter niet gesponsord worden. Gisteravond
hebben we nog even gekeken waar Le Puy
ligt, omdat die plaats erg bekend is bij de
Santiagogangers en voorlopig het eerste grote
doel is in de voorbereidingen. Le Puy dus,
een plaatsnaam die hier de komende tijd heel
vaak zal vallen.
's Middags weer gesproken over wat er allemaal
moet gebeuren als voorbereiding. Ook
kwam het 'voor wie of wat loop je nu eigenlijk?'
weer ter sprake.
Ida zei dat ze eigenlijk
wel voor mij en onze
kinderen en kleinkinderen
wilde gaan
lopen, met een speciale
intentie voor Janiek,
onze jongste kleindochter.
Zij lijdt aan
het syndroom van
Noonam en is soms
best ons zorgenkindje.
Lijkt mij een prima
idee.
Dinsdag 15 november.
Vandaag zijn we samen
- -
JACOBSSTAF - 2006
naar Breda geweest om eens rond te neuzen
-
en ideetjes op te doen van wat er allemaal
mee moet. Omdat ze er in het verleden
ruime ervaring mee opgedaan heeft, zit het
bij Ida allemaal wel in haar koppie, maar het
is goed om ook eens wat rond te kijken en uit
te zien naar spullen die je nog nodig hebt,
zoals een lichtgewicht slaapzak en thermisch
ondergoed. In een reisboekenwinkel vond ze
een uitgave van de Topo Actief Wandelgids
met veel informatie over het eerste deel van
haar tocht. De titel is GR 654 St.
Jacobsroute, de weg van Vézelay, een uit het
Frans vertaalde routebeschrijving van Namen
naar Névers. Zelf kocht ik twee Michelin-
kaarten, één van Frankrijk (daar staat het
grootste gedeelte van Noord-België ook op)
en één van Spanje. Die wil ik in de huiska-
mer aan de muur hangen, zodat ik haar tij-
dens haar tocht door middel van vlaggetjes
op de landkaart kan volgen. Ook kan ik zo
de vele binnenlopers, die-ik dan ongetwijfeld
zal hebben, uitleggen tot hoever Ida dan is
gevorderd.
G. Rijkers
girijkers@planet.nl
PAGINA 11

JIACOBSSTAF - 2006
Meseta in maart
de grijze lucht hangt laag boven het lege land
de kilte is tot in mijn botten doorgedrongen
de regen valt gestaag vanaf Tardajos
en kleffe Mei zuigt gulzig aan mijn schoenen
gezwollen is de rio van Hornillos
de bar is net als vorig jaar weer dicht
is dit moeras het pad? dit drijfzand de camino?
wordt het Hontanas of toch maar Castrojeriz?
mijn poncho heeft allang zijn pogen opgegeven
heb ik nu tot mijn nek in een rivier gestaan?
geen mens waagt zich vandaag op deze wegen
die van Sambol heeft fijn zijn kachel aan
de kosmos trekt zich rond mijn leden samen
't heelal wordt niet veel ruimer dan mijn huid
geen voorjaarsstorm of lentehoosbui kan mij raken
in de onkwetsbaarheid van mijn verborgen kluis
pas wie hier al zijn weerstanden heeft opgegeven
en milde koestering voor later heeft bewaard
mag de onttakelde magie beleven
van de meseta op een dag in maart
Jun Galje'

Weg of doel?
Ruimte voor de religieuze betekenis van de tocht
Dit artikel is ingegeven door de jarenlange in-
doctrinatie van hen die het doel niet willen leg-
gen bij het (vermeende) graf van de Heilige
Jacobus, maar bij de ervaringen die onderweg
z+ opgedaan, bij de Weg zelf:
ik wil begrijpen, vanuit de zeer korte erva-
ringstijd van het Nederhnds Genootschap (pas
20 jaar) en van de reacties van hen die de tocht
naar Santiago de Compostela gemaakt hebben,
dat de weg naar Santiago zeer indrukwekkend
is. Zelfheb ik de pelgrimstocht drie keer mogen
maken. Ik hoop vanaf dit jaar, mijn pensioen-
jaar, in de gelegenheid te zijn Santiago elk jaar
te mogen bereiken.
Respect voor alle motieven
De ontmoetingen onderweg, het vrij zijn, de
onverwachte perspectieven die geboden wor-
den, het weg-zijn van de zo vertrouwde eigen
sociaal-psychische omgeving, de imposantie
van de prachtige kerken (maar zijn dat alleen
nog objecten die we als toerist en museum-
bezoeker bekijken of ondergaan we daarin
ook nog iets anders dat langer doorwerkt in
ons leven?) en de natuur raken mensen diep.
Dat mag beleefd worden, gezegd worden.
Daarvoor mag respect opgebracht worden.
Maar heeft Santiago zelf dan helemaal geen
religieuze betekenis meer? Is er dan werkelijk
geen enkeling meer te vinden die omwille
van religieuze motieven op weg gaat? Moeten
we onder het juk door van hen die enkel de
weg als doel propageren of mag er nog plaats
zijn voor mensen die door het op weg zijn
naar Santiago de weg (terug)vinden naar
God? Er zou immers geen weg naar Santiago
zijn zonder de Heilige Jacobus!
JACOBSSTAF - 2006
René Heinricbs
Als we alleen maar naar Santiago gaan omdat
de weg het doel is, dan is dus het onderweg
zijn het doel. Het mensbeeld dat hieronder
ligt, is er een van een mens die zich niet kan
overgeven aan een hogere zaak. Een mens (die
steeds maar weer zoekende is; die nooit kan
zeggen dat hijlzij het geluk, de vrede gevon-
den heeft. Dit is dan toch wel een depressief
makend mensbeeld.
We informeren mensen dat ze bij het piel-
grimsbureau in Santiago de Compostela bij
motivatie 'Religioso' moeten invullen, opdat
ze de Compostela krijgen. Niet vanwege de
aflaten (de vermindering van zonden die
mensen hebben ten opzichte van God), maar
om de trofee, het bewijs dat men de weg, of
een gedeelte van de weg, heeft afgelegd, mee
naar huis te kunnen nemen.
Maar we weten allen dat er veel meer gebeurt
met mensen onder de sterrenweg (raar weer,
een woord dat wijst op de religieuze lading
van de route). Zie de verslagen, de weten-
schappelijke onderzoeken (o.a. De ziel gaat
te voet van Martijn van Zon). We willen
bijna allemaal dat 'bijzondere' van de camino
behouden in ons leven als we thuis zijn
teruggekeerd. We slagen er maar zeer !gede'el-
telijk in.
Wat is dat toch, dat we in Nederland terug-
schrikken om de religieuze lading van de weg
naar Compostela voor het voetlicht te bren-
gen? Is dat de frustratie die mensen met de
kerken hebben opgelopen? Is dat de afkeer
die veroorzaakt wordt door hen die de religie,
terecht of ten onrechte, de schuld geven van
allerlei conflicten in de wereld? Is dat de he-
donistische levensstijl?
PAGINA 13

JACOBSSTAF - 2006
Pelgrimszegen van het Genootschap
Is het niet vreemd dat een pelgrimszegen niet
door het Nederlands Genootschap geïniti-
eerd kan worden, maar dat deze is uitbesteed
aan de Broederschap in Roermond (waar-
vroor overigens mijn respect)? Dit in tegen-
stelling tot het Vlaams Genootschap (ook
een seculier instituut dat niet gekoppeld is
aan de katholieke kerk), waar meer dan drie-
honderd pelgrims jaarlijks de pelgrimszegen
krijgen bij gelegenheid van de voorjaarsver-
gadering
Waarom wel heel specifieke aandacht voor
pelgrimswegen, de technische voorbereiding,
de bibliotheek, maar zoveel schroom om het
religieuze aspect van de weg onder de aandacht
te brengen? Dus bewust onder de aandacht
te brengen? Ik weet best dat er bijvoorbeeld
96 exemplaren van het Gebedenboekje
in 2005 verkocht zijn! Ja, ik weet wel dat het
Nederlands Genootschap geen kerkelijke instelling
is. Dat vind ik ook juist, want de weg
is van velen, ook van niet-kerkelijke mensen.En
dat de zeggenschap over de route ligt
bij de verschillende provincies en de staat is
goed. Maar de schroom, zelfs
u
de afkeer van het religieuze,
vind ik merkwaardig en niet
-
goed te keuren. Net zoals er
binnen ons Genootschap
ruimte moet zijn om alle ande-
re aspecten te bevorderen, zo
mag er ruimte zijn om het reli-
gieuze aspect onder woorden te
brengen. Ook al is het
Genootschap een seculier insti-
tuut!
De religieuze mens verdient die
aandacht binnen de bijeen-
komsten van het Genootschap.
Daarvoor mag dan de andere
groep ook respect opbrengen.
Als dat niet kan, dan moet ik
constateren dat de religieuze
mens binnen het en oot scha^
gedriscimineerd wordt en is het
Genootschap daarvoor opge-
richt?
Voor hen die dit jaar op pad
gaan, vraag ik God's Zegen
over uw pad en een behouden
thuiskomst.
René Heinrichs is pastor en be-
stuurslid van het Genootschap.

De grenzen van een pelgrim
Wanneer wordt een avontuurlijk fietstochtje
een pelgrimage? Bij de bepaalde hoeveelheid
kilometers voor het Credencial? Waar wordt
afiien een spirituele kwestie? Moet of mag je
!gereformeerd, rooms-katholiek of atheïst
zijn? Wat doet een inwoner van Erasmus'
stad als hij via Mohammed Jacobus, zijn
naamgenoot, opzoekt? Of gaat het toch om
de ultieme grens: het voor-christelijke
Finisterre? Waar komt hij zijn grenzen tegen?
Het zijn nieuwe vragen die ik me stel tussen
twee pelgrimstochten door. Zo worstelde ik
met die vragen toen ik in 2001 op weg was
naar de stad van Jacobus. Wat bedoeld was
als avontuur, werd een pelgrimstocht.
Hoewel, ben je dat wel als je vanwege je eer-
der gekochte vliegticket een stukje moet trei-
nen, niet gelooft in die beenderen van die
apostel, maar je sindsdien wel realiseert dat er
een leven is vóór en ná Santiago?
Hij droogde zijn tranen bij het Cruz de
Ferro, kuste de mantel van Jacobus en schreef
een reisverslag. Toch waren de grenzen niet
bereikt en hij ging vier jaar sparen voor sab-
batsverlof om in 2006 opnieuw te gaan ont-
dekken waar de grenzen dan wél liggen. Er
zijn nieuwe, actuele vragen bijgekomen.
Zal hij pelgrim worden als hij een omweg
neemt, die van 'onbegrensd fietsen' over
Barcelona, Sevilla, de Zilverroute naar
Santiago? Wordt hij het onderweg wanneer
hij pijn lijdt, geen slaapplaats vindt, afziet, fi-
losofeert, juicht of huilt van eenzaamheid?
Wanneer de mistral of de hitte van de braad-
pan van Europa hem vellen? Krijgt hij die er-
varing in die startplaatsen van pelgrims, zoals
JACOBSSTAF - 2006
Column
Vézelay, Le Puy, Sevilla of daar waar de islam
duizend jaar lang de christenen bevocht bij
Saint-Guilhem-le-Desert, Roncesvalles,
Poitiers, Granada en een heel andere hadj
kent?
De reis als een metafoor van zijn leven, want
opgevoed als gereformeerde in een dorpje,
ging hij studeren en werken in de eens tole-
rante en multiculturele stad van Erasmus als
docent geschiedenis. Hij werkte met moslim-
jongeren en geeft nu geschiedenis aan pabo-
studenten, de toekomstige cultuuroverdra-
gers. Deze reis gaat via de Mozarabische
steden naar het rooms-katholieke sterren-
veld, maar ook weer terug naar de suburbs
van Rotterdam. Maar is deze stad dan nog
wel zo tolerant en welke cultuur wordt daar
overgedragen?
Plannen zijn eenvoudig te maken, grenzen
snel uitgetekend. Maar ben je pelgrikaf als
je het doel niet haalt, gewoon door een slijm-
beursontsteking in je knieën of een ongeluk
onderweg?
Ben je alleen pelgrim als je boete doet, je cae-
ditcard thuislaat, bidt, trouw je kaart van het
Genootschap stempelt en aan'het eind van de
rit een mooie spirituele rechtvaardiging ver-
telt aan de lieftallige Spaanse die beslist over
je Credencial? Stel dat hij de steen uit de tuin
van zijn overleden vader nu eens niet bij het
Cruz de Ferro van zich af kan werpen?
Misschien komen we dit jaar te weten waar
de grenzen van een pelgrim in verleden,
heden en toekomst liggen.
John van Vliet
PAGINA 15

JACOBSSTAF - 2006
Jacobusboek
Hemvan Stokmans
Christoph Kuhn: Die Pilgerfahrt nach Wat de regio Midden-Duitsland betreft ver-
Santiago de Compostela. Geschichte, Kunst melden o.a. de Annalen van het kiooster St.
und Spiritualitat. Herausgegeben von Jakobus in Pegau (Kreis Leipziger Land) voor
Christoph Kuhn. Plöttner-Verlag-Leipzig, het eerst de pelgrimage naar Santiago de
2005. ISBN 3-938442-01-8. Omvang: Compostela, medio 12e eeuw.
19xl2x1,j cm. 175 pagina's. Prijs: £ 14.90.
Een grote verdienste van Kuhn's studie is de
-
Dit boek is de eerste publicatie van de serie beschrijving van de bouwgeschiedenis van de
Poeregrinationes - Schrijîen zur Pilger- und kathedraal van Santiago de Compostela.
Sakrallandschajî Mitteldeutschlands. Sedert Vergelijkingen worden gelegd tussen het in
een aantal jaren is in Sachsen, Sachsen-Anhalt 1188 voltooide Pórtico de la Gloria en het
eni Thuringen de interesse voor het pelgrime- hoofdportaal van de Cluniasenser abdij
ren sterk toegenomen. Oude pelgrimswegen Sainte Madelaine in Vézelay, die eenzelfde
worden bewegwijzerd en bewandeld. architectuur vertoont. Uitvoerig wordt stilge-
In die context komen katholieke, lutherse en staan bij het bestaan van de Duitse
niet-kerkelijke mensen maandelijks op zater- Jakobswegen: de Via Regiaen de Via Imperii
dag bij elkaar, onder de noemer die over Zwickau, Nurnberg, Ulm en
'Samstagspilgern' om te zoeken naar het doel Konstanz naar Einsiedeln loopt. Hoofdstuk
- A
van hun leven. Scholen ver-
zorgen projectdagen, evange-
lisch lutherse en katholieke
kerkgemeenten ontdekken
vanuit het pelgrimeren hun
historische 'roots'.
Het boek bestaat uit dertien
hoofdstukken, waarvan de
inhoud op een wetenschap-
pelijke, 'deutsch-grundliche'
manier is ingevuld. Wat op-
valt is dat Kuhn teksten uit
oude handschriften, de
Bijbel e.a. theologische en ju-
ridische bronnen vrijwel vol-
leldig citeert. De vele noten
getuigen van een enorm ar-
chiefonderzoek. Kuhn gaat
9 handelt over 'Die Krise
der Santiago-Fahrt und die
Reformation in Deutsch-
land' waarin wordt beschre-
ven dar Jacobspelgrims ge-
lijkgesteld werden met
a-sociale typen. Bekend is
dat Luther zich minachtend
heeft uitgelaten over deze lie-
den. Dat betekende wel het
einde van de pelgrimages
naar Compostela voor de
protestantse gebieden.
Ongeveer 450 jaar later
lopen of fietsen weer mensen
vanuit die gebieden naar de
stad van Jacobus, maar nu op
een oecumenisch basis ! Wat
o.;a. uitgebreid in op de rol van de Abdij van de mogelijkheid geeft te komen tot een dia-
C.luny bij de totstandkoming van diverse loog russen katholieken en protestanten. Met
kerken in Castilië-León, waarvan een zeven- deze studie heeft Christoph Kuhn een stout-
tal aan de camino francés lagen. moedig werk voltooid!

De passie van Jan Kerstholt
Jan Kerstholt werdgeboren in Djakarta. Vdnaf
1926 groeit hij op in Haarlem. Zijn semina-
riejaren brengt hij door in Sint-Oedenrode en
Vdlkenbu- bij depaters van de H, Harten. In
1949 volgt de priesterwijding. Hij is heel zijn
leven in Nederland pastoraal bezig geweest.
Hoe ben je op het spoor gekomen van
Sint-Jacob?
Rond 1980 las ik min of meer toevallig het
boek van Hans Annink Een late pelgrim op de
melkweg en daar werd ik enorm door geïn-
spireerd. In mijn herinnering leefde ook een
Vlaamse toneelvoorstelling op het klein se-
minarie over 'de opgeknoopte, de afgeknoop-
te', het verhaal van de jongen die opgehan-
gen werd in Santo Domingo de la Calzada.
Na afloop van een landelijke bijeenkomst
van het Genootschap in Den Bosch wist ik
een aantal mensen (vijftien) te interesseren
voor een pelgrimstocht naar Compostela. In
café Het Pumke aan De Parade zijn de eerste
plannen gemaakt. Mensen haakten om uit-
eenlopende redenen af en uiteindelijk bleven
er vijf over. Een jaar hebben wij uitgetrokken
om de tocht voor te bereiden. We hielden
een proefwandeling van Eindhoven naar
Breda door de acht zaligheden en dat ging al-
lemaal heel voorspoedig. De conclusie was:
'wij kunnen het met elkaar wel aan.' Er
waren nog geen beschreven routes zoals nu,
maar wij namen de landkaart en trokken een
rechte lijn van Amersfoort naar St.-Jean-
Pied-de-Port en zo zijn we gaan lopen.
Achteraf vind ik het jammer dat wij zo na-
drukkelijk voor de kortste weg hebben geko-
zen. We hadden er gewoon de tijd voor moe-
ten nemen.
Foto: Jan Kerstbolt. Vertrek uit Amersfoort
TACOBSSTAF - 2006
Interview
Op 1 O april 1986 hebben wij een groots af-
scheid gevierd. Bij een plechtige dienst in een
bomvolle kerk, werd de schelp uitgereikt en
met klokkengelui zijn wij uitgezwaaid uit
Amersfoort. Ik vond dat ook goed: als je die
tocht maakt, moet je ook echt vertrekken. Je
bent onderweg en je komt aan.
Hoe ging het wandelen met een groep?
De voorbereiding was heel gondig geweest,
maar met een groep op weg gaan, dat geeh
toch problemen. Vijf mensen bij elkaar die
PAGINA 17

JACOBSSTAF - 2006
allemaal verschillende invalshoeken hebben,
dat eist veel onderlinge afstemming. Achteraf
gezien was onze voorbereiding veel te tech-
nisch en te veel op prestatie gericht. We heb-
ben wel een maand nodig gehad om aan el-
kaar te wennen. Ik had aanvankelijk het idee:
pelgrimeren doe je samen, maar daar ben ik
toch wel van teruggekomen. Ik geloof niet
meer zo sterk in groepen. Wat wel mogelijk
is, is dat jij je onderweg bij anderen aansluit.
Maar daar kun je ook weer onderuit als je al-
leen verder wilt. Je moet een hele goede rela-
tiie met iemand hebben om zoveel dagen met
elkaar op te trekken. Ik heb later groepen
mensen op weg geholpen, maar na een aan-
ral dagen of weken blijkt zo'n groep toch uit
elkaar te spatten. Onze samenleving is heel
individualistisch geworden.
Op 20 juli zijn we in Santiago aangekomen
en wij hebben echt veel plezier gehad onder-
weg. De overnachtingen in België en
Frankrijk deden wij op campings, vaak zeer
plrimitief. Eenmaal in Spanje verbleven wij in
refugio's en dat was in die tijd vergeleken met
nu ook heel eenvoudig. Van 13 juni tot 20
juli liepen wij de camino francés, namen af
en toe een rustdag. Wij waren ook niet meer
zo jong! De tenten stuurden we terug naar
Nederland.
In Santiago aankomen is een hele belevenis.
Het leggen van je hand op de zuil van Jesse, de
verbondenheid met je christelijk-joods verle-
dien. Miljoenen zijn je voorgegaan. Ik had me
eir goed op voorbereid en ik wilde het wel re-
ligieus beleven.
Heel vaak wordt door pelgrims betoogd:
dle weg is het doel. Ben je die mening
ook toegedaan?
E(enmaa1 thuis heb ik mijn pelgrimstocht
verwerkt als een koe, die herkauwt en ben
verder gaan invullen wat je onderweg hebt
beleefd. Daar heb je tijdens de tocht niet al-
tijd de gelegenheid voor gehad. Door mijn
pelgrimage heb ik leren relativeren . . . Ben ik
de eindigheid van het leven meer gaan zien
. . . De verbondenheid met het diepste in je
bestaan.. . Door steeds onderweg te zijn voel
je beter wat vreemdeling zijn is . . . Door de
taal heb je weinig toegang tot mensen, je
bent iemand op doortocht . . . Je leert open te
staan om te ontvangen als een schelp.
Onderweg waren we heel seculier bezig!
Hoe voelt het pelgrim te zijn?
Het leven is een gaan ergens naar toe. Een
pelgrim is geen zwerver. Een pelgrim is op
weg naar een heilige plaats. Tijdens het pel-
grimeren kun je loskomen uit je verleden.
Veel mensen die op weg gaan, hebben een
probleem of zitten ergens mee. Zo'n tocht
biedt dan de mogelijkheid om daarvan los te
komen en in te zien dat er meer is in de
wereld. Pelgrim blijf je heel je leven. Mijn le-
venseinde nadert en boven mijn rouwbrief
zal komen te staan: AANGEKOMEN! Ja,
pelgrim blijf je heel je leven, Ultreïa!
Nawoord
Met een goede protestante vriend is Jan Kerstholt
een paar jaar later naar Taizé gewandeld. Dat was
ook een kleine duizend kilometer. Het met twee-
ën wandelen heeft hij heel anders beleefd. Later
heeft hij, vanwege lichamelijke problemen, wat
hij noemt 'btw-reizen' gemaakt: bus-, trein- en
wandeltochten. Van Pamplona naar Santiago en
van León naar Santiago. Een 2e en een 3e keer
geeft toch weer verdieping. Hij heeft nog nauwe
banden met het Genootschap. Elke maandag is
hij in het Huis van Sint-Jacob in Utrecht; hij doet
daar allerlei administratieve klussen en geeft in-
formatie aan mensen die op reis willen gaan.
Sjef van Hulten

Van Tallinn naar Santiago, een eerste aanzet
Af en toe vindje in de literatuur over pelgri-
mages vermeld, dat er in de Middeleeuwen
pelgrims in Santiago arriveerden vanuit de
Baltische staten. Reisverslagen met betrekking
tot deze pelgrims zijn echter niet bekend en van
beschreven routes is ook al geen sprake.
Desondanks intrigeerde het mij wel. Langzaam
rijpte het plan om een poging te doen aan de
hand van eventueel bestaande oude sporen een
mogelijke weg vanuit het uiterste randje van
het Europese vasteland te reconstrueren.
In het voorjdar van 2004 vloog ik met mijn
vrouw naar Tdllinn in Estland voor een voor-
zichtige verkenning. Het is niet de eerste keer
dat we in Sdllinn zijn. In 2000 maakten we
met de caravan een tocht door de Baltische sta-
ten, maar pelgrimssporen hebben we toen niet
gezocht en niet gezien.
Deel l Dwars door Estland (2004)
In augustus 2004 zijn we weer in Tallinn. De
eerste twee nachten hebben we een kamer in
het Piritaklooster, een nieuw gebouw naast
-
de majestueuze resten van het middeleeuwse
klooster. Hier hebben de zusters van de orde
van de heilige Birgitta van Zweden hun do-
micilie. Birgitta zelf ging in de 14e eeuw
samen met haar koninklijke echtgenoot op
pelgrimstocht naar Santiago de ~om~ostela.
Haar man stierf op de terugweg. Zij stichtte
de orde in wier klooster wij nu verblijven.
Passender uitgangspunt voor onze tocht is
hier dunkt mij niet te vinden.
In de namiddag van de tweede dag hebben
we hier een klein beraad georganiseerd met
- -
enkele kennissen om onze looproute definitief
te bepalen en enkele praktische zaken te
regelen. Na dit beraad besluiten we niet
JACOBSSTAF - 2006
rechtstreeks van Tallinn naar de grens met
Letland te lopen, maar een omweg over de
eilanden voor de westkust te maken, waar
mogelijk bij oude middeleeuwse kerken nog
pelgrimssporen zijn te vinden.
Bij twee van de kennissen kunnen we op dag
een, respectievelijk dag twee, onderdak vin-
den. Daarna zoeken we onze eigen weg.
Onze tent laten we in Tallinn achter; men
denkt dat we altijd wel ergens een slaapplaats
zullen vinden.
Lopen door Estland
Estland is dunbevolkt; het is iets groter dan
Nederland en het aantal inwoners bedraagt
ongeveer anderhalf miljoen. Zodra je de grote
stad hebt verlaten, wordt het leeg. Er is veel
bos (zeventig procent van het land), moeras
en landbouwgrond. - Het land is vlak. De ver-
bindingswegen tussen kleinere plaatsen zijn
(anno 2004) veelal halfverhard of onverhard.
Voor wandelaars is het over het algemeen
aangenaam lopen. De bewegwijzering in het
binnenland is minimaal of afwezig.
Toen we uit het Piritaklooster, even buiten
Tallinn gelegen, vertrokken, was het een hete
zomerdag. Een halve dag volgden we de
Piritarivier door een prachtig landschap met
de rivier aanvankelijk beneden ons in een
dal. Het was het eerste en laatste geacciden-
teerde deel van onze tocht. Dat het droog
was en heet, viel ook te merken op bovenver-
melde zandwegen. De weinige auto's die ons
passeerden, wierpen grote stofwolken op en
aangezien het verschijnsel wandelaar hier oln-
bekend is, is er ook geen gevoel voor wat die
persoon te verduren heeft. ~etzelfde geldt bij
regenweer.
Gelukkig kun je meestal je weg zo kiezen, dat
PAGINA 19

JACOBSSTAF - 2006
Wie van rust en stilte houdt, komt
in Estland zeker aan zijn trekken,
natuurliefhebbers eveneens. Rijk
aan oude cultuur-historische monu-
menten is het land echter niet.
Wij, op zoek naar oude pelgrims-
sporen en tekenen van een moge-
lijke Jacobsweg moesten dus met
weinig tevreden zijn. De uit de
Middeleeuwen daterende kerken
staan verspreid over het land en zijn
na de hervorming veelal ontdaan
van beelden en afbeeldingen. Wat je
hier en daar in kerken aantreft, is
een in steen uitgehouwen kruis van
de Duitse Orde: vier kruisarmen
van !gelijke lengte, waarvan de zijden
licht naar binnen gebogen naar het
midden lopen. Die Duitse Orde
heeft een belangrijke rol gespeeld in
de geschiedenis van met name het
De ruiize van het Piritaklooster in Sallinn westelijk deel van Estland, inclusief
de eilanden. In de 14e eeuw was een
je urenlang geen auto ziet, en ook geen mens groot deel van westelijk Estland en noorde-
trouwens. lijk Letland in het bezit van de orde, die
nauw verbonden is met de geschiedenis van
Ook na de eerste twee dagen, waar ons bedje kruisvaarders en pelgrims.
al gespreid was en de sauna opgestookt (bui-
tem was het meer dan dertig graden), verliep In Haapsalu, na een week lopen, is er, zegt
de tocht prima. We vonden vaak onderdak in men, in de oude domkerk een vroegere pel-
een pastorie of gemeenschapshuis van de grimsruimte. Voor pelgrims waarheen of
Lutherse kerk. Er bestaat in Estland een door waarvandaan is echter niet duidelijk.
de gezamenlijke kerken uitgegeven gidsje, Identieke verhalen zullen we vaker horen,
wa.arin alle kerkgebouwen zijn opgenomen onder andere in de kerk van Suure Moisa op
met enkele bijzonderheden. Ook wordt ver- het eiland Hiiuma en in de Jacobskerk
meld of er slaapaccommodatie is, wat regel- (jawel!) van Puha op het eiland Saarema. We
matig voorkomt. Die accommodatie varieert kunnen die oude overnachtingsplaatsen, op
overigens van een matras op de vloer en een de kerkzolders, zelfs nog bezichtigen.
emmer water tot een tweepersoonskamer De pastor van de kerk in Puha is zo enthou-
met douche. De behulpzaamheid die wij siast over het feit dat hij 'echte pelgrims' op
hebben ervaren, was groot en vaak wilde men bezoek heeft, dat hij een hele ontvangst heeft
geen vergoeding accepteren. In de weinige georganiseerd, met pers, fotograaf en kerke-
grotere steden en langs de kust vind je ook raad. Alles inclusief hapjes en drankjes en na-
horelletjes en pensions. tuurlijk een speciaal voor ons geprepareerde
PAGINA 20

sauna. Dat enthousiasme is kenmerkend
voor de overwegend nog jonge bedienaren
van het woord, die we op de eilanden ont-
moeten. Ze proberen op allerlei manieren de
kerk te revitaliseren en zien in onze aanwe-
zigheid een teken van hernieuwde belangstel-
ling voor hun 'kerkepad' en wellicht moge-
lijkheden om via meer verhoopt
pelgrimsbezoek, het reilen en zeilen in hun
ambtsgebied een duwtje in de goede richting
te geven.
Het aantal pelgrimssporen blijft echter mager
en ook de burcht van de Duitse Orde in
Kuuressaare levert (behoudens een aantal van
de reeds vermelde kruisen) niets op.
Dan komen we in Paernu-Jaagupi, met een
naar Jacobus vernoemde kerk. In de kerk
hangt een (nieuw) wapenschild met drie
schelpen. Een duidelijke verwijzing naar
Jacobus, maar de dame die ons in de kerk
rondleidt, komt niet verder dan dat die drie
schelpen symbolisch zijn voor de verbonden-
heid van de drie Baltische staten.
Hierna komen we in Paernu, de oude
Hanzestad en de bekendste badplaats van
Estland. Hier is historisch wel wat te zien en
ik heb ook nog die uitnodiging van de mu-
seumdirecteur om langs te komen.
We vervoegen ons bij het museum. De goede
man is er niet, maar wordt opgetrommeld
terwijl wij het museum bekijken. Na een uur
maken we kennis met Aldur Vunk, directeur
van het museum van de Estse Hanzestad
Paernu. Hij heeft grote belangstelling voor
onze interesse en kan ons verrassen met de
mededeling, dat ook in Paernu een middel-
eeuwse Jacobsschelp is opgegraven, die sinds
kort in het museum te zien is. Verder heeft
hij gepubliceerd over de schelpen die we in
het museum van Tallinn hebben gezien en
over een middeleeuws pelgrimsinsigne, in
Paernu gevonden, waarop hij erg trots is,
omdat het bevestig, dat Paernu een echte
JACOBSSTAF - 2006
pelgrimsstad is geweest waar een eigen rellik-
wie, die van het zwarte kruis, werd vereerd.
We hebben een levendig gesprek, over molge-
lijke pelgrimswegen, over andere Jacobalia in
Estland - die zijn er niet, zegt hij, anders zou
hij het weten - , over de plaatsen Paernu
Jaagupi en de aanduiding 'Jaagupi', die ik op
de kaart gezien heb, ergens langs de kust,
waar we nog langs zullen komen, maar waar
bij zijn weten niets te zien is, hoewel er ar-
cheologische restanten gelokaliseerd zijn, die
echter nooit zijn onderzocht. Hij vermoedt
een (Jacobs?)kerkje.
Ik vertel hem van de Jacobus die we op een
retabel in Tallinn hebben gezien. Hij is ver-
baasd, maar als ik hem de pientbriefkáart laat
zien, herkent hij de afbeelding Alleen dat het
hier een afbeelding van de heilige Jacobus be-
treft, was hem (en anderen) ontgaan. We
moeten de volgende dag terugkomen, on-
danks het feit dat het museum dan officileel
gesloten is. Hij heeft dan een surprise voor
mij: een handgemaakte zilveren replica van
het in Paernu gevonden pelgrimsinsigne.
Wat verbouwereerd aanvaard ik dit geschenk:
Jacobus heeft toch indruk gemaakt in
Estland.
Ergens in mijn achterhoofd zit nog de ge-
dachte, dat ik op onze eerste reis (met de ca-
ravan) door Estland, naar ik meen in de stad
Tartu een Jacobusbeeld heb gezien. Ik vraag
Aldur Vunk, de museumdirecteur, erna,ar.
Hij denkt dat ik mij vergis. Hoewel er zich
een apostelgroep aan de voorgevel van de
Sint-Janskerk in Tartu heeft bevonden, was
die in 2000, toen ik daar was, al wegens
restauratie verwijderd.
Verder maar weer. We arriveren twee dagen
later bij het voormelde Jaagupi. Behalve elen
oude fabriek voor visconserven is er niets te
zien. In de buurt van wat plaatselijk 'de neus
van Jacob' heet, een kleine landtong in zee,
PAGINA 21

JACOBSSTAF - 2006
picknicken we. De kustweg ligt prachtig be-
schut in de bossen. Tot we aan de grens met
Letland komen, is er niets anders.
De schelpen van Tallinn
Het Piritaklooster in Tallinn werd van 1431'
tolt 1577 bewoond door het convent van de
orde van de heilige Birgitta van Zweden.
Tussen de overblijfselen van het altaar en bij
opgravingen op het voormalige kerkhof, res-
pectievelijk in 1977 en 1979, werden twee
pelgrimsschelpen gevonden. Later, in 1994,
vond men in Tallinn, op de plaats waar vroe-
ger de galg heeft gestaan, eveneens een pel-
grimsschelp met gaatjes om hem aan kleding
of hoed te bevestigen. Aldur Vunk kwam bij
bestudering van de schelpen tot de conclusie,
dat de schelp van onder de galg van een an-
dere soort was, dan de twee die bij het
ïèwacotta jacobsbeeld oorspronkelijk aan de voorgevel
vam de kerk te Tam
PAGINA 22
klooster waren gevonden. De laatste twee
waren van het type 'pecten maximus', de andere
was een 'pecten jacobeus'. Anders dan
de naam doet vermoeden, komt de 'pecten
jacobeus' niet voor in de Atlantische oceaan
en kan hij dus ook niet afkomstig zijn van
Finisterra, waar de pelgrim volgens de overlevering
zijn schelp ging zoeken, als hij was
aangekomen in Santiago, om die verder als
teken van de voltooide bedevaart op zijn kleding
te dragen. Bij Finisterra wordt wel de
'pecten maximus' gevonden.
Aldur Vunk bestempelt de gevonden 'pecten
jacobeus' als vals en hij denkt, (maar schrijft
dat niet op in een wetenschappelijke publicatie)
dat die schelp niet toevallig onder de galg
terecht is gekomen. De 'pecten jacobeus'
komt uit de Middellandse Zee, een stuk
dichter bij huis (in dit geval Tallinn) dan
Finisterre. Zou de pelgrim die er mee is
teruggekeerd, voor straf naar Santiago de
Compostela zijn gestuurd en 'een loopje' met
zijn rechters hebben genomen, - door zich in
Zuid-Frankrijk een schelp aan te schaffen en
rechtsomkeert te maken? Zou het bedrog
zijn uitgekomen en werd de pelgrim daarom
gehangen? Ondanks de 'pecten jacobeus'
(overigens een naamgeving die pas van
Linnaeus dateert) was de heilige er ditmaal
niet om, zoals in de legende van Santo
Domingo de la Calzada, de gehangene te
ondersteunen en in leven te houden. Terecht
ook, zou je geneigd zijn te denken.
Het pelgrimsinsigne van Paernu
Pelgrims bezochten in de Middeleeuwen bij
voorkeur heiligdommen waar iets bijzonders
was te zien en te vereren. Ook onderweg naar
de grote pelgrimsoorden als Rome en
Santiago de Compostela deed men deze spe-
ciale plaatsen aan. Vaak waren op zo'n plaats
lees verder op pagina 27

JACOBSSTAF - 2006
metalen (meestal een tinlegering) insignes van 2004, een beeld van Jacobus als pelgrim
verkrijgbaar met een afbeelding, die voor dat had gezien. Niemand in Estland wist waar ik
heiligdom kenmerkend was. Zo'n insigne het over had. De apostelgroep die de voorgewerd
op mantel of hoed gespeld. vel van de Sint-Janskerk in Tartu had gesierd,
waar natuurlijk Jacobus wel bij had gehoord,
kon ik niet bedoelen. De beelden zouden al
voor die tijd wegens restauratie verwijderd
zijn. Toch trokken wij na onze voettocht alsn&
met de bus naar'Tartu, voor alle zekerheid.
Maar natuurlijk was er niets te vinden,
hoewel ik mijn vrouw bijna gek maakte met
mijn niet-aflatende omzwervingen door alle
hoeken en gaten van de stad.
Ja, de lege voorgevel van de kerk was te bezichtigen.
Alleen een recente kopie van de
tronende Heer was er nog, de apostelen hadden
inderdaad de benen genomen.
Op de laatste dag van ons verblijf in Tallinn
bezocht ik nogmaals de Nicolaaskerk om een
nieuwe prentbriefkaart te kopen met de af-
Pelcnimsinsime uit Paernu
In Paernu werd het zwarte kruis vereerd, een
houten kruis, dat zwartgeblakerd, in de vroe-
ge Middeleeuwen een grote kerkbrand had
overleefd. (Uiteindelijk werd het kruis toch
nog door oorlogsgeweld in de vorige eeuw
vernietigd.) In 199 1 werd een pelgrimsinsig-
ne opgegraven met de afbeelding van dit
zwarte kruis, geflankeerd door de figuren van
Maria en Johannes en gekroond met een
doornenkroon. Het insigne dateert op z'n
vroegst uit de 14e eeuw en op z'n laatst van
vlak voor de reformatie. Omdat vaak eeuw-
enlang dezelfde gietmal werd gebruikt, is
exacte datering moeilijk te geven. Gedurende
deze tijd moet Paernu een pelgrimsoord zijn
geweest.
Het valse (Jacobus)beeld in mijn hoofd
Ik dacht dat ik in het jaar 2000, ergens in
Estland, in de stad Tart& die in het binnen- Terracottabeeld zonder hoofd, behorend bij een groep van
land is gelegen en niet aan onze wandelroute drie @cobus, Maria en Johannes) uit de kerk van Ertu
PAGINA 27

JACOBSSTAF - 2006
beelding van Jacobus op het retabelstuk. Juist
op dat moment bleek daar een tentoonstel-
ling te zijn van de tijdelijk uit de kerk van
Tartu verwijderde beelden. Tot mijn teleur-
stelling waren niet alle apostelen te bewonde-
ren, ook Jacobus niet. Ik was er nu toch en
bekeek de rest van de expositie wat nader. 1k
stuitte op een beeldengroep van drie, met
Jlohannes, Maria en daarnaast, zonder hoofd
maar onmiskenbaar met een schelp op zijn
kleed, Jacobus. Niet de Jacobus die ik ooit
meende gezien te hebben (die vind ik heel er-
gens anders nog wel terug), maar wel, in een
weer 'onbekende' setting, onze virtuele reis-
genoot. Ik houd het maar op toeval.
Deel 2 Dwars door Letland (2005)
Een jaar later staan we aan de grens tussen
Estland en Letland om onze tocht voort te
zetten. Vanaf de grensplaats Ainazi gaan we
maar Salacgriva, hemelsbreed niet ver, maar
we maken een omweg omdat we niet langs
de autoweg, de 'via Balticg willen lopen.
Door de bossen en langs de rivier de Salaca,
die wel vlak in de buurt is maar door het
struikgewas aan het oog wordt onttrokken.
Pas op de brug in Salacgriva krijgen we er
goed zicht op. We hebben een kamer in het
plaatselijke hotel gereserveerd maar die blijkt
al aan anderen toegewezen. Wel is er nog een
veel duurdere kamer beschikbaar. Na enige
discussie krijgen we die toch voor de eerder
afgesproken prijs.
De wegen in Letland zijn als die in Estland:
lokale verbindingen zijn (nog) zandwegen,
provinciale en nationale wegen zijn geasfal-
teerd. Zolang de landwegen niet te stoffig of
te modderig zijn, is het er redelijk aangenaam
lopen. We spreken wel echt van verbindings-
wegen. Ze zijn vaak kaarsrecht, erg lang en
daardoor op den duur wel eens saai. Kleine
slingerpaadjes, die wij bij voorkeur zouden
lopen, zijn echter schaars voorhanden.
PAGINA 28
Steeds meer zie je, dat de oude houten hui-
zen worden vervangen door nieuwe. Die zijn
dan soms ook van hout en dan groot en
mooi. Minder vaak wordt een oud huis ge-
restaureerd. Vaak bouwen ze gewoon een
nieuw huis naast het oude, dat dan op den
duur door de elementen wordt gesloopt.
Aan het einde van de dag moeten we terecht
kunnen in een 'country house' zoals het in
een foldertje is geafficheerd. Bij aankomst in
het dorpje Vijkene, blijkt dat ons onderdak
nog vijf en een halve kilometer verderop ligt.
Ervaren rotten onder u hoef ik het gevoel dat
zich van je meester maakt als je zoiets hoort,
niet te beschrijven.
Vanuit Vijkene, waar de u allen welbekende
Letse componist Karlis Baumanis heeft ge-
woond , arriveren we dan bij onze gastheer
en gastvrouw, die ons een eigen huisje toe-
wijzen, waar de sauna al is opgestookt. We
kunnen als we willen meteen de houten kuip
in.
De gastvrouw verzorgt een goede maaltijd.
De gastheer geeft nog een rondleiding in de
omgeving, onder andere naar het meer van
Astere waar in het begin van de 19e eeuw een
Duitse baron, die de buurt in eigendom had,
een 'Egyptische' obelisk heeft laten plaatsen,
met, naar men zegt, in hiërogliefen het op-
schrift 'Ptolemeus', ter herinnering aan zijn
in het meer verdronken dochter. Het blijkt
een troosteloos geheel. Fraai gelegen, dat wel.
Op de dag dat we van Vijkene naar
Jelgavkrasti lopen, raken we vast in de taiga,
een mengeling van bos, kreupelhout, hoog
gras, moeras, wilde frambozenstruiken, do-
renbossen, brandnetels, jonge dennen elzen
essen berken en hazelaars. We 'tuinden' er als
vanzelf in. De eerste twee loopuren ging het
vlot over de bekende zandwegen. Het wordt
wel iedere dag stoffiger dankzij het zonnige
weer. De gelukkig maar spaarzaam aanwezige

automobilisten kennen geen mededogen,
zodat je je tijdig af moet wenden om niet een
tijdje zand te hoeven happen.
Enfin, op een gegeven moment zouden we
een dun lijntje op onze stafkaart volgen, dat
aanvankelijk ook keurig met een pad corres-
pondeerde. (De stafkaarten zijn prima, maar
door de opheffing van veel kolchozen raken
nogal wat kleine verbindingsweggetjes in on-
bruik, zo heb ik het althans later voor mijzelf
verklaard.) Toen het pad verdween, hadden
we natuurlijk rechtsomkeert moeten maken,
maar ja, het avontuur lokt, en zo hebben we
letterlijk uren rondgeploeterd voordat we
weer vaste grond onder de voeten hadden.
Moe maar voldaan gingen we op weg naar
onze slaapplaats, die echter ook nog eens tien
kilometer verderop bleek te liggen, zodat van
die voldoening uiteindelijk niet veel meer
over was.
Van Jelgavkrasti gaan we de volgende dag
naar Skultes Muiza, alwaar we in een soort
jeugdherberg overnachten, waar we zelf eten
kunnen koken. De volgende etappe, naar het
kasteel van Berini, voert ons door een aange-
naam landschap. Het Letse bevalt ons beter
dan het Estse; er is hier wat meer afwisseling
in begroeiing en af en toe glooit het zelfs lich-
telijk. Ooievaars alom en nu, bij het mooie
weer dat we hebben, kan zelfs ik de krekels af
en toe horen.
Mijn schoenzool raakt los, maar eerst met
tape (altijd handig in de rugzak) en later met
tien-secondenlijm is het euvel gauw en goed
verholpen.
In Berini treffen we tot onze verbazing een
stel op de fiets (dat is hier al uitzonderlijk;
wandelaars zie je al helemaal niet) uit
Nederland. De twee andere gasten die met
ons de volledige bezetting van het hotel uit-
maken, blijken ook uit Nederland te zijn.
Behalve in Riga zijn we nergens landgenoten
tegengekomen. Hier zijn we met zijn zessen
JACOBSSTAF - 2006
De heilige]acobus met Maria in de Nicolaaskerk in
Tallinn
in hetzelfde bijgebouw ondergebracht. In het
hoofdgebouw woedt een bruiloftsfeest met
vuurwerk toe.
Langzamerhand raken we in de buurt van
Riga, waar we onze caravan op de camping
hebben achtergelaten. Daar lopen we mor-
gen naar toe, om dan weer door te gaan naar
het zuiden. Voor dat gedeelte heb ik alleen
maar twintig jaar oude Russische stafkaarten
kunnen bemachtigen, die overigens heel be-
trouwbaar blijken te zijn.
In Riga hebben we al enkele dagen rondge-
PAGINA 29

IACOBSSTAF - 2006
lopen, deels gepland en deels gedwongen,
olmdat al onze papieren en wat geld waren
gestolen. Inmiddels zijn de papieren terug,
mede dankzij de voortreffelijke medewerking
v.an de Nederlandse ambassade.
De Jacobskerk van Riga is het enige dat ons
oip deze tocht aan de goede heilige heeft her-
innerd. De pastoor kon ons historisch gezien
niet verder helpen, leek ook weinig geïnteres-
seerd en het hele 'pelgrimsgebeuren' was,
toen wij in Riga waren, gefocust op het
Mariaheiligdom in Aglona, zo'n tweehon-
derd kilometer ten zuidoosten van Riga. De
pilechtige mis werd vandaaruit op 15 au-
g,ustus rechtstreeks door de Letse televisie
uitgezonden. En dat in een land waar men,
als men iets is, protestant of Russisch-ortho-
dox is en maar zelden katholiek.
Vanaf Riga is het voor ons nog een dag of
vier lopen naar de grens met Litouwen. Mede
dankzij het prachtige zomerweer en ook van-
wege het feit dat er toch wat meer over-
ntaLhtingsmogelijkheden zijn dan in Estland,
komen we op de voorlaatste dag 'op ons ge-
makkie' in Bauska aan, zij het dat we de laat-
sre dertien kilometer toch de autoweg moe-
ten volgen. De berm is meestal royaal
genoeg. De weg is enkelbaans, doorgaand
naar Litouwen en redelijk, zij het niet over-
matig druk. Er is echter voornamelijk vracht-
verkeer, zodat je niet echt van een wandel-
route kunt spreken.
Bauska is ook niet bepaald opwindend, het is
ruim aangelegd en juist daardoor maakt het
PAGINA 30
, -- ---- - --
-
de indruk van een groot dorp. Het kasteel
wordt gerestaureerd. Het is vooral groot en
merendeels leeg Op een hoek in de stad ligt
een hele grote steen. Hierop zouden ooit
tsaar Peter de Grote en de Zweedse koning
hebben gezeten. Het gouden bestek waarmee
ze aten ligt, naar men zegt, onder de steen
begraven. Wij hadden al mes en vork bij ons.
Op de laatste dag lopen we tot aan de grens
met Litouwen. De route die we hebben uit-
gestippeld voert niet naar een duidelijk ge-
markeerde grenspost; 'ergens' loop je hier
vanzelf Litouwen in. Even voorbij de laatste
bushalte staat een bord waarop is aangege-
ven, dat we nu in het grensgebied zijn aange-
land. Dit is het duidelijkst aangegeven punt
en hier houden we het voor gezien. De bus
zal ons straks terugbrengen naar Bauska en
vandaar nemen we een andere bus naar Riga.
We gaan op zoek naar een cafeetje tussen het
dozijntje huizen hier en vinden een soort
combinatie van kruidenierszaak en dorps-
zaal. Er is hier niet op ons gerekend, wel op
een aantal gasten later op de dag. Maar na
even babbelen worden we onthaald op een
zeer uitgebreide lunch met allerlei eigenge-
maakte producten. De eigenares, Russische
van huis uit, blijkt de voormalige kokkin van
de plaatselijke kolchoz te zijn, die de hele
handel voor eigen rekening heeft overgeno-
men. We praten, eten en drinken en van de
bus nemen is geen sprake. We worden door
de dochter des huizes met de auto naar de
stad gebracht en de rekening wordt wegge-
wuifd, net als wijzelf.

De carnino norte? Niet doen!
De camino primitivo? Doen!
Het meest gmndioze kustwandelen doe je in dit
deel van de wereld: langs het South-West
Peninsular Coast Path, dat de zuidkust van
Engeland markeert van ongeveer Bournemouth
tot Lands End. Dat is zon 300 mijl oceaan aan
je linkerhand, als je tenminste westwaarts wan-
delt, wat, net als op de camino fiancés, met de
zon in je rug het mooiste is. Met aan je rech-
terzijde het g m en het gman tot aan de rand
van de clzf En geen snelweg; die heefi men
langs de zuidkust van Engeland goddank de
nodige mijlen van de waterlijn verwijderd ge-
houden.
De camino norte moet geen camino de
Santiago willen zijn
Wie, net als ik, de constipatie van de camino
francés wil ontlopen en dan verwacht
om langs de noordkust van Spanje een verge-
lijkbaar wandelen te beleven, komt toch wel
zwaar bedrogen uit. Steden als San Sebastian,
Bilbao, Santander en Gijon laten hun in-
dustrialisatie~ als olievlekken uitvloeien tot
ver langs hun kustlijnen. Ook verstedelijking
en een explosieve ontwikkeling in de toe-
ristenindustrie verstenen de kuststrook in he-
vige mate. Maar zonder meer rampzalig voor
vredig wandelen zijn de 'carretera
N632lN634' en de zich daaruit ontwikkelde
'autopista A8', die over honderden kilome-
ters, zich als spaghexislierten om elkaar heen
slingerend, vrijwel hermetisch de kustlijn
volgen.
Natuurlijk hebben de verschillende regionale
'Asociaciones' braaf hun best gedaan om een
wandelpad te creëren, dat dit asfalt zo veel
JACOBSSTAF - 2006
mogelijk ontwijkt. Maar het resultaat van die
inspanningen heeft toch niet kunnen voor-
komen dat de wandelaar langs het overgrote
deel van de camino norte voortdurend in
contact blijft met het voortrazend snelver-
keer. De camino beleeft men dan ook niet
primair als een ad dat de pelgrim nimmer
aflatend voortstuwt in de richting van de
grote magneet Santiago, maar als een aan-
eenschakeling van soms wel zeer kramp-
achtige pogingen om in de vorm van een reu-
zenslalom het asfalt van de snelweg zo veel
mogelijk te vermijden, soms zelfs in zuid-
oostelijke richting.. .
Als je over zo weinig natuurlijke basiskwa-
liteiten beschikt als de camino norte dan
moet je gewoon geen camino de Santiago
willen zijn.
De tweede helft van de camino norte kent
twee varianten.
1. De noordkust volgen tot Ribadeo en
daarna in zuid-westelijke richting afbui-
gen naar Arzúa.
2. Even voor het bereiken van Gijon afbui-
gen naar Oviedo en dan de camino pri-
mitivo volgen naar Lugo. Voorbij Lugo
vindt men de kortste weg naar Santiago
de Compostela over Palas de Rei, evenals
een interessante variant over de magistra-
le, gastvrije en doodstille trappistenabdij
Sobrado dos Monxes.
De eerste variant biedt meer van hetzelfde en
is dus niet erg aan te bevelen als je op het eer-
ste deel van de camino norte bent afgeknapt.
Maar de tweede variant is werkelijk een heel
mooi alternatief voor de camino francés!
PAGINA 3 1

JACOBSSTAF - 2006
El Salvador
Oudste Spaanse jacobsweg
De camino primitivo geldt als de oudste
onder de Spaanse Jacobswegen. De geschie-
denis verhaalt hoe koning Alfonso I1 (789-
842), El casto (De kuise), reeds aan het begin
van de 9e eeuw een pelgrimage ondernam
vanuit zijn Asturiaanse hof nabij Oviedo
naar Iria Flavia (thans El Padron), de zetel
van de toenmalige bisschop Theodemir.
Volgens de legende zouden hier de leerlingen
van Jacobus, na zijn translatie uit Jerusalem,
in een stenen schip ('sic') met zijn dode li-
chaam aan land zijn gegaan. In de buurt zou
het lichaam van Jacobus voor de eerste maal
zijn begraven.
PAGINA 32
Tussen Oviedo en Lugo loopt geen
grote - N-route, maar slechts een bescheiden
'carretera' die bovendien niet
gebukt gaat onder hoogfrequent autogebruik.
De camino primitivo volgt
hoofdzakelijk deze weg op enige afstand.
Geforceerde omleidingen, zoals
die langs de camino norte aan de orde
van de dag waren, blijven hier gelukkig
achterwege.
Als gevolg van het feit dat tussen
Oviedo en Lugo een aantal hoogtes
(Altos, Puertas) moet worden bedwongen,
vertoont de weg hier en
daar een grillige vorm. Het overwinnen
van de hoogtes kan steeds geschieden
via korte en luisterrijke,
maar steile bergpaden. Wie echter,
zoals ikzelf, uit oudheidsoverwegingen
terugdeinst voor de onherberg-
zaamheid en steilte van de bergpaden,
- -
moet dit bekopen met vele, hoewel
rustige, asfaltkilometers extra.
De camino primitivo is een schitte-
rende wandelweg die alles heeft wat
-
een camino 'behoort te hebben': rust,
boerenland, ruimte, dorpen, stilte,
bergen, water, eenvoud en refugio's op
redelijke afstand van elkaar.
Binnen het universum van de camino primi-
tivo bekleedt de stad Oviedo, en met name
haar kathedraal San Salvador, een centrale
positie. In deze kathedraal bevindt zich een
uit de I le eeuw stammend, uitzonderlijk
fraai en wellicht ook zelfs miraculeus beeld
van haar patroonheilige, Christus als de
Redder, El Salvador, van het menselijk ge-
slacht. Duizenden pelgrims hebben voor dit
beeld de knie gebogen. De aspiraties van
Oviedo ten aanzien van dit beeld waren trou-
wens dermate aanmatigend, dat men zelfs de
pelgrims langs de camino francés vanaf León
tot een omweg langs Oviedo probeerde te
verleiden. Een oeroud rijmpje luidt dan ook:

Quien va a Santiago
y no va al Salvador
visita al criado
y olvida al Sefior
Wie gaat naar Santiago
en niet naar El Salvador
bezoekt de vazal
en vergeet de Meester
De camino primitivo is ten slotte uitstekend
bewegwijzerd en beschikt over refugio's van
divers kwalitatief gehalte (soms geen stoelen,
soms geen slot op de voordeur, soms geen
water uit de kraan) op ondelinge afstanden
van circa 25 km. Wat trouwens ook aardig is
aan de camino primitivo, is zijn lengte, zo'n
Pied
a
terre
kaarten en gidsen voor actieve vakanties
Singel 393
1012 WN Amsterdam
tel (020) 62744 55
fax (020) 620 89 96
E-mail info@piedaterre.nl
Gelegen in het centrum, achter het Spui.
Tramlijnen 1, 2 of 5.
Open: ma - vr 10.00 - 18.00 uur
za 10.00 - 17 00 uur
koopavond: donderdags van
april tím augustus 18.00 - 21.00 uur
I Globale catalogus: www.piedaterre.nl 1
Postorderservice 1
JACOBSSTAF - 2006
320 km. Voor pelgrims die niet zomaar even
zes weken weg kunnen en dus camino's in
stukken wandelen, heeft de camino primiti-
vo de charme dat men in een dag of veertien
tóch een authentieke en gandioze camino in
zijn geheel kan afwerken.
Rond deze camino's zijn minstens drie Spaanstalige
wandelgidsen voorhanden:
1. Anger Gonzales, El camino de Santidgo por la Costa
o camino Norte, Editoriai Everest S.A. (matig).
2. J.L.Galán Gonzáles, De León a Santiago de
Compostela por San Salvador de Oviedo, verkrijg-
baar in de refugio van Oviedo (alleen de camino
primitivo, redelijk).
3. El camino de Santiago del Norte, Fundación Gaiicia
(goed).
NAAR SANTIAGO IN 2006
Door het succes van voorgaande jaren wordt deze
Cultuurhistorische reis opnieuw aangeboden van
ZATERDAG 22 APRIL T/M VRIJDAG 5 MEI
De heenweg gaat via Vézelay, Limoges, Souillac,
Moissac, pas van Somport naar Jaca, bezoek aan San
juan de la Pena en verder langs de camino. Er wor-
den zo mogelijk stukjes gelopen in de Pyreneeën, op
de meseta, naar San Juan de Ortega. Het is niet ver-
plicht mee te lopen. De wandeling over de meseta is
voor velen een hoogtepunt.
Na Leon, Astorga en het bezoek aan Santiago gaat de
terugweg langs de Spaanse Noordkust,
We bezoeken na Oviedo met preromaanse monu-
menten het historische Covadonga. In Bilbao bren-
gen we een extra bezoek aan het Guggenheim-
museum en rijden naar San Sebastian. Door Frankrijk
via Poitiers, Tours en Parijs.
Vervoer per luxe Oad touringcar Royal Class.
Overnachtingen in uitstekende hotels; ook in het
voormalige pelgrimshuis, nu luxe Parador San Marcos
in Leon. Nog enkele plaatsen beschikbaar.
Informatie: Ria Janson 035-53867 13
e-mail: ria@janson.demon.nl
website: www~janson.demon.nl
PAGINA 33

JACOBSSTAF - 2006
Wellicht is het eens goed om stil te staan (gek
w'oord eigenlijk voor een pelgrim) bij de site
van ons genootschap. Het internetteam heef;
de laatste maanden hard gewerkt aan de site.
Zto hard, dat uw eindredacteur zelfs helemaal
vergeten was een stukje voor de vorige
Jacobsstaf in te leveren zodat de lezer van dit
harde werken niet zo veel heeft meegekregen.
zoekt, als u materialen voor de voet- of
fietstocht te koop aanbiedt of juist vraagt, als
u informatie zoekt, bijvoorbeeld ervaringen
van anderen op een bepaald gebied. Uw ein-
dredacteur nam de voorwaarde van de link
met de camino erg letterlijk en heeft enkele
zoekertjes van mensen die een maatje voor
een tocht naar Rome zochten afgewezen.
Werd de site vroeger nog door sommigen als Inmiddels hebben we binnen het team beslo-
een hobby van het internetteam gezien, ten dat een tocht naar Rome ook een soort
tegenwoordig merken we aan het aantal reac- camino is. Mocht u een van die mensen zijn
ties dat de site steeds die om die reden is af-
meer gaat leven gewezen, mea culpa
biinnen (en buiten) en stuur opnieuw in,
ons genootschap. Op zou ik zeggen.
de site is informatie De redactie van de site
te vinden over onze kijkt verder of de aan-
vereniging, de voorbereiding van de tocht, geboden zoekertjes voldoen aan de fatsoens-
tips voor onderweg, bijvoorbeeld overnacht- normen, maar is verder niet verantwoordelijk
inigsadressen in het buitenland waar men voor de inhoud. Als u reageert op artikelen
Nederlands spreekt. Algemeen nieuws over die te koop worden aangeboden, moet u zelf
pelgrimeren, nieuws uit de regio, u kunt on- beoordelen of prijs en kwaliteit met elkaar in
line winkelen in de winkel van Sint Jacob. verhouding zijn.
- ,
Enfin, u moet zelf maar eens kijken als u dat
al niet deed. Webmaster
De advertentie in de vorige Jacobsstaf, waar-
Zoekertjes in het internetteam om een webmaster vroeg, -
Graag wil ik elke keer een apart onderdeel
van de site onder de aandacht brengen. Als u
door deze Jacobsstaf bladert ziet u aan het
eind de zoekertjes. Ook de site biedt de mogelijkheid
een zoekertjes te plaatsen.
Voordeel is dat u niet hoeft te wachten tot
het volgende nummer voor uw zoekertje
wereldkundig wordt gemaakt. Als u lid bent
heeft twee reacties opgeleverd. Niet veel zult
u zeggen, maar zoals mijn onderwijzer op De
school met den Bijbel vroeger al zei: "Niet
het vele is goed maar het goede is veel." De
kwaliteiten van beide kandidaten waren dan
ook hoog. Eén kandidaat heeft ons team in-
middels versterkt, met de andere reflectant
hebben we nog een gesprek.
van ons genootschap kunt u een advertentie
zetten. voorwaardeis dat deze een link met Graag tot ziens op www.santiago.nl
de camino naar Santiago heeft. Zo kunt u
een zoekertje plaatsen als u reisgenoten André Brouwer.

Camino-festival en Algemene Ledenvergadering
De voorjaarsvergadering van het Genootschap
wordt dit jaar gehouden op zaterdag 25 maart
2006. Deze keer niet in Utrecht maar in Den
Bosch. De gebruikelijke locatie in Utrecht was dit
jaar nog wel beschikbaar, maar het lyceum wordt
volgend jaar gesloopt, zodat we op termijn toch
naar een andere locatie moeten uitkijken.
Het bestuur heeft daarom besloten dit jaar de
Algemene Ledenvergadering te houden in de
Jacobskerk, Hinthamerstraat 175 in den Bosch,
op circa 15 minuten loopafstand van het centraal
station.
De traditionele voorjaarsvergadering krijgt dit
keer een ander, wat experimenteler karakter en zal
onderdeel uitmaken van het Camino-festival met
als motto: - Ontmoeting - Muziek - Beleving -
Informatie.
Het programma van het festival ziet er in hoofd-
lijnen als volgt uit:
ontvangst met muziek en welkom vanaf 09.30
uur
opening door de voorzitter van het festival om
10.00 uur
sluiting met het traditionele Café Saint-Jacques
om 16.30 uur.
Centraal staat een grote festivalmarkt met 35 tot
50 stands met informatie, pelgrimspresentaties,
handige spullen voor uw pelgrimstocht, hapjes en
drankjes. De stands worden verzorgd door de le-
denservice en verscheidene werkgoepen van het
Genootschap, door diverse andere organisaties en
door individuele leden. Rond de markt wordt een
aantal workshops georganiseerd. In de workshops
wordt, met andere belangstellenden, dieper inge-
gaan op de voorbereiding van uw ~el~rimstocht.
Denkt u hierbij aan de algemene voorbereiding
voor wandelaars en fietsers, de keuze en het pak-
JACOBSSTAF - 2006
Den Bosch, 25 maart 2006
ken van uw rugzak, het verzorgen van uw voeten,
de verzorging en uitrusting van uw fiets en het
eten en slapen onderweg
De thema's van het festival krijgen tijdens het
programma verder aandacht, zoals bij:
Ontmoeting - Pelgrims ontmoeten elkaar en
kunnen hun verhaal delen in de speakerscorner,
een nieuwe vorm van de traditionele
Pelgrimsparade. Na afloop van het festival: uit-
zwaaien van de vertrekkende pelgrims. Napraten
in Café Saint-Jacques vanaf 16.30 uur.
Muziek - Meerdere optredens van muziekgroep
Tuna Universitaria de Maastricht. Optreden van
'De pelgrim met accordeon', Thijs Hanrath. Thijs
is al meerdere keren op pelgrimstocht geweest en
zal op zondag 26 maart a.s. wederom vertrekken
naar Santiago. Zie ook zijn presentatie van zijn
boek en CD.
Beleving - Pelgrimservaringen, inspiratie en erva-
ringen van de thuisblijvers. Fotowedstrijd (nadere
informatie in deze Jacobsstaf en op onze website).
Informatie - Doelstellingen en prioriteiten van
ons Genootschap, commerciële en niet-commer-
ciële stands, workshops en activiteiten binnen en
buiten het festival. In de middag zijn er de ge-
bruikelijke werkgroepen, zoals spiritualiteit, her-
bergen, pelgrimswegen en geschiedenis & cul-
tuur. Maar ook een bezoek aan de Sint-Jan, een
rondvaart over de Binnendieze en een cultuur-
historische stadswandeling (Zie voor een over-
zicht van activiteiten en aanmelding de achterzij-
de van de adresdrager.)
Deelname is gratis voor de festivalbezoekers. Voor
enkele programmaonderdelen kan een maximum
worden gesteld aan het aantal deelnemers.
Tijdens het festival kunt u tegen betaling volop
eten, drinken, proeven van het aanbod in het
restaurant of de tapasbar.
PAGINA 35

w -
Kunt u ook meedoen?
Uiteraard kunt u meedoen aan een aantal acti-
viteiten, zoals dit is aangegeven in de adresdrager
van deze Jacobsstaf. Maar er is meer. Wij willen u
ook vragen om reacties en suggesties voor én . .:
een bijdrage aan het programma. Er zijn immers
veel leden die heel intensief met de camino bezig
zijn, vóóraf maar ook achteraf. Bijvoorbeeld in de
vorm van: persoonlijke verslagen, prachtige foto's,
levende muziek en boeiende voordrachten. De or-
ganisatie nodigt u graag uit om uw enthousiasme
te delen met de bezoekers van het festival.
Dle organisatie is in handen van een werkgroep,
dile bestaat uit: Bas Brouwer, Bets Everts, Fons
Boink, Gerard Goudriaan, Herman Holtmaat,
Tijmen Stoof en Ton Aarts. Uw vragen, reacties
en suggesties kunt u mailen aan Bas Brouwer:
b.brouwer@nedcoat.nl
AUgemene Ledenvergadering
Naast het festival vindt de jaarlijkse Algemene
Ledenvergadering plaats. De ALV is uitsluitend
totegankelijk voor leden (vooraf aanmelden via
aanmeldingsformulier op achterzijde adresdra-
ger!). Deze vergadering wordt gehouden in een
aplarte ruimte en begint om 10.15 uur. Op de
agenda staan o.a.: de reglementair voorgeschreven
punten, zoals het verslag van de vorige vergade-
ring, de balans per 31 december 2005, rekening
en verantwoording 2005, verkiezing bestuursle-
den* en overige onderwerpen. Na aanmelding
worden de vergaderstukken aan u toegezonden.
* Het bestuurslid Gerard Zegers treedt af i. v. m. ver-
trek naar het buitenhm4 het bestuur stelt ter verga-
deaing voor de heer Huub van Alem (Nieuwerkerk
a/d IJssel) als bestuurslid te benoemen.
PAGINA 36
Tegenkandidaten kunnen zich uiterlijk 23 maart
2006schrz$elijk ofper e-mail aanmelden bij de se-
cretaris (Theo van Dijk, Oosteres 26, 7607 AN,
Almelo, e-mail dijk. t@canisius. no.
Het bestuur heeft gemeend op genoemde manier
een aantrekkelijker, flexibeler en dynamischer
opzet te kiezen voor de traditionele Algemene
Ledenvergadering. Na afloop van het festival zal
een enquêteformulier worden verstrekt, waarin u
uw ervaringen met deze nieuwe opzet kunt ken-
baar maken. Met de uitkomst van deze enquête
zal het bestuur de nieuwe opzet evalueren en (via
de Jacobsstaf) naar u terugkoppelen.
Het bestuur nodigt u dus van harte uit ons festi-
val te bezoeken en stelt uw aanwezigheid zeer op
prijs.
Aanmelding
Aanmelding voor uitsluitend het bezoek aan het
Camino-festival is niet nodig. Het festival is toe-
gankelijk voor iedereen: leden, introducés en
niet-leden. Wilt u echter deelnemen aan een van
de activiteiten (zie achterzijde adresdrager.) dan is
dat mogelijk door het vóór 5 maart a.s. opsturen
van de volledig ingevulde adresdrager van deze
Jacobsstaf aan het adres: Nederlands
Genootschap van Sint Jacob, Lange Nieuwstraat
9a, 35 12 PA Utrecht.
Adresdrager zoek? Stuur een brief of mail naar
info@santiago.nl, maar vermeld dan duidelijk uw
naam, adres, woonplaats en, indien mogelijk, lid-
nummer.
Mede namens de Werkgroep Voorjaarsver-
gadering 2006,
Theo van Dijk
algemeen secretaris

Fotowedstrijd
Binnen ons Genootschap wordt eindeloos veel
gefotografeerd. Vele jacobspelgrims willen hun
indrukken en ervaringen in beelden vastleggen
voor thuis en later. Op landelijke vergaderingen
en regiodagen gaat een keur aan fotoboeken van
hand tot hand. Dia-, powerpoint- en videopre-
sentaties zijn alomtegenwoordig op talrijke bij-
eenkomsten. Er moeten onder de leden van ons
Genootschap tienduizenden caminofoto's in om-
loop zijn.
Dit gegeven heeft het bestuur van het
Genootschap doen besluiten om in het kader van
het Camino-festival op zaterdag 25 maart 2006
in Den Bosch een fotowedstrijd te organiseren.
Voor deelname aan deze wedstrijd gelden de vol-
gende voorwaarden.
De wedstrijd staat slechts open voor leden van het
Genootschap.
Als thema's voor de wedstrijd gelden de begrippen
%Ontmoeting', 'Muziek' en 'Beleving'.
Iedere deelnemer dient zich uirerlijk op 10 maart
2006 te hebben aangemeld op een van de volgende
wijzen.
Per post d.m.v. de adresdrager naar: Nederlands
Genootschap van Sint Jacob, Lange
Nieuwstraat 9a, 35 12 PA Utrecht.
Per e-mail naar: info@Santiago.nl
Per deelnemer kan slechts 1 foto worden ingeleverd.
De indiening van de foto vindt plaats:
per post vóór 18 maart 2006 naar het onder
punt 3 genoemde adres
Op 25 maart 2006 tot 11.00 uur op een bij
binnenkomst van de festivalaccommodatie duidelijk
aangegeven plaats.
De foto dient op een formaat van 18 x 24 cm en
op karton sgeplakt te worden aangeboden. Op de
achterzijde dienen naam en adres van de inzender
JACOBSSTAF - 2006
te zijn vermeld.
De foto's worden beoordeeld door een jury, be-
staande uit Tieleke Huijbers, José Wienk en Jan
Galjé, die de winnaar van de derde, de tweede en
de eerste prijs zal aanwijzen.
De prijzen zijn waardebonnen van 100, 50 en 25
euro.
De foto's worden tijdens de middagsessie van het
festival vanaf 15.00 uur tentoongesteld.
De 3 winnende foto's zullen ook in de Jacobsstaf
worden gepubliceerd.
De ingezonden foto's blijven eigendom van het
Genootschap.
Wij hopen dat velen onder u aan deze wedstrijd
zullen deelnemen en dat daardoor een fraai overzicht
geschapen wordt van de beeldende creativiteit
waarmee ontmoetingen, muziekuitingen en
bijzondere belevingen met betrekking tot de
Jacob~pel~rimage door u zoal op de gevoelige
plaat zijn vastgelegd.
Bas Brouwer en Jan Galjé
Foto: Sjefvan Hulten
PAGINA 37

l -
JACOBSSTAF - 2006
Ván de voorzitter
Voor de periode 2006 - 2008, heeft het bestuur
een stuk vastgesteld, dat ertoe moet bijdragen;
ons genootschap in die periode goed in de vaart
te houden.
Het zestien pagina's tellende stuk, bedoeld als be-
leidsplan voor het bestuur, is voor ieder belang-
stellend lid opvraagbaar bij het informatie-
centrum te Utrecht.
Voor diegenen die snel enig zicht willen hebben
op de bestuursvoornemens voor de nabije toe-
kcamst, geef ik hier een persoonlijke selectie uit
bcavenvermeld document.
Het bestuur wil:
1. Beter zicht geven op het Nederlands traject
naar Santiago de Compostela door:
de historische route(s) door Nederland te
onderzoeken en te beschrijven
een of meer pelgrims(wande1)routes door
Nederland richting Santiago te beschrijven en
ook daadwerkelijk uit te zetten
het stichten van overnachtingsmogelijkheden
langs deze routes te stimuleren en te entame-
ren.
2. Een opvang bedenken en realiseren voor (niet
alleen) Nederlandse pelgrims die in Santiago
aankomen en daarmee tegemoetkomen aan
de problemen die daar soms worden onder-
vonden: taalproblemen, onpersoonlijke bena-
dering, gebrek aan waardering, afkickver-
schijnselen, moeizame terugreisoplossingen.
3. Eventueel als alternatief voor het bovenstaan-
de opnieuw onderzoek doen naar de mogelij-
khed tot het stichten van een Nederlandse re-
fugio elders langs het traject.
4. Het gastheerschap van genootschapsleden
langs de route stimuleren.
PAGINA 38
Ejs Dorenbosch
5. Het informatiecentrum in Utrecht verderver-
ankeren in het genootschap en de organisatie
verder stroomlijnen.
6. De communicatie naar de leden en van de
leden naar de organisatie waar nodig verbete-
ren.
7. De communicatie van het genootschap naar
buiten waar nodig verbeteren en uitbouwen.
Het genootschap is onderverdeeld in regio's. De
komende periode zal met de regiocontactperso-
nen (RCP's) bekeken worden of en hoe de lokale
organisatie kan worden versterit en of de regio-
omvang hier en daar aanpassing behoeft.
Internet is een snel en actueel medium; de vorm
en inhoud van onze website moeten dan ook zo
actueel mogelijk zijn. Hiervoor is ook periodieke
afstemming met ons andere publiciteitsmedium,
de Jacobsstaf, nodig.
Het bestuur wenst structureel aandacht te beste-
den aan een fundamenteel aspect van het pelgri-
meren. de spiritualiteit. De werkgroep spiritua-
liteit is het gremium bij uitstek waarlangs de
verdieping gerealiseerd kan worden.
Het bestuur wil de gegevens over Jacobalia in
Nederland, zoals die door de werkgroep geschie-
denis en cultuur zijn en worden geïnventariseerd,
voor de leden toegankelijk maken via internet.
Hetzelfde geldt voor andere cultuur-historische
en religieus-historische onderzoeksresultaten.
Ook zullen de reeds verschenen nummers van de
Jacobsstaf via het internet voor leden toegankelijk
worden gemaakt.
Dit zijn zo enkele krenten uit de pap, misschien
genoeg om trek te krijgen!

Regio berichten
Regio BredaITilburg
Op 30 december jl. kwam een 25-tal
Santiagogangers van de afdeling BredaITilburg in
de Kogelvanger samen om gezamenlijk naar de
Jacobskapel in Galder te wandelen. Daar werd
een dienst gehouden met het thema: dank voor
dit bijzonder Vlinderjaar. René Heinrichs, onze
voorganger, heette iedereen van harte welkom. In
Bijeenkomst Jacobskapel Galder
zijn overweging ging hij dieper in op hoe je geluk
voor jezelf kunt bereiken. Iedereen kreeg de gele-
genheid om naar voren te komen om een per-
soonlijke gedachte of gebed uit te spreken en kon
daarbij een lichtje aansteken. Na afloop kregen
alle aanwezigen een kerstboomdecoratie, gemaakt
door onze regiocontactpersoon Maria van Hassel,
die op deze dag ook nog jarig was. Fien, de koste-
res, werd bedankt voor haar werkzaamheden.
Hierna wandelden allen weer terug naar de
Kogelvanger, alwaar iedereen genoot van een
heerlijke kop snert. Als afsluiting deelde Maria
een koudvuur sterretje uit om aan te steken en zo
dit jaar gezamenlijk af te sluiten.
Rinus Machielsen
Regio 's Hertogenbosch
Op 5 maart a.s vindt de regiobijeenkomst plaats.
JACOBSSTAF - 2006
Waarschijnlijk is op dat moment de nieuwe zaal
bij de Jacobuskerk in de Hinthamerstraat be-
schikbaar. Zo niet, dan vindt de bijeenkomst in
de Jacobuskerk zelf plaats, waar inmiddels de ver-
warming goed functioneert. Aanvang is 14.00
uur, zaal c.q. kerk is geopend vanaf 13.30 uur. Als
gastspreker hebben we Jeroen Gooskens, auteur
van het boek 'Ver Onderweg' uitgenodigd. Hij zal
ons op zijn geheel eigen wijze meenemen van
Nederland en andere plaatsen tot aan Santiago.
Daarna zullen we voorlichting aan vertrekkende
wandel- en fietspelgrims verzorgen. Voor de fiet-
sers hebben we hiervoor Thomas Sanders weer
bereid gevonden. De middag wordt afgesloten
met het Café Saint-Jacques. De regioleden ont-
vangen nog een persoonlijke uitnodiging.
Nelly en Rony de Jong
Regio Noord-Holland benoorden Het IJ
Zaterdag 11 maart is de voorjaarsbijeenkomst
weer in ons vertrouwde stamlokaal: het Trefpunt,
Louise de Colignystraat 20, Alkmaar. 's Ochtends
hebben we ons vaste programma met de pelgrim-
sparade, S middags is Jeroen Gooskens, auteur
van het boek 'Ver onderweg' te gast. Hij zal in-
gaan op de spiritualiteit van het wandelen.
André Brouwer
Regio Utrecht-ZuidIRivierengebied
Onze regio manifesteert zich dit jaar met een
volle agenda. Op zondagmiddag 15 januari was
het direct al raak met een goed bezochte bijeen-
komst in Leerdam, waar vooral de vertrekkende
fietsers en wandelaars volop aan hun trekken
kwamen. Jan van Os en Huub de Gier spraken
enkele tientallen verlangende pelgrims toe over
hoe te fietsen en hoe te lopen. De repatrianten
onder de aanwezigen konden onder leiding van
Tijmen Stoof napraten; schier eindeloos kunnen
we doorgaan over onze ervaringen in de velden!
PAGINA 39

JACOBSSTAF - 2006
Na de pauze declameerde en zong de Utrechtse
straatmuzikant en Santiagopelgrim Thijs
Hanrath enkele van zijn pelgrimsliederen, waar-
ander een fraaie vertaling van het overbekende
lied van Conques: Ultreïa. Levende muziek tij-
dens een regiobijeenkomst: hoe mooi! Nadiep
mam Jan van Os de aanwezigen mee op een dia-
voorstelling langs de Ruta de la Plata. Tot slot
laafden velen zich aan de uitstekende rode wijn.
In februari kunnen de regioleden drie avonden
maar een bij- of nascholing Frans voor pelgrims.
Op zaterdag 15 april 2006 gaan we wandelen van
Leerdam via Beesd naar Buurmalsen, alwaar de
bijzonder fraaie Jacobusschildering in de
Nederlands-Hervormde kerk bezichtigd wordt.
V700r 25 juli staat een speciale Jacobus-zangavond
op de agenda, ook in de kerk van Buurmalsen,
waar we onder deskundige leiding enkele mooie
lilederen gaan instuderen. De najaarsbijeenkomst
van de regio wordt gehouden op zondagmiddag
22 oktober in Driebergen. Meer informatie ont-
vangen of aanmelden? Dan kunt u terecht bij de
regiocontactpersoon: bram@vanderwees.com.
Tbt 25 maart vertoeft hij echter in een zeker bui-
tenland.
B ram van der Wees
Regio Den Haag
Terwijl onze regiodagen in de afgelopen jaren
nooit meer dan circa dertig deelnemers zagen ver-
schijnen, mochten wij ons vandaag, op 3 decem-
ber 2005, verheugen in de toestroom van niet
minder dan 54 betrokkenen. Hiermee dreigde
onze vaste en zo gewaardeerde plaats van samen-
komst, de parochiezaal van de Sint-Jacob aan de
Parkstraat, uit haar voegen te barsten. Hoewel wij
ons tot nu toe steeds verzamelden rond een grote
taifel, wat de gemoedelijkheid, de intensiteit en de
cammunicatie niet weinig ten goede kwam, wer-
den wij nu genoodzaakt ons te modelleren in de
zo~genoemde 'theateropstelling', dat een eufe-
miisme is voor 'in rijen achter elkaar zitten'.
Na de bekende vreudevolle weerzienen en be-
groetingen, was, in lijn met ons inmiddels gehar-
PAGINA 40
naste en enorm bevredigende programmacon-
cept, het eerste woord aan Cees. Hij bracht ons,
zo kennen wij hem, in een even beeldenrijke als
ongeremde woordenvloed op de hoogte van het
vele wel en weinige wee binnen het reilen en zei-
len van ons geliefd Genootschap. Als bestuurslid
weet hij natuurlijk nét even iets meer dan de mo-
dale regiocontactpersoon, hoewel er toch nauwe-
lijks gesproken kon worden van een 'ongeoor-
loofd uit de school klappen'.
De 'vrije ronde' van het uitwisselen van ervarin-
gen, belevenissen en informatie was weer levendig
en ongebreideld als altijd. Zij is en blijft toch hét
hoogtepunt van onze regiodagen. Onze nestor
Joop Piët (91) ging in 1976 naar Sint-Jacob onder
omstandigheden die wij ons heden ten dage niet
meer kunnen voorstellen. (Hij kwam in Frankrijk
nog in de krant, zelfs tot driemaal toe! Kom daar
vandaag de dag nog maar eens om ...) Anne deed
zijn uiterste best om niemand van ons op de weg
van Alicante naar Santiago te krijgen. Ludo
bracht de enigszins spirituele camino-versie van
'You never walk alone ...' en Jos, die al jaren lid is
maar nog steeds niet was gegaan, hield ons tien
minuten lang geboeid met het bij hem ontbreken
van welke camino-ervaring dan ook.
Ook de échecs kregen ditmaal ruime aandacht.
Wout keerde tweemaal ontijdig huiswaarts, een
keer met een onmenselijke blaar en een keer met
een rottige botvliesontsteking. Van Agnes wilde
een van haar knieën op de fiets niet meedoen,
maar zij wist toch nog zeer te genieten van de
noodgedwongen Loire-fietstocht huiswaarts. En
ook Ben moest honderd kilometer na Vézelay
terug vanwege een dwarse knie, niet van hemzelf
maar van zijn zoon en reisgenoot. Allen gaan of
gingen zij echter, ongebroken, binnen afzienbare
tijd opnieuw op weg.
Na de (door onszelf bereide) lunch werden er in
twee groepen onder leiding van twee Haagse
stadsgidsen een paar interessante Haagse binnen-
stadskerken bezocht. Inmiddels werd het zaaltje
omgebouwd van 'theateropstelling' tot 'kroeg-

opstelling'. Het 'Café Saint-Jacques' dat na terug-
komst van de deelnemers aan de middagexcursie
losbarstte, wilde ditmaal maar niet tot een einde
komen. Sommigen konden nauwelijks geloven
dat je hier zomaar om niet en onbekrompen van
mooie wijnen mocht genieten ...
Tot slot tóch maar eens een innig dankwoord aan
onze twee steeds maar weer zo getrouwe en zorg-
zame gastvrouwen: Lore Olgers en Gea Mulder!
Jan Galjé
Regio Amsterdam
De jaaragenda van de regio Amsterdam kende ook
in 2005 jaar weer de gebruikelijke activiteiten.
Op vrijdag 18 februari was er een bijeenkomst
voor mensen die van plan waren het voorjaar naar
Santiago te gaan, te voet of te fiets. Op de the-
mabijeenkomst 11 maart maakten we kennis met
Leo Baeten met zijn documentaire 'In de Palm
van haar Hand'. De film en Leo's presentatie
maakten diepe indruk. Op 21 oktober was er de
najaarsbijeenkomst met de traditionele pelgrim-
sparade. De plek van samenkomst was ook dit
jaar weer, buurthuis De Reiger in de Hugo de
Grootbuurt in Amsterdam. Het buurthuis gaat
echter sluiten en we zullen noodgedwongen naar
een nieuwe locatie zoeken. De Regio Amsterdam
is qua aantal leden een van de grootste van het
land, maar kent traditiegetrouw naar verhouding
een lage opkomst. Toch neemt het aantal leden
dat op de bijeenkomsten komt, gestaag toe. Dit
jaar gemiddeld méér dan dertig mensen, met een
Meine kern van 'al langer geïnteresseerden' en een
grotere groep nieuwe belangstellenden. Niet ver-
wonderlijk: het aantal fietsers neemt toe. Beide
groepen blijken telkens weer tevreden over de
gang van zaken. Vooral de informatie over voor-
bereiding van de tocht en het uitwisselen van de
verhalen over opgedane pelgrimservaringen wor-
den zeer gewaardeerd. Nieuw is echter dat gaan-
deweg de afgelopen jaren een min of meer vaste
groep van geïnteresseerde leden is ontstaan die als
'kaderleden' bereid zijn mee te denken en boven-
dien als contactpersonen willen fungeren voor het
JACOBSSTAF - 2006
verstrekken van informatie aan binnenkort ver-
trekkende lopers en fietsers.
Herman Holtmaat en Esther van Doorn
Regio Groningen/Drenthe
Verslag huiskamerbijeenkomst regio Groningen1
Drenthe op vrijdag 25 november 2005.
Uitgesproken op de dag dat ons goede land be-
dolven werd onder sneeuw, regen en gladde
wegen en er files ontstonden van wel 800 kilome-
ter, was onze bijeenkomst gepland. Het vermoe-
den bestond van een grote opkomst, reden waar-
om naar een ruimere locatie was uitgeweken om
aldaar de veelbesproken film 'In de palm van haar
hand' van Leo en Tiny Baeten te aanschouwen en
te luisteren naar hun verhaal. Deze keer waren de
ruim meer dan honderd regioleden, die ooit in
het verleden te kennen hadden gegeven niet in de
regioactiviteiten geïnteresseerd te zijn, per convo-
catie ook uitgenodigd. Wij mochten met negen
van hen op deze avond kennismaken. Van de 88
aanmeldingen ontvingen wij van zeventien be-
richt van verhindering vanwege het slechte weer.
Ondanks dat de weergoden ons deze keer in de
steek lieten, mochten wij iets later dan gepland,
Leo en Tiny welkom heten, vergezeld van Nelly
en Rony de Jong, de regionale contactpersonen
van Den Bosch die op diverse plaatsen in de or-
ganisatie van ons Genootschap behulpzaam zijn.
Tegen 20.00 uur was het hele instrumentarium
geïnstalleerd, waarna de opening op een spiritue-
le manier plaatsvond door de klanken van een
meditatiebel, het ontsteken van een kaars die ge-
plaatst werd voor een icoon met de afbeelding
van de Heilige Jacobus, geschilderd door een
onzer leden, Anje Noorman. Vervolgens werd een
pelgrimslied uit de 13e eeuw ten gehore gebracht.
Na de overschakeling van het heden naar het ver-
leden volgde een korte lezing uit het boek met de
titel 'Naar het land dat ik u zal wijzen' van
Herman Andriessen, dat over de pelgrimswegen
gaat met tegenstellingen en verloren reisgenoten.
Metaforen van hedendaagse gebeurtenissen. Na
deze introïtus werd een ieder hartelijk welkom ge-
PAGINA 41

JACOBSSTAF - 2006
heten waarna enige mededelingen volgden. Het
goede nieuws had betrekking op de consumpties,
die zoals gewoonlijk, gratis waren, maar bij de
uitgang kon men een vrijwillige bijdrage in een
strategisch opgestelde bloemenvaas kwijt.
Vervolgens vermelding van de leden die zich had-
den afgemeld en nog een apart welkom voor Paul
Burm die amper 48 uur geleden terug was ge-
keerd uit Vézelay en de geur nog bij zich had van
deze plaats. Vervolgens werden de lopers en daar-
na de fietsers die de tocht naar Santiago de
Compostela hadden volbracht, gevraagd op te
willen staan. Zo konden de aanwezigen zich met
hen in verbinding stellen in de pauze en tijdens
het café Saint-Jacques voor het geven en ontvan-
gen van informatie. Ook dan zou er gelegenheid
znjn om de informatiestand annex winkeltje van
ons Genootschap te bezoeken, gerund door Nelly
en Rony. Zoals we in de Jacobsstaf nr. 58 en 60
hiebben kunnen lezen, behoeft er geen uitgebrei-
de recensie meer geleverd te worden over de voor-
treffelijke op professioneel niveau gemaakte film
door Leo Baeten met het bijbehorende verhaal. Je
moet maar durven, zoals het in de convocatie
stond vermeld, om tegenover anderen je ziel open
te leggen, wat jou is overkomen. De eerste keer
dat Leo naar Santiago ging, had hij helemaal geen
reden om te gaan. Hij wist het niet ...
Persoonlijke gebeurtenissen hadden hem in een
duister gebied gebracht. Voor hem hoefde er ei-
genlijk helemaal niets meer! Doch Tiny, zijn
vrouw, zei: "Waarom ga je niet met die vriend van
jou mee naar Santiago de Compostela?". En zo
geschiedde het. Na afloop van de film kon Leo
vele vragen beantwoorden, maar ook nadere toe-
lichting geven over zijn ervaringen die niet alle-
m.aal in de film verwerkt waren. Hierop kwamen
weer reacties en vragen die beantwoord werden.
Tegen 22.30 uur werd Leo bedankt met wat
woorden en presentjes waarin ook zijn vrouw
werd betrokken. Daarna werden glazen geheven
en1 vorkjes geprikt en tegen half twaalf liep de
avond ten einde. Hulpvaardige handen hielpen
mee om de zaal te ontruimen, waarna om 24.00
PAGINA 42
uur de sleutel aan de beheerder van de kerkboer-
derij kon worden overhandigd. Het was goed om
elkaar weer te ontmoeten.
Thom Oosterhof.
Regio Oost-Nederland
Op zondag 8 januari 2006 namen zestien
Nederlanders en zeven Duitsers deel aan de vijfde
Nieuwjaarswandeling van het Genootschap van
Sint-Jacob voor de regio Oost-Nederland op het
Jakobskerkenpad. Hiervan waren slechts negen
lid van het Genootschap. Voorwaar een grote op-
komst. Toen we om circa 10.00 uur op de par-
keerplaats bij het station van Gronau aankwa-
men, hadden onze Duitse vrienden van het eerste
uur, Clemens, Manfred, Fritz en Heinz er reeds
voor gezorgd dat er twee auto's bij het eindpunt
in Nienborg stonden. Daarnaast namen ook
Anke, Josef Frintrop (broer van de voorzitter) en
een vriend deel. Onze vaste gids, Clemens Roters,
leidde ons langs de Dinkel de stad Gronau uit.
Daarna gingen we via de X-7 en X-10 met een
grote boog om Epen heen. Het gebied was van
oorsprong natte heide en venen. Hier en daar is
door de landgoedeigenaren van o.a. Haus
Schwarzbach en Gut Flörbach het bos goed in
stand gehouden. Duidelijk was de schade nog te
herkennen van de hevige sneeuwval van 25 no-
vember 2005. Gelukkig waren op de wandelweg
de takken reeds opgeruimd, zodat er veilig kon
worden gelopen. Ook hier heeft de intensieve
landbouw toegeslagen met als gevolg uitgestrekte
kale maïsvelden. Aan de horizon staan moderne
windmolens om onze behoefte aan energie te
dekken. Ondergronds wordt het steenzout uitge-
spoeld door de firma Rheinsalz. In de hierdoor
ontstane ondergrondse zoutkoepels wordt ons
aardgas opgeslagen door Thyssen Gaz. Ze dienen
als buffer om de druk bij strenge vorst op peil te
houden. In het 'Plietker Naturschutz Gebiet' viel
echter veel te zien. Ondanks de grote groep zagen
we regelmatig reeën in koppels van twee of vier
stuks. Ook waren er onderweg genoeg fazanten
en patrijzen te zien, die de jacht voor Kerstmis

hadden overleefd. Na circa tien kilometer hielden
we pauze bij een bushokje. Helaas waren er niet
genoeg zitplaatsen voor iedereen. De meegeno-
men koffie en broodjes smaakten er niet minder
om. We vervolgden onze tocht door het Lastefeld
en de Wichumermark. Hier troffen we een oude
markesteen aan uit 1763 van de heren van Heek.
De volgende stop vond plaats in een schuilhut.
Omdat ik wist dat het droog maar wel koud weer
zou worden, had ik een fles Jagermeister meege-
nomen. Dit aperitief uit een plastic medicijn
glaasje vond gretig aftrek. Na deze hartversterking
was het nog circa vijf kilometer lopen. De kerk-
toren van Nienborg kwam echter al gauw in
zicht. Dit gaf moed aan met name de ouderen
onder ons. De vervolgens hoorbare autobaan A-
31 snijdt het dorp doormidden. Via een voetgan-
gerstunnel bereiken we het bos van Haus
Wohnung. In de verte zien we al de 'Borg' liggen
omcirkeld door de Dinkel, die we buiten Gronau
hadden verlaten. Via de brug over de Dinkel en
de Epenerstrasse trokken we Borg binnen. In de
Borg is een prachtige toegangspoort tussen de
'Muurhuizen' bewaard gebleven. De kerk, het
Langes Haus met daarin de hogere muziekschool
van Westfalen en het Hohes Haus Burg Nienhaus
zijn prachtig bewaard gebleven monumenten.
Het Hohes Haus wordt bewoond door een ex-
burgemeester van Delden, Jonkheer von Heyden.
Na zijn pensionering heeft hij de taak op zich ge-
nomen om dit voorvaderlijk slot in zijn geheel te
restaureren. In de Burgschanke vielen we met de
neus in de boter. Elke zondagmiddag is hier een
'Kuchenbuffet'. Voor vijf euro kan men net zo
veel gebak, sneetjes boerenbrood met fijne vlees-
waren als men wil. Een kop koffie, chocolade-
melk, cappuccino of diverse soorten thee krijg je
er ook nog bij. De chauffeurs konden er minder
lang van genieten. Ze moesten immers de auto's
nog halen. Met weemoed kijk ik terug op de laat-
ste vier jaar waarin we vanaf 2002 twee keer per
jaar een wandeling organiseerden op het
Jacobskerkenpad. Was het in het begin om t~e
testen of we op de goede weg waren qua project-
ering, later werd het meer een promotietoer. Ilk
zelf heb er een aantal fijne wandelvrienden aam
over gehouden, zowel in Nederland als im
Duitsland. Samen met Clemens organiseren wie
de komende jaren voor onze wandelvrienden bij -
eenkomsten in Haaksbergen of Borken.
Huub Steins
Credencial
PAGINA 43

JACOBSSTAF - 2006
Agenda
5 maart
17 maart
18 maart
18 maart
25 maart
25 maart
2 april
15 april
13 mei
B3 mei
20 mei
25 juli
3 en 10 september
16 september
114 oktober
22 oktober
1 O november
I
regio S-Hertogenbosch: voorjaarsbijeenkomst
regio GroningenlDrenthe: huiskamerbijeenkomst
regio Limburg: regiodag in het Katoenen Dorp
regio Nijmegen: wandeling Pelgrimsgroep
Genootschap: Camino-festival in 's-Hertogenbosch
regio Rotterdam: wandeling vanuit Rhoon
landelijke Pelgrimsmis in Kathedraal Roermond
regio Utrecht-ZuidIRivierenland: wandeling van Leerdam naar
Geldermalsen
regio Friesland: voorjaarswandeling/6etstocht
regio Nijmegen: wandeling Pelgrimsgroep
regio GroningenIDrenthe: zand-camino
regio Utrecht-ZuidIRivierenland: Jacobus-zangavond in Buurmalsen
regio Friesland: wandel- en fietsweekend
Regio GroningenIDrenthe: klei-camino
regio Friesland: najaarsbijeenkomst
regio Utrecht-ZuidlRivierenland: najaarsbijeenkomst
regio GroningenIDrenthe: huiskamerbijeenkomst
Oproep!
Een leuke ervaring, een onverwachte gebeurtenis: schrijf het op en
stuur het (digitaal) naar:
redactie@santiago.nI
eventueel een afbeelding bijvoegen.
Planning uitgaven Jacobsstaf 2006
I
Nummer Jacobsstaf
Kopii inleveren
I
70
20 maart
71
17 juli
72
30 oktober 1
Verschijning 15 mei 11 september 18 december 1
PAGINA 44

- JACOBSSTAF - 2006
Werkgroep Herbergen
Hospitaleren in Spanje
Iets doorgeven of iets teruggeven van de hartelijk-
heid die je zelf hebt ervaren op weg naar Santiago
de Compostela? Dat kan: door als hospitalero te
werken in Roncesvalles.
Deze regels uit de folder 'hospitaleren in Spanje',
uitgegeven door de Werkgroep Herbergen, vor-
men vaak het motief van onze hospitaleros om
enige weken per jaar als 'vrijwilliger' in
Roncesvalles te gaan werken.
Ook dit jaar zaten we weer ruim in de aanmel-
dingen voor Roncesvalles. De lijst van aanmel-
dingen was zelfs zo groot, dat we diverse hospita-
hospitaleren à la Roncesvalles, om later, na enke-
le aanpassingen van de huidige accommodatie,
ook aan de spirituele behoefte van de pelgrims
uitgebreider aandacht te besteden dan tot nu toe.
We realiseren ons dat er nog veel werk aan dle
winkel is, voordat we kunnen starten met de
'echte werkzaamheden' in Santiago de
Compostela en dat de tijd dringt. Niettemin zijn
we erg blij dat ons, het Nederlands Genootschalp
van Sint Jacob, de mogelijkheid wordt gebodein
om in Santiago de Compostela te gaan hospitalc-
ren.
Om nu deze uitdaging tot een goed einde te brem-
gen is uw hulp als hospitalero van cruciaal belang.
leros hebben moeten Daarom luidt onz'e
teleurstellen. Een feno- vraag: Wilt u gedurendte
meen dat eigenlijk ieder de maanden mei t/m
jaar terugkomt en ons september 2006 enkelie
als werkgroep erg aan weken in Santiago die
het hart gaat. Soms is dit probleem op te lossen
-door toekomstige hospitaleros te attenderen op
alternatieve hospitalero-mogelijkheden. Denk
hierbij vooral aan de Refugio L'Esprit du Chemin
in Saint-Jean-Pied-de-Port, de Refugio 'NOS
Repos' in Augy sur Aubois en de 'Albergue
Municipal' in Salamanca.
Als werkgroep beseffen we terdege dat dit niet
voldoende is. We hebben daarom ingestemd met
het plan om als Nederlands Genootschap van
Sint Jacob, bij voldoende draagvlak, met ingang
van het nieuwe seizoen 2006 in Santiago de
Compostela (Seminario Menor) te gaan hospita-
leren. Dit betekent dat wij, als Werkgroep
Herbergen, bereid zijn de organisatie van de ver-
wezenlijking van bovengenoemd plan ter hand te
nemen. We proberen in eerste instantie te gaan
Compostela hospitaleren? Wij schrijven u graag
in!
Tijdens het Camino-festival op 25 maart a.s. in
Den Bosch zal er zowel 's morgens in het gebrui-
kelijke kraampje van de werkgroep, als 's middags
tijdens een workshop informatie over hospitale-
ren in Santiago de Compostela worden verstrekt.
Heeft u nu al belangstelling om in Santiago de
Compostela aan de slag te gaan of wilt u meer in-
formatie, richt u dan tot het secretariaat van de
werkgroep:
Cor Slegers,
Cort van der Lindenstraat 18;
5121 HV Rijen
tel: (0161) 22 33 79
e-mail: cor.slegers@zonnet.nl
PAGINA 45
I

JACOBSSTAF - 2006
Het Compostelaregister
In het Compostelaregister van het Genootschap zijn per begin november jl. 2800 compostela's opgeno-
men. Daarvan zijn er incl. onderstaande lijst 2375 gepubliceerd. Daarnaast zijn er nog ca. 100 compo-
stela's ontvangen maar nog niet geregistreerd. $s u een kopie van uw compostela heeft ingezonden en
uw naam is nog niet gepubliceerd, heb dan nog even geduld. De publicatie vindt plaats op volgorde van
aankomstdatum. In verband met de beschikbare ruimte in de Jacobsstaf worden per nummer ongeveer
200 namen gepubliceerd.
Naam
Keijsers, L.
Dodemont, W.
Pierik, N.
Kooij, H.R.
Ruigtok, J.A.G.
Waaijmakers, G.H.
Koning, D.W.J. de
E-Iecker, T.A.J.M.
Maas, L. van der
Reeze, A.A.
Reijenga, S.
Harten, E.A.J. van
Jonkman, R.
Buur-Paulissen, M.
Groot, W.P.J.
Hauser-Heere, C.C.Q.
Passeniet, D.
Wsseniet-Landa, A.C.J
Velden, H.J. van der
Sieben, H.M.
Sieben-Kroon, A.
Vkgter, L.
Vrcrschuren-Peulen, E.
Hoogendoorn, G.
Pluym-Brasser, E.J. v.d
Jacobs, L.H.M.
Jacobs-Engels, C.
Bmoom, H.J.
Domen, F.
Heetman, A.J.A.
Jong, W. de
Nlimwegen, G.C. van
Oiirschot, H.J. van
Rousseau, F.
Veer, J.C. van 't
Veer-Hoeke,
G.H.C. van 't
Eertwegh-Gubbels,
E. van den
Ju'ch, H.R.D.
Jutch-Kamperbeek, A.
Klleijberg H.J.
Woonplaats
Hellevoetsluis
Vlijmen
Nijmegen
Limmen
Amsterdam
Tilburg
Betlicum
Amstelveen
Dongen
Houten
Houten
Zandvoort
Middelburg
Velsen-Zuid
Oisterwijk
Hellevoetsluis
Halsteren
Halsteren
Delft
Rekken
Rekken
Steenwijk
Papendrecht
Aankomst Reis
07-mei-04 voet
08-mei-04
08-mei-04 voet
09-mei-04 fiets
09-mei-04 fiets
12-mei-04 fiets
13-mei-04 fiets
14-mei-04 voet
14-mei-04 voet
14-mei-04 fiets
14-mei-04 fiets
16-mei-04 voet
17-mei-04 voet
18-mei-04 voet
18-mei-04 fiets
18-mei-04 voet
18-mei-04 voet
18-mei-04 voet
18-mei-04 fiets
19-mei-04 fiets
19-mei-04 fiets
19-mei-04 fiets
19-mei-04 voet
Capelle ald IJssel 20-mei-04 voet
Strijen
Nijmegen
Nijmegen
Apeldoorn
Herkenbosch
Rotterdam
Lage Mierde
Rotterdam
Bergen (L)
Maastricht
Oostkapelle
Oostkapelle
Den Haag
Wageningen
Wageningen
Hoogeveen
20-mei-04 voet
21-mei-04 fiets
21-mei-04 fiets
24-mei-04 voet
24-mei-04 voet
24-mei-04 voet
24-mei-04 fiets
24-mei-04 voet
24-mei-04 voet
24-mei-04 voet
24-mei-04 voet
24-mei-04 voet
25-mei-04 voet
25-mei-04 voet
25-mei-04 voet
25-mei-04 fiets
Boom, J. van den
Naam
Lute, Th.
Lute-Stet, M.
Gorris, M.
Koopman, J.
Breemen, P.H.J.
Haan, W.G. de
Ham,
C.M.H.L. van den
Jongen, J.C.M.
Jongen-Rinkens, H.J.
Levisson, A.L.
Ooststroom,
A.l? van
Smink, H.L.
Lagendijk, C.H.
Lagendijk-
van Egmond, I?
Rijnbende, H.J.
Rijnbende, J.E
Dulk, J.C.P. den
Kappel-Naber, Ph. van
Kiesel, M.M.
Koekkoek, W.
Peek, A.
Peeters, W.
Pigmans, M.
Vugt, L. van
Bosman, CF!
Kleine Punte, J.H.
Nol, J. van der
Nol, M. van der
Koopmans, R.
Langejan, C.J.
Lintelo, H.G. te
Muijnck, H. de
Spaan, A.M.
Lintelo, J.M. te
Tilburg, B. van
Vermeden, W.B.M.
Hooijmaijers, C.
Linden
Woonplaats
Castricum
Castricum
Roermond
Woerden
Haarlem
Den Haag
Haarlem
Eijgelshoven
Eijgelshoven
Den Haag
Bergen op Zoom
Balkbrug
Heemstede
Heemstede
Rheden
Rheden
Eindhoven
Zaandam
Eindhoven
Enschede
Enschede
Budel-Schoot
Budel-Schoot
Voorburg
Rotterdam
Eibergen
Vlaardingen
Vlaardingen
Diemen
Alphen ald Rijn
Rosmalen
Kortgene
Heeze
Oldenzaal
Roosendaal
Maarn
Roosendaal
26-mei-04
Aankomst
26-mei-04
26-mei-04
27-mei-04
27-mei-04
28-mei-04
28-mei-04
28-mei-04
28-mei-04
28-mei-04
28-mei-04
voet
Reis
voet
voet
fiets
fiets
voet
voet
voet
fiets
fiets
voet
fiets
fiets
fiets
fiets
fiets
fiets
voet
voet
voet
fiets
fiets
fiets
fiets
voet
voet
fiets
voet
voet
fiets
fiets
fiets
Sets
fiets
fiets
fiets
fiets
voet

Horsten, R.J.B.M. Heythuizen
Reeuwijk-Koomen, J.A. Lisse
Speeckaert, M. Roosendaal
Verschuren, Pi?
Verschuren-
Helmond
Tijssen, F.G.M. Helmond
Santing, A. Ursem
Santing-Hulsman, M.G. Ursem
Schepers, J.
Sueters, J.H.M.
Brandsen, H.
Does, J.C. van der
Doms, J.J.
Doms-
Royackers, M.W.F.M.
Kool, M.N.G.
Tol, C.
Heijden, H.M. van der
Nelen, M.C.J.G.
Strooij-Snoek, F.W.
Clercq, A.P.M. de
Clercq-Bonte, R. de
Soyer, W.J.M.
Soyer-Krumme, G.H.
Blanken, C.J.M.
Entrop, J.F.
Kleemans, J.A.M.
Kleemans, P.A.M.
Poeteren, A. van
Roes, A.
Rutten, PH.
Rutten, T.L.
Hijmans, J.A.
Peters, H.M.
Peters-
Wientjes, A.M.M.
Rooij, H.J. van
Mooijman, K.C.
Mooijman-Esser, J.
Ottenheim, H.E.
Ottenheim-
de Wit, A.M.
Vos, F.W.
Dolder, K.W.H. van
Helden, A.G. van der
Helden-
van Mil, M. van der
Vrenssen, M.H.J.
Paasschen, A. van
Post, L.R.M.
Stein
Arnhem
Kortenhoef
Woerden
Boxtel
Boxtel
Den-Bosch
Volendam
Eindhoven
Etten-Leur
Amersfoort
Kioosterzande
Kloosterzande
Amsterdam
Amsterdam
Vessem
Landsmeer
Bussum
Vught
Drachten
Vessem
Tegelen
Horn
Sneek
Groesbeek
Groesbeek
Heer!en
Lisserbroek
Lisserbroek
Helmond
Helmond
Breda
Nijmegen
Tiel
Tiel
Uden
Wageningen
Limmen
fiets
fiets
voet
voet
voet
voet
voet
voet
voet
fiets
fiets
fiets
fiets
fiets
voet
fiets
voet
fiets
fiets
fiets
fiers
fiets
fiets
fiets
fiets
fiets
voet
fiets
fiets
fiets
voet
voet
&
19-jun-04 voet
19-jun-04 voet
21-jun-04 &fiets
21-jun-04 fiets
22-jun-04 fiets
22-jun-04 fiets
22-jun-04 fiets
24-jun-04 voet
24-jun-04 fiets
24-jun-04 fiets
24-jun-04 fiets
26-jun-04 fiets
26-jun-04 fiets
Post-
Schuurmans, T.M.H.
Reijnders, W.G.
Loo, P.P.J.A.M. van de
Exel, GS.
Mooren, H.H.
Burremans, J.F.E.
Meije, J.
Meijer-Vrijsen, Th.
Bos, M.C.
Kraykamp, H.J.
Kraykamp
-van Liempt, M.T.
Buys, A.
Tekstra, R.
Huiben, K.J.C.
Hoogendijk, E.A.T.
Aders, B.H.J.
Limmen
Badhoevedorp
Maastricht
Heeswijk
Bergen op Zoom
Ossendrecht
Roosendaal
Roosendaal
Bedum
Den-Bosch
Den-Bosch
Oude Tonge
Heeg
Dongen
Zeist
Castricum
Compostela verkregen bij aankomst
JACOBSSTAF - 20806
Pelgrims kunnen, na thuiskomst uit Santiago, een kopie van de Compostela inzenden aan het
Genootschap ter registratie en vermelding in de Jacobsstaf. Stuurt u dan tevens de ingevulde achterkanlt
mee van de brief die u bij de pelgrimspas ontving met gegevens over de gevolgde route en de reiswijze.
Daarmee kunt u ook de Jacobsspeld bestellen. Hebt u de brief niet meer, dan kunt u een formulier aan-
vragen bij de Ledenservice (info@santiago.nl).
fiets
fiets
voet
voeg
voet
fiets
fietis
fietis
voe,t
voelt
voer
fiets
VOeK
voet
fiets
voet
PAGINA 47
-1

z- --
JA'COBSSTAF - 2006
Zoekertjes
'Te koop gevraagd l-pers. lichtgewicht tent
(niet zwaarder dan 2 kg). John van Riel, e-mail.
locomo@zeelandnet.nl, tel. (01 18) 62 85 05.
Direct aan de fietsroute in het zuidwesten van
Frankrijk ligt onze mini-camping. Route
Villebois Lavalette-Mont Moreau. Wij bieden
op aanvraag ook maaltijden en broodservice
aan voor de volgende dag. Peter Franken,
e-mail pjcftanken@wanadoo.nl,
d. 06 51 28 29 49.
G. van Tongeren (61 jaar) uit Deventer zoekt
een gezellige reisgenoot voor fietstocht naar
Santiago in mei 2006. Overnachtingen in tent
of eventueel refugio. E-mail gijsvantonge-
ren@hotmail.com, tel. (0570) 61 64 21.
* Te voet naar Santiago? Kijk eens op
www.Verweg.de
Wie als pelgrim 'n slaapplaats zoekt tussen
Leuven en Brussel kan terecht in Duisburg bij
Rene Sterckx. GSM 04-78 88 37 13, e-mail
rene.sterckx@pandora.be. Opvang gebeurt in
ons gezin of bij vrienden. Dit jaar is ook onze
parochiekerk in Duisburg weer open. (Je weet
wel, Sint-Jakob staat er met de ontschorste
twijg). De openingsuren zijn aansluitend met
de zondagsmis om 10.30 uur tot 18.00 uur en
dit gedurende de periode van het zomeruur.
Gezocht een 2e hands pakezel op wielen, tel.
(0561) 45 28 05.
Pelgrims kunnen onderweg gratis overnachten
PAGIINA 48
aan de GR 13.0~ ongeveer 100 km ten zuiden
van Vézelay. Bij Koen Dircksens/'Onze
Drôme'ILes ChaiseslF-71990 ST PRIX1
Frankrijk. Wel van tevoren laten weten wanneer
je ongeveer komt, want we verhuren ons
gastenverblijf ook (per week).
E-mail Dircksens@wanadoo.fr,
website http:l/onzedrome.perso.wanadoo.fr
Via Francigena. Vrouw, 62 jaar, zoekt reisge-
no(o)t(e) voor voettocht van Florence naar
Rome. Tijd: medjuni van dit jaar. Bettie
Blankendaal, tel. (050) 313 07 31.
Toon Boland, 65 jaar, zoekt reisgenoot om 'De
zilverroute' te fietsen in de maand mei 2006.
E-mail toonboland@wanadoo.n1,
tel. (0316) 26 14 47.
In maart a.s. verschijnt de Duitstalige
Outdoorgids 'Caminho Portugues' van uitgeve-
rij Stein. Deze gids zal dan verkrijgbaar zijn bij
de Ledenservice in de Lange Nieuwstraat te
Utrecht. Zie ook website
http://www.caminho-portugues.de
Wil dit jaar het St.-Fransiscuspad lopen van
Assisië naar Rome (max. 17 wandeldagen).
Zoek een (eventueel meerdere) wandel-
maatje(s). Liefst in het voorjaar, anders najaar,
niet tijdens de hitte van de zomer! Thea M. van
Wijk, tel. 06-51 54 14 48.
Goedkope lokale prepaid gsm-kaarten voor
Frankrijk en Spanje? Kijk eens op de website
wwwsim-ple.nl

Adressen regiocontactpersonen
Amsterdam 1000 tlm 11 19 Herman Holtmaat, Wouwermanstr. 20 111, 1071 LZ Amsterdam
1160 - 1199
1300 - 1399
1420 - 1439
NH benoorden 't IJ 1 120 - 1 1 59
1440 - 1999
Midden Nederland 1200 - 1299
Bollenstreek/
Rijnland
Den Haag
Rotterdam
Utrecht-Z /
Rivierengebied
ZW-Nederland
Den Bosch
Eindhoven1
Helmond
Limburg
Arnhem/
Nijmegen
Oost-Nederland
Groningen1
Drenthe
Friesland
020 679 1262, h.holtmaat@wxs.nl
Esther van Doorn, Westervenne 243, 1444 WL Purmerend
0299 438361, emvandoorn@hetnet.nl
Adrie Dik ,Oude Hoeverweg 1, 18 17 BL Alkmaar
0725 12 80 67, dik.waayer@worldonline.nl
Jan Louter, Dorpstraat 65, 1689 ER Zwaag
0229 236 5 12, jan.louter@pianet.nl
Fons Boink, Oude Arnhemseweg 373, 3705 MJ Zeist
030 699 02 12, boink.ngsj@casema.nl
Nelia Musters, Polderpeil 176, 2408 RH
Alphen ald Rijn, 0172 43 04 39, ticheler.musters@freeler.nl
Gerard Ticheler
Cees Rooijackers, Vondelstraat 136, 25 13 EX Den Haag
070 360 24 42, marie.cees@wxs.nl
Jan Galjé, Archimedesstr. 3 1, 25 17 RP Den Haag, 070 363 84 3 1
Aart en Mieke Ligthart, Bermweg 264, 2906 LH Capelle ald IJssel
010 458 23 65, aartenmieke@tiscali.nl
Bram van der Wees, Poortstraat 83, 3572 HE Utrecht
030 273 23 00, bram@vanderwees.com
Arno en Dianne Melis, Doeldreef 25, 4724 BL Wouw
0165 30 27 88, zuidwestnederland-santiago@home.nl
Maria van Hassel- Maas, Heuvelbrink 1, 48 12 GN Breda
06 42 07 98 13, rnariposabreda@hotmail.com
Nelly en Rony de Jong, Elzenstraat 59, 5306 XK Brakel
0418 67 19 66, rony.de.jong@hccnet.nl
Bart Leemrijse, Pasteurlaan 57, 5644 JB Eindhoven
040 21 1 94 12, lurfOl@hetnet.nl
Tinus Jansen, Vennekerhei 33, 5508 VB Veldhoven, 040 253 O9 61
Thom Kentgens, Ireneweg 7, 6065 EC Montfort
0475 35 00 22, info@stjacobspad.nl
Harrie Maessen, Zuidsingel 60, 6051 CJ Maasbracht,
0475 46 12 35
Huub Amkreutz, Lambertistraat 8, 6461 JK Kerkrade,
045 535 39 80, huub@amkreutz.com
Greet Udink, Rembrandtweg 22, 7004 AD Doetinchem
0314 34 29 80, greetudink@ilse.nl
Wolter van der Zweerde, Riemsdijkstraat 17, 6701 BC Wageningen
031 741 5389, wolter.van.der.zweerde@hetnet.nl
Gé Westgeest, Ganzenmarkt 22, 7631 EN Ootmarsum
054 1 29 33 5 1, gwestgeest@hetnet.nl
Gerrie te Nijenhuis, 0545 29 43 17, gerardkonings@hetnet-.nl
Thom Oosterhof, Mozartstraat 31, 9722 EB Groningen
050 525 5144
Jan Aanstoot, Rixt van Doniastrjitte 3, 9036 LK Menaldum
0518 45 15 80, j.aanstoot@chello.nl
Jan Opdam, De Hare 15, 8375 GE Oldemarkt
0561 45 16 91, j.opdam@hccnet.nl

CPT-Cultuurreizen bv
Stationsstraat 5 1
5751 HB Deurne Holland
Tel.: 0031-493-318261
Fax: 0031-493-318274
info@cpt-cultuurreizen.nl
www.cpt-cultuurreizeil.nl
Ook in 2006 maken wij Culturele rondreizen per luxe touringcar
de wegen, zoals de Europese Jacobswegen. Het gekozen thema van de r
dat uw reis begmt bij het"0pstappunt"en niet pas ergens in Frankrijk,
Uw fiets retour vanuit Santiago de Compostela
naar Nederland en Belgie !
In samenwerking met het Spaanse bedrijf Tournride verzorgt Soetens
Transport elke vrijdag het vervoer met fietsen vanuit Santiago de
Compostela naar Vessem (NL). Vanuit het distributiecentrum in Vessem
wordt uzvfiets door heel Nederland en Vlaanderen thuis afgeleverd.
U betaalt voor de verzelering, de stalling in Santiago de Compostela en h
vervoer naar huis éénmalig £ 119,- incl. btw. Vraag naar de mogelijlthede
SOETENS TRANSPORT
Tel. 0031 (0)497 591673 kantoor
gsm 0031 (0)653713539
fax 0031 (0)497 541076