deJacobsstaf 79 - Santiago

de Jacobsstaf 79
Pelgrim met of zonder God?
De Wolroute in Spanje
Santo Domingo de Silos
september 2008

Van de redactie
Voor u ligt een Jacobsstaf die op een aantal
manieren bijzonder is. De redactievergadering
om deze staf samen te stellen heeft
plaatsgevonden in het nieuwe onderkomen
van het Genootschap in de Janskerk te
Utrecht. De grote hoeveelheid artikelen die
ons in de afgelopen periode is toegezonden,
geeft aan hoe levend de wens om te pelgrimeren
bij veel mensen is. Er is altijd sprake
van op pad gaan, onderweg zijn en terug van
weggeweest. Dat is ook het thema van onze
Najaarsbijeenkomst in Haarlem. Als nieuwe
hoofdredacteur heb ik dat kortgeleden aan
den lijve ondervonden. Ook dit jaar heb ik
de Vierdaagse van Nijmegen tot een goed
einde gebracht. Zoals al jaren heb ik op de
derde dag op het ereveld bij Groesbeek mijn
moment of reflection bij het graf van een jonge
Canadese soldaat, Bruno Gerard Boutet. Hij
mocht slechts 17 jaar oud worden. Als ik weer
verder wil gaan, zie ik bovenop zijn steen een
schelp liggen die daar bij mijn laatste bezoek
vijf weken geleden niet lag! Voor mij een vingerwijzing
dat ik weer op pad moet gaan;
mijn vorige pelgrimage naar Santiago de
Compostela is alweer zes jaar geleden.
Mede namens de gehele redactie wil ik Frank
den Hond bedanken voor zijn inzet in de
afgelopen jaren als hoofd­ en eindredacteur
van de Jacobsstaf.
De redactie wenst u veel leesplezier en voor
de reizigers: buen camino.
Joop van der Schoor
Kopij inleveren tot 27 oktober.
Inhoud
Het Genootschap
32 Van de voorzitter
Tijs Dorenbosch
33 Regioberichten
37 Hospitaleren in Spanje
Werkgroep Herbergen
38 Najaarsbijeenkomst op
8 november in Haarlem
39 Uitnodiging Algemene
Ledenvergadering
40 Pelgrimsweekenden in Vessem
41 Jacobuswandelpool loopt
Gerard Goudriaan
41 Uitnodiging opening
nieuwe Huis van Sint Jacob
42 Lidnummer 15000:
een bijzonder genootschapslid
Bram van Wees
42 Agenda
43 Pelgrims overnachten bij pelgrims
Werkgroep Pelgrimsonderdak
in Nederland
44 Zoekertjes
45 Het Compostelaregister
Harry Wasser
Op het vooromslag:
Reliëf de twijfel van Thomas in het klooster
Santo Domingo de Silos. Foto: Jasper Koedam
Op het achteromslag: Oversteek (acryl op linnen)
van Martha Helwegen (martha-helwegen.nl)

Spiritualiteit
2 Pelgrim met of zonder God?
Leo Jacobs
8 Waar begint de Jacobsroute?
Gerard van Poppel
Wandelen & fietsen
9 Waar twee Spaanse grootheden
elkaar ontmoeten
Aart en Mieke Ligthart
13 Vierzehn Heiligen en ‘Kaffee mit Kuchen’
Coby Croin-Jansen,
Ed en Judith Boon-Croin
En verder …
16 Een oase van rust ‘off the camino’
Jasper Koedam
25 We zijn allemaal pelgrims
Theo Kors
31 Een engel op mijn weg
Gerard van Poppel
Vaste rubrieken
7 Pelgrimeren kort
15 Juffie gelukkig onderweg
Gitta van ’t Land
21 Flarden
Huub Willems
22 Liefde onderweg
Thijs Hanrath
29 De herberg van …
Jasper Koedam
– 1 –

DE JACOBSSTAF 79
Foto: Jasper Koedam
– 2 –

Pelgrim met of zonder God?
Herman Vuijsje liep zonder God van Santiago
de Compostela naar Amsterdam. Leo
Jacobs mist iets in de analyse van Vuijsje en
denkt dat er ‘meer’ is op de camino. Maar
wat?
Wat zoekt/vindt een pelgrim op de camino?
In het voorwoord bij de zesde druk van Pelgrim
zonder God stelt Herman Vuijsje dat
de tocht naar Compostela voor hedendaagse
pelgrims meer dan ooit een persoonlijke
onderneming is geworden. En hij vervolgt:
‘Daarmee sluit de tocht naadloos aan op de
huidige tijdgeest, gericht op zelfontplooiing,
individualiteit en bijzondere “belevenissen”’.
Anders dan de middeleeuwse pelgrim, want:
‘Je had toen niet veel te kiezen, zowel hier als
in het hiernamaals moest je maar afwachten
wat de Almachtige voor je in petto had’, aldus
Vuijsje. Dus kwam het, volgens de schrijver,
tot ‘(...) een soort ruilhandel met God,
waarbij de heilige Jacobus optrad als agent.’
Heden ten dage zijn we ‘(...) veel meer meester
geworden over ons eigen bestaan.’ Daarbij
formuleert Vuijsje een viertal ‘vrijheden van
de pelgrim’ die voor hem de huidige aantrekkelijkheid
van de camino verklaren. Kort
gezegd zijn dat: de vrijheid van expressie, de
vrijheid van denken, de vrijwaring van tijdgebrek
en de vrijwaring van het te veel aan
keuzen, waaronder de hedendaagse mens gebukt
gaat.
Mensenwerk
Vuijsje geeft hiermee mijns inziens een waardevolle
analyse van wat de hedendaagse caminando
ervaart/bezighoudt. Zijn Pelgrim
zonder God illustreert veelvuldig deze vier
vrijheden. En – dat moet gezegd – de titel
– 3 –
DE JACOBSSTAF 79
Leo Jacobs
van zijn boek is geheel in overeenstemming
met zijn analyse. Ik herinner me dat Herman
Vuijsje, al geruime tijd geleden, op een van
de ledenbijeenkomsten van het Genootschap
van Sint Jacob een lezing hield over de camino.
Een boeiende en geestige voordracht.
En ik herinner me dat na afloop daarvan een
toehoorder hem toesprak. De kern van die
reactie was: meneer Vuijsje, u zegt wel dat u
een atheïst bent en als pelgrim zonder God de
camino hebt gedaan, maar in wezen bent u
een gelovig mens als ik uw boek goed gelezen
heb. De reactie van Vuijsje was gevat, waarbij
hij zei zich aangenaam verrast te voelen om
van een ander te horen wat hij bij zichzelf nog
niet ontdekt had. Ik veronderstel dat Vuijsje
trouw is gebleven aan zichzelf, getuige ook
zijn hierboven genoemde analyse van de vier
vrijheden van de pelgrim. Daar komt geen
God aan te pas, het blijft ‘mensenwerk’.*
En toch mis ik iets in die analyse, iets wezenlijks.
Een vijftal keren heb ik nu de tocht naar
Santiago gemaakt, zowel vanuit het noorden,
het oosten als het zuiden. Ik herken ­ en heb
ervaren ­ de vier vrijheden van de pelgrim.
En ik heb ervan genoten. Maar er is mijns inziens
meer. Meer dan op andere, ook langere,
tochten die ik maakte op dezelfde manier als
de camino. Bijvoorbeeld van Faro langs de
kust naar het oosten en dan naar Sevilla en
weer terug; van Alicante naar Almeria, ook
langs de kust, van Motril door de Alpujarras
naar Almeria en nog enkele andere tochten.
Prachtige tochten waren het. Mét de vier
vrijheden duidelijk aanwezig. Maar er ontbrak
iets. Het waren geen camino’s. Er was geen
* Of vergis ik me? Recent heb ik ergens gelezen dat Vuijsje
‘be­keerd’ is; hij is nógmaals de camino gaan lopen, maar nu
naar Santiago...

DE JACOBSSTAF 79
Biddende handen. Foto: Lucien Pijper (www.venlokerkhof.nl)
caminogevoel; na afloop was het klaar en ik
was er niet meer mee bezig. Terwijl ik met
‘mijn camino’s’ nog steeds niet klaar ben.
Herman Vuijsje verbindt de vier vrijheden aan
de tocht naar Compostela, (geldt het overigens
ook voor zijn tocht vanaf Compostela?), maar
– 4 –
hij maakt niet duidelijk waarom ze exclusief
voor de camino zouden gelden. Zijn verklaring
dat tochten naar andere (pelgrims)oorden,
in tegenstelling tot de camino, collectieve
aangelegenheden zouden zijn overtuigt niet.
De camino biedt dus ‘meer’ naar mijn over­

tuiging. Schuilt de verklaring daarvoor enkel
in de talloze kloosters, abdijen en kerken die
de pelgrim onderweg tegenkomt, waarbij zo
vaak door beelden en tekens verwezen wordt
naar Sint­Jacob en Compostela? Is het het gevoel
van verbondenheid met de miljoenen die
je op de camino zijn voorgegaan? Beide fenomenen
dragen ongetwijfeld bij aan de unieke
ervaring die de camino oplevert. Maar ze
vormen geen afdoende verklaring.
Klip-en-klaar
Naast Pelgrim zonder God staan in mijn top
4 over de camino nog drie andere boeken.
Ver onderweg van Jeroen Gooskens, Losgelopen
woorden van Hans Burgman en Een late
pelgrim op de melkweg van Hans Annink.
Daarin lezend en daarover peinzend kom ik
tot de volgende beschouwing. Het ‘meer’ dat
de camino biedt is voor een gelovig mens als
Jeroen Gooskens duidelijk en op vele plaatsen
in zijn Ver onderweg verwoord. Hij bidt
onderweg geregeld; hij voelt zich thuis bij de
monniken in de kloosters. ‘De wereld zonder
gevoel voor transcendentie is mij te plat’
schrijft hij, en ‘Alles valt samen in één harmonisch
geheel: mens en natuur, tijd en eeuwigheid,
ik en het heelal. Luisteren, bidden,
wandelen. Muziek, religie, natuur. Schoonheid,
transcendentie, God. Tritsen woorden,
maar de ervaring waar het om gaat is één.
En die ervaring maakt al het andere betrekkelijk.’
Ook in het boek van Hans Burgman is klipen­klaar
dat het ‘meer’ dat de camino voor
hem betekent te herleiden is tot God. Als religieus
mens – tevens priester – loopt hij al
biddend de camino en leert en passant het
evangelie van Marcus uit zijn hoofd. En intussen
verwerkt hij een flinke portie zielenleed
die het resultaat is van zijn botsing met
de dogmatiek, en dogmatici, van de officiële
kerk. Is het dus simpel zo dat het ‘meer’ van
– 5 –
DE JACOBSSTAF 79
de camino gelegen is in het contact maken/
krijgen met God? Het antwoord zou – in ieder
geval voor gelovige pelgrims – simpel ‘ja’
kunnen luiden, ervan uitgaande dat men het
eens is over ‘wie God is’.
Daar ligt een probleem. Het probleem van
de beeldvorming van de ‘Onkenbare’, de
‘Onnoembare’. Het beeld van de God van
mijn opvoeding schiet daarbij tekort, hoeveel
waardevols daarin ook besloten lag (en
ligt). Dat beeld is gaan afwijken en is anders
geworden dan bijvoorbeeld dat van mensen
die op een of andere manier betrokken bleven
bij de kerk of die de kerk juist de rug
toekeerden.
Het komt mij voor dat er bij de hedendaagse
pelgrims een grote mate van diversiteit in dat
godsbeeld is ontstaan, mede als gevolg van
de individualisering en het wegebben van het
‘officiële’ godsbeeld, zoals verkondigd door
de kerk(en). Maar ook door de kennisname
van andere religies en wereldbeschouwingen
uit met name Azië. Ieder zijn eigen godsbeeld
sluit wel erg nauw aan bij de individualisering
waarover Vuijsje spreekt. Maar ook
als geldt: ‘Ik ben een God in het diepst van
mijn gedachten’ gaat het nog altijd over meer
dan de vier vrijheden die de camino volgens
Vuijsje biedt.
Een kwestie van het hart
Op het gevaar af het etiket opgeplakt te krijgen
aanhanger te zijn van het vage en modieuze
‘ietsisme’, waag ik het erop het ‘meer’
van de camino in verband te brengen met wat
Burgman – in navolging van de dichter Rilke
– zo treffend beschrijft als ‘(...) het heimwee
naar de wonderen die nog opgeslagen liggen
in het arsenaal der ongeleefde dingen.’ Van
die wonderen is de camino vervuld. En het
heimwee blijft na de camino bestaan. Dat
is een kwestie van gevoel, maar is religie ten
diepste niet een kwestie van het hart? Als dat

DE JACOBSSTAF 79
zo is kunnen dichters als wegwijzers dienen.
Vooruit dan maar, laat ik besluiten met het
gedicht van Rilke (Burgman, 2000, p. 141):
Naar u, ik weet het, moet men raden,
achter het spiegelen van de tijd.
Toch had ik u zo mooi geschapen:
een daad die wel om straf moest vragen,
mijn oog en hand vol hovaardij.
Ik tekende de fraaiste lussen,
versaagde niet voor hindernissenmaar
toen verziekten al mijn vlakken:
contouren en ovalen raakten
verward als taaie bramentakken.
Tot eensklaps in mijn diepste nissen,
tijdens een greep in ’t ongewisse
de puurste vorm vanzelf ontwaakte.
Ik kan mijn werk niet goed berekenen;
maar een ding weet ik: het is klaar.
En toch, ik kijk er maar niet naar,
en ga stug door met verder tekenen.
– 6 –
Vertaling van Ich weiss: Du bist der Rädselhafte.
Oorspronkelijke uitgave: Rilke, R.M.
Das Stunden-Buch. Leipzig: Insel­Verlag,
1905. @
Geraadpleegde literatuur:
Annink, H. Een late pelgrim op de melkweg:
een retourtje Enschede-Santiago de Compostela,
5500 kilometer te voet. Kampen: Kok,
1980.
Burgman, H. Losgelopen woorden: voetnoten
bij een kleine dood, een voetreis naar Santiago
de Compostela. Baarn: Gooi en Sticht, 2000.
Gooskens, J. Ver onderweg: verhaal van een
voettocht naar Santiago de Compostela. Nijmegen:
Valkhof Pers, 1998.
Vuijsje, H. Pelgrim zonder God: een voettocht
van Santiago de Compostela naar Amsterdam.
6e druk. Amsterdam: Contact, 2002.

Pelgrimeren kort
‘Pelgrimeren kort’ is de titel van een nieuwe
rubriek met allerhande door de redactie verzamelde
korte (nieuws)berichten.
Kardinaal Simonis opent Jacobspad
Met de opening van het Jacobspad kunnen
pelgrims geheel langs gemarkeerde routes van
de Groningse waddenkust naar de Spaanse
kust van de Atlantische Oceaan lopen. Kardinaal
Simonis opende op 17 mei jongstleden
het Jacobspad dat vanaf Uithuizen de
provincies Groningen en Drenthe doorkruist
tot aan het Overijsselse Hasselt. Daar smelt
de route samen met het reeds bestaande
Friese Jabikspaad en sluit het aan op andere
wandelpaden. De start van het Jacobspad ligt
bij de Jacobuskerk in Uithuizen waar de kardinaal
een monument onthulde en het inzegende.
Van dit nieuwste pelgrimspad is ook
een gidsje verschenen. Het is te koop bij de
betere boekhandel of te bestellen via www.
jacobspad.nl.
Wegwijzer gestolen
Een opmerkelijk bericht uit de Provinciale
Zeeuwse Courant van 9 juli jongstleden. Bij
de Vlissingse Sint­Jacobskerk hing sinds vorig
jaar een wegwijzer naar Santiago de Compostela
met vermelding van de 2486 nog af
te leggen kilometers. Maar sinds begin juli
is het bord ontvreemd. Leo Smit van de Jacobskerk
denkt aan een studentengrap of een
serieuze diefstal. De dieven hebben er volgens
Smit een ladder voor nodig gehad om de
wegwijzer weg te halen want deze hing vrij
hoog in een boom. Weet u waar het bord is?
Ezel vindt Katwijk ver genoeg
Jan Jansen vertrok samen met zijn ezel Pedro
– 7 –
DE JACOBSSTAF 79
begin mei uit Schoorl voor zijn pelgrimstocht
naar Santiago de Compostela. Tot Katwijk
ging het goed maar daar gaf Pedro er plotseling
de brui aan. Hij ging zitten en Jansen
kreeg hem met geen mogelijkheid meer
van zijn plek. Tegen een verslaggever van het
Noordhollands Dagblad vertelt hij dat hij
geen idee heeft waarom zijn ezel geen stap
meer wilde verzetten. Jansen is teleurgesteld
naar huis teruggekeerd maar is zeker van
plan een nieuwe poging te wagen, weer met
ezel Pedro.
Compostela-syndroom
De pelgrimage naar het graf van de heilige
Jacobus heeft ook zijn intrede gedaan in de
psychiatrie, aldus een artikel in het Brabants
Dagblad. Twee psychiaters van een ziekenhuis
in Burgos spreken van het Compostelasyndroom:
de psychische invloed van een
voettocht naar Santiago de Compostela.
Tijdens zeven jaar onderzoek werden zij geconfronteerd
met ‘abnormale, bizarre of zeer
vreemde’ gedragingen van duizenden pelgrims.
De meest uitgesproken symptomen
waren hallucinaties, delirium, paranoia en
zware depressies. Als oorzaken worden genoemd
de mystiek van de Jacobsweg, de vermoeidheid
en een erfelijke voorgeschiedenis.
Hiermee heeft Santiago de Compostela zich
een plaats verworven naast die twee andere
steden die ook een syndroom op hun naam
hebben staan: het Jeruzalem­syndroom en
Florence met het Stendhal­syndroom. Wordt
vervolgd. @

DE JACOBSSTAF 79
Waar begint de Jacobsroute?
Zodra de lente begint zien we op vele plaatsen
in ons land mensen, beladen met grote
rugzak, op weg gaan naar het verre Santiago
de Compostela. In de meeste gevallen zijn zij
herkenbaar aan de jacobsschelp die zij, duidelijk
zichtbaar, op hun rugzak dragen. Soms
gaat deze vergezeld van een vaantje van het
Genootschap van Sint Jacob. Op weg dus, de
camino volgend.
Maar waar loopt nu precies die weg, en alle
vertakkingen ervan die onderweg geleidelijk
bij elkaar komen? Een vraag die vaak gesteld
wordt, met name door ‘beginnende’ Santiagogangers.
In beginsel is het een vraag die
eenvoudig te beantwoorden is: ‘Overal waar
een mens de pelgrimage aanvangt naar Sint­
Jacobus in Santiago de Compostela.’
In feite dus in het hart van al deze mensen,
wanneer zij besluiten daadwerkelijk hun eigen
pelgrimstocht te beginnen in de richting van
Galicië, het noordwestelijk deel van Spanje.
Dit ondanks dat het overgrote deel van deze
pelgrims de Pyreneeën pas als daadwerkelijk
startpunt van hun wandeltocht kiest. Missen
deze pelgrims een essentieel, of een belangrijk
stuk van de camino?
Vele binnen­ en buitenlandse beschouwingen
prijzen de geneugten van het in de rust
Foto: Tieleke Huijbers
– 8 –
Gerard van Poppel
van voorbije eeuwen bezien van historische
bouwwerken of overblijfsels daarvan, alsook
het wandelen over beperkt belopen paden in
resterende schoonheden van de natuur. Dit
alles kan de mens van deze tijd terugbrengen
naar de kern van zijn bestaan, naar de
natuurlijke verbondenheid met het tempo
waarin de aarde onze voedingstoffen voortbrengt,
en zich op eigen kracht herstelt na
natuurlijke verstoringen.
Terugvallen naar dit tempo vereist zelfdiscipline
en aanvaarding; het brengt als vanzelf
bezinning op het leven en ons levenstempo
daarin. Leidt dit aldus naar spiritualiteit?
Missen zij, die de afstand bewust verkorten,
daarom behalve een groot stuk cultureel erfgoed
ook iets in spirituele zin? Of halen de
omstandigheden deze verkorting in door in
het resterende deel van de afstand dezelfde
zelfdiscipline en aanvaarding te doen ervaren?
Of start deze bezinning al, onder de bescherming
van Sint­Jacobus de Meerdere, als het
zaad van het verlangen tot ontkieming komt
tijdens de voorbereidingen, in de aanloop
naar het gaan van ‘de camino’?
Vandaar ook terecht: ultreia naar iedereen op
zijn weg. @

Vanuit Zuidoost-Spanje lopen diverse routes
naar Santiago die aansluiting vinden op
de Camino Francés. Een ervan is de route
die ten noordwesten van Valencia begint en
via Cuenca naar Burgos loopt: de Ruta de la
Lana of ‘Wolroute’. De auteurs liepen deze
wat minder bekende route in de zomer van
2007. Een impressie.
Voordat de Wolroute beschreven wordt is het
aardig om het verhaal over het ontstaan van
juist deze weg weer te geven. Geïnteresseerde
pelgrims uit de streek van Cuenca hebben
getracht de route te reconstrueren van Francisco
Patiño die begin zeventiende eeuw wonderbaarlijke
avonturen heeft beleefd (zie kader).
Het meest waarschijnlijke is, dat Patiño
– 9 –
DE JACOBSSTAF 79
Waar twee Spaanse grootheden elkaar ontmoeten
La Ruta de la Lana
Aart en Mieke Ligthart
La Ruta de la Lana van Cuenca naar Burgos
destijds de weg heeft genomen die gebruikt
werd voor de transporten van wol en laken
uit Cuenca naar de markten van Medina del
Campo en het consulaat van Burgos.
Kenmerkend voor de route zijn de grote hoeveelheid
kleine dorpen, de rust, de natuur
(glooiende heuvels, vergezichten, bossen met
essen, eiken, beuken en dennen), de stilte,
de eenzaamheid, de wegen en bruggen uit
de Romeinse tijd, de romaanse kunst. Wat
bouwkunst betreft is er veel te genieten: een
romaanse kerk is te vinden in Valdeolivas
(Iglesia de Salmerón), Cifuentes (Iglesia de
El Salvador, met bijzonder romaans portaal),
Atienza (diverse kerken, onder andere
de beroemde Iglesia de San Bartolomé) en
San Estebán, en in Santo Domingo de Silos
is een romaans klooster (zie artikel elders in
dit blad).
El Cid
De route is naast Sint­Jacobus ook verbonden
met een andere grootheid uit de Spaanse
geschiedenis: de edelman Rodrigo Díaz de
Vivar (circa 1040­1099), beter bekend als
El Cid Campeador, de kampioen in de man
tegen man gevechten. El Cid is de Spaanse
verbastering van al Sayyid (Arabisch voor
‘edele heer’). Beide titels getuigen van respect
van zowel Moorse als christelijke kant. El
Cid is een bekende Spaanse nationale held
geworden en in Burgos staat een standbeeld
van hem. Toen hij door kwaadsprekerij van
het hof verbannen werd uit Burgos, trok hij
richting Valencia en behaalde als balling vele
overwinningen op de Moren: de beroemdste
daarvan is de inname van Valencia. Op de
Wolroute kom je nogal wat tekens van El
Cid tegen. Een enkele keer is zelfs een hele

DE JACOBSSTAF 79
De wonderen van Sint-Jacobus in het leven van Francisco Patiño
Francisco Patiño, geboren in 1590 in het bisdom
Cuenca, ging als jongeman op avontuur.
Hij scheepte zich in voor een reis naar Italië
maar zijn schip werd onderweg geënterd door
de Turken. Hij werd gevangen genomen en
tot galeislaaf gemaakt. Na vijf lange jaren
riep Francisco in zijn ellende Sint­Jacobus
aan om hem te bevrijden, en beloofde hij
naar Santiago te pelgrimeren om zijn graf te
bezoeken. Kort daarna werd het Moorse galeischip
door christelijke galjoenen verslagen.
Francisco werd bevrijd maar bleef in Italië:
hij werd soldaat in Modena, trouwde, en
kreeg kinderen. Alles ging voorspoedig, tot
een brand het gezin overviel. Weer riep Francisco
Sint­Jacobus aan, en opnieuw beloofde
hij te pelgrimeren naar Santiago als zij gered
zouden worden. Midden in het vuur zag
hij plots de apostel, en als door een wonder
doofde de brand en werd het gezin gered. Hij
was al zijn bezittingen kwijtgeraakt, maar
muur met hem beschilderd, gezeten op zijn
legendarische paard Babieca. Halverwege,
in Atienza, ontmoeten de giganten van de
Spaanse cultuur, Sint­Jacobus en El Cid, elkaar.
Het spirituele en wereldse zijn op die
wijze in Atienza verenigd.
Hoezeer de Spanjaarden El Cid in ere houden,
mag blijken uit het feit dat we hemel
en aarde moesten bewegen om in een van de
bars een stempel te krijgen in ons credencial.
Het ging dan natuurlijk niet om een stempel
van Sint­ Jacobus, maar om één behorend bij
de El Cid­route. Heiligschennis lijkt het om
El Cid in je credencial te stempelen. Afgaande
op de vele aanwijzingen met betrekking
tot El Cid is het niet moeilijk te raden wie
belangrijker gevonden wordt in deze streek.
– 10 –
een naburige graaf hielp hem aan het nodige
voor de pelgrimage en de bisschop gaf hem
de vereiste geloofsbrieven. Het gezin ging op
pad. Bij Arles werden Francisco en zijn vrouw
overvallen en beroofd van alles. Weer werd
hij geholpen, nu door een Spaanse kapitein.
Voorzien van nieuwe kleren en een gevulde
buidel arriveerden zij via Barcelona in Francisco’s
geboortestreek. Na de winter in Cuenca
doorgebracht te hebben vervolgden zij hun
pelgrimage. In Santiago omhelsde Francisco
het beeld van Sint­Jacobus maar hij vertelde
aan niemand zijn verhaal. Toen Francisco en
zijn vrouw op de terugweg na het bidden in
een kapel wilden opstaan, lukte dat niet totdat
Francisco daadwerkelijk besloot terug te
gaan naar Santiago om zijn verhaal wereldkundig
te maken. In Santiago vertelde hij
zijn wonderbaarlijke belevenissen aan de bisschop,
en na een grondig kerkelijk onderzoek
werd zijn verhaal als waar aanvaard.
Brood en wijn
In 1177 is Cuenca bevrijd van de Moren.
Cuenca is een moderne stad geworden, wel
heel erg mooi en met een fraaie oude kern
behorend tot de Werelderfgoedlijst. De stad
is gesitueerd op een rotsmassief tussen diep
uitgesleten dalen. De plaats is beroemd om
zijn hangende huizen: casas colgadas of casas
del rey. Men neemt aan dat ze ooit tot zomerverblijf
voor de koninklijke familie gediend
hebben; tegenwoordig herbergen ze het museum
voor abstracte kunst. De kathedraal, de
eerste gotische in Spanje, ontbeert een toren
(ingestort en niet meer opgebouwd) en beschikt
over een ruim aantal jacobalia die, als
je het geluk hebt hem aan te treffen, geduldig

Stempel van El Cid in Atienza. Foto: Aart Ligthart
door priester Gaby worden getoond en van
toelichting voorzien.
Vooraf leken de aantrekkelijke aspecten van
de Wolroute te zijn het verkennen van nieuwe
paden, de verwachting door een fantastisch
landschap te gaan en de afwezigheid van
een overdaad aan medereizigers. Na de route
afgelegd te hebben kan dat alleen maar beaamd
worden. De lokale bevolking is erg behulpzaam:
een man wordt eropuit gestuurd
brood voor ons te halen en een vrouw in een
gemeentehuis geeft ons twee stokbroden.
Verder worden we vaak begeleid naar onze
overnachtingsplek en krijgen we soms warm
eten en een fles wijn. Een keer bij slecht weer
wordt ons bijna verboden de bergen in te
gaan en worden we 10 kilometer verder afgezet
zodat we veilig verder kunnen. En dat
alles vanuit een houding waaruit blijkt dat ze
het echt leuk vinden je te helpen, en dat men
een zekere verantwoordelijkheid voelt voor
het welzijn van de pelgrim.
Onderweg wordt je verrast door indrukwekkende
voorbeelden van ‘duobergen’, onder
andere de bekende tafelbergen van Viana,
Las Tetas de Viana. Ook zagen we klaprozenvelden
zo groot als graanvelden en lange
rijen windmolens. Niet de molens uit de tijd
van Don Quichot maar moderne exemplaren
zoals wij die in Nederland ook kennen.
– 11 –
DE JACOBSSTAF 79
Hier leiden ze tot horizonvervuiling maar in
Spanje valt dat nog mee. Het is best een fraai
gezicht om tientallen windmolens in een rij
op een bergketen te zien: op de een of ander
manier heeft het iets weg van een modern
kunstwerk.
Vrij kamperen
Een eerste teken dat het wel eens lastig zou
kunnen worden met het overnachten in refugios
blijkt in Cuenca. Deze is alleen geopend
op woensdag en de volgende refugio is pas in
Burgos. Het vinden van onderdak is dus een
van de hoofdzaken op deze route. Soms kun
je wel terecht in een hotel of een hostal, maar
meestal moet je een beroep doen op de lokale
burgemeester voor toewijzing van een slaapplaats
in een oude school, een theatertje, een
cultureel centrum, of een kleedlokaal van de
voetbalclub. Een tentje bij je hebben is ideaal:
vrij kamperen is geen probleem al is het
soms behelpen.
Het mooie van onverwachte locaties zijn de
bijzondere ontmoetingen: een lerares Spaanse
dans verraste ons in de vooravond op dansles
aan de plaatselijke jeugd. Leuk om te zien
hoe kleine kinderen al ingewikkelde danspasjes
weten uit te voeren en al vroeg leren
omgaan met castagnetten. Een zak met tuinbonen
was onze beloning als geïnteresseerde
toeschouwer. Een aantal dames op zeer gevorderde
leeftijd beoefenden in een cultureel
centrum waar we mochten slapen urenlang
gepassioneerd het pokerspel. Meedoen was er
niet bij!
Vuurwerk
Spanje is een land waar ze tot in de kleinste
dorpen levenslustig hun feesten in ere houden.
Begin van de vakantieperiode, vieren van de
naamdag van de lokale beschermheilige: het
is voor Spanjaarden niet moeilijk een reden
te verzinnen om een feest te organiseren. Het

DE JACOBSSTAF 79
hele dorp geniet op het dorpsplein
van de ingehuurde band en van de
nodige spiritualiën, tot in de vroege
ochtend. Opmerkelijk is dat niet
geëindigd wordt met vuurwerk
maar dat er juist mee begonnen
wordt; misschien bedoeld om de
goede stemming erin te brengen, of
om het dorp wakker te schudden
en op te roepen om met z’n allen
naar het dorpsplein te komen.
Als pelgrim zie je het aan, geniet
je ervan en doe je schoorvoetend
mee. Maar je hebt ook je uurtjes
slaap nodig en een hoog alcohol­ Las Tetas de Viana. Foto: Aart Ligthart
promillage in je bloed is zeker niet
bevorderlijk om goed vooruit te komen. Een op de Wolroute. De verleiding is groot om
nadeel van zoveel feestvieren is dat de win­ de gele pijlen díé er zijn te volgen, het land
kels meestal gesloten zijn, zodat je geen pro­ of het bos in. Mooie plekjes in de natuur
viand kunt inslaan en je het moet doen met zijn je deel, maar het kan ook gebeuren dat
in een bar klaargemaakte broodjes. Deze zijn je na een uurtje moet ploeteren door struik­
overigens niet te versmaden. Als je van boter gewas of ondoordringbaar bos. Opletten en
houdt, dan wel er om vragen want men is dat de route goed uitstippelen is dus het devies,
in deze streek niet gewend.
anders ben je zomaar een hele dag bezig voor
misschien maar 6 tot 8 kilometer. Verstandig
Praktische gegevens
is het om regelmatig de lokale bevolking om
De route is ongeveer 325 kilometer lang en advies te vragen.
op zich niet moeilijk, maar wel heuvelachtig. De Wolroute is beschreven in La Ruta
Bij de voorbereiding is het zaak met zorg de de la Lana: Guía del Peregrino a Santiago
etappes uit te kiezen om aan je slaapplaats de Compostela de Cuenca a Burgos (ISBN
te komen. Cuenca is goed te bereiken met 84­930706­0­2). In dit boekje komt de vol­
de trein. De jeugdherberg daar heeft specigende tekst voor over een klein dorpje: ‘Río
ale toelatingsvoorwaarden, bijvoorbeeld dat Frío de Llano es un pueblo pequeñísimo sín
je met een groep moet zijn. Het is het beste ningún tipo de servicio para el peregrino.’ Vrij
om bij de oficina de turismo aldaar navraag vertaald: ‘Río Frío de Llano is een dorp van
te doen. Het is aan te raden een dag in te niks en er is helemaal niets te krijgen.’ De
ruimen voor zowel Cuenca als Burgos om boodschap is dat een gedegen voorbereiding
de schoonheid en de geschiedenis van deze ook voor deze relatief korte pelgrimsroute
steden te bezichtigen en tot je door te laten aan te bevelen is!
dringen.
Veel plezier met deze onbekende camino.
@
In tegenstelling tot de Camino Francés is
de bewegwijzering pover: daar kun je blindelings
vertrouwen op de gele pijlen, zo niet
– 12 –

Een bord in het Duitse Bamberg zet de
auteurs op het spoor van een Duitse Jacobsroute.
Ruim een jaar later gaan ze op
pad. Een tocht door vochtige bossen en over
heuvels met prachtige uitzichten.
In het najaar van 2006 maken we per bus een
pelgrimage naar Bosnië en Kroatië. De reis
voert door Duitsland, Oostenrijk en Slovenië.
Onderweg komen we langs vier Jacobuskerken,
inclusief de kerk van ons pelgrimagedoel,
Medjugorje. Weer op de terugweg naar
Nederland bereiken we Bamberg. Voordat
de mis in de Dom begint, gaan we snel op
zoek naar de Jacobuskerk, helemaal bovenop
de berg. Het is een strakke, eenvoudige kerk
met een mooie statieweg en een kapelletje
met een heel oud orgel. Maar de mooiste
verassing is een groot paneel, buiten voor de
ingang. Hierop wordt weergegeven een wandelroute
langs Jacobuskerken van Kronach
tot aan Neurenberg. Eenmaal thuisgekomen
beginnen we plannen te maken voor de wandeltocht.
We bestellen de Duitse wandelgids
Der Fränkische Jakobsweg van Monika Hanna.
In mei 2008 gaan we op pad.
De wandelgids
Over het boekje kunnen we een aantal zaken
vermelden. Het heeft een
mooi verzorgd uiterlijk maar
is een zwaargewicht! Het
boekje begint met een inleiding
over pelgrimeren naar
Santiago de Compostela.
Daarna volgt er per etappe
een toeristische beschrijving
en een etappebeschrijving
met landkaartje. Deze laatste
– 13 –
DE JACOBSSTAF 79
Vierzehn Heiligen en ‘Kaffee mit Kuchen’
Der Fränkische Jakobsweg
Coby Croin-Jansen, Ed en Judith Boon-Croin
laat een en ander te wensen over. De routebeschrijving
is niet erg exact en bevat veel ‘ruis’,
maar heeft soms ook tekortkomingen. Tijdens
onze wandeltocht kwamen we regelmatig
tot de conclusie dat er meer straatnamen
vermeld hadden mogen worden. Kortom, we
waren dolgelukkig als er een sticker of andersoortige
markering was.
Dichterbij Neurenberg kregen wij ook enkele
malen het gevoel dat lokale bewoners het
niet zo op pelgrims hebben. Stickers waren
afgekrabd of totaal verwijderd. De kilometers
zijn niet exact nagemeten. Met name de
eerste dag die als 30 kilometer te boek staat,
gaf ons toch eerder het gevoel dat wij er 35
hadden gelopen (zonder omwegen of fout
lopen). Deze eerste etappe kan dus beter in
twee dagen gelopen worden. Een wandelstok
was geen overbodige luxe. De route is in totaal
ongeveer 170 kilometer.
Marathon
Met 10 à 12 kilo zware rugzakken gaan we
op pad. De treinreis verloopt heel voorspoedig.
Het laatste stuk is met een boemeltje
om vervolgens in Kronach uit te stappen. De
klim naar de jeugdherberg, gelegen in het
kasteel op de berg, is wel een uitputtingsslag
na een dag in de trein zitten.
De volgende dag begint het wandelavontuur.
Na drie dagen bereiken we Bamberg. Hier
is een rustdag gepland. Dat blijkt een goede
keus: door veel bomenkap in de bossen hebben
we over menig boomstam moeten klimmen
en dat viel niet altijd mee.
We hebben een overweldigende ervaring bij
de kathedraal van Vierzehn Heiligen, net
buiten Lichtenfels. Het is een waar pelgrimsoord.
Als wij in de ochtend de berg oplopen,

DE JACOBSSTAF 79
is het er al een drukte van belang. De paters
van het Franciscaner klooster houden diverse
diensten en de touringcars rijden af en aan.
Net als wij op een muurtje uitpuffen, zien we
hardlopers naar boven komen. ‘Goh, wat bezielt
die mensen om met dit warme weer, op
een zondagochtend een berg op te rennen?’,
vragen wij ons af. Dan zien we dat ze een
hesje aan hebben en wordt ons verteld dat dit
de jaarlijkse marathon is. Voor die mensen
neem je dan je petje af.
De kerk is van binnen in barokstijl. In een
zijkapel liggen diverse attributen die zijn achtergelaten
uit dankbaarheid voor genezing,
steun of anderszins. Wij klimmen nog verder
om bij het kerkje op de Staffelberg te genieten
van een heerlijke Kaffee mit Kuchen.
Contrast
Onderweg komen we veel kapelletjes en
kerkjes tegen die met Jacobus de Meerdere
te maken hebben. In diverse dorpen staat het
overzichtsbord van de route met lokale wetenswaardigheden.
Op meerdere plaatsen is
een Jacobusstempel te verkrijgen, onder meer
bij het parochiebureau van de Domkerk te
Bamberg.
We hebben menig berg beklommen en afgedaald
en steile heuvels en natte bospaden
bewandeld. De uitzichten waren adembenemend
en de mensen onderweg uiterst vriendelijk.
Het was alsof we in een volière liepen.
Helaas hebben we geen wild gezien. Herten,
zwijnen en dassen hielden zich waarschijnlijk
goed op afstand. We lopen ook regelmatig
over asfaltwegen. Dit is een welkome verademing;
even ‘vaste’ grond onder de voeten.
Op de laatste dag lopen we nog door een oude
kloof. Hier hebben geen houthakkers huisge­
– 14 –
houden maar onweer en bliksem. Sommige
bomen zijn zo ongelukkig terechtgekomen
dat we door het water moeten lopen en onder
de bomen door. De rugzakken moeten af
en van hand tot hand doorgegeven worden.
Niet erg want het is hier ontzettend mooi.
Vanuit het niets lopen we een dorp in waar
we voor de spoorwegovergang wachten om
vervolgens een oude stoomtrein te zien passeren.
Een dame met fiets weet ons te vertellen
dat de trein van mei tot en met september
eenmaal per maand rijdt. Wij hebben dus
geluk. Aan de andere kant lopen we het dorp
weer uit om vervolgens aan het einde van de
landingsbaan van vliegveld Neurenberg te
staan. Hoe groot kan het contrast zijn?
Via parken bereiken we de stad. De rust is
voorbij, we zijn weer in het hier en nu. We
gaan nog heel even terug in de tijd door de
burcht binnen te gaan via een oude, houten
toegangsbrug. Het uitzicht over de stad is
groots. Via een steil, stenen pad komen we in
het stadscentrum. In het gewoel van de mensen
vinden we ons laatste logeeradres. Nu
nog het stempel van de Jacobuskerk! Daarna
nog even uitzoeken waar het station is en een
restaurant om te eten. Het avontuur is goed
volbracht. Zonder kleerscheuren, maar met
een enkele kleine dwaling, mooie ontmoetingen
en prachtige foto’s.
Wij raden deze route iedere, getrainde, caminoliefhebber
aan! @
Hanna, M. Der fränkische Jakobsweg: wandern
auf dem Pilgerweg von Kronach über
Lichtenfels nach Nürnberg. Langen Müller,
2006. ISBN 978-3-7844-3047-8. Te bestellen
op www.Jakobspilgerwege.de.

Juffie gelukkig onderweg
Pauze
Op z’n tijd pauze houden is heel belangrijk.
Een Afrikaans spreekwoord luidt: ‘Hebt u
haast? Ga dan even zitten.’ Ik zou het een
goed idee vinden als de regen nu even pauze
zou nemen. Toen ik nog aan het wandelen
was op de camino, heb ik gelukkig niet van
dat slechte, regenachtige weer gehad. Het
is echter niet zo dat het altijd zonnig weer
was. Maar ach, het doet niemand kwaad
als ik er achteraf een zonnetje aan toevoeg.
Pauzes verzin ik trouwens niet en heb ik
wèl echt gehouden. In Figeac bijvoorbeeld.
Ik belandde in een uitstekende nieuwe gîte
die gerund werd door Meneertje Praatgraag
uit La Réunion. Ook voor hem had ik alle
tijd en hij had zo mogelijk nog meer tijd voor
mij. Terwijl ik een heel aardige maaltijd in
elkaar flanste op maar één elektrische kookplaat,
bleef hij enthousiast doorkletsen over
hoe lekker en gezond het is om te wokken.
Niets bracht mij van slag. Ik had immers
pauze! Ik mocht bij hem internetten thuis
en moest en zou zijn Nederlandse vrienden
die langskwamen leren kennen. Als je allebei
dezelfde nationaliteit hebt en je bent
in het buitenland, dan valt er niets anders
te doen dan vriendschap te sluiten. En
– 15 –
DE JACOBSSTAF 79
Gitta van ’t Land
zeker als je pauze houdt. Dan heb je de tijd.
De hele dag leerde ik maar mensen kennen.
De vrienden van Meneertje Praatgraag hadden
weer vrienden. Ik kwam ‘vrienden’ tegen
bij de bakker, op het terras en op de markt.
Aan het einde van de dag raakte ik een beetje
uitgeput van mijn pauze en besloot dat ik de
volgende dag verder zou gaan. Je kunt ook
overdrijven met te veel pauze. Later die week
zei een wandelaar tegen me: ‘Heb je een rustdag
gehouden? Dat lijkt me zo saai. Dan
spreek je amper iemand en je kent niemand
in zo’n stadje. Zo’n dag zou me veel te lang
lijken.’ @
Deze column verscheen eerder op Gitta’s caminoweblog
Juffie gelukkig onderweg, dat te
vinden is op juffiegelukkigonderweg.web-log.nl.
Foto: Gitta van ‘t Land

DE JACOBSSTAF 79
‘De karakteristieke hoge cipres (…)’. Foto: Tieleke Huijbers
– 16 –

Een oase van rust ‘off the camino’
Het klooster Santo Domingo de Silos
Om de drukte op de camino voor een paar
dagen te ontvluchtten, vertrok de auteur
naar het beroemde klooster in Santo Domingo
de Silos. Het verhaal van een bijzonder
klooster waar eeuwenoude tradities
hand in hand gaan met een notering in de
hitlijsten.
Met de bus arriveerde ik in het dorpje Santo
Domingo de Silos. De buschauffeur stopte
aan de kant van de weg, keek mij via de
achteruitkijkspiegel aan en wees naar het
gebouw aan zijn rechterhand: ‘Monasterio’,
zei hij. Ik pakte mijn rugzak en stapte uit.
Sinds mijn vertrek uit Nijmegen, bijna vier
maanden geleden, had ik niet meer zo’n grote
afstand (62 kilometer) in zo’n korte tijd (90
minuten vanaf Burgos) afgelegd. Ik voelde
mij als Dolf Wega, de hoofdpersoon in de
roman Kruistocht in spijkerbroek van Thea
Beckman, die met een tijdmachine naar de
middeleeuwen wordt geflitst. Het was vroeg
in de avond en er heerste een doodse stilte in
het dorp. Hier, off the camino, geen zwaarbepakte
pelgrims die voorbij liepen en geen
herbergen die uitnodigend hun deuren open
hadden staan voor onderdak zoekende voetreizigers.
Enkele dagen geleden had ik via de VVV in
Belorado gebeld met het klooster in Santo Domingo
de Silos, en gevraagd of het mogelijk
was om er twee nachten te logeren. Na twee
weken drukte op de Spaanse camino verlangde
ik weer even naar de rust van een klooster.
Het was akkoord en bij aankomst moest ik
mij maar melden bij de gastenbroeder.
Verwarring
Ik liep in de richting van de kerk. Daar aan­
– 17 –
DE JACOBSSTAF 79
Jasper Koedam
gekomen hoorde ik achter de zware houten
deur de gregoriaanse zang van de monniken.
De vespers was in volle gang. Toen de eerste
bezoekers de kloosterkerk verlieten, ging ik
naar binnen en sprak in gebrekkig Spaans
een broeder aan. Hij had een vriendelijk,
open gezicht en hij droeg een bril met kleine
ronde glazen. Ik trof het want het bleek
de gastenbroeder te zijn. Ik probeerde hem
duidelijk te maken dat ik telefonisch had gereserveerd,
maar daar bleek hij niets van te
weten. Hij vertelde mij in een mengelmoes
van Spaans en Frans dat er wel een onderkomen
voor pelgrims was, maar dat dit buiten
de kloostermuren lag en dat dit eigenlijk niet
aan te bevelen was. Beter kon ik volgens hem
een gastenkamer in het klooster zelf huren
omdat ik dan ook de maaltijden daar kon
gebruiken. De prijs van 30 euro per dag, inclusief
drie maaltijden, was meer dan ik in
tijden had uitgegeven, maar het vooruitzicht
een kamer voor mijzelf te hebben, zorgde ervoor
dat ik niet lang hoefde na te denken.
Bovendien, waar zou ik op dat tijdstip anders
nog een plek voor de nacht kunnen vinden?
IJzeren regelmaat
De broeder sloot de toegang naar de kerk
af en door lange gangen liep ik achter hem
aan naar het eigenlijke klooster. Daar leidde
hij me kort rond en liet de voor mij belangrijkste
vertrekken zien. Ten slotte wees hij
mij mijn kamer. Al die tijd kon ik zijn looptempo
nauwelijks bijhouden. Al eerder was
het me in kloosters opgevallen hoe snel de
bewoners lopen en ook hoe vlot allerlei andere
handelingen verricht worden. Een blik
op de dagelijkse agenda van de monnik laat
hier geen misverstand over bestaan: de lange

DE JACOBSSTAF 79
‘(...) een wonderschoon voorbeeld van romaanse architectuur (...)’.
Foto: Jasper Koedam
dagen kennen een ijzeren regelmaat met een
afwisseling van gebed, studie en werk. Daar
tussendoor wordt dan snel even gegeten en
alleen in de middag is er nog even tijd voor
een uurtje rust. Zelfs dat is ze niet gegund;
in het gidsje over het klooster wordt de rust
omschreven als ‘wandeling’. Er staat niet
voor niets in de Regel van Sint­Benedictus
dat niets zo fataal is als luiheid in het leven
van een monnik.
De kamer die de broeder mij toewees was
een redelijk ruim vertrek met in een kleine
– 18 –
nis een wastafel. Er
stond een bed en onder
het raam stond een tafel
met stoel. Het raam gaf
uitzicht op de kloostermuur
aan de straatkant
en de (parkeer)plaats
die toegang gaf tot de
achteringang van het
klooster, die recht onder
mijn kamer lag. Het was
een rustige kamer, slechts
het geluid van een enkele
auto verstoorde soms de
diepe stilte.
Een lange geschiedenis
Deze stilte heerst in het
klooster al eeuwenlang
en gaat terug tot het begin
van de tiende eeuw.
Toen, in 954, aanvaardden
de monniken de Regula
Benedicti, de kloosterregel
van Benedictus
van Nursia. In die tijd
had het klooster te lijden
onder de oorlogshandelingen
van de Moorse
generaal Al­Mansur. In
deze periode deed Santo
Domingo zijn intrede, de monnik naar wie
het klooster is vernoemd en die voor de huidige
generatie bewoners nog steeds een voorbeeld
is. Onder zijn leiding, en die van zijn
opvolgers, ontstond er op spiritueel, wetenschappelijk,
cultureel en muzikaal gebied een
invloedrijke gemeenschap.
Het eigenlijke, oorspronkelijke klooster is
een wonderschoon voorbeeld van romaanse
architectuur met op de zuilen prachtig versierde
kapitelen. Hoogtepunt zijn de in steen
gebeeldhouwde reliëfs waarop Bijbelse tafe­

elen te zien zijn zoals de Emmaüsgangers en
de twijfel van Thomas.
Van de tiende tot de vijftiende eeuw was er
een scriptorium in het klooster gevestigd:
een ruimte waar monniken teksten en boeken
overschreven en vertaalden. Het oudst
bewaard gebleven handschrift stamt uit
928. Helaas zijn in de negentiende eeuw veel
manuscripten verloren gegaan toen de monniken
door overheidsingrijpen gedwongen
werden Santo Domingo de Silos (tijdelijk)
te verlaten. Slechts veertien ervan zijn in het
klooster zelf nog terug te vinden. Gelukkig
zijn veel van de andere handschriften terechtgekomen
in gerenommeerde bibliotheken als
de Bibliothèque Nationale in Parijs en de British
Library in Londen. In deze laatste ligt
het beroemdste manuscript van het klooster:
een met miniaturen versierd commentaar op
de Apocalyps van de Spaanse monnik Beatus
van Liébana, dat door de monniken tussen
1080 en 1109 werd gekopieerd.
Rap tempo
De bel voor de avondmaaltijd bracht mij
weer in het heden. Ik liep van mijn kamer
naar de eetzaal voor de gasten, waar zij gescheiden
van de monniken de maaltijden gebruiken.
In totaal
waren acht bezoekers
aanwezig: allen
mannen, overnachten
in het klooster
is niet toegestaan
voor vrouwen. De
gastenbroeder ging
ons voor in gebed en zegende de maaltijd.
Ik werd aan een tafel geplaatst bij drie andere
mannen. Allen waren Spanjaarden en
afkomstig uit Madrid en Barcelona. Ze kwamen
naar het klooster om de hectiek van de
grote stad te ontvluchten en tot rust te komen.
De gangen werden in rap tempo opgediend.
– 19 –
DE JACOBSSTAF 79
Mijn tafelgenoten hadden zich al helemaal
aangepast aan deze snelheid en aten stevig
door. Na afloop wilde ik mijn servet bij het
bord achterlaten. Dat was niet de bedoeling.
Een van de mannen aan tafel wees mij een
kastje aan dat bij de deur hing, en dat uit
allerlei vakjes bestond. Ik begreep dat de servetten
hergebruikt werden en dat ik die van
mij in het vakje met mijn kamernummer kon
leggen. Wat een eenvoudig en efficiënt systeem!
Amerikaanse hitlijst
Een kwartier na het avondeten was het al tijd
voor de completen, het laatste getijde van de
dag. De diverse getijden zijn het ankerpunt
waar het dagelijkse leven van de monniken
om draait. En niet alleen voor hen, ook voor
de gasten wordt het verblijf in het klooster bepaald
door deze gebeden. De gebedsdiensten
worden in het gregoriaans gezongen in de bij
het klooster behorende kerk. Ik nam plaats
in de sober uitgevoerde kerk en genoot van
de stilte die ik tijdens de laatste weken op de
camino niet meer zo ervaren had. Plotseling
hoorde ik achter mij de monniken naderbij
komen waarna zij plaatsnamen in het koor.
Het gebed werd ingezet. De psalmen en de
antifonen werden
loepzuiver gezongen;
ik durfde bijna
niet te ademen
om deze muziek
van de stilte maar
niet te verstoren.
Na afloop zegende
de abt zijn broeders en de gasten met wijwater
voor een goede nachtrust, waarna de
monniken nauwelijks hoorbaar weer de kerk
verlieten.
Het vermelden waard is dat de gregoriaanse
zang van de benedictijnen van Silos zonder
vooropgezette bedoeling wereldberoemd is
‘De gangen werden in rap tempo
opgediend. Mijn tafelgenoten hadden
zich al helemaal aangepast aan
deze snelheid en aten stevig door.’

DE JACOBSSTAF 79
geworden. Begin jaren negentig van de vorige
eeuw werd op verzoek van het seminarie in
Logroño een opname gemaakt van de gregoriaanse
gezangen van de monniken. Het doel
was deze uitsluitend te verspreiden onder de
parochies in de regio. Maar de opname werd
door een veel groter publiek opgepikt en in
1994 werd het album Chant een gigantisch
commercieel succes. De cd bereikte zelfs de
derde plaats in de Amerikaanse Billboardhitlijst!
Het succes veroorzaakte een golf van
media­aandacht waar de monniken niet echt
blij mee waren, maar waar ze zich ook niet
tegen konden of wilden verzetten. Waarschijnlijk
smaakte het succes toch naar meer,
want in de daaropvolgende jaren verschenen
er nog maar liefst zes andere cd’s.
Het zal het klooster geen windeieren gelegd
hebben: aan de wand in de bezoekersruimte
van het klooster prijken diverse platina en
gouden platen.
Verhoogd bewustzijn
Sindsdien bezoeken velen Santo Domingo
de Silos. Overdag waande ik mij daarom
meer in een museum. Maar wanneer de kassa’s
sloten en de dagjesmensen het dorp verlieten,
trad de verdiepende stilte weer in en
werd het klooster die plek waar tijd en ruimte
een andere betekenis krijgen. Ondanks dat ik
steeds weer voor de diverse gebeden ‘geroepen’
werd door de klokken ­ een horloge is
overbodig ­ gaf dit toch veel rust en ruimte.
Ik verbleef maar twee dagen binnen de kloostermuren
maar de buitenwereld leek erg ver
weg en de camino bestond even niet meer.
Wat ik tijdens de camino al merkte en wat
ik in het klooster nog sterker ervoer, was een
soort verhoogd bewustzijn. Bij vlagen voelde
ik mij één met de omgeving en kon ik mijn
aandacht geheel aan het heden geven.
Een dergelijk moment ervoer ik de laatste
avond van mijn verblijf. Tijdens de avond­
– 20 –
maaltijd begon het stevig te onweren. Door
de ramen zag ik heftige bliksems, snel gevolgd
door een onheilspellend klinkende
donder. Na het eten liep ik vlug naar buiten
en ging zitten op een bankje in de kloostergang.
Door de bliksem werd de binnenhof
schel verlicht. De karakteristieke hoge cipres,
liefst 25 meter (!), stak dreigend in het licht
omhoog. De regen viel met een zwaar ruisend
geluid neer, af en toe onderbroken door
de afwisselend scherpe en zwaar rommelende
donder. Het was een machtige afsluiting van
de dag.
‘Alle tijd’
De volgende morgen overviel mij een lichte
stress. De bus zou om half negen richting Burgos
vertrekken. Toen ik tegen de monnik die
het ontbijt verzorgde, duidelijk maakte dat ik
nog moest afrekenen met de gastenpater, keek
hij me vriendelijk aan en maande me tot rust.
‘Alle tijd’, zei hij. Iets voor half negen liep ik
snel het klooster uit naar de bushalte. Na een
paar minuten gewacht te hebben, kwam de
monnik van het ontbijt langzaam aangesloft.
Hij lachte me toe, gaf me een hand en wees
op mijn horloge. Ik begreep wat hij bedoelde:
ondanks dat ik dacht dat ik in tijdnood zou
komen, had ik zelfs nog tijd overgehouden.
De bus stopte, ik stapte in en de monnik en
de chauffeur begroetten elkaar. De chauffeur
sloot de deur en ik zwaaide nog eens hartelijk
naar de monnik. Hij slofte weer terug naar
het klooster en ik ging vol goede zin weer de
camino tegemoet. @
Meer informatie over het klooster is te vinden
op de, helaas alleen, Spaanstalige website www.
abadiadesilos.es

Flarden
Matamoros en matajudíos
In de Jacobsstaf nr. 76 werd verhaald over
de wonderbaarlijke redding door de Heilige
Maagd van een jongeling van de dood door
ophanging in het plaatsje Villalcázar de Sirga.
Een bijna identieke gebeurtenis zoals die
zich ook heeft afgespeeld in Santo Domingo
de la Calzada. De bron van het verhaal in
Villasirga was vers 355 uit Las Cantigas van
Alfonso X. Maar in vers 229 treedt onze
Heilige Maagd ook in een ander opzicht
handelend op, want daarin wordt verhaald
dat ‘zij een aantal Moren met blindheid slaat
die de kerk willen vernielen’. Dus zowel onze
Heilige Jacobus, de matamoros, als de Heilige
Maagd lieten zich niet onbetuigd als het
erom ging de Moren te weerstaan.
Maar wat dan te denken van de plaatsnaam
Castrillo de Matajudíos? Het plaatsje ligt vlak
bij de Camino Francés tussen Castrojeriz en
Itero del Castillo, 35 kilometer voor Villalcázar
de Sirga. Een castrillo is een klein garnizoen
en matajudíos is jodendoder, dus het
plaatsje heet letterlijk vertaald ‘garnizoen van
de jodendoders’. Dat vond ik op zijn zachtst
gezegd nogal opmerkelijk. Maar ik wilde wel
weten waaraan het dorp zijn omineuze naam
te danken had. Ik legde mijn bevinding voor
– 21 –
DE JACOBSSTAF 79
Huub Willems
aan Jan Galjé die op zijn beurt de kwestie
voorlegde aan Mireille Madou, die aanvankelijk
ook verbaasd was over een dergelijke
plaatsnaam. Maar zij kwam erachter dat
mata een verbastering is van mota* en dat is
een ‘kleine heuvel’. Dus we hebben het over
een klein garnizoen gelegen op een kleine
heuvel waar joden woonden. Hiermee komt
de naam van het gehucht Castrillo de Matajudíos
in een heel ander en veel onschuldiger
perspectief te staan! @
Foto: Huub Willems
* In de vroege middeleeuwen werden in de Lage Landen heuveltjes
aangelegd en ingericht als verdedigingswerk. In Zeeland zijn
ze nog te zien en worden ze vliedberg genoemd. De oorspronkelijke
benaming was ‘motte’.

DE JACOBSSTAF 79
Liefde onderweg
Een caminobaby
Aan het woord is Kim Klemann, 22 jaar, 3
april 2006 te voet vertrokken van Zutphen
naar Santiago de Compostela en 15 juli daar
aangekomen.
‘In het laatste jaar van de havo vroegen veel
mensen me wat ik nou volgend jaar zou gaan
doen. Ik wist het werkelijk niet en het item
“studeren” werd voor mij een groot monster.
Op een gegeven moment heb ik plompverloren
geantwoord: “Misschien loop ik wel naar
Spanje.” En dat plan heeft steeds vastere
vormen aangenomen. Ik liet het steeds meer
mensen weten. Zo ontstond er een stok achter
de deur. Eigenlijk durfde ik niet zo goed. Als
meisje alleen was ik best een beetje bang. Maar
ik wilde wél graag. Uiteindelijk hield ik mezelf
voor dat er overal wel iets zou kunnen gebeuren.
Ik voelde me heerlijk vrij tijdens het lopen.
Niets hoefde, alles mocht, niemand die aan je
hoofd zeurde, geen deadlines. Mijn grootste
zorg enkel water, een supermarkt, of ´s avonds
een fijn plekje voor mijn tent! Na een tijdje
vroeg ik me af waar ik toch altijd moeilijk
over had gedaan. Het leven is toch heerlijk?!’
Tiago en Sascha
‘Toen ik in Nederland vertrok, stond voor
mij één ding vast: ik wilde absoluut geen
vriendje in het buitenland. Dat werkt niet,
kan niet en zorgt alleen maar voor ellende,
was mijn idee.
De dag voordat ik de Pyreneeën overstak naar
Spanje was een zekere Tiago uit Portugal mij
voorgegaan. Hij liep samen met Sascha, die
uit Duitsland kwam, enkele Italianen, Fransen
en Spanjaarden. Na anderhalve week kwamen
we elkaar voor het eerst tegen in Boadilla del
Camino, op zoek naar een restaurant met
– 22 –
Thijs Hanrath
pelgrimsmenu. Sascha vroeg me of ik een
foto wilde maken van hem en Tiago. Dat
deed ik en zo raakten we aan de praat. Tiago
zei niet veel. Ik kletste vooral met Sascha. De
volgende dag liep ik met hun mee.
De tweede avond stelde ik voor om de
volgende dag wild te gaan kamperen. Tiago
vond dat geen goed idee. Veel te gevaarlijk!
Ik liet me echter niet van mijn stuk praten
en vond het erg schattig dat Tiago zo bezorgd
was. Dat werd dus wildkamperen met Sascha.
Maar we bleven wel met ons drieën lopen.
Wij werden een echte drie­eenheid.
Mijn tempo lag wel veel hoger dan dat van
Tiago. Ik liep al langzamer dan ik wilde, hij
liep al sneller dan hij wilde. Na een paar dagen
zei hij zeer beslist: “Ik ga vandaag niet meer
dan 15 kilometer lopen.” We hadden de dag
daarvoor iets van 18 kilometer afgelegd en ik
wilde toch echt een kilometer of 35 lopen,
want dit schoot niet op. Dat betekende
afscheid. Ik was enorm bedroefd. Nu moest
ik Tiago achterlaten en als hij zo liep, zou ik
hem ook wel nooit meer zien. Ik moest een
beetje huilen, maar vertrok met Sascha. Via
sms hielden we contact. Hij raakte verder
en verder achterop. Ik miste de bloem die
hij elke dag voor mij plukte. Hij bleef maar
sms’en dat hij ons wel weer zou inhalen,
maar dat werd met de dag onwaarschijnlijker.
Enkele dagen later was zijn achterstand een
dikke 50 kilometer. Toen besloten Sascha en
ik een dag maar 12 kilometer te lopen. Tiago
deed er die dag 55 en nam het laatste stukje
een taxi, want hij wilde absoluut weer bij ons
zijn. Hij had een heel mooie steen voor me
meegenomen, die hij onderweg gevonden
had. Ik was zó blij dat hij er weer was! Ik
schrok van mezelf, en ik begreep dat ik

Kim en Tiago liggend op het plein voor de kathedraal in Santiago
verliefd was geworden. Te laat om nog weg te
lopen. Wat ik me voorgenomen had absoluut
niet te laten gebeuren, was gebeurd …’
Rust
‘Ik was vertrokken zonder dat geloof een rol
speelde. Toch vond ik het fijn om tijdens het
lopen in kleine kerkjes en kapelletjes wat uit
te rusten. Ik geloof in van alles en nog wat,
alleen niet echt in één God. Ik praatte vaak
tegen bomen en beestjes. Af en toe zei ik
tegen Sint­Jacob dat als hij wilde dat ik in
Santiago aan zou komen, dat hij dan toch
snel een supermarkt moest laten komen, of
wat schaduw, of een plattere weg.
Tiago is katholiek opgevoed, maar gaat
nooit naar de kerk. Ik ook niet. Ik vind
– 23 –
DE JACOBSSTAF 79
het wel jammer, want ik kan er goed rust
vinden. Ik wil echter geen lid worden van
een kerkgenootschap. Ik vind het fijn om
anoniem in een mis te zitten en aan het eind
weer stilletjes te verdwijnen.’
Geen geld, geen plek
‘Binnen een maand nadat ik terug was uit
Santiago kwam Tiago voor “twee weken”
naar Nederland. Na een maand vroeg ik
voorzichtig wat het plan was. Hij zei dat
hij erg graag hier wilde blijven. Daar had
ik wel oren naar. Tiago vond werk op een
biologische boerderij niet ver van Zutphen
en woonde daar in een soort “pipowagen”.
Hij werkte er tot december 2006; vrij zwaar
werk dat hij niet echt leuk vond, maar hij

DE JACOBSSTAF 79
wilde niet terug naar Portugal. Met kerst en
de jaarwisseling zouden we naar Portugal
gaan en het zag ernaar uit dat Tiago er zou
moeten blijven: geen geld en geen plek om
te wonen in Nederland. Een dag voor we
naar Portugal zouden gaan, kreeg hij echter
bericht dat hij in Enschede op een callcenter
kon komen werken. We sprongen een gat in
de lucht! Mijn vader vond het goed dat hij
nog even bij ons kwam wonen maar al snel
vond Tiago een eigen woning.
Ik wist echter nog steeds niet wat ik wilde
gaan studeren. Ik had bovendien het gevoel
nog lang niet uitgewandeld te zijn. En omdat
ik vóór mijn Santiagoreis al overwogen had
naar Rome te gaan, kwam het besluit als
vanzelf om richting Italië te gaan. Ook nu
wilde ik alleen. Zo ben ik 11 april 2007
weer vertrokken. Tiago vond dat niet leuk
en ik voelde me wel een beetje schuldig. We
spraken af dat hij me in Venetië zou komen
opzoeken.
Ik miste Tiago wel. Ik wilde zo snel mogelijk
in Rome zijn. Maar ook weer niet. Het
voelde soms tegenstrijdig. Het was super toen
Tiago er was in Venetië. Het was gek na twee
maanden, maar ook geweldig. Wat vond ik
het erg dat hij weer wegging! Ik vervloekte
mijn wandeltocht en mijn stomme idee.
Waarom wilde ik dit alleen doen? Tiago was
graag meegegaan, maar ik wilde beslist alleen.
Na twee dagen was ik er wel weer overheen
en trok de weg opnieuw.’
– 24 –
Leonor
‘Terug uit Rome was ik bijna direct zwanger.
Ongepland, maar zeer gewenst. Ik was net
met een studie pedagogiek begonnen en
heb het jaar versneld afgemaakt om mijn
propedeuse te halen. Het was even schrikken
maar al snel begonnen we te fantaseren over
hoe het zou zijn met zo’n kleintje. Ik vind het
erg leuk een dochtertje te hebben. Ze is heel
mooi en lief. Zwanger zijn vond ik ook een
erg leuke ervaring. Het idee dat Leonor een
caminobaby is, vind ik echt super. Wel niet
onderweg verwekt, maar zonder de camino
was ze er niet geweest!
Alles is net op tijd gelukt: een huisje, mijn
studie, ik heb zelfs nog twee weken van mijn
“zwangerschapsverlof” kunnen genieten. Ik
zie de toekomst positief tegemoet. We moeten
nog een beetje onze draai vinden met het
kleintje en het zou fijn zijn als Tiago dichterbij
werk vindt, als het kan als video­editor. Dat is
zijn beroep. Dat doet hij graag.’ @
Meer informatie over de tochten van Kim
Klemann is te vinden op www.kimloopt.nl.
Heeft u ook een bijzonder verhaal voor deze
rubriek, neem dan contact op met redacteur
Thijs Hanrath: mhj.hanrath@hccnet.nl of
030-2620081.

We zijn allemaal pelgrims
Ervaringen van een hospitalero
Theo Kors werkte twee weken als vrijwilliger
in een Franse pelgrimsherberg. Over
lange dagen, joviale Amerikanen, gestreste
verslaggevers, emotionele omhelzingen en
snoepjes op hoofdkussens.
Georgette huilt wanneer ze klaar staat om,
samen met haar man Kees, de tocht over de
Pyreneeën te gaan maken vanuit Saint­Jean­
Pied­de­Port. Ze is twee dagen eerder aangekomen
met de trein vanuit Nederland en
heeft een rustdag willen houden, alvorens de
camino op te gaan. Die rustdag is niet erg
‘rustig’ verlopen: er is een stukje van een van
haar kiezen afgebroken en ze moet naar de
tandarts. Panisch is ze. De herbergierster
gaat mee en houdt letterlijk haar hand vast.
Nu is het voorbij en focust ze helemaal op
het lopen naar Sint­Jacobus. Ze leunt met
haar hoofd, huilend, tegen me aan en snikt
dat ze het niet ziet zitten … Kees staat er wat
beteuterd bij.
Grappen
Zie daar een ochtend uit het leven van een
hospitalero in de herberg L’Esprit du Chemin,
waar ik zelf vorig jaar, tijdens mijn pelgrimstocht
van Haarlemmerliede naar Santiago de
Compostela, ook twee nachten heb verbleven.
Van 6 tot 22 april mocht ik de eerste
twee weken van het seizoen meehelpen in de
herberg, gerund door Huberta Wiertsema
en Arno Cuppen, een zeer sympathiek Nederlands
echtpaar. Vijf jaar geleden kochten
ze een groot en mooi, maar oud, huis in de
smalle, hellende straat onder de citadel van
het oude Franse stadje. Na jaren van verbouwen
is dit hun eerste jaar zonder grote
klussen, en kunnen ze zich helemaal concen­
– 25 –
DE JACOBSSTAF 79
Theo Kors
treren op de ontvangst en het herbergen van
totaal achttien personen. Twee vrijwilligers
die om de twee weken worden vervangen,
helpen daarbij. Zo gaat het door tot eind september.
Arn, een joviale Amerikaan, komt via Parijs
met de trein naar Saint­Jean. Hij is zichtbaar
blij met zijn onderkomen, al is het pelgrimsgebeuren
helemaal nieuw voor hem. Hij heeft
zijn farm en zijn grote huis al aan zijn zoon
en dochter overgedaan, en heeft nu zin om
wat van de wereld te zien en eens iets anders
te doen. Zijn vrouw is drie jaar geleden overleden
aan kanker. Arn is een grappenmaker.
Wanneer wij elkaar een hand geven en ik
mijzelf voorstel, vraagt hij: ‘Schud ik jouw
rechterhand?’ Wij kijken elkaar aan. ‘Dat
doe je zeker’, antwoord ik, ‘en je schudt een
Hollander de hand, dus kijk zodadelijk eerst
maar eens of je al je vingers nog hebt!’ Arn
schiet in een daverende lach: het klikt tussen
ons en er wordt nog heel wat afgelachen voor
hij de volgende morgen vertrekt.
Dagritme
Een hospitalero maakt lange dagen. ’s Morgens
even na half zeven ren ik in het donker
naar de andere kant van de rivier, waar de
bakker zit. Ik mag door de zijdeur naast de
winkel en tref daar dagelijks Ceril aan: een
jonge bakker die elke morgen op slippertjes
en in korte broek en T­shirt, tussen deegmachine
en oven heen en weer scharrelt. Met
een aantal grote en gloeiend hete stokbroden
keer ik weer terug. Bij terugkomst zijn de eerste
pelgrims al op, want er kan tussen zeven
uur en acht uur worden ontbeten. Het ontbijt
staat op twee tafels in de keuken en in de hal
en er wordt gepraat in werkelijk alle talen.

DE JACOBSSTAF 79
Veel mensen die in Saint­Jean­Pied­de­Port
beginnen zijn vaak erg nerveus. Ik realiseer
mij dat ook ik zenuwachtig was toen ik vorig
jaar van huis ging, in Haarlem. Aangekomen
in Saint­Jean was ik alleen maar nieuwsgierig
hoe de Pyreneeën er uit zouden zien!
Nadat alle pelgrims zijn opgestapt is er even
tijd voor ontbijt voor de vier medewerkers.
De plannen voor de dag worden gelijk even
doorgenomen. Daarna splitst het viertal zich:
twee doen de keuken, en de andere twee doen,
gewapend met stofzuiger en emmers, de kamers,
de toiletten, de gangen en de trappen.
Tegen elven is het tijd voor koffie en komen
zelfs de eerste nieuwe pelgrims al aan. Ontvangen
van mensen en hun verhaal aanhoren
is een fijne bezigheid. Het is elke keer weer
boeiend om te horen om welke reden, of met
welke intentie, mensen op stap gaan. Na de
lunch is er even tijd voor wat boodschappen
in het stadje of een klein rondje lopen. Ook
een aantal klusjes worden gedaan.
De andere vrijwilliger is Adalbert uit Aken.
Hij houdt zich in de rustige uurtjes bezig met
het vertalen van de door de herberg uitgegeven,
en inmiddels al zeer populaire, ‘Espritkaartjes’.
In de loop van de middag en tegen de avond
komt dan de rest van de pelgrims. Ze zijn verrast
wanneer er een klein briefje op hun kussen
ligt met een welkom en hun naam erop,
en met een klein snoepje ernaast. Claus, een
oudere man uit Berlijn, krijgt tranen in zijn
ogen wanneer hij het ziet. Hij slaat een arm
om me heen en zegt: ‘Ik ben hier werkelijk
welkom, zo te zien!’
Tegen vijven begint het bereiden van de
avondmaaltijd zodat om acht uur iedereen,
pelgrims en verzorgers, aan tafel kunnen.
Vrijwel elke avond zit het huis vol, want de
herberg heeft in vijf jaar een bijzondere naam
gekregen. En elke avond is het weer gezellig
om een bont gezelschap van mensen uit de
– 26 –
Sculptuur op zijgevel L’Esprit du chemin.
Foto: Tieleke Huijbers

‘Ik ben hier werkelijk welkom, zo te zien!’ Foto: Jasper Koedam
hele wereld rond de tafels te hebben: Polen,
Denen, Zuid­Koreanen, Brazilianen, Amerikanen,
Canadezen, Duitsers, Oostenrijkers,
Zuid­Afrikanen, Noren, Belgen, Fransen,
Nederlanders, Zweden; wij hebben ze in die
eerste twee weken van het seizoen allemaal
gehad!
Wanneer de pelgrims tot slot aan de kruidenthee
gaan, voor een hopelijk ontspannen
nachtrust, staan de herbergiers weer in de
keuken voor de afwas. Nadat alles is afgewerkt,
Adalbert hebben wij inmiddels Spühlmeister
gedoopt, worden meteen de beide
tafels voor het ontbijt klaargemaakt. Ziedaar
een dag van een herbergier!
Faxen en bier
Richard komt op een middag binnen en heeft
een reservering. Hij is klein van stuk en is begin
maart te voet vertrokken vanuit een klein
dorp in Brabant. Hij is vriendelijk, maar duidelijk
wat ‘gepresseerd’. Zodra hij zijn schoenen
heeft gewisseld en zijn slaapzak op zijn
bed heeft gelegd, begint hij druk te schrijven.
– 27 –
DE JACOBSSTAF 79
Hij beklaagt zich dat
de plaatselijke krant
in Nederland heeft gevraagd
waar zijn stukje
blijft. Hij heeft het
op zich genomen om
tussentijds verslag te
doen. Hij schrijft vijf
vellen vol en vraagt
dan naar een fax. Die
hebben wij niet, maar
het pelgrimscentrum
aan de overkant van de
straat kan misschien
voor een oplossing zorgen?
Briesend komt hij
even later terug, hevig
verontwaardigd over
de euro die hij heeft
moeten betalen om vijf
velletjes papier te faxen! Schande! Wij kijken
ernaar en vragen ons af of Richard wel werkelijk
op pelgrimstocht is ...
Nee, dan Gerard. Alweer een Brabander. Hij
is in Le Puy begonnen en heeft die dag een
zwaar en lang traject achter de rug. Totáál
uitgewoond komt hij binnen strompelen.
Arno, de herbergier, heeft het meteen door:
deze vent kan niet met het gebruikelijke kopje
thee worden gered. Hier moet een biertje
aan te pas komen! Gerard veert na zijn pilsje
helemaal op, hij vertelt honderduit en verdwijnt
lachend naar de douche. Hij blijkt een
ongelooflijke leuke gast te zijn!
Het pelgrimsleven
Enrico is van een heel ander slag. Hij komt ’s
middags binnen, rechtstreeks uit Brazilië, en
is één brok wantrouwen. Zijn gezicht staat op
onweer en hij is niet tevreden als onze aandacht
ook nog naar andere pelgrims gaat die
gelijk met hem binnen komen. Wanneer hij
een bovenbed krijgt aangewezen, moppert

DE JACOBSSTAF 79
hij dat hij een onderbed wil. ‘Sorry, Enrico,
dat is voor iemand die het éven moeilijker
heeft dan jij en die al de nodige kilometers
achter zijn sloffen heeft!’ Mokkend neemt hij
het voor lief. Wanneer hij echter de volgende
morgen op stap gaat is hij een en al dankbaarheid
en worden wij emotioneel omarmd.
Hij heeft het gezelschap van pelgrims aan tafel
ervaren en hij begint door te krijgen hoe
het pelgrimsleven in elkaar steekt!
Er komt een Japans meisje binnen. Ze buigt
en vraagt of er misschien nog ruimte is. Dat
is er toevallig! Ze raakt echter helemaal in
paniek wanneer ze het naambriefje op het
bed naast haar ziet: ‘Is dat een man, die daar
komt te liggen?!’
‘Ja, hoezo?’, vragen
wij in onze argeloosheid.
Samen
met een man op
een kamer? Daar
begint ze niet aan! Wij vragen of ze wel naar
Santiago wil. Jazeker! Dat zal dan moeilijk
worden, vertellen wij, want vrijwel geen enkele
herberg heeft vrouwen­ of mannenkamers.
Wij zijn allemaal pelgrims. Dat is haar
niet verteld in Japan en ze vlucht naar buiten.
Nog een hele poos zien wij haar vertwijfeld
rondrennen door het stadje, op zoek naar een
kamer voor zich alleen.
52 dagen
Er komt een groepje pelgrims tegelijk binnen
die allemaal hebben gereserveerd. Het
is een gezellige boel. Tussen hen loopt een
leuk joch, een kop met sproetjes en een stralende
oogopslag, zonder reservering. Hij
vraagt – in het Frans – of er nog plaats over
is. Hij heeft geluk. ‘De quel pays?’ vragen wij
belangstellend. ‘Pays Bas’, zegt hij. ‘Waarom
spreek je dan geen Nederlands?’ vragen we
lachend. Hij springt zowat een halve meter
omhoog! Fred, want zo heet hij, heeft bijna
– 28 –
drie weken geen woord Nederlands gesproken
en is zielsgelukkig wanneer hij weer eens
zijn moerstaal kan spreken. Hij haalt die drie
weken bijna in één uur in. Wij staan wel even
te kijken dat hij de afstand tussen zijn dorp
bij Amsterdam en Saint­Jean­Pied­de­Port in
52 dagen heeft gelopen! Als trainer bij buitensportevenementen
heeft hij wel een zeer
goede conditie, maar hij geeft toe dat hij het
af en toe best zwaar heeft gehad. Wij kijken
hem de volgende morgen met bewondering
na, wanneer hij ‘de Pyreneeën gaat bedwingen’.
Er komt een apart stel binnen. Hij Engelsman:
lang, mager en flegmatiek. Zij Ierse:
een grappig Iers
accent en rood
haar. Ze wil een
kamer voor twee.
Die hebben wij
niet. Wij hebben
wel een kamer voor drie. Ze wil óók voor dat
derde bed betalen, want ze kan absoluut niet
tegen gesnurk. Hij, ze wijst op de slungelige
Brit, snurkt niet, en ze duldt geen ander. ‘Effe
een andere herberg zoeken’, is ons nuchtere
antwoord. Daar piekert ze ook weer niet over,
want ze heeft veel goeds over L’Esprit du chemin
gehoord. ‘En die derde dan?’, vraagt ze
heel wantrouwend. Weten wij veel, die moet
nog uit Berlijn komen! De derde blijkt een
heel bedeesd en zachtaardig Duits meisje te
zijn, en opgewekt zitten de Brit en de Ierse,
met hun Berlijnse kamergenoot, de volgende
dag aan het ontbijt.
Ieder mens heeft zo zijn eigen verhaal in de
herberg. Er is geen dag voorbij gegaan dat ik
niet even ontroerd was door verhalen, door
reacties of door wat ik tussen mensen zag gebeuren.
Of hoe mensen naar ons reageerden.
De dikke kussen en omhelzingen wanneer ze
op stap gingen. Hospitaleren: ik had het voor
geen goud willen missen! @
‘Totáál uitgewoond komt hij
binnen strompelen.’

De herberg van …
Engelse beleefdheid en humor aan de camino
Herbergen langs de camino zijn er in allerlei
soorten en maten. Deze rustplaatsen
zijn een onlosmakelijk onderdeel van de
caminobeleving. Aan welke refugio heeft u
bijzondere herinneringen? Waar werd u met
open armen ontvangen door de herbergier?
Welke albergue laat u
Foto: Tieleke Huijbers
– 29 –
DE JACOBSSTAF 79
Jasper Koedam
de volgende keer links liggen? De Jacobsstaf
begint een nieuwe serie waarin u uw
herbergervaringen kunt vertellen. In deze
eerste aflevering: herinneringen aan refugio
Gaucelmo in Rabanal del Camino.
Zaterdag 13 oktober 2007. De zon
prijkte hoog aan de hemel toen ik
de hoofdstraat van Rabanal del
Camino omhoog liep. De siësta
heerste over het dorp: slechts een
enkele hond kruiste mijn pad.
De sfeer van het dorp sprak me
meteen aan, en na een lange, vermoeiende
vorige dag vond ik de
vijftien kilometer van vandaag
wel genoeg. Aan het plein vond
ik refugio Gaucelmo, een van
de maar liefst vier herbergen
die het dorp rijk is. Het mooi
gerestaureerde, karakteristieke
oude parochiehuis doet sinds
1991 dienst als herberg. Deze
wordt beheerd door het Engelse
genootschap, the Confraternity
of Saint James.
Na een beleefde ontvangst
waar Engelsen het patent
op lijken te hebben, werd
ik ingeschreven en begeleid
naar een van de twee
slaapzalen van de herberg.
De slaapzaal die mij werd
toegewezen was een ruim,
schoon vertrek met ongeveer
25 stapelbedden. Ik
zocht een bovenbed uit
vlak bij een raam en ging
douchen. Voor de twee

DE JACOBSSTAF 79
douchehokjes had zich al een korte rij gevormd.
Toen ik terugkwam op de zaal waren
de meeste bedden al in bezit genomen. De
voertaal was hoofdzakelijk Engels maar toen
ik de pelgrims in de bedden onder en naast
mij vroeg of ze uit Engeland kwamen, kreeg
ik van twee van de drie een bestraffende blik:
ze kwamen uit Ierland.
Tijd om wat kleren te wassen. Buiten staan
enkele ouderwetse, stenen wasbakken. Zelf
zeep meenemen is niet nodig: bij de kranen
liggen grote stukken zeep voor algemeen gebruik.
Over de hele breedte van de reusachtige
tuin zijn drooglijnen gespannen zodat
bij zonnig weer de natte kleding in een mum
van tijd weer droog is.
In de refugio wordt alleen een ontbijt geserveerd;
voor het avondeten zijn er echter
voldoende eetgelegenheden in het dorp. De
liefhebber kan zich overgeven aan de lokale
keuken waarvan orgaanvlees de hoofdmoot
vormt. Voor en na de maaltijd kunnen pelgrims
de vespers en de completen bijwonen in
de tegenover de herberg liggende kerk. Deze
diensten worden geleid door twee Duitse Benedictijner
monniken die na hun pelgrimage
Advertentie
– 30 –
in 2001 een klein klooster hebben gesticht in
het dorp. De kerk die zij toen aantroffen was
een bouwval maar wordt nu langzaam weer
herbouwd. Tussen de zakken cement en de
steigers zingen zij hun gebeden en zegenen zij
de pelgrims. Een bijzondere ervaring.
De volgende ochtend praat ik nog wat na
met de beheerders van de herberg. Ze vertellen
dat er erg veel Duitse pelgrims onderweg
zijn. Ik herinner ze aan een aflevering van de
Engelse komedieserie Fawlty Towers waarin
Mr. Fawlty (John Cleese) een groep Duitse
toeristen in zijn hotel ontvangt. Hij drukt
zijn personeel op het hart de oorlog te vermijden
– don’t mention the war – maar zelf
kan hij het niet laten deze onbesproken te laten.
De herbergiers kennen deze scène en al
gauw gieren we het uit. Een hilarisch einde
aan een bijzonder prettig verblijf in herberg
Gaucelmo. @
De redactie is benieuwd naar uw herbergervaring!
Stuur uw bijdrage (maximaal 500 woorden)
over een refugio naar redactie@santiago.
nl.

Een engel op mijn weg
Ik ging om informatie
Op zoek naar onderdak
Mijn zoeken was vergeefs
Gesloten want zaterdag
Men had mij toch verwezen
Naar dit heel oud gebouw
Waar mag ik even rusten
Geen mens die helpen wou
Vermoeid en peinzend zoekend
Liep ik wat verderop
En ging als heel vanzelf
De brede trappen op
Van het naast liggend bouwsel
Een duistere kapel
Met slechts een enkele kaars als licht
Bij de vertrouwde beeltenis
Van Moeder Gods Maria
Een glimlach op het gezicht
– 31 –
DE JACOBSSTAF 79
Gerard van Poppel
En in een donker hoekje zat daar
Een kind, een vriendelijk meisje
Dat mij doordringend aankeek
En mij toen vragend zei
Waarom is zij altijd alleen
Geen man, geen Jozef aan haar zij
En nergens ook een beeld van God
Die heeft ons toch geschapen
Die was en is toch het begin
Die helpt ons toch altijd
Met deze woorden bracht zij mij
Weer in de werkelijkheid
Van alles wat ook mij bewoog
En samen hebben wij
Naar Christus leerde lang geleden
In woorden die wij daar toen vonden
Het eeuwen oud gebed gezegd
Een Vaderons gebeden.
Op tocht, pelgrimerend, juni 2008.

DE JACOBSSTAF 79
Van de voorzitter
Stenen en problemen
‘Misschien moeten we een pelgrimstocht maken’,
zei ze. ‘Naar Santiago de Compostela lopen, doen
wat de tradities voorschrijven. Net zoveel stenen
in onze rugzak stoppen als het aantal problemen
waarmee we worstelen. Als we de oplossingen
ervoor hebben gevonden, leggen we de stenen
langs de kant van de weg.’ Dit citaat komt uit het
boek De Chinees van Henning Mankell. Ik las
het in een tijd, dat ik eigenlijk zelf nog onderweg
naar Santiago zou zijn op de Camino Primitivo,
een tocht die ik om medische redenen voortijdig
moest afsluiten.
Is het steentje dat vele pelgrims meebrengen naar
het Cruz de Ferro op de Camino Francés een restant
van de hierboven aangehaalde traditie? Ik
heb er zo mijn twijfels over. Nergens anders ben
ik iets over deze opzettelijke lastenverzwaring tegengekomen.
Eerder denk ik, dat het gebruik bij
het Cruz de Ferro aanleiding is geweest tot mythevorming,
met het bovenvermelde resultaat.
We hebben hier, dunkt me, te maken met een
omkering van de werkelijkheid. Ik zal proberen
het uit te leggen.
We weten, dat gaandeweg de tocht velen de er­
Advertentie
– 32 –
Tijs Dorenbosch
varing hebben dat ze problemen uit het dagelijkse
leven kunnen relativeren, dat deze kleiner
worden of lijken naarmate de tijd verstrijkt en de
letterlijke afstand tot dat dagelijkse leven groter
wordt. In die zin leggen ze geleidelijk hun zware
geestelijke lasten af. Je zou kunnen zeggen dat die
problemen als stenen waren die onderweg konden
worden weggelegd. Velen voelen zich inderdaad
bevrijd en een ander mens als ze in Santiago
de Compostela zijn aangekomen. Om die reden
lijkt het me ook niet aan te raden extra gewicht
mee te sjouwen in de vorm van letterlijk zwaarwichtige
stenen die symbolisch zijn (maar neem
ze maar eens mee in je rugzak!) voor problemen
die er toch al zijn. Dat is dubbelop en, zo lijkt het
mij, onzinnig. Maar ja, we kennen ook de verhalen
over bedevaartgangers met harde erwten in
hun schoenen (die van de gekookte erwten ken ik
ook!). En zelf heb ik op heilige plaatsen gelovigen
op hun knieën trappen op zien gaan tot aan het
heiligdom. Maar zo’n lange tocht, met zoveel stenen
als er problemen zijn?
Ik houd het maar op mythevorming. Een beetje
pelgrim komt zoiets niet onbekend voor.
Wilt u de Jacobsroute op een comfortabele manier wandelen? Alleen of met uw eigen
gezelschap? Met gereserveerde hotelletjes en met vervoer van bagage?
Met een uitgebreide routebeschrijving en kaartmateriaal?
Bel Topo-Aktief 024 - 360 64 27 of bezoek onze website www.topo-aktief.nl

Regioberichten
Regio Breda/Tilburg
Op sacramentsdonderdag 22 mei nemen we
deel aan de Dag van de Bedevaart. We komen
bijeen op het Begijnhof waar onze voorzitter
woont. Dit jaar zijn we met vijftien personen
om mee te lopen in de processie van het
Gilde van het Heilig Sacrament van Niervaert.
Onze voorzitter verwelkomt ons altijd
met Spaanse wijn en tapas. Met de Dag van
de Bedevaart hoopt het Niervaertgilde Breda
weer op de kaart te zetten als bedevaartplaats.
En wij, pelgrims van het Jacobspad, voelen ons
daarmee verbonden. Daarom lopen wij sinds
2005 mee in de processie. Het weer is goed en
het verzamelen van alle gilden en hoogwaardigheidspersonen
op het Begijnhof is heel gezellig.
De stoet wordt per jaar groter. We lopen door de
stad met vaandels en muziek en gaan dwars door
de Grote Kerk over de Grote Markt ­ waar het
druk is vanwege koopavond ­ naar de kathedraal.
Het allermooiste is dat de klokken van de kerken
luiden terwijl je stil met de tocht meeloopt.
Misschien kunnen we als pelgrim ook eens een
pelgrimslied aanheffen? Op de Grote Markt
komen we langs het richtingbordje naar Santiago
de Compostela. In de kathedraal is dan een
dienst en na afloop komen we nog bij elkaar in de
Waalsekerk bij het Begijnhof voor een drankje.
In het kort de geschiedenis van de Niervaertprocessie.
Omstreeks 1300 stuit een turfsteker
bij het dorp Niervaert op een ongeschonden hostie.
Wanneer hij hem opraapt begint de hostie te
bloeden. De hostie belandt in de kerk en de verering
komt op gang. Bij de Sint­Elisabethsvloed
van 1421 brengt men de hostie in Breda in veiligheid.
Hierna komen honderdduizenden pelgrims
naar Breda om de hostie te vereren. Als de
Beeldenstorm uitbreekt, verdwijnt de hostie. Tot
op heden weet niemand waar hij is. Bij elke ver­
– 33 –
DE JACOBSSTAF 79
bouwing in het centrum van Breda hoopt men
de hostie te vinden.
Willemien
Regio Limburg
Zondag 6 april jl. was voor een groot aantal
mensen een gewone zondag. Voor de leden van
de aan de Sint­Christoffelkathedraal van Roermond
verbonden Broederschap van de Heilige
Jacobus de Meerdere was dat zeker niet het geval.
Voor hen was het een bijzondere zondag
toen zij zagen hoe de kerk zich vulde met ruim
zeshonderd bezoekers van de hoogmis, speciaal
voor deze dag geheten de Pelgrimsmis. Een
groot aantal van hen waren parochianen die de
eucharistie wilden vieren, samen met de peregrinos
die hun tocht naar Santiago de Compostela
wilden laten inzegenen. Ongeveer 150 van hen
bleken pelgrims in de dop, wandelaars en fietsers,
en zij kwamen uit alle delen van het land.
Wie had dat zeven jaar geleden durven dromen?
Begonnen als een hoogmis waarin drie pelgrims
aanwezig waren, een van hen was kort daarvoor
van straat geplukt, en nu deze ruim gevulde kerk,
waarbij de viering werd opgeluisterd door het Koninklijk
Roermonds Mannenkoor onder leiding
Pelgrimsmis in Roermond, 6 april 2008.
Foto: Joop van der Meulen

DE JACOBSSTAF 79
van Wim Schepers. Het evangelie en de preek
vertelden het bekende verhaal van de Emmaüsgangers,
net als pelgrims onderweg, aan wie Jezus
zich openbaarde. Later in de mis verzamelden
zich alle bij naam genoemde pelgrims voor het
priesterkoor om de priesterlijke zegen te ontvangen
die hen tijdens hun reis naar de in het verre
Galicië gelegen tombe van Jacobus zou beschermen.
Al met al een indrukwekkend gebeuren dat
door alle aanwezigen op waarde werd geschat.
Geen bezoek aan Roermond zonder het nuttigen
van een stuk Limburgse vlaai! De mogelijkheid
hiertoe werd geboden door een van de
leden van de Broederschap. Hij nodigde de aanstaande
pelgrims uit in zijn galerie om onder het
genot van een kop koffie wat bij te praten, kennis
op te doen en ervaringen uit te wisselen. Een
prima dag waaraan ook de deelnemers met zeer
veel genoegen op terugkijken. Tot volgend jaar.
Joop van der Meulen
Het was al lang tevoren gepland: op 26 april zouden
we de Jacobuskapel inzegenen. De deken van
Roermond, een goede vriend en prior van de Jacobusbroederschap,
zou de plechtigheid verrichten.
Om twee uur precies klinkt het welkomstwoord
en brengt de fanfare ons in een gewijde
stemming, die we gezamenlijk oppakken in het
lied Door de wereld gaat een woord … breek uw
tent op, ga op reis, naar het Land dat Ik u wijs.
Vervolgens geeft Wim Clout een korte schets van
de bouwgeschiedenis van de kapel en plaatst het
door hemzelf vervaardigde beeld van Sint­Jacobus
in de nis. Dan volgt de inzegening door deken
Theo Willemssen, prior van de Broederschap: het
is een gebed , op voorspraak van de Heilige Jacobus,
om Gods zegen over allen die pelgrimerend
door het leven gaan en in het bijzonder over hen
die onderweg zijn naar Santiago de Compostela.
Thom Kentgens, proost van de Broederschap,
spreekt zijn waardering uit voor het genomen initiatief
om op deze plaats langs de oude pelgrimsroute
vanuit Roermond een wegkapel te bouwen
– 34 –
ter ere van Sint­Jacobus. Hij doet uitgeleide aan
de ongeveer twintig pelgrims die hun weg zullen
vervolgen na het zingen van het speciaal voor
deze gelegenheid door Wim en Yvonne Clout geschreven
Jacobuslied. Het is een ontroerend moment:
met overgave zingen allen, begeleid door
de fanfare en ondersteund door het zangkoor.
Dan is het eindelijk de beurt aan de zevenjarige
tweeling Lorraine en Silvana Koffa, de kinderen
van de overburen die in de nieuwjaarsnacht de
brandstichting in het kapelletje hebben ontdekt.
Zij onthullen de zuil waarop een korte uitleg gegeven
wordt over deze Jacobuskapel, en dat het nog
een hele lange weg is om te gaan: 2282 kilometer!
Wethouder Cultuur Wim Kemp benadrukt
dat de gemeente Roermond het zeer op prijs
stelt, wanneer burgers de oude religieuze waarden
proberen in stand te houden. Hij waardeert
het dat in een tijd waarin zoveel kerken aan de
eredienst onttrokken worden, hier en daar de
wegkapelletjes in ere hersteld worden of zelfs
nieuw gebouwd worden! Nadat deken Willemssen
over alle aanwezigen Gods rijkste zegen
had uitgesproken, nodigde Yvonne Clout allen
uit om onder het genot van een ‘aangekleed’
kopje koffie na te praten en te genieten van
een toch wel heel bijzondere buurtbijeenkomst.
Wim Clout
Door de redactie ingekorte versie van een artikel,
verschenen in Kapellen en kruisen, juli 2008.
Regio Zuidwest-Nederland
De voorjaarsbijeenkomst van de regio Zuidwest
op 29 maart in de Korenbeurs te Kruiningen
was een zeer geslaagde dag. Ruim zestig
deelnemers kwamen bijeen om elkaar te
ontmoeten en om deel te nemen aan het interessante
programma dat voor het eerst door
het nieuwe regiobestuur was samengesteld.
Helaas was scheidend voorzitter Christ Verbeek
verhinderd. De nieuwe voorzitter Rinus
Goedemondt nam de honneurs vol verve waar.
Na de koffie en een welkomstwoord was de beurt

aan André Brouwer die op droogkomische wijze
aan de hand van diabeelden verslag deed van zijn
fietstocht over de Via de la Plata. Een goed alternatief
voor diegene die de drukte op de Camino
Francés wil mijden. Elk jaar gaan er weer pelgrims
op pad, alleen of met meerderen. Startend
vanaf diverse plaatsen. De hele route in één keer
lopend of elke keer een stukje. Onder de nieuwe
deelnemers waren daar veel vragen over. Bij
elke vrager zochten wij iemand met een passend
antwoord. Daarna was het tijd voor de lunch,
met aansluitend een wandeling naar de Oosterschelde.
In de eerste lentezon liepen hoog over de
dijk pelgrims naar het water. Een mooi gezicht.
Wij kwamen terug in een verduisterde zaal: vol
verwachting keken wij uit naar de film van Leo
Baeten, In de palm van haar hand. Deze film
neemt je mee aan de hand van prachtige verstilde
beelden, rake uitspraken van de filmer en dat alles
ondersteunt door mooie muziek. Een heel persoonlijke
film waarin de zoektocht naar de kern
van je zijn in het onderweg zijn, ontroerend wordt
verbeeld. Het was lang stil na afloop van de film.
Leo had nog een film bij zich, ook deze was onderweg
naar Santiago gemaakt. Deze keer stond
het leven van Daniel Zaghet centraal. Een zakenman
die clown werd. Onderweg raakten zij
in gesprek. Leo filmde en Daniel sprak. Ook hier
waren wij getuige van een verandering in het leven
van een man die deze verandering onderstreepte
met een nieuwe naam, Clement Tribulet. Ook
nu weer waren wij stil en ontroerd. Toen iedereen
weer een beetje bij was gekomen werd het tijd
voor een afscheidsdrankje beneden in het café.
Stella van der Schaaf
Regio Utrecht-Zuid / Rivierenland
Aanzwellende stromen: een bekend fenomeen
voor de pelgrim. In Noord­Frankrijk loop je
helemaal alleen, in Midden­Frankrijk ontmoet
je af en toe een medepelgrim en vanaf Saint­
Jean­Pied­de­Port onderga je het warme gevoel
‘ik ben niet alleen’. Voor velen is dit een ontroe­
– 35 –
DE JACOBSSTAF 79
rende ervaring die hooguit wat afgevlakt wordt
door de mensenmassa’s op de Camino Francés.
Die aanzwellende stromen deden zich ook voor
op 25 juli in Utrecht. Eerst om half acht bij de
Jacobusluiding van de klokken – sinds 2007 in
ere hersteld – van de Jacobikerk. Zo’n dertig leden
kunnen mee naar de luidzolder om mee te
maken hoe de Utrechtse klokkenluiders hevig
zwetend aan de touwen trekken. Eerst begint
de Jacobusklok, een tijd lang alleen, en dan, na
enkele minuten, vallen de andere klokken in: de
Maria, dan de Johannes Baptist en vervolgens
de Jozef. En als dat een hevig gebeier oplevert,
voegt zich tot slot de zware Salvator in het gelui.
Een machtig gevoel van gemeenschappelijkheid
maakt zich van de luisteraars meester
en menigeen lopen de rillingen over de rug.
Na tien minuten wordt het luiden afgebouwd;
de ene na de andere luider houdt ermee op,
totdat Jacobus in zijn eentje nog wat naklinkt.
Traag zwerven de laatste tonen uit over de stad.
De aanwezigen trekken in pelgrimspas naar de
Janskerk voor de zangavond met Jacobusliederen.
Voor het eerst maakt het Genootschap voor een
activiteit gebruik van de kerkruimte. Dat leidt tot
een tweede ervaring met aanzwellende stromen:
waren er in 2006 veertig zangers in Buurmalsen,
en vorig jaar zestig, nu stromen honderd zang­ en
luisterlustigen de kerk binnen. Jan Galjé ontpopt
zich als dirigent en loodst het gelegenheidskoor
op luchtige wijze door de partituren heen. Hier en
daar ontbreekt nog wel een nootje, maar de prachtige
hymne Guide me, Lord komt er mooi Engels
uit, en ook het bekende Dum pater familias uit de
Codex Calixtinus vult de kerk met sonore klanken.
Met een glas en een gesprek wordt de avond
afgerond, en daarmee wordt de Janskerk ‘van ons’.
Op zondagmiddag 5 oktober komt de regio
bijeen in Driebergen. Jos Peters vertelt over
zijn tocht van Valencia via Toledo naar Santiago,
en natuurlijk is er een pelgrimsparade!
Bram van der Wees

DE JACOBSSTAF 79
Regio ’s-Hertogenbosch
Op 27 juli jl. namen 35 regioleden deel aan de
voet­ of fietstocht vanaf de voormalige Sint­Jacobuskerk
in Den Bosch naar de Sint­Jacobuskerk in
Den Dungen. Het weer was goed en de stemming
zat er al gauw in. Onderling werden vele verhalen
over de tocht(en) naar Santiago gedaan. Vlak
voor Den Dungen werden we onder uitbundig
klokgelui naar de kerk gelokt. De pastor heette
onze groep van harte welkom. Tijdens zijn preek
gaf hij uitleg over de betekenis van Jacobus Major
(eigenlijk niet de Meerdere maar de Oudere).
Natuurlijk werd hierbij ook de broer van Jacobus,
Sint­Jan (Johannes) betrokken. Aan het eind van
Advertentie_CPT de dienst bleek 22-01-2008 dat het koor 14:12 zich niet Pagina had voorbe­ 1
reid op het zingen van het Jacobuslied. De pastor
vond dit erg jammer en besloot daarom het lied
Advertentie
– 36 –
maar gezamenlijk te bidden. Het koor beloofde
wel dat zij het lied volgend jaar ingestudeerd zal
hebben! Na afloop van de mis werd koffie gedronken.
We waren heel blij dat oud­regiocontactpersoon
Vera Stassen hierbij aanwezig was. Ook hier
werd veel gesproken over de tocht der tochten.
De aanwezige pastor vond dat er onder de Santiagogangers
een heel bijzondere sfeer heerste. Vervolgens
werd de terugweg naar Den Bosch gekozen.
Ter afsluiting werd in de schaduw van de
Sint­Jan nog genoten van een afscheidsdrankje.
De najaarsbijeenkomst zal plaatsvinden op
zondagmiddag 12 oktober a.s. Hiervoor is Jan
Galjé uitgenodigd om ons iets te vertellen over
de diverse kloosters langs de camino. Te zijner
tijd ontvangen de regioleden nog nader bericht.
Nelly en Rony de Jong
Ook in 2008 maken wij Culturele rondreizen per luxe touringcar door Europa langs de aloude
“Jacobs-wegen”. Deze reizen, op basis van half-pension zijn “all-in”, niet alleen v.w.b. entree’s,
excursies, gidsen,“royal-class-beenruimte”in de bus; maar ook een glas wijn bij het diner.
Naast de chauffeur gaat een cultureel gekwalificeerde reisleider mee, die meerdere pelgrimages
te voet heeft gemaakt en dus ook daarin ervaringsdeskundige is. Natuurlijk zijn de hotels
ook van zeer goede kwaliteit. Zij zijn tevens vaak gelegen in het centrum van een te bezoeken
stad, zodat u na het diner nog even kunt rondwandelen.Voor groepen/ instellingen organiseren
wij dit alles op aanvraag “op maat”.
Wilt u “de Camino”naar Santiago de Compostela, aangevuld met twee aanlooproutes en terug
via de Camino del Norte of de “Via Francigena naar Rome met de Gotthard-variant retour”of
een andere Cultuurreis als een reis langs een selectie van Hanzesteden tot en met Kaliningrad
(Rusland) en Litouwen o.l.v. een gids.
Bezoek onze website “www.cpt-cultuurreizen.nl” ,
Vraag ons programma per e-mail, info@cpt-cultuurreizen.nl, per telefoon of fax.

Hospitaleren in Spanje
Gelopen of gefietst naar Santiago de Compostela?
Ervaren hoe het is te verblijven in een pelgrimsherberg
die gerund wordt door hospitaleros?
Gedacht dat zou ik ook wel eens een keer willen
doen? Welnu: dan is dit misschien het moment.
De pelgrimsherberg Itzandegía is gevestigd in een
eeuwenoud gebouw tegenover La Real Colegiata
de Roncesvalles, het klooster van Roncesvalles.
De herberg ziet er uit als een kerk. Op de begane
grond bevindt zich de slaapzaal met 60 stapelbedden.
Het plafond is circa 30 meter hoog. Er kunnen
maximaal 120 pelgrims slapen. Reeds vanaf
15 mei 2003 zijn er leden van het Nederlands
Genootschap van Sint Jacob als hospitalero voluntario
behulpzaam bij de opvang van pelgrims in
de pelgrimsherberg van Roncesvalles.
Elk jaar zijn we blij met nieuwe mensen die ons
team van hospitaleros willen komen versterken!
– 37 –
DE JACOBSSTAF 79
Natuurlijk zijn er wel een paar voorwaarden, zoals:
­ minimaal twee weken beschikbaar zijn;
­ van aanpakken weten;
­ goed kunnen samenwerken.
Het seizoen 2009 loopt van half maart tot begin
november. Je werkt meestal in groepen van vier
personen, waarvan in ieder geval een persoon het
Spaans redelijk beheerst. Samen met elkaar run
je gedurende twee weken de herberg.
Lijkt het je wat?
Neem dan contact op met het secretariaat van de
Werkgroep Herbergen van het NGSJ:
cor.slegers@kpnplanet.nl.
Voor meer informatie kun je ook terecht op de
website www.santiago.nl.
Werkgroep Herbergen

DE JACOBSSTAF 79
Najaarsbijeenkomst op 8 november in Haarlem
Thema Onderweg
De najaarsbijeenkomst van het Genootschap wordt
dit keer gehouden op zaterdag 8 november 2008
in Haarlem. Haarlem, de provinciehoofdstad van
Noord­Holland, waarin tal van musea gevestigd
zijn waaronder het Frans Hals Museum met al
haar pracht en praal en het welbekende Teylers
Museum. Het thema voor deze dag is: Onderweg.
De bijeenkomst zal plaatsvinden in de Grote of
Sint­Bavokerk, ingang Oude Groenmarkt, en is
toegankelijk voor leden en introducés.
De Grote of Sint­Bavokerk is gevestigd in het
centrum van Haarlem op tien à vijftien minuten
lopen van het station. Wij raden iedereen aan om
zoveel mogelijk met het openbaar vervoer te komen
aangezien het in Haarlem nogal moeilijk is
om een parkeerplek te vinden. De geschiedenis
van de Grote of Sint­Bavokerk met als patroonheilige
de Vlaams­Brabantse Bavo gaat terug
tot de tiende eeuw. Bronnen uit die tijd spreken
van een kapel die op het Sant, de huidige Grote
Markt, heeft gestaan. In de eeuw waarin Haarlem
stadsrechten kreeg (1245), breidde het kerkelijk
leven zich sterk uit. De kapel is dan vervangen
door een vermoedelijk tufstenen romaanse kerk,
de voorgangster van het bouwwerk waarmee de
Haarlemmers thans zo vertrouwd zijn. Aan de
bouw van de huidige kerk is eeuwenlang gewerkt.
Rond 1520 werd de laatste hand gelegd
aan de vieringtoren. De kerk heeft een bewogen
geschiedenis achter de rug: bouwkundig en religieus.
Van het laatste is de Reformatie (1578) het
meest ingrijpend.
Niet alle activiteiten vinden plaats in deze kerk,
maar ook in het voormalige Sint­Jacobs Godshuis,
nu geheten het Rosenstock­Huessy Huis,
op ongeveer vijf minuten lopen van de kerk. Het
Rosenstock­Huessy Huis, is wel bekend als startpunt
van de fietsersroute naar Santiago de Compostela.
Het is wel de bedoeling dat u zich eerst
– 38 –
aanmeldt in de kerk, alwaar u een kopje koffie of
thee aangeboden krijgt en verder kunt zien wat er
zoal voor u georganiseerd wordt.
Dit is in de eerste plaats de Algemene Ledenvergadering
die om 10.15 uur zal plaatsvinden, hierna
gevolgd door de Pelgrimsparade waarbij u uw
ervaringen met anderen kunt delen. U kunt zich
hier vooraf voor aanmelden middels het aanmeldingsformulier.
Eveneens wordt er om 10.15 uur
een prachtige fotopresentatie gegeven door Huib
Kalsbeek van zijn wandeltocht vanaf Nederland
naar Finisterre. Om 11.15 uur houdt vervolgens
Helmut Brouwer een lezing met lichtbeelden over
zijn pelgrimstocht over de Via de la Plata.
In het Rosenstock­Huessy Huis wordt zowel ’s
morgens om 10.15 uur als ’s middags om 13.30
uur een lezing met muziek gegeven over de camino,
door Dick Le Mair, een bekende Nederlandse
componist en percussionist. Een voorproefje
hiervan kunt u zien op www.ncrv.nl/geloven >
trefwoord: Dick le Mair > Impressions of a pilgrimage.
Als u nog op zoek bent naar een reisgenoot om samen
de camino te gaan lopen of fietsen dan kunt
u om 12.15 uur deze wellicht vinden en ontmoeten.
U moet zich hiervoor wel van tevoren aanmelden
bij Annie Lohmann (tel: 0252­519860, of
email alohmann52@hotmail.com).
Na de lunch zal Ineke Albers een lezing houden
over de helende aspecten van het lopen en het
pelgrimeren. Ineke Albers is als theologe verbonden
aan het Heyendaal Instituut van de Radboud
Universiteit Nijmegen en is op dit onderwerp gepromoveerd.
Om 15.00 uur wordt er informatie
gegeven, zowel voor wandelaars als voor fietsers.
Voor de fietsers wordt dit gedaan door Clemens
Sweerman en Wobien Doyer, welbekend van hun
boeken. Ook is eveneens om 15.00 uur de werk­

groep Herbergen actief met een presentatie over
het hospitaleren in Roncesvalles, en om 16.00
uur zal Bert Roepert in het Rosenstock­ Huessy
Huis uitleg geven over de prachtig gebrandschilderde
ramen.
De gehele dag zal er een infomarkt zijn voor wandelaars
en fietsers, U moet het zelf komen zien en
ervaren. Tijdens de bijeenkomst kunnen gidsen
u de kerk rondleiden (dertig minuten). U moet
zich ter plekke voor deze rondleiding aanmelden.
Tevens kunt u zich opgeven voor een stads­en
hofjeswandeling (ongeveer twee uur, à 3 euro per
persoon). Deze stadswandeling moet u wel aankruisen
op het aanmeldingsformulier. Dit is nodig
omdat het Gilde die de wandelingen organiseert
wil weten hoeveel gidsen ze moeten inzetten.
Uiteraard besluiten we met Café Saint­Jacques.
Vanaf 16.00 uur en is er volop gelegenheid voor
verdere ontmoetingen onder het genot van een
Het bestuur nodigt u uit voor de Algemene Ledenvergadering,
te houden op 8 november 2008
in de Grote of Sint­Bavokerk, ingang Oude
Groenmarkt in Haarlem, aanvang 10.15 uur.
De Algemene Ledenvergadering is onderdeel van
de Najaarsbijeenkomst en heeft als voornaamste
doel het vaststellen van de begroting voor het volgende
kalenderjaar. Als u deze vergadering wilt
bijwonen, kunt u zich opgeven via de adresdrager
bij deze Jacobsstaf of, met alle relevante gegevens,
via e­mail: info@santiago.nl. U ontvangt dan tijdig
de benodigde stukken. U kunt overigens ook
de stukken opvragen zonder de vergadering bij
te wonen.
– 39 –
DE JACOBSSTAF 79
hapje en een drankje.
Belangrijk: aangezien de Grote of Sint­Bavokerk
niet verwarmd wordt, raden we u aan om warme
kleding aan te doen.
Aanmelding voor deze najaarsbijeenkomst geschiedt
door het opsturen van het volledig ingevulde
aanmeldingsformulier bij deze Jacobsstaf,
voor vrijdag 24 oktober 2008 naar het Nederlands
Genootschap van Sint Jacob, Janskerkhof
28­A, 3512 BN Utrecht, of aanmelden via het
formulier op de website www.santiago.nl, onder
vermelding van uw lidnummer. Dat staat vermeld
boven uw naam op dit aanmeldingsformulier.
De organisatie is in handen van de Regiocontactpersonen
Bollenstreek-Rijnland: Kees Buts, Cees
Fortgens, Helmi van Ginneken, Annie Lohmann,
Carine van Soest en Yvonne Wijnands.
Uitnodiging Algemene Ledenvergadering
Agenda
1. Opening
2. Notulen Algemene Ledenvergadering 15
maart 2008 in Utrecht
(zie de Jacobsstaf 2008, nr. 78, p. 29-31)
3. Mededelingen
4. Begroting 2009
5. Rondvraag
6. Sluiting
Theo van Dijk, algemeen secretaris

DE JACOBSSTAF 79
Pelgrimsweekenden in Vessem
Een aantal malen per jaar worden er op de Pelgrimshoeve
Kafarnaüm te Vessem pelgrimsdagen
georganiseerd, onder begeleiding van Gerard
Maas en/of Ben Noorloos.
Deze zijn bedoeld voor mensen die naar Santiago
de Compostela willen pelgrimeren, of die reeds
te voet of met de fiets hiernaartoe zijn geweest.
Besproken worden de conditionele en spirituele
aspecten van een pelgrimage. Ook praktische zaken
komen aan bod, zoals wandel­ en fietsroutes,
bepakking, en andere onderwerpen zoals informatiebronnen
op het internet.
In 2008 staan twee weekenden gepland: 24­25
oktober en 28­29 november. Voor 2009 zijn drie
weekenden gepland: 23­24 januari, 27­28 februari
en 27­28 maart. De aanvangstijd voor deze
weekenden is vrijdag om 16.00 uur; eindtijd is
zaterdag om 16.00 uur.
26­27 september 2008 is er een speciaal pelgrimsverhalenweekend
vastgelegd. Pelgrims ver tel len
graag over hun tocht naar Santiago de Compostela,
en tijdens dit speciale weekend kunnen
ervaringen en belevenissen met elkaar worden
gedeeld.
Aanmelden voor een pelgrimsweekend of het
verhalenweekend kan via www.pelgrimshoe­
Advertentie
– 40 –
vekafarnaum.nl of e­mail info@pelgrimshoevekafarnaum.nl.
Schriftelijk kan ook:
Pelgrimshoeve Kafarnaüm
Servatiusstraat 11
5512 AJ Vessem.
T.: 0497­591207.
Na aanmelding ontvangt u schriftelijk een bevestiging
met uitnodiging en het programma van de
dagen. De kosten bedragen € 35,00 p.p. volpension.
Dit bedrag een maand voor aanvang overmaken
op bankgiro 154008133 t.n.v. Kafarnaüm
(brs. van o.l. Vr. van Lourdes Vessem) met vermelding
van het betreffende weekend en het aantal
personen. Lakens, slopen en handdoeken zijn
aanwezig. Neem wel uw wandelschoenen mee!
Voor meer informatie kunt u terecht bij de begeleiding
van de pelgrimsdagen:
Gerard Maas gjbmaas@wanadoo.nl of Ben
Noorloos b.noorloos@bnoorloos.nl.
Wij zien uit naar uw komst!
Br. Fons van der Laan, Gerard Maas, Ben Noorloos
“Hebt u plannen voor een pelgrimstocht naar Santiago,
of gaat u misschien hospitaleren?”
Jammer hè, als u de taal niet spreekt! Voor onze lessen
“Spaans voor Santiagogangers en hospitaleros”
in Utrecht zoeken we nog deelnemers, zowel beginners als gevorderden.
Ook conversatielessen voor gevorderden zijn mogelijk.
Interesse?
Bel Corrie Stalenhoef, tel. 030-29 44 992

Jacobuswandelpool loopt
In juni en juli 2008 vonden enkele van de eerste
wandelingen van de Jacobuswandelpool plaats.
Op zondag 15 juni liepen we met zijn vieren een
etappe van het Willibrorduswandelpad. Op zaterdag
5 juli waren er zeven liefhebbers voor een
lange stadswandeling door Amsterdam.
De etappe van het Willibrorduswandelpad, een
route van Alkmaar naar Utrecht, voerde ons van
Castricum naar Krommenie door het prachtige
landschap rond het Uitgeestermeer en door de
Krommenieër­Woudpolder. Het doel was vooral
onderlinge uitwisseling en training. Dat laatste
was er vooral voor twee deelnemers die later dit
jaar (een deel van) de Camino Francés gaan lopen.
En ondanks de geringe groepsgrootte vond
er ook veel uitwisseling plaats en werden over en
weer tips gegeven. Daarbij werd erg duidelijk dat
iedereen zijn eigen camino loopt en dat ook op
zijn eigen manier doet. Eens temeer kwam naar
voren dat je niet klakkeloos tips van anderen moet
overnemen, maar dat het jezelf oriënteren op alle
mogelijke opties, bijvoorbeeld op het terrein van
regenkleding, het belangrijkste is. Daarna kun je
je eigen keuze bepalen.
Op 1 juli jl. is het Genootschap verhuisd. Het
Huis van Sint Jacob is nu gevestigd aan het Janskerkhof
28A, 3512 BN Utrecht. Sinds de verhuizing
is door een aantal enthousiaste vrijwilligers
heel hard gewerkt aan de inrichting en veel leden
hebben het Huis van Sint Jacob op het nieuwe
adres al weten te vinden. Op zaterdag 25 oktober
vindt de feestelijke opening plaats. Meer informatie
hierover in het inlegvel bij deze Jacobsstaf.
– 41 –
DE JACOBSSTAF 79
Zaterdag 5 juli stond (stads)cultuur voorop. We
liepen in Amsterdam via het Westerdokseiland
en de Silodam naar de Spaarndammerbuurt met
zijn volkswoningbouw uit de jaren twintig van
de vorige eeuw. We volgden daarna de Kostverlorenvaart
om te eindigen op de pittoreske begraafplaats
Huis te Vraag. Het is 46 jaar geleden dat
de laatste bijzettingen plaatsvonden. In principe
mag een begraafplaats na vijftig jaar worden geruimd.
Maar dat zou eeuwig zonde zijn. Huis te
Vraag heeft de laatste jaren ook zoveel publiciteit
gekregen dat het zeer onwaarschijnlijk is dat dit
juweeltje van Amsterdam verloren zal gaan.
Voor het najaar zijn al wandelingen gepland. Op
zaterdag 29 november is de vierde etappe van
het Willibrorduswandelpad, van Haarlem naar
Halfweg.
Voor een actueel overzicht zie: www.santiago.
nl>onze activiteiten>jacobswandelpool>wandel­
agenda. Hier ziet u ook hoe u een door u te organiseren
route kunt aanmelden.
Gerard Goudriaan
Jacobuswandelpool@santiago.nl
Uitnodiging opening nieuwe Huis van Sint Jacob
We hopen dat veel leden en relaties van het Genootschap
bij de opening aanwezig zullen zijn.
Opgave kan per post via het strookje op het inlegvel,
of per e­mail info@santiago.nl.
Als u zich al eerder heeft opgegeven (bijvoorbeeld
via de website), dan verzoeken wij u dat niet nogmaals
te doen, om dubbeltellingen te voorkomen.
Theo van Dijk, algemeen secretaris

DE JACOBSSTAF 79
Lidnummer 15000:
een bijzonder genootschapslid
Op vrijdag 4 juli, net een week na de verhuizing
van het Informatiecentrum naar de Janskerk,
stapt Harry de Rijk binnen. Hij wil informatie
over de voettocht door Frankrijk én
hij wil lid worden en een pelgrimspas ontvangen.
Bij het toekennen van het lidnummer
kijken we elkaar even aan: nummer 15000!
Alle leden van het Genootschap hebben vanaf
Agenda
– 42 –
de oprichting in 1986 een uniek persoonlijk lidnummer
ontvangen, en op deze dag schrijven we
lid 15000 in. Natuurlijk zijn er in die jaren ook
leden afgevallen, door opzegging of overlijden.
Maar ruim de helft is nog steeds lid: het Genootschap
telt ruim 7600 leden. Daarmee is het verreweg
de grootste Jacobusvereniging ter wereld.
Harry de Rijk is 71 jaar oud. Hij is een fervent
loper geworden nadat hij door een fietsongeval
niet meer goed kan fietsen. Hij deed veel
wandelervaring op in Indonesië, en is lid van
de Koninklijke Nederlandse Klim­ en Bergsportvereniging
(NKBV). Hij vertrekt vanuit
Visé om in enkele etappes de tocht af te leggen.
Van de dienstdoende vrijwilligers ontvangt
Harry als bijzonder welkomstgeschenk het boek
Ontmoeting met de romaanse kunst. Een aanwezige
medepelgrim zet hem, samen met informant
Harry Wasser en scheidend coördinator Bram
van der Wees op de foto.
Bram van der Wees
4 oktober regio Rotterdam: najaarswandel­/fietstocht en bijeenkomst.
5 oktober regio Utrecht­Zuid/Rivierenland: najaarsbijeenkomst met lezing door Jos Peters over
de Camino de Llevant.
11 oktober regio Friesland: najaarsbijeenkomst.
12 oktober regio Den Bosch: najaarsbijeenkomst.
25 oktober officiële opening Huis van Sint Jacob te Utrecht.
25 oktober regio Amsterdam: najaarsbijeenkomst.
31 oktober regio Oost: najaarsbijeenkomst.
8 november Genootschap: najaarsbijeenkomst te Haarlem.
8 november regio Limburg: najaarsbijeenkomst.
16 januari regio Oost: bijeenkomst voor en met nieuwe leden.

Pelgrims overnachten bij pelgrims
In een eerdere Jacobsstaf plaatsten we een bericht
over de gastvrijheid die je als pelgrim soms ten
deel valt. Een hartelijk onthaal, een maaltijd, een
heerlijk bed, hartverwarmende ontmoetingen om
op terug te kijken. Je kunt met verwondering terugzien
op het vertrouwen dat mensen kennelijk
nog in een onbekende passant durven te stellen.
We vroegen in dit bericht of er (oud­)pelgrims
zijn, die zich als gastadres willen opgeven voor
pelgrims die nu op pad gaan. We kregen enthousiaste
reacties, met soms de verhalen van eigen
ervaringen erbij gevoegd. Zo’n 35 mensen gaven
zich inmiddels op.
Als het u leuk lijkt om in 2009 op deze lijst vermeld
te staan, kunt u zich aanmelden bij de Ledenservice,
bij voorkeur per e­mail info@santiago.
nl of tijdens de openingstijden per telefoonnummer
030­2315391 of per brief. Vermeld daarbij
uw naam, adres, postcode, woonplaats, provincie,
telefoonnummer, e­mailadres en hoeveel personen
u onderdak denkt te kunnen bieden. Ook
kunt u aangeven of u de mogelijkheid biedt om
een avondmaaltijd en/of een ontbijt te nuttigen.
Advertentie
– 43 –
DE JACOBSSTAF 79
De overnachting is, in overleg, gratis of voor een
bescheiden pelgrimsprijs. Commerciële overnachtingadressen
komen niet op de lijst. Natuurlijk
kan het voorkomen dat de gastgever op vakantie is
of anderszins tijdelijk geen bed beschikbaar heeft.
Het bieden van onderdak is geen verplichting!
De lijst is uitsluitend geldig voor het jaar 2009.
Aan het eind van dat jaar wordt u benaderd of u
ook het jaar daarna op de lijst wilt staan. Wij gaan
zorgvuldig met deze gegevens om: de lijst wordt
alleen uitgereikt aan leden van het Nederlands Genootschap
van Sint Jacob. U kunt dit zelf controleren
door naar het pelgrimspaspoort te vragen bij
de betreffende pelgrim die om onderdak vraagt.
Eind van dit jaar willen we bij de mensen die nu
op de lijst staan navragen of zij er nog op willen
blijven staan, en of er iemand ook daadwerkelijk
onderdak heeft geboden aan pelgrims.
De Werkgroep Pelgims overnachten bij pelgrims bestaat
uit: Fons Boink, Dick Eringa, Monika Rietveld
en Bram van der Wees.

DE JACOBSSTAF 79
Zoekertjes
• Voor de liefhebbers: wegens opruiming bieden
wij gratis aan het kwartaaltijdschrift Op lemen
voeten, jaargang 1979 t/m 2000. Er ontbreken
slechts enkele nummers. Inlichtingen bij
Tini Stokmans, tel. 0955­3558209 of e­mail
h.stokmans@zonnet.nl.
• Sinds kort is aan de Historische weg van Vezelay
in het dorpje Marcigny een nieuwe herberg
geopend. Marcigny ligt aan de D978 tussen
Nevers en Saint Amand­Montrond. De herberg,
een zogenaamde Auberge de Pélerin à
Domicile (A.P.D.), is gevestigd aan de Route
de Livry. Eigenaresse is Madame Marie France
Arbez­Seguin, telefonisch bereikbaar vanuit
Frankrijk onder nummer 03.86.37.28.19.
• Gezocht: een lichtgewicht éénpersoonstentje
om te gebruiken tijdens mijn pelgrimstocht naar
Santiago de Compostela. Graag uw reactie naar
Theo Cornelissen, theomarc@hotmail.com.
• Herberg Lino Camino biedt onderdak tot
vijf personen bij Pey­Echt in Limburg. Telefoon
0475­301267 / 06­22408966, of e­mail
lienvanderlinde@hotmail.com. Adres: Haverterstraat
21, Koningsbosch (3 kilometer van
het Pelgrimspad). Pelgrims met pelgrimspas
kunnen tegen vrijwillige bijdragen bij ons slapen.
• In 2009 zou ik graag met de fiets naar Santiago
de Compostela willen. Ik ben een vrouw en
63 jaar en ben op zoek naar vrouwen die ook
deze plannen hebben. Mijn conditie is prima
en ik ben alvast bezig om langere afstanden te
fietsen hier in Nederland. De periode kan in
mei of augustus zijn. Mijn telefoonnummer
06­40368856.
– 44 –
• Refugio De Jacobsmantel in het Begijnhof in
Breda is tot de kerst ook geopend voor pelgrims
die onze Jacobsvlinderroute willen lopen
of fietsen. Bel of mail even met Maria van Hassel,
mariposabreda@hotmail.com of telefoonnummer
06­43834114.
• Wij, Dirk en Tilly Post, hebben in 2004 de
pelgrimstocht gemaakt en zijn geïnspireerd
geraakt door de fraaie romaanse kerkjes in
Frankrijk, waar je altijd naar binnen kon en de
stilte en de eenvoud kon ervaren. Wij hebben
in 2004 in Schipluiden een vervallen kerkje
aangekocht, en er drie jaar over gedaan om het
te restaureren en het open te stellen voor iedereen;
een kerkje van liefde en licht. In ons kerkje
Op Hodenpijl organiseren wij in de maand november
een expositie over de camino. Jan Galjé
zal op woensdag 12 november om 20.00 uur
een lezing verzorgen over zijn ervaringen. Ook
de exposerende kunstenares zal aanwezig zijn
en vertellen wat haar heeft geïnspireerd om
deze tocht per fiets te doen. U kunt zich aanmelden
via www.ophodenpijl.nl.
• Naar aanleiding van het artikel van Thijs Hanrath
over wandelen met de Wheelie in Jacobsstaf
nr. 77, hier nog wat aanvullende informatie.
De Wheelie wordt geproduceerd door
Radical Design (www.radicaldesign.nl). Voor
pelgrims die ook zonder rugzak naar Santiago
de Compostela willen lopen, hebben Albert
Meijer en Jan Kous de eenwielige James Chariot
ontworpen. Voor meer informatie: albmeijer@hotmail.com.
Nog een andere eenwielige
lasttrekker is de Franse Carrix (www.treia.fr).

Het Compostelaregister
– 45 –
DE JACOBSSTAF 79
Harry Wasser
Ieder kwartaal worden in de Jacobsstaf de ontvangen aanvullingen op het Compostelaregister gepubliceerd.
Wilt u ook worden opgenomen in het Compostelaregister na thuiskomst uit Santiago? Stuur dan
een kopie van uw Compostela naar het Genootschap samen met de ingevulde achterkant van de brief
die u bij de pelgrimspas ontving, met gegevens over de gevolgde route en de reiswijze. U kunt daarmee
ook de Jacobsspeld bestellen. Hebt u de brief niet meer, pluk hem dan van de website www.santiago.nl
onder ‘Veel gestelde vragen’ en ‘Wat doe ik met mijn Compostela?’. Of vraag een formulier aan bij het
Informatiecentrum van het Genootschap (info@santiago.nl).
Naam Woonplaats Aankomst Reiswijze
1988
Jansen, M. Pijnacker 22­mei­88 voet
2001
Boxtel, A.B. van Breda 26­mei­01 voet
2004
Heijst, H.B.M. van Venlo 25­jun­04 fiets
Zeegers, M. Maasland 21­sep­04 voet
Schretzmeijer, J. Laren 26­sep­04
2005
Niessink, G. Veenendaal 21­jun­05 fiets
Bosch, J.H. Apeldoorn 21­sep­05 fiets
Schipper, W. Utrecht 22­sep­05 voet
Schipper, Y. Utrecht 22­sep­05 voet
2006
Siegersma, T. Baarn 1­jul­06 voet
Schols, A. Den Haag 24­jul­06 fiets
Gijsbers, A. Noordwijkerhout 19­aug­06 voet
Gijsbers­Mooren, I. Noordwijkerhout 19­aug­06 voet
Dorresteyn, A.J.C. t Goy­Houten 20­aug­06 fiets
Jonk, A.P. Z.O.Beemster 13­sep­06 fiets
Truien, A. Uden 29­sep­06 voet
Truien­van’t Verlaat, M. Uden 29­sep­06 voet
2007
Schalk, M. van der Cotignac (F) 7­mei­07 voet
Mulder, F.H.P. Maassluis 21­mei­07 voet
Well, A.A. van Kwintsheul 21­mei­07 voet
Bakker, L. Hoorn 27­mei­07 voet
Gruythuijsen, P.A. van Pernis 28­mei­07 voet
Gruythuijsen­
Schwagermann, A.M. van Pernis 28­mei­07 voet
Linden, A. van der Zoetermeer 6­jun­07 fiets
Linden­Vos, G. van der Zoetermeer 6­jun­07 fiets
Voets, M. Hoek van Holland 4­jul­07 voet
Mol­Jansen, A.A.M. Belfeld 25­aug­07 voet
Slijkhuis, J. Leidschendam 19­sep­07 voet
Naam Woonplaats Aankomst Reiswijze
Kors, Th.L. Haarlem 25­sep­07 voet
Oldenkamp, P.M. Amsterdam 7­okt­07 voet
Snabilié, J.P.G. Haarlem 24­okt­07 v&f
Snabilié­
Hoogland, A.M.G. Haarlem 24­okt­07 v&f
Frieling, Th.M. Apeldoorn 31­okt­07 voet
Frieling­Goossen, A.A.M. Apeldoorn 31­okt­07 voet
2008
Andreoli, J.A.M. Hilversum 20­feb­08 voet
Diepen, P.D. ‘s Heerhendrikskinderen
31­mrt­08 voet
Zwieten­de Blom, G. van Blaricum 15­apr­08 voet
Lageman, G.M.W. Amsterdam 18­apr­08 voet
Ooijen, A.C. van Huizen 23­apr­08 voet
Boeijen, Th.F.M. Lithoijen 24­apr­08 fiets
Boeijen­van Berlo, E.E.M. Lithoijen 24­apr­08 fiets
Bergmans, G. Geldrop 25­apr­08 voet
Overdam, M.H. van Stadskanaal 27­apr­08 voet
Jansen, L. Waspik 30­apr­08 voet
Heijerman, A.H.M. Amstelveen 1­mei­08 voet
Jonkhart­Stienstra, J.M. Alkmaar 1­mei­08 voet
Möring, C.M.G. Alkmaar 1­mei­08 voet
Rietveld, M.M.M. Huizen 2­mei­08 voet
Paasman, M.A. Ingen 3­mei­08 voet
Rietveld, A. Huizen 3­mei­08 voet
Rietveldde
Klerk, M.F.M. Huizen 3­mei­08 voet
Vliet, G.J. van Ingen 3­mei­08 voet
Vreeken, R. Valkenswaard 3­mei­08 fiets
Vreeken­Kooiman, L.A. Valkenswaard 3­mei­08 fiets
Beek, J. van Heythuysen 4­mei­08 voet
Steijn, M.C. van Haarlem 4­mei­08 voet
Olde Bijvank, A.J.M. Callantsoog 5­mei­08 voet
Wagt, P.A.E. van der Doesburg 6­mei­08 voet
Pronk, J. Amstelveen 8­mei­08 voet
Wetten, S.F. van Gemert 8­mei­08 fiets
Beers, B.J. Rumpt 9­mei­08 voet
Havekes, R.M. Delft 9­mei­08 voet
Lemmens­de Wijk, A. Melick 9­mei­08 voet

DE JACOBSSTAF 79
Naam Woonplaats Aankomst Reiswijze
Uttien, P.J.M. Hoevelaken 9­mei­08 voet
Uttien­van Schie, C.C.C Hoevelaken 9­mei­08 voet
Engelbertink, J.H.M. Borne 10­mei­08 fiets
Jacobs, L.H.M. Nijmegen 10­mei­08 fiets
Jacobs­Engels, Ch.J.G. Nijmegen 10­mei­08 fiets
Tijhaar, W.A. Wageningen 10­mei­08 voet
Winkler, T.T. Bilthoven 10­mei­08 voet
Winkler­
Kerklaan, C.C.M. Bilthoven 10­mei­08 voet
Rijvers, E.A.B. Heerlen 11­mei­08 voet
Dooijeweert, C. van Haaften 12­mei­08 fiets
Wenting, B.A. Wehl 13­mei­08 fiets
Bocken, H.H.F. Deurne 14­mei­08 fiets
Bocken­Palmans, M. Deurne 14­mei­08 fiets
Overmeer, J.J.M. Bennekom 14­mei­08 fiets
Krommenhoek, R. Schagen 15­mei­08 fiets
Baas, F.J.A. Bakel 16­mei­08 voet
Everaard, A.J.J. Wolfheze 16­mei­08 voet
Toor, M.J. van Amersfoort 16­mei­08 fiets
Paulissen­Koop, J.M.T. Zoetermeer 17­mei­08 voet
Ramaekers, J.P.C. Maastricht 17­mei­08 voet
Deckers, J.A. Ell 18­mei­08 voet
Meeuwissen, C.H.M. Ell 18­mei­08 voet
Aantrekker, J.H.L.den Waalre 19­mei­08 voet
Ven, W.A.G.C.M. van de Valkenswaard 19­mei­08 voet
Dalen, A.G.van Huizen 21­mei­08 fiets
Dooren, G.J.W.M. van Tilburg 21­mei­08 fiets
Soelen, L. van Geldermalsen 21­mei­08 voet
Volder, J.J.A.M. de Goirle 21­mei­08 fiets
Waaijer, C.P. Bergschenhoek 21­mei­08 fiets
Waaijer­van Doorn, L.L. Bergschenhoek 21­mei­08 fiets
Hooft, G.H.M. van Velddriel 22­mei­08 fiets
Janssens, L. Veldhoven 22­mei­08 voet
Tiekstra, F. Kerkdriel 22­mei­08 fiets
Boogaard, A. Middelburg 23­mei­08 fiets
Bekker, R.D. Den Haag 24­mei­08 voet
Bekker­van Es, E.M.R. Den Haag 24­mei­08 voet
Menu, M.L.L Schiedam 24­mei­08 fiets
Osthoff, F. Noordgouwe 24­mei­08 voet
Zuiderweg, D.C. Schiedam 24­mei­08 fiets
Lurvink, J.A.M. Enschede 25­mei­08 fiets
Nouws, A.C.H. Dorst 25­mei­08 fiets
Nouws, J.A.M. Dorst 25­mei­08 fiets
Verbrugge, A.F. Landgraaf 25­mei­08 voet
Aendekerk, G.M.J.C. Schinnen 26­mei­08 fiets
Dam, H.B.B. van Veldhoven 26­mei­08 voet
Dam­Buntsma, C. van Veldhoven 26­mei­08 voet
Kothuis, J.H. Cuijk 26­mei­08 fiets
Kothuis­
Hendriks, Th.H.G. Cuijk 26­mei­08 fiets
Mourikvan
Steijn, G. van Amsterdam 26­mei­08 voet
Sleeuwits, J.G. Enschede 26­mei­08 fiets
Visschers, J.H.M. Schinnen 26­mei­08 fiets
Weel, B.A. van Huizen 26­mei­08 voet
– 46 –
Naam Woonplaats Aankomst Reiswijze
Weel­Ostendorp, T.J. van Huizen 26­mei­08 voet
Zandstra, A.A. Ilpendam 26­mei­08 voet
Schilder, H.J. Naarden 27­mei­08 fiets
Compton, A.C. Amsterdam 28­mei­08 voet
Ee, D.C.H. van Groningen 28­mei­08 voet
Hoelen, V.G.M. Bemmel 28­mei­08 voet
Landegent, P.J. Burgh­Haamstede 28­mei­08 fiets
Landegent­Steur, M.J. Burgh­Haamstede 28­mei­08 fiets
Langhoorn, G.E. Amsterdam 28­mei­08 voet
Beks, J.J. Wouwse Plantage 29­mei­08 fiets
Beks, M.P.P. Wouwse Plantage 29­mei­08 fiets
Beks­Poldermans, G.E.C. Wouwse Plantage 29­mei­08 fiets
Erve, W.J.M.A. van Tilburg 29­mei­08 fiets
Gelderen, J. van Drachten 29­mei­08 fiets
Spijkers, G.J.C. Tilburg 29­mei­08 fiets
Woudsma, J. Kuinre 29­mei­08 fiets
Koumans, W.C.J. Geleen 30­mei­08 fiets
Olsthoorn, P.A.M.A. Bunnik 30­mei­08 fiets
Bolsius, L.A.J. Den Bosch 31­mei­08 fiets
Krabbenborg, V.G.M. Borculo 31­mei­08 fiets
Ven, W.H.C. van de Den Bosch 31­mei­08 fiets
Venvan
Dijk, J.M.B. van de Den Bosch 31­mei­08 fiets
Wagelaar, A.L.H. Losser 31­mei­08 fiets
Machiela, H. Nij Beets 1­jun­08 voet
Machiela, J. Nij Beets 1­jun­08 voet
Rientjes, J.F.M.M. Dordrecht 1­jun­08 fiets
Compeer­van Erkel, S. Nieuwerkerk a/d
IJssel 2­jun­08 voet
Groot, F.A.J.J. Prinsenbeek 2­jun­08 fiets
Groot­
Otterloo, E.L.H.M. Prinsenbeek 2­jun­08 fiets
Hoog, J.G. de Molenhoek 3­jun­08 fiets
Hoog­Sala, H.J.J.M.de Molenhoek 3­jun­08 fiets
Schoenmaker, H.J. Schagen 3­jun­08 voet
Ven, P.H.J.M. van der Boxtel 3­jun­08 voet
Ven­van der Avoird,
E.A. van der Boxtel 3­jun­08 voet
Burg, A.A. van der Zoetermeer 4­jun­08 fiets
Duijnstee, F.J.A. Tienhoven 4­jun­08 voet
Geutjes, L.S. Driebergen 4­jun­08 fiets
Jonge, M. de Vlaardingen 4­jun­08 fiets
Pril, M.E. Hilversum 5­jun­08 voet
Straten, A.C.A. van Hoeven 5­jun­08 fiets
Straten­
Damen, A.Th.L.M. van Hoeven 5­jun­08 fiets
Elemans, G. Beuningen 6­jun­08 voet
Langen, Th.H.M. Siebengewald 6­jun­08 voet
Aanen, J.W. Dordrecht 7­jun­08 fiets
Aanen­Ytsma, S. Dordrecht 7­jun­08 fiets
Blitterswijk, D.A. Best 7­jun­08 voet
Rams, C. Maasbracht 7­jun­08 fiets
Rams­Reijniers, M.E.R. Maasbracht 7­jun­08 fiets
Mulder, J. Leiden 8­jun­08 voet
Paardekooper, J.N. Leiden 8­jun­08 voet

Naam Woonplaats Aankomst Reiswijze
Udo, F.J. Hoogvliet 8­jun­08 voet
Udo­Leer, M.J.P. Hoogvliet 8­jun­08 voet
Rops, H.C.J.M. Alphen (NB) 9­jun­08 voet
Rops­Sterkens, A.C.M.E. Alphen (NB) 9­jun­08 voet
Verveld, J.B. Noordwijk 9­jun­08 voet
Akker, Th.G.M. van den Zaandam 11­jun­08 voet
Delrue, G.A. Bergen op Zoom 11­jun­08 voet
Vries, P.J. de Obdam 11­jun­08 voet
Waltmann, Th.C.M. Zaandam 11­jun­08 voet
Bergsma, H.J.C. Nijmegen 12­jun­08 voet
Blümer, M. Rotterdam 13­jun­08 voet
Eckhardt, H.J. Cuijk 14­jun­08 voet
Hellinga, B.P. Doetinchem 14­jun­08 fiets
Hellinga­Bierma, K. Doetinchem 14­jun­08 fiets
Schellekens, A.C. Tilburg 14­jun­08 fiets
Boeren, O. Breda 15­jun­08 fiets
Advertentie
Fietsvervoer
– 47 –
DE JACOBSSTAF 79
Naam Woonplaats Aankomst Reiswijze
Baten­van Roomen, A.C. Horst 17­jun­08 fiets
Boender, H.J.F. Didam 17­jun­08 fiets
Mooren, H.H. Bergen op Zoom 17­jun­08 voet
Tolboom, A.J. Vorden 17­jun­08 fiets
Scholtens, H.J. Breda 18­jun­08 voet
Derickx, H. Zutphen 19­jun­08 voet
Kramer, M.K. Houten 19­jun­08 voet
Nieuwburg, H.J. Zutphen 19­jun­08 voet
Uivel, R.H. Amsterdam 19­jun­08 fiets
Vugt, C.P.M. van Boxtel 19­jun­08 fiets
Hendriks, H.J. Wellerlooi 20­jun­08 voet
Lustberg, N.J. Hulsberg 20­jun­08 voet
Hoen, W.J.A.’t Monster 21­jun­08 fiets
Promeren, H.H. van Meerssen 21­jun­08 fiets
Dongen, A.C.G. van Utrecht 24­jun­08 voet
Vanaf heden is ook fietsvervoer vanuit Rome mogelijk.
www.fietsvervoer.nl
Uw fiets retour vanuit Santiago de Compostela
naar Nederland en Belgie !
In samenwerking met het Spaanse bedrijf Tournride verzorgt Soetens Transport
elke vrijdag het vervoer met fietsen vanuit Santiago de Compostela naar Vessem
(NL). Vanuit het distributiecentrum in Vessem wordt uw fiets door heel Nederland
en Vlaanderen thuis afgeleverd.
U betaalt voor de verzekering, de stalling in Santiago de Compostela en het vervoer naar huis
éénmalig € 119,-- incl. btw. Vraag naar de mogelijkheden.
SOETENS TRANSPORT
Tel. 0031 (0)497 591673 kantoor
gsm 0031 (0)653713539
fax 0031 (0)497 541076
e-mail: jsoetens1950@hetnet.nl

DE JACOBSSTAF 79
Regioafdelingen
Regio Postcode Regiocontactpersonen
Amsterdam 1000-1119 Masha Plasmans, Molenbeekstraat 6 hs, 1078 XC Amsterdam
1160-1199 020-6223625, dashmash@xs4all.nl
1300-1399 Marja te Lintelo, Da Costastraat 86 E, 1053 ZR Amsterdam
1420-1439 020-6121235, m.telintelo@at.nl
Noord-Holland 1120-1159 Adrie Dik ,Oude Hoeverweg 1, 1817 BL Alkmaar
benoorden ‘t IJ 072-5128067, g.dik9@chello.nl
1440-1999 Rick van de Ven, Holleweg 58, 1851 KJ Heiloo
072-5340257, vdvenvdmolen@hetnet.nl
Midden-Nederland 1200-1299 Fons Boink, Oude Arnhemseweg 373, 3705 MJ Zeist
1400-1419 030-6990212, boink.ngsj@casema.nl
3600-3899 Joop van Gool, Julianalaan 29, 1412 GR Naarden
035-6943982, jovgool@wanadoo.nl
Bollenstreek/Rijnland 2000-2199 Helmi van Ginneken,Langewerk 4, 2405 HK Alphen aan den Rijn
0172-416251, helmi.van.ginneken@versatel.nl
2300-2499 Annie Lohman, Hafkenscheidtlaan 52, 2191 BR De Zilk
0252-519860, alohmann52@hotmail.com
Den Haag 2200-2299 Cees Rooijackers, Vondelstraat 136, 2513 EX Den Haag
2500-2799 070-3602442, marie.cees@casema.nl
Rotterdam 2800-3399 Aart en Mieke Ligthart, Bermweg 264, 2906 LH Capelle a/d
IJssel, 010-4582365, aartenmieke@tiscali.nl
Utrecht-Zuid / 3400-3599 Bram van der Wees, Poortstraat 83, 3572 HE Utrecht
Rivierengebied 3900-4299 030-2732300, bram@vanderwees.com
Zuid-west- 4300-4799 Rinus Goedemondt, Westerzicht 570, 4385 BV Vlissingen
Nederland 0118-464395, agatostomo@zeelandnet.nl
Breda/Tilburg 4800-5199 Maria van Hassel-Maas, Catharinastraat 57, 4811 XE Breda
06-43834114, mariposabreda@hotmail.com
Mart en Nelleke Fransen, Vogelsanck 7, 4851 ES Ulvenhout
076-5657870, martfransen@casema.nl
Den Bosch 5200-5499 Nelly en Rony de Jong, Elzenstraat 59, 5306 XK Brakel
0418-671966, ronydejong@tele2.nl
Eindhoven/ 5500-5799 Tinus Jansen, Vennekerhei 33, 5508 WB Veldhoven
Helmond 040-2530961, lurf@tiscali.nl
Limburg 5800-6499 Thom Kentgens, Ireneweg 7, 6065 EC Montfort
0475-350022, info@stjacobspad.nl
Huub Amkreutz, Lambertistraat 8, 6461 JK Kerkrade
045-5353980, huub@amkreutz.com
Arnhem/ 6500-7099 Marc Koch, Europalaan 11, 6991 DA Rheden
Nijmegen 026-4954467, m.koch16@chello.nl
Joop Kamphuis, Willem Barentszstr. 10, 6991 BC Rheden
026-4954001, j.kamphuis22@chello.nl
Oost-Nederland 7100-7799 Gé Westgeest, Ganzenmarkt 22, 7631 EN Ootmarsum
8000-8299 0541-293351, gwestgeest@hetnet.nl
John Vollenbroek, Prins Bernhardstraat 1, 7573 AM Oldenzaal
0541-523483, john@mensenmakenfouten.nl
Groningen/ 7800-7999 Jaap Middeldorp, Wijdeveldstraat 1, 9731 MX Groningen
Drenthe 9300-9999 050-3641980, jam.middeldorp@planet.nl
Ineke de Jonge, Wijdeveldstraat 1, 9731 MX Groningen
050-5426220, ineke.dejonge@wur.nl
Friesland 8300-9299 Kees Adriaanse, Nynke van Hichtumwei 14, 8915 JH
Leeuwarden, 058-2122633, cadriaanse@chello.nl
Klaske Scholte, Burmaniastrjitte 3, 8633 KA Ysbrechtum
0515-420231, jacobaelia@hotmail.com
– 48 –

Colofon
Het Genootschap is gevestigd in het Huis van Sint
Jacob:
Janskerkhof 28A, 3512 BN Utrecht
Tel: 030­2315391; Fax: 030­2318281
E­mail: info@santiago.nl. Website: www.santiago.nl
Hier zetelt de ledenservice en de winkel, het informatiecentrum,
de bibliotheek en het compostelaregister. Tevens
is dit het vergadercentrum. Ook vindt hier de ledenadministratie
plaats;
e­mail: ledenadministratie@santiago.nl.
De openingstijden zijn:
Maandag van 14 tot 16 uur,
Donderdag van 19 tot 21 uur,
Vrijdag van 10 tot 12 uur,
Elke tweede en vierde zaterdag van de maand
van 11 tot 15 uur.
Het Informatiecentrum in Vessem
is gevestigd in ’t Atelier van de Pelgrimshoeve Kafarnaüm,
Servatiusstraat 11, 5512 AJ Vessem (NB). Het is
geopend op elke tweede en vierde zaterdag van de maand
van 11 tot 15 uur voor informatie over de tocht en aanmelding
als lid.
Bankgegevens
Girorekening: 5151146 (Internationaal: IBAN:
NL90PSTB0005151146 en BIC: PSTBNL21)
Bankrekening: Rabobank Almere nummer 30.25.73.917
t.n.v. Het Nederlands Genootschap van Sint Jacob.
Bestuur van het Genootschap
Tijs Dorenbosch (voorzitter)
Theo van Dijk (algemeen secretaris)
Bas Brouwer (penningmeester)
Ton Aarts, Huub van Alem, René Heinrichs, Adrie Dik
en Herman Holtmaat (leden)
Regio-afdelingen
Het Genootschap heeft Nederland verdeeld in zestien
regionale afdelingen. De indeling en de namen van de
regiocontactpersonen staan achter in dit blad. De regiocontactpersonen
vormen het meest directe contact van
het Genootschap met de leden.
Werkgroepen
Het Genootschap kent een aantal werkgroepen en commissies:
Cultuur en Geschiedenis, Pelgrimswegen, Herbergen,
Hospitaleren, Spiritualiteit, Jacobsstaf, Internet,
Pelgrimsonderdak in Nederland en Ledenservice.
De Jacobsstaf
is het orgaan van het Nederlands Genootschap van Sint
Jacob en verschijnt viermaal per jaar. ISSN 0923­11458.
© Nederlands Genootschap van Sint Jacob.
Redactie
Joop van der Schoor (hoofdredactie),
Jasper Koedam (eindredactie),
Rony de Jong (bureauredactie),
Tieleke Huijbers (fotoredactie), Gabriël Bakkum, Thijs
Hanrath, Gitta van ’t Land, Herman Stokmans en
Gerard van Poppel (leden).
Redactieadres
Elzenstraat 59, 5306 XK Brakel.
E­mail: redactie@santiago.nl
Druk & grafische verzorging
Drukkerij Berne BV, Heeswijk
De Jacobsstaf nr. 79
Jaargang 20
September 2008
Het Nederlands Genootschap van Sint Jacob
is de vereniging van en voor belangstellenden in de pelgrimstocht naar Santiago de Compostela in Galicië. Aanmelding
voor het lidmaatschap dient te geschieden aan het adres van het Genootschap door inzending van het aanmeldingsformulier.
Dit kan men opvragen bij het Informatiecentrum of downloaden van de website www.santiago.nl. Het
lidmaatschap loopt uitsluitend per geheel kalenderjaar. Beëindiging dient vóór 1 december te worden gedaan per brief
of e­mail.
De contributie bedraagt in 2008 € 21,20 incl. het abonnement op de Jacobsstaf.
De contributie voor een ‘inwonend lid’ bedraagt in 2008 € 15,90 zonder de Jacobsstaf.
Het eenmalige inschrijfgeld is in 2008 € 11,16 per eerste lid per adres. Nieuwe leden ontvangen direct bij inschrijving
gratis de pelgrimspas. De bedragen kunnen jaarlijks worden aangepast.
Alle bedragen worden door het Genootschap automatisch geïncasseerd.
Aanwijzingen voor de auteurs
Bijdragen voor de Jacobsstaf dienen digitaal, bij voorkeur
in Word, gezonden te worden aan redactie@santiago.nl.
Voor artikelen geldt als richtlijn een maximumlengte van
1800 woorden; voor de regioberichten geldt een maximum
van 300 woorden per regio. Voeg de illustraties
(géén internetafbeeldingen) apart toe als jpg­bestand,
300 dpi. Geef in de tekst de plaats van de illustraties aan
en voeg apart een lijst met bijschriften toe.
De redactie behoudt zich het recht voor bijdragen in te
korten of te weigeren. Meningen en feiten zoals die door
auteurs worden weergegeven, vallen buiten verantwoordelijkheid
van redactie en uitgever.
Advertenties kan men inzenden via het redactieadres.
Losse nummers zijn, indien nog leverbaar, via het Informatiecentrum
te bestellen.