Digitale Jacobsweg Coquilles St. Jacqu Santiago de Penalt

Digitale Jacobsweg
Coquilles St. Jacqu
Santiago de Penalt

N EDERLANDS GENOOTSCHAP
V,AN SINT JACOB
BESTUUR
mw. K. van den Berg, voorzitter
mw. M. Madou, vice-voorzitter
N. Zijp, tweede secretaris
J. van der Meulen
mw. H. Pouderoyen
LEDENADMINISTRATIEI-SERVICE
Inlichtingen over het genootschap,
aanmeldenlbedanken als lid.
Insturen compostela's.
N. Zijp
Dijkschouwerslaan 123
1785 HP Den Helder
(0223)632 572
SECRETARIS (tijdelijk)
Stukken voor het bestuur van het
genootschap. Adreswijzigingen.
mw. H. Pouderoyen
Fazantenkamp 576
3607 DG Maarssenbroek
= (0346)569 133
Postbank: 51 5.11.46
t.n.v. penningmeester Nederlands
Genootschap van Sint Jacob.
SE'CRETARIAAT INTERNATIONAAL
mw. M.J.H. Madou
Planciusplantsoen 5',
2253 TR Voorschoten
COLOFON
de JACOBSSTAF 34
jaargang 9 -juni 1997
verschijnt viermaal per jaar
oplage 2000
KERN-REDACTIE
Cees Hilberdink
Peter Jas eindredacteur
Mireille Madou
REDACTIEADRES
Peter Jas
Astronautenweg 5
1622 DA Hoorn
= (0229)215 210
DRUK
Frank Claessen
Elly Cox
Mireille Madou
Stephan van Meulenbrouck
Ruud Conens (logo)
Diederik Jas (vormgeving)
Sdu Den Haag
Kopij, voor de Jacobsstaf bij voorkeur op schijf
(IBM-format 3,5" of 5,25") in WP 5.1 insturen
naar het redactieadres. De redactie behoudt
zich het recht voor bijdragen in te korten of te
weigeren.
Meningen en feiten, zoals die door auteurs
worden weergegeven, vallen buiten verant-
woordelijkheid van redactie en uitgever.
O Nederlands Genootschap van Sint Jacob
ISSN 0923-11 458

In dit nummer de afsluiting van het artikel
van Barbara Haab in de vertaling van Frank
Claessen.
Helaas nog geen start van een nieuwe serie.
Het startschot door Cees Hilberdink in de
vorige Staf gelost voor de 'tocht der toch-
ten' heeft nog niet geleid tot een reactie van
een loper of een fietser. Er moet toch een
Fries te vinden zijn die in Sinf-Jacobiparo-
chie is gestart?
Mireille Madou maakt weer een uitstapje
naast de camino, maar met een kleine om-
weg ziet u veel.
Als u van vis houdt ziet u ze waarschijnlijk
bij uw visboer wel eens liggen: de coquilles
Sainf-Jacques. U leest dat er steeds meer
komen uit allerlei landen en we geven u een
recept voor eens een ander voorafje als u
gasten ontvangt U woont per slof in een
huis waar Saint Jacques met u meeleeft.
We beloven u zelfs een vervolg in de vol-
gende Staf - nog lekkerder?
We hopen dat deze Staf smaakt naar meer.
Goede zomer - in 't vaderland of over de
grenzen. Misschien haalt u dit jaar Santiago.
Niet wanhopen, Jacobus heeft u nodig!
55 Weg en verandering
Barbara Haab vertaling Frank Claessen
63 De digitale Jacobsweg
Stephan van Meulenbrouck
68 Het dualisme van een pelgrim
Elly Cox
70 Credo van de apostelen
72 Coquilles Saint-Jacques
73 Santiago de Peñalba
Mireille Madou
84 GENOOTSCHAP VAN SINT JACOB
- Van de voorzitter
- Verslag voorjaarsvergadering
- Regio's
Afbeelding omslag: Santiago de Peñalba. kerk,
Zuidmuur met toegangsportaal (uit: Zodiaque)

DE IACOBSBRON IN SOEST (DDR)
Soest kent sinds 1304 een 'Pilgrim-haus', Jakobistrasze 75, 59494 Soest.
Thans ingericht als een modern hotel met alle comfort. (foto Tonny de Groot)

WEG EN VERANDERING
Een etnologisch veldondemoek naar de spiritualiteit van de hedendaagse Jacobspelgnms
door Barbera Haab
In dit nummer de derde, te-
vens laatste aflevering van
het artikel 'Weg en verande-
ring'.
Op dit artikel werd door
Frank Claessen een korte
inleiding geschreven over de
spiritualiteit van het pelgri-
meren in de Jacobsstaf 32
pag. 158.
FRANK CLAESSEN VERTALING
trvarmgen van
pelgrims
en de geografische weg
De belangrijkste plaatsen langs de weg zijn in de
voorafgaande uiteenzetting allemaal al eens genoemd.
Daarom ga ik hier alleen nog maar in samenvattende
zin in op de ervaringen van de pelgrims,
gekoppeld aan hun geografische weg. Zoals vermeld
ga ik daarbij uit van de stelling dat er een wisselwerking
bestaat tussen de geografische weg en de innerlijke
weg van de pelgrim, en zal ik proberen conclusies
omtrent de structuur van die innerlijke weg te
trekken uit de op bepaalde geografische plaatsen
beleefde thematiek der ervaringen. Mijn onderzoek
daaromtrent is echter nog niet afgesloten, en daarom
zou ik de volgende uiteenzetting vooral als aanzet tot
discussie willen zien. De opmerkingen zijn gebaseerd
op interviews met verschillende pelgrims over positieve
of negatieve herinneringen in de breedste zin van
het woord aan plaatsen langs de camino. Ik heb niet
alleen met pelgrims gesproken die de weg bewust
als spirituele weg gingen. Eenvoudigheidshalve zal ik
hier alleen ingaan op die plaatsen die door haast
iedereen zijn genoemd. Verder zal ik de plaatsen, die
alleen genoemd werden om profane redenen (goed
eten, goede refugio), niet noemen. Om de nu volgende
uiteenzetting beter te kunnen begrijpen heb ik
geprobeerd de plaatsen in een schema samen te
vatten. Daaruit blijkt duidelijk dat de initiatiestructuur
van de camino niet voor alle pelgrims gelijk ligt.

O Schema van de initiatiestructuur van de camino
O Roncesvalles
O Sahagun
O Leon
O Cmz de F erro
O Cebreiro
Santiago
Finisterre

Het eerste deel van de weg, van de Pyreneeën tot ongeveer San Juan de Ortega of
Burgos, wordt door velen als een soort "voorbereiding op de weg" ervaren. Dat deel
wordt door de meerderheid gekarakteriseerd met startproblemen, het gevecht tegen
het opgeven, onzekerheid, twijfel aan jezelf, de vraag naar de zin van het leven tot
nu toe. Gemiddeld schijnt deze fase ongeveer een week te duren. Het is interessant
te constateren dat deze fase korter wordt, naarmate men dichter bij Santiago aan de
tocht begint. Na deze fase wordt het onderweg zijn als pelgrim vanzelfsprekender en
- dit geldt vooral voor buitenlandse pelgrims - daarmee gaat men meer contact met
het vreemde aan, is men eerder bereid bepaalde zekerheden los te laten (Voorbeeld:
bronwater drinken in plaats van water uit flessen).
Als plaats van intense emoties in deze eerste
fase wordt door de meesten Roncesvalles ge-
noemd, vooral vanwege de pelgrimszegen in de
kerk. Ook veel niet of niet streng katholieke pel-
grims worden diep geraakt door dit ritueel - mis-
schien wel des te meer omdat ze thuis zonder
zegen of afscheidsritueel op weg zijn gegaan en
ze dit toch op een of andere manier misten. Dit
duidt op de grote betekenis van scheidings- res-
pectievelijk opnamerituelen bij inwijdingen.
De volgende belangrijke plaats is Puente la Reina.
De wetenschap dat op dit punt de vier hoofdroutes
bij elkaar komen roept bij velen een bijzonder
gevoel op, namelijk dat vanaf hier alle
energie op één weg wordt samengebald. Zo
Roncesvalles, Collegrata. facade,
(foto Tielekt? Huybersj
vormt de brug van Puente la Reina een bijzonder
overgangspunt. Een vrouwelijke pelgrim vertelde
mij dat ze daar in een diepe crisis was geraakt en op het punt stond om op te geven.
Na een meditatie op de brug wist ze dat ze verder moest gaan.
Dan volgt San Juan de Ortega. Hiervan wordt gezegd dat het een plaats is met
sterke spirituele energie: het is een Ort des Lichtes, ein Ort der die Ruhe gibt urn
sich zu finden. [oord van licht, een plaats die je de rust geeft om jezelf te vinden] Het
is de eerst plaats waarvoor door de ondervraagde pelgrims woorden als 'licht' en
'energie' worden gebruikt. Klaarblijkelijk wordt hier het licht voor de eerste keer
duidelijk merkbaar, ook voor degenen die het niet meemaken op het tijdstip van de
equinox. Zelf heb ik de indruk dat hier iets nieuws, een nieuwe thematiek van de
weg, begint, die zichtbaar wordt met dit licht. Het is een soort van aankondiging van
een mogelijke openbaring.

En daarmee komen we aan het tweede deel van de weg, waarop een stempel wordt
gledrukt door de mesefa, de schrale hoogvlakte tussen Burgos en Leon. Het begin
kun je in San Juan de Ortega of in Burgos situeren. De mesefa wordt door iedereen
als een van de moeilijkste stukken van de weg, als de eigenlijke inwijdingsbeproe-
ving, beschouwd. Veel pelgrims bereiken hier hun lichamelijk en geestelijke grenzen
Men is alleen met de oneindigheid van hemel en aarde, met de brandende zon en
met de eentonigheid van de weg. Het is een steiniger Alptraum mit ihren endlosen
Ebenen ohne Baum, Strauch und Mensch, [een nachtmerrie vol stenen met zijn
eindeloze vlaktes zonder bomen, struiken of mensen] een tocht door het vagevuur,
wn passage par Ie vide [een tocht door het niets]. Terugkijkend op de meseta
spreken echter velen van reiniging of katharsis.
Woor wat betreft de plaatsen afzonderlijk, worden de volgende opmerkingen gemaakt:
Burgos wordt door de meeste lopende pelgrims als te protserig, als gezwollen, maar
kunsthistorisch indrukwekkend gekenschetst - terwijl de meeste autopelgrims de
nadruk leggen op het woord 'imposant' in positieve betekenis. (ik heb weliswaar niet
systematisch autopelgrims geinte~iewd, maar degenen, waarmee ik in gesprek
raakte, vertelden vol enthousiasme over Burgos.) Bij geen enkele andere plaats is
het verschil tussen 'lopers' en autopelgrims zo groot. Burgos is een stad waarvan de
profane eigenschappen op een zeer opdringerige manier naar voren komen, iets wat
slecht verdragen wordt door pelgrims die bewust of onbewust op zoek zijn naar
transcendentie. In het algemeen worden steden als moeilijk ervaren, en Burgos
helemaal.
Sahagun, Puente Canto (foto Ed~ciones ALCE, Ovledo)
58

De meeste pelgrims vallen ergens bij het oversteken van de meseta ten prooi aan
een crisis. Het vaakst wordt daarbij het traject tussen Carrion de los Condes en
Sahagun genoemd, met Sahagun als het absolute dieptepunt. Een dergelijke crisis
kan zich zowel lichamelijk als geestelijk uiten, meestal gaan de twee samen. Het
afgelopen jaar hadden bijna alle pelgrims het over braken en diarree in Sahagun, iets
wat pas na een paar dagen ophield. Ik dacht eerst aan verontreinigd water, maar
moest daarna vaststellen dat deze ellende ook die pelgrims getroffen had die alleen
mineraalwater hadden gedronken. Wat was dan de oorzaak? Maar ook in andere
gevallen werd Sahagun steeds weer in negatieve zin genoemd, zonder dat daarvoor
een duidelijke reden kon worden genoemd. Sommigen dachten dat je pas aan het
eind merkt hoe zwaar de meseta eigenlijk is. Hij mat je af, zonder dat je het echt
merkt en dat komt er dan in Sahagun uit.
Dan komt Leon. Hier wordt het licht weer vermeld. Men voelt zich in de kathedraal
zum Licht emporgezogen [naar het licht omhoog getrokken], terwijl San Isidoro het
gevoel van een hol of een grot overbrengt. In Leon komen dus zowel de thematiek
van de ten hemel opstijging als die van de afdaling in de aarde tot uiting. Beide
worden ze echter als goed en krachtenschenkend ervaren. Voor mijzelf leek het alsof
het schitterende licht van de meseta in de ramen van de kathedraal veranderd werd
in een andere, zachtere vorm van schijnen, zonder het verzengende aspect van de
zon in de meseta. Het derde deel van de weg begint bij de bergen van Rabanal. Dit
deel is het moeilijkst te beschrijven in algemeen geldende uitspraken. Ik begin
daarom meteen met de bergen van Rabanal. Het is interessant te constateren dat bij
een aantal groepen pelgrims (groepen die in soort en grootte verschilden) juist in dit
gebied spanningen naar boven kwamen, die al een tijdje lagen te broeden. Bij som-
mige leidde dit tot uit elkaar gaan, bij andere werkte de uitbarsting als een zuiverend
onweer. Bij verscheidene pelgrims kwamen in deze bergen in het bijzonder gedach-
ten aan dood en vergankelijkheid op, deels door de vervallen en geheel of gedeelte-
lijke verlaten dorpen van de Maragateria, 'die uit de aarde voortkomen en weer tot
aarde vervallen'. Velen maakten melding van het gevoel dat ze een reis in de tijd
maakten en teruggezet waren in een lang vervlogen periode.
Het dorp Rabanal del Camino werd door de meesten vanwege de onvriendelijkheid
en geslotenheid van de bewoners, samen met de zware klimatologische omstandig-
heden en de slechte refugio3') als negatief ervaren. Allen werden echter getroffen
door de woeste schoonheid van deze bergen. Verschillende pelgrims ervoeren de
grote herdershonden, die de kudden in deze bergen tegen de wolven moeten
verdedigen, als een beproeving, vooral de honden van Maria in Foncebadon.
En dan het Cruz de Ferro, de eerste amilladoiro [berg van stenen] op de weg naar
Santiago. Voor enkele pelgrims betekende het een grote opluchting, conform de

traditie, daar hun steen te kunnen neerleggen, en zij ervoeren het neerleggen van de
steen als het definitief achterlaten van hun oude ik. Dit komt overeen met de symbo-
liek van de initiatiedood.
Cruz de Ferro (foto Tieleke Huybers)
Anderen ervaren het weliswaar als een bijzondere plaats zonder daar echter een
persoonlijke betekenis aan te geven. Een Nederlandse pelgrim, bezig met een lange,
moeizame zoektocht naar helderheid en licht in zijn leven, klom in dichte mist
omhoog tot het Cruz de Ferro. Toen hij daar aankwam, trok de mist op en brak de
zon door - het was alsof hij een teken voor de toekomst kreeg. Klimatologisch gezien
kan het Cruz de Ferro als een drempel worden beschouwd: ik heb herhaalde malen
meegemaakt dat er van beide kanten onweersbuien aankwamen die juist daar
botsten en zich ontlaadden.
Ik wil hier nog iets zeggen over de betekenis van de amilladoiros: in heel Galicië
geeft men die naam aan bergen van stenen die je meestal kunt vinden bij bijzondere
kruispunten. In het Galicische volksgeloof zijn zij gekoppeld aan verschillende
beelden die bijna altijd verband houden met de dodencultus. Zo gelooft men bijvoor-
beeld dat het neerleggen van een steen bij de pelgrimstocht naar San Andrés de
Teixido in het hiernamaals dient als een bewijs dat men deze pelgrimstocht als
levend mens heeft volbracht. Men gelooft namelijk dat, wie dit niet tijdens zijn leven
doet, na zijn dood gedwongen zal worden het als dier te doen, waarbij het gevaar
bestaat, dat de ziel de weg mist en voor eeuwig moet ronddwalen. In sommige

gebieden gelooft men hetzelfde met betrekking tot de pelgrimstocht naar Santiago de
Compostela. Sommige mensen zeggen ook dat deze stenen de zielen van overleden
voorouders zijn. Meestal ziet men bij de amilladoiros een kruising van wegen of een
altaar, gewijd aan zielen van over~edenen.~~) Zo wordt er ook gezegd dat er onder de
stenen van Cruz de Ferro een altaar voor Mercurius heeft gestaan. Mercurius geldt
als de god van de reizigers, ook is hij degene die de zielen de onderwereld binnenleidt.
Ik vraag me af of men de grote honden, waar de pelgrims zo bang voor zijn, als
een soort incarnatie van de Cerberus zou kunnen beschouwen - of is het maar toeval
dat ze juist in deze bergen opduiken?
Misschien kan in het algemeen gezegd worden dat iets loslaten of iets achterlaten
het thema van deze bergen is, ook al zijn het spanningen in de groep of het achterla-
ten van het oude ik in de betekenis van een initiatiedood. Op zoiets volgt gewoonlijk
een gevoel van opluchting, wat zich bij veel pelgrims uit in het feit dat ze daarna
unglaublich leicht [onvoorstelbaar makkelijk] lopen.
Dan volgt de Cebreiro. De meeste pelgrims ervaren die plaats duidelijker als drempel
dan de bergen van Rabanal. Het is ein Ort, um still zu werden, [een plaats om stil
van te worden] een plaats, OU I'esprit semble souffleren permanence [waar de geest
voortdurend schijnt te waaien]. Ik ken verscheidene autopelgrims, die in deze plaats
het besluit namen de weg ooit te voet te gaan. Veel pelgrims kunnen niet precies
zeggen waaruit het bijzondere van de Cebreiro bestaat, maar het wordt zonder
uitzondering door allen als iets bijzonders genoemd. Zelf heb ik de indruk dat de weg
naar Galicië als over een dubbele drempel gaat: een 'negatieve', verbonden met
loslaten en dood, en een 'positieve', waar men met nieuwe kracht vervuld wordt. De
eerste drempel zou overeen kunnen komen met de bergen van Rabanal, de tweede
met de Cebreiro.
Vlak voor de aankomst in Santiago kunnen bij pelgrims dan twee zeer verschillende
neigingen onderscheiden worden. De ene groep probeert de aankomst uit te stellen,
ze gaat steeds langzamer, heeft moeite met de gedachte dat de lange weg ten einde
is en dat de terugkeer in het leven van alledag zo dichtbij is. En de andere groep kan
de aankomst nauwelijks afwachten, ze gaat steeds sneller. Sommigen huilen bij het
binnentreden in de kathedraal, en het is hun niet duidelijk of dat van vreugde c.q. opluchting
is dat ze het doel hebben bereikt. Het kan ook zijn dat ze huilen van
weemoed dat de weg is afgelopen - misschien ook wel omdat het uiterlijke doel
bereikt is, maar het verlangen naar het bereiken van het innerlijke doel daarmee
steeds duidelijker wordt en de weg naar het innerlijke doel, zonder de uiterlijke weg,
steeds moeilijker wordt. De toeristendrukte in de kathedraal wordt als een probleem
ervaren, het drukt de pelgrim nog sterker op de innerlijke werkelijkheid.

Santiago, Kathedraal (foto Hans Gigengack)
Het lukt niet iedereen zich in deze
uiterlijke drukte te bezinnen op de
innerlijke werkelijkheid: sommigen ver-
trekken meteen de volgende dag te-
leurgesteld uit Santiago, Anderen lukt
het echter om de weg naar binnen wel
te gaan. Ik zou hier de stelling willen
poneren dat juist daaruit blijkt of in het
verloop van de weg een spirituele
verandering heeft plaats gevonden of
niet, en ik beschouw de drukte in de
kathedraal als een laatste beproeving.
Sommigen lopen door tot Finisterre.
De weg naar Finisterre wordt gedeel-
telijk als een samenvattende concen-
tratie van ervaringen beschouwd: de
persoonlijke thema's langs de weg
van de Pyreneeën tot Santiago, de
goede en de moeilijke ervaringen,
schijnen zich in geconcentreerde vorm
te herhalen tijdens de driedaagse
tocht van Santiago naar Finisterre.
De laatste beproeving is echter het inpassen van de ervaringen in het dagelijks
leven. Ik denk dat wij, hedendaagse pelgrims, dit des te moeilijker vinden, omdat wij
ten eerste veel te snel weer terugkeren en dat ten tweede voor de meesten van ons
de rituelen ontbreken van het weer opgenomen worden in de gemeenschap waarin
wij leven. En daarmee ben ik aan het eind van de weg aangekomen. De thematiek
van de "pelgrimsweg als inwijdingsweg' is daarmee nog niet volledig behandeld.
Verder- en diepergaande studies zijn hiertoe noodzakelijk.
32) De bij dit artikel behorende noten zijn te verkrijgen bij het redactiesecretariaat: Astronautenweg 5,
1622 DA Hoorn

DE DIGITALE JACOBSWEC
STEPHAN VAN MEULEBROUCK
De automatisering is ook aan de verering van St.Jacobus niet voorbij gegaan. Wie
voor zijn pelgrimage een tochtgenoot zoekt of meer wil weten over refugios langs de
route kan tegenwoordig ook op het Internet terecht. In dit verhaal worden de moge-
lijkheden geschetst die Internet biedt voor eenieder die geïnteresseerd is in de
pelgrimstocht naar Santiago de Compostela. Aansluitend doe ik enkele aanbevelin-
gen, waarmee ik iets zeg over de richting die ingeslagen zou kunnen worden.
Gemakshalve ben ik hier voorbijgegaan aan de vraag of de 'digitalisering' van de
Camino überhaupt wenselijk is. Ongetwijfeld zijn daarover zinnige dingen te zeggen,
maar die vallen buiten het bestek van dit artikel.
O Wat is Internet?
Tijdens de voorjaarsvergadering in 's-Hertogenbosch is ook (kort) gesproken over
Internet. Niet alle lezers van dit blad zullen weten wat daarmee bedoeld wordt. Een
(beknopte) uitleg lijkt me daarom zinvol.
Onder Internet verstaan we een wereldwijd netwerk van computerbestanden, die in
principe door iedereen te raadplegen zijn. Met behulp van een computer, speciale
computerprogrammatuur en een telefoonlijn kan informatie uit andere computers
opgevraagd, verstuurd en bekeken worden, mits die andere computers ook voorzien
zijn van die speciale (communicatie-)apparatuur. Gebruikmaking van Internet
geschiedt tegen lokaal telefoontarief, ongeacht of dan een computer van de Tweede
Kamer of de effectenbeurs van Tokio geraadpleegd wordt. De technische details laat
ik hier verder buiten beschouwing.
Wie bijvoorbeeld op zoek is naar het adres van het Jacobus-genootschap in Navarra,
kan die informatie vinden op het Net. Een dergelijke 'presentatie' van informatie
noemen we met een Engels woord een 'website' of 'site'. Iedereen met de vereiste
apparatuur kan zijn eigen site maken. Het aantal sites groeit dan ook explosief. Een
beheersstructuur kent het Net overigens niet. Internet is geen centraal georganiseer-
de instantie; sommigen spreken wel over 'de grootste functionerende anarchie ter
wereld'.
Een website kan weer uit verschillende pagina's bestaan. Zo hebben bijvoorbeeld
verschillende kranten een eigen website, onderverdeeld in nieuwspagina's, sportpagi-
na's etc. Eenmaal aanbeland bij een website, kan via die site worden 'doorverbon-
den' naar de diverse pagina's binnen die site, maar meestal ook naar andere,
gerelateerde sites. Een site kan tekst bevatten, maar ook foto's, kaarten of ander
illustratiemateriaal. Sommige sites bieden zelfs geluids- of filmfragmenten.
Via het Net kan ook gediscussieerd worden met mensen over de hele wereld,
bijvoorbeeld over gemeenschappelijke hobby's of politiek. Over diverse onderwerpen
bestaan discussiegroepen op het Net. Wie iets te melden of te vragen heeft over een

epaald onderwerp, zoekt een relevante discussiegroep of begint er zelf Bén.
Mensen over de hele wereld kunnen dan met elkaar 'praten' via hun beeldscherm.
Als een Internetgebruiker informatie wil hebben over de pelgrimstocht naar Santiago
de Compostela, zal hij de computer eerst een zoekopdracht moeten geven. Daartoe
heeft hij de beschikking over verschillende 'zoekmachines'. Deze computerprogram-
ma's 'kijken' of er op het Net informatie voorkomt waarin trefwoorden voorkomen die
door de gebruiker vooraf zijn ingevoerd. Als trefwoorden zouden bijvoorbeeld
'Santiago' of 'pelgrimstochten' gebruikt kunnen worden. Het vinden van de juiste
zoekstrategie en de beste trefwoorden is overigens in de praktijk snel te leren.
Er is nog een manier om een gewenste website op te roepen. Iedere website heeft
namelijk zijn eigen, unieke 'code' of 'adres'. Na het intypen van zo'n adres (tegen-
woordig ook al vaak vermeld in reclames, vacatures, aankondigingen etc.) kan men
de computer rechtstreeks de gevraagde informatie laten 'ophalen'. Voorbeelden van
dergelijke adressen worden genoemd aan het eind van dit artikel.
O Een invenfaris
Diverse globale zoektochten hebben mij een aardig beeld opgeleverd van het
aanbod aan Santiago-sites. Een echt systematische zoektocht zal natuurlijk meer
informatie opleveren, waarbij we ons overigens dienen te realiseren dat niets zo
veranderlijk is als het Internet. Websites kunnen bijvoorbeeld door hun auteur
veranderd of verwijderd worden.
Ik zou de volgende (ruwe) indeling willen voorstellen:
Praktische informatie, bijvoorbeeld de adressen van regionale Jacobus-genootschap-
pen, ondermeer te vinden op de site 'Asturias en el Camino de Santiago'.
Educafief materiaal, bijvoorbeeld de website 'El Camino de Santiago' (door de
Universiteit van Californië, Los Angeles), bedoeld als lesmateriaal voor studenten
Spaans. De teksten zijn grotendeels in het Spaans. Met onder andere een kaart van
de Camino francés, foto's van monumenten langs de route en geluidsfragmenten
(Middeleeuwse gezangen).
Toeristische informatie, advertenties en informatie voor promotionele doeleinden.
Toeristische informatie verschaft onder andere de ANWB op haar site 'Pelgrimspad
nieuwsbrief.
Een voorbeeld van promotiemateriaal is 'Xacobeo 99'. Deze site, een initiatief van de
Galicische deelstaatregering, werd gepubliceerd om zo veel mogelijk mensen naar
Galicië en de Camino te lokken. Via deze site kunnen ook enkele filmpjes bekeken
worden.
Een ronduit commerciële site is die van het Noord-Amerikaanse Camino Tours, een
reisorganisatie die op haar website reclame maakt voor georganiseerde pelgrims-

tochten ("$2,795 per person for 10 days from Burgos. Includes lodging and most
meais").
Persoonlijke belevingen, bijvoorbeeld 'Herman's Way'. Herman is een Nederlandse
pelgrim die in 1996 van Vézelay naar Santiago liep. Fragmenten uit zijn reisverslag
(aangevuld met foto's en ander illustratiemateriaal) zijn vertaald in het Engels en
onder de naam 'Herman's Way' op het Net gezet.
Discussiegroepen. Een exclusief aan de pelgrimstocht naar Santiago gewijde
discussiegroep bestaat (nog) niet, maar in de Nederlandse discussiegroep 'nl.wandelJ
valt de naam Santiago de Compostela met enige regelmaat. Ook op buitenlandse
discussiegroepen wordt wel eens 'gedebatteerd' over de Camino.
Websites met zijdelingse informatie over (facetten van) de pelgrimstocht. In Franse
sites valt bijvoorbeeld geregeld het woord 'Santiago' of 'St.Jacques (de Compostel-
Ie)'. Meestal betreft het dan een toeristische site van een stad of dorp, waarin te
lezen valt dat die plaats op de pelgrimsweg ligt.
De Stadsbibliotheek Maastricht vermeldt in haar website de Santiago-collectie van
het Nederlands Genootschap van Sint Jacob. De bibliotheekcatalogus kan helaas
nog niet via het Internet geraadpleegd worden. Een oplossing voor dit probleem zal
waarschijnlijk nog enkele maanden op zich laten wachten, aldus een woordvoerder
van de bibliotheek.
O Kwantiteit en kwaliteit
Drie zaken zijn mij meteen opgevallen: de meeste websites zijn afkomstig uit
Spanje; de meeste websites behandelen voornamelijk het Spaanse traject van de
Jacobsroute; daarbij gaat het in hoofdzaak om de Camino francés.
'Herman's Way' is één van de zeldzame sites waarop het pelgrimeren in Frankrijk
aan bod komt. Een deel van de Camino del norte wordt beschreven op de website
'Asturias en el Camino de Santiago'.
De meeste sites zien er goed uit. Ze zijn overzichtelijk ingedeeld en de illustraties zijn
van een hoog niveau. Enkele sites bevatten alleen maar tekst, andere bieden ook
foto's, film- en geluidsfragmenten. Sommige sites zijn in meerdere talen opvraagbaar.
O Waarom Internet?
Laten we, om die vraag te kunnen beantwoorden, eens bekijken waaraan het Net
zijn kracht ontleent: Internet is 'multimediaal': tekst, (bewegende) beelden en geluid
zijn alle drie beschikbaar (vaak in één en hetzelfde document); de informatie is
meteen wereldwijd beschikbaar en direct opvraagbaar, tegen relatief geringe kosten;

Internet is 'interactief: de gebruiker kan bijvoorbeeld een bericht terugsturen (in
t~egenstelling tot het 'eenrichtingsverkeer' van een medium als Teletekst); iedereen
met een PC en een Internet-aansluiting kan zijn eigen uitgever worden.
Uitgaande van deze stellingen kunnen we de volgende conclusies trekken over de
meerwaarde van Internet ten opzichte van traditionele media, voor zover het informa-
t~ie over Santiago en de pelgrimstocht betreft.
De eerste conclusie geldt voor Internet als zodanig en betreft de uiterlijke verschij-
ningsvorm. Het multimediale karakter van het Net kan handig zijn, maar de aangebo-
den informatie is vaak elders ook te verkrijgen, in een meestal beter te hanteren
worm. Een boek leest bijvoorbeeld prettiger dan een beeldscherm.
Als we vervolgens de inhoud bekijken van de betreffende sites, moeten we constate-
r~en dat de informatie veelal oppervlakkig is. De meeste websites vertellen heel
beknopt het bekende verhaal over het ontstaan van de bedevaart naar Jacobus' graf,
de routes die daarbij gevolgd worden, kerken die onderweg te bezichtigen zijn etc.
Ook nu geldt weer dat deze informatie op de één of andere manier ook beschikbaar
is in de traditionele media (boeken, tijdschriften, films etc.), maar dan veel uitgebrei-
der.
Volgens mij zou het Net dan ook beter zijn diensten kunnen bewijzen op het gebied
wan de veranderlijke informatie. De komst van nieuwe refugios, een kersverse
rcoutevariant, gewijzigde contactadressen van nationale genootschappen: al deze
gegevens kunnen direct wereldkundig worden gemaakt. Dat er op het Net een
afbeelding staat van de San Isidoro-basiliek in León is natuurlijk prachtig, maar
iedere goede reisgids zal mij hetzelfde plaatje kunnen laten zien. Een reisgids is
echter ai gauw veroudercl als het gaat om informatie met een vluchtiger karakter. Een
uitgever zal immers niet na de opening van een nieuwe refugio meteen een nieuwe
editie van zijn pelgrimsgids laten verschijnen. Internet biedt in zo'n geval dan
uitkomst.
Internet kan ook een prachtig platform zijn voor een soort 'super-pelgrimsparade':
iedereen die meent iets te kunnen melden kan dat kwijt op het Net. Dankzij het Net
kunnen ook ervaringen en informatie worden uitgewisseld of contacten worden
onderhouden,
O Tot slot
Wil Internet een waardevolle bijdrage kunnen leveren aan de informatievoorziening
rondom de pelgrimstocht naar Santiago, dan moet er volgens mij aan minstens twee
voorwaarden voldaan worden: er moet meer informatie komen over niet-Spaanse
z:aken ; de Santiago-sites moeten beter gecoördineerd en gestructureerd worden.
Dat laatste zou bevorderd kunnen worden door middel van een nationale of Europe-
s'e website, regelmatig bijgewerkt en geactualiseerd, met duidelijke verwijzingen naar
aindere relevante websitec. Daartoe dient uiteraard overlegd te worden met andere

aanbieders van Santiago-informatie, bijvoorbeeld de genootschappen van Navarra en
La Rioja, die ieder al hun eigen website hebben. Schoonheidsfoutjes zoals het foutief
of zelfs ongevraagd vermelden van adressen van bestuursleden van ons Genoot-
schap (zoals nu gebeurt) behoren dan tot het verieden.
Overigens is het aantal Santiago-websites momenteel relatief laag: het zijn er hooguit
enkele tientallen. De voor Internet zo kenmerkende wildgroei kan in ons geval dus
nog voorkomen of op zijn minst bijgestuurd worden.
O Enkele relevante websifes:
'Asturias en el Camino de Santiago' (door de universiteit van Oviedo):
http://wwwl .uniovi.es/asturias/cam-santiago
In het Spaans, Engels en Duits.
'El Camino de Santiago' (door de Universiteit van Californië, Los Angeles):
http://www.humnet.ucla.edu/cantiago/iagohome.html
Voornamelijk Spaans, deels Engels.
'Herman's Way' (over de voettocht van een Nederlandse pelgrim):
http://utopia.knoware.nlluserslschippie/index.html
Engels.
'Pelgrimspad nieuwsbrief' (door de ANWB):
http://www.anwb.nl/anwb.exe/bookmark/wandel.htm
Nederlands.
'Stadsbibliotheek Maastricht Homepage':
http://www.sbm.nl
Nederlands.
'Xacobeo 99' (in opdracht van de Galicische deelstaatregering):
http://www.xacobeo.es
Galicisch, Spaans, Duits, Engels, Frans.
'Ultreia - Camino de Santiago by Bike':
http://www.interam.com/camino
Engels. Bevat ondermeer verwijzingen en doorschakelmogelijkheden naar andere
Santiago-sites. Ook voorzien van een overzicht van plaatsen langs de Camino
francés vanaf St.Jean-Pied-de-Port. Doorschakelen levert dan toeristische informatie
van die plaatsen op, verzorgd door weer andere instellingen, bijvoorbeeld de Spaanse
overheid.
De overige in dit artikel genoemde sites zijn allemaal te bereiken via deze site.

HET DUALISME VAN EEN PELGRIM
ELLY COX
Ik had bijna 100 kilometer gefietst, moeizaam berg op en snel bergaf nadat ik die
ochtend om half zeven voor de stad Limoges de fietsbus had verlaten. De morgen
was grijs en grauw en in de verste verte was geen aangename plek te ontdekken.
Eenzaam stond ik daar langs de drukke N-route, terwijl auto's links en rechts langs
me heen zoefden. Mijn fiets optuigen lukte maar niet en tot overmaat van ramp
begon het ook nog te sijpelen. Welke weg moest ik nemen? Zuchtend haalde ik de
wegenkaart voor de dag en wreef nog maar eens door mijn ogen om de slaap te
verdrijven. Ik zou de stad van oost naar west moeten doorkruisen om op de route
naar Angouleme komen.
In de plaats waren veel stoplichten en nergens zag ik een duidelijk bord om me de
weg te wijzen. Steeds haalde ik mijn beste Frans van de stal om te vragen: "Je
cherche la route ver Aix sur Vienne a la D dix." Uiteindelijk, na 2 uren, stoplichten-
vragen-fietsen, stoplichten-vragen-fietsen, had ik de goede weg te pakken.
Mijn lichaam wilde niet. De heuvels waren langgerekt hoog, het leek alsof er geen
afdalingen waren. Mijn fiets was loodzwaar en wilde niet vooruit. Mijn hersens
zeurden. Wat deed ik hier in mijn eentje, ingepakt in plastic om het water uit de
hemel enigszins te ontwijken? Zeven weken van huis en dan dit pokkenweer.
Mensen die ik niet kende, een taal die ik slecht beheerste. Ik kon wel huilen. Ik
voelde me triest, dom, verlaten en moe, moe, moe van het fietsen maar vooral van
het tobben in mijn hoofd: Waarom? waarvoor? Waar deed ik het voor? Het avontuur?
Eens wat anders? Het was een dag om mismoedig te zijn. Slecht weer, slecht
humeur, slechte conditie. Waar was mijn fitheid van vóór de reis toen ik dartel door
de heuvels rondom mijn dorp fietste; waar was mijn motivatie? Wat deed ik hier
alleen? Waarom was ik niet gelijk met de anderen opgetrokken? Ik verlangde naar
hun gezelschap. Ja, morgen zou ik hen ontmoeten en dan samen met ze verder
reizen. Maar morgen scheen mijlen ver weg.
In een lieflijk dorpje een dertig kilometer van de stad was een klein restaurant waar ik
mijn fiets tegen de muur stalde om binnen de inwendige mens te versterken. Zou ik
durven? Ja toch maar een glas wijn nemen bij het eten. Het was een gezellige
gelegenheid.
Er was veel belangstelling voor mijn persoontje want andere gasten hadden buiten
mijn zwaarbeladen fiets met Jacobsschelp gezien en wilden het naadje van de kous
'weten. De wijn hielp me makkelijker uiten in de vreemde taal en langzaam werd mijn
zelfvertrouwen opgekrikt.

Daarna ging het beter. De heuvels leken minder hoog wanneer ik er tegenop
ploeterde. Ik genoot van de afdaling waar ik even uit kon rusten en mijn bezweette lijf
afkoeling vond; niet teveel want dan kon ik verkouden worden. De regen hield op en
in de plaats van de grote stad waren er lieflijke weilanden en stukken met struweel.
In mijn tent overwoog ik de eerste dag van mijn pelgrimstocht naar Santiago de
Compostella. Het was een etmaal vol weerstand en overwinning en ik vergeleek het
met de heuvels die ik was op- en afgegaan.
Verschoond van alle transpiratie, bekommernis en vermoeidheid lag ik ontspannen in
mijn warme slaapzak. Een voldaan gevoel nam bezit van mij. Morgen zou ik de
anderen in Angoulême ontmoeten. In de beschutting en de knusheid van mijn kleine
verblijf, met het prettige geluid van de regendruppels op het canvas overviel me de
vraag of ik dat nog wel wilde. Zou het niet prettiger zijn de hele tocht alleen te
maken? Ik had in mijn eentje de elementen getrotseerd, het ongemak geaccepteerd,
de problemen overwonnen, mijn gewoontes overstegen en tussendoor genoten van
de rustige omgeving. Dat alles vervulde me met een gevoel van triomf. Ik wilde dit
gevoel genieten met het besef van de steeds terugkerende strijd in mezelf tussen het
verlangen te delen met anderen enerzijds en het alles alleen willen doen anderzijds.
In mijn hoofd was een vage gedachte dat de tocht mij veel zou kunnen leren toen ik
in slaap viel.

Simon: de vergiffenis der zonden
Credo van de
apostelen
Voorspellingen door de profeten:
- Hij zal zich weer onzer ontfermen, met voeten treden
onze schuld en in diepten der zee slingert Hij al onze
misdaden heen. Mich. 7, 19.
- Als gij dan tot Mij roept en tot Mij komt bidden dan zal ik
u horen. Jer. 29, 12.
- Dan sluit ik uw wonde en genees uw kwalen. Jer. 30, 17.
- Gezegend is uw Naam, o God onzer vaderen: Gij, die
weer barmhartigheid toont, als uw toorn is bevredigd en in
dagen van lijden de zonden vergeeft aan hen die U aan-
roepen. Tob. 3, 13.
Van de hier gepubliceerde (en te publiceren) prenten zijn enkele ontworpen
door Maarten de Vos en gegraveerd door Jacobus de Weert. De meeste zijn
vermoedelijk het werk van de Antwerpse meester Hiëronyrnus Wierix (1 553-
1619) die ze ook drukte en uitgaf.Een reeks oorspronkelijke prenten wordt
bewaard in het Prentenkabinet van de Rijksuniversiteit te Leiden.

COQUILLES SAINT-JACQUES
De Fransen staan erom bekend dat ze in het internationale diplomatieke verkeer
als geen ander de belangen van de eigen natie kunnen presenteren, maar soms
gaan ze daarin toch wat ver. Parijs is dan ook op de vingers getikt door de wereld-
handelsorganisatie W O.
De schelpensoort Placopecten magellanicus, beter bekend onder de naam Coquilles
Saint-Jacques ofwel Sint-Jacobsschelp, behoort tot de meest populaire in de Franse
haute cuisine. Kwekers uit Peru, Chili, maar ook uit landen als IJsland en de VS,
ontdekten deze lucratieve markt en konden steeds meer schaaldieren slijten aan de
Fransen. Dit was de Franse kwekers een doorn in het oog. Een klacht in Parijs had
succes: de regering vaardigde een decreet uit waardoor alleen Franse schelpen nog
aanspraak mochten maken op de toevoeging Saint-Jacques.
Buitenlandse producenten dienden een klacht in bij de W O, want zij vonden dat hun
schelpen qua 'kleur, omvang, structuur, uiterlijk en gebruik' precies op de Franse
soortgenoten leken. Zij eisten dat ook coquilles Sait-Jacques mochten blijven heten.
Parijs, wetend dat het fout zat, wilde niet wachten op een bindende en voor hen
blamerende uitspraak van de W O. Voor de vorm werd er nog even onderhandeld,
maar inmiddels kunnen de Fransen ook genieten van Chileense coquilles Saint-
(Jacques.
O Sint-Jacobsvruchten met saffraansaus
Voor 4 personen: 8 verse Sint-Jacobsvruchten; 4 tomaten; 1 theelepel geconcen-
treerde tomatenpuree; 2 eetlepels olijfolie; bosje basilicum; peper en zout.
Voor de saus: 100 gram magere verse kaas; 2 eierdooiers; saffraan; peper en zout.
IPel de tomaten door ze in kokend water te dompelen en te laten schrikken onder de
koude kraan, verwijder de pitjes en snijd het vlees in kleine blokjes. Stoof ze in de
olijfolie, voeg de tomatenpuree toe en laat alles op een zacht vuurtje stoven tot het
vocht verdampt is. Snijd de basilicum in fijne reepjes en roer ze door de tomaten.
Kruid de Sint-Jacobsvruchten met peper en zout en snijd dikke nootjes eventueel
door. Doe wat olijfolie in een pannetje en bak daarin de Sint-Jacobsnoten aan één
kant; ze mogen half rauw blijven.
Zet in het midden van het bord een ring en vul die met de tomaten. Druk aan met
een lepeltje en verwijder de ring. Garneer de tomaten met wat basilicum. Schik de
Sint-Jacobsvruchten rond de tomaten.
Maak de saus. Doe 1 eetlepel water in een pannetje, voeg de eierdooiers toe en klop
ze luchtig op een zacht vuurtje. Voeg de verse kaas toe en klop alles schuimig zoals
een sabayon en kruid de saus met peper en zout en enkele draadjes saffraan. Giet
deze mousseline tussen de Sint-Jacobsvruchten.
Uit: tijdschrift Feelings, februari 1997.

DE ZIJWEGEN VAN DE CAMINO DE SANTIAGO
De echte pelgrim naar Santiago
de Compostela mag eigenlijk
nooit gehaast zijn.
De weg brengt immers, telkens
opnieuw, verrassingen
die nopen tot een oponthoud
of uitnodigen tot het maken
van een omweg. De zijwegen
van de camino, een paar
zijwegen slechts, zullen in
deze negende jaargang van
de Jacobsstaf onder de aandacht
worden gebracht. Op
de zijwegen bevinden zich
eerbiedwaardige plaatsen
met een lange historie en
omgeven door legenden die
de geschiedenis nog boeiender
maken. In wezen leiden
die zijpaden niet af van de
camino. Ze vullen hem integendeel
aan met de eigen
rijkdom die ze bieden.
En deze is niet gering.
Santiago de Peñalba
Kerkje van Santiago de Peñalba (foto Mireille Madou)

Vanaf het cruz de Ferro, in al zijn eenvoud een ontroerend monument, loopt de
camino de Santiago door de Bierzo. Een weinig voorbij Ruilelan buigt de weg naar
links, richting O Cebreiro, het groene Galicië tegemoet.
U El Bierzo
De Bierzo is gelegen in het uiterste westen van de provincie León en heeft als
hoofdplaatsen Ponferrada en Villafranca del Bierzo. De 1500 meter hoge heuvelrug
met het cruz de Ferro vormt de heel precieze grensovergang met de Maragateria,
het land van de Maragatos rond Astorga.
Geografisch en cultuurhistorisch gezien is de Bierzo een gebied met eigen kenmer-
ken. Het landschap is zeer gevarieerd, met bergen en bossen en doorsneden door
vele rivieren. Er zijn vruchtbare velden, wijngaarden en fruitbomen. De kersen van de
Bierzo zijn in heel Spanje bekend.
Naast de afwisselende natuurgezichten treft men er ook resten aan van de Romeinse
metaalindustrie, zoals bijvoorbeeld de smidse in Compludo, niet ver van El Acebo.
Zeer indrukwekkend zijn de oranje-rode grillige vormen van het door de mensen
gemaakte landschap van las Medulas.
Las Medulas (foto subirats casanovas, s.a. Valencia)
Dit thans verlaten gebied, een dertigtal kilometer ten zuidwesten van Ponferrada
gelegen, bezat gedurende de Romeinse overheersing de meest rendabele goudmij-
nen van het Iberische schiereiland. Meer dan de moeite waard om een omweg te
maken!
Maar de Bierzo was in het verleden ook nog het toneel van belangrijke gebeu-
rtenissen in het domein van het religieuze. Vanaf de 7de eeuw, de Visigotische

periode, waren er in de bergen diverse kernen van inlands monnikendom ontstaan.
Ooit woonden heilige kluizenaars in de vele grotten en vormden soms kleine leefge-
meenschappen die vooral in de loop van de 10de eeuw tot kloosters zouden evolue-
ren. Deze situatie is te vergelijkken met het ontstaan van het monastieke leven in de
streek van de Rioja, in dezelfde tijd. In Nájera en in San Millan de la Cogolla vorm-
den groepjes van eremieten ook de basis van latere kloosters.
In de Bierzo telde men meer dan twintig van die kloosters. De meeste zijn thans
verdwenen. In enkele gevallen is de kerk, of een gedeelte ervan, bewaard gebleven.
Het meest gaaf bewaarde kerkje, zonder twijfel het mooiste, is dat van Santiago de
Peñalba.
O Peña alba, de witte rots
Vanuit Ponferrada, voorbij de ruïnes van de tempeliersburcht, moet men de route
nemen naar het zuiden, richting San Clemente de Valdueza. Daar begint de weg te
versmallen en behoorlijk te stijgen, te midden van een nog ongerepte natuur. Op de
hoogste rotsen kan men de gemzen zien klimmen en springen.
Na ruim twintig kilometer loopt de weg dood in een klein dorp: Santiago de Peñalba
of Santiago van de witte rots. In de omringende bergen werd witte marmer gewonnen.
De eenvoudige huizen zijn gebouwd in de steen van de streek. Ze zijn voorzien
van houten balkons en afgedekt met grauwe leien. Het hele gebied rond Santiago de
Peñalba wordt aaangeduid als de valle del silencio, de vallei van de stilte. Aan deze
benaming ligt een legende ten grondslag. Ze houdt verband met de stichter van het
klooster, de heilige Genadio.
U San Genadio
Omstreeks het jaar 900 kende het kluizenaarsleven, dat vanaf de 7de eeuw in de
Bierzo bestond, een heropleving. Genadio was een van de eremieten die met twaalf
volgelingen zijn intrek had genomen in de grotten rond het huidige Peñalba. .
Een plaatselijke legende vertelt dat een riviertje zonder naam net onder de grot van
Genadio haastig voorbijstroomde. Door het voortdurende geruis van het water werd
de heilige man in zijn meditatie gestoord en in zijn gebed verstrooid. Hij beval het
riviertje wat stiller te zijn en prompt verdween het onder de grond om honderd meter
verder weer te voorschijn te komen. Daarop gaf Genadio aan het riviertje de naam
Silencio. De vallei van de stilte dankt aldus haar naam aan de rivier "stilte" of
Silencio.
Koning Alfons III, de Grote, van Asturië (866-910) riep Genadio uit de eenzaamheid
terug in 909 en stelde hem aan tot bisschop van Astorga. Zijn hart bleef in de bergen
van de Bierzo. Hij liet er het 7de-eeuwse klooster van San Pedro de Montes restaureren
en stichtte nieuwe kloosters, respectievelijk gewijd aan de heiligen Andreas en
Jacobus.

In 920 verliet Genadio zijn bisschopszetel om zich terug te trekken in het klooster dat
hij ter ere van sint Jacob had gesticht: Santiago de Peñalba. Hij stierf daar in 936.
U Santiago de Peñalba
Het feit dat de 10de-eeuwse kloosterkerk aan de apostel Jacobus gewijd werd
houdt geen verband met de op dit ogenblik beginnende bedevaarten naar het
Jacobusgraf in Galicië. In zijn keuze van de patroonschappen voor zijn kloosters
heeft Genadio zich hoogst waarschijnlijk laten leiden door de volgorde zoals men die
kent uit het credo van de apostelen: Petrus, Andreas, Jacobus. *
Na de kathedraal in Santiago de Compostela is Santiago de Peñalba wellicht de
oudste kerk in Spanje die aan de Apostel werd gewijd.
De kerk van Peñalba is thans de parochiekerk voor het handjevol inwoners van het
dorp dat rond het klooster was ontstaan. Van die kloostergebouwen is niets overeind
gebleven. Wanneer omstreeks 1194 abt Rodrigo stierf, stelde koning Alfons IX van
León het klooster met alle eigendommen onder de hoede van zijn persoonlijke vriend
en strijdgenoot Pedro Andrés, schatbewaarder van de kathedraal van Astorga. In
1205 werd deze man bisschop van Astorga en stierf in 1228. De titel "abt van Peñal-
ba" werd een waardigheid op papier, steeds toegekend aan een kanunnik van het
kapittel van Astorga. Aan deze titel was tevens een niet onaanzienlijk inkomen
verbonden.
De weinige monniken die rond 1200 nog in Peñalba woonden vonden een onderko-
men in het nabijgelegen klooster van San Pedro de Montes. Zo kende het klooster
van Santiago in de vallei van de stilte reeds in de middeleeuwen een roemloos einde.
De kerk bleef echter bewaard en dit meer dan 1000 jaar oude bouwwerk is een van
de meest waardevolle monumenten van de voor-romaanse kunst in Spanje.
U Het kerkgebouw
De kerk, vermoedelijk in 916 voltooid, is opgetrokken in de steen van de streek en
voorzioen van een leibedekking. Ze is zeer bescheiden van afmetingen: 18 meter
Ilang bij 5 meter breed. De plattegrond heeft de vorm van een Latijns kruis. Het gaat
Ihier echter niet om het klassieke type van een beuk met een dwarsschip of transept.
IDe dwarsarm van het kruis wordt in feite gevormd door twee recht afgesloten
zijkapellen die lager zijn dan het koor en de beuk. Men spreekt dan van een pseudo-
transept.
Een architecturale bijzonderheid is het dubbele koor: een aan de oostzijde en een
aan de westzijde. Beide halfrond afgesloten ruimten zijn met steen overwelfd. De
ttravee voor het oostkoor is afgedekt met een hoge koepel. De strenge, kubusvormige
constructie van het bouwvolume dat men buiten ziet, contrasteert op verrassende
wijze met de binnenruimte die door ronde boogvormen wordt gedomineerd. Om de
eenheid van een ononderbroken ruimte te behouden is de ingangsdeur niet in de
llengteas van de kerk gestoken. Ze bevindt zich aan de zuidkant.

Plattegrond en opstand van de kerk

Deur in de noordelijke muur (foto Koos
van der Wem
Schuin tegenover de hoofdingang is een kleinere
deur in de noordelijke muur aangebracht. Ze gaf
toegang tot het voormalige kloosterpand.
De zuidelijke ingangsdeur is bijzonder fraai. Ze
bestaat uit twee doorgetrokken bogen, in het
midden en op de zijkanten telkens opgevangen
door een marmeren zuil met gebeeldhouwd kapi-
teel. De kapitelen bestaan uit twee rijen van
gestileerde bladeren, onderaan samengehouden
door een rond de zuil gelegd koordmotief. De
dekplaten zijn drievoudig naar beneden toe afge-
schuind en op de moulures zijn op regelmatige
afstanden versierd met telkens drie, door de
drilboor gemaakte gaatjes.
De bogen boven de deur zijn van nauwkeurig
gehakte zandsteen. De stenen passen aldus
perfect op elkaar en de bogen contrasteren met
het overige metselwerk van de muur dat uitge-
voerd is in natuursteen. Verder zijn de bogen geaccentueerd door een driedubbele
sierlijst die overloopt in de alfiz. De alfiz is een al dan niet enkelvoudige moulure die
een boog of bogen in een rechthoek omvat. Deze uiterst eenvoudige vorm van
decoratie getuigt hier van een uiterste verfijning en een volmaakte beheersing van de
techniek van het steenhouwen. Het geheel getuigt tevens van een onfeilbare zin voor
proportie en harmonie.
Opvallend is wel dat het portaal geen deel uitmaakt van de constructieve elementen
van het gebouw. De ontlastingsboog die de ingang markeert en een dragende functie
vervult is veel hoger gemetseld (zie foto omslag). Dit liet de architect toe het portaal
puur decoratief te houden. Het is een meesterwerk geworden dat men terecht be-
schouwt als het mooiste portaaltje van heel Spanje.
IDe versiering van het kerkgebouw zelf is zeer sober gehouden. Benevens de drie
suilen aan het zuidelijk portaal bevinden zich in het interieur, aan de ingang van het
oostkoor eveneens twee zuilen die de doorgetrokken boog opvangen. Boven deze
boog is een alfiz, gelijk aan die van het zuidportaal. Behalve dan de kapitelen van de
zuilen aan de oost- en westabsis, is gebeeldhouwde decoratie nauwelijks aanwezig.
Tijdens de restauratiewerken van 1968 en volgende jaren ontdekte men resten van
wandschilderingen. Het bereft geometrische motieven - spitse driehoeken en een
band van eenvoudig vlechtwerk - geschilderd rond de omtrek van de bogen. De
gebruikte kleuren zijn zwart (of zeer donkerblauw?) en twee tinten van oker.
De strenge en sobere buitenkant van de kerk is versierd met een reeks kraagstenen
die het dak ondersteunen. Verschillende zijn nog origineel. Het zijn zogenaamde
schaafkrulconsoles die hun naam danken aan hun gegolfd profiel.

Interieur naar het Westen (foto Mireille Madou) Interieur naar het Oosten (foto Mireille Madou)
De zijkanten van die consoles zijn telkens gedecoreerd met gestileerde zesbladige
bloemen, ingeschreven in een cirkel, en het van de Visigoten overgenomen zonne-
rad. Alles is in heel licht reliëf uitgevoerd.
Tenslotte is er ook nog een fragment van een jaloezie bewaard in een raam langs de
noordkant.
Vooraleer in te gaan op de kunststijl waartoe de kerk van Santiago de Peñalba
behoort, zal eerst nog een woord gezegd worden over de (voormalige) kerkschat.
O De kerkschat
Bij testament schonk San Genadio aan Santiago de Peñalba een aantal liturgische
boeken, een kelk, een kroon, een zilveren altaarlezenaar, een lamp en een bronzen
klok. Niets van dit alles is bewaard gebleven.
Uit de tijd van Genadio is wel een verguld koperen kruis tot ons gekomen. Het werd
in 940 aan de kerk van Peñalba geschonken door koning Ramiro I1 van Asturië (930-
950). Deze vorst had een grote verering voor Genadio die zijn raadsman was. Na het
overlijden van de heilige ging hij diens graf bezoeken.
Het kruis meet 49 bij 49 centimeter en heeft het model van het beroemde cruz de los
angeles uit de camara santa te Oviedo **. Het kruis werd "om redenen van veilig-
heid" en zeer tot verdriet van de inwoners van het bergdorp, meegenomen naar
León. Het werd gerestaureerd, dat wil zeggen dat men de ontbrekende edelstenen

vervangen heeft door
gekleurd glas en aan
de dwarsarmen van
het kruis de letters
alfa en omega heeft
gehangen. Men kan
dit- kruis zien in het
provinciaal museum
van León, onderge-
bracht in een bijge-
bouw van het hotel
San Marcos, achter
de kerk.
Het Louvre in Parijs
bezit een 12de-eeuw-
Se kelk met pateen
die ooit toebehoorden
aan één van de laat-
ste abten van Peñal-
ba.
Verschillende heilige
abten, te beginnen bij San Genadio, waren begraven in het westelijk koor van de
k.erk. In de 16de eeuw werden alle gebeenten van deze heiligen ontvreemd op last
van de toenmalige hertogin van Alva. Daarmee wilde ze de reliekenschat verrijken
v'an een klooster dat onder haar bescherming stond. Een armreliek van Genadio
werd later aan de kerk van Peñalba teruggeschonken. Van een kerkschat is op
viandaag helemaal geen sprake meer.
O De kunststijl van de kerk van Peñalba
De kerk van Santiago de Peñalba is een juweel van de puurste mozarablsche stijl.
Reeds in de 17de eeuw erkenden historieschrijvers de zeer bijzondere artistieke
kwaliteiten van het monument en vonden het zeer de moeite waard om bezocht te
worden. Het duurde nog tot in 1931 vooraleer men de kerk toevoegde aan de lijst
van de geklasseerde nationale monumenten van Spanje. Intussen had de Spaanse
kunsthistoricus Manuel Gómez Moreno over de 10de-eeuwse kerken gepubliceerd. In
1919 gebruikte hij voor het eerst in dit verband de term "mozarabische kunst". Hierbij
wilde hij aangeven dat het ging om kunst die de christenen onder de Arabische
overheersing tot stand hadden gebracht. De definitie van Gómez Moreno is onjuist.
De meeste monumenten in de zogenaamde mozarabische stijl bevinden zich in het
Noorden en vaak in gebieden die nauwelijks of helemaal geen Moorse overheersing
hebben gekend. Recente studies laten zich veel meer genuanceerd uit over het feno-

meen. De benaming door Gómez Moreno geformuleerd werd gemakshalve overgeno-
men door de volgende generaties kunsthistorici.
De meest strikte bepaling van mozarabische kunst blijft evenwel: de kunst in het
koninkrijk Leon gedurende de 10de eeuw.
Deze omschrijving is zeer algemeen en biedt derhalve plaats voor een ruime
interpretatie van het begrip. De kenmerken van de mozarabische stijl zal men zonder
moeite herkennen in de kerk van Santiago de Peñalba. Voor de goede orde moet
echter eerst worden stilgestaan bij het woord "mozarabisch" en de herkomst ervan.
O Mozaraben en mozarabisch
Omdat men zich laat misleiden door het woordonderdeel "araben" en "arabisch"
hebben genoemde begrippen reeds veel misverstanden veroorzaakt. Wat betekenen
eigenlijk deze woorden?
Het Spaanse woord mozárabe komt van het Arabische al-musta-'rib en betekent:
gearabiseerd. Dit slaat concreet op de christene bevolking van het Iberische schierei-
land die, na de Moorse invallen en onder de Moorse bezetting, heel bewust haar
geloofsovertuiging trouw bleef. In het dagelijkse leven namen die christenen wel de
manier van wonen en van zich te kleden over van de Arabieren. Ze spraken zelf ook
Arabisch en dikwijls gebruikten ze Arabische lettertekens om Spaanse teksten te
schrijven. Deze christenen hebben zichzelf echter nooit mozárabes genoemd en
werden noch door andere christenen, noch door moslims met deze naam aangeduid.
In historische documenten duikt het woord mozárabe voor het eerst op in 1101. Het
komt voor in een wet, uitgevaardigd door koning Alfons VI van Castilië (1 072-1 109).
De vorst bedoelt hiermee concreet de christenen die toen leefden in Toledo, de stad
die hij in 1085 op de Moren heroverde.
In teksten uit de 12de eeuw kan het woord mozárabe de Arabisch sprekende
christenen in het algemeen aanduiden, ook al leefden ze niet meer in Arabische
gebieden.
Historici gebruiken tenslotte de benaming mozaraben wanneer ze het hebben over
christenen die uit Andalusië naar het Noorden (Asturië en de Rioja) vluchtten. Deze
emigratie gebeurde vooral in perioden waarin nieuwe, minder tolerante muzelmanse
dynastieën aan de macht kwamen. Voornamelijk in de 10de eeuw, maar ook nog in
het begin van de 12de eeuw deden dergelijke situaties zich voor. In de 10de eeuw
heette men de christenen uit het Zuiden bijzonder welkom. De herbevolking (repobla-
ción) van steden die tengevolge van de Moorse invallen in de 8ste eeuw verlaten
waren, was in het Noorden van Spanje volop aan de gang en werd door de vorsten
aangemoedigd.
Daar het begrip "mozarabisch" veel verschillende culturele aspecten in zich bevat en
daarnaast ook zeer complex is, wordt het tot op heden vaak verkeerd gebruikt. In
veel gevallen was het aanleiding tot en oorzaak van misverstanden en onjuiste
theorieën.

Binnen het bestek van deze bijdrage zal het nu vooral gaan over de kenmerken van
de mozarabische kunst, wel bepaald in Santiago de Peñalba. Een bespreking van
alle andere voortbrengselen van de mozarabische kunst wordt bewust achterwege
gelaten.
O Het mozarabisch in Santiago de Peñalba
Het meest opvallende in deze 10de-eeuwse bouwstijl is de doorgetrokken boog,
heel dikwijls abusievelijk hoefijzerboog genoemd.
Bij een doorgetrokken
boog wordt de halve
cirkel verlengd met
112, 315 of 415 van de
straal. De cirkel wordt
dus letterlijk doorgetrokken.
Een hoefijzervorm
daarentegen
wijkt enigszins af van
de zuiver geometrische
cirkelvorm. Naar
onder toe sluit hij zich
smaller en bovenaan
is de gemetselde
boog breder dan aan
de zijden ervan.
De doorgetrokken
bogen zijn niet van
Arabische oorsprong.
In de Visigotische
gebouwen, van vóór
de Moorse invallen
dus, kwamen ze reeds
voor. Dit wil niet zeggen
dat de Visigoten
deze bogen hebben
uitgevonden. Men
Ziuidportaal van de kerk (foto Mireille Madou)
heeft echter alle redenen
om te veronderstellen
dat de Arabieren de bouwtechnieken en bouwvormen die ze in Spanje
aantroffen overnamen en ze ook verder hebben ontwikkeld en geperfectioneerd.
Men zal ook bedenken dat de eerste generaties Moren behoorden tot de Noord-
Afrikaanse berberstammen. Door contacten met hun geloofsgenoten in het Oosten

hebben ze geleidelijk de Arabische cultuur tot de hunne gemaakt. Anderzijds heeft de
integratie in de cultuur van de toenmalige Spanje hen ook niet onberoerd gelaten.
Het land dat zij veroverd hadden was sterk geromaniseerd geweest en de germaan-
Se inbreng door de Msigoten had eveneens al ruim zijn sporen nagelaten. De
discussie over dit alles is, begrijpelijkerwijze, nog lang niet gesloten.
Naast de typische bogen, een constante in de mozarabische architectuur, geldt nog
de alfiz als bijzonder kenmerk. De oudste voorbeelden van deze uitspringende rand,
die de boog in een strakke rechthoek vat, komen voor in de Asturische monumenten
in Oviedo en omgeving.
Over de kraagstenen werd hierboven reeds het nodige gezegd. Ten overvloede zij
hier nogmaals gewezen op de Visigotische oorsprong van hun vorm. Hun decoratieve
motieven komen evenwel ook voor in de Frankisch-Germaanse wereld.
De gebruikte marmeren zuilen zijn alle monolieten, dit wil zeggen dat ze uit één blok
marmer zijn gemaakt. De bladkapitelen hebben de korintische kapitelen als verre
inspiratiebron. Het koordmotief tussen kapiteel en zuil aangebracht is in de traditie
van de visigotische en Asturische voorbeelden.
Zoals men kon zien is er weinig Arabisch aan de mozarabische kunst, waarvan de
benaming artificieel is en enigszins misleidend. De elementen uit de eigen inlandse
cultuur blijven dominerend aanwezig. Het nieuwe dat deze 10de-eeuwse kunst in het
koninkrijk León brengt is misschien de originaliteit in het maken van combinaties.
Men kan uiteraard niet uitsluiten dat met de Arabieren een verfijning in de smaak is
ontstaan, een toenemende zin voor het puur esthetische. Ongetwijfeld is door de
Arabische inbreng ook het technisch kunnen vervolmaakt.
De frele elegantie van het zuidportaaltje van Santiago de Peñalba getuigt in elk geval
van een groot gevoel voor schoonheid. Bovendien was de kunstenaar die dit maakte
voldoende technisch onderlegd om zijn ideaal in de materie te vereeuwigen.
De valle del Silencio is omwille van Santiago en omwille van zijn kerkje in Peñalba
een stukje weg dat men zonder spijt heen en terug zal afleggen.
* Zie de Jacobsstaf, 25, 1995, p. 25-27.
**Zie de Jacobsstaf, 14, 1992, p.48-49.

GENOOTSCHAP VAN SINT JACOB
U Van de voorzitter
Sommige mensen hebben mij gevraagd waarom ik niet een dringerder beroep heb
gedaan op de leden voor het vervullen van nieuwe bestuursfuncties. U weet wel, in
de laatste ledenvergadering zijn twee bestuursleden afgetreden zonder dat er al
nieuwe gekozen konden worden. Het bestuur moet toch door kunnen gaan ondanks
de altijd grote voorjaarsdrukte. Vooral Nico Zijp is er nu erg druk mee bezig.
Gelukkig hebben we uit de resultaten van de enquete van vorig jaar een aantal zeer
geschikte kandidaten gehaald. Dat wil zeggen, mensen die bereid zijn een deel van
hun vrije tijd in het belang van het genootschap te gebruiken. Zij gaan nu een poosje
met het bestuur meedraaien om te kijken of het wederzijds bevalt. Als dat zo is zullen
wij ze aan de ledenvergadering, u dus, voordragen ter verkiezing. Er zijn nu twee
vacatures en volgend jaar zijn er opnieuw twee. Statutair moet er ieder jaar een
derde van het bestuur aftreden. Tevens is men slechts één keer herkiesbaar.
Nu Hans Gigengack afgetreden is als penningmeester en bestuurssecretaris, is het
moment aangebroken om de taken binnen het bestuur te herverdelen. Het is belang-
rijk dat niet alleen het werk gedaan wordt, maar ook dat bestuursleden het werk doen
dat hun ligt en dat het een beetje redelijk verdeeld is qua hoeveelheid.
Sinds de bijeenkomst in Den Bosch, hebben we meegelopen met de regio Friesland.
De laatste etappe van het Friese Jacobuspad (van Novgorod tot Stavoren) is op 3
mei afgelegd. Met veel elan is bij het beeld van het Vrouwtje van Stavoren en onder
de bezielende leiding van Jan van der Wal het lied gezongen van de hooghartige
weduwe. Het was fantastisch weer en een genoegen om over de Friese dijken te
lopen. Van de drie talen die Friesland rijk is, Fries, Nederlands en Duits, konden we
{er twee horen tijdens de wandeling en de derde 's avonds op de camping in Molkwe-
irum.
Het was bovendien een goede voorbereiding voor onze vakantie op weg naar
Compostela vanaf Arles. De rugzak, de tent en het brandertje zijn uitgetest en
werken. Ik ben dus tot 22 juni weg. Tot slot de vraag of u Hans Gigengack niet meer
wilt bellen, maar één van de andere bestuursleden.
Ilk wens jullie een goede zomer en een behouden terugreis
Katrina van den Berg
(033)465 06 23

GENOOTSCHAP VAN SINT JACOB
O Verslag van de voorjaarsvergadering 1997
Op 22 maart 1997 komen we niet, zoals velen verwachtten bijeen in het %Jan-
scollege, maar in het ruime nieuwe gebouw van de Hogeschool in 's-Hertogens-
bosch. Vanwege werkzaamheden van de NS kunnen velen niet op tijd aanwezig zijn,
zodat we iets later beginnen.
De voorzitster heet iedereen welkom, waarna een minuut stilte in acht wordt geno-
men voor de leden welke het afgelopen jaar zijn overleden. Daarna komt het middag-
programma aan de orde. In tegenstelling tot hetgeen we gewend zijn, wordt de
lunchpauze iets verkort, maar is er meer tijd uitgetrokken voor de "workshops".
Er wordt uitgelegd wat de nieuwe werkgroep Spiritualiteit inhoudt. En ook het vorige
keer zeer geslaagde experiment Maatjes Gezocht zal worden voortgezet. Tevens is
er een ruimte beschikbaar voor die nieuwe leden, die vandaag voor het eerst een
vergadering bijwonen, zodat zij zich niet verloren zullen voelen.
Omdat ons genootschap het afgelopen jaar met ruim 300 leden gegroeid is tot 1800
en niet iedereen elkaar meer kent volgt nu het voorstellen van de bestuursleden en
wordt aan de regiocontactpersonen gevraagd even te gaan staan.
De najaarsvergadering zal gehouden worden op 8 november 1997 en zal door de
regio Oost Nederland worden verzorgd.
Daarna krijgt de secretaris/penningmeester het woord. Er hebben zich 106 leden
voor deze vergadering afgemeld, waaronder o.a. oud-voorzitter Koen Dircksens,
bestuurslid Els van Helmond en Broeder Jan van Kempen. 162 mensen hebben bij
hun aanmelding ook een lunch besteld, maar intussen is dit zonder inschrijving
opgelopen tot 220. Dit wordt een steeds terugkerend fenomeen. Gelukkig kan de
Hogeschool hierin voorzien.
Er wordt gememoreert dat 232 leden hun lidmaatschap niet betaald hebben. Indien
zij dit niet voor eind april doen, zullen de namen uit het bestand verwijderd worden.
Ook hebben 63 leden een bestelling gedaan, maar nog niet betaald. Nogmaals wordt
er op geattendeerd dat bestellingen niet eerder verzonden worden, dan nadat het
lidmaatschapgeld en de bestellingsbetaling zijn ontvangen.
Het jaarverslag van de secretaris wordt zonder vragen goedgekeurd. Bij het jaarver-
slag van de penningmeester komt aan de orde dat er nog een rekening van de SDU
openstaat. Ook hebben we opnieuw pelgrimspassen moeten bestellen. Tevens zijn er
nieuwe dubbele kaarten met Jacobusafbeeldingen gedrukt.

- ~~~~~
GENOOTSCHAP VAN SINT JACOB
Daarna wordt het verslag van de kascommissie voorgelezen en de penningmeester
gedechargeerd voor zijn beleid. De heer Poppel uit Gouda zal ter vervanging van de
heer Vogelsang naast de heer Broere uit Den Haag plaats nemen in de kascommis-
sie. Bij de behandeling van de begroting voor 1998 worden vragen g&teld over de
toename van de vergaderkosten. Deze houdt verband met de toename van het
ledenaantal omdat grotere vergaderlokaties ook navenant duurder zijn. Over de post
voor de bibliotheek zijn we nog in overleg wat aangeschaft zal gaan worden.
Bij de bestuurssamenstelling komt aan de orde dat Hans Gigengack secretarislpen-
ningmeester en Els van Helmond statutair niet meer herkiesbaar zijn en dus aftreden.
Omdat niemand zich schriftelijk heeft aangemeld voor een bestuursfunctie, zal het
bestuur bij de ingevulde enqueteformulieren nagaan, wie geinteresseerd zijn in
dergelijke aktiviteiten binnen het genootschap. In de najaarsvergadering komen wij
daar op terug. Uiteraard worden de aftredende bestuursleden hartelijk bedankt voor
hun vele werkzaamheden.
Veel komt aan de orde bij de rondvraag. O.a. het ANWB-Pelgrimspad van Amster-
dam naar Den Bosch en de verlenging van Visé naar Namen en verder. Verder de
relevantie van de informatie op Internet waarop het bestuur geen invloed kan
uitoefenen.. Ook wordt gevraagd of de boekenlijst in De Jacobsstaf afgedrukt kan
\worden. Gezien de lengte is dit niet te doen, uitsluitend kunnen eventueel aanwin-
stenlijsten gepubliceerd worden. De totale lijst is wel in Het Winkeltje te koop.
Enige discussie ontstaat of jongeren tegen een gereduceerd tarief lid kunnen worden
dan wel of één pelgrimspas voldoende is als met een jongerengroep gepelgrimeerd
gaat worden. Ook wordt gevraagd naar de mogelijkheid een refugio de bemannen.
Vanuit Spanje hebben we echter bericht dat ze het zelf afkunnen.
Het middagprogramma loopt anders dan voorzien. Er moet uitgeweken worden naar
een kleinere zaal, omdat het Atrium niet verduisterd kan worden. Zodoende houdt
Mireille Madou tweemaal haar "causerietje" over Le Puy, wat ze zoals gewoonlijk met
werve doet. De pelgrimsparade wordt gevolgd door een geanimeerd Café St. Jacques
en zo besluiten we weer een geslaagde dag.
Hanny Pouderoyen

REG IO'S
GENOOTSCHAP VAN SINT JACOB
O REGIO AMSTERDAM
Contactpersoon: Janna Matthijsen, Geerdinkhof 35, 1103 PP Amsterdam,
(020)699 61 73
Paul Roosendaal, Borgerstraat 58, 1053 PV Amsterdam,
= (020)683 48 56
Wij hebben 5 april een geslaagde tocht gemaakt. Er was een enthousiaste groep
lopers, die zich door het slechte weer niet van een gezellige wandeltocht lieten
afhouden.
De volgende bijeenkomst is vrijdag 11 oktober in buurthuis 'De Reiger'. Er worden
nog uitnodigingen gestuurd.
O REGIO NOORD-HOLLAND BOVEN HET IJ
Contactpersoon: Jan Louter, Dorpsstraat 65, 1689 ER Zwaag,
ir (0229)236 512
Op zaterdag 12 april kwam de regio bijeen. Van de 44 aanwezigen namen er 19
voor het eerst als nieuw lid of introducé deel aan de bijeenkomst.
De bijeenkomst werd gehouden in conferentiezaal "De Kapel" van het voormalige
vormingscentrum "Dijk & Duin" te Hoorn. Deze kapel heeft nog mooie gebrandschil-
derde ramen met onder meer voorstellingen van de schepping en het pinkstergebeu-
ren. Ze zijn gemaakt door Cor van Geleuken, een glazenier uit Limburg.
De ruimte was net groot genoeg om het aantal deelnemers te herbergen. Na afloop
werd opgemerkt dat het een intieme ruimte was, geschikt voor het thema van deze
dag: kennismaking.
De regiocontactpersoon, Jan Louter, had aan de hand van de ledenlijsten van de
regio ontdekt dat het aantal leden in het laatste jaar gestegen was van 101 tot 150,
terwijl er zich in dat jaar slechts 9 leden hadden afgemeld, een spectaculaire groei
dus.
De bijeenkomst stond geheel in het teken van de kennismaking met elkaar. Gezien
het aantal nieuwe leden was dit een goede greep. leder van de aanwezigen vertelde
kort of langer iets over zichzelf in verband met de pelgrimage naar Santiago de
Compostela. Twee dingen kwamen daarbij duidelijk naar voren. Het verhaal van ieder
roept bij anderen herkenning op. Maar tegelijkertijd bleek dat ieder de tocht op een
volstrekt eigen wijze heeft ervaren. Ieders verhaal is uniek.

GENOOTSCHAP VAN SINT JACOB
Dit kwam vooral naar voren op het vlak van de religieuze aspecten van de pelgrima-
ge. leder had wat dat betreft zijn eigen unieke ervaringen. Dit onderwerp voerde tot
een interessante gedachtenwisseling. Maar dan blijkt de tijd te kort om het goed uit
te werken. Misschien een volgende keer. De kennismaking die de gehele ochtend
duurde werd gewaardeerd. Iemand drukte het zo uit: "na deze dag voel ik me lid van
de club". Velen herkenden zich in deze opmerking.
Met enkele toepasselijke gedichten nam Jan Louter namens de regio afscheid van de
leden die dit voorjaar van huis uit of van elders vertrekken naar Santiago. Een van
de aanwezigen had schelpen voor hen meegebracht.
Na de lunch maakten we een wandeling rond Hoorn, waarin een deel van het
Zuiderzeepad was opgenomen.
Tijdens de pauzes in het ochtendprogramma en de wandeling maakten de deelne-
mers volop gebruik van de gelegenheid om elkaar nader te leren kennen en ideeen
uit te wisselen.
De volgende bijeenkomst zal plaats vinden op zaterdag 27 september 1997 op
Wieringen, waar wij bijeen komen in het prachtige gerestaureerde romaanse kerkje
van Oosterland. Leden in de regio ontvangen een uitnodiging en programma.
O REGIO BOLLENSTREEK - RIJNLAND
Contactpersoon: C.G. van Tongeren, Rijnsburgerweg 4lF4, 2215 RA Voor-
hout, = (0252)231 147
O REGIO DEN HAAG
Contactpersoon: Cees Rooijackers, Wagenstraat 85 H, 2512 AS Den Haag
= (070)360 24 42
O REGIO ROTTERDAM
Contactpersoon: Emiliano Ruiz, Rondolaan 119 A, 3089 PR Rotterdam
O REGIO UTRECHT-ZUID/RIVIERENGEBIED
Contactpersoon: Janneke Mulder en Stephan van Meulebrouck
E. Zoudenbalchstraat 33, 3552 AK Utrecht, =(030)244 55 07
O REGIO MIDDEN NEDERLAND
Contactpersoon: Hanny Pouderoyen, Fazantenkamp 576,
3607 DG Maarssenbroek, = (0346)569 133

GENOOTSCHAP VAN SINT JACOB
Een wandeling op het Pelgrimspad "een pad voor velen". Zo luidde het begin van
de informatie, welke toegezonden was aan de deelnemers van het wandelweekend
op 112 maart jl. Het voorstel om een weekend samen te lopen was door 26 leden uit
de diverse regios enthousiast ontvangen. Op zaterdagmorgen verzamelden wij ons
voor ingang van het station 's-Hertogenbosch. Voor degenen die elkaar nog niet
kenden was een blik op de wandelschoenen en de rugzak al genoeg. Anderen
begroetten elkaar hartelijk en pakten zo de draad na het weerzien weer op. We
wandelden door de binnenstad naar de Sint-Jacob, waar helaas als gevolg van ziekte
de heer Frans Jansen verhinderd bleek maar voor vervanging had gezorgd. Dat het
pelgrimspad aktueel is, bleek uit de ontmoeting met een pelgrim op weg naar
Santiago, waarmee meteen gesprekken werden gevoerd. In een cafe tegenover de
St.Jan dronken we koffie alvorens aan de tocht te beginnen. Heerlijk door de zon
beschenen lopen we langs de Dommel en komen we langs de ingang van het
Nationaal Monument Vught. AI keuvelend raken wij een aantal medelopers kwijt,
maar in het pannenkoekenrestaurant Belveren in Haaren is de ploeg weer compleet.
Het was de laatste stop voor Oisterwijk. Na het diner in het vakantiehotel De Water-
put verlieten diegenen die slechts de zaterdag meeliepen ons. De overigen hadden
nog een voortreffelijke avond. Han Jaspers en Hajo Kraamer hadden voor de "natte"
mens gezorgd in Natuurvriendenhuis Morgenrood waar we overnacht hebben. Nadat
de groep met nog iemand versterkt is, wees de beheerder van Morgenrood ons de
achteruitgang van het terrein. Het koste enige moeite vanuit het natuurgebied
Kampina op het pelgrimspad terug te komen. We genoten van de rust en de mooie
natuur om ons heen in de Oisterwijkse Bossen en Vennen. Het boerenland met zijn
her en der verspreide boerderijen omzoomd met akkerlanden gaven steeds weer
verrassende vergezichten. Helaas liet deze dag de zon zich minder zien en stond er
een venijnige tegenwind. Na in Spoordonk geluncht te hebben bezochten we de
Kapel De Heilige Eik. Deze schitterende kapel ligt in het bos en is een bezoek zeker
waard. Doordat het een klein beetje was gaan regenen kwamen we een uur eerder
dan gepland in Middelbeers. In een typisch Brabants dorpscafe hebben we wat
gedronken, voordat we op de bus naar Tilburg stapten. Eenmaal in de bus zag het
grijs van de regen. Zou Jacobus gedacht hebben: "het is nu wel mooi geweest?". In
ieder geval is de uitstekende sfeer aanleiding om volgend voorjaar het pad te
vervolgen.
0 REGIO BREDA
Contactpersoon: vacature

GENOOTSCHAP VAN SINT JAC06
REGIO HART VAN BRABANT
Contactpersoon: Mw. E.C.C.M. van Helmond-van Berkel, 'Leyenhorst',
Gemullenhoekenweg 14C, 5062 CD Oisterwijk,
(013)521 65 82
REGIO 'S-HERTOGENBOSCH
Contactpersoon: Anneke & Wim Bettonvil, Antoon der Kinderenlaan 8,
5212 AA Den Bosch, n (073)613 52 15
'n Vijftigtal regioleden en enige gasten bezochten de regiobijeenkomst op zondag
23 maart 1997. Dr. Frans Jansen, lid van ons genootschap en kenner van de Sint-
Jacobkerk en haar geschiedenis, gaf een historisch overzicht van de Jacobsparochie
en diverse bedehuizen vanaf 11430 tot heden. Daarna volgde een rondwandeling met
toelichting door de recent fraai gerstaureerde kerk, sinds de restauratie wederom
vertrekpunt voor vele Santiagopelgrims.
Inmiddels had Wim Dodemont, veelvuldig Santiagofietspelgrim, de apparatuur
opgesteld voor een afwisselende reportage van zijn fietstocht in 1996. Een gevarieer-
de reeks dia's van landschappen, kerken, bloemen en mensen hield de toeschou-
wers in de ban. Tot Wim's en onze spijt eindigde de reportage op O Cebreiro, waar
zijn camera op statief door een val defect raakte. De pelgrimage werd wel voltooid.
Tot veler verrassing kondigde hij aan zijn 6" pelgrimspas te hebben ontvangen voor
opnieuw een tocht naar Jacobus'graf dit jaar.
Tussen de bedrijven door was er een geanimeerde uitwisseling van informatie en
ervaringen. Wij hopen u allen en speciaal de 1997-pelgrims op de najaarsregiobijeen-
komst terug te zien.
@ REGIO EINDHOVEN - HELMOND
Contactpersoon: Jac. A. van Hooren, Dardanuspad 17,
5631 KE Eindhoven, = (040)243 07 76
Bart Leemrijse, Pasteurlaan 57, 5644 JB Eindhoven,
= (O4O)2 11 94 12
REGIO LIMBURG
Contactpersoon: Herman Hecker, Hertenerweg 18, 6049 AA Herten,
=(0475)334 965
Op zaterdag 8 maart, herrees in Roermond het regio-contact Limburg. Onze regio
telt momenteel 140 leden, die allen een uitnodiging ontvingen voor deze contactdag.

GENOOTSCHAP VAN SINT JACOB
Door 88 leden werd positief gereageerd, slechts 3 leden hadden geen behoefte aan
regio-contact.
Om 11 uur kon de contactpersoonn 63 enthousiaste Santiago-fans en de voorzitter
van de Middenlimburgse Stichting Pelgrimswegen naar Sint Jacob, Louis Scheepers,
welkom heten. Er kwam direct volop steun uit de vergadering om deze dag tot een
succes te maken en tevens werd er directe hulp aangeboden om ook in de toekomst
deze contacten te organiseren.
Jan Beerens vertelde op vlotte wijze over de ervaringen van hem en zijn vrouw als
hospitaleros van de refugio in Castrojeriz gedurende de maand mei van het afgelopen
jaar. Tijdens de vergadering werd door de voorzitter gepeild, wie er, wanneer en
hoe op weg ging naar Santiago de Compostella. Er melden zich 11 voetpelgrims en
13 fietspelgrims, de meesten zullen in het voorjaar vertrekken.
Veel te gauw was het tijd voor de lunch die door Jet Jordens en haar assistentes
werd geserveerd. Door hun zorgen was alles in onze vergaderruimte tot in de puntjes
geregeld.
Na de lunch was het een vanzelfsprekende zaak, dat de ervaren Santiago-gangers in
twee subgroepen de vertrekkende pelgrims met raad en waardevolle tips terzijde
stonden. Dit half uurtje kreeg een uitloop, zodat de dia-presentatie later begon. Het
werd voor een deel van de groep het oproepen van heimwee naar de camino, voor
het andere deel een waarschuwing dat niet alles van een leien dakje loopt.
Voor de pelgrimsparade hadden zich vier leden gemeld. De heer L. Kusters uit
Landgraaf vertelde over de ondervonden gastvrijheid bij Vitorio in Hontanas.
De heer M. Muls uit Margaten, ernstig ziek geworden tijdens zijn voettocht, verhaalde
van zijn wonderbaarlijke genezing door toedoen van de pastoor van Ponferrada. Hij
vermelde tevens dat hij tijdens zijn pelgrimage had ontdekt, dat er in de Montes de
Occa ook nu nog wolven leven.
De heer Th. Bussink uit Herten, ervaren caminoloper en goed bekend met het
Spaanse land en volk, hield de pelgrims duidelijk voor hoe zich in Spanje te gedragen
en zich vooral aan te passen aan 's lands gebruiken en gewoonten.
De heer W. Houben uit Maastricht besloot de parade met een ingetogen kijk op de
spiritueke achtergronden van de camino.
Tevreden en zeer voldaan kon de voorzitter deze dag afsluiten. Eén minpunt kan niet
onvermeld blijven: zeven leden die zich aangemeld hadden, ook voor de lunch,
kwamen niet opdagen, zodat de contactpersoon zeven onbetaalde lunches in de
maag gesplitst kreeg.
Volgende regio-contactdag op zaterdag 4 oktober op dezelfde locatie.
Herman Hecker

GENOOTSCHAP VAN SINT JACOB
REGIO NIJMEGEN - ARNHEM
Contactpersoon: Ted van Gaalen, Krekelstraat 19, 6533 RB Nijmegen,
= (024)356 50 43
REGIO OOST NEDERLAND
Contactpersoon: G. Westgeest, Ganzenmarkt 22, 7631 EN Ootmarsum,
= (0541)293 351
REGIO FRIESLAND
Contactpersoon: Siep Zeinstra, Mr. !?J. Troelstraweg 42,
8917 CN Leeuwarden, w (O58)212 91 98
Jacobus Minor en het Vrouwtje van Stavoren.
In 1991 startte de regio Friesland de eerste etappe van het Friese deel van het
oude pelgrimspad van Dantzig naar Santiago de Compostela. Op 3 mei 1997 - de
feestdag van Jacobus de Mindere - werd het'laatste stuk afgelegd: Oudemirdum-
Stavoren, zo'n 15 km.
Jan van der Wal, pastoor van Bolsward, doceerde onderweg rijkelijk over cultuur en
geschiedenis van Gaasterland. Over boerderijen en kerkhoven, over kloosters en
pelgrimsoorden, over het strijdtoneel van Hollanders en Friezen in 1345. Aan dit
laatste herinnert de bekende overwinningssteen van de Friezen met de tekst: 'Leaver
dea as slaef' (liever dood dan slaaf).
Het eindpunt van de tocht was geen Jacobus-Heiligdom, maar het standbeeldje van
het Vrouwtje van Stavoren. Gezeten aan haar voeten werd door 22 'pelgrims' - onder
ruime belangstelling van de toeristen - in 14 coupletten de ballade gezongen over dit
vrouwtje. Door haar hooghartigheid werd zij van extreme rijkdom tot kale armoede
gebracht.
Een mooie wandeldag - zeker voor de zes mensen die vanaf 1991 hebben meegelo-
pen - werd daarna profaan beëindigd in de herberg 'Het Vrouwtje van Stavoren".
Ben van der Vegt
REGIO GRONINGEN - DRENTE
Contactpersoon: Thom Oosterhof, Mozartstraat 31, 9722 EB Groningen,
= (050)525 51 44
'Na de beslissing genomen te hebben: ik ga! Na weken van voorbereiding
eindelijk vertrokken vanuit je woonplaats Leek (Gr) met een tocht van 2700 km. in
,het vooruitzicht. Uitgeleide gedaan door je echtgenote die de eerste 30 km. met je

GENOOTSCHAP VAN SINT JACOB
meeloopt. Om in Staphorst voor 'gek' te worden verklaard en dan op zondagmorgen
in het bos bij Hoog-Buurlo de vogels de openingszang van de zondagmorgen horen
zingen tussen de beukenhouten pilaren van deze natuurlijke kathedraal. Ja, dat zijn
ervaringen met al die andere belevenissen die je onderweg meemaakt'.
Zomaar een minieme weergave uit de vele reisverslagen die Arnold van de Wolff
naar familie en kennissen toezond vanuit zijn rsutplaatsen op zijn voettocht naar
Santiago de Compostela.
Van deze pelgrimage maakt hij ons deelgenoot op de eerste regio-bijeenkomst van
dit jaar. Gehouden te Haren op woensdagavond 19 februari 1997, die geopend werd
met de tekst 'Pelgrimeren is bidden met je voeten'. Na de gebruikelijke ontvangst
werd aan een ieder de gelegenheid gegeven te vertellen in welk stadium haarlzijn
tocht naar Santiago zich bevindt.
Daarna nam Arnold ons mee op zijn tocht aan de hand van dia's en een enthousiast
verhaal. Het vertrek uit Leek was op 1 juli. In Malden besloot onze pelgrim een iets
makkelijker oplossing toe te passen voor wat betreft zijn bagage. Bij de plaatselijke
rijwielhadelaar schafte hij zich een eenvoudig fietsaanhangertje aan waarvan de
koppeling werd vervangen door een handvat. Wel zo makkelijk.
We zijn inmiddles in de Ardennen en aan het thuisfront laat hij weten: [...]tot op
heden gaat het naar wens en als het zo doorgaat zal het hopelijk wel lukken om de
'zee tussen zeggen en doen' over te steken[...]. Gevaar voor wilde dieren is verdwenen
doch een ander gevaar komt er voor in de plaats. Het moderne wilde dier: de
automobilist.
Op 31 juli wordt Vézelay bereikt en na een aantal rustdagen wordt de volgende grote
sprong gemaakt naar Sint-Jean-Pied-de-Port. We zien waarnemingen en horen
belevenissen. Op 1 september loopt Arnold St. Jean binnen. Van hieruit wordt de
camino gevolgd langs de bekende steden om op vrijdagmorgen 27 september samen
met zijn vrouw (uit Leek overgekomen) vanuit Monto del Gozo te vertrekken voor de
laatste vijf kilometer naar Santiago de Compostela.
Op deze dag ontvangt Arnold zijn Compostela en in de pelgrimsmis van 12 uur mag
hij de voorbeden doen, ofschoon Don Jaime weet dat hij niet rooms-katholiek is.
Uiteraard volgt er nog een (gratis)maaltijd in Los Reyos Catolicos, het oude pelgrimshospitaal,
thans in gebruik als Parador. Pelgrims mogen hier op vertoon van hun
Compostela eten, maximaal 12 personen per dag. Hiermede wordt de laatste dia
vertoond van een bijna drie maanden durende voettocht uit iemands leven.
Tijdens de pauze was er een optreden van de muziekgroep 'Deos Cantando'
(zingende vingers). Er werden enkele Spaanse en Zuid-Amerikaanse liederen ten
gehore gebracht door één onzer leden, Marietta Rust. Gepassioneerd en emotioneel
werden de liederen door haar gezongen, ondersteund door één van haar begeleiders

GENOOTSCHAP VAN SINT JACOB
die tevens de vioolpartij op de gitaar vertolkte. Voor een eventueel optreden in uw
regio Marietta Rust = (050)313 06 52.
. Thom Oosterhof
O Fotowedstn~d
De Asociación de Amigos del Camino de Santiago in Navarra organiseert een
fotwedstrijd. Het thema is de camino de Santiago, vanaf Dancharinea, Saint-Jean-
Pied-de-Port en de Somport tot aan Santiago de Compostela.
De ingestuurde foto's mogen in zwart-wit of in kleur zijn.
Ze mogen niet eerder gepubliceerd zijn en mogen evenmin bekroond geweest zijn ter
gelegenheid van andere prijskampen.
Het opgelegde formaat is 30 x 40 cm.
De foto's moeten geplakt zijn op eenvoudig karton van 40 x 50 cm. Alle foto's
moeten gepresenteerd worden onder eenzelfde thema of leit-motiv, aangegeven op
de rugzijde, met de vermelding of de auteur ai dan niet behoort tot het Genootschap
van Navarra.
Onder gesloten omslag, voorzien van hetzelfde leit-motiv als op de rugzijde van de
foto's, moeten alle persoonlijke gegevens van de auteur (naam, adres, enzovoort)
worden meegestuurd. Deze omslag moet ook de juiste titel(s) van de ingestuurde
foto('s) bevatten en de plaats waar de foto werd genomen.
Sluitingsdatum: 15 OKTOBER 1997. Op deze dag moeten alle inzendingen binnen
zijn op het volgende adres:
Asociación de Amigos del Camino de Santiago en Navarra
Apartado de Correos 4020
31 080 PAMPLONA (España)
De foto's moeten worden verstuurd in een voldoende gefrankeerde omslag.
De jury zal bestaan uit beroepsfotografen uit Navarra en uit experten in de kennis
van de camino. Drie prijzen worden uitgeloofd:
1. 40.000 pesetas
2. 25.000 pesetas
3. 10.000 pesetas
Voor de leden van het Navarrees genootschap zijn afzonderlijke prijzen voorzien.
Aan geen enkele auteur kunnen twee prijzen toegekend worden.

GENOOTSCHAP VAN SINT JACOB
De geselecteerde foto's zullen tentoongesteld worden in Pamplona en elders in
Navarra. Na de tentoonstelling zullen de foto's in hun originele verpakking aan de
eigenaars worden teruggestuurd.
De bekroonde foto's worden eigendom van het Genootschap in Pamplona, met
inachtneming van de auteursrechten bij eventuele publicatie.
Verdere inlichtingen op bovengenoemd adres en onder telefoon: 00-34-48-25.50.59
O Verhoging abonnementsgeld Peregrino
De uitgever van het ons welbekende tijdschrift heeft onlangs moeten besluiten om
het abonnementsgeld per medio 1997 te moeten verhogen van 2700 naar 2900
pesetas. Nog afgezien van het feit dat deze prijsverhoging plaats vindt terwijl 1997 al
aardig gevorderd is en velen onder u al hebben betaald, is het een probleem dat
vanuit Spanje maar tegelijk de nieuwe abonnementsgelden zijn gepubliceerd in
Belgische franken en Nederlandse guldens, om precies te zijn BEF 710 en f 37,OO.
Deze bedragen zijn een beetje met de losse pols uit de Spaanse computer gerold,
maar het is voor mij onmogelijk om daarmede de verhoogde abonnementsgelden
naar Spanje over te maken.
Om puur kostendekkend de 2900 pesetas naar Spanje door te sluizen moet het
abonnementsgeld voor Belgie en Nederland worden bepaald op BEF 760 respectie-
velijk f 39,OO. Dit gezien de niet kinderachtige bank- en portokosten. Voor één
simpele transfer naar Spanje werd onlangs 835 franken in rekening gebracht.
Indien u het abonnement op Peregrino wenst te handhaven en dat wilt u zeker en
vast omdat het blad ons dierbaar is, verzoek ik u voortaan de nieuwe bedragen in
franken of guldens over te maken op de welbekende bankrekening in Belgie danwel
de postrekening in Nederland.
Ik ben het met u eens, het wordt hoog tijd voor de Euro!
We hebben contact opgenomen met de Spaanse uitgever en hopelijk komt er in de
eerstvolgende editie van Peregrino een rectificatie.
Ik vertrouw erop dat u begrip heeft voor deze situatie.
Marinus Van Aalst
Houdeng-Goegnies (B)

AGENDA
GENOOTSCHAP VAN SINT JACOB
25 september Bijeenkomst van de werkgroep spiritualiteit te Amersfoort.
Aanvang 15 uur.
27 september Regio-bijeenkomst regio Noord-Holland boven het IJ.
Oosterland op Wieringen
4 oktober Regio-bijeenkomst regio Limburg, Roermond.
11 oktober Regio-bijeenkomst regio Amsterdam.
11 oktober Regio-bijeenkomst regio Bollenstreek - Rijnland,
Voorhout.
15 oktober Sluitingsdatum fotowedstrijd Asociación de Amigos del
Camino de Santlago in Navarra
8 november Najaarsvergadering Nederlands Genootschap van Sint Jacob.
Organisatie: Regio Oost Nederland.
ZOEKERTJE
O Te koop: dagrugzak Jack Wolfskin Luftikus, 30 li te^
Prijs f 85,-. Ben van der Linden, Landstraat 45,
3131 CE Vlaardingen. = (010)435 61 90

Voorjaarsvergadering Den Bosch - afscheid Hans Gigengack en workshop spiritualiteit
Zij spraken over de Jacobsstaf

NEDERLANDS GENOOTSCHAP VAN SINT JACOB