Kom naar buiten! Thuis Op Straat is er ook!

Kom naar buiten!
Th uis Op Straat is er ook!

RADBOUD ENGBERSEN
KARIN VOOGD
Kom naar buiten!
Th uis Op Straat is er ook!
UITGEVERIJ DE KNAPPE MAN
In opdracht van Th uis Op Straat, Rotterdam

1 Inleiding en verantwoording .......................................7
2 Mc-TOS als nieuwe probleem’buster’ .............................13
3 Drie scenario’s voor ‘vernieuwde Th uis Op Straat’ ............21
4 Binnen is het veilig, buiten is het eng .............................27
5 Meisjes zijn de otters van de sociale stadsecologie ..............35
Tijd voor wat grafieken… .....................................47
6 Bonding, bridging, linking .........................................51
7 Th uis Op Straat-kwaliteit ....................................... 55
Professionele lessen uit voorbeeldvertellingen ...62
8 Leren van het elektronisch logboek ..............................67
9 Conclusies: Van toevalstreff ers naar trefzekere interventies ...73
10 Drie keer “Tien Geboden” ......................................87
thuis op straat in het kort ....................................91

“Th uis Op Straat is heel simpel, dat we activiteiten voor kinderen
buiten organiseren met de bedoeling dat ze uiteindelijk weer
gewoon met elkaar samen buiten kunnen spelen. Dat ze niet bang
zijn als ze op een plein willen gaan spelen dat er grote jongens
staan die zeggen ‘jij komt er niet op’. Dat ze zich welkom voelen
op elk plein.”
Inleiding Inleiding en en verantwoording
verantwoording
Dit citaat, opgetekend uit de mond van een Th uis Op Straat-medewerStraat-medewerker,
maakt heel mooi doel en middelen van Th uis Op Straat duidelijk.
Doel is kinderen zich welkom te laten voelen op elk plein, middel is het
organiseren van buitenactiviteiten. Heel simpel, zegt de Th uis Op
Straat-medewerker, maar zo simpel is het niet. De activiteiten zijn inderdaad
het belangrijkste wapen dat de TOS-ser inzet om de buitenruimte
tot een veilige speelruimte te maken. Maar bij het organiseren
van activiteiten komt meer kijken, zoals kunnen improviseren en op het
juiste moment ingrijpen. Zaken als improviseren en interveniëren zijn
lastiger te omschrijven dan activiteiten organiseren. Want wat is dat
7

precies en hoe leer je het? Een goede Th uis Op Straat-medewerker bezit
improvisatie- en interventietalent. Voor hem is de activiteit altijd
het kader waarbinnen onverwachte gebeurtenissen kunnen plaatsvinden.
En daar is hij alert op. Want wanneer er iets onverwachts gebeurt,
komt de zaak in beweging, dan kan hij zijn straattalenten botvieren,
kinderen confl icten leren oplossen, mensen met elkaar in contact brengen,
vrijwilligers werven.
Een goede Th uis Op Straat-medewerker
bezit improvisatie- en interventietalent…
Zijn missie is tenslotte niet het perfect begeleiden van spelletjes, maar
het herstellen van een gezond leefklimaat in de openbare ruimte,
zodat kinderen er graag spelen en volwassenen er graag vertoeven.
Een Th uis Op Straat-medewerker bezit niet alleen improvisatie- en
interventietalent, maar ook een neus voor ‘de schoonheid van het
onvolmaakte’. Hij wil de scherpe kantjes van het buitenspelen niet
helemaal bijvijlen. Veel volwassenen zijn opgevoed met het ideaal van
smetteloze huizen, permanente zelfbeheersing en volledige controle
over alle opkomende impulsen. De stress dreigt bij hen al toe te slaan
bij de geringste stemverheffi ng van kinderen.
Die volwassenen zijn dan ook niet geschikt voor het Th uis Op
Straat-werk. Ze missen het incasseringsvermogen en de fl exibiliteit
om buiten op straat een ingewikkeld samengestelde groep kinderen
– vaak niet ‘de makkelijksten’ – te begeleiden. Voor je het weet ren je
om de kinderen heen als een herdershond rond een stuurloze kudde.
…spectaculaire veranderingen…
Je perfect uitgedachte plan valt in duigen. Kinderen haken halverwege
af, ze verliezen hun interesse en soms breken er vechtpartijtjes uit,
terwijl sommige kinderen niet eens de straat op mogen van hun
ouders. Daar sta je dan met je goede bedoelingen!
8

…zijn geduld wordt danig op de proef
gesteld, elke dag weer: door de ettertjes,
de regen, de viezigheid op straat…
Maar de TOS-ser die overtuigd is van zijn missie blijft geduldig, ook al
wordt zijn geduld danig op de proef gesteld, elke dag weer: door de
ettertjes, de regen, de viezigheid op straat. Het geloof in de missie
wordt steeds weer opnieuw leven ingeblazen. Door wie of wat? Een
geslaagde serie activiteiten, een bezielend gesprek met de baas, een
bemoedigende tip uit het Th uis Op Straat-handboek? En wie weet
door het lezen van dit boekje.
Dit boekje is schatplichtig aan het onlangs verschenen onderzoeksrapport
van de Erasmus Universiteit, Jeugd en Buitenruimte. Het Th uis
Op Straat Project1. De onderzoekers Seraphim Karyotis, Tomislav
Tudjman, Kees Masson en Wiebe de Jong
ontvingen in april 2002 de
opdracht van de gemeente om de Th uis Op Straat-praktijken tot
december 2004 te volgen. In 2001 hadden zij al een onderzoek naar
vijf Th uis Op Straat-praktijken afgerond, twee uit Rotterdam en de
overige uit Leiden, Dordrecht en Gouda2.
In de studie Jeugd en Buitenruimte. Het Th uis Op Straat Project, diepen
de Erasmus Universiteit-onderzoekers de Th uis Op Straat-praktijken
uit. Ook de geschiedenis en het belang van het buitenspelen komt aan
bod, evenals de spectaculaire veranderingen die de Rotterdamse wijken
in de achterliggende decennia hebben doorgemaakt. Aan de hand
van enquêtes, interviews met TOS-sers, kinderen, buurtbewoners en
leerkrachten van scholen, brengen zij het reilen en zeilen van het Th uis
Op Straat-werk in beeld. Een belangrijk element daarbij zijn de gegevens
van de elektronische logboeken die TOS-sers hebben bijgehouden.
Op basis van al deze informatie komen de onderzoekers tot de
formulering van een aantal toekomstscenario’s voor Th uis Op Straat.
9

Aan de hand van enquêtes, interviews met
TOS-sers, kinderen, buurtbewoners en
leerkrachten van scholen, brengen zij het
reilen en zeilen van het Th uis Op Straatwerk
in beeld
Wij hebben rijkelijk uit dit rapport geput. Wie meer informatie wil
over het Th uis Op Straat-onderzoek, de aanpak, de achtergronden en
de resultaten, verwijzen wij naar het bovenstaande rapport. Onze
tekst is geen samenvatting. We hebben de vrijheid genomen om het
onderzoek niet alleen in onze eigen woorden na te vertellen, maar
soms ook aanbevelingen en suggesties te doen die niet in de EUR-tekst
terug te vinden zijn.
Met dit boekje hopen we verschillende groepen lezers te bereiken.
Ten eerste de TOS-sers zelf, de verschillende bazen en medewerkers.
10

Ik ga op reis en ik neem mee, maar ook:
wat kan ik beter achterlaten?
Iemand die nog maar kort bij Th uis Op Straat werkzaam is, vindt hier
informatie over de achtergronden van Th uis Op Straat, over het prille
begin van Th uis Op Straat en de wegen die geleid hebben naar de
organisatie van nu. Degenen die Th uis Op Straat al kennen van het
eerste uur hopen we te inspireren om hun ambities van toen opnieuw
succesvol vorm te geven. We laten ze het bekende spelletje doen: ik ga
op reis en ik neem mee, maar ook: wat kan ik beter achterlaten? Een
tweede groep lezers die we willen bereiken zijn de professionals in het
welzijnswerk. Wij hopen een aantal bij hen levende vragen met deze
publicatie te beantwoorden. Bent u benieuwd of het Th uis Op Straatconcept
ook de moeite waard is voor uw welzijnsinstelling? Hier vindt
u Th e True Story over Th uis Op Straat: de successen, maar ook de
missers en de valkuilen. Tot slot is de publicatie ook bedoeld voor
allen die de context helpen scheppen om Th uis Op Straat tot een succes
te maken, en daarmee het genieten en spelen in de openbare ruimte.
Beleidsmakers van divers pluimage opgelet! Th uis Op Straat steekt
voor u de hand in eigen boezem. Maar dat doet Th uis Op Straat niet
zomaar. Je moet achteruitlopen om beter te kunnen springen. Th uis
Op Straat wil leren van haar fouten, maar Th uis Op Straat wil wel
door!
1 Jeugd en Buitenruimte. Het Th uis Op Straat Project; Karyotis, S., Tudjman, T.,
Masson, K. en W. de Jong; Rotterdam: RISBO Contractresearch BV/ Erasmus Universiteit;
februari 2005; Verkoopprijs: € 15,95 (inclusief BTW en administratiekosten en exclusief
verzendkosten). Exemplaren van deze uitgave zijn te bestellen bij: Secretariaat RISBO,
Erasmus Universiteit Rotterdam, Postbus 1738, 3000 DR Rotterdam; www.eur.nl\risbo
2 Masson, K, S. Karyotis & W. de Jong (2001). De straat aan de jeugd: een ontwikkelings-
gericht onderzoek naar drie jaar Th uis Op Straat. Aksant: Amsterdam
11

212

Aangezien rottigheid zeven dagen in de week en 24 uur per dag
het openbare leven kan verstoren, moet ook een probleem‘buster’
(oplosser) nieuwe stijl er 7 dagen in de week zijn: improviserend,
initiatiefrijk, vraaggericht werkend en te allen tijde respectvol
naar de kinderen en volwassenen die zijn pad kruisen.
Mc-TOS TOS als als nieuwe
nieuwe
probleem‘buster’
In een wereld vol regels, bureaucratie en eindeloos getraineer is de
nomade een aantrekkelijk, romantisch symbool. De nomade is dan
ook een populaire fi guur in hedendaagse beelden en teksten over de
grote stad. Hij duikt op in fi lms, commercials, clips, mode en architectuur.
In de wereld van de nomade heeft de grote stad de trekken van
een jungle: de stad is onoverzichtelijk en duister, en in spelonken
schuilt het kwaad. De nomade is voorbereid op de gevaren. Hij is een
overlever, weet zichzelf te redden en is altijd op zijn hoede. Zijn hart
ligt bij de zwakkeren. Kinderen, vrouwen en andere angstige mede-
13

…trouwen
of living apart
together…
14

stadsbewoners kunnen op zijn steun rekenen. Hij heeft veel gemeen
met de slechteriken, daarom is hij ze steeds een stap voor. Net als het
geboefte kent hij de straat op zijn duimpje en is hij thuis in de vechtkunst,
maar die technieken zet hij alleen in als men hem tart.
De Th uis Op Straat-missie heeft veel gemeen met romantische
voorstellingen over de no-nonsense aanpak van de nomade. Ook nu
de organisatie zelf ingewikkelder is geworden, blijft ze dit soort beeldvorming
koesteren en produceren. De TOS-ser is ‘het goud van de
stad’, de man van ‘geen woorden maar daden’, hij is streetwise en pakt op
wat de veilig achter de computer gekropen welzijnssector te weinig
doet: aanwezig zijn op straat voor kinderen en jongeren.
De romantische kijk dient zo langzamerhand plaats te maken
voor een nuchterder visie, zeker nu Th uis Op Straat de pioniersfase
achter zich heeft gelaten. Want hoe je het ook wendt of keert, de consolidering
van de Th uis Op Straat-formule betekent accepteren dat
het Th uis Op Straat-werk aan autonomie heeft ingeleverd en gekozen
heeft voor een zekere mate van voorspelbaarheid.
De romantische kijk dient zo
langzamerhand plaats te maken voor een
nuchterder visie…
De bedenker van het concept, Ton Huiskens, wilde Th uis Op Straat
nadrukkelijk anders laten opereren dan het bestaande buurthuiswerk.
Huiskens had als directeur van een welzijnsinstelling in het Oude
Westen de problemen van de oude Rotterdamse wijken door en door
leren kennen én de beperkingen van het bestaande buurt- en clubhuiswerk
om die problematiek te lijf te gaan. De problemen waren op
straat, maar het buurthuiswerk zat binnen. Wilde je iets aan die problemen
doen, zo was zijn overtuiging, dan moest je de problemen
dicht op de huid zitten. Een nieuw type welzijnswerker was nodig.
Iemand die naar buiten ging om de pleinen op te zoeken waar het
15

onveilig was geworden. Met zijn aanwezigheid en een stimulerend
aanbod van leuke activiteiten diende het nare klimaat te worden
omgebogen. Dat was de uitdaging. En aangezien rottigheid zeven
dagen in de week en vierentwintig uur per dag het openbare leven kan
verstoren, moest ook die probleem‘buster’ (oplosser) nieuwe stijl er
zeven dagen in de week zijn: improviserend, initiatiefrijk, vraaggericht
werkend en te allen tijde respectvol naar de kinderen en volwassenen
die zijn pad kruisten. Huiskens richtte in 1993 eerst Duimdrop op, een
speelgoeduitleen in een zeecontainer. Op onveilige pleinen werd die
container als een soort paard van Troje geplaatst: van daaruit moest
de herovering van de pleinen plaatsvinden. Duimdrop groeide in 1999
uit tot het Th uis Op Straat-concept, met naast de speelgoeduitleen
een breder pakket aan activiteiten. Duimdrop is er voor een plein,
Th uis Op Straat is er voor de héle wijk, dat wil zeggen voor álle pleinen,
straten, binnenterreinen en publieke ruimten in die wijk.
Het TOS-logo, de T-shirts, de TOS-tassen
met sport- en spelartikelen dragen allemaal
bij aan de herkenbaarheid
Ton Huiskens zette Th uis Op Straat vervolgens op als franchiseformule.
Een bekend voorbeeld van een (zeer succesvolle) franchiseformule
is MacDonalds. Wat is het geheim van een franchiserestaurant?
De voorspelbaarheid: waar je ook bent, je kan er dezelfde gerechten,
artikelen en sfeer verwachten. Het is een beetje alsof je thuis bent.
Zo zijn ook de Th uis Op Straat-lokaties en Duimdrop-containers op
de pleinen bedoeld om een herkenbaar prettige sfeer uit te stralen. Het
Th uis Op Straat-logo, de T-shirts, de Th uis Op Straat-tassen met
sport- en spelartikelen dragen allemaal bij aan de herkenbaarheid. Iedereen
ziet meteen: dat is Th uis Op Straat.
De franchiseformule impliceert dat Th uis Op Straat als merknaam en
concept moet worden beschermd. Alles wat mis gaat in de ene vesti-
16

ging, kan immers de goede naam van de andere aantasten. Toch blijkt
het in de praktijk moeilijk te zijn om de standaarden overeind te houden.
Th uis Op Straat heeft zich organisatorisch en fi nancieel verbonden
met de welzijnsinstellingen in de verschillende deelgemeenten. De
medewerkers worden betaald uit de budgetten van die instellingen,
vaak zijn ze ook afkomstig uit hun personeelsformatie. Hoewel welzijnsorganisaties
zowel afnemer als uitvoerder van de Th uis Op Straat-
formule zijn, is het Th uis Op Straat Centraal die de kwaliteit van het
concept zou moeten bewaken. ‘We kunnen het predikaat Th uis Op
Straat-lokatie terugtrekken’, zegt de huidige directeur van Th uis Op
Straat Marianne Martens, ‘wanneer een Th uis Op Straat-lokatie zich
bijvoorbeeld niet aan de afspraak houdt om zeven dagen per week
17

activiteiten aan te bieden’. Geen enkele Th uis Op Straat-lokatie blijkt
activiteiten op elke dag van de week te bieden, maar in praktijk blijven
sancties uit.
De Th uis Op Straat-formule heeft succes, maar toch niet zoveel dat
Th uis Op Straat Centraal het zich kan permitteren lokaties zonder
pardon te sluiten. Als een team in een lokatie slecht functioneert, staat
er namelijk niet een goed functionerend team aan de zijlijn warm te
draaien om het over te nemen. Sluiting zou dan betekenen dat er helemaal
niets meer wordt gedaan voor de kinderen in een kwetsbare wijk
en dat is natuurlijk ook niet de bedoeling.
In een wereld vol regels, bureaucratie en
eindeloos getraineer is de nomade een
aantrekkelijk, romantisch symbool …
Kinderen, vrouwen en andere angstige
medestadsbewoners kunnen op zijn steun
rekenen
De franchise-formule functioneert niet goed omdat er in de beginperiode
onduidelijk geformuleerde afspraken zijn gemaakt met de
welzijnsorganisaties en deelgemeentes waar de Th uis Op Straat-loka-
18

ties in Rotterdam zijn ondergebracht. Dat is jammer, omdat de kwaliteitsbewaking
door Th uis Op Straat Centraal daardoor onvoldoende
van de grond gekomen is. De eerste contacten van Th uis Op Straat
met de welzijnsinstellingen leidden, zoals dat in prille relaties vaak
gebeurt, tot ‘wie zwijgt-stemt-toe contracten’. De verschillende verwachtingspatronen
over en weer kwamen pas later aan het licht.
Omdat de afspraken niet altijd even helder waren, konden Th uis Op
Straat-praktijken ver uit elkaar groeien. Op de lokaties in Delfshaven
ontstonden bijvoorbeeld spanningen tussen Th uis Op Straat en de
welzijnsorganisaties toen Th uis Op Straat Centraal uitgewerkte
managementcontracten overlegde op basis van de franchise-gedachte.
Dit werd ervaren als een inbreuk op de eigen manier van werken. Op
andere lokaties trok men zich van de franchise niet zo veel aan en ging
men over tot de orde van de dag. In feite werkt op geen enkele lokatie
de formule zoals dat zou moeten.
De analogie met de MacDonald-achtige franchise blijkt in praktijk
dan ook wat misleidend te zijn. De voorliggende vraag is hoe het
nu verder moet met het idee van franchise. Hoe moet de relatie met de
partner, meestal een welzijnsinstelling, zich verder ontwikkelen?
Trouwen of juist meer living apart together? Hoe strak moeten welzijnsinstellingen
die met de Th uis Op Straat-formule werken, worden
gehouden? Heeft Th uis Op Straat met de keuze voor een franchise
een passende manier gevonden om haar gedachtegoed te verspreiden,
of zou een minder dwingende manier om de Th uis Op Straat-methode
aan de man te brengen beter functioneren?
19

320

1. Thuis Op Straat als Sociale Brandweer van de Buitenruimte
2. Thuis Op Straat als de uitvoerder van Goede Werken met
weinig of geen middelen
3. Thuis Op Straat als Buurtgerichte Verbinder en
Bruggenbouwer met de jeugd, sport en buitenruimte als
aangrijpingspunten
3 scenario’s scenario’s voor
voor
‘vernieuwde Thuis Op Op Straat
Straat’
Er zit een zekere ironie in wanneer Th uis Op Straat-medewerkers,
Straat
gevraagd naar wat het werk bij Th uis Op Straat aangenamer zou kunnen
maken, vandaag de dag verzuchten: ‘Ach, als we eens een binnen-
ruimte zouden bezitten’. bezitten’ bezitten’. Een dergelijke verzuchting moet niet direct
opgevat worden als verraad aan de eigen roots, maar kenmerkt wel de
fase waarin Th uis Op Straat is aangeland. De huidige generatie TOSsers
heeft niet hoeven vechten om het concept op de kaart zetten. Ze
zijn er gewoon komen werken. Th uis Op Straat is voorbij het stadium
21

van nieuw en fresh, het is een vertrouwde verschijning geworden.
Iedereen in Rotterdam kent Th uis Op Straat of liever gezegd de TOSsers.
In de twintig wijken waar Th uis Op Straat actief is, is de naamsbekendheid
van Th uis Op Straat groter dan die van het buurtwerk dat
al bestond voordat Th uis Op Straat zijn intrede deed. Dat is geen
geringe prestatie als je bedenkt dat het project pas zo’n zes jaar geleden
werd geïntroduceerd.
Mogen we dus spreken van een groot succes of een gouden succesformule?
Dat zijn te grote woorden. In zes jaar tijd kan er veel gebeuren.
Een jonge twijg kan krom- en scheefgroeien. Dat is met Th uis Op
Straat niet gebeurd, maar wel heeft Th uis Op Straat in de afgelopen
zes jaar een harde leerschool doorlopen. De praktijk van het grootstedelijke
straatleven bleek weerbarstig. Bedenk daarbij bovendien wat er
zich in Rotterdam in die zes jaar en vooral in de laatste jaren allemaal
niet heeft afgespeeld. Toen het Project Th uis op Straat werd ontwikkeld,
zeiden de TOS-sers van het eerste uur ‘Liefde en aandacht is
voordeliger’. Het ‘terugveroveren van rampenpleinen’ gaf het gevoel
22

een conquistador te zijn in de Rotterdamse stadsjungle. Deze pioniersfase
is voorbij. Th uis Op Straat dient zich dat te realiseren en die
fase bewust af te sluiten. Net als de natuur en beschavingen maken
organisaties een evolutie door. Pionieren maakt plaats voor consolideren.
Ad hoc beslissingen maken plaats voor formats en vaste structuren.
Soms leidt consolidatie tot crisis in de organisatie en soms zelfs
tot zijn ondergang. De nieuwe fase stelt immers andere eisen. De
structuur van de organisatie dient te worden aangepast, de strategie
bijgesteld, en er moet nieuw elan worden gevonden. Dat geldt ook
voor Th uis Op Straat.
“Ach, als we eens een binnenruimte zouden
bezitten…”
Er zijn uiteindelijk drie mogelijke toekomstscenario’s ontwikkeld
door de Erasmus Universiteit, waaraan Th uis Op Straat zich zou
kunnen spiegelen. Het gaat achtereenvolgens om:
1 Th uis Op Straat als Sociale Brandweer van de Buitenruimte
2 Th uis Op Straat als de uitvoerder van Goede Werken met
weinig of geen middelen
3 Th uis Op Straat als Buurtgerichte Verbinder en Bruggenbouwer,
Bruggenbouwer
met de jeugd, sport en buitenruimte als aangrijpingspunten
Het eerste scenario komt min of meer overeen met de praktijk van
Th uis Op Straat nu, het derde scenario is het meest ambitieus en sluit
het best aan bij de oorspronkelijke ambities van Th uis Op Straat. Het
tweede scenario is minder ambitieus, maar wel het meest haalbare en
realistische.
Op dit moment vervult Th uis Op Straat veelal de rol van sociale
brandweer. Dat wil zeggen, Th uis Op Straat lost voorkomende problemen
op met en tussen jongeren onderling in de buitenruimte. De activiteiten
die Th uis Op Straat-medewerkers organiseren zijn hierbij de
belangrijkste bliksemafl eider. Maar de ambitie van Th uis Op Straat is
om meer te zijn dan een brandjesblusser. Activiteiten organiseren is
23

geen doel op zich, maar een middel om in contact te komen met jongeren,
om ze te verleiden positief met elkaar in de buitenruimte samen te
zijn. Ook contact leggen met jongeren is nog niet het uiteindelijke doel.
Via de jeugd zou namelijk ook de volwassen buurtbewoner bereikt dienen
te worden. Deze ambities vind je terug in het derde scenario. In de
huidige Th uis Op Straat-praktijken zijn soms al aanzetten te vinden in
de richting van het derde scenario, maar dat is betrekkelijk zeldzaam.
Deze ambitie blijkt het moeilijkst te realiseren te zijn.
De praktijk van het grootstedelijke
straatleven bleek weerbarstig
In het minst ambitieuze scenario (het tweede scenario) werkt Th uis
Op Straat niet langer meer met mensen uit werktoeleveringstrajecten,
maar met twee vaste krachten en daarnaast met stagiaires en een poule
van vrijwilligers. Th uis Op Straat als werkgelegenheidsproject is dan
ten einde, maar Th uis Op Straat als stagefabriek en vrijwilligersorganisatie
gaat van start. De nadruk zal in dit scenario komen te liggen op
het aanbieden van activiteiten.
Bij de afweging welk scenario te kiezen, is het belangrijk om rekening
te houden met een aantal wettelijke ontwikkelingen. De wet
rond de WIW- en I&D-banen (beter bekend als Melkertbanen) is veranderd.
Per 1 januari 2004 is er nog maar voor een beperkte groep
mensen een baan in het kader van een werktoeleidingsproject mogelijk.
De werknemers met een dergelijk dienstverband hebben drie jaar
de tijd gekregen om ander (lees: betaald) werk te vinden. In Rotterdam
zijn heel veel banen door WIW-ers en I&D-ers opgevuld. Ook
Th uis Op Straat heeft nogal wat mensen uit werktoeleveringstrajecten
in dienst. Door de bovengenoemde ontwikkelingen staat zowel de
kwaliteit als de kwantiteit van het personeel op de tocht. De betere
werknemers hebben de grootste kans elders aan het werkt te komen,
terwijl het aantal beschikbare banen in werktoeleidingsprojecten vermindert.
Dit kan voor Th uis Op Straat negatief uitpakken. Voor het
24

optimaal invullen van het Sociale Brandweer-scenario heb je immers
goed én voldoende personeel nodig.
Er tekent zich nog een ingrijpende ontwikkeling af. De huidige Welzijnswet
en delen van de Algemene Wet Bijzondere Ziekenkosten
(AWBZ) gaan waarschijnlijk op 1 januari 2006 op in de nieuwe Wet op
de Maatschappelijke Ondersteuning (WMO). Deze wet legt de verantwoordelijkheid
voor het goed inrichten van een stevige ondersteuningsstructuur
voor kwetsbare burgers bij gemeenten. Het is niet ondenkbeeldig
dat deze wet in Rotterdam ertoe zal leiden dat vanuit een
stedelijke regie decentrale uitvoeringseenheden (bijvoorbeeld per deelgemeente
georganiseerd) een breed aanbod van diensten gaan realiseren.
De verwachting is dat deze eenheden of organisaties veel breder
zullen zijn dan de huidige welzijnsstichtingen. Deze zullen zich opnieuw
moeten positioneren en dat geldt ook voor Th uis Op Straat. Dat
kán betekenen dat Th uis Op Straat in de nabije toekomst zal kunnen
putten uit een veel ruimer professioneel kader en dus beter zal kunnen
inspelen op situaties waarin zich zeer serieuze problemen voordoen.
Wat wel met zekerheid te voorspellen is dat er in de nabije toekomst
veel duidelijker dan nu productieafspraken moeten worden gemaakt.
Dat legt een zware verantwoordelijkheid bij Th uis Op Straat om de
kwaliteit van de uitvoerende projecten zeer zorgvuldig te bewaken.
Na de verschillende scenario’s de revue te hebben laten passeren,
zoeken we met de bevindingen van het onderzoek van de Erasmus
Universiteit in het achterhoofd naar het meeste wijze en wenselijke
scenario voor Th uis Op Straat. Op dit moment zijn er tussen de verschillende
Th uis Op Straat-lokaties zoveel verschillen dat alle scenario’s
mogelijk lijken. Toch is een heldere keuze gewenst: Th uis Op
Straat is immers een gepatenteerde formule waarvan de kwaliteit
gewaarborgd moet worden. Natuurlijk moet er binnen de formule
plaats bestaan voor improvisaties, variatie en eigen initiatief, maar een
toekomstig Th uis Op Straat is gebaat bij een keuze voor één helder
scenario. Hoe zou het ‘vernieuwde Th uis Op Straat’ er het beste uit
kunnen zien?
25

426

Het veiligheidsgevoel houdt net als de gevoelstemperatuur
slechts voor een deel verband met de werkelijke veiligheid, dan
wel de temperatuur. Het gevoel dat het op straat niet pluis is,
weerhoudt ouders ervan hun kinderen buiten te laten spelen.
En waar je geen spelende kinderen op straat tegenkomt, krijg
je juist het gevoel dat de straat niet safe is.
Binnen is is het het veilig
veilig
buiten is het eng
Er loopt een directe lijn van de ambities van Th uis Op Straat van het
eerste uur naar het meest ambitieuze scenario. De ambities van toen
waren om de openbare ruimte, in het bijzonder ‘de rampenpleinen van
Rotterdam’, Rotterdam’ Rotterdam’, weer terug te veroveren en leefbaar achter te laten voor de
gebruikers en omwonenden. De meeste van deze pleinen liggen in
kwetsbare wijken. De wijken zijn kwetsbaar omdat veel bewoners
werkloos zijn, een lage opleiding hebben en heel verschillende groepen
met andere gewoonten en religieuze voorkeuren naast elkaar
moeten leven. Dat is niet eenvoudig. Het is voor veel volwassenen in
27

deze wijken moeilijk om in de gegeven omstandigheden het hoofd
boven water te houden. Dat geldt ook voor hun kinderen. Te veel van
hen maken hun opleiding niet af; de kans op een baan vermindert
daardoor en de kans om te ontsporen, de verkeerde kant op te gaan,
neemt toe. Veel van hen voelen zich bovendien niet gewaardeerd door
de Nederlandse samenleving en laten zich dan ook nauwelijks aanspreken
op hun medeverantwoordelijk voor een prettig leefklimaat in
de openbare ruimte. Sinds kort speelt daarbij ook de angst dat veel
allochtone jongeren vatbaar zijn voor een fundamentalistische en
radicale islam. Een angst die door de media sterk wordt gevoed. Het
resultaat is dat islamitische jongeren van Turkse en Marokkaanse
ouders nu ook nog eens last krijgen van de scheve ogen waarmee hun
religie wordt bekeken. Het gevolg daarvan is dat ze zich nog minder
gewenst voelen in de Nederlandse samenleving.
Het is voor veel volwassenen in deze
wijken moeilijk het hoofd boven water te
houden. Dat geldt ook voor hun kinderen
Volwassenen en kinderen ervaren de sfeer in de oude en naoorlogse
wijken van Rotterdam (in jargon: ‘multi-etnische sociaal economisch
lagere statuswijken’) vaak als minder veilig. In Rotterdam neemt het
huidige college van burgemeester en wethouders het veiligheidsgevoel
serieus. Het veiligheidsgevoel houdt net als de gevoelstemperatuur
slechts voor een deel verband met de werkelijke veiligheid, dan wel de
temperatuur. Het gevoel dat het op straat niet pluis is, weerhoudt
ouders ervan hun kinderen buiten te laten spelen. En waar je geen
spelende kinderen op straat tegenkomt, krijg je het gevoel dat de straat
niet safe is. Spelende kinderen op straat verhogen het veiligheidsgevoel,
maar buitenspelen is op zijn beurt weer afhankelijk van het veiligheidsgevoel.
Vandaar dat Th uis Op Straat het lijfelijk aanwezig zijn
op straat altijd zo belangrijk heeft gevonden. Met hun aanwezigheid
28

geven TOS-sers het signaal af dat het veilig is om buiten te spelen.
Buitenspelen is tegenwoordig niet meer iets vanzelfsprekends. Er is in
de publieke ruimte een tekort aan volwassenen, aan mensen die regels
stellen en bewaken. Ooit was dat anders. In het verleden waren er in
de oude stadswijken veel kleine werkplaatsen en winkeltjes. Deze
middenstanders en neringdoenden hielden op een vanzelfsprekende
manier een oogje in het zeil. De buurvrouw kende jouw kinderen en
gaf ze desnoods eigenhandig een draai om de oren. Moeders met
kleine kinderen hielden de wacht op het speelpleintje. Men liep en
fi etste, en er waren veel minder auto’s. Veel spelletjes konden kinderen
gewoon op de weg en de stoepen spelen. In de afgelopen decennia was
verkeersveiligheid een belangrijk item; zo gaf 96% van de mensen in
1993 verkeersonveiligheid aan als belangrijke reden om de kinderen
niet op straat te laten spelen, terwijl 15% als reden het gebrek aan sociale
veiligheid noemde. Die percentages zijn nu precies andersom
komen te liggen. Sociale onveiligheid is hét onderwerp van onze tijd
geworden. Ouderen en kinderen hebben steeds meer angst gekregen
voor enge, andere, vreemde, onbekende, onaanspreekbare volwasse-
30

nen en groepjes jongeren. De media-aandacht voor dit onderwerpdraagt
daar ook aan bij. Daarbij speelt voor volwassenen ook de
inrichting van de buitenruimte een rol in de beleving. Zwerfvuil,
dichtgetimmerde panden, graffi ti, vervuild straatmeubilair, slechte
verlichting en armetierige groenvoorzieningen dragen allemaal bij aan
een unheimisch gevoel op straat.
De buurvrouw kende jouw kinderen en gaf ze
desnoods eigenhandig een draai om de oren
Uit het onderzoek van de Erasmus Universiteit blijkt dat buurtbewoners
met autochtoon Nederlandse achtergrond opvallend negatiever
zijn over de buitenruimte dan bewoners met een allochtone achtergrond.
Eigenlijk zijn alleen Surinaamse Nederlanders hier een uitzondering
op. Hierbij moet worden aangemerkt dat deze groep bijna
alleen uit alleenstaande moeders bestaat. Die zijn nog negatiever dan
de Nederlandse Nederlanders. Allochtonen ergeren zich minder en
vinden de straten bovendien al een stuk opgeknapt. Waarschijnlijk
missen ze de herinnering aan een schoner en veiliger verleden van de
wijken waar zij sinds hun geboorte of hun immigratie terecht zijn
gekomen.
Het verzoek om meer blauw op straat is in
Rotterdam door de politiek gehoord. Naast
dit ‘hardblauw’ van de politie is er ook het
‘lichtblauw’ van andere professionals nodig
Zijn autochtonen misschien pietluttiger in hun negatieve oordeel?
Betekent het gebrek aan bijval van allochtone zijde dat een grotere
bijdrage aan het schoon houden van de straten van hen niet te verwachten
is? Want ’Zo zijn de straten hier gewoon’. Th uis Op Straat
probeert niettemin te stimuleren dat burgers hun steentje gaan bijdra-
31

gen aan het leefbaar maken en houden van hun leefomgeving. Burgers
dienen niet alles over te willen laten aan de overheid, een eigen actieve
bijdrage aan de veiligheid, de schoonheid en de goede sfeer op straat is
onontbeerlijk. Het is wel zo dat de lokale overheid het verantwoordelijkheidsgevoel
van de burger kan stimuleren. Dat doet ze door zorg te
dragen voor een uitmuntende fysieke inrichting van de buitenruimte,
door middel van duurzaam straatmeubilair, intelligent ingerichte
speelplaatsen, mooie groenvoorzieningen en de juiste verlichting. Het
is de hardware van het openbare leven in de stad. De hardware zou het
liefst in samenspraak met de bewoners, en dus ook de kinderen, moeten
worden gekozen.
TOS-sers geven met hun aanwezigheid het
signaal af dat het veilig is om buiten te spelen
Hardware kan niet zonder software (en omgekeerd). De software zijn
de mensen, de professionals die de openbare ruimte leefbaar, veilig en
schoon houden. Ook voor het bepalen van de juiste software is het
verstandig wanneer de overheid dit doet in samenspraak met bewoners.
En de software waaraan behoefte is, is zeker niet altijd soft. Zo
was er in Rotterdam behoefte aan een hardere aanpak van de criminaliteit
op straat. Het verzoek om meer blauw op straat is in Rotterdam
door de politiek gehoord. Naast dit ‘hardblauw’ van de politie is er ook
het ‘lichtblauw’ van andere professionals nodig om een sfeer in de buitenruimte
te creëren waarin grote en kleine bewoners kunnen gedijen.
Hierin spelen niet alleen welzijnsorganisaties een rol, maar ook scholen,
bewonersorganisaties en woningbouwverenigingen. De laatste
hebben zelfs een door de overheid vastgelegde maatschappelijke taak
op dit terrein.
Kenmerk van de meeste van deze professionele instellingen is
echter dat zij hun werk in gebouwen doen. Hoe laagdrempelig de
instellingen ook zijn, er is tussen deze professionals in hun kantoren
en de bewoners in de wijken een leemte. Die leemte is heel letterlijk de
32

oversteek van drempel tot drempel. De wandeling in de openbare
ruimte van huis tot instelling. Het is deze leemte waar Th uis Op
Straat is ingesprongen als intermediair tussen het openbare leven en
het private domein thuis. In het aanbieden van lichtblauw op straat is
Th uis Op Straat redelijk uniek. In het beste geval is het lichtblauw van
Th uis Op Straat een naadloze aanvulling op het hardblauw van de
politie. TOS-sers kunnen direct on the spot problemen oplossen. Ze
hoeven niet opgepiept te worden, want ze zijn al ter plaatste. Bovendien
bezit Th uis Op Straat ook contacten met andere maatschappelijke
organisaties en kan ze ook hier als intermediair optreden tussen
de bewoners en de vele organisaties. Daarnaast heeft Th uis Op Straat
ook een goede invloed op de kwaliteit van de hardware in de buitenruimte.
Volwassenen en kinderen melden dat er in wijken met een
Th uis Op Straat-lokatie beter gelet wordt op de staat van de speeltoestellen.
Th uis Op Straat zou de expertise met buitenspelen ook kunnen
inzetten bij vragen over de nieuwe inrichting van pleinen. Sommige
Th uis Op Straat-bazen hebben uitgesproken ideeën over hoe je
een plein adequaat inricht voor sport en spel. Van de adviezen van een
aantal Th uis Op Straat-bazen over de inrichting van pleinen is op verschillende
lokaties al gebruik gemaakt.
33

534

Meisjes zijn te beschouwen als de orchideeën of otters van de
stedelijke sociale ecologie. Hun aanwezigheid op straat is als de
aanwezigheid van orchideeën of otters in de natuur. Ze zijn een
indicator van hoe schoon, veilig en prettig de straat is, dan wel hoe
schoon het milieu is. Er is een relatie tussen de aantrekkelijkheid
van pleinen en activiteiten en de aanwezigheid van meisjes.
Meisjes zijn zijn de de otters otters van van de
de
sociale stadsecologie
stadsecologie
Heeft buitenspelen een pleitbezorger nodig? Buitenspelen zou de
normaalste zaak van de wereld moeten zijn, maar dat is het niet. Vroeger
werd er veel minder binnen gespeeld. Ondanks de ontwikkeling
naar steeds meer binnenspelen, is buiten spelen nog steeds heel
belangrijk. Het is gezond! Buitenspelen is de voornaamste manier
waarop kinderen aan hun vitamine D komen. De Engelse ziekte, die
zorgde voor een kromgegroeid onderontwikkeld skelet, ontstond in
een tijd dat kinderen in de steden van Engeland in bedompte donkere
huizen binnen verbleven en met werken in fabrieken hun jeugd door-
35

achten. Buitenspelen is ook goed voor de motorische ontwikkeling
en buiten leren kinderen om te gaan met anderen. Hun identiteit
wordt gevormd door de omgang met anderen buiten hun familie. Ze
leren in de openbare ruimte confl icten op te lossen, voor zichzelf op te
komen en teleurstellingen te incasseren. Ze leren er in het ideale geval
ook met verschillende volwassenen om te gaan. Bovendien neemt in
Nederland het probleem van obesitas (overgewicht) ook onder kinderen
steeds meer toe. Bewegingsarmoede is een van de oorzaken. Er is
een sterke relatie tussen overgewicht van kinderen en de sociaal-economische
positie van ouders. Tegenwoordig spreekt men niet alleen
van witte en zwarte wijken, maar ook van ‘lichte’ en ‘zware’ wijken, dat
wil zeggen van wijken waar relatief weinig of veel (te) zware volwassenen
en kinderen wonen. Veel ‘zwarte wijken’ zijn tegelijkertijd ook
‘zware wijken’.
Buitenspelen zou de normaalste zaak van de
wereld moeten zijn, maar dat is het niet
Bij de inrichting van de stad en zijn publieke ruimten dient veel sterker
dan nu het perspectief van het kind te worden betrokken. Natuurlijk
is er al meer dan honderd jaar ervaring met de aanleg van speeltuinen,
maar de aanwezigheid van afgezonderde kindvriendelijke plekken
is niet genoeg. Kinderen willen op een gegeven moment zelfstandig
de buitenruimte kunnen verkennen. Het moet voor hen ook veilig
en aangenaam zijn om buiten de specifi eke kindplekken te spelen, te
lopen en te fi etsen. Juist in de ruimten tussen de eigen woning en de
school, de clubjes, de speeltuin, het park, komen kinderen leersituaties
tegen die belangrijk zijn voor hun ontwikkeling.
Deze drie sferen (de eigen woning, instellingen als de school, de
buitenruimte) worden de ecologische zones genoemd waarin een kind
vertoeft. Maar juist in de diff use buitenruimte zijn zaken als veiligheid,
sfeer, netheid en leuke sociale contacten niet langer vanzelfsprekend.
Kinderen spelen nog wel buiten, maar steeds meer worden ze,
36

als de ouders daartoe in de gelegenheid zijn, naar (sport)clubjes en
andere activiteiten gebracht. Vaak gebeurt dat met de auto, wat heeft
geleid tot de benaming ‘achterbankgeneratie’. Vooral kinderen uit de
middenklasse groeien op deze wijze op. Verschillende professionele
kinderverzorgers staan rond deze kinderen heen om hun ouders in de
gelegenheid te stellen twee banen te combineren met de zorg voor de
kinderen. De zorg voor kinderen en daarmee ook het buitenspelen
wordt steeds georganiseerder. Zie ook de groei van het geheel verzorgde
aanbod van kinderactiviteiten en verjaardagpartijtjes.
Kinderen willen op een gegeven moment
zelfstandig de buitenruimte kunnen
verkennen
De achterbankgeneratie komt steeds minder op een vanzelfsprekende
wijze in aanraking met andere kinderen en volwassenen via het straatleven.
Maar de stad herbergt niet alleen de achterbankgeneratie, maar
ook een grote groep ‘buitenkinderen’. Dit is een groep uit een veelal
geheel andere sociale klasse. In Rotterdam gaat het vooral om kinderen
uit allochtone gezinnen, met een lagere sociaal economische status.
Deze kinderen, meestal jongens, worden wel nog ouderwets naar
buiten gestuurd. Zij zijn daardoor weliswaar streetwise geworden,
maar vormen daarmee juist voor andere kinderen een onveilige factor.
Hun manier van buitenspelen heeft zich te weinig kunnen afstellen
naar gangbare maatstaven van fatsoen, goede omgangsvormen en
vriendelijkheid. Ze zijn daarin in meer of mindere mate ontspoord
door een gebrek aan toezicht en door de afwezigheid van volwassenen
en andere kinderen die laten zien dat je ook op een normale manier
met elkaar kan omgaan.
Het onderzoek van de Erasmus Universiteit spreekt de gedachte
tegen dat buitenspelende kinderen vanzelf een integrerende voorhoede
vormen, in de zin dat kinderen van verschillende etnische groepen
37

Het onderzoek van de Erasmus Universiteit
spreekt de gedachte tegen dat buitenspelende
kinderen vanzelf een integrerende voorhoede
vormen…
38

spontaan vriendschap zouden sluiten en zo met elkaars werelden in
contact komen en vervlochten raken. Die gedachte is te simpel. Het
gaat namelijk niet vanzelf. Er is meer voor nodig dan een mooie speelplaats
en een prettige buitenruimte. Niettemin is hun deelname aan
het openbare leven in de buitenruimte wel een uitgelezen aangrijpingspunt
om integratie vanaf jonge leeftijd te realiseren.
In de wijken waar Th uis Op Straat actief is, in alle gevallen kwetsbare
wijken, werd al heel veel buitengespeeld. De meerwaarde die
Th uis Op Straat daar heeft gerealiseerd is dat kinderen zich daar veiliger
voelen op straat. Ze ervaren de aanwezigheid van Th uis Op
Straat als een signaal dat ze zonder angst voor vervelende confl icten
buiten kunnen spelen. Angst voor andere, ruwe kinderen is voor kinderen
een belangrijkste onveiligheidsfactor. Verkeer is voor hen veel
minder een bron van onveiligheid. Kinderen verruilen het veilige
behaaglijke binnenspel pas als ze zich buiten op hun gemak (lees: veilig)
voelen én als ze daar bekende kinderen aantreff en. Kinderen willen,
zo leert het onderzoek, zo dicht mogelijk bij hun huis kunnen
spelen. Maar dan is het wel zaak dat de buitenruimte uitnodigend,
40

veilig en sfeervol is op het moment dat de voordeur dicht valt. Volwassen
buurtbewoners vinden, zo blijkt uit het EUR-rapport, dat kinderen
zich door de komst van Th uis Op Straat beter zijn gaan gedragen.
Zo wordt er minder vernield en minder geklierd.
Tegenover 60% jongens staat 40% meisjes
Th uis Op Straat heeft door onderzoek te laten verrichten ontdekt dat
meisjes minder vaak buiten spelen dan jongens. Meisjes spelen graag
binnen, ze koesteren zich in een slaapkamercultuur. Wel is het zo dat
meisjes vaker buiten spelen in wijken waar Th uis Op Straat aanwezig
is. Niettemin is de verhouding, zo laat het EUR-rapport zien, nog
steeds scheef scheef. Tegenover 60% jongens staat 40% meisjes. Th uis Op
Straat-medewerkers zelf denken dat meisjes sneller binnen worden
gehouden. Dat heeft volgens hen niet alleen te maken met het feit dat
ouders de buitenruimte onveilig vinden voor hun dochters, maar ook
met religieuze opvattingen van islamitische ouders. Zij willen contacten
tussen jongens en meisjes vermijden. Het geloof is ook de verklaring
voor het moeizame contact van TOS-sers met moeders van
Marokkaanse en Turkse achtergrond. Voor de meisjes die binnen
gehouden worden, is dit bijzonder nadelig. Het valt zeer te betwijfelen
of er binnen veel spelmogelijkheden voor deze meisjes zijn. Meehelpen
in het huishouden zal een belangrijke activiteit zijn voor veel
meisjes. Traditioneel speelt het leven van vrouwen en meisjes zich
dichterbij huis af, maar tegenwoordig betekent dat veel meer dan
vroeger ‘helemaal binnen’. Vroeger moest je voor allerlei traditionele
vrouwentaken naar buiten: wassen, water halen, winkelen. Nu kun je
het veelal allemaal in je eigen huis doen of met je auto afwerken.
Jongens worden omdat ze lawaaieriger, drukker en lastiger zijn het
huis uitgebonjourd: ‘Ga maar lekker buiten spelen’. Buiten wordt er
vervolgens gevoetbald, of er nu wel of geen Th uis Op Straat-post aanwezig
is. Koning Voetbal regeert. Meisjes voetballen minder graag en
41

voetballen zeker minder graag met jongens die het spel domineren.
Jongens zijn vaak de lastpakken en krijgen daarom veel aandacht van
het hardblauw en lichtblauw op straat. Politiemensen en sociale professionals
redeneren daarbij vaak vanuit het principe van positieve
aandacht geven: ‘Biedt ze iets positiefs, dan halen ze niet zoveel rottigheid
uit’.
Meisjes zijn te beschouwen als de orchideeën of otters van de stedelijke
sociale ecologie. Hun aanwezigheid op straat is als de aanwezigheid
van orchideeën of otters in de natuur. Ze zijn een indicator
van hoe schoon, veilig en prettig de straat is, dan wel hoe schoon het
milieu is. Er is een relatie tussen de aantrekkelijkheid van pleinen en
activiteiten en de aanwezigheid van meisjes.
Meisjes halen minder rottigheid uit dan jongens, maar zijn wel
slachtoff er van veel rottigheid. Dat is natuurlijk ook een belangrijke
reden waarom ze desnoods binnen worden gehouden. Toch is het ook
voor meisjes gezond om op straat te spelen. Ook zij worden er motorisch
door gestimuleerd, ook zij kunnen er de nodige energie kwijt en
ook zij zouden op straat allerlei sociale vaardigheden, zoals omgaan
met verschillende groepen en mensen, moeten kunnen leren. Het
Erasmus-onderzoek bracht aan het licht dat meisjes vaker op middelgrote
pleinen (50-300 m²) vertoeven, terwijl Th uis Op Straat zich
met name concentreert op de grote pleinen. Daar immers treft men de
meeste kinderen.
Kinderen verruilen het veilige behaaglijke
binnenspel pas als ze zich buiten op hun
gemak (lees: veilig) voelen én als ze daar
bekende kinderen aantreff en
Th uis Op Straat kent het zogenaamde ‘pleinenmenu’ met drie varianten.
Er is een menu voor de zogenaamde ‘rampenpleinen’, een voor de
‘spannende pleinen’ en een voor ‘niks-aan-de-hand-pleinen’. TOS-sers
42

zijn natuurlijk bij uitstek gewenst op de ‘rampenpleinen’ en de ‘spannende
pleinen’, maar daar zijn ze niet altijd te vinden. De aanwezigheid
van een redelijk grote groep kinderen is het belangrijkste criterium
voor het uitzoeken van een plein voor TOS-sers. Dit criterium
weegt zwaarder dan de vraag of het plein tot de categorie ‘rampenplein’
dan wel ‘niks-aan-de-handplein’ behoort. Kennelijk worden pleinen
weliswaar beoordeeld als niks-aan-de-handplein, maar is er toch
reden voor Th uis Op Straat om ze te bezoeken. Is dat gemakzucht of
is het drie varianten-menu aan evaluatie toe? Wellicht mijden kinderen
de echte rampenpleinen.
Bovendien moet je voorzichtig zijn met het te snel toekennen van het
predikaat ‘niks-aan-de-handplein’. Misschien zijn dit saaie pleinen
waar verveling uiteindelijk tot spanningen en vervelende dingen kan
leiden, tenzij Th uis Op Straat-medewerkers voor positieve alternatieven
zorgen.
TOS-sers geven ook aan dat ze met kinderen naar andere, spannender
lokaties trekken. Bijvoorbeeld naar een park waar de kinderen zelf
niet of zonder begeleiding van hun ouders niet mogen komen, of een
gymzaal waar in de winter een activiteit wordt georganiseerd. Th uis
Op Straat is goed in het aanbieden van sport- en spelactiviteiten.
43

TOS-sers nemen verschillende spelattributen mee om nu eens te voetballen
en dan weer eens iets anders, bijvoorbeeld een circusactiviteit,
te doen. Heel simpele activiteiten zoals voorlezen op een bankje doet
Th uis Op Straat niet veel, terwijl meisjes zo’n activiteit waarschijnlijk
wel zouden waarderen. Th uis Op Straat streeft ernaar om het percentage
meisjes dat aan activiteiten deelneemt te verhogen. Zo is op verschillende
lokaties met succes een meidenclub gestart. Vooral onder
puberende meisjes is er behoefte aan een club of aan activiteiten zonder
jongens. Het is jammer dat Th uis Op Straat nergens werkt met
streefgetallen voor aantallen meisjes . Dit is een makke van Th uis Op
Straat: door doelen niet concreet te willen maken, blijven voornemens
vaak toch makkelijke praatjes.
Onderzoek wijst uit dat crimineel gedrag
niet speciaal wordt opgeroepen door een
verloederde buitenomgeving, maar dat
criminaliteit en verloedering in samenhang
met elkaar ontstaan
Eén van de moeilijkste doelen is het ooit geformuleerde doel uiteindelijk
weg te trekken van een openbare plek nadat deze is ‘terugveroverd’.
De klus is geklaard, de sfeer is hersteld, de fysieke inrichting is weer
fraai. En nu? De Th uis Op Straat-activiteiten beëindigen en elders aan
de slag gaan? Th uis Op Straat-medewerkers op alle niveaus vinden
het realiseren van deze doelstelling het lastigst. Het is ook nog nergens
gebeurd. De vraag is ook of dat moet gebeuren. Op lokaties waar
door omstandigheden Th uis Op Straat een tijdlang geen activiteiten
kon verzorgen, viel de animo voor het spelen op straat direct terug.
Dat bleek toen Th uis Op Straat haar activiteiten weer oppakte. Het
lijkt erop dat continuïteit van Th uis Op Straat-activiteiten heel
belangrijk is voor de participatie van kinderen in de buitenruimte.
44

Volwassenen vinden Th uis Op Straat een belangrijk instrument in
het aangenamer en veiliger maken van hun omgeving. Onderzoek
wijst uit dat crimineel gedrag niet speciaal wordt opgeroepen door een
verloederde buitenomgeving, maar dat criminaliteit en verloedering
in samenhang met elkaar ontstaan in wijken die daar aanleiding toe
geven. Die aanleiding ontstaat door het ontbreken van toezicht, sociale
controle en een gedeeld verantwoordelijkheidsgevoel bij de aanwezige
bewoners voor de buitenruimte. Th uis Op Straat kan dit soort
negatieve ontwikkelingen afremmen en in gunstige zin ombuigen
door aanwezig te zijn, elke dag opnieuw, en door steeds maar weer
proberen contacten te leggen met ouders en ze als vrijwilliger te strikken.
Toezicht door volwassenen is nu eenmaal een onmisbaar element
bij het realiseren van een veilige open buitenruimte. Maar ouders laten
zich tegenwoordig niet gemakkelijk strikken. De overheid moedigt
mannen en vrouwen aan om een onafhankelijke fi nanciële positie te
verwerven. Moderne tweeverdieners kunnen niet meer buiten professionals
die de zorg gedeeltelijk overnemen (hulpen in huis, crèches, au
pairs, naschoolse opvang). Hen ontbreekt de tijd én de energie om alle
zorgtaken te combineren met een baan. Men moet dan ook realistische
verwachtingen koesteren over hun inzet voor de buitenruimte in
de buurt. Vrijwilligers die zich blijvend met huid en haar aan verenigingen
en activiteiten binden, sterven uit. De vraag is hoe volwassenen
de vele verschillende eisen die aan hen worden gesteld – zorg voor
persoonlijke groei, fi nanciële zelfstandigheid, gezin en thuis, mantelzorg
voor andere familieleden, vrijwilligerswerk – kunnen combineren
met het oppakken van medeverantwoordelijkheid voor de directe
buitenruimte.
Ondanks hun volle agenda’s willen burgers wel hun steentje bijdragen,
maar dan moet het om een haalbaar doel gaan. Het zijn in praktijk
vooral allochtone buurtbewoners die via Th uis Op Straat een vrijwillige
bijdrage aan de wijk leveren. Hun inzet is wel aan condities
gebonden. Wanneer de buitenruimte zodanig verloederd is dat alle
45

inspanning ervaren wordt als dweilen met de kraan open, dan blijven
ze thuis of ze vertrekken simpelweg naar lokaties buiten de stad. De
aanwezigheid van Th uis Op Straat kan mensen over de streep trekken
en voor de stad behouden. Van Th uis Op Straat gaat voor burgers het
signaal uit dat de lokale overheid aandacht heeft voor de kwetsbare
wijken door bereid te zijn dergelijke goed geoutilleerde teams te
bekostigen.
Th uis Op Straat dient heel goed na te denken over de haalbaarheid
van haar doelstellingen. Wanneer van tevoren wordt onderzocht
of het mogelijk is om een specifi eke openbare ruimte binnen een
bepaald tijdsbestek terug te veroveren, dan is het te voorspellen dat
sommige plekken zullen afvallen. Die zijn domweg te complex en te
lastig. Op het moment dat Th uis Op Straat afgerekend wordt op het
resultaat ‘het binnen twee jaar leefbaar maken van een rampenplein en
terugtrekken nadien’, dan zal Th uis Op Straat zich wel drie keer
bedenken om deze klus ter hand te nemen – en terecht. De aanpak
van de meest rampzalige plekken vraagt een lange adem én de inzet
van meerdere partijen. Misschien zou Th uis Op Straat juist de strategie
moeten hebben om niet aan dergelijke projecten te beginnen.
Th uis Op Straat vermijdt zo de gebeten hond te zijn en geeft aan de
samenleving het signaal af dat sommige contracten te wurgend zijn en
dat juist kwetsbare wijken gebaat zijn bij een langdurig aanbod van
goede sociale interventies.
46

TIJD VOOR WAT GRAFIEKEN…
SOORT ACTIVITEITEN
Thuis Op Straat, Rotterdam 2003
47

AANTAL ACTIVITEITEN PER
THUIS OP STRAAT-LOKATIE
Thuis Op Straat, Rotterdam 2003
48
* klein team / ** niet alle gegevens 2003 beschikbaar
AANTAL ACTIVITEITEN PER DAGEN VAN DE WEEK
Thuis Op Straat, Rotterdam 2003

DEELNAME THUIS OP STRAAT
Thuis Op Straat, Rotterdam 2003
Thuis Op Straat, Rotterdam 2003
49
DEELNAME THUIS OP STRAAT NAAR
ETNISCHE HERKOMST

650

Bonding staat voor de binding die mensen hebben met hun
eigen groep, bridging staat voor bruggen slaan, contact leggen
met andere groepen en linking is de wijze waarop mensen zich
verbinden met organisaties en instituties.
Bonding, bridging, bridging, linking
linking
Van tijd tot tijd komt de wetenschap, die het patent lijkt te hebben op
moeilijke formules en ingewikkelde gedachtegangen, met een theorie
die zo helder en accuraat is dat ook de man van de straat hem kan
begrijpen en er zijn voordeel mee kan doen. Zo’n theorie is die van
‘bonding, bridging, linking’. Deze theorie gaat over de verschillende
groepen waarmee mensen contacten onderhouden. Bonding staat
voor de binding die mensen hebben met hun eigen groep, bridging
staat voor bruggen slaan, contact leggen met andere groepen en linking
is de wijze waarop mensen zich verbinden met organisaties en instituties.
Denk aan de school, aan overheidsinstellingen en welzijnsinstel-
51

lingen. Linking heeft ook betrekking op de manier waarop mensen
zichzelf weten te organiseren en vertegenwoordigen.
In een multi-etnische samenleving als Nederland kan bonding
betekenen dat iemand zich vooral verbindt met mensen van dezelfde
culturele achtergrond. Die gevoelens van verbondenheid met mensen
met dezelfde culturele achtergrond verschillen per groep. Zo hebben
Turkse Nederlanders meer onderlinge bindingen dan Marokkaanse.
Het eigen huis en de privé-ruimtes van familie en vrienden zijn ook bij
uitstek plekken waar bonding plaatsvindt. In een veilige atmosfeer
voel je je geborgen en leer je anderen te vertrouwen. Hier krijgen mensen
hun opvoeding, leren ze omgangsvormen en krijgen ze hun basispakket
van normen en waarden aangereikt. Het is cruciale bagage die
mensen nodig hebben als ze buiten de veilige familiaire sfeer hun weg
moeten vinden.
Kinderen met een minder goede thuissituatie en minder binding met
de eigen groep komen veel meer in aanraking met politie en justitie.
Een positief gevoel over jezelf en de groep waarmee je je verbonden
voelt, vergemakkelijkt het contact leggen met anderen. De buitenruimte
is bij uitstek een plek waar bridging plaats kan vinden. In de
openbare ruimte kan je in theorie tal van anderen buiten je eigen groep
leren kennen. Een te sterke binding met de eigen groep kan belemmerend
werken voor het bruggen slaan naar andere groepen. Je ont-
52

moet wel anderen, maar je sluit je ervoor af, je bent helemaal gefi xeerd
op de bekenden uit de eigen kring. Ook groepen die zich niet of nauwelijks
in de openbare ruimte vertonen krijgen minder gelegenheid
om bruggen te slaan. In het geval van bridging zijn mensen in de eerste
plaats op zoek naar het herkenbare in de ander. Starre vooroordelen
over andere groepen werken daarbij belemmerend. Ze verhinderen je
het herkenbare en gemeenschappelijke te zien. Vertrouwen in de
ander, maar ook een gepaste dosis voorzichtigheid kenmerken de eerste
pogingen om contact te leggen. Wanneer de buitenruimte en het
onderlinge sociaal gedrag door een goede sfeer worden gekenmerkt,
komt bridging makkelijker tot stand.
Linking betekent dat je in staat bent om je te gedragen als een
volwaardig lid van de samenleving. Jouw doelen zijn ook de doelen van
de maatschappij. Je weg om de samenleving te veranderen gaat langs
de lijnen die de maatschappij je biedt. Je weet je te organiseren. Je weet
je voordeel te doen met mogelijkheden die opleiding, werk en medezeggenschap
je bieden. Je voelt je veilig en beschermd door de omringende
instellingen. Het is duidelijk dat ook bonding en bridging een
rol spelen bij linking. Verlopen de eerste twee processen voorspoedig,
dan is de kans groot dat je je inderdaad een volwaardig lid van de
samenleving voelt. Je bezit blijkbaar de competenties om de samenleving
voor je eigen doelen en binnen je eigen mogelijkheden te gebruiken.
Maar ook in het geval van linking spelen instellingen een heel
belangrijke rol. Wanneer deze goed functioneren, geven ze mensen
een goed gevoel over de samenleving. Maatschappelijke instellingen
moeten doen wat ze beloven. Ze moeten geen ivoren torens zijn, maar
laagdrempelig en servicegericht zijn. Zijn ze dat niet, dan krijgen
mensen het gevoel dat maatschappelijke organisaties slechts bureaucratische
ruis zijn. En waar ze dat niet zijn, komt het profi jt ervan
vooral terecht bij mensen die zichzelf al redelijk goed kunnen redden.
Maar instellingen moeten er voor iedereen zijn en moeten mensen
mogelijkheden bieden om aan te haken en binnen te komen, zo nodig
door bewust specifi eke groepen een hand te reiken.
53

754

Wat ook telt is dat Th uis Op Straat-medewerkers met I&D-
of WIW-banen zich geen trouw aan de organisatie kunnen
veroorloven. Zij zitten er op de eerste plaats om hun eigen werkgelegenheidskansen
te vergroten. Wie heel goed is, vertrekt op
een gegeven moment. Het is net als bij het Nederlandse betaald
voetbal, waar de talenten worden opgeleid voor de grote
competities buiten Nederland.
thuis op op straat
straat-kwaliteit
Goede ideeën verdienen de juiste vormgeving en uitvoering, en die is
zeer afhankelijk van de kwaliteit van de mensen die ze moeten uitvoeren.
Aanvankelijk dacht Th uis Op Straat hooggekwalifi ceerd personeel
nodig te hebben voor het realiseren van haar ambities, maar de
beperkte fi nanciële middelen lieten dit niet toe. Th uis Op Straat
maakte van de nood een deugd en koos vervolgens bewust voor het
werken met mensen uit werktoeleveringstrajecten. De meeste TOSsers
hebben weinig of geen opleiding en bezitten daardoor een slechte
startpositie op de arbeidsmarkt. Een aantal van hen is wel hoogopgeleid,
maar heeft gebrek aan werkervaring en heeft vaak opleidingen
55

gevolgd die in Nederland niet erkend worden. De TOS-sers hebben
verschillende achtergronden; Marokkaanse en Surinaams (Hindoestaanse
en Creoolse) achtergronden domineren, er zijn opvallend weinig
TOS-sers van Nederlandse en Turkse afkomst. Th uis Op Straat
heeft de scholing van de verschillende werknemers ter hand
genomen. Op het Albeda-college kwam een opleiding ‘Helpende
Welzijn’ waar TOS-sers papieren en vaardigheden konden verwerven.
De opleiding is geënt op de bestaande opleiding tot ‘Assistent Sportactiviteiten’.
Later zijn daar modules aan toegevoegd die aansluiten bij
de praktijk van het werk en de ambities van Th uis Op Straat.
Blijkbaar zagen anderen TOS-sers niet
in de eerste plaats als vindingrijke
probleemoplossers, maar vooral als
activiteitenbegeleiders
.
Th uis Op Straat Centraal is trots op de huidige medewerkers. Door
de bank genomen zijn het geen pennenlikkers, dikdoeners en nuffi ge
dametjes, maar mannen en vrouwen die tegen een stootje kunnen en
ooit zelf het liefst op straat rondzwierven. Er was de stille hoop dat
deze naturals met schwung, tact en souplesse de kinderen van het type
‘niet de gemakkelijkste’ op sleeptouw zouden nemen. Hun veelkleurigheid
zou bovendien een extra meerwaarde zijn, zo kon elk kind zich
met een van hen identifi ceren. Maar het bleek niet vanzelf te gaan,
uitzonderingen daargelaten. Th uis Op Straat Centraal realiseerde
zich dat ze TOS-sers niet onvoorbereid de straat op kon sturen, wilde
ze de meer ambitieuze doelen verwezenlijken. De scholing en professionalisering
van de TOS-sers werd ter hand genomen, vooral door
middel van opleidingstrajecten en modules bij het Albeda College.
Over deze opleiding zijn niet alle TOS-sers even tevreden, zo blijkt uit
het EUR-onderzoek. Er is kritiek op de opleiding bij het Albeda-col-
56

Er is kritiek op
de opleiding
bij het Albedacollege…
57

lege, omdat deze hen te weinig kansen biedt op de huidige arbeidsmarkt.
Zeker nu is dat een handicap, omdat veel TOS-sers door de al
genoemde beleidsontwikkelingen op het terrein van de gesubsidieerde
arbeid hun baan kwijtraken en elders werk moeten proberen te vinden.
Het EUR-onderzoek vermeldt ook kritiek op het gemak waarmee
sommigen hun papiertje mee naar huis hebben gekregen. De TOS-sers
brachten naar voren dat de het gevolgde curriculum tot ‘assistent
sportleraar’ het beeld bevestigde dat je TOS-sers toch vooral voor allerlei
hand- en spandiensten kon inzetten. Veel organisaties hebben dat
dan ook gedaan. Blijkbaar zagen derden TOS-sers niet in de eerste
plaats als vindingrijke probleemoplossers, maar vooral als activiteitenbegeleiders.
Ook legt het EUR-onderzoek bloot dat medewerkers van Th uis Op
Straat soms twijfels hadden over de kwaliteiten van sommige collega’s:
‘Moet die met kinderen werken?’ Ook is er irritatie over oncollegiaal gedrag
van collega’s, zoals te laat komen en wegblijven zonder af te bellen.
58

Het is de natuurlijke neiging van TOS-sers om zo veel mogelijk leuke
(sport)activiteiten voor zo veel mogelijk kinderen in de wijk te organiseren.
Ze hebben immers bij het Albeda een opleiding tot sportassistent
gevolgd. Een geslaagde activiteit geeft de TOS-ser een goed
gevoel. ‘Het was een mooie middag, waar veel kinderen lol aan beleefden
en opgetogen naar huis gingen, wat wil je nog meer?’ Th uis Op
Straat Centraal heeft meer noten op haar zang. De ambitie strekt verder
dan het organiseren van activiteiten en de tevredenheid is dan ook
niet helemaal wederzijds. Toch zijn ook de TOS-sers zelf over hun
werk niet altijd even tevreden. Ze klagen over sleur en eenzijdigheid
van de werkzaamheden. Vaak organiseren ze een beperkt aantal vaste
(sport)activiteiten. Th uis Op Straat-medewerkers lijken er niet in te
slagen om zonder begeleiding meer afwisseling in hun activiteiten aan
te brengen. Ook lukt het ze onvoldoende om vanuit sport- en spelactiviteiten
processen van wijkverbetering op gang te brengen. De discrepantie
tussen de ambitie van Centraal en de kwaliteiten van de
basis is groot. Dat vermindert de kans van slagen van de Th uis Op
Straat-missie aanzienlijk.
…sleur en eenzijdigheid…
TOS-sers wijzen erop dat de kleine wereld waarin men werkt soms een
geïsoleerd gevoel geeft. Het gevoel verbonden te zijn met een grotere
organisatie is beperkt. Er wordt samengewerkt met een Th uis Op
Straat-baas, een Th uis Op Straat-teamleider en een aantal collegamedewerkers.
Slechts sporadisch hebben pleinmedewerkers contacten
met Th uis Op Straat Centraal en daarmee met het gedachtegoed
van Th uis Op Straat Centraal. De Th uis Op Straat-bazen onderhouden
wel regelmatig contact met Th uis Op Straat Centraal. Het zou
kunnen dat de ‘bazen’ de pleinmedewerkers te weinig weten te betrekken
bij dit contact.
Wat ook telt is dat Th uis Op Straat-medewerkers met I&D- of
WIW-banen zich geen trouw aan de organisatie kunnen veroorloven.
59

Zij zitten er op de eerste plaats om hun eigen werkgelegenheidskansen
te vergroten. Wie heel goed is, vertrekt op een gegeven moment.
Het is net als bij het Nederlandse betaald voetbal, waar de talenten
worden opgeleid voor de grote competities buiten Nederland. Dat is
ook in het geval van Th uis Op Straat frustrerend, omdat het welslagen
van de missie staat of valt met de aanwezigheid van ervaren werknemers.
De discrepantie tussen de ambitie van
Centraal en de kwaliteiten van de basis
is groot
Th uis Op Straat wil een lerende organisatie zijn. Ze wil leren van haar
fouten en haar successen. Th uis Op Straat kent een aantal plekken
waar dit kan plaatsvinden: de Th uis Op Straat-forumgroepen waarin
teamleden met elkaar discussiëren over problemen en issues die de
medewerkers tegenkomen op straat, het periodieke overleg met de
60

verschillende Th uis Op Straat-bazen en de jaarlijkse Th uis Op Straatdriedaagse
waarin drie dagen lang door Th uis Op Straat-bazen, teamleiders
en Th uis Op Straat Centraal met elkaar gedebatteerd en overlegd
wordt.
De EUR-onderzoekers zijn kritisch over de manier waarop Th uis
Op Straat erin slaagt om de resultaten van discussiedagen om te zetten
in een verbetering van de praktijk op straat. Het leren zou meer
richting moeten krijgen. In plaats van oeverloos met elkaar te praten
zouden de uitwisselingen veel meer dienen te gaan over eerder vastgelegde
afspraken. Bovendien moeten ze veel meer toegespitst worden
op het uitwisselen van praktijkervaringen. Ook zouden er verschillen
moeten komen in het leeraanbod, want nu krijgen zowel ervaren
Th uis Op Straat-bazen als beginnende TOS-sers hetzelfde aanbod.
Beide groepen hebben er daardoor te weinig aan.
Overlegvormen kunnen aan kwaliteit winnen als daarbij de methode
van intervisie wordt ingezet. De EUR-onderzoekers raden dit ook aan.
Intervisie is een instrument waarbij door het delen van ervaringen met
elkaar wordt gezocht naar een oplossing van problemen. Intervisie is
niet zomaar praten, maar bestaat uit een uitgewerkt stappenplan. Er
is een structuur, een raamwerk, waaraan het verloop van de discussie
wordt opgehangen. Op deze wijze is er meer vat op de output van een
discussie te krijgen. Gesprekken worden minder vrijblijvend en ontmoetingen
lopen minder het risico dat ze slechts neerkomen op ‘zaken
van je af praten’.
61

Professionele lessen lessen uit
uit
voorbeeldvertellingen
Het EUR-onderzoek maakt duidelijk dat individuele Thuis Op Straat
medewerkers het hart op de juiste plaats hebben en graag de handen
uit de mouwen steken, maar ook dat een aantal ambities niet of
beperkt gehaald worden, zoals – we hebben er enkele malen op
gewezen – de contactlegging met ouders en andere buurtbewoners,
het niet altijd aanwezig zijn op ‘echte rampenpleinen’ en de ultieme
ambitie: het terugtrekken uit een lokatie om vervolgens een ‘gezond
gemaakt plein’ over te dragen aan de bewoners. Toch tref je in de
interviews met TOS-sers verschillende succesverhaaltjes aan.
Voorbeeldvertellingen of exempla zou je ze kunnen noemen. Het zijn
verhaaltjes die op beeldende wijze een les, werkprincipe of strategie
voorstelbaar maken. Ze hebben met elkaar gemeen dat ze verslag doen
van iets dat vrij toevallig tot stand is gekomen. Door een wonderlijke
aanleiding of samenloop van omstandigheden, leren TOS-sers hoe je
iets in scène kunt zetten. Door eens een keer iets niet te doen, of juist
wel, door af te wachten en door te prikkelen. TOS-sers die dit spel in de
vingers hebben, zijn natuurlijk de werknemers die men zoekt en
langdurig wil binden aan de organisatie.
De verhaaltjes zijn gemakkelijk te onthouden en door te vertellen
omdat ze terug te brengen zijn tot enkele personages en handelingen.
Het zijn heel belangrijke stukjes kennis, omdat ze een abstract principe
concreet maken. Hieronder geven we drie voorbeelden uit het EUrapport:
Don’t give up on us!’ (met de les: houd waar mogelijk
contact), ‘De triomfantelijke Sinterklaasoptocht’ (met de les: op de
proef stellen) en ‘De moedergroep’ (met de les: speel in op situaties).
62

DON’T GIVE UP ON US!
Een groepje Marokkaanse jongens tussen de 16 en 22 jaar oud verliest
het contact met het buurthuis waar ze één keer in de week gewend
waren te komen. De jongerenwerker voelt zich bedreigd. Er is een
steen door de ruit van het buurthuis gegaan. De jongeren hebben met
verschillende instanties contact gehad, o.a. met de politie, maar ze
laten zich niet corrigeren. Op een gegeven moment besluiten de professionals
gezamenlijk niets meer voor de groep te doen. Dit vindt
Th uis Op Straat te gortig. ‘Je geeft dan een verkeerd signaal af ’. De
aanpak die Th uis Op Straat voorstelt gaat twee kanten op. Enerzijds
een ondertekende brief met voornemens naar de gemeente, anderzijds
contact zoeken met de jongeren. Snel blijkt daaruit dat de jongeren
zich gewoon vervelen. Th uis Op Straat besluit ook hier tot
tweeledige aanpak. Aan de ene kant nemen TOS-sers ergernissen van
de buurt weg door de hangplek van de jongens weg te halen bij de
winkels, anderzijds organiseren ze activiteiten. Ze regelen schoenen
en een zaaltje om te voetballen. De jongeren zijn enthousiast. Een
aantal jongens biedt aan om voor Th uis Op Straat activiteiten te
organiseren voor Marokkaanse jongeren. Hun plan om paintball te
realiseren lukt niet. Dan is er het plan om een fi lm te maken, al is het
ook de vraag of dat wel zal lukken. Th uis Op Straat maakt van het wel
of niet slagen van dat plan geen groot punt. Wat telt is dat de groep
weer on speaking terms is met de buurt. Zo laten de jongeren zich zelfs
op het buurtfeest zien. TOS-sers sturen ze een sms-je als ze een lEUke
activiteit voor hen weten.
Commentaar: dit verhaaltje is natuurlijk geen glanzend succesverhaal,
maar laat zien dat het heeft gewerkt om juist niet de handen van de groep
af te trekken. De groep jongeren veranderde van een grimmige, gehate
club in een clubje dat zich weer open stelt voor de buurt en zelfs voor vrijwilligerswerk
in het kader van Th uis Op Straat. Th uis Op Straat heeft de
mogelijkheden willen zien van de club en was zich er bovendien bewust
van dat groepjes jonge knullen waarmee niemand meer contact heeft, het
leefklimaat in een buurt ernstig kunnen verpesten.
63

DE TRIOMFANTELIJKE
SINTERKLAASOPTOCHT
De wijk is verdeeld tussen links en rechts van de dijk. Sinterklaas is in
aantocht en zal dit jaar extra stoppen voor het podium in de winkelstraat.
Maar de Sint loopt door. Iedereen in de wijk is woedend, links
en rechts. Ze zullen volgend jaar zelf een Sinterklaasfeest organiseren
met veertig zwarte Pieten. De Th uis Op Straat-baas gelooft niet dat
de wijk het voor elkaar zal brengen, maar tot zijn grote verbazing slagen
ze er wel in, en hoe! Veertig Pieten strooien door alle straten van
de wijk. En al is het paard bruin, de mensen willen toch met Sint en
bruin paard op de foto. Het is een geweldige oppepper voor de hele
wijk dat ze zelf in staat zijn om zoiets van de grond te brengen.
Even is de wijk één en de Th uis Op Straat-baas voelt zich een beetje
overbodig.
Commentaar: in dit verhaaltje heeft de Th uis Op Straat-baas eigenlijk
niets gedaan. Hij heeft vooral zaken gelaten, dat is de moraal van het verhaal.
Wél heeft hij op een gegeven moment zijn wijk de prikkel meegegeven
door te zeggen ‘Ik denk dat het jullie niet gaat lukken’. Achteraf denkt hij
dat bewoners daarom nog harder hun best zijn gaan doen. Ze zullen laten
zien dat ze het wél kunnen. Bovendien was het feit dat de ‘gemeentesint’ de
wijk in de kou had laten staan een sterke motivatie om hun Sinterklaasfeest
te laten slagen. En dat is ze gelukt.
DE MOEDERGROEP
Wie nam het initiatief tot de eerste toenadering? De moeders of de
medewerkers van Th uis Op Straat? Veel betrokkenen weten het niet
meer. In ieder geval leverde die eerste toenadering weinig concreets op,
maar het contact was gelegd en daarom was het de tweede keer al wat
64

makkelijker. Vrij snel werd het steeds vanzelfsprekender om elkaar te
benaderen. Dit is eigenlijk het hele verhaaltje: eerst kende men elkaar
niet, er kwam een contact, en een volgende, en weer een volgende, en
nu is er een verstandhouding waar zowel de moeders als de TOS-sers
van profi teren. Einde verhaal (‘en toen kwam er een olifant met een
lange snuit en die blies etc.’).
Commentaar: voor de geschiedschrijvers: het waren de moeders van de
moedergroep die het initiatief hadden genomen om naar Th uis Op Straat
toe te stappen. Blijkbaar kenden ze Th uis Op Straat en vonden ze Th uis
Op Straat benaderbaar. Th uis Op Straat vergat de moeders niet nu zij
eenmaal van het bestaan van de groep afwist. Via de moeders komt Th uis
Op Straat nu bijna bij de mensen thuis. En zo wordt het makkelijker om
met elkaar te spreken over de opvoeding van de kinderen en hun gedrag op
straat.
.
65

866

Wanneer meetresultaten inzicht verschaff en in het eigen werk
wordt het voor werknemers veel aantrekkelijker om serieus werk
te maken van registraties. In het geval van Thuis Op Straat heeft
de Erasmus Universiteit een origineel en uniek meetinstrument
ontwikkeld: ‘het elektronisch logboek’, een instrument waarmee
Thuis Op Straat bovendien al enige jaren ervaring heeft.
Leren van van het het elektronisch
elektronisch
logboek
‘Accountability’ ofwel rekenschap afl eggen wordt steeds belangrijker
in de publieke sector. Welke doelen worden gesteld, welke middelen
worden ingezet (menskracht, fi nanciën), welke doelen worden
gehaald? Zijn de doelen in meetbare eenheden te omschrijven? Kunnen
er prestatieafspraken met welzijnsinstellingen worden gemaakt?
Is er certifi cering mogelijk in de sociale sector? Kunnen instellingen
garant staan voor kwaliteit en afgesproken prestaties? Overheden, de
fi nanciers van projecten op het gebied van welzijn, willen met welzijnsinstellingen
productieafspraken kunnen maken. Welzijnsinstel-
67

lingen moeten deze ontwikkeling zeer serieus nemen en hun werkwijze
en resultaten transparant maken.
Toch zitten daar haken en ogen aan, want wat betrekkelijk eenvoudig
is in het bedrijfsleven, is in de welzijnssector een stuk lastiger. Wat wil
je meten, wat zie je als resultaat? Zijn medewerkers van welzijnsinstellingen
in staat én bereid om goede registraties van verrichte werkzaamheden
bij te houden? We weten inmiddels dat het zomaar introduceren
van een meetinstrument, met als enig doel de organisatie te
controleren, op weinig enthousiasme onder medewerkers kan rekenen.
Anders wordt het wanneer de organisatie met de gegevens uit de
eigen metingen een bijdrage kan leveren aan het verbeteren van het
werk van de werknemers. Wanneer meetresultaten inzicht verschaffen
in het eigen werk wordt het voor werknemers veel aantrekkelijker
om serieus werk te maken van registraties. In het geval van Th uis Op
Straat heeft de Erasmus Universiteit een origineel en uniek meetinstrument
ontwikkeld: ‘het elektronisch logboek’, een instrument
waarmee Th uis Op Straat bovendien al enige jaren ervaring heeft.
hoewel ook het dagboek van Bridget Jones
een koersbepaling heeft: elke dag noteert
zij haar calorie-inname en haar gewicht
Het elektronisch logboek
De term logboek stamt uit de scheepvaart. In het logboek werden oorspronkelijk
vooral feitelijke gegevens neergeschreven, zoals de plaats-
en tijdbepaling van de positie van het schip, de koers en de afgelegde
afstand. Later kwamen er in traditionele scheepslogboeken meer
beschrijvingen van de belevenissen tijdens de reis terecht. Ondanks
die uitbreiding blijft een scheepslogboek een veel objectiever en minder
intiem document dan een meisjesdagboek – hoewel ook het dagboek
van Bridget Jones een koersbepaling heeft: elke dag noteert zij
68

immers haar calorie-inname en haar gewicht. Het gaat er dus maar
net om wat het doel of de target is. Heb je dat precies vastgesteld, dan
kun je gaan bepalen welke indicatoren richting-, plaats- en koersbepalend
zijn.
Van een Th uis Op Straat-medewerker wordt gevraagd om elke dag het
logboek in te vullen. De focus ligt op de verrichte activiteiten. Aan de
hand van vragen wordt de medewerker langs de belangrijkste aspecten
van de activiteit geleid: hoeveel kinderen deden mee, was er contact met
volwassenen? Wekelijks kan een Th uis Op Straat-baas uitdraaien maken
van de koers die zijn lokatie die week heeft gevaren, maar ook kan
hij zich vergelijken met andere Th uis Op Straat-teams. Bovendien kan
hij kiezen voor een bepaalde focus. Wat is bijvoorbeeld de meidenparticipatie
in de afgelopen week geweest? Een en ander vergt wel van de
Th uis Op Straat-baas enige vaardigheid om het elektronisch logboek
goed te gebruiken, en natuurlijk nieuwsgierigheid en onderzoekerzin.
69

Het systeem is web-based, de gegevens worden digitaal verzonden
naar een centraal punt zodat ook Th uis Op Straat Centraal en de
Erasmus Universiteit, die als begeleider betrokken is bij het logboek,
‘iets’ kunnen doen met gegevens uit het logboek. In theorie zouden
‘alarmerende getallen’ kunnen leiden tot ingrijpen. Bovendien kunnen
Th uis Op Straat Centraal en de universiteit nadenken over de vragen
die de cijfers oproepen. Zo hebben zowel de leiding als de adviseur
van de Erasmus Universiteit een actieve rol in het interpreteren van de
gegevens. Dit elektronische logboek is een ideaal instrument voor een
lerende organisatie. Dankzij het goed lezen en interpreteren van de
gegevens kan de koers steeds opnieuw afgestemd worden.
Maar dan moeten wel álle Th uis Op Straat-lokaties het logboek
goed bijhouden, en dat is nog niet het geval. Daarover dienen strikte
afspraken te worden gemaakt tussen Th uis Op Straat Centraal en de
lokaties, zeker met het oog op het bewaken van de kwaliteit van de
franchiseformule. De vraag is natuurlijk of het invullen van een elektronisch
logboek past bij de werkstijl van ‘het goud van de stad’. Zien
70

de Th uis Op Straat-medewerkers het nut van het consequent bijhouden
van gegevens? Het is gemakkelijk je voor te stellen dat zij denken:
‘drie kinderen, vijf volwassenen, een zoveelste voetbalactiviteit, weer
op dezelfde lokatie. Is dat nou de moeite van het vermelden waard?’
Bovendien kost het invullen van het dagboek ook tijd, tijd die de
medewerker ook op straat zou kunnen doorbrengen.
Medewerkers zouden beter getraind moeten worden in de
omgang met het systeem, zodat ze een actievere rol krijgen in het bijstellen
van de koersrichting van de eigen lokatie. Bovendien is het aan
te bevelen om de begeleiding van de Erasmus Universiteit of vanuit
Th uis Op Straat Centraal te intensiveren. In de beginperiode van het
systeem was het contact namelijk wel vrij intensief. Een universiteitsmedewerker
ging de gegevens wekelijks ophalen en tijdens die bezoekjes
werd er veel gevraagd en verduidelijkt. Toen dit niet meer nodig
was, verdween het contact met de EUR zonder dat het werd overgenomen
door Th uis Op Straat Centraal. Het gevolg daarvan is dat het
elektronisch logboek niet op alle Th uis Op Straat-lokaties even goed
functioneert.
De ervaringen met de introductie en het gebruik van het elektronisch
logboek hebben een aantal lessen en suggesties opgeleverd. De
les is dat meetinstrumenten pas organisatievriendelijk zijn wanneer
medewerkers zelf het gevoel hebben dat ze er baat bij hebben. Zo zou
naast een logboek ook een ‘scheepstijding’ kunnen worden geïntroduceerd.
De medewerker zou bij het begin van zijn shift kunnen inloggen
en alvast in de scheepstijding van de dag tips en nieuwtjes voor de
betreff ende dag lezen en misschien zelfs zijn eigen verwachtingen en
plannen voor die dag digitaal schetsen. Zo’n werkwijze zorgt ervoor
dat TOS-sers iets met de output van hun eigen input gaan doen. Uit de
aanloopperiode waarin de universiteit noodgedwongen op bezoek
ging bij de verschillende TOS-lokaties kan Th uis Op Straat leren dat
het face to face-contact bij de introductie van dit digitale instrument
niet alleen motiveerde om het logboek goed bij te houden en te benutten,
maar ook om het dagelijkse Th uis Op Straat-werk goed te doen.
71

972

Het is aan Th uis Op Straat om verworvenheden vast te houden
en waar nodig te versterken én een ‘nieuw’ scenario voor de toekomst
te kiezen. Hieronder zullen we puntsgewijs aangeven wat
Th uis Op Straat vast zou moeten houden, wat Th uis Op Straat
zou moeten verbeteren en op grond van welke overwegingen
Th uis Op Straat het nieuwe scenario zou moeten kiezen.
Conclusies: van van toevalstreffers
toevalstreffers
naar trefzekere trefzekere interventies
interventies
Th uis Op Straat staat voor de uitdaging om in de nieuwe fase van
consolidatie de schat aan ervaring die is opgedaan in de pioniersfase
om te zetten in een heldere strategie. Toevalstreff ers dienen verzameld
te worden en moeten worden vertaald in mogelijke succesformules.
In de vorige negen hoofdstukjes is uitvoerig aandacht gegeven aan de
sterke en zwakke kanten van Th uis Op Straat in het licht van de huidige
maatschappelijke ontwikkelingen en aan de uitdagingen voor de
wijken waarin Th uis Op Straat werkzaam is. Het is nu aan Th uis Op
Straat om verworvenheden vast te houden en waar nodig te versterken
73

én een ‘nieuw’ scenario voor de toekomst te kiezen. Hieronder zullen we
puntsgewijs aangeven wat Th uis Op Straat vast zou moeten houden,
wat Th uis Op Straat zou moeten verbeteren en op grond van welke overwegingen
Th uis Op Straat het nieuwe scenario zou moeten kiezen.
Wat Th uis Op Straat dient vast te houden
Naamsbekendheid vasthouden (‘Iedereen kent Th uis Op Straat’)
Th uis Op Straat heeft zich in zes jaar stevig verankerd in het straatleven
van Rotterdam en aantal andere Zuid-Hollandse steden. De formule
werkt enthousiasmerend naar verschillende partijen toe. Kinderen
zijn blij met Th uis Op Straat en spelen vaker buiten sinds Th uis Op
Straat er is, en dat geldt met name voor allochtone jongens. Volwassenen
waarderen Th uis Op Straat omdat ze zich meer op hun gemak
74

voelen in de publieke ruimte. De werknemers van Th uis Op Straat
vinden het leuk om er te werken. De instellingen in het veld van Th uis
Op Straat werken graag met Th uis Op Straat samen, omdat ze inzien
dat een goed aanbod van buitenactiviteiten van groot belang is voor de
jeugd van de stad én voor het leefklimaat in de stad.
De pioniersgeest vasthouden
De pioniersgeest moet in het nieuwe, geconsolideerde Th uis Op
Straat behouden blijven. Vooral in de persoon die kan improviseren
en de vrijheid van handelen gebruikt in de geest van Th uis Op Straat,
die liever buiten is dan vergadert, doelen simpel houdt, die zich niet
verliest in bureaucratie, die een natuurlijke omgang heeft met de
straat, de kinderen en de overige buurtbewoners. ‘We moeten nooit
vergeten waar we vandaan zijn gekomen.’
Het lijfelijk aanwezig zijn in de openbare ruimte vasthouden
De aanwezigheid van TOS-sers betekent heel veel voor kinderen en
buurtbewoners. Het stelt hen gerust, kinderen durven naar buiten, ouders
geven hun kinderen sneller toestemming om buiten te gaan spelen,
het moedigt ouders aan om meer naar buiten te gaan. Het bevrijdt kinderen
en volwassenen van het binnen zitten. Het vergroot hun actieradius
en vrijheidsgevoel. Deze lijfelijke aanwezigheid verdient het verder
te worden uitgebouwd. ‘Zeven dagen per week’ was ooit het motto.
Laat dit motto richtinggevend zijn voor de komende jaren.
De kunde van het activiteiten organiseren voor kinderen in de
buitenruimte vasthouden
TOS-sers hebben veel ervaring opgebouwd met het organiseren van activiteiten
en weten als geen ander hoe je kinderen entertaint, bezighoudt
en uitdaagt. Het goed kunnen organiseren van buitenactiviteiten voor
kinderen is een uitermate waardevol einddoel of prestatie. Dit einddoel
verdient te worden opgewaardeerd. Activiteitenbegeleiders die erin
slagen om kinderen een middag lang te boeien, zijn goud waard.
75

Het door de EUR ontwikkelde elektronisch
logboek voor Th uis Op Straat is een uniek
instrument, vooral ook omdat het
aangesloten is op een web-based systeem
De deskundigheid in het begeleiden van mensen in werkervarings-
trajecten vasthouden
Th uis Op Straat heeft een schat aan ervaring opgebouwd met mensen
in werkervaringstrajecten. Ook in de nabije toekomst zullen er mensen
blijven die een traject nodig hebben alvorens ze kunnen doorstromen
naar een betaalde baan. Ook zullen er mensen blijven die altijd in
een relatief beschutte omgeving dienen te functioneren. Th uis Op
Straat heeft door schade en schande geleerd welke taken en verantwoordelijkheden
je hen kan toebedelen. Th uis Op Straat weet welke
76

taken en verantwoordelijkheden het beste aan onervaren TOS-sers
gegeven kunnen worden, hoe dit takenpakket stap voor stap verzwaard
kan worden, én waar de grens ligt van de verantwoordelijkheidstoedeling.
Onderstimulatie (onderschatting) en overstimulatie
(overschatting) zijn de grote boosdoeners in werkervaringstrajecten.
De succeslokaties van Th uis Op Straat vasthouden
Niet alle Th uis Op Straat lokaties lopen even goed. In het EUR-rapport
is informatie te vinden welke lokaties meer en minder goed functioneren.
Op de goed lopende lokaties worden meer activiteiten georganiseerd,
loopt de samenwerking met instanties en welzijnsorganisaties
gesmeerd en zijn de medewerkers enthousiast. Het onderlinge
contact van medewerkers is prettig, evenals het contact met de Th uis
Op Straat-baas en de kinderen en volwassenen uit de buurt. De uitdaging
is om deze goed functionerende plekken goed te laten blijven
functioneren. Het vasthouden van een hoge kwaliteit is niet gemakkelijk.
Het is makkelijker om een Michelin-ster te verdienen dan deze
ster jaar in jaar uit vast te houden.
Een tweede uitdaging is natuurlijk ook om op de lokaties waar
Th uis Op Straat momenteel niet zo goed functioneert, een en ander
snel te verbeteren.
Het elektronisch logboek vasthouden
Het door de EUR ontwikkelde elektronisch logboek voor Th uis Op
Straat is een uniek instrument, vooral ook omdat het aangesloten is
op een web-based systeem. Het instrument kan gebruikt worden om
rekenschap af te leggen aan subsidiegevers, maar ook om de kwaliteit
van het eigen werk te verhogen. Belangrijk is dat alle lokaties het logboek
goed gaan gebruiken. Dat betekent optimaal bijhouden en optimaal
raadplegen. Th uis Op Straat ambieert een lerende organisatie te
zijn; dat impliceert dat Th uis Op Straat Centraal zorgt dient te dragen
voor goede instructie en begeleiding. Zo zou naast een logboek ook
een ‘scheepstijding’ kunnen worden geïntroduceerd.
77

Wat Th uis Op Straat dient te versterken
Het organiseren van activiteiten kan nog verder verbeterd worden,
in aantal én kwaliteit
Op geen enkele lokatie worden zeven dagen per week activiteiten aangeboden,
terwijl daar op sommige pleinen echt behoefte aan is. Bovendien
kan ook de kwaliteit van de activiteiten verbeterd worden. Zo is
het belangrijk om binnenruimtes te vinden voor activiteiten bij slecht
weer. Daarnaast is afwisseling in de activiteiten belangrijk, ook voor
de TOS-sers zelf. Er moeten meer activiteiten komen voor meiden.
Ook hoeven activiteiten geen synoniem te zijn voor sport, zelfs niet
voor spel. Om te bereiken dat kinderen actief de buitenruimte ontdekken
is het niet altijd nodig om iets organiseren. Aanwezig zijn, een
aanspreekpunt zijn, behulpzaam zijn bij problemen, maar ook bij initiatieven
van kinderen en jongeren zelf, wel.
Er zou een Th uis Op Straat-canon moeten worden opgesteld
Het woord ‘canon’ doelt niet op een liedje of wapen. Een canon is een
keuze uit de hoogtepunten van een cultuur die iedereen van die cultuur
zou moeten kennen. Hier gaat het om de Th uis Op Straat-cultuur.
Welke essentiële kennis krijgt een plek in de canon? Natuurlijk
de stelregels, de missie, de ontstaansgeschiedenis van Th uis Op Straat,
de good en bad practices, en uiteraard de sturende beelden, dat wil
zeggen de streefbeelden die aangeven in welke richting de publieke
ruimte dient te veranderen.
De kwaliteit moet worden bewaakt, de formule dient te worden
gestandaardiseerd
Op dit moment verschillen Th uis Op Straat-lokaties behoorlijk van
elkaar. Er zijn verschillen in manieren van werken, terwijl de teams
ook in grootte en samenstelling variëren. Ook de mate waarin de missie
van Th uis Op Straat wordt beleden, is verschillend. Deze praktijk
roept de vraag op of Th uis Op Straat de franchise-gedachte wel moet
79

vasthouden. Is het niet beter deze in te wisselen voor een luchtigere en
fl exibelere relatie met de uitvoerders van de Th uis Op Straat-methode?
Wij zijn van mening dat Th uis Op Straat niet gebaat is bij een te
grote diversiteit en dat de franchise-formule dan ook krachtiger moet
worden neergezet en bewaakt. Th uis Op Straat zou er als eigenaar van
de formule goed aan doen een kwaliteitsteam te formeren dat de kwaliteit
van het werk in de verschillende lokaties in de gaten houdt. Wanneer
hier eenmaal voor is gekozen moeten de teugels strak worden
gehouden, de missie moet voor ieder helder zijn, evenals het gebruik
van het elektronisch logboek. Met de verschillende lokaties dienen
prestatieafspraken te worden gemaakt. De resultaten dienen periodiek
te worden besproken, niet om af te rekenen maar om het werk te
verbeteren. Wel is het belangrijk dat de afspraken met de samenwerkende
partners de irritatiegrens niet moeten overschrijden. De ‘wijweten-alles-beter’-houding
van het pionierende Th uis Op Straat
dient plaats te maken voor een ‘wij-bewaken-samen-de-kwaliteit’houding.
Vooral wanneer Th uis Op Straat buiten de grenzen van het
Rotterdamse wil opereren, is een collegiale en open houding richting
lokale partners van groot belang. Van hun lokale expertise dient
immers optimaal te worden geprofi teerd.
Op geen enkele lokatie worden zeven dagen
per week activiteiten aangeboden, terwijl
daar op sommige pleinen echt behoefte aan is
De feed-back naar de Th uis Op Straat-baas en deTh uis Op Straat-
medewerkers dient te worden versterkt
Het verdient aanbeveling om op vaste tijdstippen, bijvoorbeeld om de
drie maanden, werkzaamheden te evalueren met behulp van het
instrument van intervisie. De uitkomsten van het elektronisch logboek
zijn daarbij een belangrijke input. Het is dan ook heel belangrijk
dat medewerkers de logboeken niet als controle-instrumenten
80

eschouwen. De intervisie dient kritisch maar constructief te zijn.
Juist medewerkers in de frontlinie van de grote stad verdienen steun
en support. Ook dient er zo nodig ad-hoc steun, bij calamiteiten of
extra spanningen, te kunnen worden gegeven.
Overwegingen bij keuze voor het toekomstscenario
De EUR onderzoekers houden TOS de volgende drie scenario’s voor:
• Th uis Op Straat als Sociale Brandweer van de Buitenruimte
• Th uis Op Straat als de uitvoerder van Goede Werken met weinig
of geen middelen
• Th uis Op Straat als Buurtgerichte Verbinder en Bruggenbouwer,
met de jeugd, sport en de buitenruimte als aangrijpingspunten
Voor welk scenario zou Th uis Op Straat nu moeten kiezen? Bij de keuze
voor een van de drie scenario’s of een combinatie van de scenario’s
dienen de volgende overwegingen een belangrijke plaats te krijgen.
De nieuwe Wet op de Maatschappelijke Ondersteuning (WMO)
Een nieuwe wet kondigt zich al enige tijd aan: de Wet op de Maatschappelijke
Ondersteuning (WMO), die wellicht al op 1 januari 2006
ingaat. Het is belangrijk om te anticiperen op deze nieuwe wet. Het is
namelijk niet ondenkbeeldig dat Th uis Op Straat in de nabije toekomst
onder grotere welzijnsorganisaties zal moeten gaan functioneren,
die scherpere productieafspraken zullen willen maken.
Nieuwe wetgeving op het terrein van additionele arbeid
Het lijkt er momenteel op dat de mogelijkheid om gebruik te maken
van mensen uit werktoeleveringstrajecten zal verminderen. De vraag is
dan langs welke andere wegen TOS-sers kunnen worden gerekruteerd.
Wisselende wijkcontext
De kracht van Th uis Op Straat is dat het in weet te spelen op verschillende
wijkcontexten. Niet iedere omgeving is hetzelfde. Dat betekent
81

dat de keuze van het scenario afhankelijk is van de specifi eke wijkcontext,
of dat er binnen een overall-scenario per wijkcontext steeds net een
ander accent wordt gelegd. In feite wordt dat nu ook al gedaan. Sommige
lokaties zijn vanzelf al meer gegroeid in de richting van het meer ambitieuze
scenario. Deze verworvenheden moeten worden gekoesterd.
De keuze van de missie
De organisatie van Th uis Op Straat bevindt zich in een consolidatiefase.
Bij deze fase behoort niet langer alleen een missie, maar ook een
bij deze missie passende strategie. Aan het strategisch handen en voeten
geven van de missie ‘herovering van rampenpleinen en vervolgens
teruggeven aan bewoners’ zal Th uis Op Straat een zware dobber hebben.
De vraag is of ze op dat doel wil worden afgerekend en zelfs of het
überhaupt een reëel doel is. Bij de realisering ervan is Th uis Op Straat
namelijk van (te) veel andere partners afhankelijk. Bovendien moet er
ernstig aan worden getwijfeld of in deze tijd publieke ruimten ooit
zodanig kunnen worden terugveroverd dat TOS-sers niet meer nodig
zijn. Dat ligt niet alleen aan de grimmigheid van de stedelijke problemen
in multiculturele wijken, maar ook aan de mogelijkheden van
bewoners om verantwoordelijkheid te kunnen en willen dragen voor
hun omgeving. Heel veel burgers hebben drukke agenda’s. Ze kunnen
zeker hun bijdrage leveren aan het leefbaar maken van de publieke
omgeving, maar die bijdrage zal altijd beperkt zijn. Dat betekent dat
het belangrijk is dat het gebeurt in het juiste samenspel met elkaar en
met professionals zoals Th uis Op Straat. Ieder dient dus een gepaste
bijdrage te leveren.
De buurt van de toekomst
Het lijkt erop dat in de buurt van de toekomst volwassenen meer dan
nu zelf taken moeten gaan vervullen. Dat is tenminste de inzet van
veel lokaal beleid, ook in Rotterdam. Het college wil de burgerinzet
optimaliseren en een bredere inzet van de civil society. Deze beleidslijn
verdient – ook op straatniveau – de juiste professionele ondersteu-
82

ning. Hedendaagse burgers worden in hun privé-bestaan nu al door
steeds meer professionals ondersteund: met kinderopvang, de uitvoering
van huishoudelijke taken, de huiswerkbegeleiding van de kinderen,
met bedrijfj es die de hond uitlaten, noem maar op. Het is dan ook
realistisch te verwachten dat op straat professionals nodig zullen blijven.
Juist hun aanwezigheid kan een positieve impuls geven aan burgerinzet,
denk alleen al aan het aanwezige potentieel van vitale senioren.
Hier liggen grote kansen, maar geen enkele senior is bereid zonder
support en steun zich op een spanningsvol plein te begeven. Hij of
zij is niet gek.
Wat betekent het om een lerende organisatie te zijn?
Th uis Op Straat moet helderheid verschaff en waarover ze productieafspraken
wil maken en over hoe ze kwaliteit van de te leveren prestaties
wil bewaken en verbeteren. Ook de wijze waarop ze inhoud geeft
aan de ‘lerende organisatie’ zal vaste vorm moeten krijgen. Hoe gaan
medewerkers met elkaar hun werksituatie onder de loep nemen en
verbeteren? Intervisie is hiervoor een aangewezen methode, waarover
meer te lezen is in het EUR-rapport. Welke opleidingen/cursussen
komen er voor de TOS-sers van verschillend niveau? Met welke werknemers/stagiaires/vrijwilligers
gaat Th uis Op Straat in zee en hoe
lopen de trajecten voor elk van de werknemers?
Het juiste scenario
De onderzoekers van de Erasmus Universiteit laten aan Th uis Op
Straat en beleidsmakers de keuze van het scenario. Bij het schrijven
van deze tekst en het herhaaldelijk lezen van het onderzoek van de
Erasmus Universiteit begonnen wij steeds intenser te wensen: ‘Moge
Th uis Op Straat meer oog krijgen voor haar eigen werkelijke kwaliteit’.
En die is ons inziens gelegen in het daadwerkelijk lijfelijk aanwezig
zijn op straten en pleinen. Deze kwaliteit lijkt onvoldoende
gewaardeerd binnen het denken over de Th uis Op Straat-missie.
83

Th uis Op Straat moet ervoor oppassen dat ze niet het slachtoff er
wordt van de maatschappijbrede overwaardering voor het abstracte
(werken aan sociale cohesie, maatschappelijke participatie, etc.) ten
koste van het concrete. Aan die overwaardering van het abstracte lijkt
ze namelijk zelf mee te doen.
Maar Th uis Op Straat moet zich nooit, maar dan ook nooit van
de straat (laten) praten. Het klassieke opbouwwerkconcept om jezelf
als professional uiteindelijk overbodig maken, gaat voor het werk van
Th uis Op Straat maar beperkt op. Th uis Op Straat dient haar rol in
het openbare leven als organisator van activiteiten voor kinderen te
verstevigen. Het is verstandiger om Th uis Op Straat voor lange tijd de
zekerheid te geven dat ze deze taak kan vervullen, dan met haar af te
spreken dat ze binnen een bepaalde termijn een plein gezond maakt
en in handen legt van bewoners. De realiteit zal zijn dat straten en
pleinen en vooral de kinderen en volwassenen die daar wonen aan hun
lot worden overgelaten.
Th uis Op Straat zou in de eerste plaats de specialist in het organiseren
van buitenaanbod voor kinderen moeten zijn, én bovendien een
belangrijke rol dienen te krijgen in het erop toezien dat kinderen zich
84

op straat gepast gedragen. TOS-sers op straat zijn een heel belangrijk
teken. Een teken dat aangeeft dat je als kind daar veilig onder toezicht
kan spelen, een teken voor ouders dat er een betrouwbaar stel ogen is
waar je van op aan kan, een teken voor omwonenden dat er altijd een
aanspreekpunt is, een teken aan de buurt bovendien dat de lokale
overheid inderdaad bereid is serieus te investeren in de publieke ruimte
– niet alleen door geld uit te geven aan de aankleding van de openbare
ruimte, maar ook aan het organiseren van vertier en toezicht.
Werken aan de hogere doelen van Th uis Op Straat zou beperkt moeten
blijven tot het moment dat Th uis Op Straat inderdaad volledig grip
heeft op een plein, tot de relatie met de samenwerkende partners, tot de
kwaliteit van het personeel en tot het functioneren van het logboek. Op
een plein actief blijven is geen schande of teken van onvermogen.
Tot slot wensen wij Th uis Op Straat, van ‘basis’ tot ‘Centraal’, veel
wijsheid toe bij het maken van een stevig toekomstplan. Angst voor
verandering en kritiek zijn slechte raadgevers. Het is duidelijk dat er
hard gewerkt moet worden om de prestaties die Th uis Op Straat op
heel veel pleinen heeft gerealiseerd (soms gaat het echt om spectaculaire
transformaties), vast te houden, te verbeteren en ook op andere
plekken te realiseren. We wensen daarbij ook beleidsmakers wijsheid
en eigenwijsheid toe. Reken Th uis Op Straat af op realistische targets
en reken ze niet af op zaken waarvan op voorhand duidelijk is dat ze
niet goed zijn te meten. Wij hopen over een jaar of vijf opnieuw te
kunnen berichten over de lerende organisatie die Th uis Op Straat is,
over hoe zij haar zwakheden onderkend heeft en sterker heeft gemaakt
door het verkregen zelfi nzicht. We hopen dat veel kinderen aan Th uis
Op Straat-activiteiten mee gaan doen, en dat in de slipstream van de
kinderen de ouders en de buurtgenoten zullen volgen, dat we uiteindelijk
dus allemaal zullen meedoen met Th uis Op Straat. Kom naar
buiten... Th uis Op Straat is er ook!
85

10 1086

Drie keer keer ‘tien ‘tien geboden’
geboden’
Om eens inzichtelijk te maken hoe Th uis Op
Straat op verschillende niveaus denkt, zetten
we hieronder drie verschillende ‘lijstjes’ met
doelstellingen van Th uis Op Straat onder elkaar.
Het eerste lijstje is van Th uis Op Straat
Centraal. Het tweede lijstje is gedestilleerd
uit de praktijk van Th uis Op Straat door de
onderzoekers van de Erasmus Universiteit.
Het derde lijstje is een profi el van een Th uis
Op Straat-medewerker zoals door andere
TOS-sers opgesteld. Het geeft aan welke
kwaliteiten volgens TOS-sers aan Th uis Op
Straat-medewerkers moeten worden gesteld.
Een manier van lezen van deze drie keer tien
geboden is om ze onderling te vergelijken.
Wanneer een gebod in alle drie de lijstjes
voorkomt, is de conclusie gerechtvaardigd dat
er TOS-‘top’ en TOS-‘down’ consensus over
bestaat en dat de kans groot is dat deze ambitie
ook echt wordt nagestreefd en ingelost. Bovendien
kun je erin lezen hoe de ambitie van
Th uis Op Straat Centraal wordt vertaald in
klare taal door Th uis Op Straat-basaal.
87

DE EERSTE TIEN
DE AMBITIES
1 Een duidelijker, gemoedelijker en fatsoenlijker
klimaat op de pleinen en straten
2 Een sportiever klimaat op de pleinen en straten
3 Meer spelende kinderen op straat
4 Meer spelende meisjes op straat
5 Minder overlast en vandalisme
6 Situaties die uit de hand dreigen te lopen,
worden door Th uis Op Straat eerder en sneller
gesignaleerd
7 Raken (groepen) kinderen of jongeren in de knel,
dan zorgt Th uis Op Straat voor een eff ectief werkend
netwerk dat hen opvangt
8 Th uis Op Straat zorgt voor een eff ectievere
bestrijding van overlast
9 Th uis Op Straat vergroot de participatie en
onderlinge samenwerking van organisaties
10 Th uis Op Straat vergroot de samenwerking met
ouders en wijkbewoners
88

DE TWEEDE TIEN
DE UITGANGSPUNTEN IN DE THUIS
OP STRAAT-PRAKTIJKEN VOLGENS
DE ONDERZOEKERS
1 Liefde en respect voor bewoners, tieners, kinderen,
jongeren, volwassenen
2 Stimuleren in plaats van paternaliseren
3 Emancipatie in plaats van discriminatie
4 Signaleren van al die zaken die bepalend zijn in
het publieke domein
5 Normen en waarden in de buitenruimte herstellen
door grenzen stellen
6 Leren van eigen ervaring en die van anderen
7 Sanctioneren en motiveren
8 Positieve communicatie op buurt-, wijk- en
stedelijk niveau
9 Samenwerking met particulier initiatief, overheid,
bewoners en bedrijfsleven
10 Aanbod van activiteiten 7 dagen per week, 365 dagen
per jaar
89

DE DERDE TIEN
DE EISEN DIE THUIS OP STRAAT-
MEDEWERKERS AAN ZICHZELF EN
ELKAAR STELLEN
1 Diploma’s en ervaring
2 Kennis van de straat
3 Gevoel voor werken met kinderen
4 Kunnen omgaan met ruzies
5 Verantwoordelijkheid nemen
6 Ingaan op wensen en initiatieven
7 Samen kunnen werken
8 Met kritiek om kunnen gaan
9 Op tijd komen
10 Bellen als je te laat komt
90

Thuis op op straat
straat
IN HET HET KORT
KORT
WAT IS THUIS OP STRAAT
• Th uis Op Straat (TOS) is door Ton Huiskens ontwikkeld
als alternatief voor het bestaande sociaal-cultureel
werk. In 1996 ging het eerste Th uis Op Straat-project van
start in de wijk Hillesluis, daarna volgden al snel andere
projecten, zowel op de linker als op de rechter Maasoever.
• Er zijn nu dertien Rotterdamse Th uis Op Straatpraktijken
in twintig wijken actief, het aantal activiteiten
van de Th uis Op Straat-lokaties varieert tussen 250 en 600
op jaarbasis. De lokaties in Rotterdam-Zuid (Feijenoord
en Charlois) realiseren aanzienlijk meer activiteiten dan
de Th uis Op Straat-lokaties aan de andere kant van de
Maas, met uitzondering van Th uis Op Straat Crooswijk.
• Bereik: over het geheel genomen bestaat 60% van
de deelnemers uit jongens en 40% uit meisjes. De leeftijd
van de deelnemers varieert in belangrijke mate tussen
6-12 jaar, maar ook tieners en jongeren worden door
Th uis Op Straat bereikt.
• Th uis Op Straat is een gedeponeerd merk dat niet
gekopieerd mag worden. Het wordt beheerd door Th uis
Op Straat Centraal.
91

SAMENWERKENDE PARTNERS
• Onderwijs
• Duimdrop
• Sociaal cultureel werk
• (Deel)gemeente
• Opbouwwerk
• Jongerenwerk
• Jeugdzorg
• GGD
• Politie
• Sportbuurtwerk
• Sport en recreatie
• Woningcorporaties
• Winkeliersvereniging
• Levensbeschouwelijke organisaties
• Zelforganisaties
92

WIE DOEN WAT?
• Directeur is Marianne Martens. Th uis Op Straat Centraal
heeft als functies het acquireren van het project, het bewaken
van de inhoud, het coachen van de Th uis Op Straat-lokaties
en het verzorgen van de opleiding van de Th uis Op Straatbazen
en Th uis Op Straat-medewerkers. Formeel zijn de
meeste Th uis Op Straat-bazen (en ook de Th uis Op Straatmedewerkers)
in dienst bij de lokale welzijnsinstelling, maar
inhoudelijk worden ze geleid door Th uis Op Straat Centraal.
• Niet iedere lokatie van Th uis Op Straat heeft exact dezelfde
opbouw. Wel heeft iedere lokatie een Th uis Op Straat-team
en een Th uis Op Straat-baas. De laatste is verantwoordelijk
voor de implementatie en de coördinatie van de uitvoering van
Th uis Op Straat. Hij heeft een ontwikkelende en coördinerende
taak en stuurt daarbij het uitvoerend personeel aan.
• Ook bestaat hier en daar de functie van opper-Th uis Op
Straat-baas. Dit is een projectleider TOS in de deelgemeente
om de uitbreiding van Th uis Op Straat binnen een deelgemeente
te organiseren. Daarnaast kennen sommige Th uis
Op Straat-projecten de functie van voorman of voorvrouw.
• Een belangrijk onderdeel van het Th uis Op Straat-project
is het Th uis Op Straat-team. Dit zorgt ervoor dat de activiteiten
op straat worden uitgevoerd. Het is ook taak om signalen
uit de buitenruimte op te vangen en door te geven aan
de Th uis Op Straat-baas. Zoals hier boven al gemeld bestaat
het team uit mensen die in aanmerking komen voor een baan
via de I&D- of de WIW-regeling, ook wel het ‘goud van de
stad’ genoemd. De Th uis Op Straat-medewerkers worden
gerekruteerd uit mensen die in aanmerking komen voor
arbeids-toeleidende maatregelen (I&D, WIW). Zij zijn evenals
de Th uis Op Straat-baas in dienst bij de welzijnsstichtingen.
93

OVERLEG EN OPLEIDING
• Naast de Driedaagse (een driedaagse bijeenkomst van
Th uis Op Straat Centraal, alle Th uis Op Straat-bazen
en voorlieden, weg van het dagelijkse werk) die jaarlijks
gehouden wordt, is de Th uis Op Straat Kopgroep het
offi ciële Th uis Op Straat-orgaan dat sturing geeft aan de
totale Th uis Op Straat-organisatie. In de Kopgroep wordt
samen met negen ervaren Th uis Op Straat-bazen een
Th uis Op Straat-Keurmerk ontwikkeld.
• Voor Th uis Op Straat-medewerkers is er een opleiding
op het Albeda-college. Deze opleiding heet ‘Helpende
Welzijn’. Voor de Th uis Op Straat-bazen is er geen
instelling die de opleiding verzorgt, maar dit wordt door
Th uis Op Straat Centraal verzorgd. Naast een
opleidingsdeel hoort daar ook een vorm van intercollegiaal
overleg bij. Dit maandelijkse overleg (groepen van
wederkerigheid geheten) richt zich op een thema met
als doel een discussiestuk voor de jaarlijkse driedaagse
op te stellen.
94

THUIS OP STRAAT IN STEEKWOORDEN
• Th uis Op Straat als zoektocht
• Denken in kansen in plaats van problemen centraal stellen
• De rol van professionals
• Betrokkenheid van de burger en aansluiten bij kwaliteiten
• Streven naar een fl exibele, contextgevoelige organisatie
• Bevorderen van samenhang en afstemming op wijkniveau
• Een menugestuurde aanpak
DE LOKATIES
1 Afrikaanderwijk &
Katendrecht
2 Bloemhof
3 Bospolder & Schiemond
4 Oude Westen, Cool,
Stadsdriehoek
5 Feijenoord
6 Hillesluis
DE PLEINEN
Spannend plein – 59%
Niks aan de hand plein – 38%
Rampenplein – 3%
95
7 Kralingen
8 Oud Crooswijk & Nieuw
Crooswijk
9 Nieuwe Westen &
Middelland
10 Spangen & Tussendijken
11 Vreewijk
12 Pendrecht & Zuidwijk

UITGEVER Uitgeverij ‘De knappe man’
IN OPDRACHT VAN Th uis Op Straat
TEKST Karin Voogd & Radbout Engbersen
ONTWERP Caroline de Lint i.s.m. Karin Voogd (caro@delint.nl)
FOTOGRAFIE Th uis Op Straat
© UITGEVERIJ DE KNAPPE MAN, ROTTERDAM, 2005
Wij hebben zoveel mogelijk geprobeerd de gefotografeerden om toestemming te vragen…
96