Toetscommissie interventies jeugd - Thuis Op Straat

Toetscommissie
interventies jeugd
Eerste TIJ-rapportage over
zeven jeugdinterventies
Toetsing juni 2012

2
e e r s t e t i j-r a p p o r ta g e
t o e t s i n g j u n i 2012

Woord vooraf
In de onlangs gepubliceerde misdaadmeter van het Algemeen Dagblad wordt
Rotterdam niet langer aangemerkt als minst veilige gemeente van Nederland. Een
verdienste van de Toetscommissie Interventies Jeugd (TIJ)?
Neen, dat zeker nog niet. Het bewijst echter eens te meer dat het installeren en de
activiteiten van de toetscommissie niet op zichzelf staan. De context waarbinnen
TIJ opereert, is er een waarbinnen het inzetten van juist die interventies die hun
waarde hebben bewezen steeds belangrijker wordt. Vooral in een tijd met krimpende
(overheids)financiën is dit van groot belang.
Na een periode waarin de leden van TIJ een solide en zorgvuldig toetsingsproces in
elkaar hebben gedraaid, is de toetscommissie klaar voor het delen van haar eerste
resultaten met u.
Met gepaste trots presenteert de TIJ haar eerste rapport. Hierin zijn de oordelen en
adviezen opgenomen van in totaal zeven interventies die deel uit maken van het
Rotterdamse jeugdbeleid.
De Toetscommissie Interventies Jeugd
V.l.n.r. Fleur van der Werf (TIJ-lid), Yeter Demirci (TIJ-lid),
Onno de Zwart, Alex Hekelaar (TIJ-lid), Pascal Bisscheroux
(TIJ-lid), Joren van Popta, wethouder De Jonge, Anne Marijke
Bannink (TIJ-lid), Ton Legerstee (TIJ-lid), Maurice Geluk (TIJ-
e e r s t e t i j-r a p p o rta g e
lid), Toon Voorham (TIJ-lid) en Hanneke Klunder.
to e t s i n g j u n i 2012
3

4
e e r s t e t i j-r a p p o r ta g e
t o e t s i n g j u n i 2012

Inhoudsopgave
1 Inleiding 7
2 Werkwijze 8
3 Resultaten 10
4 Bon Bini 11
A. Beschrijving door TIJ 11
B. Toetsing door TIJ 15
5 Lots / Samen leren 16
A. Beschrijving door TIJ 16
B. Toetsing door TIJ 19
C. Reactie op toetsing door TIJ 21
6 Mosquito 22
A. Beschrijving door TIJ 22
B. Toetsing door TIJ 25
C. Reactie op toetsing door TIJ 27
7 Opboxen 28
A. Beschrijving door TIJ 28
B. Toetsing door TIJ 32
C. Reacties op toetsing door TIJ 35
8 Pak je kans 36
A. Beschrijving door TIJ 36
B. Toetsing door TIJ 41
9 Pilot straatcoaches 42
A. Beschrijving door TIJ 42
B. Toetsing door TIJ 45
C. Reactie op toetsing door TIJ 47
10 Thuis op straat Charlois 49
A. Beschrijving door TIJ 49
B. Toetsing door TIJ 53
C. Reactie op toetsing door TIJ 56
11 Evaluatie van de pilotfase 57
11.1 Het toetsproces 57
11.2 Stimuleren van kenniscirculatie 60
11.3 Effectief werken in de jeugdsector 60
12 Samenstelling en contactgegevens 61
e e r s t e t i j-r a p p o rta g e
to e t s i n g j u n i 2012
5

6
e e r s t e t i j-r a p p o r ta g e
t o e t s i n g j u n i 2012

1
Inleiding Het
Rotterdamse jeugdbeleid krijgt vorm rondom een aantal doelstellingen. Het college
van burgemeester en wethouders wil meer kinderen in een kansrijk en veilig thuis
laten opgroeien; op tijd en adequaat handelen bij risicojeugd; jongeren beter laten
presteren in het onderwijs; voortijdig uitval in het onderwijs voorkomen en de risico’s op
dakloosheid bij jongeren bestrijden. Deze doelstellingen zijn vastgelegd in verschillende
gemeentelijke programma’s.
In de afgelopen jaren zijn talloze jeugdinterventies ontwikkeld en ingezet met
financiering van het Rijk, de stadsregio Rotterdam, gemeente en/of deelgemeenten. Tot
op heden ontbreekt echter een compleet beeld van zowel de hoeveelheid interventies
als van de resultaten die daarmee worden behaald. Dubbels en witte vlekken in het
aanbod zijn niet bekend en alleen op onderdelen zijn de effectiviteit, het bereik en de
kosten inzichtelijk.
Grote stad, veel interventies
Voor iedere deelgemeente, wijk, buurt, maar ook op stedelijk niveau worden
jeugdinterventies ontwikkeld en ingezet. Dat we daar ‘als Rotterdam’ bedreven in zijn
(geweest), wordt duidelijk met de inventarisatie van jeugdinterventies (afgerond januari
2012). In zes deelgemeenten worden 321 interventies ingezet: 187 stedelijke en 134
deelgemeentelijke interventies 1 . Voor de gehele stad met veertien deelgemeenten
impliceert dit een veelvoud. Voor het overgrote deel geldt dat niet inzichtelijk is tot
welke resultaten de verschillende aanpakken leiden en het is onbekend of zaken dubbel
worden gedaan en sprake is van leemtes in beleid.
Ontwikkelingen als evidence based werken, gebiedsgerichte inzet, professioneler
opdracht geverschap en optimalisatie van het aanbod winnen in toenemende mate aan
populariteit. Krimpende financiën en een veranderende rol van de (lokale) overheid zijn
redenen hiertoe. Een belangrijke ontwikkeling is daarnaast dat de gemeente Rotterdam
vanaf 2014 verantwoordelijk wordt voor alles wat met jeugd en jeugdzorg te maken
heeft. Daarom zijn binnen het concern processen op gang gebracht die het jeugdveld
en de coördinatie daarop anders moeten organiseren.
Doen wat werkt
De Toetscommissie Interventies Jeugd wil het beste voor alle jongeren in Rotterdam. Dit
betekent voor TIJ dat de jeugdinter venties die ontwikkeld en ingezet worden, gebaseerd
zijn op ‘wat werkt’. Het gaat TIJ om het (gebiedsgerichte) gebruik van jeugdinterventies
die bewezen effectief zijn (in theorie en praktijk) en dat er op voorhand een gefundeerde
discussie wordt gevoerd over de samenhang in doel, doelgroep en aanpak, waardoor
het behalen van aantoonbare resultaten in de stad aannemelijk(er) wordt.
1 Rapportage bestuursopdracht OGOR-jeugd. Herziening jeugdinterventies en vereenvoudigde
zorgcoördinatie d.d. 24 januari 2012.
e e r s t e t i j-r a p p o rta g e
to e t s i n g j u n i 2012
7

8
2
Werkwijze
e e r s t e t i j-r a p p o r ta g e
t o e t s i n g j u n i 2012
TIJ werkt aan een kwalitatief hoogwaardiger aanbod van jeugdinterventies en een
verdere professionalise ring van (deel)gemeentelijk opdrachtgeverschap in het
Rotterdamse jeugdbeleid. Zij doet dit door gezaghebbende adviezen te geven over
de effectiviteit van jeugdinter venties alsmede over de aanwezigheid van werkzame
bestanddelen. Tegelijkertijd stimuleert TIJ de discussie over evidence based werken.
Enerzijds door bruggen te slaan tussen wat werkt volgens de wetenschap en wat werkt
in de Rotterdamse praktijk. Anderzijds doet zij dit doordat de toetscommissieleden
onderbouwen waarom iets wel of niet deugt, adviseren hoe het beter kan en kritisch zijn
op het eigen functioneren. TIJ gaat het gesprek aan en brengt partijen bij elkaar.
Voor het uitvoeren van haar opdracht maakt de toetscommissie gebruik van de
wetenschap pelijke kennis uit het Kennisfundament (WODC) en de methodiek van Nicis
Institute/Jeugdfabriek om interventies te screenen en te beoordelen op effectiviteit. In
de beginfase bevat het Kennisfundament voldoende kennis om de jeugdinterventies te
toetsen. Naarmate TIJ zich gaat bezighouden met curatieve en preventieve interventies
zal eveneens gebruik gemaakt worden van andere relevante, wetenschappelijke
kennisbronnen/kennisinstituten.
Stappen in het toetsproces
TIJ kan zelf getoetst worden op de zorgvuldigheid en correctheid van haar
werkzaamheden. De werkwijze is bovendien transparant, waardoor TIJ haar
onafhankelijkheid kan garanderen
De werkwijze van de toetscommissie in deze pilotfase is als volgt:
1. Opdrachtgever en opdrachtnemer ontvangen een (wethouders)brief met daarin het
verzoek tot medewerking aan de toetsing;
2. Opdrachtgever en opdrachtnemer leveren TIJ informatie over de gevraagde
interventie (het streven is volledigheid). Indien nodig geacht, volgt een verzoek tot
aanvullende informatie;
3. TIJ voert in- en extern gesprekken met sleutelfiguren;
4. TIJ stelt een beschrijving (conceptrapportage) van de interventie op;
5. Opdrachtgever en opdrachtnemer worden gevraagd om hoor/wederhoor op
feitelijkheden in de beschrijving;
6. TIJ toetst de interventie en brengt een oordeel/advies uit. De interventie wordt
beoordeeld als: kansrijk, kansarm of project ter verbetering;
7. Opdrachtgever en opdrachtnemer worden gevraagd om een reactie op het oordeel.
TIJ voegt de eventuele reactie toe, achter het eindadvies;
8. TIJ brengt advies uit aan de wethouder Onderwijs, Jeugd en Gezin.
Als gevolg van de evaluatie van de pilotfase is de werkwijze van TIJ aangescherpt (zie
paragraaf 11.1 Het toetsproces).

Prioritering
Op verzoek van de wethouder van Onderwijs, Jeugd en Gezin zijn er door het ministerie
van Veiligheid en Justitie middelen beschikbaar gesteld ten behoeve van het oprichten
van de toetscommissie 2 . Vanwege het beschikbare wetenschappelijke instrumentarium
om jeugdinterven ties mee te beoordelen, en omdat het gezien de hoeveelheid
interventies onmogelijk is ze allemaal op korte termijn te toetsen, ligt in eerste instantie
de focus op het voorkomen van overlastgevend en/of crimineel gedrag bij jongeren (en
dus het reduceren van de risico’s hierop). Op termijn screent de toetscommissie zoveel
mogelijk interventies uit het gehele jeugddomein.
De mate waarin interventies bijdragen aan het voorkomen van overlastgevend en/
of crimineel gedrag bij jongeren lopen in aanleg uiteen van interventies in de justitiële
keten (bijv. voorkomen van recidief) tot interventies waarbij de relatie met crimineel
gedrag (bijna) niet aantoonbaar is (analoog aan de veiligheidsketen repressief, curatief/
preventief en pro-actief), terwijl op theoretische gronden die relatie heel aannemelijk
kan zijn.
2 ‘Verzoek ondersteuning doorontwikkeling en implementatie Kennisfundament’, zoals op 8 september
2011 door wethouder OJG aan minister Veiligheid en Justitie is verstuurd (kenmerk: 719433).
e e r s t e t i j-r a p p o rta g e
to e t s i n g j u n i 2012
9

10
3
Resultaten
e e r s t e t i j-r a p p o r ta g e
t o e t s i n g j u n i 2012
Bon Bini
LOTS/Samen Leren
Mosquito
Opboxen
Pak Je Kans
Pilot Straatcoaches
Thuis op Straat Charlois
In de pilotfase heeft de toetscommissie zeven interventies getoetst. Er is bewust
gekozen voor zeven zeer diverse jeugdinterventies/projecten teneinde de werkwijze
van TIJ uiteindelijk zo breed mogelijk toepasbaar te maken. Het oordeel dat TIJ een
interventie uiteindelijk geeft bestaat uit drie categorieën:
1. Kansrijk: de beoogde doelen zijn gerealiseerd en middels onderzoek(sliteratuur) is
aannemelijk gemaakt dat de interventie, zoals die is uitgevoerd, substantieel hieraan
heeft bijgedragen.
2.
3.
Project ter verbetering: de beoogde doelen zijn niet gerealiseerd, maar middels
onderzoek(sliteratuur) is minimaal aannemelijk gemaakt dat de interventie bij een
juiste (integere) uitvoering tot de beoogde doelen kan leiden.
Kansarm: de beoogde doelen zijn niet gerealiseerd noch kan (middels
onderzoeksliteratuur aannemelijk worden gemaakt dat de interventie bij een integere
uitvoering tot de realisatie van de beoogde doelen zal leiden.
Onderstaand overzicht toont de zeven interventies met het oordeel van TIJ. Voor de
onderbouwing van het oordeel wordt u verwezen naar de specifieke hoofdstukken.
Wetenschappelijke basis
(onderzoek, ervaring en/of methode)
Nee
Ja
Nee
Nee
Ja
Ja
Ja
Oordeel TIJ Onderbouwing TIJ
Kansarm
Project ter verbetering
Project ter verbetering
Project ter verbetering
Project ter verbetering
Project ter verbetering
Kansrijk
Zie pag. 11-15
Zie pag. 16-21
Zie pag. 22-27
Zie pag. 28-35
Zie pag. 36-41
Zie pag. 42-48
Zie pag. 49-56
Leeswijzer
Onderstaand volgen de rapportages van de zeven interventies die door de
toetscommissie zijn getoetst. Achtereenvolgens komen aan bod: Bon Bini (H4),
LOTS/Samen Leren (H5), Mosquito (H6), Opboxen (H7), Pak Je Kans (H8), Pilot
Straatcoaches (H9) en Thuis op Straat Charlois (H10).
Per interventie wordt gestart met de beschrijving (Deel A). Daaropvolgend vindt de
toetsing door TIJ plaats (Deel B). Indien een opdrachtgever/opdrachtnemer een reactie
heeft gegeven op de toetsing door TIJ, dan is dit achteraan de rapportage toegevoegd
(Deel C).
Hoofdstuk 11 besteedt aandacht aan de evaluatie van de pilotfase en bevat conclusies
over het toetsproces van de toetscommissie

4
Bon Bini
A. Beschrijving door TIJ
(op basis van aangereikte documenten en interviews)
1. Interventiegegevens
Interventie : Bon Bini
Opdrachtgever : Stadsmarinier Antillianen (Directie Veiligheid)
Uitvoerder : Bon Bini
Periode uitvoering : 2008 – eind 2011
2. Beschrijving interventie
2.1 Korte samenvatting
Bon Bini is een interventie van waaruit nieuwe Antilliaanse vestigers in Rotterdam thuis
worden opgezocht. Tijdens deze huisbezoeken worden de nieuwkomers welkom geheten
en signaleert Bon Bini tegelijkertijd vroegtijdig mogelijke hulp -en zorgvragen en vindt
doorgeleiding plaats naar hulp –en zorginstellingen.
2.2 Doel
Het doel van Bon Bini is eventuele problemen bij Antilliaanse nieuwkomers in Rotterdam
zo vroeg mogelijk op te sporen en door te geleiden naar de reguliere hulp –en
zorginstellingen in de stad. Concrete doelstelling in 2011 is alle Antilliaanse nieuwkomers
in Rotterdam thuis opzoeken en zonodig hulp –en zorgvragen vroegtijdig signaleren en
door te geleiden naar hulp –en zorginstellingen.
Huisbezoeken worden uitsluitend afgelegd in de deelgemeenten Charlois, Delfshaven,
Feijenoord, Hoogvliet en IJsselmonde. In deze deelgemeenten is de populatie van
Antillianen groot. Dit zijn tevens de deelgemeenten waarin de in het actieprogramma
‘Aanpak risicogroepen van Marokkaanse en Antilliaanse afkomst 2010-2013’ (Gemeente
Rotterdam, 2010) vastgelegde focuswijken zich bevinden. De doelstelling voor 2011 is
voor zover meetbaar dat bijgehouden wordt hoeveel huisbezoeken er zijn afgelegd.
2.3 Doelgroep
De doelgroep bestaat uit Antillianen die zich vanuit de Antillen en vanuit andere steden
in Nederland vestigen in de deelgemeenten Charlois, Delfshaven, Feijenoord, Hoogvliet
en IJsselmonde. Bon Bini is bedoeld voor ieder van deze groep; van 0 tot 100 jaar. Het is
geen interventie specifiek gericht op risicojeugd, maar op alle Antilliaanse nieuwkomers.
2.4 Aanpak en materiaal
Publiekszaken Rotterdam (PZR) levert maandelijks een lijst aan met namen en
adressen van Antillianen die zich nieuw hebben gevestigd in Rotterdam. Het gaat niet
om Antillianen die binnen Rotterdam verhuizen, maar om Antillianen die zich vanaf de
Antillen of elders uit Nederland in de gemeente Rotterdam vestigen. Alle personen
die op deze lijst staan vermeld, krijgen een welkomstbrief thuis gestuurd. Deze brief
is ondertekend door de burgemeester van Rotterdam. Naast een verwelkoming wordt
aangekondigd dat er binnenkort een thuisbezoek van Bon Bini volgt.
Tijdens een huisbezoek wordt de betreffende persoon welkom geheten in de stad en er
wordt een welkomstgeschenk (een koffiemok) aangeboden. Voorts wordt aan de hand
van een checklist besproken of hulp nodig en gewenst is op de volgende onderwerpen:
werk, scholing, gezondheid, financiën, gezinssituatie, vrije tijd, politie, justitie en overige
zaken (vb. een taalcursus).
e e r s t e t i j-r a p p o rta g e
to e t s i n g j u n i 2012
11

12
e e r s t e t i j-r a p p o r ta g e
t o e t s i n g j u n i 2012
Indien uit het gesprek blijkt dat er sprake is van enkelvoudige problematiek wordt een
informatiemap overhandigd met daarin mogelijk relevante instanties in Rotterdam.
Verwijzing vindt plaats wanneer dit nodig wordt geacht, veelal naar SoZaWe, de Sociaal
Raadslieden of de Vraagwijzer. Wanneer sprake is van meervoudige problematiek wordt
de betreffende persoon doorverwezen naar een hulp- en/of zorginstelling. Tevens vindt
terugkoppeling plaats aan de stadsmarinier Antillianen. In gemiddeld 80 procent van
de gevallen betreft het schuldenproblematiek en vindt doorverwijzing naar de Sociaal
raadslieden plaats. Bon Bini legt de verantwoordelijkheid tot het opnemen van contact
met een bepaalde instantie neer bij de persoon waaraan het huisbezoek is afgelegd.
Wanneer de Antilliaanse nieuwkomer thuis niet wordt aangetroffen, volgt een
herhalingsbezoek. Vangen de medewerkers wederom bot, dan laten zij een brief achter
met daarin het telefoonnummer van Bon Bini.
2.5 Organisatie
Huisbezoeken worden uitgevoerd door vier vaste uitzendkrachten met een nulurencontract.
De hoeveelheid werk is afhankelijk van het aantal nieuwe vestigers in de
stad. De meeste Antillianen vestigen zich rond de zomer in Rotterdam. Juli en augustus
zijn de drukke maanden. In deze maanden worden tijdelijk extra uitzendkrachten ingezet.
De huisbezoeken worden in tweetallen afgenomen. Zij bezoeken alle personen die door
PZR worden aangeleverd. Een voorwaarde is dat één van de twee uitzendkrachten een
Antilliaanse achtergrond heeft en Papiaments spreekt.
De interventie Bon Bini is onderdeel van het actieprogramma ‘Aanpak risicogroepen
van Marokkaanse en Antilliaanse afkomst 2010-2013’. Dit programma staat onder regie
van de Directie Veiligheid. Zij voert regie op de resultaten van het actieprogramma en
werkt nauw samen met de diensten en deelgemeenten die verantwoordelijk zijn voor de
uitvoering. De stadmarinier Antillianen was tot het voorjaar van 2012 verantwoordelijk
voor de regie en de uitvoering op wijkniveau.
3 Indicatie kosten
De kosten van Bon Bini bedragen €100.000,- per jaar, waarvan 50 procent door de
gemeente Rotterdam en 50 procent door het Rijk wordt gefinancierd. Als gevolg van het
stopzetten van de rijksmiddelen is het project Bon Bini met ingang van 1 januari 2012
beeïndigd.
4. Resultaten
4.1 Bereik
Het doel van Bon Bini is om eventuele problemen bij Antilliaanse nieuwkomers zo vroeg
mogelijk op te sporen en hen zonodig door te geleiden naar hulp –en zorginstellingen.
De gesignaleerde problematiek omvat veelal: financiën, zorgverzekering, gezondheid
en huisvesting. Doordat een aanzienlijk deel van doelgroep niet wordt bereikt (zie
4.2 Output), ontbreekt een gedegen zicht op de problematiek van de Antilliaanse
nieuwkomers in Rotterdam.
Naar aanleiding van de afgelegde huisbezoeken kan slechts een indicatie worden
gegeven van de mogelijk aanwezige problemen. Goed doorvragen van de
uitzendkrachten is noodzakelijk, omdat de nieuwkomers niet overal vanzelfsprekend
antwoord op geven. Dit kan bijvoorbeeld te maken hebben met schaamte of wantrouwen.
Een indicatie van de mogelijk aanwezige problemen kan alleen gegeven worden van de
mensen die thuis zijn getroffen.
Het blijft de vraag of de personen die thuis zijn bezocht uiteindelijk terecht zijn gekomen
bij een zorg- en/of hulpverleningsinstelling. De medewerkers van Bon Bini controleren of
monitoren namelijk niet of en op welke wijze de doorverwijzing is opgevolgd.

Eind 2011 is Bon Bini gestopt. Op advies van de stadsmarinier Jan de Kloet is
geprobeerd om via de deelgemeenten aan vroegsignalering te blijven doen bij
Antilliaanse nieuwkomers. De wijze waarop de verschillende deelgemeenten dit
oppakken, kan niet worden afgedwongen. Momenteel wordt alleen in de deelgemeenten
Charlois en Hoogvliet huisbezoeken afgelegd bij Antilliaanse nieuwkomers. Het
is onduidelijk of bij de deelgemeenten zicht is op het aantal succesvol afgelegde
huisbezoeken en wat er is gebeurd na doorverwijzing.
4.2 Output
In het kalenderjaar 2011 zijn in totaal 459 huisbezoeken afgelegd. Tijdens 382 van
de 459 huisbezoeken zijn geen bijzonderheden vastgesteld. Bij 57 huisbezoeken
is enkelvoudige problematiek (informatiemap overhandigd) vastgesteld en bij 20
huisbezoeken is meervoudige problematiek vastgesteld. 508 personen zijn niet
bezocht dan wel thuis aangetroffen. Van deze groep bevonden 87 personen zich
in een opvanginstelling, in 28 gevallen klopte de gegevens uit de gemeentelijke
basisadministratie (GBA) (mogelijk) niet en 393 personen waren tot tweemaal toe niet
thuis.
4.3 Outcome
De hoeveelheid Antilliaanse nieuwkomers die hulp- en/of zorgverlening nodig hebben,
worden doorgeleid en ook daadwerkelijk terechtkomen bij een instantie, is onbekend.
Hierdoor is het lastig om het beoogd effect (vroegsignalering van hulp/zorgvragen en
doorgeleiden naar instanties) te meten.
4.4 Neveneffecten
Over het optreden van neveneffecten is niets bekend.
B. Toetsing door TIJ
1. Volledigheid van de beschrijving
Het project Bon Bini mist een beschrijving. Er schijnt een projectbeschrijving te bestaan,
deze is echter niet overlegd aan de onderzoekers van TIJ. Een beschrijving van de
doelgroep, indicatie en contra indicatie, expliciete doelen, methodiek en werkwijze
ontbreekt daardoor.
2. Degelijkheid van de methodiek
De methodiek is niet beschreven. Enkel in gesprekken is de werkwijze toegelicht.
Op basis van de aanwezige informatie kan niet aannemelijk gemaakt worden dat de
methodiek degelijk dan wel ondegelijk is.
De interventie signaleert risicofactoren zoals: scholing, gezondheid, financiën,
gezinssituatie, vrije tijd, politie en justitie, maar grijpt hier niet direct op in. Deze factoren
beïnvloeden de proximale processen: ouders van kinderen zijn minder betrokken bij
de opvoeding, houden minder toezicht op hun kinderen en gebruiken vaker negatieve,
harde controle strategieën. Dat heeft effect op de ontwikkeling van een kind (Brons et al.,
2008).
Veel Antilliaanse migranten vanuit de Antillen zijn naar Nederland geëmigreerd vanuit de
hoop op positieverbetering. Veel van deze migranten ontbreekt het aan ‘conventioneel
kapitaal’ dat hen kan helpen om zich te ontwikkelen in Nederland en aansluiting te
vinden bij onderwijs en werk. Ze hebben weinig opleiding, beheerden de Nederlandse
taal in beperkte mate en zijn afkomstig uit de lagere sociale klassen op de Antillen.
e e r s t e t i j-r a p p o rta g e
to e t s i n g j u n i 2012
13

14
e e r s t e t i j-r a p p o r ta g e
t o e t s i n g j u n i 2012
Mede als gevolg van de beperkte kansen op het vinden van regulier werk is de
schuldenproblematiek groot onder kansarme jongeren die kort in Nederland zijn.
Verder zijn de eerste generatie Antillianen het sterkst vertegenwoordigd in de
criminaliteitcijfers, dit risicogedrag beperkt zich niet tot de Antilliaanse jongeren, ook
oudere leeftijdsgroepen (35-40jaar) zijn meer dan gemiddeld vertegenwoordigd in
de criminaliteitscijfers. Bovendien is betrokkenheid bij criminaliteit niet uitsluitend
voorbehouden aan mannen, ook vrouwen maken zich schuldig aan delicten (Brons et al,
2008).
Bon Bini maakt een indicatie van de gesignaleerde problematiek bij de Antilliaanse
nieuwkomers die thuis zijn gevonden. Bij gesignaleerde problematiek wordt de
nieuwkomers (door)verwezen naar instanties die mogelijk kunnen helpen bij de
vraagstukken, echter ligt de verantwoordelijkheid van het ondernemen van actie bij de
Antilliaanse nieuwkomer. Er is geen sprake van follow-up, monitoring en intensievere
begeleiding in geval van meervoudige problematiek.
Gezien de hierboven uiteengezette problematiek van de Antilliaanse migranten is het niet
voldoende om vanuit Bon Bini enkel de problematiek te signaleren.
3 Uitvoeringsintegriteit
De interventie wordt ten dele uitgevoerd zoals bedoeld. Namelijk; een huisbezoek
afleggen en doorverwijzen naar een instantie. De zoektocht wordt echter na twee keer
niet thuis gestaakt. Hierdoor worden, volgens de resultaten, veel nieuwkomers niet
gevonden. Een indicatie over de eventueel aanwezige problematiek kan daardoor niet
worden gegeven.
Een belangrijk knelpunt is dat er geen follow-up en monitoring plaatsvindt van de
gesignaleerde problematiek. Daarbij wordt Bon Bini niet door professionals uitgevoerd,
maar door uitzendkrachten. In hoeverre deze uitzendkrachten op hun kennis en kunde
worden geselecteerd, is niet helder geworden. Een belangrijke voorwaarde is wel dat
één van de twee huisbezoekers een Antilliaanse achtergrond heeft c.q. Papiaments
spreekt.
Vanuit Bon Bini wordt geen specifieke actie ondernemen in geval er (meervoudige)
problematiek wordt aangetroffen. Het blijft bij een indicatie en signalering van de
problematiek, doorverwijzen en rapporteren aan de stadsmarinier Antillianen. Het is aan
de nieuwkomer zelf om actie te ondernemen.
4. Resultaten
In het kalenderjaar 2011 zijn in totaal 459 huisbezoeken afgelegd. Hiervan is bij 382 van
de huisbezoeken geen bijzonderheden vastgesteld, bij 57 huisbezoeken is enkelvoudige
problematiek (informatiemap overhandigd) vastgesteld en bij 20 huisbezoeken is
meervoudige problematiek vastgesteld. 508 personen zijn niet bezocht of thuis
gevonden. Hiervan zaten 87 personen in een opvanginstelling, bij 28 adressen klopte de
GBA-gegevens mogelijk niet en 393 personen zijn niet thuis gevonden.
Vanuit Bon Bini ontbreekt een analyse van de aard en de omvang van de aangetroffen
problematiek. Ook is geen zicht op het aantal doorverwijzingen en het aantal Antilliaanse
nieuwkomers dat daadwerkelijk in een zorg- en/of hulpverleningstraject terecht is
gekomen.
5. Oordeel: Kansarm, kansrijk, project ter verbetering
Bon Bini is beoordeeld als kansarm.
TIJ is tot dit oordeel gekomen vanwege het feit dat:
Niet inzichtelijk is welke problematiek gesignaleerd is door Bon Bini. In het kalenderjaar
2011 is bij 20 huisbezoeken meervoudige problematiek vastgesteld. Echter is niet helder
om wat voor soort problematiek het hier gaat.

Het is niet bekend wat er met de eventueel gesignaleerde hulp- en/of zorgvraag
gebeurt. Het blijft de vraag of de personen die thuis zijn bezocht uiteindelijk terecht
zijn gekomen bij een zorg- en/of hulpverleningsinstellingen. De medewerkers van Bon
Bini controleren of monitoren namelijk niet of de doorverwijzing is opgevolgd. Bon Bini
legt de verantwoordelijkheid tot het nemen van vervolg actie neer bij de Antilliaanse
nieuwkomer. De Antilliaanse nieuwkomers (eerste generatie migranten) hebben veelal
weinig opleiding, beheersen de Nederlandse taal in beperkte mate en zijn afkomstig
uit de lagere sociale klasse op de Antillen. Zij hebben meer moeite met het vinden van
aansluiting bij onderwijs en werk. Het is aannemelijk dat deze groep de genoemde
verantwoordelijkheid niet zelfstandig kan oppakken. Intensievere begeleiding, follow-up
en monitoring is voor deze groep gewenst.
Daarnaast blijven een groot deel van de Antilliaanse nieuwkomers uit beeld. In het
kalenderjaar 2011 zijn 508 personen niet bezocht dan wel thuis aangetroffen. Van deze
groep bevonden 87 personen zich in een opvanginstelling, in 28 gevallen klopte de
gegevens uit de gemeentelijke basisadministratie (GBA) niet en 393 personen zijn tot
tweemaal toe niet thuis aangetroffen.
6. Aanbevelingen
De interventie kan meer tot de beoogde doelstelling leiden door gebruik te maken van
een uitgebreidere werkwijze. Met name een follow-up op het afgegeven signaal, het
monitoren van deze signalen en eventueel het afleggen van een vervolg huisbezoek zijn
aspecten die kunnen leiden tot een betere realisatie van de doelstelling.
Wanneer sprake is van een (meervoudige) hulp- en/of zorgvraag is alleen het signaleren
daarvan niet voldoende. Wat gebeurt vervolgens met dit signaal, wie pakt dit op en wat
gebeurt en er met die huishoudens die niet thuis zijn aangetroffen? Onduidelijk is het of
en op welke wijze er samenwerking met ketenpartners is. Hier valt winst te behalen.
7. Geraadpleegde bronnen
Interviews:
22 februari 2012 – mevrouw P. Koedijk, destijds projectleider Bon Bini, Bureau
Rotterdam Interim Management (BRIM).
26 februari 2012 – de heer J. de Kloet, destijds stadsmarinier Antillianen, Directie
Veiligheid tevens opdrachtgever.
Documenten:
Brons, D., Hilhorst, N. en Willemsen, F. (2008). Het kennisfundament t.b.v. de aanpak
van criminele Marokkaanse jongeren. Den Haag: Wetenschappelijk Onderzoek- en
Documentatiecentrum/Ministerie van Veiligheid en Justitie.
Gemeente Rotterdam (2010). Actieprogramma aanpak risicogroepen van Marokkaanse
en Antilliaanse afkomst 2010-2013. Rotterdam: Directie Veiligheid
Gemeente Rotterdam, Bon Bini (2011a). Overzicht Bon Bini 2011.
Gemeente Rotterdam, Bon Bini (2011b). Huisbezoekformulier Bon Bini;
Gemeente Rotterdam, Bon Bini (2011c). Informatiemap, Bon Bini na Rotterdam’.
Gemeente Rotterdam (2012). ‘Herkomst en Vestiging Antilliaanse Nieuwkomers’,
Rotterdam 2010-2011.
e e r s t e t i j-r a p p o rta g e
to e t s i n g j u n i 2012
15

16
5
Lots / Samen leren
e e r s t e t i j-r a p p o rta g e
t o e t s i n g j u n i 2012
A. Beschrijving door TIJ
(op basis van aangereikte documenten en interviews)
1. Interventiegegevens
Interventie : Laagdrempelige ondersteuning thuis en op school
(LOTS) / Samen Leren
Opdrachtgever : Dienst Jeugd, Onderwijs en Samenleving (JOS)
Uitvoerder : Bureau Frontlijn
Periode uitvoering : 1 september 2011 – 5 juli 2012
2. Beschrijving interventie
2.1 Korte samenvatting
Het project Samen Leren richt zich op ouders en kinderen uit gezinnen waarbij de
kinderen slecht presteren op school en soms ongewenst gedrag vertonen. Door te
investeren in de relatie ouder-kind op het gebied van de schoolprestaties hoopt Bureau
Frontlijn deze kinderen een betere toekomst te bieden.

2.2 Doel
Kinderen – die het nodig hebben – krijgen op de basisschool extra ondersteuning door
bijvoorbeeld de intern begeleider (IB-er) of een schoolmaatschappelijk werker (SMWer).
Ouders staan bij deze ondersteuning veelal aan de zijlijn. Bureau Frontlijn ziet
betrokken ouders als een belangrijke succesfactor bij de schoolse ontwikkeling van
kinderen. Vanuit deze gedachte biedt Bureau Frontlijn ouders ondersteuning thuis aan
zodat zij de benodigde vaardigheden, om deze extra ondersteuning te bieden, zelf
kunnen ontwikkelen. Het uiteindelijke doel is dat ouders na afloop in staat zijn om thuis
een positief leerklimaat te creëren, waarin zij hun kind(eren) cognitief stimuleren, en
zodoende de schoolprestaties verbeteren.
Onder de doelstelling hangen een aantal subdoelen:
• onderwijsprestaties van kinderen verbeteren (hogere cito-score);
• ouderbetrokkenheid bij ontwikkeling van kind en school vergroten;
• taalniveau ouder en kind verhogen;
• maatschappelijke participatie ouders vergroten en;
• scholen ontlasten.
2.3 Doelgroep
De doelgroep van Samen Leren bestaat uit kinderen (op deelnemende basisscholen)
en hun ouders. Specifiek de groepen 1-4 en in sommige gevallen groepen 5 en 6.
Veelal worden ‘zwakke’ leerlingen aangemeld en/of leerlingen waar op gedragsgebied
beginnende zorgen om zijn.
Het aantal deelnemende kinderen per basisschool per groep is volgens Bureau Frontlijn
afhankelijk van een aantal factoren; onder andere van de naamsbekendheid van het
project, inzet van scholen zelf en positieve mond-tot-mondreclame door ouders. Recent
deelnemende scholen melden bijvoorbeeld minder aan dan scholen die al langer
deelnemen. Gemiddeld komt het aantal deelnemende leerlingen aan Samen Leren neer
op twee per groep.
Er zijn contra-indicaties aanwezig, bijvoorbeeld wanneer sprake is van meervoudige
problematiek binnen een gezin. Soms wordt het gezin dan doorverwezen naar de sociale
teams.
2.4 Aanpak en materiaal
Samen Leren maakt onderdeel uit van een cluster interventies van Bureau Frontlijn voor
kinderen tussen 0-12 jaar en hun ouders. Doel van deze interventies is om de positieve
ontwikkeling van het kind te stimuleren. De interventie Samen Leren richt zich specifiek
op het versterken van de band tussen ouder(s) en kind, waarbij het ‘samen leren’
centraal staat.
Bureau Frontlijn gelooft erin dat door het besteden van veel aandacht aan de relatie
tussen ouder en kind, en daarbij de leerprestaties centraal te stellen, een setting
gecreëerd wordt waarin (weer) aandacht is voor de ontwikkeling van het kind.
Uit onderzoek (Kenniscentrum Onderwijs en Opvoeding van de Hogeschool van
Amsterdam) blijkt dat ouderbetrokkenheid – in casu onderwijsondersteunend gedrag
in de thuissituatie – leidt tot hogere prestaties op school. Samen Leren geeft hier
handen en voeten aan. Bureau Frontlijn maakt vanuit ervaring en theorie een praktisch
toepasbare vertaling naar de thuissituatie van de ouder.
Het aanmelden van de kinderen/gezinnen vindt plaats via leerkrachten, themabijeen-
e e r s t e t i j-r a p p o rta g e
to e t s i n g j u n i 2012
17

18
e e r s t e t i j-r a p p o r ta g e
t o e t s i n g j u n i 2012
komsten en mond-tot-mondreclame. De intake wordt gedaan door de vaste medewerkers
van Bureau Frontlijn en per gezin wordt het gewenste eindresultaat genoteerd. Om een
zo groot mogelijk bereik te hebben, zijn er geen strikte inclusiecriteria. In praktijk betreft
het vrijwel allemaal gezinnen waarbij sprake is van meervoudige problematiek.
Nadat een gezin is aangenomen, wordt een koppel studenten op het gezin geplaatst.
De twee studenten geven ouder(s) en kind adviezen over hoe de schoolse activiteiten
verweven kunnen worden met de thuissituatie. Het gaat met name om het creëren
van bewustwording bij de ouder(s) van de belangrijke rol die zij spelen in het
ontwikkelingsproces van hun kinderen. Thema’s die daarbij aan de orde komen, zijn:
huiswerkinstructie, positieve stimulering, ouderbetrokkenheid en structuur. Voor elk gezin
wordt een behandelplan opgesteld. Dit dient als leidraad voor de verdere begeleiding
van ouder en kind. Deelname van de gezinnen aan Samen Leren is vrijwillig.
2.5 Organisatie
Bureau Frontlijn werkt samen met zeven basisscholen uit de deelgemeenten Charlois
en Feijenoord. Voor de uitvoering van Samen Leren wordt vanuit Bureau Frontlijn 3 fte
ingezet. Volgens de subsidieverleners van JOS is de inzet beperkt in vergelijking met
het potentieel aan wijken en scholen die een beroep op Samen Leren kunnen doen. Het
behandelplan wordt door de studenten met de projectleider (intern) doorgesproken om
de kwaliteit daarvan te verbeteren. In het proces is een nazorgtraject ingebouwd.
De huisbezoeken worden door HBO-studenten afgelegd. In totaal leggen vijf koppels
(van twee studenten) per gezin 10-12 bezoeken af in ongeveer 3 maanden tijd. Ieder
koppel staat onder begeleiding van een vaste medewerker van Bureau Frontlijn. Over
het algemeen zijn het studenten pedagogiek, die worden geworven bij verschillende
hogescholen. De intake van de studenten is volgens Bureau Frontlijn streng. Hoge eisen
worden gesteld aan onder andere zelfstandigheid, flexibiliteit en creativiteit. Meer dan de
helft van de studenten valt daardoor tijdens het selectieproces af. Meertaligheid is bijna
nooit een probleem, omdat het studenten betreft met diverse etnische achtergronden
Bureau Frontlijn heeft op Rotterdam-Zuid, nabij de zeven basisscholen, een kantoor. Van
daaruit voeren de begeleiders en de studenten de interventie uit. Naast de basisscholen
wordt er samengewerkt met het Centrum voor Jeugd en Gezin (JG) uit de betreffende
deelgemeenten. Op casusniveau wordt met diverse (zorg)partners samengewerkt.
3. Indicatie kosten
De kosten bedragen momenteel rond de € 2.500,- tot 3.000,- per gezin. Naar
verwachting nemen deze kosten af nu de methodiek is uitontwikkeld. Het is nog niet
bekend wat de afname gaat worden, omdat het project nog niet zo lang draait. De kosten
zijn zo laag omdat er met studenten wordt gewerkt.
4. Resultaten
4.1 Bereik
Per jaar kunnen (in theorie) door de vijf koppels van studenten 100-120 gezinnen worden
geholpen. Dit aantal wordt volgens Bureau Frontlijn vooralsnog niet behaald, omdat de
uitvoering zich in de opstartfase bevindt.
4.2 Output
De genoemde aantallen (zie 4.1 Bereik) worden nu niet geheel gehaald. Met de huidige
doorloop verwacht Bureau Frontlijn dit in de toekomstwel te doen. In totaal zijn er 68
doorverwijzingen gedaan richting andere (zorg)instellingen vanwege problemen in
gezinnen, die buiten de reikwijdte van Samen Leren vallen (meervoudig kijken). Tot
op heden is één gezin afgehaakt, omdat het niet verder wilde. Door de veelheid aan
doelstellingen is het lastig te beoordelen of output (en feitelijk ook outcome) worden
behaald. Deze veelheid kan de focus op het behalen van de hoofddoelstelling mogelijk
nadelig beïnvloeden.

4.3 Outcome
Uit de vragenlijsten blijken vrijwel alle ouders, kinderen leerkrachten tevreden over de
aanpak. Bureau Frontlijn geeft aan dat zij op relatief korte termijn kan meten of er sprake
is van voortgang in de relatie tussen ouder en het kind, op beïnvloeding van het gedrag
en op de schoolpres taties van het kind. Bij de afronding wordt bekeken of het eerder
gestelde doel is behaald. De follow-up, drie maanden na afloop van de interventie, laat
volgens Bureau Frontlijn zien of de verandering al dan niet is behouden. De school
wordt bevraagd en zowel ouders, kinderen als leerkracht vullen een vragenlijst in met
betrekking tot hun tevredenheid over de inzet van Samen Leren. De vragenlijst kent
gesloten en open vragen, waardoor ook kritische noten geplaatst kunnen worden.
Gesteld wordt dat het resultaat van Samen Leren op korte termijn gesubjectiveerd
(tevredenheid) en geobjectiveerd (onderwijsresultaten) gemeten wordt. Niet alleen bij het kind
wordt de eventuele voortgang gemeten, hetzelfde gebeurt bij de ouder(s) en de leerkracht.
Het is niet mogelijk om uitspraken te doen over de effecten van de interventie op de
langere termijn. Deze effecten worden pas zichtbaar op het moment dat kinderen die
hebben geparticipeerd het goed doen tijdens hun schoolcarrière en in de maatschappij.
Dus op de lange termijn: het afronden van school, het hebben van werk en niet afglijden
in de richting van criminaliteit.
4.4 Neveneffecten
Als eerste neveneffect wordt genoemd de doorverwijzingen. In 68 gevallen zijn
gezinnen doorverwezen naar andere instanties. Het is onbekend of deze instanties
de doorverwijzingen c.q. de problematiek hebben aangepakt/opgelost. Volgens
Bureau Frontlijn onderhouden zij wel altijd contact met de instantie, maar er zijn geen
documenten die dat aantonen.
Volgens Bureau Frontlijn is het tweede neveneffect dat hele klassen beter gaan
functioneren c.q. de onderwijsresultaten van alle leerlingen vooruit gaan wanneer één of
meerdere leerlingen door Samen Leren worden begeleid. Het ongewenste gedrag van
de betreffende leerling(en) wordt namelijk weggenomen (uit de klas). Dit komt ten goede
aan de prestatie van de klas als collectief.
B. Toetsing door TIJ
1. Volledigheid van de beschrijving
TIJ heeft geconstateerd dat de relevante kenmerken van de doelgroep van Samen
Leren zijn beschreven. Ook is beschreven welke gezinnen worden geholpen en welke
niet. Daarmee is er sprake van een vorm van indicering, zonder dat aan deze indicering
een duidelijke grond is toegekend. In tegenstelling tot hetgeen Bureau Frontlijn heeft
aangegeven, is de intake van kind/gezin niet streng. Er worden in de breedte, meerdere
levensgebieden bevraagd die ten grondslag kunnen liggen aan problematiek in de
opvoeding dan wel problemen met leren.
Samen Leren bereikt haar doelgroep, aangezien de kinderen en gezinnen afkomstig
zijn van de scholen waarmee wordt samengewerkt. Daarnaast zijn er vaak specifieke
redenen voor aanmelding door bijvoorbeeld een leerkracht. Resultaten op school zijn
in ieder geval leidend voor de intake. Deze vindt plaats in het bijzijn van zowel de
studenten als de projectleider. Voor elke casus worden de te nemen stappen vastgelegd
in een behandelplan.
2. Degelijkheid van de methodiek
Er zijn bij TIJ geen soortgelijke projecten bekend. Wel bieden diverse interventies producten
aan zoals huiswerkbegeleiding.
e e r s t e t i j-r a p p o rta g e
to e t s i n g j u n i 2012
19

20
e e r s t e t i j-r a p p o r ta g e
t o e t s i n g j u n i 2012
Een causale relatie tussen het bieden van ondersteuning vanuit Samen Leren en de
positieve (door)ontwikkeling van het kind in zijn of haar (school)carrière kan niet worden
aangetoond. Dit vanwege de constatering dat Samen Leren in het bijzonder ingrijpt op
het gedrag en de leerprestaties op korte termijn.
Onderzoek (vgl. Brons et al., 2008) maakt inzichtelijk dat Samen Leren inspeelt op risicoreductie
– de tweede lijn van het Kennisfundament. Op zowel het niveau van de individuele
factoren van het kind (positief zelfbeeld) als op het niveau van het gezin (stabielere
opvoedingsomgeving) worden door Bureau Frontlijn positieve resultaten geboekt.
3. Uitvoeringsintegriteit
De interventie wordt uitgevoerd zoals deze bedoeld is. In enkele gevallen vergt de
uitvoering extra inspanning vanuit Bureau Frontlijn. Over het algemeen worden studenten
ingezet die beschikken over de benodigde capaciteiten. Het werken met studenten kan
volgens TIJ echter een knelpunt zijn, omdat niet vanzelfsprekend is dat de studenten op
een juiste manier met de voorgeschotelde problematiek kunnen omgaan. Voldoende en
adequate sturing van de projectleiders is daarom van groot belang. Daarentegen is het
aannemelijk dat de studenten (mede door hun diverse etnische achtergrond) zorgen voor
een laagdrempelige manier van werken.
4. Resultaten
Op korte termijn worden de, aan de voorkant, vastgestelde doelen behaald. De
resultaten worden zowel objectief als subjectief gemeten. Op de middellange en lange
termijn worden echter geen metingen uitgevoerd en dit is ook niet in de aanpak van
Samen Leren opgenomen.
Onduidelijk is het bijvoorbeeld of na één á twee jaar de relatie tussen ouder en kind
positief (veranderd) blijft en de schoolresultaten nog steeds goed zijn. Op de lange
termijn is (vooralsnog) niets te zeggen over de mate waarin het kind uiteindelijk
maatschappelijk succesvol is. Het ontbreken van deze gegevens wordt Bureau Frontlijn,
gezien de opstartfase van het project, niet direct aangerekend. Er wordt wel gewezen
op het risico van terugval bij zowel ouder als kind en dat dit nu buiten beeld van Bureau
Frontlijn blijft.
TIJ acht aannemelijk dat de kinderen die in contact zijn geweest met Samen Leren
een betere kans hebben op een goede toekomst. Niet alleen omdat zij meer bagage
meekrijgen, maar ook meer (onder)steun(ing) van hun ouders kunnen verwachten.
5. Oordeel: Kansarm, kansrijk, project ter verbetering
Samen Leren is een project ter verbetering.
De resultaten die Samen Leren op korte termijn boekt, zijn kansrijk en veelbelovend. Als
gevolg van de korte looptijd blijven de vragen over de resultaten op lange termijn echter
onbeantwoord. Dit vergt niet alleen tijd, maar ook een verbeterslag in de vorm van de
(langdurige) monitoring van gezinnen nadat zij zijn uitgestroomd.
6. Aanbevelingen
In het kader van het beschrijven van doelen, aanpak, randvoorwaarden en de behaalde
resultaten doet TIJ drie voorstellen tot verbetering:
1. Ook op langere termijn moet worden gerapporteerd of de interventie leidt
tot blijvende verbetering. Nader moet worden onderzocht wat de werkzame
bestanddelen van de interventie zijn.
2. Het werken met studenten is aantrekkelijk teneinde het kostenniveau van deze
arbeidsintensieve aanpak zo laag mogelijk te houden. Het vergt echter een goede
en professionele begeleiding van de studenten.
3. Een betere ketensamenwerking kan winst opleveren. Dit houdt in dat Bureau
Frontlijn moet inzetten op een betere samenwerking met andere partners dan het
onderwijs.

7. Geraadpleegde bronnen
Interviews:
10-01-2012 – de heer B. Rombouts, directeur, Bureau Frontlijn
10-02-2012 – mevrouw P. Huyts, projectleider, Bureau Frontlijn
Documenten:
Brons, D., Hilhorst, N. en Willemsen, F. (2008). Het kennisfundament t.b.v. de aanpak
van criminele Marokkaanse jongeren. Den Haag: Wetenschappelijk Onderzoek- en
Documentatiecentrum/Ministerie van Veiligheid en Justitie
Bureau Frontlijn (2011). Plan van aanpak LOTS. Rotterdam
Bureau Frontlijn (2011). Rapportage LOTS 2010-2011. Rotterdam
Bureau Frontlijn (januari 2012). Rapportage LOTS. Rotterdam
Bureau Frontlijn (februari 2012). Samen leren. Rotterdam
Bureau Frontlijn. Samen Leren evaluatie Ouders. Rotterdam
Bureau Frontlijn. Samen leren intakeformulier ouders. Rotterdam
Bureau Frontlijn. Samen leren vragenlijst school. Rotterdam
C. Reactie op toetsing door TIJ
Reactie van Bureau Frontlijn, mevrouw P. Huyts:
“Wij kunnen ons helemaal vinden in het feit dat de korte termijn resultaten goed
uitpakken, maar het zwaartepunt van de effectiviteit op de lange termijn moet liggen.
Met de middelen die we nu hebben, kunnen we hier nog niet over zeggen. Wel blijkt
uit eerder onderzoek dat de variabelen die Samen Leren beïnvloedt op lange termijn
een positief effect hebben op latere kansen in de maatschappij. In Carnisse wordt
nu gedurende 3 jaar de effecten van de inzet bijgehouden, dit is een goede stap om
de middellange termijn effecten inzichtelijk te maken. Elke mogelijkheid om de echt
lange termijn effecten in kaart te brengen zullen we met beide handen aangrijpen. Een
opdrachtformulering die hieraan tegemoet komt zien we reikhalzend tegemoet.”
“Met betrekking tot het vastleggen en specificeren van de aanpak nemen we momenteel
al de nodige stappen, door inderdaad een NJI aanvraag te formuleren en een
handleiding uit te werken. Het is een terechte kanttekening dat hierbij ook de lange
termijn effecten aandacht verdienen.”
“Met betrekking tot de ketensamenwerking; hier kunnen we meer in investeren dan
we nu doen. In eerste instantie zijn we erg gericht geweest om onze eigen werkwijze
verder uit te werken. Er zijn al de nodige contacten gelegd (waaronder goede met de
(hoge en basis-)scholen en de centra voor jeugd en gezin), maar een intensivering van
samenwerking is altijd wenselijk.”
“Kortom; Wij herkennen ons project in het rapport en zijn het eens met de
aandachtspunten.”
e e r s t e t i j-r a p p o rta g e
to e t s i n g j u n i 2012
21

22
6
Mosquito
e e r s t e t i j-r a p p o r ta g e
t o e t s i n g j u n i 2012
A. Beschrijving door TIJ
(op basis van aangereikte documenten en interviews)
1. Interventiegegevens
Interventie : Mosquito
Opdrachtgever : Deelgemeente(n)
Uitvoerder : Deelgemeente(n) (aanvrager) in samenwerking met Directie
Veiligheid (juridische toets)
Periode uitvoering : 2010-2012
2. Beschrijving interventie
2.1 Korte samenvatting
De Mosquito is een geluidsapparaat dat tonen uitzendt van een hoge frequentie die
vrijwel alleen jongeren tot ongeveer 25 jaar kunnen horen. Over het algemeen worden
deze tonen, door degenen die het kunnen horen, als vervelend ervaren. Het apparaat
wordt in meer dan honderd Nederlandse steden gebruikt als middel om hangjongeren
van bepaalde plaatsen te weren.
De Mosquito is afkomstig uit het Verenigd Koninkrijk. De eerste Mosquito’s werden
in 2006 in Nederland geïntroduceerd. In principe is een ieder in Nederland vrij er één
aan te schaffen en op te hangen. Medio 2009 was er sprake van meer dan vijfhonderd
Mosquito-systemen in Nederland.
2.2 Doel
Het doel van de Mosquito is het weren van jongeren van een specifieke plek.
Het uiteindelijke doel is om op deze plek jeugdoverlast, mogelijk vandalisme en/
of criminaliteit te voorkomen dan wel te verminderen. Er zijn geen concrete targets
benoemd bij de toepassing van de Mosquito. Alleen voor die ene, specifieke plek is het
doel om overlast te voorkomen door het voor jongeren onmogelijk te maken daar te
hangen.
2.3 Doelgroep
Tot de doelgroep behoren jongeren tot ongeveer 25 jaar, die overlast veroorzaken op
een specifieke locatie. Wanneer blijkt dat afspraken tussen buurtbewoners, buurtagenten
en jongeren voortdurend door jongeren worden overtreden, is de Mosquito inzetbaar als
ultimum remedium om hen van de betreffende plek te weren.
2.4 Aanpak en materiaal
In Rotterdam wordt door het college van burgemeester en wethouders, middels het
actieprogramma ’Ruimte geven door grenzen te stellen’ (Gemeente Rotterdam, 2007),
ingezet op een brede aanpak van jongerenoverlast. Het uitgangspunt is dat jongeren
de ruimte moeten krijgen, ook op straat. Van jonge Rotterdammers wordt echter wel
verwacht dat zij zich weten te gedragen c.q. in ieder geval geen overlast veroorzaken.
In dit kader wordt voorgesteld de Mosquito in te zetten op openbare plaatsen waar
sprake is van ernstige overlast veroorzaakt door (hang)jongeren en waar alle andere
interventies geen soelaas bieden.
Vanaf het moment dat (in 2006) de Mosquito op de markt kwam, werden ze al snel en op
diverse locaties in Rotterdam opgehangen. Pas in een later stadium is de juridische en
bestuurlijke basis gelegd.

Als gevolg van juridische/politieke gevoeligheden is het artikel
2.4.4a ‘Mosquito op openbare plaatsen’ opgenomen in de Algemene
Plaatselijke Verordening (APV). Daardoor is het ‘lastiger’ geworden
om Mosquito’s in te zetten. Hierdoor zijn ze op diverse plekken in de stad
verdwenen en op slechts enkele locaties nog aanwezig.
De inzet van een Mosquito dient evenredig te zijn met het door de
Mosquito te dienen doel, namelijk: het handhaven van de openbare orde.
Mede vanwege de omstreden status van de Mosquito is in de Algemene
Plaatselijke Verordening (APV) met ingang van 8 oktober 2009 artikel 2.4.4a
‘Mosquito op openbare plaatsen’ opgenomen (Gemeente Rotterdam, 2009).
In de besluitvorming rondom het al dan niet plaatsen van een Mosquito worden de
volgende overwegingen gemaakt:
1. Er is sprake van structurele overlast;
2. Reeds ingezette middelen hebben geen effect gesorteerd;
3. De aanwezigheid van reeds werkzame Mosquito’s in de nabijheid van de beoogde
locatie;
4. Een mogelijke oneigenlijke beperking van dichtbij gelegen voorzieningen. Dit
betekent dat een Mosquito niet wordt geplaatst in de buurt van voorzieningen die
voor een ieder toegankelijk moeten zijn, zoals een bushokje.
De Mosquito wordt altijd tijdelijk, voor de duur 3-6 maanden, opgehangen. Na verloop
van deze periode wordt de Mosquito verwijderd of er wordt een aanvraag tot verlenging
gedaan (zie Organisatie 2.5).
Eventuele hinder voor jongeren of kinderen die het geluid horen, bij het passeren
of binnengaan van het bereiksgebied van de Mosquito, blijft beperkt tot een korte
waarneming. Het geluid leidt niet tot een schrikreactie noch is het gevaarlijk of pijnlijk.
Onderzoek van TNO (2006) en het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC)
heeft uitgewezen dat bij normaal gebruik gezondheids risico’s uitblijven. In 2008 heeft
de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties de uitkomsten van een
onderzoek naar de juridische basis van de Mosquito aan de Tweede Kamer gestuurd
(Ministerie BZK, 2008). De resultaten van dit onderzoek gaven uiteindelijk geen
uitsluitsel op de vraag of de inzet van de Mosquito mensenrechten zou schenden.
De Mosquito kan handmatig (bijv. door een beheerder), door een tijdschakelaar en/
of door een bewegingsmelder worden ingeschakeld. Nieuwe technieken maken het
mogelijk de Mosquito aan te laten slaan wanneer op die specifieke plek sprake is
van beweging/groepsvorming. Momenteel hangen er zeven Mosquito’s in Rotterdam,
waarvan het merendeel in deelgemeente Charlois. De Mosquito’s aldaar gaan aan op
het moment dat er veel beweging is.
2.5 Organisatie
De Rotterdamse gemeenteraad heeft eind 2009 het nieuwe beleid rondom het instrument
Mosquito bekrachtigd in het reeds aangehaalde APV-artikel. Op grond van dit artikel
is het plaatsen van Mosquito’s een bevoegdheid van de burgemeester geworden. De
Directie Veiligheid adviseert de burgemeester, biedt de aanvrager ondersteuning in het
bepalen van de locatie van de Mosquito en zorgt dat een juridische toets plaatsvindt.
In principe kan iedere deelgemeente een Mosquito aanvragen. Na goedkeurig door de
deelraad van de deelgemeente wordt een nieuwe dan wel een verlengingsaanvraag
neergelegd bij de Directie Veiligheid. Na de uiteindelijke goedkeuring door de
burgemeester volgt een Plaatsingsbesluit Mosquito voor/in de deelgemeente.
e e r s t e t i j-r a p p o rta g e
to e t s i n g j u n i 2012
23

24
e e r s t e t i j-r a p p o r ta g e
t o e t s i n g j u n i 2012
Vervolgens kan de deelgemeente contact zoeken met een leverancier en installateur
om de Mosquito op te hangen/te verwijderen. Buurtbewoners worden schriftelijk
geïnformeerd over de plaatsing. Hierin voorziet het APV-artikel ondermeer.
Op het moment van onderzoek door TIJ worden in drie Rotterdamse deelgemeenten in
totaal zeven Mosquito’s ingezet. TIJ heeft gekeken naar de inzet in twee deelgemeenten.
Over inzet in de deelgemeente Kralingen-Crooswijk is bij TIJ niets bekend. Het
onderzoek van TIJ spitst zich daardoor toe op de inzet in de deelgemeente Charlois.
3. Indicatie kosten
De eenmalige aanschafprijs van een Mosquito bedraagt ongeveer € 1.500,-. Dit bedrag
is inclusief de kosten voor het plaatsen, maar exclusief de jaarlijkse onderhoudskosten.
4. Resultaten
4.1 Bereik
Door de ‘valse start’ – het ontbreken van een juridische basis – is aan de voorkant niet
nagedacht over het meten en evalueren van het effect van het instrument. De inzet van
de Mosquito is gebaseerd op algemene onderzoeken die er in Nederland zijn uitgevoerd
(vgl. TNO, 2006).
De deelgemeente Charlois geeft aan dat de betreffende Mosquito’s eerst zijn
opgehangen en dat na verloop van tijd is geconstateerd dat zich op die bewuste
plek geen jongeren meer ophielden. Dit is op basis van de waarnemingen van een
beleidsambtenaar van de deelgemeente en de stadsmarinier. Het effect van de Mosquito
is daarmee niet structureel gemeten.
In de deelgemeente Charlois is er bij de inzet van Mosquito’s sprake van locaties met
structurele jeugdoverlast en waarbij verschillende middelen zijn ingezet om deze overlast
te verminderen. Ook aspect drie (zie 2.4 Aanpak en materiaal) is meegenomen in de
besluitvorming. In een later stadium, na vaststelling van de beleidsregel in de APV en het
verwijderen van een aantal Mosquito’s, is voldaan aan voorwaarde vier. Ook wordt aan
afspraak tot het tijdelijk inzetten van de Mosquito voldaan.
4.2 Output
Op dit moment hangen er zeven Mosquito’s in drie deelgemeenten. Eén in Overschie,
één in Kralingen-Crooswijk en vijf in Charlois (bij het Zuidplein).
4.3 Outcome
Geen sprake meer van overlast op de locaties waar een Mosquito hangt.
4.4 Neveneffecten
Bij de inzet van de Mosquito is er sprake (geweest) van het optreden van neveneffecten.
Voor de verantwoordelijke ambtenaar in de deelgemeente Charlois wegen deze effecten,
naar eigen zeggen, bijna zwaarder mee dan de oorspronkelijke doelstelling van/
overweging tot het plaatsen van een Mosquito. Twee neveneffecten die zijn opgetreden:
• Het aankondigen en ophangen van de Mosquito verhoogde bij bewoners het gevoel
van (subjectieve) veiligheid. Het toonde volgens de bewoners aan dat de lokale
overheid in deze alert en adequaat reageert op jeugdoverlast.
Dit neveneffect is echter niet meetbaar gemaakt en er zijn geen 0- en 1-metingen
uitgevoerd.
• De deelgemeenten merken op dat ook na het verwijderen van een Mosquito de
jongeren de plek blijven vermijden. Aangenomen wordt dat de locatie voor hen lange
tijd niet aantrekkelijk is.
Ook hier ontbreekt het aan gegevens die deze opvattingen onderbouwen. Onduidelijk is
het hoe lang de afwezigheid van jongeren heeft geduurd en of de jongeren uiteindelijk
weer zijn teruggekeerd op de locatie.

B. Toetsing door TIJ
1. Volledigheid van de beschrijving
Bij het gebruik van de Mosquito staat niet beschreven welke jongeren specifiek worden
aangepakt. Voor algemeen wordt aangenomen dat de Mosquito een middel is tegen
jongeren die rondhangen op een plek waar ‘de samenleving’ liever niet heeft dat ze
rondhangen, omdat de jongeren dan bijvoorbeeld overlast veroorzaken.
Indicatie en contra-indicatie spelen geen rol bij de inzet van de Mosquito. Het doel is
(inmiddels) duidelijk omschreven. Voor opname van het genoemde artikel in de APV
heeft er eerst een juridische toets plaatsgevonden. De APV is nu het fundament onder
de inzet van het instrument. Het inzetten/aanvragen van de Mosquito is geen ingewikkeld
proces; de werkwijze en methodiek is dan ook niet uitgebreid beschreven.
2. Degelijkheid van de methodiek
De respondenten in het onderzoek van TIJ geven aan dat de jongeren na inzet van
de Mosquito verdwijnen van een specifieke locatie. Er is echter geen enkel onderzoek
bekend dat uitsluitsel geeft over bijvoorbeeld de duur daarvan en/of verplaatsingseffecten.
Door de deelgemeente Charlois wordt zelfs gesteld dat het plaatsen van een
draaiorgel bij Zuidplein meer resultaat zou opleveren.
Na inschakeling van de Mosquito duurt het een tijdje voordat groepjes jongeren zich
verspreiden. Het geluid veroorzaakt geen schrikreactie, maar na korte tijd wel irritatie.
Zodra jongeren zich bewust zijn van het geluid, valt het meer op en neemt de effectiviteit
van de Mosquito toe.
Het toepassen van de Mosquito in de openbare ruimte volgt de lijn ‘Grenzen stellen’ van
het Kennisfundament (Brons et al., 2008). Inzet van de Mosquito voorkomt overlast en
mogelijk vandalisme of – nog erger – criminaliteit op de bewuste locatie. Vraag is wel of
dit ook geldt voor het omliggende gebied c.q. een wijk als geheel. Omdat jongeren op
een andere locatie hangen, is daar mogelijk een grotere kans op vandalisme en overlast.
3. Uitvoeringsintegriteit
De interventie wordt uitgevoerd zoals bedoeld; de Mosquito wordt opgehangen en de
jongeren verdwijnen. Dit blijkt slechts uit willekeurige observaties en het ontbreekt aan
gedegen onderzoek.
Voor aanvragen/verlengen van een Mosquito is, onder invloed van het APV-artikel,
een ‘drempel’ opgeworpen. Toestemming wordt niet meer zomaar verleend. Het blijkt
echter dat de aanvragen met name onderbouwd worden met subjectieve informatie. Ter
illustratie: de politie voorziet de aanvraag van rapportages, die niet specifiek ingaan op
overlast door jongeren, maar juist informatie bevatten over allerlei waarnemingen van de
wijkagenten die de bewuste plek hebben bezocht.
Zoals aangegeven is de juridische legitimiteit een knelpunt. De mate waarin de
onderzoeksresultaten uit een onderzoek overeenkomen met de alledaagse praktijk
(ecologische validiteit) is niet vast te stellen; iedereen weet dat de Mosquito werkt
en inzet vindt plaats zonder een direct wetenschappelijke basis. An sich lijkt het
verbieden van jongeren, om zich op een bepaalde locatie te bevinden, in te gaan tegen
de fundamentele rechten van de mens (vgl. de gebiedsontzeggingen). Vanwege de
juridische basis onder de Mosquito kan nu echter gesteld worden dat het slechts gaat
om het gebruik op een paar hinderlijke locaties. Er is sprake van een ultimum remedium;
op die specifieke plek moeten de jongeren weg en er zijn voldoende mogelijkheden om
ergens anders te zijn.
e e r s t e t i j-r a p p o rta g e
to e t s i n g j u n i 2012
25

26
e e r s t e t i j-r a p p o r ta g e
t o e t s i n g j u n i 2012
4. Resultaten
Er zijn geen evaluaties uitgevoerd/bekend over de effecten van de Mosquito.
Beleidsmedewerkers in de deelgemeenten baseren het al dan niet inzetten van een
Mosquito op eigen waarneming – door er af en toe langs te lopen en door af te gaan op
de reacties/klachten van buurtbewoners.
Gegevens over waar de jongeren dan wel gaan hangen ontbreken. Tegelijkertijd is het
onduidelijk of zij op die andere locatie ook overlast veroorzaken.
5. Oordeel: Kansarm, kansrijk, project ter verbetering
De Mosquito is een project ter verbetering.
Op basis van haar onderzoek komt TIJ tot de conclusie dat de inzet van de Mosquito voor
verbetering in aanmerking komt. Onduidelijk is of de overlast op de locatie van de Mosquito
(permanent) is afgenomen; dit blijkt uit waarnemingen, maar niet uit gedegen onderzoek.
Het is zelfs aannemelijk dat de overlast op een andere locatie is toegenomen.
TIJ stelt met aan zekerheid grenzende waarschijnlijk dat het beoogde doel – voorkomen
dat jongeren op een plek hangen waar dat niet gewenst is – wordt gehaald. Er zijn echter
geen objectieve cijfers bekend die dit onderbouwen.
Onduidelijk is het wanneer de Mosquito in- en uitgeschakeld wordt. De vraag wanneer
de overlast zodanig is dat de Mosquito wordt aangezet, blijft onbeantwoord. Eveneens
onduidelijk is het of de overlast in het omliggende gebied/de aangrenzende buurt
afneemt. Dit verklaart volgens TIJ grotendeels het gegeven dat alleen de direct
omwonenden blij zijn met de komst van een Mosquito.
6. Aanbevelingen
TIJ is van mening dat de toepassing als ultimum remedium op enkele locaties in de stad
mogelijk moet blijven. De eisen voor aanvraag/verlening moeten dan wel verzwaard
worden, omdat de huidige onderbouwing vanuit de deelgemeenten onvoldoende is.
TIJ beveelt daarom aan: toon de effecten aan met heldere resultaten en de noodzaak
tot ophangen/verlengen met duidelijke cijfers. De Directie Veiligheid moet hierin haar
regierol verstevigen.
Van een deelgemeente wordt een goede meting van de effecten (blijven de jongeren
echt weg) en inzicht in de gevolgen van het wegblijven (waar gaan ze dan hangen en
veroorzaken ze daar overlast) verwacht. Dit helpt om de Mosquito bewuster in te zetten
en de effecten richting de politiek beter te kunnen verantwoorden.
7. Geraadpleegde bronnen
Interviews:
09-05-2012 – de heer J. van Rooijen, beleidsadviseur, Directie Veiligheid
31-01-2012 – mevrouw L. Kromhout, beleidsmedewerker, deelgemeente Charlois

Documenten:
Brons, D., Hilhorst, N. en Willemsen, F. (2008). Het kennisfundament t.b.v. de aanpak
van criminele Marokkaanse jongeren. Den Haag: Wetenschappelijk Onderzoek- en
Documentatiecentrum/Ministerie van Veiligheid en Justitie.
Gemeente Rotterdam (2007). Ruimte geven door grenzen te stellen. Rotterdam doet
het! Versterking preventie en aanpak jeugdoverlast. Rotterdam: Directie Veiligheid
Gemeente Rotterdam (2009). Beleidsregel inzake het beperken van overlast door
jongeren; artikel 2.4.4a Algemene Plaatselijke Verordening: Mosquito op openbare
plaatsen. Brief aan de gemeenteraad d.d. 7 juli 2009, met kenmerk 310830.
Rotterdam.
Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (2008). Kamerstukken II
2008/09, 28 684, bijlage bij nr. 188. Den Haag.
TNO (2006). Akoestisch onderzoek Mosquito, met kenmerk: IS-RPT-033-
DTS-2006-00867. Leiden.
C. Reactie op toetsing door TIJ
Reactie van Directie Veiligheid, de heer J. van Rooijen:
“TIJ constateert dat geen harde, onderbouwde metingen beschikbaar zijn voor
de locaties waar de Mosquito wordt toegepast. Deze constatering klopt. Mosquito
aanvragen worden onderbouwd vanuit het algemeen inzicht binnen de deelgemeente
van de jeugdoverlast op de betreffende locatie, vanuit de subjectieve waarneming van
de betrokken ambtenaar en vanuit de waarnemingen van de betrokken wijkagenten.
De politie levert door middel van een sfeerrapportage voor elke Mosquito locatie de
waarnemingen van de wijkagenten aan. De onderbouwing van de aanvraag door de
deelgemeente en de bijhorende sfeerrapportage van de politie gaan dus wel specifiek
in op de jeugdoverlast op die locatie. Bij een verlengingsaanvraag wordt ook specifiek
ingegaan op de situatie voor en na de inzet van de Mosquito, en dus wordt
ingegaan op de effectiviteit. Zoals gezegd zijn dit geen harde, onderbouwde
metingen, maar eigen waarnemingen van de betrokken professionals.”
e e r s t e t i j-r a p p o rta g e
to e t s i n g j u n i 2012
27

28
7
Opboxen
e e r s t e t i j-r a p p o r ta g e
t o e t s i n g j u n i 2012
A. Beschrijving door TIJ
(op basis van aangereikte documenten en interviews)
1. Interventiegegevens
Interventie : Opboxen
Opdrachtgever : Sociale Zaken en Werkgelegenheid Rotterdam (SoZaWe),
deelgemeente Hoogvliet, gemeente Spijkenisse
Uitvoerder : Stichting Opboxen
Periode uitvoering : sinds 1993, toetsingsperiode 2010-2011
2. Beschrijving interventie
2.1 Korte samenvatting
Opboxen is begin jaren ‘90 op initiatief van de heer Schildkamp in de praktijk ontwikkeld.
Jaarlijks nemen 30-40 jongeren uit Hoogvliet en omstreken, zonder werk en/of scholing
hieraan deel. Aan de hand van een (vast) weekprogramma, bestaande uit trainingen en
persoonlijke begeleiding, wordt gewerkt aan het zelfvertrouwen en de zelfredzaamheid
van de jongeren teneinde hen te laten doorstromen richting een vervolgproject; een
reguliere baan of opleiding.
Vier dagen per week (van 9.00 tot 16.30) volgen de jongeren een doorlopend programma.
Het ochtenddeel bestaat uit lessen en trainingen, zoals een training Veiligheid
Gezondheid en Milieu Checklist voor Aannemers (VCA) – verplicht voor veel werknemers
in de regio. Daarnaast worden training gegeven op het gebied van sociale vaardigheid,
bedrijfshulpverlening (BHV) en typevaardigheid. In het middaggedeelte (13.30 tot 15.30)
is er tijd voor sport. Ter afsluiting vindt dagelijks een uitgebreide evaluatie plaats.
2.2 Doel
Het uiteindelijke doel van Opboxen is om jongeren zonder zinvolle dagbesteding (vb.
school of regulier werk) af te houden van ernstig(er) onaangepast dan wel crimineel
gedrag en hun kansen op werk dan wel scholing te vergroten. De nadruk ligt met name
op (re)socialisatie. In het werkplan (Stichting Opboxen, 2012) wordt vermeld: “De
jongens leren hier geen vak, ze leren hier hoe ze zich moeten gedragen.”
Er zijn geen indicatoren en criteria benoemd waarmee de realisatie van de doelstellingen
kan worden gemeten. Een vaste termijn waarbinnen de doelen behaald moeten zijn, is
eveneens niet benoemd
2.3 Doelgroep
De doelgroep bestaat uit jongeren woonachtig in Rotterdam en Spijkenisse. Kenmerken
van de doelgroep (Stichting Opboxen, 2012):
• leeftijd van 15-23 jaar
• geen zinvolle dagbesteding (vb. school of werk);
• thuis (vaak) problemen met andere gezinsleden;
• actief in de criminaliteit of dreigen daar snel in te komen;
• veroorzaken overlast door vertonen van asociaal gedrag thuis en op straat.
De omvang van de doelgroep is onbekend. Als contra-indicaties gelden ernstige
alcohol- en/of drugsverslaving en ernstige psychiatrische/gedragsproblematiek. Alhoewel
jongeren niet per definitie worden afgewezen, waakt de stichting Opboxen ervoor niet te
veel jongeren met dergelijke problematiek op te nemen in de groep.

In praktijk blijkt dit het evenwicht te verstoren en komt de hulpverlening aan andere
groepsleden in gevaar.
2.4 Aanpak en materiaal
De aanpak Opboxen is vormgegeven rondom het bieden van regelmaat en structuur in
het leven van de jongeren. Middels trainingen en opleidingen worden zelfvertrouwen en
sociale vaardigheden vergroot. De Opbox-gedachte (visie) is dat jongeren het allereerst
leuk moeten vinden bij Opboxen (vb. blijven komen, gezond dagritme, thuis voelen en
zelfvertrouwen krijgen). Nadat de jongeren ‘tot rust’ zijn gekomen en enige regelmaat
kennen, wordt de focus verlegd naar de toekomst. Volgens het werkplan (Stichting
Opboxen, 2012) is werken aan zelfvertrouwen en vertrouwen in de toekomst daarbij
het belangrijkst. De organisatie achter Opboxen heeft het vertrouwen dat een baan,
opleiding of vervolgproject dan vanzelf volgen.
Het werkplan beschrijft de Opbox-methode als volgt:
• er onvoorwaardelijk zijn voor deelnemers (dag en nacht klaar staan);
• positief gedrag belonen;
• fouten mogen worden gemaakt, het erkennen van fouten is positief gedrag;
• vertrouwen geven waar mogelijk en – heel belangrijk – vertrouwen uitspreken, en;
• groepsdynamiek staat centraal.
De concrete aanpak:
• Jongeren zijn 32 uur per week (dinsdag t/m vrijdag) aanwezig in het gebouw van
stichting Opboxen (vb. structuur en regelmaat);
• Volgen van de cursussen VCA, BHV, theorie-examen rijvaardigheid en lessen
sociale vaardigheid (SoVa) (vb. beter gekwalificeerd voor werk, eigenwaarde
vergroten, motiveren voor werk en scholing);
• Sport en spel, zoals boxtraining (vb. afreageren, respectvolle omgang, leiding
geven/training verzorgen);
• Persoonlijke begeleiding van jongeren door medewerkers van Opboxen (vb.
vergezellen naar SoZaWe, rechtbank);
• Aanspreken van jongeren op houding en gedrag in begrijpelijke (straat)taal – met
respect en de nodige humor. De jongeren worden beloond voor wat ze goed doen
en gemotiveerd om het (nog) beter te doen;
• Jongeren blijven in traject totdat werk, scholing of een vervolgtraject geregeld is;
• Nazorg. Jongeren die uitstromen, houden veelal contact met Opboxen. Exdeelnemers
kunnen ‘s avonds trainen op de boxschool en zodoende kunnen
medewerkers een vinger aan de pols houden.
e e r s t e t i j-r a p p o rta g e
to e t s i n g j u n i 2012
29

30
e e r s t e t i j-r a p p o r ta g e
t o e t s i n g j u n i 2012
2.5 Organisatie
De uitvoering is in handen van stichting Opboxen. De stichting bestaat uit vijf personen:
een directeur/begeleider, een projectleider/begeleider, een secretaris/penningmeester,
een opleider en een banenpooler. Het materiaal waarover de stichting beschikt bestaat
uit onder andere computers, software, sport- en spelfaciliteiten en het gebouw van de
stichting. De lessen (vb. SoVa-training, BHV en VCA) worden gegeven door Training
Centrum Eemhaven. Stichting Opboxen huurt bij dit bedrijf gediplomeerde docenten in.
Vanaf het begin draait de stichting op de persoonlijke inzet en toewijding van
initiatiefnemer de heer Schildkamp (‘Ome Jan’). In tijden van nood is hij er telkens
in geslaagd om de stichting overeind te houden (publiciteit genereren en middelen
aanboren). De zoon van de heer Schildkamp neemt langzamerhand taken over, omdat
laatstgenoemde een dagje ouder wordt. Vorig jaar is de heer Schildkamp vanwege
gezondheidsredenen een tijd afwezig geweest. De overdracht (van het vak) vindt in de
praktijk plaats – van vader op zoon.
Het bestuur van Opboxen noemt een aantal knelpunten in de uitvoering. Ten eerste, een
gebrek aan (structurele) financieringsbronnen. Zo zou er op dit moment onvoldoende
budget zijn om gekwalificeerde medewerkers aan te nemen. De stichting is daarnaast
nog niet in staat gebleken vrijwilligers aan te trekken die met deze jongeren om kunnen
gaan. Ten tweede, een gebrek aan toeleidingen vanuit SoZaWe. De aanmeldingen
voor Opboxen behoren via SoZaWe en de leerplichtambtenaren uit Spijkenisse te
verlopen. Opboxen krijgt weliswaar ook ‘zelfmelders’ en aanmeldingen vanuit de
Deelgemeentelijke Organisatie Sluitende Aanpak (DOSA) en de politie. Vervolgens moet
er sprake zijn van een uitkeringsrelatie, zodat Opboxen de target van twintig jongeren
met een WIJ-uitkering (zie ‘Indicatie kosten’ hieronder) kan realiseren. In de praktijk blijkt
dit niet altijd mogelijk. Ten derde, het toenemende aantal aanmeldingen van jongeren
met ernstige gedragsproblemen. De verzwaring van de problemen van de doelgroep is
een mogelijke verklaring voor het gegeven dat jongeren langer in het traject blijven en
de uitstroomcijfers dalen. De stichting heeft geen eigenstandig netwerk van werkgevers
waar ze jongeren naartoe kunnen bemiddelen voor werk of stage.
3. Indicatie kosten
Stichting Opboxen ontvangt jaarlijks subsidie voor haar activiteiten. De totale begroting
voor 2012 bedraagt € 219.500,- en is er door de drie belangrijkste subsidiënten in totaal
een bedrag van € 192.500 aan stichting Opboxen toegekend. Onderstaande tabel toont
de drie financieringsbronnen.
SoZaWe Gemeente Spijkenisse Deelgemeente Hoogvliet
€ 127.500,- € 40.000,- € 25.000,-
Met de stichting zijn voor het jaar 2011 resultaatafspraken gemaakt. Deze zijn echter niet
SMART geformuleerd (Deelgemeente Hoogvliet, 2010). De subsidieverplichtingen zijn
gericht op het minimaal aantal deelnemers en niet op de resultaten (prestaties/uitstroom)
die worden behaald. SoZaWe stelt de eis dat minimaal twintig Rotterdamse jongeren
(met een uitkering) worden geholpen. De gemeente Spijkenisse heeft tien plekken
ingekocht voor jongeren die in Spijkenisse wonen, leerplichtig zijn, maar niet naar
school gaan. De deelgemeente Hoogvliet levert een aanvullende, financiële bijdrage,
zonder verplichtingen te stellen aan bijvoorbeeld het aantal of de kenmerken van de
deelnemers.
Vanwege bezuinigingen op (deel)gemeentelijke budgetten voor re-integratie en
participatie is de financiering voor 2013 vanuit SoZaWe (en de deelgemeente) onzeker.
Volgens de verantwoordelijke beleidsmedewerker bij SoZaWe zou een interventie als
Opboxen elders beter op zijn plaats zijn. Opboxen zou namelijk méér gericht zijn op de
(re)socialisatie van jongeren dan op re-integratie naar werk en uitstroom uit de uitkering.

Indien SoZaWe de subsidierelatie beëindigd, is de deelgemeente Hoogvliet naar
verwachting niet geneigd om dit gat te dichten. Het bestuur van stichting Opboxen is op
aangeven van SoZaWe in contact getreden met Challenge Sports, een commercieel reintegratiebedrijf,
met als doel de bedrijfsmatige opzet van Opboxen te verbeteren.
4. Resultaten
4.1 Bereik
De belangrijkste doelstelling volgens het bestuur van Opboxen is het vergroten van
het zelfvertrouwen en het vertrouwen in de toekomst van de jongeren. Over bereiken
van deze doelstelling, de problematiek van de aangemelde jongeren evenals over de
omvang van de doelgroep zijn geen gegevens beschikbaar
In praktijk bestaat de groep deelnemers uit 30-40 jongeren uit de regio Rijnmond, met
name uit Hoogvliet, Rotterdam en Spijkenisse. Volgens de medewerkers van Opboxen
gaat het in de praktijk om jongeren die nergens meer terecht kunnen, overal zijn weggestuurd,
geen structuur hebben in het leven en vaak overlast veroorzaken door het
vertonen van asociaal gedrag thuis en op straat. Een aanzienlijk deel van de jongeren is
crimineel en daarvan heeft een deel gevangenisstraffen openstaan.
In 2011 had Opboxen 37 deelnemers: 25 uit Rotterdam (waarvan 14 uit Hoogvliet), 10
uit Spijkenisse, 1 uit Rhoon en 1 uit Hellevoetsluis. Vier deelnemers zijn aangemeld via
SoZaWe (Schildkamp, 2012). Veruit de grootste groep in 2011, meer dan 80 procent van
de deelnemers, is door een leerplichtambtenaar aangemeld. Drie jongeren hebben zichzelf
aangemeld en twee jongeren zijn door Bureau Jeugdzorg naar Opboxen verwezen
(Gouw, 2012).
4.2 Output
In het jaarverslag van de stichting Opboxen – onderdeel van het Werkplan 2012 – wordt
vermeld dat een afzonderlijk traject succesvol is indien een deelnemer tijdens of na
deelname aan Opboxen werkt, zelf op zoek gaat naar werk of een opleiding, een vervolgtraject
richting opleiding/werk of hulpverleningstraject volgt. Volgens deze definitie
zijn in 2011 zestien jongeren succesvol uitgestroomd (64 procent van de deelnemers).
Van de 37 deelnemers in 2011 hebben 25 jongeren hun traject beëindigd. In 16 gevallen
dus met een positief resultaat: 8 werk, 6 scholing en 2 een vervolg. Vier jongeren vielen
uit vanwege onder andere een gebrek aan motivatie. Twee jongeren gingen in detentie,
twee verhuisden buiten Rotterdam en 1 keerde terug naar de Nederlandse Antillen
(Schildkamp, 2012). Op de website van Opboxen wordt vanaf het jaar 1999 een gemiddeld
succespercentage van 76 procent vermeld.
Werkgevers die jongeren in dienst hebben genomen na het volgen van een traject
bij Opboxen zijn een ferry-operator, een uitzendbureau en een installatiebedrijf. Als
uitstroom naar scholing worden het Haven- en Transportcollege en de opleiding tot
vorkheftruckchauffeur genoemd. Als vervolgtraject staat de behandeling door een psychiater
vermeld.
4.3 Outcome
Het is niet bekend hoeveel deelnemers zijn afgehouden van ernstig(er) onaangepast of
crimineel gedrag en in hoeverre hun kansen op werk of scholing zijn vergroot.
4.4 Neveneffecten
Neveneffecten zijn onbekend.
e e r s t e t i j-r a p p o rta g e
to e t s i n g j u n i 2012
31

32
e e r s t e t i j-r a p p o r ta g e
t o e t s i n g j u n i 2012
B. Toetsing door TIJ
1. Volledigheid van de beschrijving
De doelgroep van de interventie Opboxen wordt in zeer algemene termen beschreven.
TIJ heeft de indruk dat daarmee – slechts – een specifieke doelgroep wordt aangesproken,
namelijk jongeren die worden aangetrokken door de ‘stoere uitstraling’ van
de vechtsport c.q. het boksen. De indicaties en contra-indicaties voor deelname zijn
onvoldoende scherp en de doelen van de interventie zijn niet SMART geformuleerd. De
methodiek/werkwijze is globaal, op het niveau van concrete activiteiten in een weekprogramma
beschreven. In de praktijk lijkt de aanpak echter meer te behelzen dan is
beschreven, bijvoorbeeld het persoonlijk begeleiden van jongeren bij het contact met
instanties.
2. Degelijkheid van de methodiek
Opboxen geniet lokale, landelijke en zelfs internationale bekendheid, maar voor zover
bij TIJ bekend is, heeft deze aanpak elders geen toepassing gevonden. De ervaringen
met de methodiek zijn aldus beperkt tot de stichting Opboxen. Sinds de start in het jaar
1993 is de effectiviteit van de interventie nooit onderzocht. TIJ constateert dat de methodische
uitgangspunten van Opboxen niet theoretisch onderbouwd zijn.
Er zijn wel bestanddelen in de interventie aanwezig die wetenschappelijk gezien van
invloed zijn op antisociaal gedrag van jongeren. De methodiek van Opboxen volgt daarmee
de lijn van risicoreductie uit het Kennisfundament (Brons et al., 2008). Opvallend
is dat de interventie geen activiteiten ontplooit die gericht zijn op de omgeving van de
deelnemers (vb. gezin, vrienden). Met name het leren van peers c.q. vrienden is, gezien
de leeftijd van de doelgroep, van belang. Deze afwezigheid kan zowel positief als negatief
uitpakken. Het onderzoek van TIJ geeft hierover geen uitsluitsel.
Op individueel niveau neemt de interventie een aantal risicofactoren weg en bevordert
het een aantal beschermende factoren ten aanzien van antisociaal gedrag. Hier worden
genoemd:
• vergroten positief zelfbeeld;
• vergroten van het zelfvertrouwen, onder andere ten aanzien van participatie op
school en in regulier werk;
• vergroten van sociale en contactuele vaardigheden;
• vergroten van het moreel redeneervermogen;
• verbeteren van de cognitieve informatieverwerking door het vergroten van het
gedragsrepertoire met sociaal acceptabel gedrag;
• verminderen van (vroeg) agressief en storend gedrag door het verminderen van
vijandige attributies en verbeteren van vermogen om ambigue sociale situaties op
een positieve manier te interpreteren.
De deelnemende jongeren worden in theorie (vb. SoVa-training) en praktijk geleerd
wat (on)aanvaardbaar gedrag is. Op verschillende momenten (tijdens of na informele
bijeenkomsten, trainingen, lessen, bokstraining) ontvangen jongeren feedback van hun
trainers, begeleiders en groepsgenoten. Begeleiders van Opboxen geven ook feedback
aan derden (vb. uitkeringsinstantie, rechtbank). Onduidelijk is hoe vaak dat gebeurt.
Het aanspreken van de jongeren op houding en gedrag gebeurt in een taal die ze
begrijpen (straattaal). Het gewenste gedrag wordt geventileerd en de jongere wordt
gemotiveerd middels het toekennen van complimenten, diploma’s en certificaten. De
aanpak is hoofdzakelijk positief (belonen van gewenst gedrag).

In de sportbeoefening, met name bij het boksen, zijn regels van groot belang.
Aannemelijk is dat dit ten goede komt aan de zelfbeheersing. In de nabesprekingen
en bij de persoonlijke begeleiding kunnen in algemene zin aspecten van de
omgangsvormen in het sociale verkeer aan bod komen. Daarbij wordt jongeren onder
andere geleerd zich te verplaatsen in de ander en intenties van anderen neutraler te
beoordelen. Het is niet duidelijk in hoeverre dit bij Opboxen daadwerkelijk gebeurd.
Opboxen beperkt de gelegenheid voor ongewenst gedrag en de invloeden van buitenaf
(negatieve peergroup) doordat de jongeren (overdag) in het gebouw van Opboxen
actief zijn. Tegelijkertijd komen ze daar in aanraking met (mogelijk) criminele jongeren.
Voor een gezonde gewetensvorming en –binding zou het contact met delinquente
leeftijdsgenoten zoveel mogelijk moeten worden verbroken.
Het is niet aannemelijk dat de Opbox-methode direct bijdraagt aan de reductie van
de criminaliteit onder jongeren. De interventie lijkt gestoeld op het alledaagse inzicht
dat jongeren gemotiveerd raken via beweging/boksen, aantrekkelijke cursussen en
persoonlijke aandacht. En, dat zij daardoor verleid worden tot gedragsveranderingen
en het behalen van een erkend diploma. Langs deze weg kunnen de deelnemers méér
zelfvertrouwen en sociale vaardigheden verwerven. Uiteindelijk is dit een belangrijke
voorwaarde voor herintreding naar werk of scholing.
3. Uitvoeringsintegriteit
Voor de interventie Opboxen is de methodiek niet duidelijk beschreven. Volgens haar
eigen standaard voldoet de stichting aan de kwaliteitseisen indien deelnemers van 09.00
tot 16.30 bezig zijn, blijven komen en een praktisch diploma behalen. De mate van
succes hangt tevens af van de jongeren die uitgestroomd zijn in een scholingstraject of
werk en/of blijven terugkomen op de boksschool in de avonduren. Cijfers daarover zijn
niet bekend.
De twee belangrijkste knelpunten die de uitvoerders ervaren, zijn een verzwaring
van de doelgroep (de jongeren die instromen hebben vaker drugs- of psychiatrische
problemen) en het vinden van geschikte trainers. Het probleemgedrag van jongeren
wordt bij Opboxen ten dele aangepakt, namelijk in de context waar het probleemgedrag
zich voordoet. Bijvoorbeeld in contact met andere jongeren, specifieke onderwijssetting
en met instanties/werkgevers. Van laatstgenoemde is de intensiteit onduidelijk. Het
probleemgedrag dat een jongere thuis, op straat, tijdens het uitgaan of op de werkvloer
vertoont/geneigd is te vertonen, wordt niet aangepakt.
Met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid sluit de aanpak aan bij jongeren
die zich aangetrokken voelen tot de uitstraling van de sportschool/boksschool. Deze
aantrekkingskracht, op veelal de dropouts die (ernstig) onaangepast of crimineel gedrag
vertonen, sluit tegelijkertijd een deel van de totale doelgroep uit. Cijfers zijn echter niet
bekend.
Een eenduidige omschrijving van de professionals die deze aanpak (kunnen) uitvoeren
is niet te geven. Dit komt vooral doordat de aanpak door de jaren heen is gegroeid
en overgedragen. Het is aldus niet helder of en hoe de continuïteit van Opboxen
gewaarborgd wordt.
4. Resultaten
Het bereik en de behaalde resultaten zijn onduidelijk in het licht van de beoogde doelen.
Daarvoor zijn zowel doelgroep als doelen te vaag geformuleerd. Bovendien ontbreken de
benodigde kwantitatieve gegevens. Gegevens over instroom, doorstroom en output zijn
wel beschikbaar. Het ontbreekt echter aan gegevens over de outcome en de effectiviteit
van de interventie met betrekking tot de primaire doelstellingen. Over neveneffecten is
niets bekend.
e e r s t e t i j-r a p p o rta g e
to e t s i n g j u n i 2012
33

34
e e r s t e t i j-r a p p o rta g e
t o e t s i n g j u n i 2012
5. Oordeel: Kansarm, kansrijk, project ter verbetering
Opboxen is een project ter verbetering.
TIJ acht onvoldoende bewezen dat Opboxen bijdraagt aan de realisatie van de
einddoelen die de stichting zichzelf stelt. De interventie Opboxen is kwetsbaar
doordat de organisatie en de methodiek sterk gekoppeld zijn aan de inzet van enkele
sleutelfiguren (fam. Schildkamp). Daarnaast ontbreekt het aan een gedegen financieel
beleid.
Gezien de resultaten en de theoretisch werkzame elementen in de aanpak kan de
interventie Opboxen worden gezien als een belangrijke eerste stap in de resocialisatie
en re-integratie van drop-outs. Opboxen blijkt namelijk goed in staat jongeren die zijn
uitgevallen – kampen met een gebrek aan zelfvertrouwen en structuur in hun leven –
vast te houden en een dagbesteding aan te bieden. De relatie tussen de activiteiten
van Opboxen, de reductie van crimineel gedrag én het vergroten van de kans op werk/
scholing kan tot op zekere hoogte theoretisch worden onderbouwd. Wetenschappelijke
inzichten maken het aannemelijk dat de jongeren door de interventie meer
zelfvertrouwen krijgen en nuttige sociale vaardigheden opdoen.
De jongeren worden sociale vaardigheden, normen en waarden bijgebracht, waarmee
zij zich in meer algemene zin kunnen handhaven in de maatschappij. Zodoende
fungeert Opboxen als een warming-up voor onderwijs, werk of een vervolgtraject (vb.
hulpverlening). Om de resocialisatie en re-integratie van de jongeren tot een succes
te maken, is parallel/na afloop van Opboxen actieve begeleiding van de jongeren op
verschillende gebieden noodzakelijk. Op dit moment blijkt op basis van de geleverde
informatie onvoldoende sprake te zijn van bijvoorbeeld: begeleiding op het gebied van
omgang met peers, gedrag op straat, psychische en lichamelijke gezondheid, verslaving,
ouderschap, huishouden.

6. Aanbevelingen
Voor de stichting is het van belang om de in de praktijk ontwikkelde werkwijze vast te
leggen in een methodiek en deze stevig theoretisch en empirisch te onderbouwen.
Daarbij dienen haalbare én meetbare doelen te worden gesteld. Daarnaast is het opzetten
van een professionele organisatie evenals de inbedding van Opboxen in de keten
van voorzieningen rondom de resocialisatie en re-integratie van jongeren van belang.
Zodoende kan de interventie worden geborgd voor de toekomst en de effectiviteit van de
resocialisatie en re-integratie(keten) worden vergroot.
Bijzondere aandacht verdienen de ontwikkelingen rond de Wijkschool en de samenwerking
met andere organisaties die zich richten op de resocialisatie en re-integratie van
jongeren middels sportactiviteiten (vb. Challenge Sports). Tot besluit beveelt TIJ aan
dat geïnvesteerd wordt in de ontwikkeling van een monitoringsysteem waarin instroom,
voortgang en uitstroom op een aantal kenmerken van de jongeren wordt vastgelegd alsmede
de situatie/voortgang van de jongeren ten aanzien van de interventiedoelen.
7. Geraadpleegde bronnen
Interviews:
06-03-2012 – de heren J. Schildkamp sr. (directeur) en J. Schildkamp jr. (projectleider),
Stichting Opboxen
20-02-2012 – de heer W. Akkerman, beleidsadviseur, deelgemeente Hoogvliet
08-03-2012 – de heer O. Douenburg, beleidsmedewerker, dienst SoZaWe
Documenten:
Brons, D., Hilhorst, N. en Willemsen, F. (2008). Het kennisfundament t.b.v. de aanpak
van criminele Marokkaanse jongeren. Den Haag: Wetenschappelijk Onderzoek- en
Documentatiecentrum/Ministerie van Veiligheid en Justitie.
Deelgemeente Hoogvliet (1 december 2010). Beschikking structurele subsidie 2011.
Rotterdam: Deelgemeente Hoogvliet, Sector Beleid
Gouw, L. (februari 2012). Verantwoording In- en Uitstroom 2011 (excel-bestand).
Hoogvliet: St. Opboxen.
Hoedt, S. den (2002). Masterscriptie. Opboxen in de ring: Een sociologisch onderzoek
naar het project Opboxen. Rotterdam: EUR.
Schildkamp, J. jr. (maart 2012). Uitstroom 2010/2011. Hoogvliet: Stichting Opboxen
SoZaWe Rotterdam. SWG Opboxen verleningsbeschikking 2012, d.d. 19 december 2011
Stichting Opboxen. Opboxen Werkplan 2012. Hoogvliet: St. Opboxen.
Overig:
Schriftelijke reacties op conceptrapportage van de heren W. Akkerman (deelgemeente
Hoogvliet), O. Douenburg (SoZaWe), J. Schildkamp sr. en J. Schildkamp jr. (beiden
Stichting Opboxen).
Website Opboxen, Stichting Opboxen: http://www.opboxen.nl, zoals bezocht op 05-05-2012.
C. Reacties op toetsing door TIJ
Reactie van SoZaWe Rotterdam, de heer O. Douenburg:
“Dit schetst het beeld wat ik herken van Opboxen, een sympathieke club die goed werk
doet, maar meer focus en bedrijfsmatige aanpak kan gebruiken…. kan … me goed
vinden in de teksten.”
Reactie van stichting Opboxen, de heer L. Gouw:
“Ik kan het eens zijn met de opmerking dat het niet geheel bekend is wat het succes
van Opboxen is, maar neem maar aan dat bij welk onderzoek (wetenschappelijk of een
straatonderzoek) je ook in stelt dat onze doelgroep maar met 1 remedie te vangen en op
te voeden is en dat is: ORDE, RUST en REGELMAAT. En WONING WERK en W (vrouw)
(sic red.). Deze basis zie ik niet terug en dat is nu net wat wij bieden en kennelijk staat
deze materie niet in de boeken. Bij ons wel en daar willen we ons voor inzetten.”
e e r s t e t i j-r a p p o rta g e
to e t s i n g j u n i 2012
35

36
8
e e r s t e t i j-r a p p o r ta g e
t o e t s i n g j u n i 2012
Pak je kans
A. Beschrijving door TIJ
(op basis van aangereikte documenten en interviews)
1. Interventiegegevens
Interventie : Pak Je Kans
Opdrachtgever : GGD Rotterdam-Rijnmond (GGD)
Uitvoerder : FlexusJeugdplein en Humanitas
Periode uitvoering : 1997 – heden
2. Beschrijving interventie
2.1 Korte samenvatting
Pak je Kans biedt snelle, kortdurende en ambulante hulp aan jongeren die voor het
eerst in aanraking komen met de politie. Binnen 48 uur vindt de interventie plaats. De
aanpak bestaat uit een screening, gevolgd door een hulpverleningstraject bestaande uit
begeleiding via gesprekken op het politiebureau en/of thuis. Zwaardere vormen van hulp
worden indien nodig doorverwezen. Pak Je Kans houdt vervolgens in de gaten hoe die
hulp loopt.
2.2 Doel
Pak Je Kans heeft tot doel het voorkomen dat jeugdigen afglijden in de richting
van crimineel gedrag en/of dat problemen verergeren. Dit gebeurt door middel van
vroegtijdige signalering door de politie van probleem/delictgedrag en voorts het bieden
van kortdurende, ambulante hulp.
2.3 Doelgroep
Pak Je Kans is bedoeld voor kinderen en jongeren van 0-18 jaar, die thuis, op straat, op
school en/of op werk zorgwekkend signaalgedrag vertonen. Deze jongeren ondervinden
of veroorzaken problemen waardoor zij in aanraking komen met de politie. De
problematiek, die aanleiding is voor aanmelding bij Pak Je Kans, is onder te verdelen in
vier categorieën:
1. signaalgedrag: bijv. baldadig gedrag, kleine kinderen die ‘s avonds laat op straat zijn;
2. (lichte) strafbare feiten: bijv. als een jongere een strafbaar feit pleegt, een
zogenaamd Halt-waardig delict3 ;
3. kinderen die slachtoffer zijn van huiselijk geweld;
4. kinderen die gepest worden.
In praktijk richt de aanpak van Pak Je Kans zich vooral op de eerste twee categorieën:
signaalgedrag en (lichte) strafbare feiten.
Contra-indicaties:
• er is sprake van een geringe overtreding waarvan de jongere zich niet bewust lijkt,
terwijl er verder niets wijst op problematiek (bijv. roken waar dat niet is toegestaan of
een sigarettenpeuk op straat gooien);
• een jongere woont buiten het district (zo mogelijk wordt deze jongere verwezen naar
Pak Je Kans in het betreffende district);
3 Een delict is Halt-waardig als er sprake is van openlijk geweld tegen goederen met een beperkte
schade, bij (poging tot) diefstal en heling van een goed van een beperkt bedrag, en strafbare feiten in
gemeentelijke verordeningen voor zover ze betrekking hebben op vuurwerk of baldadig gedrag waarbij
de schade beperkt is.

•
•
de jongere volgt al een hulpverleningstraject (elders). In overleg kan een parallel
hulpverlenings traject plaatsvinden;
de jongere heeft te zware strafbare feiten gepleegd, vertoont psychiatrische
problematiek en/of de situatie is gevaarlijk voor jongere en/of Pak Je Kansmedewerker.
2.4 Aanpak en materiaal
Op het moment dat een agent (bovengenoemd) signaalgedrag waarneemt bij de
doelgroep dan wel deze (voor de eerste keer) een licht strafbaar feit heeft gepleegd,
weegt de agent af of het kind voor straf en/of hulp in aanmerking komt. Indien een
hulpverleningstraject nodig wordt geacht, worden door de politie zowel ouders als
jongere gevraagd om mee te werken aan een Pak Je Kans-traject. In sommige gevallen
is er sprake van twee trajecten tegelijkertijd: Halt én Pak Je Kans.
Wanneer de ouders gebruik willen maken van het aanbod meldt de agent de jeugdige
aan met behulp van een zorgformulier. Aanmelding verloopt via de jeugdcoördinator
van de politie bij de Pak Je Kans-medewerker. Deze medewerker werkt vanuit het politiebureau.
Daardoor is het mogelijk binnen 48 uur contact op te nemen met de jeugdige
(en de ouders/verzorgers).
In het Pak Je Kans-jaarverslag (Politie Rotterdam-Rijnmond et al., 2010) wordt aangegeven
dat uit onderzoek blijkt dat vroegtijdig, snel en consequent optreden richting
signaalgedrag effectief is en verergering van eventuele problemen kan voorkomen.
Domburgh (2009) stelt in haar proefschrift: “Op dit moment loopt er een aantal zeer
veelbelovende initiatieven op dit gebied in Nederland (o.a. Jeugd Preventie Team,
Jeugd Preventie Plan, Pak Je Kans) waarbij politie en hulpverleningsinstanties nauw
samenwerken.” Deze projecten volgen grosso modo dezelfde werkwijze, namelijk het
verwijzen van jonge delinquenten en hun families naar een hulpverleningsinstantie, die
vervolgens op korte termijn (bijv. binnen 48 uur) een bezoek brengt aan het gezin. De
hulpverleningsinstantie inventariseert vervolgens de eventuele problemen en biedt indien
nodig een interventie van korte duur aan. Indien het vermoeden bestaat/er sprake
is van zwaardere problematiek kan worden doorverwezen voor nader (diagnostisch)
onderzoek en verdere behandeling.
Staan de partijen open voor het hulpaanbod, dan volgt een screening. Door de Pak
Je Kans-medewerker wordt onderzocht wat de oorzaken zijn van het signaalgedrag.
Daaruit moet blijken of, en voorts welke, hulp nodig is. De screening kan opleveren dat
e e r s t e t i j-r a p p o rta g e
to e t s i n g j u n i 2012
37

38
e e r s t e t i j-r a p p o r ta g e
t o e t s i n g j u n i 2012
er geen hulp nodig is en/of hulpverlening al geboden wordt (reeds bekend bij Bureau
Jeugdzorg). Zonodig wordt directe hulpverlening geboden. Pak Je Kans biedt kortdurende
hulp voor de duur van maximaal 13 weken aan. Als een zwaardere vorm van hulpverlening
nodig wordt geacht, vindt doorverwijzing plaats.
Indien (kortdurende) hulp wordt toegewezen, dan worden met de ouder(s), verzorgers
en/of het kind een aantal doelen gesteld. De mate van het succes van het hulpverleningstraject
wordt afgemeten aan het behalen van die doelen. Al naar gelang de
problematiek kan het gaan om doelen met betrekking tot opvoedingsondersteuning of
maatregelen die zich direct richten op het kind (bijv. anders omgaan met agressie).
In de keten vindt samenwerking plaats met politie, Deelgemeente Organisatie Sluitende
Aanpak (DOSA), Centra voor Jeugd en Gezin en Bureau Jeugdzorg. De regels van
deze samen werking zijn ondermeer vastgelegd in Nadere regels Meldcode Huiselijk
Geweld en Kindermishandeling (Gemeente Rotterdam, 2009a), Nadere regels subsidievoorwaarden
SISA (Gemeente Rotterdam, 2009b) en de zogenaamde STAAL-afspraken
aangaande brede zorgcoördinatie en op- en afschaling.
De werkwijze van Pak Je Kans wordt theoretisch onderbouwd in het zogenaamde
Jeugdpreventie programma (JPP) van Van Montfoort (2001).
2.5 Organisatie
In de stadsregio Rotterdam wordt Pak Je Kans uitgevoerd door de politie, stichting
Humanitas, FlexusJeugdplein en Kwadraad. Het onderzoek van TIJ beperkt zich tot de
interventies binnen de gemeente Rotterdam en daarom tot de activiteiten van Humanitas
en FlexusJeugdplein. Humanitas richt zich op de politiedistricten West, Centrum en
Oost. FlexusJeugdplein is de uitvoerende partij in de politiedistricten Waterweg-Noord,
Noord, Feijenoord-Ridderster en Zuid. De uitvoering van de interventies valt onder de
verantwoordelijkheid van een stuurgroep, onder voorzitterschap van de burgemeester
van Lansingerland.
De toeleiding van jongeren vindt plaats door de politie, meestal via de buurtagent. Sinds
het jaar 2010 is er sprake van samenwerking met het schoolmaatschappelijk werk en
Halt.
Het vereiste opleidingsniveau van de uitvoerende medewerkers bij FlexusJeugdplein
en Humanitas is een afgeronde, relevante HBO-opleiding. Beide organisaties hebben
sinds 2011 een kwaliteitskeurmerk voor jeugdhulpverlening en opvoedingsondersteuning
ontvangen van de stichting Harmonisatie Kwaliteitsbeoordeling in de Zorgsector, het
zogenaamde HKZ-certificaat.
De werkwijze binnen Pak Je Kans wordt gemonitord door de instellingen zelf en door de
GGD. De kwaliteit van de werkwijze wordt geborgd door de tweewekelijkse casuïstiekbespreking
met een gedragsdeskundige, door de toepassing van de HKZ en de meting
van tevredenheid bij jongeren en ouders. Deze C-toets (Jumelet et al., 2004) is niet
gevalideerd, maar wordt op brede schaal binnen de jeugdzorg aangeraden en gebruikt.
3. Indicatie kosten
Voor de periode 2010-2011 heeft de GGD een subsidie verleend aan Humanitas ad.
€153.186,- en aan FlexusJeugdplein ad. € 221.270,-.
Humanitas heeft voor de periode 2011-2102 een subsidie gekregen ad. € 192.574,-. De
subsidie is verstrekt door drie partijen: GGD (€ 147.186,-), deelgemeente Kralingen-
Crooswijk (€ 39.688,-) en deelgemeente Prins-Alexander (€ 5.700,-).
4. Resultaten
4.1 Bereik
Bij de subsidieverlening in 2010 heeft Humanitas ruim voldaan aan het afgesproken

aantal screeningen en hulpverleningstrajecten. Voor FlexusJeugdplein is dit in mindere
mate het geval.
Aantal hulpverleningstrajecten in 2010, waarvan: FlexusJeugdplein Humanitas
Probleem opgelost of beter hanteerbaar (geen vervolghulp nodig) 54% 75%
Verwezen (na begeleidingsgesprekken) 27% 17%
Afgebroken 12% 8%
(NB: Bij deze tabel over het aantal succesvol afgesloten trajecten zijn de cijfers niet apart tot de gemeente Rotterdam herleidbaar.
Daarom zijn alleen percentages gegeven.)
In een onderzoek (DSP, 2011) dat zich specifiek richt op kinderen die, gezien hun leeftijd
te laat buiten spelen zonder toezicht, wordt aangegeven dat de ervaringen van de
ouders en jongeren met Pak Je Kans overwegend positief zijn. Door de onderzoekers
wordt geconstateerd dat het eerste contact met politie en het gezin in belangrijke mate
meespeelt in de acceptatie van het hulpaanbod. Omvang van de potentiële doelgroep is
niets bekend.
4.2 Output
Uit het Pak Je Kans-jaarverslag van Politie Rotterdam-Rijnmond et al. (2010) blijkt dat
door Flexus Jeugdplein in 2010 in Rotterdam 208 aanmeldingen door de politie gedaan,
160 screeningen en 94 hulpverleningstrajecten gestart. In de subsidie beschikking werd
eerder uitgegaan van 170 screeningen en 110 hulpverleningstrajecten.
Bij Humanitas was over 2010 sprake van 163 aanmeldingen, 129 screeningen en 81
hulpverleningstrajecten. In de subsidiebeschikking werd uitgegaan van 104 screeningen
en 72 hulpverleningstrajecten.
4.3 Outcome
Na afsluiting van ieder hulpverleningstraject wordt geen vervolgonderzoek gedaan naar
het al dan niet bereiken van het gestelde doel. Het is daarmee onbekend of jongeren
uiteindelijk afglijden richting crimineel gedrag en/of dat de problemen verergeren. Vanuit
de GGD – en instellingen als Humanitas en FlexusJeugdplein – wordt momenteel in een
breder kader (gezinscoaching) ingezet op toekomstige monitoring en effectmeting (GGD
Rotterdam Rijnmond, 2011).
4.4 Neveneffecten
Over neveneffecten is niets bekend.
B. Toetsing door TIJ
1. Volledigheid van de beschrijving
De doelgroep en werkwijze van Pak Je Kans zijn goed beschreven. Om hoeveel
jongeren (doelgroep) het in totaal gaat, is onbekend. De factoren voor indicatie en
contra-indicatie zijn beschreven.
Bij de start van het hulpverleningstraject wordt samen met de cliënt het doel bepaald.
Na afsluiting van het traject wordt hierop geëvalueerd. Een traject wordt met succes
afgesloten wanneer het probleem is opgelost/beter hanteerbaar is en er geen
vervolghulp nodig is. Als succesvol wordt ook aangemerkt de motivatie van het gezin en
een warme overdracht naar vervolghulpverlening van casussen waarbij sprake is van
zwaardere problematiek.
e e r s t e t i j-r a p p o rta g e
to e t s i n g j u n i 2012
39

40
e e r s t e t i j-r a p p o r ta g e
t o e t s i n g j u n i 2012
In de handleiding en het werkboek van de JPP-methode (Van Montfoort, 2001) is de
methodiek voor de uitvoering van Pak Je Kans uitvoerig beschreven. Deze handboeken
stammen uit 2001. Medeauteur is het in 2007 opgeheven Nederlands Instituut voor Zorg
en Welzijn (NIZW). Het NIZW is deels opgegaan in het Nederlands Jeugd Instituut (NJI).
Het proefschrift van Domburgh (2009) beschrijft Pak je kans als veelbelovend.
2. Degelijkheid van de methodiek
Jongeren die een eerste (licht) strafbaar feit hebben begaan, komen onder invloed
van Pak Je Kans vroegtijdig in beeld en in aanmerking voor hulpverlening. Dit
geldt ook specifiek voor de groep van twaalfminners. Pak Je Kans is een vorm van
vroegsignalering van signaal/probleemgedrag. Doordat politie met ouder(s)/verzorgers in
gesprek gaat en op korte termijn hulp wordt geboden, is het aannemelijk dat ernstigere
vormen van mogelijk crimineel gedrag worden voorkomen. Deze lik op stuk-aanpak is
een belangrijk effectief element in de benadering.
Bij het kind en/of ouders wordt er op gewezen dat bepaald gedrag niet zonder
consequenties blijft. Dat is duidelijk in lijn met het onderdeel van het kennsifundament
met betrekking tot grenzen stellen. Daarnaast kan door de aangeboden hulp
aandacht komen voor beschermende factoren of voor gewetensvorming (bijv. via
opvoedingsonder steuning of agressietraining). Het is echter onvoldoende duidelijk wat er
precies gebeurt in de fase van deze hulpverlening. Het is niet duidelijk welke modellen
worden gebruikt (bijvoorbeeld systeem-benadering) al is er wel .
3. Uitvoeringsintegriteit
De hulpverlening wordt door de professionals uitgevoerd volgens een vaste methodiek.
Er vindt doorverwijzing plaats naar hulp- en/of zorginstellingen wanneer sprake is van
zwaardere problematiek.
4. Resultaten
Op basis van een vergelijking van de kwantitatieve resultaten en doelen van 2010 blijkt
dat aan de gestelde subsidiedoelstellingen – hetzij in mindere mate door FlexusJeugdplein
– wordt voldaan. Aangezien na beëindiging van de hulptrajecten geen vervolgonderzoek
wordt gedaan, is niet aan te tonen of de doelstelling (voorkomen van afglijden
naar crimineel gedrag) behaald wordt. Domburgh (2009) waarschuwt er wel voor dat de
voorspelling van toekomstig delictgedrag moeilijk is bij kinderen die al een delict hebben
begaan.
5. Oordeel: Kansarm, kansrijk, project ter verbetering
Pak Je Kans is een project ter verbetering.
TIJ komt tot haar oordeel, omdat niet kan worden aangetoond dat met deze interventie
afglijden naar crimineel gedrag wordt voorkomen, of dat een determinant van crimineel
gedrag wordt veranderd. Wel is aannemelijk gemaakt dat deze interventie op een
professionele wijze wordt uitgevoerd en een positieve bijdrage aan de gestelde doelen
kan leveren.
6. Aanbevelingen
Uit het onderzoek van TIJ blijkt dat er – met name bij de politie – onvoldoende gegevens
voor handen zijn ten behoeve van de monitoring van de uiteindelijke effecten. De GGD
wordt aanbevolen om onderzoek naar de effecten van Pak Je Kans op te starten c.q.
monitoring na afloop van de interventie op te starten.
Daarnaast wijzen we op een van de punten die van Domburg aanroert: “Echter, de aanwezigheid
van een gedragsstoornis (OD en/of CD) bleek voorspellend voor persistentie van
delictgedrag. Aangezien er over 12-minners die voor het eerst met de politie in aanraking komen
geen delictgeschiedenis en dus geen frequentie of diversiteit van delictgedrag bekend
is, lijkt het van belang dergelijke informatie van kinderen en ouders zelf te verzamelen wil
men, na verloop van tijd, hoog risico- van laag risicokinderen kunnen onderscheiden.”

Tot slot adviseren wij aan Humanitas en Flexus om in contact te treden met Collegio om
de JPP methodiek voor te leggen aan het NJI.
7. Geraadpleegde bronnen
Interviews:
06-04-2012 – mevrouw M. Evers, beleidsmedewerker, GGD Rotterdam-Rijnmond
06-04-2012 – mevrouw M. Venekamp, Humanitas
06-04-2012 – mevrouw M. Willigers, gebiedsmanager, FlexusJeugdplein
06-04-2012 – mevrouw K. Senders, FlexusJeugdplein
Documenten:
Brons, D., Hilhorst, N. en Willemsen, F. (2008). Het kennisfundament t.b.v. de aanpak
van criminele Marokkaanse jongeren. Den Haag: Wetenschappelijk Onderzoek- en
Documentatiecentrum/Ministerie van Veiligheid en Justitie
Domburgh, L. van (2009). Very young offenders. Characteristics of children and their
environment in relation to (re)-offending (proefschrft). Universiteit van Amsterdam
DSP-groep (2011). Kind speelde laat op straat. Evaluatie van het Project Zorg om
Kinderen. Amsterdam
FlexusJeugdplein (2007). Handboek Pak Je Kans, door Trees van Gestel en Karin
Senders. Rotterdam
FlexusJeugdplein (2012). Algemeen Jaarverslag 2011. Rotterdam
Gemeente Rotterdam (2009a). Nadere regels subsidie meldcode huiselijk geweld en
kindermishandeling. Gepubliceerd in Gemeenteblad 2009-131, d.d. 6 november
2009. Rotterdam
Gemeente Rotterdam (2009b). Nadere subsidieregels SISA. Gepubliceerd in
Gemeenteblad 2009-131, d.d. 6 november 2009. Rotterdam
GGD Rotterdam-Rijnmond (2011). Eindrapportage Monitoring en Effectonderzoek
Gezinsinterventies, d.d. 12 december 2011. Rotterdam
Jumelet, H., Welling, M., Jurrius, K. en Havinga, L. (2004). De C-toets: Een instrument
om feedback te vragen; Handleiding. Utrecht: MOgroep
Lieverse, G, D. Heineke en E. Hoffman (2002). De JPP-methode. Een handleiding voor
jeugdpreventiewerkers. Utrecht: NIZW
Politie Rotterdam-Rijnmond, Flexus Jeugdplein, Stichting Humanitas en Kwadraad
(2011). Jaarverslag Pak Je Kans 2010. Rotterdam
Spanjaard, H., M. van Vugt, E. Hoffman en G. Lieverse (2001). Werkboek JPP; een
beschrijving van mogelijke interventies voor jeugdpreventiewerkers. Utrecht: NIZW
Stichting Humanitas (2012). Jaarverslag Pak je Kans 2011, district Oost, West en
Centrum. Rotterdam
Overig:
Flexus Jeugdplein. Functiebeschrijving ambulant hulpverlener B. Rotterdam
GGD Rotterdam-Rijnmond. Verleningsbeschikking structurele subsidies 2010, d.d. 7 juni
2010, kenmerk 2010/0063 aan Stichting Humanitas
GGD Rotterdam Rijnmond. Verleningsbeschikking structurele subsidies 2010, d.d. 12
augustus 2010, kenmerk 2010/0068 aan Stichting FlexusJeugdplein
GGD Rotterdam-Rijnmond. Aanvraag subsidievaststelling Pak je kans van Stichting
Humanitas d.d 29 maart 2012, kenmerk GJK/DT/6222
Stichting Humanitas. Functiebeschrijving maatschappelijk werker 1, d.d. 18 april 2005.
Rotterdam
Website Van Monfoort/Collegio: http://www.collegio.nl/coll-trainingen-a-diensten/205jeugd-preventie-programma-jpp-uitgebreide-beschrijving,
zoals bezocht op 26 april
2012
Website Nederlands Jeugd Instituut/databank effectieve interventies, informatie over
Jeugd Preventie programma: http://www.nji.nl/eCache/DEF/1/22/796.html, zoals
bezocht op 4 april 2012.
e e r s t e t i j-r a p p o rta g e
to e t s i n g j u n i 2012
41

42
9
Pilot straatcoaches
e e r s t e t i j-r a p p o r ta g e
t o e t s i n g j u n i 2012
A. Beschrijving door TIJ
(op basis van aangereikte documenten en interviews)
1. Interventiegegevens
Interventie : Pilot Straatcoaches Nieuwe Westen (Delfshaven)
Opdrachtgever : Directie Veiligheid (dV)
Uitvoerder : Dienst Stadstoezicht (STZ)
Periode uitvoering : 2010-2012
2. Beschrijving interventie
2.1 Korte samenvatting
De pilot Straatcoaches wordt uitgevoerd door acht gespecialiseerde stadswachten.
Onder regie van deelgemeente Delfshaven proberen zij in de wijk Het Nieuwe Westen
hinderlijk en overlastgevend gedrag van groepen jongeren op straat te verminderen en
de veiligheidsbeleving van winkeliers en omwonenden te vergroten.
2.2 Doel
Het doel van de pilot Straatcoaches is de afname van onacceptabel gedrag veroorzaakt
door groepen jongeren en/of individuen op straat in de wijk Het Nieuwe Westen. De inzet
is in het bijzonder gericht op jongeren die volgens de Beke-methodiek gekwalificeerd
worden als hinderlijk. Middels deze methodiek – beschreven in het rapport Jeugdgroepen
in beeld (Ferwerda et al., 2004) – worden problematische jeugdgroepen in beeld
gebracht en onderverdeeld in hinderlijke, overlastgevende of criminele jeugdgroepen
De actieve interventies vanuit de pilot Straatcoaches richten zich, in principe, niet op
jongeren die vallen in de categorieën overlastgevend dan wel crimineel (Snijders, 2010).
Het gaat om het tegengaan van vernielingen, hinderlijk rondhangen, alcoholgebruik en
gebruik van scheldwoorden. De aanpak van overlastgevende en criminele jongeren gaat
niet verder dan signaleren en rapporteren. Uiteindelijk beoogt de pilot wel het tegengaan
van het afglijden van jongeren naar crimineel gedrag. Verder zijn doelstellingen het
vergroten van het veiligheidsgevoel bij bewoners en winkeliers én het met elkaar in
contact brengen van jongeren en wijkbewoners. Er zijn geen kwantitatieve targets
geformuleerd.
2.3 Doelgroep
De doelgroep staat omschreven als jongeren van 6 tot 24 jaar die hinderlijk gedrag
vertonen in de wijk Het Nieuwe Westen. De aanpak is nadrukkelijk niet gericht op
jongeren die crimineel gedrag vertonen. In de praktijk gaat het voornamelijk om jongeren
in de leeftijd van 17-18 jaar. De uiteindelijke effecten moeten ten goede komen aan
bewoners, winkeliers en de jongeren in de wijk zelf.
2.4 Aanpak en materiaal
Vanuit STZ zijn acht personen – inclusief teamleider en meewerkend voorman –
gerekruteerd om de taak van straatcoach op zich nemen. Ten behoeve van de uitvoering
is de (werk)relatie tussen STZ, politie, deelgemeente Delfshaven en het jongerenwerk
vastgelegd. De deelgemeentelijke projectleider overlastgevende jeugd stuurt de
straatcoaches inhoudelijk aan.

De straatcoaches treden zichtbaar op, signaleren en rapporteren in dagelijkse en
wekelijkse evaluaties richting politie, jongerenwerkers en deelgemeente. Zij spreken de
jongeren allereerst aan op onacceptabel gedrag en werken zo mogelijk preventief. Ten
tweede hebben de straatcoaches hun repressieve bevoegdheden, zoals het bekeuren/
bestraffen van jongeren. De straatcoach werkt wanneer de jongeren op straat zijn, dus
voornamelijk ’s avonds.
De aanpak van de straatcoaches bestaat uit de volgende elementen:
• continu zichtbaar aanwezig zijn op straat;
• signalerend optreden richting politie en jongerenwerkers (vb. het signaleren van
schooluitval);
• rapporteren aan politie, deelgemeente en jongerenwerk bij voorkomende overlast
en/of calamiteiten;
• jongeren (en bewoners) aanspreken op gedrag en houding (vb. pesterijen, herrie en
intimidatie);
• de-escalerend optreden;
• respectvol, eerlijk, duidelijk en flexibel zijn in het aanspreken van jongeren in voor
hen begrijpelijke taal en;
• repressief optreden tegen jongeren die een strafbaar feit begaan.
2.5 Organisatie
De pilot Straatcoaches heeft volgens plan (Snijders, 2010) een looptijd van november
2010 tot april 2011. De pilotperiode is inmiddels verlengd met een jaar om de methodiek
verder te kunnen ontwikkelen. Zodoende blijft in 2012 de pilot gehandhaafd en is nu de
wijk Bospolder/Tussendijken aan de beurt. De straatcoaches trekken zich dan terug uit
Het Nieuwe Westen.
De deelgemeente Delfshaven geeft inhoudelijk sturing aan de pilot, STZ levert de
expertise (bijv. middels voormannen) en de Rotterdamse School draagt zorg voor het
opleiden van de straatcoaches. Een projectteam bestaande uit leden van Directie
Veiligheid, STZ, deelgemeente Delfshaven, politie en dienst Jeugd, Onderwijs en
Samenleving begeleidt de pilot.
e e r s t e t i j-r a p p o rta g e
to e t s i n g j u n i 2012
43

44
e e r s t e t i j-r a p p o r ta g e
t o e t s i n g j u n i 2012
In totaal zijn acht straatcoaches actief in Het Nieuwe Westen; allen gedetacheerd vanuit
STZ. De straatcoaches zijn geworven en geselecteerd op basis van het: om kunnen
gaan met de doelgroep, streetwise zijn, kennis van andere culturen en affiniteit met
jongeren. Als gevolg van de afwijkende werktijden (wanneer jongeren actief zijn) van
de straatcoaches zijn onder andere met de Ondernemingsraad aanvullende afspraken
gemaakt. Twee straatcoaches hadden moeite met de aanpak en zijn teruggegaan in de
functie van stadswacht bij STZ. Zij bleken bij nader inzien moeilijk te kunnen aansluiten
bij de straatcultuur en contact te maken met de doelgroep.
De straatcoach heeft een intermediaire rol tussen politie en jongerenwerk. Tussen de
straatcoaches en de politie verliep de afstemming van taken/verantwoordelijkheden en
het uitwisselen van informatie in eerste instantie moeizaam. Inmiddels is dit verbeterd.
STZ geeft aan dat de activiteiten van de jongeren op straat gedurende het jaar van
wisselende intensiteit zijn. Vanaf maart wordt het drukker op straat. Dit vereist een
flexibele inzet. Hetzelfde geldt in geval de overlastgevers zich verplaatsen buiten Het
Nieuwe Westen (bijv. overkant van de ’s Gravendijkwal). De straatcoaches gaan ook
daar met de jongeren aan de slag.
3. Indicatie kosten
De begrote kosten over het jaar 2011 bedragen € 487.343,-. De werkelijke kosten
(inclusief evaluatieonderzoek ad. € 20.100,-) bedragen € 397.039,-. Het geld is afkomstig
van het Rijk en is door de Directie Veiligheid beschikt aan STZ.
De subsidie vanuit het Rijk stopt na januari 2013. Daarna zou de financiering
door andere partijen overgenomen moet worden, zoals de Directie Veiligheid, de
deelgemeente(n) en/of de dienst Jeugd, Onderwijs en Samenleving (JOS). Vanwege
de positieve ervaringen heeft de deelgemeente Delfshaven zich bereid verklaard om
op het moment dat de rijksfinanciering eindigt een financiële bijdrage te leveren aan de
bekostiging van de straatcoaches.
4. Resultaten
4.1 Bereik
De doelgroep bestaat uit groepen jongeren die hinderlijk gedrag vertonen in Het Nieuwe
Westen. De omvang van de doelgroep is onbekend en daardoor is het bereik niet vast te
stellen.
4.2 Output
De straatcoaches houden het aantal interventies bij. In 2011 hadden de straatcoaches
1190 contacten met jongeren, 434 contacten met ondernemers en 428 contacten met
bewoners/burgers. Zes jongeren werden doorverwezen, zes jongeren werden aangehouden
en 941 maal werd een waarschuwing gegeven aan hinderlijke- en overlastgevende
jongeren (Directie Veiligheid, 2011).
4.3 Outcome
Uit het evaluatieonderzoek van Bouziane et al. (2011) blijkt dat het aantal meldingen
jeugdoverlast in Het Nieuwe Westen in 2011 met een derde is afgenomen ten opzichte
van het jaar 2010. Directie Veiligheid stelt dat de buurttevredenheid eveneens is verbeterd.
4.4 Neveneffecten
Er is geen sprake van verplaatsingseffecten, zoals een stijging van het aantal meldingen
van jeugdoverlast in wijken grenzend aan Het Nieuwe Westen.

B. Toetsing door TIJ
1. Volledigheid van de beschrijving
De doelgroep van de interventie zijn jongeren die volgens de Beke-methodiek
overlastgevend zijn. Ook de groepen jongeren op wie de interventie zich niet richt –
criminele jongeren – zijn duidelijk omschreven. Degenen die baat moet hebben van de
effecten (outcome) zijn de winkeliers en bewoners van de wijk Het Nieuwe Westen. De
gehanteerde leeftijdscategorie (6 tot 24 jaar) is erg breed voor een gerichte methodische
aanpak
De doelen zijn geformuleerd met betrekking tot reductie overlast/hinder en
verbetering van de buurtbeleving. Deze zijn echter niet SMART geformuleerd (vb.
niet gekwantificeerd en geen tijdslijn). Daarbij zijn er vele uiteenlopende doelen op
verschillende niveaus geformuleerd.
In het plan van aanpak en het evaluatieonderzoek (Bouziane et al., 2011) wordt
uitgebreid beschreven wat de activiteiten van de straatcoaches zijn.
2. Degelijkheid van de methodiek
Sinds 2006 kent Nederland het begrip straatcoaches. De straatcoaches zijn voor het
eerst ingezet in Slotervaart, Amsterdam. Inmiddels zijn straatcoaches actief in onder
andere de steden: Utrecht, Nijmegen, Leeuwarden en Venlo. Ondanks de toepassing
in meerdere steden heeft TIJ geen (formeel) onderzoek weten te achterhalen naar
de effectiviteit van straatcoaches. Evaluaties in genoemde steden laten wisselende
resultaten zien. Rotterdam is de enige stad waar straatcoaches functioneren
binnen de gemeentelijke organisatie en de bevoegdheden van een buitengewoon
opsporingsambtenaar (BOA) hebben.
De methodiek verhoogt de pakkans en reduceert de anonimiteit. In wetenschappelijk
perspectief sluit dit aan op de (eerste) lijn van grenzen stellen volgens het
Kennisfundament (WODC, 2008)
3. Uitvoeringsintegriteit
Na vergelijking van het plan van aanpak (Snijders, 2010) met het evaluatieonderzoek
(Bouziane et al., 2011) constateren de onderzoekers van TIJ dat de pilot in het
algemeen volgens plan is uitgevoerd. Uit de gevoerde gesprekken blijkt echter dat de
doelgroep waarmee de straatcoaches in de praktijk te maken krijgen, zwaarder is dan de
oorspronkelijk geformuleerde hinderlijke en overlastgevende (groepen) jongeren. Over
de uitvoering kan verder gezegd worden dat het een pilot betreft waarbij sprake is van
opstartproblemen dan wel dat er problemen hebben gespeeld in de afstemming tussen
straatcoaches, politie en jongerenwerk onderling. Onduidelijk is hoe de ketenaanpak is
verbeterd.
Doordat de pilot Straatcoaches plaatsvindt in de leefwereld van de jongeren en degenen
die de overlast/hinder ervaren (bewoners en winkeliers) wordt de interventie bestempeld
als ecologisch valide. Teneinde hun werk naar behoren te kunnen uitvoeren, krijgen de
straatcoaches training en de benodigde bevoegdheden om bestraffend op te treden.
4. Resultaten
Uit evaluatieonderzoek (Bouziane et al., 2011) blijkt dat de (objectieve) jeugdoverlast
in Het Nieuwe Westen gedurende de pilotperiode is afgenomen. De cijfers geven geen
aanwijzing voor het bestaan van een zogenaamd waterbed-effect. Ondernemers en
bewoners geven aan dat zij zich dankzij de straatcoaches veiliger voelen. Daarnaast is
de overlast die inwoners van Het Nieuwe Westen ervaren van groepen jongeren volgens
de Veiligheidsindex weliswaar licht gestegen, maar de stijging is minder groot dan in de
gehele deelgemeente Delfshaven (website Veiligheidsindex Rotterdam 2012).
e e r s t e t i j-r a p p o rta g e
to e t s i n g j u n i 2012
45

46
e e r s t e t i j-r a p p o rta g e
t o e t s i n g j u n i 2012
Bij aanvang van de pilot is er geen nulmeting verricht, noch zijn in het
evaluatieonderzoek andere Rotterdamse wijken meegenomen. Gezien in Het
Nieuwe Westen sprake is van de inzet van meerdere interventies voor de aanpak
overlastgevende jongeren is niet te bepalen in hoeverre de gemeten veranderingen
het gevolg zijn van de inzet van de straatcoaches. Onbekend is tevens in hoeverre het
overlastgevend dan wel hinderlijk gedrag van de jongeren is veranderd. Omdat het een
pilot betreft, is onbekend of overlastgevend en hinderlijk gedrag over de langere termijn
is veranderd.
5. Oordeel: Kansarm, kansrijk, project ter verbetering
De pilot Straatcoaches is een project ter verbetering.
TIJ komt tot dit oordeel omdat onvoldoende inzichtelijk is of met de aanpak van de
straatcoaches de beoogde doelen worden gerealiseerd. Het is daarnaast onduidelijk
of de gemeten veranderingen in het aantal meldingen jeugdoverlast en de ervaren
veiligheidsbeleving bij bewoners is toe te schrijven aan de pilot Straatcoaches. De
methodiek volgt de lijnen van het Kennisfundament (WODC, 2008), met name grenzen
stellen, maar het is niet helder wat de werkzame elementen in de aanpak (interventies)
van de Straatcoaches zijn.
6. Aanbevelingen
Met het oog op een bredere implementatie van de pilot Straatcoaches is onderzoek
naar de effectiviteit in verschillende settings gewenst. Procesonderzoek is nodig om
de werkzame elementen van de aanpak en verbeteringen in de keten te identificeren.
Daarbij is een voorwaarde dat de financiering na 1 januari 2013 voldoende is geborgd.

7. Geraadpleegde bronnen
Interviews:
13-01-2012 – de heer Z. El-Khetabi, projectleider Straatcoaches, dienst Stadstoezicht
10-02-2012 – mevrouw M. Rook, projectleider jeugdoverlast, deelgemeente Delfshaven.
Documenten:
Bouziane, M. en I. El Hadioui (2011). Straatcoach 2.0. Een empirisch-sociologisch
onderzoek naar het functioneren van de Rotterdamse straatcoach in het Nieuwe
Westen. Rotterdam: EUR.
Brons, D., Hilhorst, N. en Willemsen, F. (2008). Het kennisfundament t.b.v. de aanpak
van criminele Marokkaanse jongeren. Den Haag: Wetenschappelijk Onderzoek- en
Documentatiecentrum/Ministerie van Veiligheid en Justitie.
Directie Veiligheid (2012). Resultaatoverzicht Straatcoaches 2011. Rotterdam: Gemeente
Rotterdam.
Ferwerda, H. en A. Kloosterman (2004). Jeugdgroepen in beeld. Stappenplan en randvoorwaarden
voor de shortlistmethodiek. Verschenen in de reeks politiekunde (nr. 6)
van het programma Politie en Wetenschap. Zoets: Uitgeverij Kerckebosch B.V.
Marissing, E. van (2010). Evaluatie van de straatcoaches en de rol van de
jeugdregisseur in Venlo. Inventarisatie van gepercipieerde effecten voor de periode
2009-2010. Utrecht: Verwey-Jonker Instituut.
Snijders, R. (september 2010). Jeugdaanpak Stadstoezicht. Projectplan stadswachten.
Gemeente Rotterdam.
Overig:
Schriftelijke reactie op conceptrapportage van de heer R. Bormans,
beleidsadviseur, Directie Veiligheid.
Website Veiligheidsindex Rotterdam 2012, Gemeente Rotterdam:
http://www.v-index.nl, zoals bezocht op 12-04-2012.
C. Reactie op toetsing door TIJ
Algemene reactie van Directie Veiligheid, de heer R. Bormans, op toetsing door
TIJ:
“Wij vinden het een gemis dat er niet gesproken is met de straatcoaches, de jongeren
en bewoners, ondernemers (de feitelijke uitvoerders en doelgroepen). Er wordt nu een
oordeel geveld op basis van 2 gesprekken en literatuur. Dat biedt een vrij beperkt inzicht
in het werk en functioneren van de straatcoaches, de ervaring van de doelgroepen en
ook niet in het verschil tussen theorie en praktijk.”
1. Volledigheid beschrijving
[…] TIJ: De doelen zijn geformuleerd met betrekking tot reductie overlast en hinder
en verbetering van de buurtbeleving. Deze zijn echter niet SMART geformuleerd (o.a
niet gekwantificeerd, geen tijdslijn).
Reactie van Directie Veiligheid, de heer R. Bormans:
“Deze constatering is terecht. Daarbij blijft wel de vraag hoe SMART alle doelen
beschreven kunnen worden, aangezien er gelijktijdig wordt geconstateerd dat de één op
één relatie tussen maatregel en effect in een gebied waar integrale aanpakken lopen per
definitie niet te meten is. Is het niet verstandiger outcome effecten te noemen van een
clustering van maatregelen op bv. het thema jeugdoverlast?”
4. Resultaten
[…] TIJ: Er is bij aanvang van de pilot echter geen nulmeting verricht, noch zijn
andere Rotterdamse wijken betrokken bij het onderzoek.
e e r s t e t i j-r a p p o rta g e
to e t s i n g j u n i 2012
47

48
e e r s t e t i j-r a p p o r ta g e
t o e t s i n g j u n i 2012
Reactie van Directie Veiligheid, de heer R. Bormans:
“Dit is een terechte constatering waar in de pilot 2.0 zeker aandacht aan geschonken wordt.”
[…] TIJ: Onbekend is in hoeverre het overlastgevend en hinderlijk gedrag van de
jongeren is veranderd.
Reactie van Directie Veiligheid, de heer R. Bormans:
“Doel van de pilot is overlastgevend gedrag in het publiek domein in het Nieuwe Westen
aan te pakken en te doen afnemen. De straatcoaches kunnen aangeven welke jongeren
hun gedrag wel/niet verbeterd hebben daar waar het om hun aanwezigheid in het pilotgebied
gaat. De straatcoaches kunnen niet aangeven of het overlastgevend gedrag in
het geheel duurzaam is gestopt (is ook niet hun taak). Daarmee bedoel ik dat als een
jongere uit het Nieuwe Westen in het Nieuwe Westen geen overlast meer pleegt door de
inzet van de straatcoaches, maar bv. nog wel in het centrumgebied, dat dan niet gezegd
kan worden dat de straatcoaches hun werk niet goed hebben gedaan. Straatcoaches
moeten beoordeeld worden op het effect van overlastgevend gedrag van jongeren in
het gebied waar ze actief zijn, en niet op het duurzaam (in de volle breedte en lengte)
veranderen van hun gedrag.”
5. Oordeel
[…] TIJ: De Straatcoaches is een interventie ter verbetering. Het is onduidelijk of
de gemeten veranderingen in aantal meldingen en de ervaren veiligheid is toe te
schrijven aan de interventie.
Reactie van Directie Veiligheid, de heer R. Bormans:
“Deze constatering is enerzijds juist, maar anderzijds een open deur, omdat dit feitelijk
geldt voor alle integrale aanpakken die er zijn. Hetzelfde kan ook gezegd worden van
het werk van de wijkagent, de jongerenwerker, etc. Als TIJ suggesties heeft hoe we een
één op één effect kunnen meten in een gebied waar vele verschillende integrale aanpakken
door en langs elkaar heen lopen, dan horen wij dat graag.”
[…] TIJ: De methodiek volgt de lijnen van het kennisfundament, maar het is niet
duidelijk wat de werkzame elementen in de aanpak zijn.
Reactie van Directie Veiligheid, de heer R. Bormans:
“Wij erkennen dat het instrument straatcoaches verbeterd kan worden en dat het nog
niet helemaal helder is wat alle werkzame bestanddelen zijn, maar missen in het oordeel
van TIJ het gegeven dat het in 2011 om een pilot ging van een nieuw te ontwikkelen
methodiek/instrument, dat ook nog eens ingebed moest worden bij een organisatie (STZ)
voor wie deze rol en taak geheel nieuw is. Feitelijk ging het in 2011 om de ontwikkeling
van een nieuw instrument en was er nog geen sprake van een bestaande aanpak.”
6. Aanbevelingen
[…] TIJ: Met het oog op bredere implementatie van de interventie Straatcoaches is
effectiviteitsonderzoek in verschillende settings gewenst.
Reactie van Directie Veiligheid, de heer R. Bormans:
“Deze aanbeveling is terecht en wordt in principe al uitgevoerd door de pilot
Staatcoaches 2.0 die in 2012 Bospolder-Tussendijken plaatsvindt. Bij aanvang van de
pilot 1.0 is er bewust gekozen voor 1 wijk in 1 deelgemeente. De keuze voor 2 andere
wijken, maar wel binnen 1 deelgemeente, is ook een bewuste geweest.”
[…] TIJ: Procesonderzoek is nodig om de werkzame elementen van de interventie
Straatcoaches en verbeteringen in de keten te identificeren.
Reactie van Directie Veiligheid, de heer R. Bormans:
“Ook deze aanbeveling is terecht en wordt meegenomen in de pilot 2.0.”

10
Thuis op
straat Charlois
A. Beschrijving door TIJ
(op basis van aangereikte documenten en interviews)
1. Interventiegegevens
Interventie : Thuis op Straat (TOS) Charlois
Opdrachtgever : Dienst Jeugd, Onderwijs en Samenleving (JOS) (voor stichting
Thuis op Straat/TOS Centraal) en deelgemeente Charlois (voor
stichting TOS Charlois)
Uitvoerder : TOS Centraal (methodiekondersteuning in een franchise formule)
en TOS Charlois (uitvoering in deelgemeente Charlois)
Periode uitvoering : van 1 januari 2012 tot 31 december 2012
2. Beschrijving interventie
2.1 Korte samenvatting
Thuis op Straat organiseert activiteiten voor kinderen op pleinen zodat ze, nadat de TOSactiviteiten
zijn gestopt, veilig met elkaar buiten kunnen blijven spelen. De inzet heeft tot
doel de buitenruimte weer een veilige speelplek te maken. Thuis op Straat hanteert een
franchiseconstructie. De methodiekondersteuning wordt gegeven door TOS Centraal.
De activiteiten zijn per deelgemeente ondergebracht in zelfstandige stichtingen. Deze
rapportage betreft TOS Charlois.
TOS Charlois is gegund in een openbare aanbesteding Zorg en Welzijn (perceel 4:
Bevorderen Gezonde en Sociale Leefstijl) van 1-1-2012 tot 31-12-2012. TOS Charlois is
de enige uitvoerder van dit resultaatgebied in de deelgemeente Charlois
2.2 Doel & 2.3 Doelgroep
TOS Centraal formuleert haar doelen en omschrijft haar doelgroepen als volgt:
• Meer kinderen, jongeren en andere buurtbewoners op het plein door het
organiseren van activiteiten. Pleinen waar meerdere doelgroepen gebruik van
maken, krijgen meer kwaliteit. Speciale aandacht is er voor jonge kinderen en
meisjes;
• Gedrag. Door haar interventies stimuleert TOS positief gedrag bij kinderen en
jongeren. Het gaat onder andere om: rekening houden met anderen, respect
voor materiaal/omgeving, bewegen is gezond en eigen kwaliteiten ontdekken en
ontwikkelen;
• Signaleren.
Door alle medewerkers van TOS wordt gesignaleerd. Van een kapot
speeltoestel tot een kind in de knel. Wat TOS zelf op kan lossen wordt direct
opgepakt. Andere signalen worden gedeeld met partners en er wordt afgesproken
wie welke actie onderneemt;
• Ouders en volwassenen betrekken bij het plein. Het gaat om direct contact op
het plein;
• Tegengaan van vandalisme en overlast door veel op straat te zijn en contacten te
hebben met jong en oud.
e e r s t e t i j-r a p p o rta g e
to e t s i n g j u n i 2012
49

50
e e r s t e t i j-r a p p o r ta g e
t o e t s i n g j u n i 2012
Op het outputniveau worden door de lokale uitvoeringsorganisaties van TOS, de
zogenaamde TOS-praktijken, concrete targets geformuleerd. Deze zijn minutieus
uitgewerkt in de plannen van aanpak. TOS Charlois stelt zich onder andere ten doel
(Stichting TOS Charlois, 2011, Plan van aanpak, blz 16):
• voorbeeld van een beleidsdoelstelling: Het percentage kinderen in de leeftijdgroep 3
tot 12 jaar in Charlois dat minimaal 5 dagen per week buiten speelt, is toegenomen
met 7% in 2014 ten opzichte van 2010 op basis van de Rotterdamse Jeugdmonitor.
• voorbeeld van een resultaat: Tussen 1-1-2012 en 31 -12-2012 spelen minimaal
1925 unieke kinderen van 3-19 jaar woonachtig in Charlois onder professionele
begeleiding van TOS in de buitenruimte in de directe leefomgeving.
Voor TOS Charlois is overlast- en criminaliteitsbestrijding geen doelstelling. Het gaat
met nadruk om positief jeugdbeleid; het versterken van de beschermende factoren
voor een goed speel- en spelklimaat c.q. opvoedingsomgeving voor jonge kinderen.
De deelgemeente Charlois bewaakt de samenhang met andere (aanbestedings)
trajecten rond overlastbestrijding. Tevens bewaakt de deelgemeente de afstemming en
informatie-uitwisseling tussen de verschillende uitvoerders. TOS Charlois sluit aan bij de
Kwaliteitssprong op Zuid omdat zij veel aandacht besteedt aan de ontwikkeling van de
zogenaamde ‘soft skills’ – sociale vaardigheden en omgangsvormen (uit interview dd.
10-04-2012).
2.4 Aanpak en materiaal
De werkwijze van TOS wordt op stedelijk niveau ontwikkeld door TOS Centraal. Op
lokaal niveau – de praktijken in de deelgemeenten – krijgt deze aanpak zijn uiteindelijke
kleur. Op voorhand wordt van ieder(e) plein/buurt waar TOS actief is een analyse
gemaakt. Daarin probeert de organisatie (informatie van) zo veel mogelijk bewoners en
andere organisaties op te nemen. TOS maakt daarbij gebruik van een sterrensysteem
voor Rotterdamse pleinen (Boonstra et al., 2010).
Op basis van deze analyse wordt bepaald naar welke resultaten toegewerkt wordt. In
de uitvoering wordt uitgegaan van een cyclisch proces met een aantal stappen: analyse
– plan – uitvoering – tussenevaluatie (analyse) – uitvoering – evaluatie (analyse). In
de dagelijkse uitvoering is dit cyclische aspect ook te herkennen. Het gaat dan om het
vaststellen van de (vandaag) te behalen resultaten, hoe dat gaat gebeuren (briefing), de
daadwerkelijke uitvoering en een evaluatie (data invoeren in elektronisch logboek).
Na elke activiteit voert het team van TOS data over de activiteit, de deelnemers, het
plein, verdere omgeving, etc. in het informatiesysteem. Dit logboek heeft de volgende
functies:
• gezamenlijk reflectiemoment;
• overdrachtsdocument;
• informatiesysteem voor de leidinggevende. De trends en de signalen kunnen zo
nodig gedeeld worden met partners en opdrachtgever;
• verantwoording (feiten en cijfers) naar de opdrachtgever(s).
TOS Centraal werkt met (de ondersteuning van) de volgende interventies/activiteiten:
• Organiseren van sport-, spel-, creatieve- en buurtactiviteiten met kinderen en
jongeren op pleinen/in buurtjes;
• Tijdens de activiteiten contact leggen met deelnemers, aanwezigen en (volwassen)
buurtbewoners;
• Bij het organiseren van activiteiten jongeren uit de buurt betrekken;
• Signaleren en signalen doorgeven (naar partners);
• Tijdens het ‘rondje wijk’ signaleren en contacten leggen met wijkbewoners;
• Inzetten van het Individueel Volgsysteem voor kinderen (na toestemming ouders);
• Categoriseren van pleinen aan de hand van het sterrensysteem dat de organisatie in
samenwerking met het Verwey-Jonker heeft ontwikkeld (Boonstra et al., 2010). Aan
de hand van een sterdiagram wordt samen met bewoners en andere organisaties
een pleinagenda opgesteld.

De aanpak van TOS Charlois:
• De deelgemeente Charlois heeft op basis van de Communties that Care-methodiek
een probleemanalyse gemaakt, die vervolgens is verwerkt in het bestek voor de
aanbesteding Zorg en Welzijn (Bevorderen van Gezonde en Sociale Leefstijl).
Daarbij heeft de deelgemeente de doelstellingen zeer concreet uitgewerkt. TOS
Charlois kon op basis daarvan de bijpassende activiteiten SMART uitwerken;
• Het primaire proces is het dagelijkse werk in de wijk, dat wil zeggen het organiseren
van activiteiten op de pleinen van de deelgemeente. Om ervoor te zorgen dat de
uitvoering op kwaliteit blijft en voortdurend reageert op de vragen uit de omgeving is
een systeem opgebouwd dat aanzet geeft tot transparante productiecijfers en er een
zelfdenkend netwerk in de wijk of buurt gaat ontstaan;
• De meeste interventies van TOS worden als een activiteit geformuleerd, zoals de
sport- en spelactiviteiten. Daarnaast hecht de organisatie veel waarde aan het
‘betekenisvol aanwezig zijn’ (vgl. Baart, 2001). Dat komt bijvoorbeeld tot uitdrukking
bij de rol van TOS in de opvang na het overlijden van een kind. In de marge van
sport en spel worden vele doelen bereikt: sociale vaardigheden, gewetensvorming,
grenzen stellen en accepteren. Daarbij wordt dus veel gebruik gemaakt de theorie
van modelleren.
• In aanvulling op de pleinaanpak worden er sport- en spelactiviteiten in het
Zuiderpark georganiseerd voor jongeren, vooral voor de wat oudere doelgroep.
TOS Centraal geeft aan dat de organisatie een eclectische manier van werken hanteert.
De TOS-aanpak is gestoeld op methoden uit het opbouwwerk, sociaal cultureel werk en
sportwerk. Thuis Op Straat is te kenmerken als een lerende organisatie; praktijkervaringen
en theorie beïnvloeden elkaar. Dat betekent ook dat persoonlijke ontwikkeling,
team- en organisatieontwikkeling al lerend met elkaar verbonden worden (uit interview
dd. 21-03-2012).
2.5 Organisatie
TOS streeft naar een plat organisatiemodel en kleinschaligheid. Dit met het oog op
flexibiliteit en prioriteit voor de uitvoering en sociaal ondernemerschap. In principe is
TOS in Rotterdam per deelgemeente een kleine juridische en zelfstandige werkeenheid
met variërend 4–14 vaste medewerkers. Teams bestaan maximaal uit 4–5 vaste
medewerkers, aangevuld met jongeren met een bijbaan en stagiaires. De zelfstandige
werkeenheden, de TOS-praktijken, zijn franchisenemers van ‘het merk’ TOS. Tot op
heden wordt de franchise-fee voor de verschillende praktijken centraal gefinancierd door
de dienst JOS. De activiteiten van de lokale praktijken worden grotendeels gesubsidieerd
door de deelgemeenten en woningbouwcorporaties.
Als franchisehouder treedt TOS-centraal op, een kleine organisatie met 3,11 fte (vier
parttimers). De werkzaamheden van TOS-centraal:
• verzorgen van scholing voor alle praktijken;
• bieden van ondersteuning aan de praktijken;
• samen met de praktijken zorg dragen voor werk- en beleidsontwikkeling;
• ontwikkelen van strategisch beleid;
• kwaliteitsbewaking van werk en merk.
Na oprichting van een nieuwe TOS praktijk functioneert die in eerste instantie onder de
paraplu van TOS Centraal. Na verloop van tijd volgt zelfstandigheid. De activiteiten van
TOS worden gevolgd door het Verwey-Jonker Instituut. Dit instituut volgt onder andere
de data van het elektronisch logboek en verricht aanvullend onderzoek.
TOS Charlois is een relatief grote praktijk met twintig medewerkers. De praktijk bestaat
uit een directeur, twee TOS-bazen en een projectleider Zuiderpark. Daarnaast zijn er 34
jongeren tot 18 jaar die als oproepkracht werken, 20-30 zakgelders en 20-25 stagiaires.
e e r s t e t i j-r a p p o rta g e
to e t s i n g j u n i 2012
51

52
e e r s t e t i j-r a p p o rta g e
t o e t s i n g j u n i 2012
TOS hecht veel belang aan het inzetten van stagiaires. Dit doet zij om drie redenen:
de organisatie is er van overtuigd dat MBO-studenten hun stage bij TOS nuttig kunnen
invullen;
• het is een investering in nieuwe collega’s en;
• revitalisering van het werk, doordat stagiaires nieuwe theoretische en praktische
inzichten meenemen vanuit hun opleiding.
3. Indicatie kosten
TOS Charlois ontvangt in 2012 een subsidie ad. € 1.250.000,-.
4. Resultaten
4.1 Bereik
Het jaarverslag 2011 van TOS Charlois (2012) geeft een uitgebreid overzicht van het
aantal bereikte deelnemers. In Charlois zijn er in 2011 met 8.993 kinderen (alle leeftijden)
activiteiten ontplooid. Voor uitsplitsing naar leeftijdscategorieën en pleinen verwijzen we
naar het jaarverslag.
Voor het project in het Zuiderpark wordt op dit moment een nieuwe methode uitgedacht
om het bereik van het aantal unieke kontakten te kunnen vaststellen.
4.2 Output
Het jaarverslag 2011 van TOS Charlois (2012) geeft een uitgebreid overzicht van geplande
en gerealiseerde uren per activiteit. Er zijn in 2011 in totaal in Charlois over alle
pleinen 3240 maal activiteiten (reguliere pleinactiviteiten en vakantieactiviteiten) georganiseerd.
Voor verder uitsplitsing verwijzen we naar het jaarverslag.

4.3 Outcome
Uit verschillende niet-experimentele onderzoeken blijkt dat TOS het speelklimaat, de
emotionele/sociale veiligheid voor kinderen en het gedrag van kinderen verbetert.
In 2010 is het onderzoek Thuis Op Straat van start gegaan (gefinancierd door ZonMW
en uitgevoerd door het Verwey-Jonker Instituut). Doel van het onderzoek is met een
experimenteel onderzoeksdesign vast te stellen of TOS daadwerkelijk de emotionele en
sociale veiligheid voor kinderen verbetert, het sociaal gedrag van kinderen bevordert en
psychosociale- en gedragsproblemen tegengaat. Er zijn verschillende nulmetingen uitgevoerd
en dit jaar volgen de eerste resultaten van de effectmeting (zie website ZonMw).
TOS Charlois benoemt als belemmerende factoren voor haar effectiviteit de grote doorstroom
van bewoners in een aantal wijken (soms 25% per jaar). Sommige basisscholen
maken het niet vaak mee dat een kind in groep 1 start en blijft tot groep 8. Hetzelfde
geldt dan ook voor pleinactiviteiten. Daarom ziet deelgemeente Charlois TOS eerder als
voorziening dan als een interventie. In ieder geval beschouwt de deelgemeente TOS als
een langdurige interventie.
Een andere belemmerende factor voor effectiviteit is de mismatch tussen de cultuur
van school, van thuis en van de straat. TOS tracht met de selectie van de zogenaamde
zakgelders en de bijbaners de aansluiting bij de kinderen optimaal te maken. Om de
effectiviteit van deze rolmodellen zo groot mogelijk te maken, is er veel aandacht voor
de werving en selectie. Men is zich bewust van de potentiële averechtse werking mocht
een bijbaner de fout ingaan.
4.4 Neveneffecten
Het komt voor dat stagiaires uit de wijken zelf komen en in die zin eenzelfde voorbeeldrol
vervullen als de jongeren die een bijbaan bij TOS hebben.
B. Toetsing door TIJ
1. Volledigheid van de beschrijving
De aanpak van TOS in de deelgemeente Charlois richt zich op positief jeugdbeleid
en universele preventie. Daarmee is de aanpak van TOS in principe gericht op alle
jongeren. Voor criminele en overlast gevende jongeren in de deelgemeente is er
een andere aanpak; uitgevoerd door andere partijen. Het gaat bij TOS veelal om het
teruggeven van de pleinen aan de jongere kinderen.
Door de deelgemeente Charlois zijn beleidsdoelen geformuleerd, die vertaald zijn naar
outputdoelen voor TOS Charlois (Stichting TOS Charlois, 2011). De doelen van TOS
Centraal zijn breed en omvattend. Voor TOS Charlois zijn ze echter heel concreet en
pragmatisch. Zowel de methodiek (TOS Centraal) als de concrete activiteiten (TOS
Charlois) zijn uitgebreid beschreven.
2. Degelijkheid van de methodiek
Er wordt in de beschrijvingen geen relatie gelegd met de lijnen uit het Kennisfundament
omdat er ook geen doelstelling is geformuleerd over overlastbestrijding. De relatie met
het kennisfundament kan wel gelegd worden, met name bij de risicofactoren in relatie
tot antisociaal gedrag. De werkzame elementen in de aanpak van TOS dragen bij aan
een positieve opgroeiomgeving. Het gaat om het aanleren van sociale vaardigheden,
rolmodellen, versterken van de sociale cohesie in de buurt.
e e r s t e t i j-r a p p o rta g e
to e t s i n g j u n i 2012
53

54
e e r s t e t i j-r a p p o r ta g e
t o e t s i n g j u n i 2012
TOS maakt gebruik gemaakt van voor en door- methode, de peer education method
(Bandura, 1986; Voorham, 2003) opbouwwerkmethodes, betekenisvolle aanwezigheid
(vgl. Baart, 2001) en sport- en spelmethodes. Daarnaast wordt gebruik gemaakt van de
volgende effectverhogende maatregelen:
• ruimte voor persoonlijke benadering;
• feedback over de eigen situatie, gedrag of effecten;
• gebruik van beloningsstrategieën;
• barrières voor gewenst gedrag wegnemen;
• mobiliseren van sociale steun en betrokkenheid;
• aanleren van vaardigheden;
• interactieve benadering.
TOS moet er voor waken haar primaire doelstellingen (meer spelende kinderen op de
pleinen) niet uit het oog te verliezen. Door de grote mix van doelstellingen kan de systematische
aanpak met effectieve doel-doelgroep-middel-combinaties in gevaar komen.
3. Uitvoeringsintegriteit
De planning en uitvoering komen goed met elkaar overeen. Er is een stevige TOS-organisatie
opgezet in Charlois en de deelgemeente heeft een heldere opdracht geformuleerd.
Een belemmerende factor voor een effectieve inzet is het grote verloop van
inwoners in een aantal wijken. De ecologische validiteit is groot, omdat de activiteiten
worden uitgevoerd in de directe leefomgeving van de deelnemers. Vanuit TOS is er veel
aandacht voor selectie, leren, terugkoppeling en training van de professionals. In Charlois
komt de aanpak voort uit positief beleid.
4. Resultaten
In Charlois worden op outputniveau de doelen gerealiseerd. Dit is o.a. af te leiden uit
het jaarverslag van Tos Charlois 2011. Het Verwey-Jonker Instituut doet momenteel
onderzoek naar outcome-effectiviteit. Theoretisch kan problematisch gedrag zich
verplaatsen naar gebieden waar de interventie niet plaatsvindt. Dat is niet gebleken. Ook
kunnen rolmodellen een averechts effect sorteren. Dit is in Charlois niet vastgesteld.
Gezien de aard van de activiteiten lijkt een bijdrage aan de versterking van de sociale
cohesie van wijken aannemelijk. Ondanks dat de aanpak in Charlois niet de expliciete
doelstelling heeft om overlast aan te pakken, zal deze daar zeker aan bijdragen doordat
de pleinen weer meer door alle bewoners worden gebruikt.
5. Oordeel: Kansarm, kansrijk, project ter verbetering
TOS Charlois is een kansrijke interventie.
De doelstellingen met betrekking tot buitenspelen, sportparticipatie en het gebruik van
de openbare speelruimte worden overwegend gerealiseerd. Er is een sterke theoretische
fundering en de methodiek is uitgebreid beschreven. De organisatie is professioneel
opgezet en doet actief aan kwaliteitsbewaking. Effectonderzoek wordt uitgevoerd.
De uitstekend uitgewerkte aanbesteding (bestek) van de deelgemeente Charlois, als
opdrachtgever voor dit resultaatgebeid, zal zeker hebben bijgedragen aan de duidelijke
projectbeschrijving.
6. Aanbevelingen
Op centraal niveau zien we een veelheid aan doelstellingen en een eclectisch gebruik
van uiteenlopende methodieken. Wellicht kan dit leiden tot de ontwikkeling van een
nieuw model met heldere doel–doelgroep–middelcombinaties. Belangrijk is het duidelijk
onderscheiden van de primaire en secundaire doelen.
7. Geraadpleegde bronnen
Interviews:
21-03-2012 – mevrouw M. Martens, directeur, Thuis op Straat Centraal en de heer P.
Hartog, beleidsmedewerker Thuis op Straat Centraal

10-04-2012 – de heer J. Kolste, beleidsmedewerker, deelgemeente Charlois en de heer
P. van Gelderen, directeur, Thuis op Straat Charlois
Documenten:
Baart A.J. (2001) Een theorie van de presentie, Utrecht: Lemma (derde vermeerderde
druk 2004);
Bandura, A. (1986) Social foundations of thought and action: a social cognitive theory.
Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall
Boonstra N. & R. van Wonderen (2009) ‘Het goede voorbeeld`. Leefbare buurten door
de inzet van jongeren van de straat. Verwey-Jonkerinstituut, in opdracht van TOS
Centraal en TOS Amsterdam. Utrecht. (ISBN 978-90-5830-321-9)
Boonstra N. , R. Verwijs & R. van Wonderen (2009) Voel je thuis op straat. onderzoek
naar kindvriendelijkheid en bewonersbetrokkenheid in de wijk Fort-Zeekant in
Bergen op Zoom.. Verwey-Jonkerinstituut in opdracht van Thuis Op Straat. (ISBN
978-90-5830-317-2)
Boonstra, N., N. Hermens en I. Bakker (2010). De publieke waarde van pleinen; de
ontwikkeling en toepassing van een sterrensysteem voor Rotterdamse pleinen.
Utrecht: Verwey-Jonker Instituut.
Brons, D., Hilhorst, N. en Willemsen, F. (2008). Het kennisfundament t.b.v. de aanpak
van criminele Marokkaanse jongeren. Den Haag: Wetenschappelijk Onderzoek- en
Documentatiecentrum/Ministerie van Veiligheid en Justitie.
De Nieuwe Lijn i.s.m. Huiskens T. (1998) Thuis Op Straat, PJ Partners, mei 1998
Engbersen R. & K. Voogd (2005) `KOM NAAR BUITEN!´ Thuis Op Straat is er ook!
Uitgeverij `De knappe man`. Rotterdam
Engbersen, G. & R. (2001) Spelen in de stad, Een essay in opdracht van de stuurgroep
`Nationale Duimdropdag´ Uitgegeven door BSW ( Buurt- en speeltuinwerk).
Grijzen J. (2008) Projectboek `Resultaatsturing Thuis op Straat` ,publicatie in eigen
beheer Thuis op Straat.
Karyotis S., T. Tudjman, K. Masson & W. de Jong (2005) Jeugd en Buitenruimte in
Rotterdam; het Thuis op Straat project. RISBO Contractresearch BV/ Erasmus (ISBN
90-76613-001)
Martens M. & J. Grijzen. (2008) Adviesnotitie Thuis Op Straat in de deelgemeente
Charlois inventarisatie van de mogelijkheden en kansen voor de TOS-aanpak in
de Tarwewijk, Oud Charlois en Carnisse in de deelgemeente Charlois. Publicatie in
eigen beheer. Rotterdam, september 2008.
Masson K., S. Karyotis & W. de Jong (2002) De straat aan de jeugd. Een
ontwikkelingsgericht onderzoek naar 3 jaar Thuis Op Straat.. Uitgeverij Aksant 2002
(ISBN 90-5260-048-1)
Stichting TOS Charlois (2011) Plan van Aanpak Stichting Thuis Op Straat Charlois:
Openbare aanbesteding Zorg en Welzijn, Rotterdam-Charlois, Nummer project:
1970711 A0156 Perceel 4 Bevorderen Gezonde en Sociale Leefstijl.
Stichting TOS Charlois (2012). Jaarverslag 2011. Rotterdam
Thuis op Straat (2008) Leer- en werkboek Thuis Op Straat. Leerboek voor stagiaires.
Eigen publicatie.
TOS Centraal (2008) Resultaat telt 2007/2008, Een publicatie in eigen beheer over
resultaatgestuurd werken.
TOS Centraal (2009). Methodiekenboek in ringband. In de ringband verzamelde
methodieken ontwikkeld in de TOS-praktijken. Gestart in 2009, wordt jaarlijks
aangevuld.
TOS Charlois (2012) Jaarverslag 2011, TOS Charlois
Voorham A.J.J. (2003). Gezondheidsbevordering voor-en-door de doelgroep;
Theoretische onderbouwing en evaluatie bij migranten en ouderen. Proefschrift
Maastricht.
Wonderen R. van, & N. Boonstra (2008) Voel je thuis op straat. Onderzoek in
Amsterdam Noord/Vogelbuurt bij kinderen, jongeren en bewoners. In opdracht van
Thuis Op Straat (ISBN 978-90-5830-268-7).
e e r s t e t i j-r a p p o rta g e
to e t s i n g j u n i 2012
55

56
e e r s t e t i j-r a p p o r ta g e
t o e t s i n g j u n i 2012
Overig:
Website ZonMw: http://www.zonmw.nl/nl/projecten/project-detail/effectstudie-thuis-opstraat.
Rapportage in 2013, zoals bezocht op 30 maart 2012.
C. Reactie op toetsing door TIJ
4. Resultaten
[…] TIJ: Theoretisch kan problematisch gedrag zich verplaatsen naar gebieden waar
de interventie niet plaatsvindt. Dat is niet gebleken. Ook kunnen rolmodellen een
averechts effect sorteren. Dit is in Charlois niet vastgesteld. Gezien de aard van de
activiteiten lijkt een bijdrage aan de versterking van de sociale cohesie van wijken
aannemelijk.
Reactie van Thuis op Straat, de heer P. Hartog:
“Door de rondjes wijk wordt het verplaatste problematisch gedrag snel gezien en
gesignaleerd. Iedere TOS-praktijk moet minimaal 2 keer per week rondjes wijk doen.”
6. Aanbevelingen
[…] TIJ: Op centraal niveau zien we een veelheid aan doelstellingen en een
eclectisch gebruik van uiteenlopende methodieken. Wellicht kan dit leiden tot de
ontwikkeling van een nieuw model met heldere doel–doelgroep–middelcombinaties.
Belangrijk is de primaire doelen en de secundaire doelen goed te blijven
onderscheiden.
Reactie van Thuis op Straat, de heer P. Hartog:
“TOS-Centraal noemt 5 resultaatgebieden. Binnen die resultaatgebieden kan gewerkt
worden aan een groot aantal resultaten. Aan welk resultaat ( doel/doelstelling)
precies gewerkt wordt is afhankelijk van de locale situatie (kan verschillen per plein);
wat is nodig? Wat willen bewoners? Wat wil de opdrachtgever? Wat signaleren de
medewerkers? Anders gezegd; de resultaatgebieden zijn kaders als hulpmiddel, binnen
die kaders kan op maat van het plein en buurt gekozen worden.”

11
Evaluatie van de pilotfase
In deze pilotfase is de werkwijze van TIJ getest op uitvoerbaarheid. Op basis hiervan
worden bijstellingen gedaan in het plan van aanpak. Bewust is in deze pilotfase gekozen
voor zeven zeer diverse projecten, zodat de werkwijze van TIJ uiteindelijk zo breed
mogelijk toepasbaar is. Dit hoofdstuk besteedt allereerst aandacht aan de leerpunten die
het toetsproces aanscherpen, vervolgens leerpunten die het gebruik van de adviezen
betreffen en ten slotte wordt gewezen op een aantal kansen voor de gemeente die de
effectiviteit van jeugdinterventies kunnen ondersteunen.
11.1 Het toetsproces
A. Lacunes in het planmatig proces
TIJ constateert bij de onderzochte interventies over het algemeen:
1. weinig aandacht voor planmatigheid en wetenschappelijk theoretische onderbouwing
van de interventies;
2. ontbreken van een logische samenhang tussen de te behalen doelstellingen en de
inzet van middelen en methoden, en;
3. er wordt relatief weinig aandacht besteed aan monitoring van bereik of van
uitgevoerde activiteiten.
Voor een adequate toets moet voldoende informatie over de theoretische fundering en
de praktische vormgeving beschikbaar zijn. Als die informatie er niet is, wordt het lastig
om een oordeel te vormen. Deze situatie is vermoedelijk gegroeid vanwege de aard van
het jeugddomein: steeds moeten acute oplossingen voor urgente problemen worden
gezocht zonder dat er genoeg tijd is voor planmatige interventieontwikkeling. Mogelijk
gebeurt dit ook vanuit de onjuiste opvatting ‘baat het niet, dan schaadt het niet’. Zeker
wanneer die theoretische fundering minder sterk is, mag men verwachten dat de effectiviteit
in de aanpak extra aandacht krijgt. Er moet ten minste een logische redeneerlijn
zitten tussen de doelstelling van de interventie en de aanpak. Een nieuwe interventie
kan beter gepaard gaan met monitoring van de cijfers over instroom, uitval en uitstroom.
En, met adequaat procesonderzoek: Hoe wordt de interventie uitgevoerd? Wat zijn
werkzame elementen? Wat vindt de doelgroep? Daarna is het nog maar een kleine stap
om de effectiviteit te vast te stellen, met in de praktijk toepasbare methodes.
e e r s t e t i j-r a p p o rta g e
to e t s i n g j u n i 2012
57

58
Een interventie in het kader van TIJ is:
e e r s t e t i j-r a p p o r ta g e
t o e t s i n g j u n i 2012
B. Breedte van TIJ: van crimineel tot veilig en gezond
TIJ heeft in de pilotfase gewerkt volgens onderstaande definitie van het begrip
interventie.
“Een planmatige en doelgerichte aanpak om opvattingen, gedrag en/of vaardigheden van jongeren te veranderen
en/of hun omstandigheden te beïnvloeden, met als (hoofd)doel de kans op crimineel, overlastgevend of gewelddadig
gedrag van die jongeren te verkleinen.”
Een interventie is geen instelling, organisatie of voorziening (zoals de voorziening basisschool of kinderdagverblijf),
maar het is ook geen losse activiteit. Er is altijd wel een voorziening, organisatie of instelling nodig om een
interventie te kunnen (laten) uitvoeren. Een interventie kan deel uitmaken van een programma. Een programma is
een combinatie van verschillende interventies die gecoördineerd en gefaseerd worden uitgevoerd, om een bepaald
beleidsdoel te realiseren.
TIJ kijkt dus alleen naar interventies zolang die in dienst (kunnen) staan van het
verkleinen van de kans op overlastgevend gedrag dan wel het vergroten van de
veiligheid(sbeleving). Ter illustratie: Thuis op Straat stimuleert kinderen om op straat te
spelen. Dat vergroot de veiligheid van het plein, maar ook hun lichamelijke fitheid. In het
vervolg wil de toetscommissie soortgelijke interventies nadrukkelijker in haar opdracht en
werkwijze meenemen. Dat leidt tot een aanpassing, een verruiming van de definitie van
een interventie:
Een planmatige en doelgerichte aanpak om opvattingen, gedrag en/of vaardigheden van jongeren te veranderen en/
of hun omstandigheden te beïnvloeden, met als (hoofd)doel: de kans op crimineel, overlastgevend of gewelddadig
gedrag van die jongeren te verkleinen en/of de kans om veilig en gezond op te groeien te vergroten.
C. De determinanten modellen
TIJ beoordeelt in principe alle interventies in het jeugddomein. Dat zijn interventies die
tot doel hebben om overlast en criminaliteit te voorkomen, maar ook interventies die tot
doel hebben om gezondheid te bevorderen. Het zijn interventies die op korte termijn
effecten kunnen sorteren, maar ook interventies die aangrijpen op de determinanten van
het ongewenst gedrag of verschijnsel, en dus alleen op de langere termijn effecten laten
zien. In die gevallen is het van belang dat op determinantniveau wel effecten worden
bereikt.
Het Kennisfundament (WODC, 2008) is ontwikkeld om de evidence base van interventies
gericht op overlast- en criminaliteitspreventie te kunnen beoordelen. Het gaat uit van drie
lijnen:
• grenzen stellen;
• risicoreductie bij het individu, het gezin en bij leeftijdsgenoten;
• gewetensvorming en binding.
Voor interventies op het gebeid van gezondheidsbevordering bestaan andere modellen
om interventies op effectiviteit te beoordelen. Die verschillende beoordelingsmodellen
moeten beter op elkaar worden afgestemd.
D. TIJ als onderdeel van kwaliteitsbeleid
Het beoordelen van interventies op effectiviteit is de opdracht van TIJ. Dat is een
onderdeel van kwaliteitsbeleid. Kwaliteitsbeleid heeft drie pijlers: kwaliteit van
professionals, kwaliteit van organisaties en de kwaliteit van interventies. TIJ beoordeelt
alleen de derde pijler, met nadruk op effectiviteit (wordt het doel behaald?) en niet op
efficiëntie (wordt het doel behaald tegen de laagste kosten?) of klanttevredenheid.

E. De selectie van projecten
Een individuele interventie staat nooit op zichzelf, maar maakt onderdeel uit van een
programma of beleid. In dat beleid moet de rationale voor de keuze van de interventie
en de samenhang tussen alle in dat beleid gekozen interventies zichtbaar worden. Deze
combinatie van interventies bepaalt in grote mate de planmatigheid van het uit te voeren
beleid. In deze pilotfase is geen rekening gehouden met deze context van de individuele
interventies en zijn de interventies alleen op hun individuele merites beoordeeld.
F. Groepen van interventies
In de stad en deelgemeenten worden vele interventies uitgevoerd die sterk op
elkaar lijken. Soms met een zelfde naam, maar vaak met andere namen. Op zich is
dat begrijpelijk vanuit het oogpunt van onderscheid of publiciteit, in belang van de
opdrachtgever of –nemer. Het is ook niet nadelig, tenminste zolang de basis voor de
interventie (het model van de interventie) scherp in het oog wordt gehouden. Voor TIJ is
het wenselijk om deze groepen van interventies méér in samenhang te beoordelen. TIJ
heeft al een zekere clustering van te toetsen interventies beschreven en zal waar dat
mogelijk is de toetsingen in clusters van dezelfde soort gaan uitvoeren.
H. De werkwijze
In deze pilotfase heeft TIJ het model voor de toetsing verder uitgewerkt op basis van
het Kennisfundament, de ervaring van de Jeugdfabriek en de ervaring met de zeven
interventies. Er is nu een groslijst van onderwerpen die per interventie in kaart moet
worden gebracht. Deze pilot heeft geleerd dat er een scherp onderscheid gemaakt moet
worden tussen de feitelijke informatie die over de interventie bestaat en de beoordeling
van de informatie door TIJ. Dat zijn twee onderdelen die nu ook duidelijk onderscheiden
zijn in de rapportages. TIJ heeft zich afgevraagd hoeveel ondersteuning de leden
moeten bieden bij het in kaart brengen van de feitelijke informatie van de opdrachtgever
en opdrachtnemer. In deze pilotfase heeft TIJ daaraan veel tijd en aandacht moeten
besteden.
Ons voorstel is om een zeer duidelijk onderscheid te gaan maken tussen de feitelijke
informatie die aangeleverd dient te worden door de opdrachtgever en de opdrachtnemer,
en het oordeel van de commissie over de kans op effectiviteit van de interventie.
De ‘bewijslast’ voor het aanleveren van de informatie ligt dus bij de opdrachtgever en
–nemer en er wordt een duidelijke tijdslimiet gesteld voor het aanleveren. Dit betekent
dat wanneer de betrokkenen bij een interventie niet in staat zijn om de planmatigheid van
hun interventie voldoende overtuigend weer te geven aan de hand van een duidelijke
itemlijst, zeer waarschijnlijk negatief zal worden beoordeeld. Géén informatie is een
negatief oordeel over effectiviteit!
De basiswerkwijze is als volgt:
• De opdrachtgever en opdrachtnemer worden middels een wethoudersbrief
uitgenodigd informatie over de interventie te verstrekken (Deel A).
• TIJ-leden voeren een gesprek over deze aangeleverde informatie: lacunes en
inconsistenties worden gesignaleerd, suggesties voor aanvullingen worden gedaan
(Deel A);
• De opdrachtgever en opdrachtnemer krijgen tijd om deze interventiebeschrijving
(Deel A) zo nodig aan te vullen;
• De TIJ analyseert de aangeleverde gegevens en beoordeelt de interventie op de
kans op effectiviteit en doet suggesties voor de verbetering van de onderbouwing
van de interventie (Deel B)
• De opdrachtgever en opdrachtnemer krijgen deze analyse te lezen, mogen een
aanvulling op de feitelijkheden (uit Deel A) en/of een weerwoord op de beoordeling
schrijven (Deel C). Het weerwoord op de beoordeling wordt integraal overgenomen
in de TIJ-rapportage aan de wethouder Onderwijs, Jeugd en Gezin.
e e r s t e t i j-r a p p o rta g e
to e t s i n g j u n i 2012
59

60
e e r s t e t i j-r a p p o r ta g e
t o e t s i n g j u n i 2012
11.2 Stimuleren van kenniscirculatie
Het uiteindelijk doel van TIJ is een bijdrage leveren aan een effectiever en efficiënter
jeugdbeleid in Rotterdam. Dat proces kan worden versneld door te investeren in
kenniscirculatie over de resultaten van de toetsingen. Het debat met de betrokkenen
over de analyses, die in het proces van toetsing zijn gemaakt, zal voor de impuls tot
verandering moeten zorgen. Zonder debat over de toetsingen zal TIJ – zeker door de
opdrachtgevers en opdrachtnemers – al snel worden opgevat als bezuinigingsinstrument,
zonder de kwaliteitsimpuls. Uiteindelijk zullen de opdracht gevers en opdrachtnemers (en
dan met name de betrokken interventiemedewerkers) met de resultaten van TIJ aan de
slag moeten. TIJ kan dit stimuleren en ondersteunen door deskundig heidsbevordering,
training en kennisuitwisseling te stimuleren in samenwerking met de relevante partners
(opdrachtgevers en opdrachtnemers) in de stad en met lokale en landelijke kennisinstituten.
11.3 Effectief werken in de jeugdsector
Zorgonderzoek Nederland Medische Wetenschappen (ZonMw) schrijft naar verwachting
aan het einde van dit jaar de call uit voor het nieuwe programma ‘Effectief Werken
in de Jeugdsector’. Dit programma beslaat de periode 2013–2019. De definitieve
programmatekst is beschikbaar. Het programma biedt veel aangrijpingspunten voor een
kwaliteitsimpuls voor het jeugdbeleid in Rotterdam.
Uit de samenvatting van het programma:
Het programma geeft uitwerking aan de Visie Kwaliteit voor Jeugd (Ministerie van
VWS en Ministerie van Veiligheid en Justitie, in voorbereiding). Hiervoor zijn vier
programmalijnen opgesteld: Kind en gezin, Beroepsbeoefenaren, Hulpmiddelen /
instrumenten en Organisaties. Daarnaast is budget gereserveerd voor het bundelen
en uitdragen van de kennis die binnen dit programma gegenereerd wordt en voor
kennisontwikkeling rond actuele (beleids)vragen die binnen elke programmalijn kunnen
spelen. (…). Belangrijke prioriteiten in dit programma zijn de ontwikkeling en toepassing
van kennis over cliëntfactoren (welke factoren vergroten de kans op een succesvolle
behandeluitkomst?), over kenmerken van de beroepsbeoefenaar (wat maakt dat
een hulpverlener resultaten boekt?) en over de alliantie tussen het kind/gezin en de
beroepsbeoefenaar. Ook in de beoogde studies naar het effect van methodieken,
instrumenten en interventies zal aandacht aan deze cliëntfactoren en de kenmerken van
de beroepsbeoefenaar worden besteed. Kennislacunes die bij de ontwikkeling en het
gebruik van richtlijnen gesignaleerd worden, zijn sturend voor dit programma. Ook meer
inzicht in de kosten en baten van zorg is cruciaal. Voorts zal steeds worden nagegaan
of de studies die gehonoreerd worden, resultaten opleveren die bruikbaar zijn voor de
praktijk.
De kenniscentra kunnen in samenwerking met de gemeente Rotterdam en met de
praktijk in het jeugddomein een of meerdere aanvragen gaan voorbreiden. Dit vergt
van de gemeente een regierol en een ondersteunende rol in het voorbereiden van de
aanvragen.

12
Samenstelling en contactgegevens
Samenstelling van TIJ
Leden van de Toetscommissie Interventies Jeugd met ingang van 2 april 2012:
A.F.M. (Ton) Legerstee (voorzitter) - cluster MO/dienst JOS
Mw. F.E. (Fleur) van der Werf (vice-voorzitter) - Bestuursdienst/directie Veiligheid
Mw. A.M. (Anne Marijke) Bannink - Bestuursdienst/directie Veiligheid
P.F.L.A. (Pascal) Bisscheroux - cluster MO/GGD
Mw. Y. (Yeter) Demirci - Bestuursdienst/directie Veiligheid
A. (Alex) Hekelaar - cluster MO/ SoZaWe
dr. A.J.J. (Toon) Voorham - cluster MO/GGD
M. (Maurice) Geluk (secretaris) - Bestuursdienst/directie Veiligheid
J.A.J. (Joren) van Popta (afstudeeronderzoek) - cluster MO/dienst JOS
Contactgegevens:
E-mail: tij@rotterdam.nl
Telefoon: 010-267 34 83
e e r s t e t i j-r a p p o rta g e
to e t s i n g j u n i 2012
61

62
e e r s t e t i j-r a p p o r ta g e
t o e t s i n g j u n i 2012