Een Zeeuws planetarium uit de tweede helft van - Huygens ING

. Jona Francis Robert
Van een andere medewerker aan het planetarium, de maker van de
koperen ecliptica Jona Francis Robert, is het nodige bekend. Hij blijkt
als instrumentmaker in de persoonlijke dienst van Van de Perre te
hebben gestaan. Vanuit deze functie solliciteert Robert in het voorjaar
van 1787 naar de vrijgekomen positie van 'Mechanist bij het Cabinet
van zyne Doorluchtige Hoogheid Prins Willem V', en alhoewel Van de
Perre hem 'ongaarne zyne dimissie' (ofwel ontslag) zou geven, schrijft
hij op Robert' s verzoek toch een aanbevelingsbrief aan de directeur van
het Stadhouderlijke Kabinet Aernout Vosmaer l2 . In deze brief schrijft
Van de Perre, dat hij Robert heeft leren kennen als een 'ordentelyk en
eerlyk mensch en een zeer bequaam Mechanist', die hem 'getrouwelyk'
gedient heeft, en die daarbij niet alleen zijn 'Cabinet van Physische
Instrumenten' heeft onderhouden, maar die ook zelf 'verscheidene
nieuwe stukken heeft gemaakt, die de goedkeuring van my en veele
andre liefhebbers hebben weggedragen' .
Voordat Robert bij Van de Perre kwam heeft hij als Grenadier bij de
Zwitserse Guardes gediend, waar hij het vak heeft geleerd bij een
zekere heer' Estland' 13. De persoon van Robert is al eerder onder de
aandacht van de Stadhouder gebracht, zo schrijft Van de Perre,
namelijk tijdens diens bezoek aan Walcheren in het voorafgaande
jaar l4 . Bij deze gelegenheid heeft de Graaf van Randwijk, een van de
leden uit het gevolg van de hoge gast, ook enkele werken van Robert
gezien. Van de Perre heeft toen echter niet op deze vacature willen
aandringen, omdat het hem duidelijk was dat een dergelijke aanstelling
niet buiten Vosmaer om zou kunnen geschieden. Robert zou deze
positie echter wel zeer graag bekleden, ('tot verbetering en meerdere
bevestiging van zyn Fortuyn'), en vandaar dat Van de Perre zich nu
maar de vrijheid permitteert om zich direkt tot Vosmaer te wenden.
Mocht Robert voor de functie in aanmerking komen, dan hoopt Van de
Perre overigens nog wel enige tijd te krijgen om dan zelf in zijn eigen
vacature te kunnen voorzien.
Waarschijnlijk heeft Robert inderdaad deze betrekking kunnen krijgen,
want niet lang hierna blijkt Van de Perre over een nieuwe instrumentmaker
te beschikken in de persoon van David Reghter, tevens goud- en
zilversmid te MiddelburgIs.
c. Overigen
Daarmee zijn we nog niet door de instrumentmakers heen. Afgezien
van Robert en Van den Eeckhout heeft er ook nog een derde instrumentmaker
een bescheiden bijdrage aan het geheel geleverd. Dat blijkt
althans uit een signatuur op het kompas dat bovenin het werkstuk
86
verscholen zit. Na enige moeite laat zich hier de naam van 'Henrikus
Kakelaar tot Middelburg' lezen. Nadere bijzonderheden over hem zijn
niet bekend. Het ligt het meest voor de hand om te veronderstellen dat
hij een lokale leverancier van scheepsbenodigdheden is geweest, vooral
gericht op nautische instrumenten. Verder heeft men uiteraard voor
het timmermans- en schilderwerk aan het planetarium ook een beroep
gedaan op de in Middelburg gevestigde ambachtslieden. Hun namen
zijn eveneens bekend 16.
Zo is de kast van de 'naar den besten anticquen smaak' gebouwde
'Tombe' volgens alle 'konstregelen' vervaardigd door de timmerman
M. Vincke. Voor het snijwerk aan de ornamenten, die volgens Ds.
Krom het stuk een 'vorstelijk' voorkomen schenken, heeft de beeldhouwer
P. Roms gezorgd, die een zaak dreef in de Lange Delft te
Middelburg. Hij adverteerde regelmatig met meubels in de Middelburgsche
Courant.
De 'landsschilder" Johannes Piepers tenslotte is verantwoordelijk voor
de beschildering van het uurwerk, uiteraard ook weer 'konstig' , en
'glad olijfhout gelijk'. Daarmee had Van de Perre een der beste Middelburgse
schilders gecontracteerd, een man die al menig moeilijk project
onder handen had. Bekend is onder meer het werk dat door Piepers in
1785 is verricht aan de vermaarde tapijten in de Statenzaal, en ook zijn
aktiviteiten voor de Middelburgse Tekenacademie waren niet zonder
belang.
Een afzonderlijke plaats in het geheel wordt ingenomen door een
zinnebeeldige groep van drie beelden, die bovenop het planetarium is
geplaatst. Deze bekroning schijnt speciaal in Antwerpen te zijn besteld,
maar geen van de bronnen vermeldt in dit geval de naam van de
verantwoordelijke kunstenaar. De beelden verkeren tegenwoordig
overigens in een vrij slechte staat. Bovendien zijn er onderdelen van de
voorstelling verdwenen, en is het huidige egaal witte uiterlijk van de
beelden niet in overeenstemming met hun oorspronkelijk gemarmerde
schildering.
Een herstel van deze oorspronkelijke schildering, toen 'het marmer in
zuivre kleur, hardheid en koude' 'ongemeen' werd nagebootst zou zeer
te wensen zijn. Het gehele voorkomen van het planetarium zou er zeer
van opknappen.
2. HET ONTWERP
a. De technische vormgeving
Alhoewel de overlevering wil dat het planetarium gemaakt is naar een
ontwerp van Mr. Van de Perre, is dit vermoedelijk maar zeer ten dele
het geval. Wat de inbreng van Van de Perre betreft komt J.H. van der
87