de toekomst van werelderfgoed Beemster - SteenhuisMeurs

Inrichtingsprincipes voor het
agrarische erf van 90 x 180
meter (Script stedebouw).
26 GROEN
De aanleg van de Beemster is met privaat geld gefinancierd,
deels door dezelfde families die ook
de Amsterdamse grachtengordel realiseerden.
De Beemster werd gebruikt als ‘wingewest’ met
vruchtbare weidegronden, maar ook als lusthof
voor de Amsterdammers, die er hun buitenplaatsen
stichtten. Vooral op kaarten is de typische verkavelingsstructuur
goed te zien: een neutraal regelmatig
raster van wegen, afgewisseld met een stelsel
van ontwateringssloten levert vierkante blokken
op, die elk in langgerekte kavels zijn verdeeld. Het
ijzeren stramien in de maatvoering is onderwerp
geweest van vele studies naar de meetkundige
principes achter de Beemster.
De grote vierkanten in het hart van de droogmakerij
meten 1852 x 1852 meter. Deze vierkanten
bestaan uit vier kamers van 926 x 926 meter, die
op hun beurt grotendeels verdeeld zijn in vijf kavels
van 185 x 926 meter, zijnde 20 morgen. Het
kleinste schaalniveau is het erf, dat verschillende
maatvoeringen kent. Op de erven staat de archetypische
stolpboerderij, met een vierkant grondplan
en een piramidevormig dak.
Kavel, kamer, vierkant, sloten, wegen en erven vormen
de vaste modules in het platte vlak, en zorgen
voor het fascinerende kaartbeeld van de Beemster.
Temidden van de strakheid is er wel degelijk afwisseling.
De kortere en grillige kavels tegen de ring-
dijk aan, maar ook de ‘tuinhoek’ met kleinere kavels
dichtbij Purmerend, waar vanaf de droogmaking al
renteniers en stichters van buitenplaatsen naar toe
trokken. Dan is er nog de oriëntatie van de kamers
(vijf kavels naast elkaar), die ofwel noord-zuid ofwel
oost-west is gericht. Dit levert een afwisselend beeld
op in de aan de kop van kavels gelegen bebouwing.
De vlakken en lijnen van de Beemster zijn in de
loop der eeuwen ‘opgewerkt’ door beplanting en
bebouwing. Heel sterk spreekt de wegbeplanting
in de Beemster. Lanen die aandoen als tunnels van
bomen maken de (auto)rit tot een majestueuze ervaring
die tussen de stammen door uitzicht biedt
op soms honderden meters open land of het glooiende
talud van de ringdijk. De bomenrijen grenzen
de vierkanten af, en dat levert een effect van grote
gesloten ruimtes op. De grote maat van bijna 2
bij 2 kilometer maakt deze geslotenheid niet heel
goed ervaarbaar, maar brengt wel een sterke geleding
aan in het landschap. Vanuit de indeling in het
platte vlak transformeerde de droogmakerij naar
een driedimensionaal landschap. De aanleg van nederzettingen
en buitenplaatsen en boerderijen met
omzomende beplanting bracht rustpunten aan in
het rigide systeem van wegen, sloten en de flankerende
wegbeplanting. Elk van deze vestigingsvormen
kent een ‘Beemster’ maat. Door deze driedimensionale
bouwstenen op een bepaalde manier
te ordenen ontstond er contrast, schaal en ritme in
het landschap.
De Beemster is ook een zelfstandige gemeente van
7.200 hectare met 8.500 inwoners die allen wonen
binnen de ringdijk met een totale omtrek van
42 kilometer. Het predicaat ‘werelderfgoed’ is een
fantastische erkenning voor vier eeuwen rentmeesterschap
door de hoofdingelanden, het Hoogheemraadschap,
het waterschap, de gemeente, de provincie
en de Beemsterlingen zelf. De droogmakerij
heeft in 400 jaar bewezen over een ijzersterk ruimtelijk
concept te beschikken, dat met een wonderlijke
elasticiteit talloze veranderingen in zich op
heeft kunnen nemen. Anno 2011 is de Beemster
nog altijd een agrarisch gebied, waarin melkproductie
een hoofdbron van inkomsten vormt.
Juist voor de toekomst van de droogmakerij is het
van belang die veelgeroemde ruimtelijke identiteit
concreet te benoemen en hanteerbaar te maken
voor de opgaven die nu en in de toekomst spelen.
De Beemster is immers geen gebied onder
een kaasstolp, maar een dynamische droogmakerij
waarin verschillende opgaven en tendensen zoals