' 'Het IKON is een - Krux

Kerkenspecial
Eigenzinnig
en
bevlogen
‘De IKON krijgt zijn zendtijd van zeven kerkgenootschappen en geloofsbewegingen.
Deze kerken zijn vertegenwoordigd in het IKONbestuur
dat om de twee maanden vergadert. U merkt als betrokken
kijker, luisteraar of internetbezoeker weinig van deze interactie.
Wellicht staat u ook niet helder voor de geest, welke kerkelijke bewegingen
ons zendtijd geven. Daarom leek het ons goed, om hier
eens een speciale IKON-krant aan te wijden.
Via gesprekken met kerkelijke kopstukken, bevlogen bijdragen
van jongeren die hun kerk een warm hart toedragen, quotes van
onze bestuursleden over de band van hun kerk met de IKON en
achtergrondinformatie krijgt u in vogelvlucht een indruk van de
veelkleurigheid en culturele rijkdom van onze opdrachtgevers.
Als directeur van de IKON hecht ik bijzonder veel waarde aan een
dynamische band met de kerken. Dankzij de goede verstand-
Juni Juli 2008
De IKON-kerken in vogelvlucht
Krant
houding die we met elkaar hebben opgebouwd, geven we elkaar
niet alleen af en te een schouderklopje, maar durven we elkaar ook
te bekritiseren. We werken samen in een spanningsveld. Enerzijds is
er de legitieme wens van de kerken om in onze programmering herkenbaar
en zichtbaar te zijn. Anderzijds hebben we de missie om als
kleine omroep in een overvol medialandschap vanuit bijbelse grondslag
onderscheidende programma’s te maken voor radio, tv en internet
die een zo breed mogelijke groep mensen kunnen inspireren,
motiveren en activeren. Dit spanningsveld levert regelmatig flinke
discussies op, tot in de PKN-synode aan toe. Dat is goed en dat willen
we graag zo houden. Zo houden we elkaar kritisch, scherp en bij de
les. De IKON prijst zich rijk met zulke betrokken opdrachtgevers. Een
goede reden dus, om hen eens flink in de schijnwerpers te zetten. Ik
wens u daarbij veel leesplezier toe.
[Martin Fröberg, directeur IKON]
J a a r g a n g
26

Protestantse Kerk
in
Nederland
i
De Protestantse Kerk in Nederland (PKN) is feitelijk de jongste
IKON-kerk. Nog maar vier jaar geleden werd de Protestantse
Kerk gevormd door een fusie van drie kerkgenootschappen:
de Nederlandse Hervormde Kerk, de gereformeerde Kerken in
Nederland en de Evangelisch-Lutherse Kerk in het Koninkrijk
der Nederlanden. Voor de IKON betekende dat overigens geen
grote verandering, want alledrie de fusiepartners waren ook
voorheen al deelnemers in de IKON.
al vóór de fusie waren de Hervormden en de gereformeerden
de twee grootste protestantse kerken in Nederland. De Nederlandse
Hervormde Kerk kan beschouwd worden als de rechtstreekse
voortzetting van de ‘officiële’ kerk van de Nederlandse
Republiek. Die republiek was in de 16e eeuw ontstaan uit een
opstand van een aantal protestantse gewesten tegen het gezag
van de (Rooms-Katholieke) koning van Spanje. Veel later heeft
een tweetal afsplitsingen van deze kerk geleid tot het ontstaan
van de gereformeerde Kerken: in 1834 (de ‘afscheiding’) en in
1886 (de ‘Doleantie’).
De Hervormde en gereformeerde kerken waren ‘calvinistisch’,
dat wil zeggen volgelingen van de leer van de reformator
Johannes Calvijn (1509-1561). De Reformatie had echter ook andere
stromingen voortgebracht, zoals de doopsgezinden en de
lutheranen. Uit de laatste groep, volgelingen van de reformator
Maarten Luther (1483-1546), is de in Nederland veel kleinere
Lutherse kerk voortgekomen.
In de decennia na 1960 maakten de verschillende kerkgenootschappen
ontwikkelingen door waardoor de onderlinge
verschillen steeds minder belangrijk werden. Tegenstellingen
op het gebied van geloof en theologie bleken veel meer binnen
de kerken dan tussen de kerken onderling een rol te spelen.
Het proces van steeds meer samenwerking en naar elkaar toe
groeien verliep weliswaar soms traag en/of moeizaam, maar op
1 mei 2004 was toch de fusie een feit.
[Meer weten van de Protestantse Kerk in Nederland? Alle nieuwsberichten
van de afgelopen jaren zijn te vinden in het PKN-dossier
op www.kerknieuws.nl Op de eigen site van de Protestantse Kerk
(www.pkn.nl) in het onderdeel ‘kennismaken’ vertellen aansprekende
protestanten in korte filmpjes wat hen beweegt. Beluister
ook eens een PKN-radiokerkdienst op www.ikon.nl/kerkdiensten]
Leden: ruim 2.000.000
Plaatselijke gemeenten: ca. 1800
Protestantse Kerk in Nederland
Jospeh Haydnlaan 2a, 3503 RM Utrecht
Tel. :(030) 8801880, E: info@pkn.nl
www.pkn.nl
Bestuursleden IKON: Ds. Jurgen van den Herik,
ds. Gerrit van Meijeren, drs. Wies Houweling,
ds. Piet de Jong, dr. Otto Scholten
Ikblijf!
’De kerken lopen leeg’, roepen de media.
Maar jij blijft!
Waarom?
En waarom de Protestantse Kerk?
“Tsja, soms voel ik me wel een uitzondering, als ik op
zondagochtend een uitzonderlijk stil Den Haag doorkruis,
op weg naar de kerk. En tegelijk voel ik me dan
heel gelukkig, op weg naar een bijzondere plaats, om
samen te geloven en te leren.
Ik zet me graag in voor de protestantse traditie, wentel
me er in, laat me erdoor voeden. Op zondagochtend
laad ik me op voor de rest van de week. Want dan gaat
het ‘protestants zijn’ gewoon door. Bewust keuzes maken,
zorg voor de wereld en de mensen om me heen,
en op zijn tijd stil zijn en tijd nemen voor God. Want ik
geniet van een vol, rijk leven van werk, studie, vrienden,
sport etc. Dat is heerlijk en juist daarin en daar
doorheen moet het christen-zijn plaatsvinden. Dat
gebeurt niet vanzelf, daar moet je je telkens opnieuw
bewust van worden. De kerkdienst wijst me daarop.
denheid, elkaar te inspireren en van elkaar te leren,
inclusief in plaats van exclusief te geloven. De verschillen
met hun uitdagingen maken dat ik alert blijf. Ik
zou het ook mooi vinden wanneer de hele breedte
van de protestantse kerk zich wat meer laat zien in
het dagelijks leven. Een protestantse kerk die werkelijk
aansprekend is, niet alleen gericht op interne verschillen,
maar naar buiten durft te treden. Om te laten zien
waar ze allemaal voor staat. YMCA helpt jongeren om
een volwaardig (christelijk) bestaan op te bouwen. JOP
laat kerk en jongeren van elkaar leren op een aansprekende,
actieve, ontdekkende manier. En ik mag aan
allebei bijdragen. Ik ben een gelukkig mens!”
[Marloes Meijer (29) is medewerker JOP, vice-voorzitter
YMCA Nederland en deeltijdstudent theologie]
Er is geen harde grens te trekken tussen protestantse
christenen en anderen. Anderen, die net zo bewust ‘Het IKON is een
leven en zoeken, maar zonder daarin direct naar God kleine omroep die
te (durven) verwijzen, of die dat doen vanuit een heel namens de kerken
andere traditie. En dat brengt me bij de vraag wat de stem geeft aan
protestantse kerk dan onderscheidt van andere kerken wat christenen
én waarom ik ervoor kies. Natuurlijk ben ik opgegroeid beweegt met hun
in deze traditie en ermee vertrouwd. Maar het heeft getuigenis van
ook te maken met de oude geloofsverhalen die nog Jezus Christus en
altijd waarde hebben, rituelen die het leven dragen hun aandacht
voor mensen, hun zoeken en vragen in
‘ ’
en het gericht zijn, op jezelf en de wereld om je heen,
onze
maar ook boven jezelf uitreiken. Leven met een ideaal. samenleving.
En die veel geroemde én omstreden breedte, inclusief [Piet de Jong, IKON-bestuurslid namens de Protestantse
de grensvlakken. Het streven om te delen in verschei- Kerk]
IKON-programma’s zijn niet alleen
mooi maar helpen je ook nadenken
’
over wie je bent als mens, als gelovige
in deze wereld.
[Wies Houweling, IKON-bestuurslid namens
de Protestantse Kerk]
PKN en IKON: ze kunnen niet zonder
en maar lastig met elkaar!
IKON en PKN: elkaars luis in de pels.
[Otto Scholten, IKON-bestuurslid namens de Protestantse Kerk]
[ ]
‘Een
transparante kerk’
‘
P a g I N a 0 2 | 0 3
In gesprek met Bas Plaisier
De Protestantse Kerk van Nederland is met haar ruim twee miljoen leden
de grootste van de ‘IKON-kerken’. aan het roer staat ds. Bas Plaisier (1946).
Nog net, want begin juni zwaait hij af. In 2000 werd hij scriba van de – toen
nog - Samen op Weg-kerken. In de jaren daarna begeleidde hij de afronding
van het fusieproces van de gereformeerden, hervormden en lutheranen.
Op 1 mei 2004 was de fusie een feit en werd hij de leidsman van de
grootste protestantse kerk van Nederland.
glazen huis
Gelukkig kwam er na de afronding van de fusie ook weer energie vrij
voor de rol van de kerk in de samenleving. “De publieke opinie is heel
lang geweest dat we maar wat aan het navelstaren zijn”, zegt Plaisier. Hij
doelt dan ook op kritiek van minister Klink die vorig jaar beweerde dat
de kerken geen enkele rol spelen in het islamdebat. Niets is minder waar,
vindt Plaisier. “Al lang voor er in ons land sprake was van radicalisering
van de islam hebben kerken en plaatselijke geloofsgemeenschappen
contact gezocht met moskeeën, met als doel elkaar te leren kennen en
begrip te krijgen voor elkaar. In de jaren ’70 en ’80 waren de hervormde
en gereformeerde kerken nota bene de eersten die het gesprek met moslims
aangingen. Nog steeds zijn we daar heel actief in.” Dat de kerken
vaak onzichtbaar zijn in het publieke debat is volgens Plaisier vooral te
wijten aan de verharding ervan. “De schreeuwerigheid neemt toe en in
al dat lawaai vallen we gewoon niet op”, zegt hij. Op die manier is het
moeilijk om aan je imago te werken, vindt Plaisier. Daar komt nog bij dat
de structuur van de Protestantse Kerk nog het meeste lijkt op een glazen
huis waarbij buitenstaanders voortdurend op je vingers kunnen kijken.
“In zo’n transparante organisatie als de onze, met 150 synodeleden in het
land die alle belangrijke stukken krijgen, zijn interne kwesties meteen
publiek. Er zijn maar weinig grote organisaties zo doorschijnend als de
onze. Voor menig topman in het bedrijfsleven zou dit een regelrechte
nachtmerrie zijn.” Maar de scriba steekt de hand ook in eigen boezem:
het moet allemaal nog creatiever, sprekender en pro-actiever. “Misschien
zijn we vaak nog te lief.”
Ledenverlies en kerkbezoek
Omgekeerd evenredig met de traagheid van het fusieproces is de naam
van de nieuwe kerk opmerkelijk snel ingeburgerd. Kerkleden die van huis
uit gereformeerd, hervormd of luthers zijn, noemen zich inmiddels frank
en vrij ‘PKN-er’, al háát de organisatie die afkorting. Ook de opbrengsten
van Kerkbalans, de jaarlijkse geldwervingsactie, vertoont na jaren van
daling weer een stijgende lijn. Dat ligt niet aan een toename van het
ledental, maar aan een hogere gemiddelde bijdrage: minder mensen
geven meer. Want een belangrijke ontwikkeling die Plaisier sinds zijn
aantreden onder ogen moet zien is, dat ‘zijn’ kerk jaarlijks twee tot drie
procent van haar leden verliest door vergrijzing en opzegging van het
lidmaatschap. Toch schudt hij bij het woord ‘leegloop’ resoluut het hoofd.
“Er is meer aan de hand dan cijfers ons laten zien. We lopen inderdaad
‘In de publiciteit moet je
creatief durven zijn. De kunst
voor een kerkelijke omroep is het
om grenzen te verkennen.
Zonder de boodschap thuis te
laten. IKON durft. Duidelijk.
[Jurgen van den Herik,
IKON-bestuurslid namens de
Protestantse Kerk]
terug in geregistreerde kerkleden. Maar wat betekent dat voor het kerkbezoek?
In sommige plaatsen zie je een langzame daling, maar in andere
juist een toename. Ledenverlies en kerkbezoek zijn niet één op één te
vertalen.” De opmerking dat het niet lang meer zal duren tot de laatste
kerkganger het licht uit doet, vindt hij grote onzin. “Ik denk dat er in deze
samenleving juist een hunkering is naar een heldere, duidelijke boodschap.
Dat levensfundament kunnen wij bieden, terwijl er ook ruimte
is voor vernieuwing. We moeten zeker doorgaan met het zoeken naar
nieuwe vormen van geloofsoverdracht en de kerk zal er over honderd jaar
ongetwijfeld anders uitzien en anders werken. Maar we zijn er dan nog
wel, daar ben ik van overtuigd.”
Wereldgemeenschap
Een tak van sport die Plaisier na aan het hart ligt, is de oecumene. Juist in
een wereld waarin de verhouding tussen de religies op scherp staat, zijn
de internationale verbanden en contacten van groot belang, vindt hij.
“We hebben veel partners wereldwijd. In Indonesië bijvoorbeeld groeit
het protestantisme, terwijl de meerderheid van de bevolking moslim is.
Als er hier iets gebeurt in het moslimdebat, zie ik de christenen dáár voor
me. Zij hebben vaak veel last van radicale woorden uit het westen. Dat
is iets wat we ons onvoldoende realiseren.” In zijn werk als scriba ervaart
hij zelf het wereldwijde contact als bijzonder verrijkend. “Het is prachtig
om te zien hoe christenen in al die verschillende culturen met hun geloof
omgaan. Dat doet iets met je. Ik realiseer me dan eens te meer dat God
veel groter is dan de God van de Prostestantse Kerk in Nederland. Het is
goed om je door anderen te laten inspireren. Je moet oppassen voor de
gedachte: het christendom moet zijn zoals ik het ervaar.”
Afsluitend kijkt Plaisier in dankbaarheid terug op zijn werk als scriba.
“Christen zijn betekent voor mij: de Bijbel in praktijk willen brengen. Het
mooie van de Protestantse Kerk vind ik, dat ‘gewone’ mensen handen
en voeten geven aan het geloof, als ambtsdrager, als vrijwilliger en als
bezoeker. Zíj vormen de kerk. Mijn relatie met deze kerk heeft alles met
liefde te maken. Ik heb er zo veel aan te danken. Als geen ander weet ik
dat het soms een zooitje is. Maar ik ben er heilig van overtuigd dat God
iets met dit zooitje heeft.”
“Je moet oppassen
voor de gedachte:
het christendom
moet zijn zoals ik
het ervaar.”
Afscheid
Bas Plaisier op
radio en tv
Op vrijdag 6 juni neemt de Protestantse
Kerk in Nederland afscheid
van Bas Plaisier met een symposium
en een kerkdienst. De IKON zendt
zondag 8 juni een filmische impressie
uit van dit afscheid (11.30 uur,
Nederland 2).
Voorafgaand aan deze reportage
is een speciale aflevering van Het
Vermoeden te zien met een herhaling
van een gesprek van Annemiek
Schrijver met Bas Plaisier uit 2004
(11.00 uur, Nederland 2). Later op de
dag is de kerkdienst ter gelegenheid
van het afscheid te beluisteren (17.02
uur, Radio 5). Deze programma’s zijn
via de IKON-website ook naderhand
nog terug te kijken/horen
(www.ikon.nl).
‘De IKON is ooit opgericht vanuit de overtuiging
dat de kerken iets te zeggen hebben in en aan
de wereld. Ik droom van een IKON die vanuit het
evangelie van Jezus Christus betrokken en kritisch
in de samenleving durft staan. Mensen hoop bieden,
dat zou mooi zijn.
[Gerrit van Meijeren, IKON-bestuurslid namens de Protestantse Kerk]

Molukse
Evangelische Kerk
(Geredja Indjili Maluku)
i
De eilandengroep (Zuid-)Molukken werd al in
de 16e eeuw door de Portugezen gekoloniseerd
en deels gekerstend. Toen het gebied later onder Nederlands
bestuur kwam werd het Rooms-katholieke geloof ingeruild
voor het protestantisme, maar daarmee bleef het wel (tot op
heden) één van de weinige grotendeels Christelijke gebieden
in het verder overwegend Islamitische Indië. Lange tijd stonden
de Molukse kerken onder grote invloed van het Nederlandse
bestuur en de Nederlandse Zendingsgenootschappen, maar in
1935 werd toch een zelfstandig kerkgenootschap opgericht: de
Protestantse kerk van de Molukken.
Na de Japanse bezetting brak er in Indië de onafhankelijkheidsstrijd
uit. Van Nederlandse zijde werd die strijd gevoerd door
het Koninklijk Nederlands Indisch Leger (KNIL), waarin heel veel
soldaten van Molukse herkomst dienden. Na de onafhankelijkheid
van de republiek Indonesië waren die soldaten daar niet
meer welkom, en in 1951 kwamen dan ook enkele duizenden Molukse
KNIL-militairen, met hun families, naar Nederland. Zowel
de Nederlandse overheid als de Molukkers zelf gingen er van uit
dat het verblijf in Nederland tijdelijk zou zijn. In kerkelijk opzicht
sloot men zich dan ook niet aan bij de Nederlandse kerken, maar
richtte (in 1952) een aparte Molukse protestantse kerk kerk (de
gIM) op naar het voorbeeld van de ‘moederkerk’ op de Molukken
zelf. Hoewel er later andere Molukse kerkgenootschappen
zijn opgericht of afgesplitst is de gIM sindsdien de belangrijkste
gebleven. De gIM speelde (en speelt nog altijd) een grote rol
bij het in stand houden van de Molukse identiteit en Molukse
gemeenschap. De relatie met de Molukken en met de kerk daar
is nog steeds heel belangrijk. Na de jaren zeventig is er wel
meer aandacht gekomen voor de Nederlandse samenleving en
daarmee ook voor de relatie met de andere kerken in Nederland.
Begin jaren negentig is de gIM lid geworden van de IKON.
[Meer weten van de Molukse Evangelische Kerk?
Kijk dan op www.kerkgim.nl. Op zondagmiddag 4 mei zond de
IKON een radiokerkdienst uit van de Molukse gemeenten in
Nijmegen; voorganger: J. Rutumalessy, thema: ‘Waar zijn we thuis’,
met muzikale medewerking van twee koren. Deze en andere (Molukse)
kerkdiensten zijn te beluisteren op
www.ikon.nl/kerkdiensten. Bel voor een cd-opname met IKON
Communicatie, tel. (035) 6727103.]
Leden: 25.000 doopleden,
10.000 belijdende leden
Plaatselijke gemeenten: 65
Hoofdkantoor:
Oud Wulfseweg 1-02
3992 LT Houten
Tel.: (030) 251 52 56, E: info@kerkgim.nl
www.kerkgim.nl
Bestuurslid IKON: Ferry Pattipeilohy
Ikblijf!
’De kerken lopen leeg’, roepen de media.
Maar jij blijft!
Waarom? En waarom
de Molukse Evangelische Kerk?
“Een oester ontdekte een parel die in een rotsspleet
was gevallen op de bodem van de zee. Met grote moeite
lukte het de oester om de parel te pakken te krijgen
en op een blad te leggen, dat naast haar in het water
deinde. De oester wist dat mensen op zoek zijn naar
parels en dacht: ‘De parel naast mij op het blad zullen
zij ze zeker zien en dan zullen ze mij met rust laten.’
Inderdaad kwam er een parelduiker. Maar zijn ogen
waren getraind in het opsporen van parels in oesters
en niet in het zien van parels op bladeren. Dus greep hij
naar de oester, waarin zich helaas geen parel bevond.
En de echte parel werd door de beweging van de het
water weer teruggeduwd in de spleet van de rots.*
Men weet precies waar en hoe men moet zoeken en
daarom lukt het niet God te vinden.
Het verhaal van de oester beschrijft mijn beleving
van het geloof en de kerk. De kerk heeft altijd een
plek in mijn leven gehad. Het is een plek waar we
elke zondag met het hele gezin, oma, ooms en tantes,
neven en nichten naar toe gaan. Religie heeft verder
altijd centraal gestaan in mijn leven. Ik ben opgegroeid
met Bijbelverhalen, liedjes en tradities. In
het dagelijkse leven bidden voor en na het eten en
voordat je naar je bed gaat. Feestdagen openen met
een gebed en ‘het bijhorende verhaal’ alvorens te
beginnen aan het ‘commerciële’ feest. Ik ben gedoopt,
heb de zondagschool gevolgd en heb mijn geloofsbelijdenis
afgelegd. Mijn geloofsovertuiging is me met
de paplepel meegegeven. Ik heb geleerd om precies
te weten waar en hoe ik moet zoeken om God te
vinden. Bovenstaand kan klinken als een opsomming
van verplichtingen en wellicht klinkt het zelfs als een
indoctrinatie. Maar het tegendeel is waar. Het is een
‘
anker in mijn leven en vaak ook mijn geweten.
De kerk als fysieke plek is voor mij een plaats waar
ik God spiritueel kan vinden. Tijdens de dienst en in
gesprekken met geloofsgenoten, word je geholpen in
de zoektocht. De momenten waarop ik God ook vaak
terugzie is in de verhalen van kinderen die ik begeleid
in de nevendienst. Het is in deze verhalen, bijzondere
ontmoetingen en momenten. Zoals een helpende
hand als je het moeilijk hebt. Een goed gesprek. Een
blij gevoel. Het zijn die momenten waarin ik God vind.
De Molukse Evangelische Kerk helpt mij God te zoeken.
Haar kaders geven mij een kaart waarbinnen (en
juist ook waarbuiten) ik kan zoeken. Ze geeft me een
gevoel van veiligheid en geborgenheid. De gemeenschap
geeft mij inspiratie, waardoor ik wekelijks terug
kan kijken en zeggen dat ik God gevonden heb.”
[Seba Tomatala is belijdend lid van de Molukse
Evangelische Kerk. Het verhaal over de oester komt uit
‘De taal van de stilte’ van E. Kaniok]
In deze woelige tijd zie ik de IKON als licht met boodschappen
van de zeven kerkgenootschappen schijnen(d) over mens en samenleving,
ieder vanuit een eigen geloofstraditie. Laat het
licht /vuur van het Evangelie altijd branden (thema GIM: “Api Indjil
terus menjala.”) Het Evangelie overschrijdt grenzen en geeft
GIM en IKON ruimte.
[Ferry Pattipeilohy, IKON-bestuurslid namens de Geredja Indjili Maluku]
[ ]
In gesprek met Otto Matulessy en Julius Rutumalessy
Het gesprek met Otto Matulessy (1950) en Julius
Rutumalessy (1941), oud-voorzitter
resp. voorzitter van de synode van de Molukse
Evangelische Kerk (gIM) vindt plaats in het
imposante Moluks Kerkelijk Centrum in een
buitenwijk van Houten. Het bijzondere gebouw,
dat in 1999 door Koningin Beatrix is geopend, dient
als congres-, bestuur- en ontwikkelcentrum van
de zes Molukse protestantse kerken in Nederland,
waarvan gIM de grootste is.
Het centrum speelt een belangrijke rol in de
identiteit van de Molukse kerken.
P a g I N a 0 4 | 0 5
‘Een warme,
betrokken
gemeenschap’
“We zijn van
een gesloten
kerk een open
kerk geworden.”
Beide geïnterviewden zijn in Indonesië geboren en komen in 1951 als kind
met hun ouders mee naar Nederland, samen met vierduizend andere
Molukse militairen met hun gezinnen van het Koninklijke Nederlands-
Indische Leger (KNIL). Ze krijgen bepaald geen warm onthaal. De Nederlandse
overheid gaat er van uit dat het verblijf van tijdelijke aard is en
doet toezeggingen om de Molukkers te helpen bij het stichten van een
eigen staat. De in totaal 12.500 Molukkers komen in 51 kampen verspreid
over het land in vaak armoedige ‘noodonderkomens’ terecht. “Achteraf
gezien waren we de eerste grote groep ‘allochtonen’ hier, al bestond dat
woord toen nog niet”, zegt Matulessy. Maar in tegenstelling tot veel
allochtonen nu, ondervinden ze weinig hinder van hun buitenlandse
afkomst. “In tegendeel”, herinnert Matulessy zich, “Op school werden we
juist voorgetrokken.” De meeste Molukkers zijn protestants en er is al
gauw behoefte aan een eigen kerk. Die komt er in 1952. De Geredja Indjili
Maluku (GIM) wordt in de eerste jaren gesubsidieerd door de Nederlandse
regering. Vanwege politieke en persoonlijke wrijvingen scheurt
de kerkgemeenschap in de eerste tien jaar diverse malen. De GIM is de
grootste van de in totaal zes Molukse kerken die zo zijn ontstaan. De laatste
jaren groeien de kerken weer meer naar elkaar toe. Het gezamenlijke
kerkelijk centrum in Houten is daar een goed voorbeeld van.
Oranjegezind en gezagsgetrouw
Is de eerste generatie Molukkers sterk oranjegezind en gezagsgetrouw,
de tweede generatie – waartoe ook Matulessy en Rutumalessy behoren
- gooit het roer om. “De Nederlandse overheid was haar beloftes niet
nagekomen. Wij vonden het onbegrijpelijk dat onze ouders daar niet
tegen in opstand kwamen”, vertelt Rutumalessy. Zelf lopen ze mee in protestdemonstraties,
radicalere leeftijdsgenoten organiseren de beruchte
treinkapingen in 1975 en 1977 bij Wijster en De Punt en de bezetting van
een lagere school in Bovensmilde. “De kern van de zaak was, dat we ons
niet begrepen voelden”, zegt Matulessy. “Het is misschien vergelijkbaar
met wat je nu bij allochtone jongeren ziet.” In jaren daarna groeit het
begrip voor hun ouders. “Ik heb nu wel een gevoel van ontferming voor
de eerste generatie”, zegt de heer Rutumalessy. “De meeste van hen
waren ongeschoold toen ze hier kwamen. Toch hebben ze een bestaan
opgebouwd, voor zichzelf en voor ons. Ook hebben zij onze kerk gesticht
en groot gemaakt. Zij vormen ons erfgoed en daar zijn we hen dankbaar
voor.” Het ideaal van een eigen staat raakt steeds meer op de achtergrond.
Hechte familiebanden
[Otto Matulessy (r.)
en Julius rutumalessy]
Julius Rutumalessy is van 1971 tot 2004 bestuurslid van de GIM, een periode
waarin veel gebeurt. In 1973 wordt de GIM financieel zelfstandig, de
kerkgebouwen blijven dan nog eigendom van de Nederlandse overheid.
Sinds 1999 is de kerk helemaal onafhankelijk.
De GIM heeft 25.000 doopleden verspreid over 65 gemeenten die ’s
zondags één dienst houden. De kerk heeft dertig predikanten fulltime in
dienst. Het bestaan als predikant is bepaald geen vetpot, weet Rutumalessy
uit ervaring. Hij staat sinds 1971 in Tilburg in een gemeente van zo’n
200 zielen. Tot zijn tevredenheid constateert hij een bescheiden groei.
De Molukkers zijn trots op hun cultuur en vormen een warme, betrokken
gemeenschap. Dankzij de hechte familiebanden blijven ook de meeste
jongeren bij de kerk betrokken. Matulessy: “Toen we allemaal in wijken bij
elkaar woonden, was het makkelijker om het geloof met elkaar te delen.
De tweede en derde generatie vestigen zich buiten de Molukse wijken.
We zijn van een gesloten kerk een open kerk geworden. Er zijn veel gemengde
huwelijken, we treden veel meer naar buiten en hebben contact
met andere kerken. Maar het gemeenschapsgevoel is nog steeds heel
sterk en daarin speelt ons geloof een belangrijke rol.” De kleinschaligheid
is - zeker financieel - een bron van zorg, maar aansluiting bij een Nederlandse
kerk zal de GIM niet snel zoeken. “Onze gemeenschap is daarvoor
te sterk cultuurgebonden”, legt Rutumalessy uit. Doordat de jongeren
geen Maleis meer spreken, zijn de diensten tegenwoordig tweetalig en
staat het behoud van de Molukse cultuur hoog op de agenda. Muziek
speelt daarbij een belangrijke rol. Iedere gemeente heeft wel één of
meerdere koren. “Onze liederen zijn op de Molukken ontstaan. Die zingen
we nog steeds, vierstemmig. Daar gaat een grote kracht van uit.”
“We zijn dan misschien in financieel opzicht een arme kerk, in andere
opzichten zijn we juist rijk”, zegt Matulessy. “We hebben een niet te
onderschatten culturele rijkdom die mede gebaseerd is op mondelinge
overlevering. De oudere generatie vertelt aan volgende generaties hoe zij
zich hier in de eerste jaren staande hebben gehouden. Ze vertellen over
hun strijd en worsteling. Via die menselijke verhalen maak je het geloof
heel concreet . Een paar jaar geleden dachten we dat we de eeuwwisseling
niet zouden halen, maar nu is er weer groei. Het zijn goddelijke
wegen die het verstand te boven gaan. We zijn de Heer dankbaar dat we
nog steeds mogen meeblazen in het multiculturele orkest.”

Evangelische
Broedergemeente
[ ]
In gesprek met
Christoph Reichel
‘Een kerk
van
globetrotters’
Een ‘kerk zonder grenzen’, zo zou je de Evangelische Broedergemeente nog het beste kunnen
typeren. Het internationale karakter van de zendingsbeweging die de Broedergemeente
oorspronkelijk was en gedeeltelijk nog is, zit diep in de genen. De beweging deelt de
wereld op in provincies. De Duitse predikant Christoph Reichel (1955) is lid van het bestuur
van de Europese provincie en heeft Nederland als aandachtsveld.
“We kunnen als
goed ingeburgerde
migrantenkerk een
bijdrage leveren
aan de
samenleving.”
Christoph Reichel komt in het Zwitserse Basel ter wereld en groeit op in
een gezin dat is aangesloten bij de Evangelische Broedergemeente. De
Zwitserse tak stelt in die tijd als voorwaarde, dat je dan ook lid moet zijn
van de protestantse kerk. “Dat heeft te maken met onze geschiedenis”,
legt Reichel uit. “We zijn niet als kerk begonnen maar als een geloofsbeweging
binnen de bestaande protestantse kerken. Vandaar die dubbele
betrokkenheid. In sommige gebieden, zoals in Estland en Letland, is de
Broedergemeente nog steeds een beweging binnen de Lutherse kerk.”
Reichel studeert theologie in Zwitserland, doet in Duitsland zijn vicariaat,
vertrekt daarna voor vijf jaar naar Zuid-Afrika en belandt in 1990
in Nederland, waar hij zes jaar als predikant werkt in de Zeister leefgemeenschap
van het Broederschap, om vervolgens weer naar Duitsland
af te reizen. Sinds 2005 is hij één van de vier leden van het bestuur van
het Europees Continentale Provincie van de Broedergemeente die naast
Nederland bestaat uit Duitsland, Zwitserland, Denemarken, Zweden,
Estland en Letland. Naast de verantwoordelijkheid voor Nederland heeft
Reichel ook taken die de hele provincie betreffen, waaronder het scholenwerk.
Reichels kinderen zijn in Zuid-Afrika geboren en grotendeels
in Duitsland opgegroeid. Nu zij zelf oud genoeg zijn om te beslissen
waar zij willen wonen, verhuizen Reichel en zijn vrouw in augustus naar
Nederland. Reichel: “We zijn wereldburgers. Als je op een begraafplaats
van de Broedergemeente komt, zie je vaak dat de geboorteplaats ergens
anders in de wereld is dan de plek van overlijden.”
geleefd geloof
Een Duitse brochure typeert het karakter van de Broedergemeente treffend
met de titel ‘offen und verbindlich’: open in verbondenheid. “De
betrokkenheid bij elkaar is niet vrijblijvend, maar we zijn in geloofsopzicht
een vrije en open gemeenschap”, zegt Reichel. “Er wordt niet van
hogerhand voorgeschreven wat je moet geloven.” De Broedergemeente
gaat dan ook niet uit van één geloofsbelijdenis, maar beroept zich op
meerdere. Reichel: “In wezen vraagt elke tijd van elk individu om zijn
geloof opnieuw te belijden. Wij gaan uit van het geleefde geloof. Aan
het begin van de Broedergemeente in de achttiende eeuw was er een
sterke nadruk op de hechte band met de Heer Jezus, op een persoonlijke
en praktische vroomheid. Vandaag is dat per gebied weer anders. Wat we
met elkaar gemeenschappelijk hebben is, dat ons geloof verweven is met
ons dagelijkse leven. Dat zie je het beste in Zeist, waar geloofsgenoten
een leefgemeenschap hebben opgericht. Maar je ziet die saamhorigheid
ook terug in de Surinaamse gemeenschap in de grote steden. Het is hun
afkomst, maar zeker ook hun geloof dat de mensen bij elkaar brengt. Ze
ervaren de Broedergemeente als hun thuis.”
Samen Kerk in nederland
Aan zending doet de Broedergemeente nog steeds. Het zich
snelst ontwikkelende zendingsgebied is Oost-Afrika. Daar
is de Broedergemeente het sterkst vertegenwoordigd in
onder meer Tanzania, Congo, Zambia en Malawi. Maar ook
in Europa starten er nog steeds nieuwe gemeentes, zoals in
Letland waar de Broedergemeente oude wortels heeft die
helemaal verdwenen waren. Reichel: “Het streven naar bekering
is niet het vertrekpunt. Zending begint waar mensen
hun leven met de ander willen delen. Vanuit die solidariteit
kan de belangstelling voor het geloof worden opgewekt.”
In Nederland is de Broedergemeente voor het grootste deel
een migrantenkerk van mensen van Surinaamse afkomst.
Op initiatief van de vorig jaar overleden ds. Rudy Polanen
van de Amsterdamse Broedergemeente is het SKIN (Samen
Kerk in Nederland) opgericht, een koepelorganisatie voor
In 1722 werd in Saksen door Boheemse geloofsvluchtelingen
een gemeenschap, gesticht met de naam Hernhut (‘onder
hoede van de Heer’). Hun traditie ging terug op de Hussieten,
genoemd naar de Bohemer Johannes Hus, die in 1415 als ketter
werd verbrand. Hernhut bleek het begin te zijn van een succesvolle
beweging die ook elders aanhang vond, ook in Nederland.
Het centrum in Nederland werd Zeist, waar op het terrein
van slot Zeist een imposant complex verrees met onder meer
aparte huizen voor gemeenschappen van ongetrouwde mannen
en voor ongetrouwde vrouwen.
De Evangelische Broeders (ook wel Hernhutters) waren bij
uitstek actief op het gebied van de zending, en verbreidden hun
aanhang dan ook vooral buiten Europa, onder meer in Suriname,
waar het één van de grootste kerkgenootschappen werd.
In Nederland bleef de Evangelische Broedergemeente vrij klein,
totdat vanaf 1975, na de onafhankelijkheid van Suriname, er
grote aantallen Surinamers naar Nederland kwamen.
Sindsdien heeft Evangelische Broedergemeente in de meeste
plaatsen dan ook een sterk ‘Surinaams’ karakter.
[Meer weten van de Evangelische Broedergemeente? Kijk op
www.ebg.nl en/of beluister een radiokerkdienst van de Broedergemeente
op www.ikon.nl/kerkdiensten]
Leden: 21.000 doopleden,
ca. 9.000 belijdende leden
Plaatselijke gemeenten: 10
Hoofdkantoor:
Zusterplein 22a
3703 CB Zeist
Tel.: (030) 692 22 13 E.: info@ebg.nl
www.ebg.nl
Bestuurslid IKON: Job van Melle
migrantenkerken in Nederland. In de steun aan en begeleiding
van andere, kleinere migrantenkerken ziet Reichel een
belangrijke taak voor de Nederlandse Broedergemeente
weggelegd. “De Nederlandse Broedergemeente heeft met
het oprichten van SKIN een belangrijk signaal afgegeven.
We moeten ons niet beperken tot het opvangen van Surinamers
en het koesteren van ons verleden, maar ook kijken
naar wat we vanuit onze unieke positie als goed ingeburgerde
migrantenkerk kunnen bijdragen aan die samenleving.
Ook nu Rudy Polanen is overleden is het heel belangrijk
dat de Broedergemeente daarmee doorgaat.”
Een ander speerpunt voor de toekomst is volgens Reichel
het verder ontwikkelen van het jongerenwerk. “Tot nu toe
is de Broedergemeente in Nederland gevormd en gedragen
‘De Evangelische Broedergemeente (EBG) is van harte verbonden met de IKON. Het kleurrijke,
zinvolle en inhoudelijke geluid van de IKON bepaalt ons bij de opdracht die we ook als
migrantenkerk hebben voor een rechtvaardige wereld. Wij zijn dankbaar voor de bijdrage die de
IKON daaraan levert.
i
P a g I N a 0 6 | 0 7
’
Ikblijf!
Maar jij blijft!
[Job van Melle, IKON-bestuurslid namens de Evangelische Broedergemeente]
’De kerken lopen leeg’, roepen de media.
Waarom? En waarom de
Evangelische Broedergemeente?
De kerken lopen leeg! Ik blijf omdat ik mij geen leven
kan voorstellen zonder de kerk. De kerk betekent voor
mij namelijk meer dan de dienst op zondagochtend.
De kerk betekent voor mij deel uitmaken van een
gemeenschap; samen zijn én samen leven met mensen
die ieder op hun eigen manier hebben ervaren
dat God voor hen belangrijk is. Ik heb ervaren dat er
binnen bijvoorbeeld werkgroepjes en koren van de
gemeente sprake kan zijn van veel onderling vertrouwen
en openheid. Door onder andere met elkaar te
praten over wat Christus persoonlijk in jouw leven
betekent, kun je veel van elkaar leren. Het schept ook
een band, die soms sterker kan zijn dan die met vrienden
buiten de kerk en voor sommigen zelfs sterker is
dan de band met familie.
De Evangelische Broedergemeente (EBG) is een
gemeente waarin ik ben opgegroeid van jongs af aan.
Voordat ik op mijn 18de mijn geloofsbelijdenis aflegde
ben ik gaan ´kerkshoppen´omdat ik zelf bewust wilde
kiezen voor een gemeente. Ik ben van de ene uiterste
hoek naar de andere geweest en leerde daardoor
hoe prettig ik het vond om deel uit te maken van een
gemeente waar geen vaste regels gelden over hoe je
je leven moet inrichten, maar waar een appel wordt
gedaan op je individuele relatie met God waarbinnen
je samen met Hem eruit moet komen wat Zijn
wil is in jouw leven. Daarnaast vond ik het heel fijn
om te weten dat ik deel uitmaak van een kerk zonder
hiërarchische kerkleiding. Christus is het hoofd van de
gemeente en daaronder zijn broeders en zusters allen
gelijk aan elkaar. Uiteraard bestaat er een structuur
waarin er sprake is van een kerkleiding, maar deze
door de eerste en tweede generatie migranten die vanuit
Suriname naar Nederland kwamen en hier hun eigen kerk
oprichtten. Inmiddels is er een nieuwe generatie die haar
land van herkomst amper meer kent. De jongeren van nu
groeien bovendien op in een heel andere samenleving dan
hun ouders en grootouders, in een individualistische en
geseculariseerde wereld. Een van de belangrijkste taken van
de Nederlandse Broedergemeente is om de transformatie
te maken van een Surinaamse kerk in Nederland naar een
Nederlandse kerk met Surinaamse tradities. Een kerk die ook
een thuis kan bieden aan de jongeren hier en nu. Zij leven
tussen twee culturen in. In zo’n ontworteld bestaan moeten
wij met hen op weg gaan om samen te zoeken naar een
nieuwe identiteit.”
mensen staan niet boven de andere gemeenteleden,
net zoals de bisschop van de EBG niet boven de predikanten
staat, maar hen pastoraal tot steun is.
Natuurlijk is niet alles perfect binnen mijn kerkgemeente,
maar gelukkig bestaat de perfecte gemeente
niet. Als er dingen niet goed gaan binnen de gemeente
of als mensen niet tevreden zijn over de gang van
zaken, zie ik het als een uitdaging en ook als plicht
om samen te bekijken hoe we dit kunnen oplossen.
Zoals bijvoorbeeld het houden van diensten waarin
zowel oud als jong zich prettig voelen. Aan de andere
kant respecteer ik het ook als ik van de zoveelste
jongere hoor dat hij of zij zich prettiger voelt in een
andere kerkgemeente, omdat het er ten diepste om
gaat dat we in Christus blijven en niet dat we in de
EBG blijven. Wat ik steeds meer als een persoonlijke
uitdaging zie, is het bereiken van mensen die zo
teleurgesteld zijn in de kerk dat zij deze niet meer
bezoeken of mensen die hier niet mee bekend zijn.
Ik weet uit eigen ervaring dat kerkbezoek op zondag
rust in je leven kan geven en je geestelijk kan voeden
en dat je in goede en slechte tijden mensen hebt die
met je meevieren en meelijden. Mensen zijn vandaag
de dag op zoek naar spiritualiteit en balans in hun
leven, ik ervaar dat de kerk hen dat kan bieden. Ik heb
onlangs gezien, bij iemand wiens leven ten positieve
veranderd is, dat een simpele uitnodiging voor een
dienst soms voldoende is, de Heer doet de rest wel.
[Meredith Lakhichand-Keerveld is landelijk jeugdwer-
ker van de Evangelische Broedergemeente Nederland]

Doopsgezinden
i
Rond 1530 bereikte de beweging van de
‘wederdopers’ ons land, en vormde zo al heel
vroeg een belangrijke tak van de hervormingsbeweging,
naast (en in concurrentie met)
de calvinisten en de lutheranen. Ze ontleenden
hun naam aan het feit dat degenen die zich bij
hen aansloten zich als volwassenen (eventueel opnieuw) lieten
dopen, omdat ze de kinderdoop afwezen.
In eerste instantie had de doperse beweging een fanatiek en
radicaal karakter; men meende door middel van een revolutie
een godsrijk hier op aarde te moeten stichten. Echter, de meest
serieuze poging om een dergelijke heilsstaat tot stand te brengen,
in de Duitse stad Münster, eindigde in een gewelddadige
mislukking (1535).
Sindsdien vertoonde het doperdom eerder een afkeer van wereldse
macht en juist een vredelievend en pacifistisch karakter.
Dit gebeurde met name onder invloed van de Friesche hervormer
Menno Simons (1496-1561).
Nadat in de Nederlandse republiek de Calvinisten de macht
hadden overgenomen werd de doopsgezinde minderheid over
het algemeen getolereerd. Mede als gevolg van hun afkeer
van (centraal) gezag vielen ze wel uiteen in een groot aantal
fracties en stromingen, en begon hun aanhang af te nemen. Pas
in 1811 kwam er één Doopsgezind kerkgenootschap tot stand:
de algemene Doopsgezinde Sociëteit. Sindsdien ontwikkelden
de doopsgezinden zich in een relatief vrijzinnige en ondogmatische
richting, zeker in vergelijking met doopsgezinden
en mennonieten in andere landen. In 1911 waren zij het eerste
kerkgenootschap in Nederland dat vrouwen als ambtsdragers
toeliet. De onderlinge band werd in de 20e eeuw versterkt door
de ‘gemeentedagbeweging’ en de ‘broederschapshuizen’.
Meer weten van de Doopsgezinden? Kijk op www.doopsgezind.nl
en/of beluister eens een Doopsgezinde radiokerkdienst op www.
ikon.nl/kerkdiensten
Leden: 9000
Plaatselijke gemeenten: 119
Hoofdkantoor:
Singel 454, 1017 AW Amsterdam
Tel.: (020) 623 09 14
E: ads@doopsgezind.nl
www.doopsgezind.nl
Bestuurslid IKON: Bauke van Hulst
Ikblijf!
’De kerken lopen leeg’, roepen de media.
Maar jij blijft!
Waarom?
En waarom de Doopsgezinden?
De kerk loopt leeg, maar ik geloof dat God de mens
geschapen heeft. God heeft een bedoeling met ons,
we zijn gewild. Zoals een dominee ooit tegen me zei:
“Je mag er zijn!”.
God gaat met ons op weg. De bijbel, een boek over de
relatie van God met mensen, staat vol verhalen waarin
God met mensen op weg gaat. En mensen die met
hem (of haar) in zee gaan. En zoals bij iedere relatie
zijn er ook hier de up’s en downs,de twijfels, maar ook
het vertrouwen. De zekerheid dat je altijd een nieuw
begin kunt maken. En dan Jezus, met zijn Koninkrijk
van God. Hij gelooft in een andere wereld en leeft die
voor. Hij leeft zoals God de mensen bedoeld heeft.
Zijn voorbeeld wil ik volgen.
Met dit geloof, deze belijdenis kan ik in de Doopsgezinde
Gemeente terecht en voel ik me thuis. Er kan
open over het geloof gepraat worden. Ons grootste
dogma is misschien wel dat we geen dogma’s hebben.
In ieder geval hoef je bij ons niet in de verdediging
wanneer je twijfelt of vragen hebt. Is God
almachtig? Ik geloof van niet. ‘Christus is voor onze
zonden gestorven’ - er zijn meerdere theologische
theorieën over Jezus’ dood waar we over kunnen
discussiëren. Er is niet maar één waarheid. ‘De mens
is van nature zondig’ - die zin heb ík nog nooit in een
Doopsgezinde kerk gehoord.
De kerk loopt leeg, maar ik ga naar de kerk. Ik vind er
gelijk gestemde mensen. Mensen die ook geloven dat
het anders kan. Dat het in de wereld niet om geld,
macht of status gaat. Geloof, vertrouwen in en liefde
voor God en je medemens, dat is wat van belang is.
Dat ik nu vandaag nog dat vertrouwen in God en
mensen heb, dank ik ook aan de gemeente. In mijn
eentje was ik het inmiddels kwijtgeraakt, want er
zijn momenten dat je anderen nodig hebt om je door
‘Doopsgezinden herkennen veel in IKON-programma’s:
vragen stellen die er toe doen, zonder meteen
met oplossingen of antwoorden te komen. Dat raakt
zowel de kern van veel van die programma’s als de
kern van de Doopsgezinde geloofsbeleving.
een dal heen te halen. Nog geen jaar na mijn doop
op belijdenis kreeg ik bij mijn opleiding colleges over
kindermishandeling. In mijn directe omgeving was ik
getuige van huiselijk geweld. Mijn tweelingzus bleek
een melanoom te hebben. Op dat moment zag ik God
even niet meer. En toen ging ik naar een bijbelstudie
over Genesis: ‘God schiep de aarde en zag dat het
goed was. Hij scheidde het duister van het licht en
het water van het land. God brengt orde aan in de
chaos. Het wordt God’s schepping. En in die schepping
plaatst God de mens, geschapen naar Zijn beeld
en God zag dat het goed was.’ Dit was (en is) waarom
ik me had laten dopen: omdat ik hierin geloofde en
ook nu in wilde geloven. Het dovende vlammetje in
mij vlamde weer op. We hebben een bedoeling, God
heeft een plan met ons, we zijn er niet zomaar. En
aangezien we, allemaal, naar God’s gelijkenis zijn
geschapen, moeten we wel goed zijn, of toch ten
minste iets goeds, iets goddelijks, in ons hebben. Dat
is waar ik in geloof en in blijf geloven en waar ik ook
naar wil leven. In de gemeente leer ik via de bijbelse
verhalen hoe ik dat kan doen en wat het volgen van
Jezus vandaag de dag kan inhouden. In en door de
gemeente word ik geïnspireerd en bemoedigd, ze
houdt me scherp. De gemeente bepaalt me bij mijn
keuze voor doop op belijdenis, die ik nu bijna vier jaar
terug heb gemaakt.
[Natascha van Berkum is gedoopt en actief op verschillende
doopsgezinde fronten. Ze schrijft onder meer in
Doopsgezind.nl]
[Bauke van Hulst, IKON-bestuurslid namens de Doopsgezinde Broederschap]
[ ]
Doopsgezinden:
luis of pels?
In gesprek met Henk Stenvers
Henk Stenvers groeit op in een echt ‘dopersgezin’. Moeder zit in de kerkenraad
en gaat regelmatig voor, zelf is hij actief in het jeugdwerk. Er heerst
een warme ons kent ons-sfeer. Omdat hij uit een medische familie komt
– beide ouders zijn arts – kijkt niemand er raar van op dat hij medicijnen
gaat studeren. Na de studie vestigt hij zich als huisarts in Bussum. Hij
trouwt, krijgt kinderen en leidt zestien jaar lang een betrekkelijk rustig bestaan,
tot zijn leven in 2000 een drastische wending neemt. De Doopsgezinde
kerk is dan in een diepe bestuurlijke crisis verzeild geraakt. Stenvers:
“We zijn nogal wars van hiërarchie, er was sinds 1993 geen algemeen
secretaris meer. De enige manier om uit de impasse te raken, bleek toch
het aanstellen van een centrale figuur. Naarmate dat vaker aan de orde
kwam, bekroop me steeds meer het gevoel: dat lijkt me een prachtige
baan.” In maart 2002 hangt hij zijn stethoscoop aan de wilgen. “Ik heb de
stap nooit betreurd.“
Kerkje spelen
Door het jarenlange gebrek aan leiding treft Stenvers een intern verdeelde
organisatie aan waarin ook zakelijk orde op zaken moet worden
gesteld. Hij krijgt een dubbelfunctie: directeur van de professionele
organisatie en algemeen secretaris voor de gemeenten. De autonomie
van de lokale gemeenschappen kenmerkt de Doopsgezinde mentaliteit.
Stenvers: “We zijn in onze genen geen kerkgenootschap. Misschien is één
van onze problemen wel, dat we heel lang kerkje hebben gespeeld onder
het mom van ‘meedoen met de grote jongens’. Maar die rol ligt ons niet.”
Tot dat inzicht leidt met name een symposium in 2006 met de titel ‘De
luis of de pels?’ Stenvers: “We hebben ons in het verleden altijd de luis in
de kerkelijke en maatschappelijke pels gevoeld, maar we kregen de indruk
dat dat aan het verwateren was. Zijn we nog wel wie we willen zijn? En
vooral: hoe zien anderen ons?” Het symposium legt de vinger op de zere
plek: de Doopsgezinde beweging is veel te onzichtbaar geworden in de
Nederlandse samenleving, terwijl de thema’s waar zij zich druk om maakt
juist heel goed bij deze tijd passen. Stenvers noemt er een paar: “We kijken
op een andere manier naar het leven, zijn tegen het consumentisme
zonder kneuterig te worden en vóór het maken van bewuste keuzes. We
zijn kritisch ten opzichte van machthebbers en we zoeken vreedzame
manieren om conflicten op te lossen.” De komende jaren wordt er dan
ook alles op alles gezet om de
beweging weer meer bekendheid
te geven. “Het is belangrijk dat de plaatselijke gemeentes zich rond
dergelijke actuele thema’s present gaan stellen in de samenleving. De
infrastructuur is er, we zijn van oudsher sterk lokaal gericht. Ons uitgangspunt
is altijd al de ontmoeting tussen mensen geweest. Maar we
zijn veel te veel naar binnen gekeerd.” Een voorbeeld van hoe het wel kan,
is het goedlopende Doperscafé dat eenmaal per maand in Amsterdam
plaatsvindt en dat met name veel buitenkerkelijke dertigers en veertigers
trekt (www.doperscafe.nl).
gebed als kruisraket
Wereldwijd zijn er 1,5 miljoen Doopsgezinden, die meestal Mennonieten
heten. In Nederland zijn het er een kleine 9000. Toch neemt de in
verhouding piepkleine Nederlandse tak op het wereldtoneel een aparte
positie in, omdat hier de bakermat ligt. In internationaal verband is de
Nederlandse nuchterheid ver te zoeken, daar overheerst een evangelischbehoudende
sfeer. Stenvers: “Op de vorige wereldbijeenkomst hield één
van de leden van het dagelijks bestuur een tenenkrommende preek. Over
dat je niet buiten je geloof moet trouwen en dat het gebed de kruisraket
van de christen is. Dan denk ik: wat doe ik hier? Een van de Amerikanen
had mijn irritatie blijkbaar gezien. In de rij bij de lunch zei hij tegen me:
P a g I N a 0 8 | 0 9
Ze willen geen kerk zijn, want dat riekt naar instituut. En instituties,
regeltjes en dogma’s, daar hebben de Doopsgezinden een broertje
aan dood. ‘Noem ons maar een beweging’, zegt Henk Stenvers, algemeen
secretaris van de algemene Doopsgezinde Sociëteit, zoals
de officiële naam luidt
“Kijk, daarom hebben we de Nederlanders nodig. Jullie houden ons bij de les.”
Die zeggingskracht in internationaal verband ziet Stenvers ook als een gevaar.
“We hebben veel te lang achterover geleund op onze geschiedenis. Als je de
websites van de gemeentes bekijkt, beginnen die vaak met onze geschiedenis
in plaats van met wie we nú zijn en wat we nú doen. Ons bestaan was altijd
vanzelfsprekend, maar deze tijd vraagt om een herijking van de identiteit.”
De doopsgezinden van vandaag willen met hun boodschap van eenvoud,
vrede en vrijheid in geloof een positieve en inspirerende rol spelen in deze wereld.
Stenvers: “Doopsgezind zijn betekent rechtop staan, op het fundament
van de bijbel, zonder terneer gedrukt te worden door dogma’s. Ik ervaar het
vooral als een gemeenschap waarin je de ruimte krijgt, maar binnen bepaalde
grenzen en niet los van het fundament. We zijn geen kaft-tot-kafters, maar
we hebben wel Jezus als leidsman.” Over de toekomst van de Doopsgezinden
in Nederland zegt hij: “Ik ben er absoluut van overtuigd dat we bestaansrecht
hebben en dat het op zijn minst een poging waard is om onszelf opnieuw op
de kaart te zetten. Soms moet je je realiseren dat een beweging zijn tijd heeft
gehad, maar gezien de thema’s waar we mee bezig zijn, denk ik: dat is voor
ons nog lang niet het geval.”
“Ons uitgangs-
punt is altijd
al de onmoeting
tussen mensen
geweest.”

Remonstrantse
Broederschap
Eigenlijk zou Tom Mikkers (1969) zijn vader opvolgen in de Kips leverworstfabriek. Maar
het loopt helemaal anders. Sinds eind februari van dit jaar is hij algemeen secretaris van
de Remonstrantse Broederschap. In de geschiedenis zijn het niet zelden de remonstranten
die taboes doorbreken. ‘We zijn een tegendraadse beweging.’
“Onze manier
van spreken over
het religieuze
is een
voorzichtige.”
Tom Mikkers groeit op in een goed katholiek gezin in Brabant. Of het de
toenemende druk is om in het bedrijf van zijn vader te gaan werken weet
hij achteraf niet, maar hij kiest ervoor om ver van huis te gaan studeren.
Tijdens de studie levensbeschouwingen in Leiden raakt hij bevriend met
remonstrantse studenten. Hij schrijft zich in voor de opleiding godgeleerdheid
en meldt hij zich aan bij het Remonstrants Seminarie om predikant
te worden. “Ik heb de overstap naar de remonstranten nooit als een
breuk met mijn katholieke verleden ervaren”, vertelt Mikkers. “Het was
eerder een bevestiging van wat ik van thuis had meegekregen. Relativerend
omgaan met de dingen, maar wel met het besef dat er deep down
under een God is die op ons past. Zonder dat verder in veel woorden te
willen gieten.” Wat hem in de Remonstrantse Broederschap erg aantrekt
is de moed afwijkende standpunten in te nemen. Mikkers: “Wereldwijd
is de christelijke kerk een buitengewoon conservatief en conformistisch
gezelschap. Ik geloof dat het christendom van oorsprong geen fatsoensreligie
is, maar dat juist de tegendraadsheid het hart is van het christelijk
geloof. We zijn er om op te komen voor de underdog.”
[ ]
‘Het christendom
is geen
fatsoensreligie’
In gesprek met Tom Mikkers
Broodjes smeren
Het kostte de remonstranten maanden om een goede opvolger te vinden
voor Mijnke Bosman, die er sinds 1989 zowel binnen als buiten de kerkmuren
hét gezicht van was. Wanneer Mikkers - in een tweede zoekronde
– de vacature opnieuw onder ogen krijgt, zet hij alle voors en tegens op
een rij. Hij leidt op dat moment een dynamisch bestaan, is anderhalve
dag per week predikant in Delft, bezig met een promotie-onderzoek, net
voorzitter af van het convent van remonstrantse predikanten en doet diverse
ad-hoc klussen. In goed overleg met zijn partner hakt hij de knoop
door. Nu, enkele maanden later, voelt hij zich helemaal op zijn plaats op
het gezellige hoofdkantoor in hartje Utrecht. “Je bent in deze functie
vooral bruggenbouwer, brengt mensen met elkaar in contact en zorgt ervoor
dat zowel de professionals als de vrijwilligers plezier hebben in hun
werk. Voor de gemeentes ben je vraagbaak en doorgeefluik. Daarnaast
is er het bestuurlijke traject dat je gestroomlijnd wilt laten verlopen.”
Terwijl het predikantschap een inhoudelijke baan is met organisatorische
kanten, is dit een organisatorische baan met inhoudelijke kanten, constateert
Mikkers. “Het gekke is dat ik mijn hele leven al probeer om op een
inhoudelijk post terecht te komen, maar dat ik toch steeds weer broodjes
sta te smeren. Ik heb me er nu maar bij neergelegd en ik moet toegeven
dat ik het ontzettend leuk werk vind.”
negatieve theologie
De Remonstrantse Broederschap kent leden en vrienden. Leden
ondertekenen de beginselverklaring, schrijven meestal
een eigen belijdenis en worden in de gemeente bevestigd
in een kerkdienst. Vrienden zijn vaak ook nog bij een andere
kerk betrokken. Mikkers: “In sommige levensfases kun je
je heel innig verhouden tot allerlei teksten en waarheden,
maar soms heb je meer afstand nodig. Als het aan ons ligt,
hoef je de band met de geloofsgemeenschap dan niet op
te geven. Je wordt bij ons niet belerend toegesproken, maar
krijgt ruimte om het te onderzoeken.” Een kerk dus, die
uitstekend aansluit bij de huidige open en individualistische
tijdsgeest. Daar staat tegenover dat het voor zo’n kleine
beweging moeilijk is om op te vallen. Daarvoor ontbreekt
bovendien een scherpe profilering. Mikkers knikt: ‘Daar moeten
we zeker nog aan werken.’ Dit proces is in gang gezet
met een brede interne discussie over een gezamenlijke geloofsbelijdenis
die de afgelopen jaren heeft plaatsgevonden.
Mikkers: ‘Je hoort vaak geringschattend: die remonstranten,
Ikblijf!
’De kerken lopen leeg’, roepen de media.
Maar jij blijft!
Waarom? En waarom de
Remonstrantse Broederschap?
De kerken lopen leeg: een correcte constatering
van de media. Het ledenaantal loopt in Nederland
achteruit, bij de Remonstranten zelfs op dramatische
wijze. Als de huidige trend zich doorzet kunnen we
de boel over twintig jaar wel sluiten. En toch ben ik er
van overtuigd dat dat niet gaat gebeuren. Omdat ik in
mijn eigen omgeving een hernieuwde interesse proef
in de levensvragen waar het in de Bijbel om gaat. De
generatie van mijn ouders heeft radicaal gebroken
met het christendom. Te radicaal, naar mijn opvatting.
En wij, twintigers en dertigers, blijven met lege
handen achter. We hebben geen houvast meer, geen
ruimte waar wij terechtkunnen als wezenlijke vragen
over leven en dood ons bezighouden.
Het is aan de kerken om de mensen weer te bereiken.
De kerken lopen leeg, en dat hebben ze grotendeels
aan zichzelf te danken. Wij willen ons namelijk niet
aanpassen aan de tijdsgeest. Wij zijn te star, te weinig
creatief. Dat is spijtig. Want wij hebben goud in
handen! De christelijke traditie die wij vertegenwoordigen
is een schat aan inspiratie. De verhalen uit de
Bijbel ontroeren mensen nog steeds, ze zijn actueler
dan ooit. Wij moeten hier trots op zijn. Op dit punt
kunnen wij iets leren van de moslims in ons land.
Geen valse bescheidenheid, geen onverschillige nuchterheid.
Wij zijn van Jezus, vooral van Jezus. Maar ook:
van Abraham, Mozes en Job, van Schweitzer, Bonhoeffer
en Roessingh.
De verhalen uit de Bijbel en uit de christelijke traditie
zijn voor mij een constante bron van inspiratie. Het
P a g I N a 1 0 | 1 1
dat is een kerk zonder geloof. Maar dat is echt niet zo. Wel is
onze manier van spreken over het religieuze een voorzichtige.
Net als de Oosterse orthodoxie gaan we uit van een
‘negatieve theologie’, die verwoordt wat God niet is, ervan
uitgaand dat er geen woorden zijn voor wat Hij wel is. Het
belijdenisgeschrift is een product van de hele kerk geworden,
maar het is geen eindpunt. Het samen eraan werken
brengt ons steeds dichter bij wat we gemeenschappelijk
hebben.”
De movers en de shakers
Als goede kapitein kijkt Mikkers niet alleen naar wat zich
vandaag en morgen aandient, maar ook verder vooruit. Zo
is het thema voor de landelijke beraadsdag van 2009 al bekend:
Tel uit je winst! Een dag over ethische vragen bij nieuwe
economische ontwikkelingen. Mikkers: “De Wereldraad
van Kerken heeft recent het AGAPE-document aangeboden
aan haar lidkerken. Het roept kerken op om de scherpe
ontroert mij regelmatig om uit het Evangelie te lezen,
of zoals ik deze middag heb gedaan uit het dagboek
van Etty Hillesum. En daarom ga ik naar de kerk: om
deze verhalen te horen en mijn eigen plek daarin
te herkennen. Om te beseffen dat de zelfredzaamheid
niet de maat der dingen bepaalt. Dat er ook een
andere wereld is waar wij aan moeten werken, die
radicaal anders is dan onze wereld: waarin wij niet samenvallen
met ons spiegelbeeld, maar waar genade
voor recht geldt. De verhalen uit Bijbel en traditie
herinneren mij aan mijn opdracht op deze wereld,
aan mijn verantwoordelijkheid voor de wereld en voor
de mensen om mij heen.
De kerken lopen leeg, en dat is zonde. Voor de kerk,
maar ook voor de mensen die er niet meer komen.
Behalve dan met huwelijken en begrafenissen, met
Kerst en Pasen. Want dan is er opeens een volle kerk.
En dat zijn de pr-momenten van de kerk. Dan is het
aan ons om de boodschap zo actueel en pakkend mogelijk
over te brengen en om de aanwezigen nieuwsgierig
en verlangend te maken. Het is aan de kerk om
het vonkje geloof dat in ieder van ons aanwezig is
aan te wakkeren.
De kerken lopen leeg maar de kentering is in zicht. Ik
hoop het en ik denk het. Omdat ik overtuigd ben van
de kracht van ons geloof, juist in deze tijd. En dan nu:
aan het werk!
[Joost Röselaers (28) is remonstrants predikant in
Nieuwkoop en Boskoop]
kanten van de welvaart bespreekbaar te maken. Deze dag
geeft daar - hoe bescheiden ook - een aanzet voor.” Dat
het geen voorspellend en ‘soft’ congres wordt, kan hij nu al
beloven. “Kerken zijn altijd heel goed in het focussen op de
slachtoffers. Wij willen nu eens gaan praten met de movers
en de shakers van economische processen.” Op de vraag hoe
hij de toekomst ziet, antwoordt hij lachend: “Altijd zonnig! Ik
geloof heel erg in de remonstranten. We zitten al vrij lang in
een tijd van laagconjunctuur, hebben veel last gehad van de
secularisatie. Maar ik geloof zelf, en dat is ook mijn levensvisie:
op een gegeven moment waait de wind wel weer uit
een andere hoek. Onze boodschap is modern. We zullen ons
best moeten doen om dat ook in onze vorm en presentatie
duidelijk te maken. De babyboomers zijn we een beetje
kwijtgeraakt, maar je ziet een voorzichtige beweging van
mensen rond de dertig en veertig die eens komen kijken.
We hoeven niet heel groot te worden - we hebben ook maar
een klein hoofdkantoor - maar ze zijn van harte welkom.”
‘Programma´s van de IKON over mens en samenleving spreken mij het meest aan. Ze zetten mij
’
aan
tot nadenken over mijn positie als modern en vrijzinnig christen in deze maatschappij.
i
[Jacoline Kroon is lid van het IKON-bestuur namens de Remonstrantse Broederschap]
In de laatste decennia van de 16e eeuw ontstond er binnen
de ‘officiële’ (calvinistische) kerk onenigheid over een aantal
kwesties. Daarbij ging het deels om theologische verschillen
(zoals predestinatie versus keuzevrijheid), maar ook bijvoorbeeld
om de vraag wat voor invloed de overheid zou moeten
hebben op de kerkleer en de kerkorganisatie. De twee
partijen werden Remonstranten en Contraremonstranten
genoemd (naar een ‘remonstrantie’ oftewel verzoekschrift
dat werd gericht aan de overheid om een synode bijeen te
roepen).
In de jaren 1618/1619 werd inderdaad de ‘synode van Dordrecht’
gehouden. Op die synode hadden de contraremonstranten
de overhand, en hun versie van de leer werd vastgesteld
als de officiële kerkleer (‘Dortse leerregels’).
In reactie daarop werd nog in 1619 door de andere partij de
‘Remonstrantse Broederschap’ opgericht, aanvankelijk als
broederschap van remonstrantse predikanten. Dit dissidente
kerkgenootschap bleef in de volgende eeuwen weliswaar vrij
klein, maar had wel een relatief grote aanhang onder de elite,
hetgeen uiteraard enige positieve invloed had op hun status
en mate van erkenning.
De Remonstranten kenmerkten zich vanouds door de nadruk
op verdraagzaamheid en vrijheid van geloof. Vooral in de 19e
en 20e eeuw heeft het kerkgenootschap zich ontwikkeld tot
een toevlucht voor ‘vrijzinnigen’.
[Meer weten Kijk op www.remonstranten.org en/of beluister
eens een remonstrantse radiokerkdienst op www.ikon.nl/
kerkdiensten]
Leden: 8000
Plaatselijke gemeenten: 47
Hoofdkantoor:
Nieuwegracht 27a
3512 LC Utrecht
Tel.: (030) 231 69 70
E.: info@remonstranten.org
www.remonstranten.org
Bestuurslid IKON: Mr.ir. Jacoline Kroon

Oud-Katholieke
Kerk
[ ]
In gesprek met Joris Vercammen
“Kerkshoppers
zijn bij ons
van harte welkom”
De uit België afkomstige Joris Vercammen (1952)
treedt twintig jaar geleden, na een oriëntatiefase
van drie jaar, vanuit de Rooms Katholieke Kerk toe
tot de Oud-Katholieke Kerk. In de Rooms Katholieke
Kerk kan hij als christen en als priester zijn draai niet
vinden. Toch wil hij zijn roeping niet vaarwel zeggen.
De overstap is ingrijpend, wat nog versterkt wordt
door het feit dat hij ervoor naar Nederland moet
verhuizen. In België is zo’n transactie niet
mogelijk. “In de Oud-Katholieke Kerk had ik meteen
het gevoel: hier ben ik thuis”, vertelt Vercammen.
Sinds 2000 is hij aartsbisschop van het aartsbisdom
Utrecht en eerst verantwoordelijke van de
Oud-Katholieke Kerk.
“In de kerk
moet je ervaren:
hier ben ik thuis,
hier kan ik
groeien.”
Binnen de IKON-kerken is de Oud-Katholieke Kerk vanwege haar katholieke
karakter een vreemde eend in de bijt. Wanneer de omroep vorig jaar
in zijn nieuwe mission statement verwoordt dat hij zich baseert op een
protestants-christelijke traditie, zijn het de Oud-Katholieken die hier –
terecht – tegen protesteren. En met succes: het woord protestants staat
nu tussen haakjes. Want of je je op een protestantse of op een katholieke
traditie baseert, is een wereld van verschil, legt Vercammen uit. De
katholieke traditie kent hij door en door. Na een studie pedagogiek in
Leuven stapt hij over op theologie en wordt hij in 1979 tot priester gewijd
voor het rooms-katholieke bisdom Antwerpen. Voor die tijd was hij ook
bij de protestanten gaan kijken, maar daar miste hij de rijke liturgie en
de spiritualiteit van de katholieken. “De protestantse spiritualiteit is in
mijn beleving sterk intellectualistisch. De katholieke dringt dieper door
in de vezels van het alledaagse leven en geeft mij meer ruimte voor een
persoonlijke relatie met God.”
Tot kerk geroepen
Vercammen is zich continu bewust van zijn positie als geestelijke én als
kerkelijk leider en gaat daar heel bewust mee om. Ook in zijn spreken is
hij bedachtzaam en weloverwogen. “Het priesterschap heeft voor mij
niet met macht te maken”, zegt hij. “Ik ervaar mezelf niet als middelaar
tussen God en mens, maar maak net als de andere leden deel uit van
de gemeente. Wel herinnert mijn rol ons eraan, dat we niet op eigen
initiatief kerk zijn maar dat we tot kerk geroepen zijn. Als de priester de
concelebratie (viering van de zondagse mis, red.) uitvoert, concelebreert
de hele gemeente. Er is iemand nodig die daarin voorgaat, maar de
stoel van de voorzitter is leeg. Die is voor de Heer bestemd.” Vercammen
ervaart het kerkelijk ambt als een grote verantwoordelijkheid. “Niet alleen
de priester, alle ambtsdragers staan in dienst van de gemeente. Hij
of zij moet weten wat er bij de mensen leeft, wat er in de samenleving
gaande is. Het is daarbij belangrijk dat we steeds beter leren luisteren
naar elkaar.”
i
Ikblijf!
Rond 1600 was een groot deel van de Nederlandse
bevolking nog katholiek, hoewel Nederland een protestantse
republiek was geworden waar de katholieke godsdienst of-
’De kerken lopen leeg’, roepen de media.
Maar jij blijft!
Waarom? En waarom
ficieel niet was toegestaan. Na de opheffing van de bisdommen
had de paus een apostolisch vicaris aangesteld om de kerk te
besturen. Tegelijk werd Nederland ‘missiegebied’ voor ordes-
de Oud-Katholieke Kerk?
geestelijken (Jezuïeten, Dominicanen etc) om het tekort aan
Waarom blijf je? Je bent 34, druk gezin, verantwoorde- kinderen in dezelfde traditie groot te brengen als
priesters te compenseren.
lijke baan, veel sociale contacten. Wat biedt de Oud- mijn ouders met mij deden. Ik maak me ook zorgen
gedurende de 17e eeuw ontstonden er steeds meer wrijvingen Katholieke Kerk dat je er bij blijft, en dat je je er actief om de toekomst. In mijn eigen parochie bijvoorbeeld
en tegenstellingen onder de katholieken, bijvoorbeeld tussen
voor inzet? Praktisch kan ik antwoorden dat de kerk zijn veel oudere zeer betrokken mensen. Hoe zal het
ordes- en ‘seculiere’ geestelijken, tussen rekkelijke en meer
in mijn achtertuin staat en dat ik er dus gemakkelijk gaan als die generatie wegvalt? Nog meer reden om
strenge gelovigen (invloed van het calvinisme!), en tussen
kom. Maar ook vanuit het hart kom ik er makkelijk. me in te zetten om - ook in het kader van het door de
aanhangers van ‘Rome’ en voorstanders van een meer ‘Neder-
Natuurlijk speelt het mee dat ik uit een oud-katholiek Oud-Katholieke Kerk ingezette proces om te komen
landse’ kerk.
gezin kom, maar het is een toegankelijke gemeen- tot groei - deze kerk te behouden.
Uiteindelijk leidde dat in 1723 tot een schisma, toen door het
schap die, met het geloof voorop, zich inzet voor
vicariaat van Utrecht, zonder toestemming van de paus, een
elkaar en voor de instandhouding van haar kerk. De [Leonie Wijker is actief lid van de Oud-Katholieke Kerk]
bisschop werd gekozen. Daarmee ontstond de Oud-Katholieke denkbeelden die er leven zijn progressief en daar
kerk, die overigens maar een klein deel van de gelovigen meekreeg;
de grote meerderheid bleef trouw aan Rome.
De Oud-katholieken en Rooms-katholieken zijn in 19e en 20e
eeuw verder uit elkaar gegroeid, bijvoorbeeld door het Roomse
ben ik trots op. Ik voel me daar thuis. Ik probeer mijn
besluit over de pauselijke onfeilbaarheid. Bij de Oud-katholie-
Leden: 8000
ken hebben een aantal vernieuwingen plaatsgevonden waar
de Rooms-katholieken nog niet aan toe zijn, zoals de opheffing
Plaatselijke gemeenten: 25
van het celibaat en de toelating van vrouwen in het ambt.
Hoofdkantoor:
De Oud-katholieken hebben wel nieuwe bondgenoten gevon-
Koningin Wilhelminalaan 3
den: in 1889 werd met verwante groepen uit andere landen de
3818 HN Amersfoort
‘Unie van Utrecht’ gesloten, en in 1931 volgde een verbintenis
Tel.: (033) 462 08 75
met de anglicanen. Ook behoorden de Oud-katholieken tot
E.: buro@okkn.nl
de eerste initiatiefnemers voor de wereldraad en Nederlandse
www.okkn.org
raad van kerken.
Bestuurslid IKON: Drs. Leen Wijker
‘
‘Vanuit een oecumenische saamhorigheid hebben we van meet af aan in de IKON geparticipeerd.
Het zal me niet verwonderen als veel van onze kerkleden zich vooral voor IKON interesseren
voor zover de programma’s er toe bijdragen onze eigen kerk meer bekendheid te geven. Daar
is niks mis mee, maar de IKON heeft daar met de beperkte middelen en zendtijd weinig ruimte
voor en heeft bovendien een ruimer doel. Ik vergelijk de IKON met organisaties en bewegingen
’
die met de kerk(en) verbonden zijn, maar niet aan hen gebonden zijn. Juist daardoor kunnen zij
van betekenis zijn voor de taakvervulling van de kerk in onze samenleving.”
[Emeritus-aartsbisschop van Utrecht Antonius Jan Glazemaker was tot voor kort lid van het
IKON-bestuur namens de Oud-Katholieke Kerk van Nederland]
De kwetsbaarheid van god
De betrekkelijk kleine Oud-Katholieke Kerk vormt een hechte maar open gemeenschap. consensus. Dat lukt niet altijd, maar de weg blijft altijd open.” Binnen de Wereldraad van
Nieuwkomers worden makkelijk opgenomen en voelen zich meestal snel thuis. Vercammen: Kerken ziet de Oud-Katholieke Kerk het als zijn taak om het katholieke geluid te onder-
“Het evangelie geeft mensen de ruimte om beter te worden dan ze uit zichzelf ooit zouden steunen en te versterken en om dialoog en reflectie te stimuleren. “Waar we maar kunnen,
kunnen worden. In de kerk moet je ervaren: hier ben ik thuis, hier kan ik groeien.” Juist op
dat punt ervaart hij vandaag de dag een zekere onmacht, zowel bij de protestantse als bij de
moeten we ingaan tegen kortzichtige kerkpolitiek.”
katholieke kerken. Ze weten de aspirant gelovige onvoldoende ervan te overtuigen dat het Een even actueel als noodzakelijk thema voor zijn kerk is groei, zegt Vercammen. Twee jaar
betrokken zijn bij een kerk een belangrijke meerwaarde kan hebben in een mensenleven. geleden is er binnen de parochies een proces in gang gezet om zich beter te manifesteren.
Maar wie zegt dat hij de kerk niet nodig heeft om gelukkig te zijn, krijgt van Vercammen Vercammen: “Kerkshoppers zijn bij ons van harte welkom en ze mogen meteen overal aan
gelijk. De keus om je aan te sluiten bij een geloofsgemeenschap, is een heel persoonlijke, meedoen. Bij ons kun je ervaren: de kerk is van mij.” In de traditie van de Oud-Katholieke
vindt hij. “Als je voor de kerk kiest, plaats je je welbewust onder het gezag van het Evangelie. Kerk neemt de liturgie een belangrijke plaats in. “Die kan voor de moderne mens van grote
Zelf heb ik die keuze vanuit mijn hart gemaakt, met de volle overtuiging: dit wil ik, dit is het betekenis zijn. Het is geen intellectualistisch geloof. De woordverkondiging is belangrijk,
beste wat ik met mijn leven kan doen.” Na een korte denkpauze. “Het Evangelie heeft geen maar moet niet ten koste gaan van het sacrament. Er is nadrukkelijk aandacht voor het mys-
macht van zichzelf. Dat is de kwetsbaarheid van God. Als er wel sprake is van macht, wordt tieke van het geloof, het gevoelsaspect. Dat willen we verbinden met het Woord en met de
het een afgod en is er menselijke dominantie in het spel. De Bijbel zegt het al: God zit niet in praktijk.” De Oud-Katholieke Kerk hecht grote waarde aan de relaties met andere kerken, de
een donderwolk of in een vuurzee, maar in een zacht briesje.”
oecumene. Vercammen vindt de veel gehoorde opmerking dat die in een crisis verkeert ‘onzin’.
“In VolZin las ik een keer een uitspraak van Ineke Bakker, toen nog algemeen secretaris
nederlandse mentaliteit
van de Raad van Kerken, die beweerde dat we met z’n allen staan de wachten op de trein die
De Oud-Katholieke Kerk Nederland heeft ten opzichte van haar zusterkerken in de wereld oecumene heet. Ik geloof daar niets van. Mensen gaan op de fiets naar de gemeente om de
een heel eigen karakter. De parochies hebben een grote autonomie en de Nederlandse tak hoek. De oecumene is er het meeste mee geholpen als we de lokale kerken zoveel mogelijk
was een van de eerste die de vrouw in het ambt accepteerde en de zegening van verbinte- stimuleren om samen te werken. Samen kunnen we bouwen aan een kerkstructuur voor de
nissen van personen van hetzelfde geslacht instelde. In het wereldwijde verband gaan de
ontwikkelingen niet zo snel, soms haken er zelfs zusterkerken af. “Je zoekt samen naar een
toekomst.”
P a g I N a 1 2 | 1 3

Leger des Heils
i
Het Leger des Heils is ontstaan in Engeland. In 1865 werd
het opgericht door de Engelse predikant William Booth.
Zijn doel was in eerst instantie evangelieverkondiging,
maar aangezien hij zich daarbij vooral richtte op de arme
onderklasse besloot hij al snel om het te combineren met
praktische hulp. Hij koos voor zijn beweging een militaire
organisatievorm (met soldaten en uniformen) en een bijpassende
naam (‘Salvation army’).
In 1887 werd in Nederland de eerste bijeenkomst van het
Leger des Heils gehouden. Ook hier kwam naast de evangelisatie
de hulpverlening snel op gang, hetgeen het Leger
veel respect opleverde.
Ten tijde van de Duitse bezetting werd het Leger geliquideerd.
Na de bevrijding begon een periode van wederopbouw.
Mede op grond van de ervaringen tijdens de
oorlog besloot de Legerleiding in Nederland de stichting
Leger des Heils te laten registreren als kerkgenootschap.
Nog steeds is het Leger des Heils een combinatie van een
kerkgenootschap met een zeer actieve hulporganisatie met
duizenden medewerkers en vrijwilligers die zich inzetten
voor bijvoorbeeld verslaafden, daklozen en talloze andere
hulpbehoevenden.
[Meer weten over het Leger des Heils? Kijk op
www.legerdesheils.nl en/of beluister eens een radiosamenkomst
van het leger op www.ikon.nl/kerkdiensten]
Leden: 6600
Plaatselijke gemeenten: 73
Hoofdkantoor:
Spoordreef 10, 1315 GN Almere
Tel.: (036) 539 82 82
E.: info@legerdesheils.nl
www.legerdesheils.nl
Bestuurslid IKON: Lt.-kolonel dr. Ine Voorham
Redactie: Marloes Keller en Mirjam Nieboer
Eindredactie: Mirjam Nieboer
Met bijdragen van: Hans Kronemeijer (historicus)
Redactiesecretariaat: Ilona Lagcher
Ikblijf!
’De kerken lopen leeg’, roepen de media.
Maar jij blijft!
Waarom?
En waarom het Leger des Heils?
Ik ben Marloes van der Venis-Hocque, 22 jaar en sinds
3 jaar getrouwd met Peter. Ik ga al vanaf mijn eerste
levensjaar naar het Leger des Heils. Ik heb altijd zeker
geweten dat God bestaat. Net als dat een kind weet
dat hij oren en een neus heeft, wist ik dat God er was.
Hoe? Geen idee. Dat was gewoon zo.
Toen ik een jaar of 16 was heb ik ervaren dat Jezus een
relatie met mij wil en die relatie ben ik samen met
Hem aangegaan. Dat is een heel belangrijk punt geweest.
Daarom ben ik naar de kerk blijven gaan. Het
was niet meer iets wat er bij hoorde, iets wat wel gezellig
was maar ook saai. Het werd een plaats waar ik
mijn God kon gaan ontmoeten. Misschien zou je wél
weggaan wanneer je Jezus niet hebt leren kennen als
iemand die iets met jouw leven wil. Wat zou je dan
elke zondagochtend in de kerk komen doen?! Dat lijkt
me ook raar. Je gaat toch ook niet elke week uit als je
niet weet dat je daar iemand kan ontmoeten??
‘‘Participeren in het bestuur van de IKON
betekent voor ons: samen met andere kerken
steeds weer naar nieuwe mogelijkheden zoeken
om met gebruik van media-uitingen geloven en
kerk-zijn aantrekkelijk te maken.
Media – en zeker de nieuwe media zoals
internet – bieden veel mogelijkheden om
met mensen in contact te komen. Het is een
uitdaging om de juiste woorden en beelden
te vinden, die enerzijds de boodschap van de
Kerk weergeven en anderzijds door zoveel mogelijk
mensen in de samenleving gehoord
en begrepen kunnen worden.”
Colofon
Foto’s en illustraties van o.a.: Hollandse Hoogte, iStockphoto, Thomas Przyluski,
Bettina Traas, Freek Visser, Stock.xchange
Vormgeving: Creatie op de Mac, Hilversum
Druk: Drukkerij Van der Weij, Hilversum
’
[Luitenant Kolonel Ine Voorham is lid van
het IKON-bestuur namens het Leger des Heils]
Ik ging nog steeds naar de kerk bij het Leger des Heils.
Ik vond het wel wat saai en lang niet altijd inspirerend
en zo. Ik kon dus eigenlijk kiezen: of het bijltje
erbij neer leggen en weggaan, of onderzoeken hoe
God mij wil gebruiken in Zijn gemeente. Dit laatste
heb ik toen gedaan. Ik ben gaan bidden, ben naar
een conferentie van het Leger des Heils in Engeland
gegaan en ik heb tegen God gezegd: laat maar zien
wat ik kan doen. God is mij toen gaan gebruiken op
Zijn manier en op Zijn tijd.
Er zijn dus twee redenen waarom ik zeg ‘blijf in de
kerk’: om een persoonlijke relatie met Jezus Christus
op te bouwen en goed te kijken naar de manier
waarop God jou kan gebruiken in Zijn kerk.
[Marloes van der Venis-Hocque begint samen met haar
man in september met de officiersopleiding van het
Leger des Heils in Engeland]
gebruikte literatuur:
Handboek Christelijk Nederland: kerken, gemeenten, samenkomsten en
vergaderingen / E.G. Hoekstra en M.H. Ipenburg. Kampen: Uitgeverij Kok, 2008.
ISBN: 978 90 435 0929 9
Nederlandse Religiegeschiedenis / Joris van Eijnatten en
Fred van Lieburg. Hilversum: Uitgeverij Verloren, 2005. ISBN 90 6550 786 8
[ ]
‘Wij zijn geroepen
om anders te zijn’
Van alle kerken die de IKON zendtijd geven, heeft het
Leger des Heils de grootste naamsbekendheid. Het is
vooral de professionele gezondheidszorg en het welzijnswerk,
ondergebracht in een aparte stichting, die de
aandacht trekt. Het kerkgenootschap van het Leger is
met 6600 leden juist de kleinste van de ‘IKON-kerken’.
Zeven jaar stond Lt.-kolonel drs. Hans van Vliet (1952) aan
het hoofd van de kerk, tot hij begin maart naar Papoea
Nieuw guinea werd geroepen, samen met zijn vrouw.
Het interview vindt plaats vlak voor zijn vertrek.
In zijn familie is Hans van Vliet de derde generatie heilssoldaat.
Het Leger zit hem dan ook in het bloed. “als er
vandaag iets gebeurt waardoor ik er niet meer bij hoor,
wordt er een stuk van mijn leven geamputeerd” steekt
de goedlachse Rotterdammer gedreven van wal. “Het is
mijn opstaan en mijn naar bed gaan; het is mijn leven.
Voor sommigen zal dat misschien een beetje eng klinken,
maar het is wie ik ben. Daarom kan ik er ook in mijn werk
helemaal voor gaan.”
Hutje in de bushbush
Op het moment dat je voor het
officierschap kiest, ga je een
leven tegemoet waarin je eigen
wil ondergeschikt is aan het hogere doel, legt Van Vliet uit. Dat houdt
onder meer in dat de Legerleiding beslist wanneer een officier wordt
overgeplaatst naar een ander korps en vooral: waarheen. Eind vorig jaar
krijgt Van Vliet een telefoontje van het hoofdkwartier in Londen, met
de mededeling dat hij samen met zijn vrouw per 1 maart is aangesteld
als chef-secretaris van het Leger des Heils in Papoea Nieuw Guinea en
bevorderd is tot Lt.-kolonel. Van Vliet: “We wisten wel dat overplaatsing
naar het buitenland erin zat, maar we dachten zelf meer aan Duitsland
of EngelandHoe moest dat nou met onze kinderen en kleinkinderen?
Bovendien hebben we allebei een hulpbehoevende vader. We waren
een tijd lang perplex tot mijn vrouw zei: we hebben 35 jaar geleden
voor de volle honderd procent voor deze klus gekozen, dus laten we er
nu ook het beste van maken. Dat was het keerpunt in onze gedachten.”
Hoe anders de nieuwe omgeving ook zal zijn, de structuur van het Leger
des Heils biedt herkenning en houvast. Van Vliet: “Ik ga niet ergens
in de bushbush in een hutje op palen wonen en mensen bekeren. Mijn
opdracht is om het Leger des Heils daar te helpen besturen. En er zijn
overal weer mensen van wie je kunt houden.”
Bekering, verlossing en heiligmaking
Het Leger des Heils kent twee soorten van verbondenheid met het
kerkgenootschap: als heilssoldaat of als ‘adherent’ (volgeling). Een
adherent is een belijdend lid dat de grondbeginselen en theologische
uitgangspunten van het Leger onderschrijft, maar dat geen uniform
draagt en ook niet de verplichtingen van een heilssoldaat heeft. Van
de heilssoldaat wordt onder meer verwacht dat hij of zij zich, meestal
naast een reguliere baan, ook doordeweeks voor het korps inzet, niet
rookt en geen alcohol drinkt. Toch is dat laatste maar buitenkant,
vindt Van Vliet. “Als je de theologie van het leger zou moeten typeren
in een aantal woorden, dan is het: bekering, verlossing en heiligmaking
door je relatie met de Eeuwige. Op een gegeven moment heb je
P a g I N a 1 4 | 1 5
In gesprek met Hans van Vliet
gekozen voor het geloof. Dan is daar onlosmakelijk de
weg van heiligmaking mee verbonden. Daar bedoelen
we mee dat je anders gaat leven, doen en denken.
Vanuit die beweging komt ook de drive voort om iets
te betekenen voor anderen.”
Eigenzinnige variant
Interne discussies waren er in de afgelopen jaren
volop. Net als in iedere kerk gaat het dan vaak om ethische
kwesties zoals euthanasie en abortus. Homoseksualiteit
is een ander heet hangijzer, net als de vraag
of kinderen van ongehuwde ouders mogen worden
gezegend of ‘opgedragen’ zoals dat bij het Leger heet.
Een ethische commissie van mensen die vanuit hun
ervaring en expertise - en gebaseerd op de traditie van
het Leger - meehelpen bij het vormen van standpunten,
adviseert de Legerleiding bij dit soort kwesties.
Van Vliet: “Wat je dan ziet is, dat we heel pluriform zijn
in ons denken. Ik kan op zondagmorgen naast iemand
in de samenkomst zitten die totaal anders denkt en
voelt dan ik. Daar is ruimte voor.” In dit opzicht is het
Nederlandse leger een eigenzinnige variant van de
meer traditionele legers in andere landen. Van Vliet:
“Internationaal staan wij te boek als zeer vrijzinnig.”
Open gebouwen
Het daadwerkelijk er-zijn voor de ander, vindt Van
Vliet één van de belangrijkste selling points van het
Leger. “Wij zijn in principe allemaal doeners: mouwen
opstropen en aan het werk.” Maar ook het Leger heeft
last van de ‘zap-cultuur’ waarin mensen zich niet
meer voor langere tijd willen binden en steeds op zoek
zijn naar nieuwe prikkels. “Ze willen kort en krachtig
iets doen. Dat moet liefst ook nog flitsend, boeiend
en energiek zijn. Je ziet het ook in de traditionele
kerken: ambtsdragers vinden is een probleem. Maar
we blijven er wel naar zoeken. Tegelijkertijd willen we
ook ruimte geven aan kortere projecten en activiteiten
waar met name jongeren op afkomen. Daar zijn al
talloze mooie
voorbeelden
van.” Een van de “Dienend er zijn
speerpunten van
Van Vliet in de voor de ander is
afgelopen jaren
is het weer open- onlosmakelijk met
stellen van de
kerkgebouwen het Leger des
van het Leger.
Van Vliet: “We Heils verbonden.”
gingen steeds
meer lijken op
de gewone kerken, die behalve op zondag meestal
gesloten zijn. Maar wij zijn geroepen om anders te
zijn. Wij zijn er vooral voor de verschoppelingen in de
samenleving en ik vind dat die dag en nacht bij ons terecht
moeten kunnen. Dat betekent: open gebouwen
en laagdrempelige activiteiten. Je ziet dat mensen
daar op af komen en dat ze blijven hangen. Dat vind ik
een prachtige ontwikkeling. God verhoede, dat we een
‘fatsoenlijke kerk’ worden. Als dat gebeurt, verkwanselen
we ons bezit tot op de bodem.”

De waarnemers
In het IKON-bestuur zijn ook organisaties vertegenwoordigd
die niet tot de zendtijdverlenende
kerken behoren, maar die wel nauw betrokken
zijn bij het reilen en zeilen van de omroep, de
zogenoemde waarnemers.
De Bond van Vrije Evangelische gemeenten
Overkoepelende organisatie van 37 Vrije Evangelische
gemeenten die, samen met andere kerken en geloofsgemeenschappen,
verantwoordelijk willen zijn
voor de presentatie van het Evangelie van Christus
in deze wereld. De Bond vertegenwoordigt zijn gemeenten
in landelijke en internationale organen. De
Bond werkt samen met andere kerken in de Raad van
Kerken in Nederland en is aangesloten bij de International
Federation of Free Evangelical Churches.
[Meer informatie op: www.bondveg.nl]
De raad van Kerken in nederland
De Raad van Kerken in Nederland is een gemeenschap
van 17 christelijke kerken in Nederland. Vanuit
een christelijke inspiratie bevordert de Raad van
Kerken de oecumenische dialoog en de gezamenlijke
dienst aan de samenleving. Zowel theologische als
maatschappelijke vragen staan op zijn agenda. Veel
‘
[ ]
Horen, zien
en surfen
Internet
P a g I N a 1 6
Steeds vaker gebruiken kerkelijke gemeenten programma’s van de IKON voor
catechese of gespreksgroepen. Een overzicht van de publieksfavorieten.
Kerknieuws.nl
Dagelijks Nederlands en internationaal
religieus nieuws.
KerkvanNederland.nl
Dé site voor online kerkdiensten in audio én
video.
BijbelenKoran.nl
De complete tekst van de Bijbel en de Koran.
Voorleesbijbel.nl De Nieuwe Bijbelvertaling,
voorgelezen door honderden mensen.
van het werk van de Raad wordt gedaan door beraadgroepen
en projectgroepen, waarin deskundigen
vanuit de lidkerken van de Raad en daarbuiten participeren.
De Raad onderhoudt relaties met vele kerken
en de brede oecumenische beweging in Nederland
en wereldwijd, maar ook met vertegenwoordigers
van andere religies, met overheden, politieke partijen
en tal van maatschappelijke organisaties. Op zaterdag
21 juni viert de Raad van Kerken in Nederland zijn
veertigjarig jubileum met een feestelijk symposium
in de Jacobikerk in Utrecht.
[Meer informatie op: www.raadvankerken.nl]
Samen Kerk in nederland
In Nederland wonen honderdduizenden christenen
uit Azië, Afrika en Midden- en Zuid-Amerika. Met
name de afgelopen tien jaar hebben talloze christenen
uit die continenten zich in Nederland gevestigd.
Een aantal van hen vormden in 1992 een platform.
Daaruit ontstond in 1997 SKIN – Samen Kerk in Nederland
- een vereniging van migrantenkerken en gemeenschappen.
Inmiddels zijn 50 kerken lid van SKIN
en hun aantal groeit. Het bestuur wordt gevormd
door vertegenwoordigers van een aantal lidkerken.
[Meer informatie op: www.skinkerken.nl]
’
In IKON-verband laten de zeven kerken/geloofsgemeenschappen
zien, wat het betekent om in deze tijd kerk te zijn in Nederland.
Naast de aandacht voor het woord van God betekent
dit ook het zoeken naar hetgeen mensen vanuit hun geloof of
religieuze waarden betekenen voor hun medemens, de naaste
en de wereld. [Helmer Koetje, voorzitter IKON-bestuur]
Webfishawards.nl
Dé prijs voor de beste christelijke website
van Nederland.
radio
Radiokerkdiensten Wekelijks één, vaak
twee radiokerkdiensten uit één van de
zeven ‘IKON-kerken’, zondag 10.00 uur
en 17.00 uur, Radio 5.
(www.ikon.nl/kerkdiensten)
Musica Religiosa Opmerkelijke religieuze
muziek uit binnen- en buitenland. Zondag,
19.00 uur, Radio 5 en 24 uur per dag op
www.musicareligiosa.nl.
Televisie
Het Vermoeden Annemiek Schrijver praat
met gasten uit diverse religieuze tradities.
Zondag, 11.00 uur, Nederland 2 .
(www.ikon.nl/hetvermoeden)
Wilde ganzen
De bekende interkerkelijke
hulporganisatie Wilde
Ganzen is ontstaan uit
de IKON, maar heeft zich
later verzelfstandigd. De
stichting onderhoudt echter nog steeds warme banden
met de omroep. Wilde Ganzen steunt wereldwijd
kansarme mensen die zich inzetten voor een betere
toekomst voor hun gemeenschap. De steun gaat uit naar
kleinschalige en concrete projecten van, voor en door de
mensen zelf in ontwikkelingslanden en in Midden- en
Oost Europa, zonder onderscheid te maken naar ras, taal,
religie of geaardheid.
Wilde Ganzen probeert dit doel te bereiken door samen
met particulieren fondsen te werven voor de projecten.
Bovendien vindt al sinds de oprichting van de stichting in
1957 fondsenwerving plaats via de een wekelijkse radioen
televisieoproep, in zendtijd van de IKON. Jaarlijks
steunt Wilde Ganzen rond de vijfhonderd nieuwe projecten
wereldwijd. Dit zijn uitsluitend projecten waarvoor
scholen, stichtingen of particulieren in Nederland fondsen
werven, de zogenaamde particuliere initiatieven.
Voor ieder project moet er in Nederland een particulier
initiatief zijn dat de benodigde fondsen voor het project
inzamelt. Wilde Ganzen vermeerdert deze geworven
fondsen door 70% premie aan het netto actieresultaat
toe te voegen. Na de inzameling vindt de uitvoering van
het project plaats. Gevers zorgen door middel van hun
gift, schenking of nalatenschap dat Wilde Ganzen in
staat is ieder jaar opnieuw honderden acties met een
premie te ondersteunen.
[Kijk voor de actievoorwaarden en meer informatie op
www.wildeganzen.nl]
LUX TV-magazine over religie, kunst en cultuur
in samenwerking met Museum
Catharijneconvent Utrecht.
Vanaf 7 september, 23.15 uur, Nederland 2.
(www.ikon.nl/lux)
Pastoraat
Impuls Begin de dag met een inspirerende
tekst op www.ikonpastoraat.nl/impuls.
Levensvragen.nl Interactieve zelfhulpsite
bij belangrijke vragen in het leven.
Onze Vader Site met gedichten, foto’s,
filmpjes en teksten bij het Onze Vader.
(www.ikonpastoraat.nl/onzevader)