Zwerfafval - Toetswijzer

Lespakket voor praktisch onderzoek biologie in vmbo
Zwerfafval, kan ik er wat aan doen?
In opdracht van de Stichting Nederland Schoon heeft de Citogroep praktische opdrachten
voor het vmbo ontwikkeld rond het thema zwerfafval. Practica die goed aansluiten bij de
kerndoelen en domeinen uit het examenprogramma biologie en waarbij het toetsen van
vaardigheden centraal staat. Kortom practica die u een hoop werk uit handen kunnen nemen.
Er zijn twee lespakketten op de markt gebracht: een voor het hoogste niveau TL/GL/KB
(theoretische, gemengde en kaderberoepsgerichte leerweg) en een voor BB
(basisberoepsgerichte leerweg).
Inhoud
Het pakket 'Zwerfafval, kan ik er wat aan doen?' voor TL/GL/KB en BB bevat:
• 4 praktische opdrachten
• sectorwerkstuk of keuzeopdracht
• docentenhandleiding
• cd-rom
De opdrachten voor de leerlingen zijn per practicum op kopieerbare werkbladen op A3formaat
uitgegeven.
De practica verdienen een plaats in het schoolexamen vmbo. De practica herbergen een groot
aantal vaardigheden die getoetst moeten worden en sluiten nauw aan bij het
examenprogramma. De practica hebben naast een educatieve functie ook een

maatschappelijke functie. Bovendien verlichten de practica de taak van de docent door aan
een groot aantal eisen uit het examenprogramma te voldoen. De practica zijn leuk, leerzaam
en eenvoudig uit te voeren door de leerling. Een welkom neveneffect is dat deze practica,
zonder betuttelend of belerend te zijn, de leerlingen meer bewust maken van de schade van
zwerfafval voor het milieu. Die bewustwording kan mogelijk tot het besef leiden dat ze zelf
wat kunnen veranderen aan zwerfafval op school.
Hieronder vindt u meer informatie over de inhoud van de opdrachten, de getoetste
vaardigheden, duur van de opdrachten, bestelwijze, etc.
Pakket voor TL/GL/KB
Het materiaal voor TL/GL/KB bestaat uit vier praktische opdrachten en een voorbeeld van een
sectorwerkstuk. Het thema van de practica en het sectorwerkstuk is zwerfafval. Het materiaal
is gemaakt voor de leerlingen in de bovenbouw van het vmbo, dus de leerjaren drie en vier.
De practica en het sectorwerkstuk zijn zo gemaakt dat ze bruikbaar zijn voor elke
biologiedocent, ongeacht ervaring, beschikbare materialen of ondersteuning. In de practica
staan de onderzoeksvaardigheden centraal. Ook de professionele vaardigheden uit de
onderdelen LB/K/2en ZW/K/2 van het afdelingsprogramma van Landbouw en Zorg en Welzijn
moeten worden toegepast. De onderwerpen sluiten aan bij een aantal eindtermen uit het
examenprogramma, maar vooral bij BIO/K/7 (mensen beïnvloeden hun omgeving).
De praktische opdrachten in het kort:
Practicum 1
Het eerste practicum gaat over zwerfafval in en om de school. De leerling gaat zwerfafval in
een groepje verzamelen, indelen, het gewicht bepalen en het aandeel van elk type afval op
het totaal uitzetten in een grafiek.
Tijdsduur: een lesuur.
Practicum 2
In het tweede practicum onderzoekt de leerling welke factoren de afbraak van afval
bevorderen. Verder bepaalt hij/zij of dit voor elk soort afval hetzelfde is.
Dit practicum wordt op twee momenten uitgevoerd. Eerst zetten de leerlingen gelijke stukjes
afval in petrischaaltjes onder verschillende omstandigheden weg. Vervolgens wordt om de
dag de mate van vertering bekeken. De resultaten worden na een week verwerkt.
Tijdsduur: tweemaal een lesuur met een week tussen beide momenten. In deze week moeten
de leerlingen zelfstandig driemaal de mate van vertering of afbraak opschrijven. Dit neemt
per keer niet meer dan 10 minuten in beslag.
Practicum 3
In dit practicum onderzoekt de leerling de invloed van het zwerfafval op dieren.
Tijdsduur: tweemaal een lesuur. Een lesuur is nodig om het practicum met muggenlarven in
te zetten. Gedurende een week schrijven de leerlingen om de dag op hoeveel muggenlarven
er zijn doodgegaan. Na een week is er weer een lesuur nodig om de resultaten te verwerken.
Practicum 4
In dit practicum bekijkt de leerling de invloed van zwerfafval op planten. Dit practicum
bestaat uit twee delen. Eerst bekijkt de leerling de invloed van zwerfafval op de kieming van
zaadjes en in het tweede deel bekijkt de leerling de invloed van datzelfde afval op de
lengtegroei van kiemplantjes.
Tijdsduur: tweemaal een lesuur.
Voorbeeld practicum 4:
Allereerst ga je kijken naar de invloed van zwerfafval op de kieming van zaden. Je
onderzoeksvraag is dan: ‘Hoeveel zaadjes kiemen er bij verschillende soorten zwerfafval?’
In het tweede deel van dit practicum ga je kijken wat de invloed van verschillende soorten

zwerfafval is op de groei van kiemplantjes.
Wat heb je nodig?
•
•
•
•
•
zaadjes, bijvoorbeeld tuinkers
zes bloempotjes
scherpzand, bijvoorbeeld zand uit de zandbak
liniaal en logboek
verschillende soorten afval:
- GFT-afval: fruit/brood
- sigarettenpeuken
- kauwgom
- viltstiften
- blik
Wat ga je doen?
Vul zes bloempotjes met zand tot ongeveer 1 cm onder de rand. Zorg ervoor dat het zand vochtig
is maar niet nat.
Pak vijf stukjes afval van gelijk gewicht en doe in vijf potjes elk een andere soort afval. Haal bij
de viltstift de vulling eruit en stop deze in het zand. De rest van de stift mag je weggooien. Je houdt
het zesde potje over zonder afval.
Dek het afval af met een klein laagje zand.
(1p) 1 Waarom is het belangrijk om één potje zonder afval weg te zetten?
Sectorwerkstuk
Onderdeel 5 is een opzet voor een sectorwerkstuk en kan ook als lange praktische opdracht
worden uitgevoerd.
De leerling wordt uitgedaagd om één klein stukje van het zwerfafvalprobleem op te lossen.
Daarvoor moet hij/zij eerst bij medeleerlingen een informatief onderzoek verrichten,
vervolgens een werkplan maken en tenslotte medescholieren overtuigen. Deze opdracht kan
uiteraard in tijd zeer variëren.
Pakket voor BB
Voor de BB-leerlingen is een vergelijkbare set practica gemaakt. Het verschil is dat de zinnen
korter zijn, de instructie meer gestructureerd is en verduidelijkt is met plaatjes en
bijvoorbeeld het onderzoek naar het effect van zwerfafval op planten beperkt is tot het effect
op de kieming. De laatste opdracht is een keuzeopdracht waarin de leerlingen een poster
moeten ontwerpen.
Voorbeeld keuzeopdracht:
Jij krijgt de opdracht om een poster te maken over zwerfafval.
Met jouw poster moet je de andere leerlingen wakker schudden. In je eentje kun je dat afval in en om de
school niet de baas. Je wil iedereen laten weten en laten zien dat het zonder die troep een stuk toffer
wordt.
Hieronder staan vijf ideeën.
Kies een idee uit.
Maak een passende poster bij dat idee.
Zorg dat de boodschap helder is en goed overkomt.
Overleg met je docent over het formaat.
Idee 1
Weg met al die horecatroep. Weg met die blikjes, bekers en plastic patatbakjes.
Sta je er wel eens bij stil wat je elke dag weggooit als je gegeten hebt?
Kan het niet een beetje minder?
Neem eens een gezonde boterham van thuis mee.

Idee 2
Op school komt een zogenaamde groene container voor al het groente, fruit en ander afval dat verteert.
Zorg dat leerlingen hem gaan gebruiken.
Leer ze wat er in kan en wat het nut is.
Idee 3
Plaats een oproep om mee te helpen aan een eenmalige schoonmaakactie op het schoolplein en in de
aula.
Verzamel al het afval en maak er een vuilnisbelt van.
Maak op die manier duidelijk dat je school geen vuilnisbelt moet worden.
Idee 4
Roken is heel erg ongezond.
Bovendien is een weggegooide peuk slecht voor het milieu.
Tabak doodt de kleine beestjes in de bodem en het water.
Die beestjes zijn juist belangrijk bij de afbraak van afval.
Wist je dat zo’n weggegooide peuk nog twee jaar rondzwerft?
Zorg dat iedereen weet dat zo’n peuk niet op de grond hoort.
Nog beter is het om helemaal met roken te stoppen.
Idee 5
Ook je broek of schoenen wel eens onder de kauwgom gehad?
Smerig hé?
Maak een plakbak voor al die stickerige, uitgekauwde kauwgoms. Zorg dat ze niet meer onder tafels en
stoelen en op de vloer geplakt worden. Roep de hulp van je medeleerlingen in.
Informatie en bestellen
Wilt u meer informatie over het practicum, dan kunt u bellen naar Nederland Schoon:
(0900) 555 555 6.
Voor inhoudelijke informatie kunt u terecht bij Mariëtte Lieverse van de Citogroep, telefoon
(026) 352 14 82.
Nederland Schoon heeft ook een zwerfafvalbox ontwikkeld om schoolbreed een campagne te
starten om het zwerfafval in en om de school aan te pakken. Voor 750 leerlingen betaalt u
€ 20,- verzendkosten voor deze box.
Ook op de site van de Citogroep en op de site van Nederland Schoon
kunt u inhoudelijke informatie vinden over het lespakket.
Eén pakket ‘Zwerfafval: kan ik er wat aan doen?’ kost € 32,50.
Voor beide pakketten samen betaalt u dus € 65,-.
U kunt het pakket bestellen bij:
Stichting Nederland Schoon
Postbus 11736
2502 AS Den Haag
Fax (070) 304 20 88
E-mail info@nederlandschoon.nl
Binnen twee weken krijgt u het pakket met de rekening toegestuurd.