NIET MEER WERKEN OM DEN BRODE J. P. KUIPER Een te ... - IFOH

NIET MEER WERKEN OM DEN BRODE Pag.4
Op grond van het voorgaande wil ik, hoewel erkennende de arbeidsorganisatorische, sociaaleconomische,
gezondheidkundige en recreatieve waarde van vrije tijd 7 , afzien van een indeling van de
24 uren van een etmaal of van het leven van een mens in werktijd enerzijds en vrije tijd anderzijds.
Nuttiger lijkt me een korte bezinning op de betekenis die tijd antropologisch gezien voor de mens heeft.
Reeds een oppervlakkige waarneming leert ons hoe belangrijk voor de meeste mensen hun levensduur is,
de kwantiteit van hun bestaan. Verreweg de meeste mensen hechten aan hun leven en als dat in gevaar
komt zijn ze bereid tot grote offers om het te redden en te verlengen. Mensen hebben tijd nodig om hun
levensdoelen te kunnen bereiken, kortweg gezegd: om authentiek mens te kunnen worden. Nog anders
gezegd: mensen hebben tijd nodig om hun eigen onvervreemde levensgeschiedenis te kunnen schrijven".
Menselijke tijd is enerzijds tijdsduur, toegemeten tijd (kwantiteit van het bestaan), anderzijds continuïteit,
historiciteit, toegemeten tijd (kwantiteit van het bestaan).
In onze door het bedrijfsleven “geheiligde" cultuur zijn wij er aan gewend geraakt te denken dat tijd geld
is. De overwaarde die wij hechten aan alles wat met geld te koop is belet ons in te zien dat tijd veel
belangrijker is dan geld. Tijd is leven. De erkenning van de eindigheid van ons bestaan moet ons doen
beseffen dat van de vele schaarse goederen onze tijd waarschijnlijk wel de belangrijkste is. Tijd die geen
betekenis heeft voor het maken van onze eigen, onze authentieke levensgeschiedenis is verknoeide tijd.
Op zich zelf is het niet belangrijk met welke zaken we onze tijd vullen: met slapen, reizen, eten,
bankwerken, weven, vrijen of inkopen doen. Alleen van belang is de vraag of de gebruikte tijd ons zelf,
dat wil zeggen onze persoonlijke menswording ten goede komt of niet. Wij kunnen onze eigen tijd verknoeien,
maar dikwijls verknoeien wij ook de tijd van anderen of wordt onze tijd door anderen
verknoeid.
Deze waardering van menselijke tijd biedt de gelegenheid het begrip uitbuiting veel ruimer te nemen dan
waarschijnlijk door Karl Marx werd bedoeld. Hij noemde het zich toeëigenen door de kapitalist van de
door de arbeider geproduceerde meerwaarde uitbuiting. Eigenlijk eigende de kapitalist zich daarmee een
stuk levenstijd toe van de arbeider. Zeer ruim genomen kan men uitbuiten omschrijven als het
verknoeien of stelen van de tijd van een ander, die tijd zodanig in beslag nemen dat zij waardeloos is
voor de eigen menswording van die ander. Deze meer fundamentele benadering van het probleem van
de uitbuiting laat toe ook vele vormen van uitbuiting te zien buiten de economisch bepaalde klasseverhouding.
Ook zonder economische noodzaak kan de uitgebuite arbeider op zijn beurt zijn vrouw en
kinderen uitbuiten. Als wij uitbuiting — dat wil zeggen ontvreemding van tijd — in verband brengen
met vervreemding, dan zien we in dat in elke samenleving het gevaar van uitbuiting dreigt, ook in de
socialistische maatschappij.
Toegepast op de verhouding van de mens tot zijn arbeid kunnen we zeggen dat de menselijke waarde
van de arbeid ligt in zijn betekenis voor de persoonlijke menswording van de mens die deze arbeid
verricht. Als hij deze waarde niet heeft, dan kan men die achteraf niet verlenen door aan de waardeloze
arbeid een stukje vrije tijd toe te voegen waarvan de menselijke waarde overigens ook nog in twijfel mag
worden getrokken 8 . De indeling in werktijd en vrije tijd is om deze reden reeds irrelevant.
Vruchtbaarder dan een kwantitatieve indeling van de chronologische tijd in werktijd enerzijds en vrije
tijd anderzijds lijkt mij een kwalitatieve onderscheiding naar aard van elkaar opvolgende activiteiten en
onderlinge samenhang daarvan.
Bij levende wezens nemen we een voortdurende afwisseling in maximale en minimale activiteiten waar.
Ook bij de mens vinden we deze endogene 9 ritmiek op alle niveaus, dat wil zeggen, zowel op cellulair
niveau als op dat van de mens als zingever.
J. P. KUIPER uit: Werken en werken in een veranderende samenleving (red. M.R. van Gils,) 1975, ISBN 90 265 0226 5