NIET MEER WERKEN OM DEN BRODE J. P. KUIPER Een te ... - IFOH

NIET MEER WERKEN OM DEN BRODE Pag.5
Sommige wisselingen in de intensiteit van een activiteit verlopen als een zeer langzame golfslag:
etmaals-, maand-, jaarritmen. Hoogfrequente ritmen zijn vooral op cellulair niveau te vinden. Het
karakter van een middenfrequentie hebben ritmen als die van de hartslag, de ademhaling enz.
In abstracto kunnen wij de lichamelijkheid van de mens zien als een voortdurende wisseling van
interferentiepatronen van enkelvoudige, hoog-, midden- en laagfrequente ritmen. Er is sprake van een
vloeiend evenwicht. Elk interferentie-patroon is een evenwicht van korte duur, dat weer opgevolgd
wordt door een nieuw evenwicht. De schommelingen in activiteit dienen te verlopen binnen dikwijls
enge grenzen. Als het organisme niet voor bijzondere opgaven wordt gesteld, verlopen de schommelingen
ruim binnen de fysiologische grenzen. Zodra door een of andere invloed of inspanning deze
grenzen in lichte mate worden overschreden, treden regulatie mechanismen op die voorkomen dat de
uitslag te sterk zou worden. Deze regulatie kan spontane compensatie worden genoemd. Bij een sterke of
langdurige beïnvloeding ziet het organisme — mutatis mutandis geldt dit ook voor de mens als
psychisch wezen en als zingever — geen kans binnen de duur van de beïnvloeding voldoende te
compenseren. Er ontstaat daardoor een achterstand. Om deze achterstand op te heffen is een opzettelijke
compensatie nodig. Idealiter zou de arbeid zo gestructureerd en zouden de arbeidsomstandigheden zo
gunstig moeten zijn, dat de werkende mens genoeg zou hebben aan zijn spontane compensatie. Dit is
waarschijnlijk reeds het geval bij de niet al te grote groep gelukkige mensen die hun eigen werk kiezen
en dit in eigen tempo op eigen wijze uitvoeren. Het lukt de meeste mensen in het algemeen niet — of het
is hun niet gegund — om tijdens hun activiteiten hun achterstand voldoende in te halen. Voor hen zal
dus een opzettelijke compensatie tot stand moeten worden gebracht. De structuur en de duur van een
dergelijke compensatie, die als een recuperatie kan worden opgevat, zijn afhankelijk van de individuele
disposities der personen voor wie de compensatie geldt en van de voorafgaande belasting.
Begrippen als werktijd en vrije tijd geven weinig inzicht in de zaken waar het hier in wezen om gaat.
Enerzijds is de opzettelijke compensatie dikwijls nodig tijdens de werktijd (althans tijdens de arbeidsgebonden
tijd), anderzijds geldt voor de bezigheden in de zogenaamde vrije tijd hetzelfde beginsel van
een harmonieuze afwisseling van activiteit en rust.
Op nog een andere wijze is een kwalitatieve beoordeling van menselijke tijd mogelijk, namelijk door
acht te slaan op de aanwezigheid van drie fundamentele aspecten: het spelaspect, het educatieaspect en
het arbeidsaspect. In zijn spel staat de mens als uniek individu centraal. In de opvoedingssituatie, waar
het in beginsel weliswaar gaat om het heil van de op te voeden mens, staat zijn individuele bestaan niet
meer centraal. De opvoeding is er juist op gericht hem tot sociaal wezen uit te doen groeien. In de
arbeidssituatie functioneert de individuele mens als sociaal wezen. Het gaat daar principieel niet om hem
als individu, maar om de belangen van de samenleving. Er zullen nauwelijks menselijke activiteiten te
noemen zijn waarin niet alle drie aspecten aanwezig zijn of althans behóren te zijn. Men kan zich zelfs
afvragen of tijd waarin activiteiten worden verricht waaraan een der aspecten ontbreekt eigenlijk wel
menselijke tijd kan worden genoemd. Dit geldt des te sterker wanneer aan een activiteit slechts één der
drie aspecten is te herkennen. Er dient - althans dat is mijn mening — een harmonieuze verhouding te
bestaan tussen de drie genoemde kwalitatieve aspecten van menselijke tijd. Deze verhouding is mede
afhankelijk van de levensfase waarin een mens verkeert en van de aard van de activiteiten waar hij zich
mee bezig houdt. Wat de arbeid betreft, ook al overheerst daar het arbeidsaspect, het spel- en het
educatieaspect dienen daarin ook herkenbaar aanwezig te zijn. Zo zal ook in vele zogenaamde
vrijetijdsbezigheden het arbeidsaspect, het „tot stand brengen waar anderen behoefte aan hebben" niet
ontbreken.
J. P. KUIPER uit: Werken en werken in een veranderende samenleving (red. M.R. van Gils,) 1975, ISBN 90 265 0226 5