Docentenblad - Echt gebeurd! - Utrecht

Onderwerp
ROMEINEN
Castellum Hoge Woerd
Plattegrond Echt Gebeurd! De Meern – De Woerd, icoon nr. 6
Achtergrondinformatie
Achtergrondinformatie over het onderwerp:
In het jaar 47 na Chr. stond keizer Claudius aan het hoofd van het
Romeinse rijk. Hij besloot dat de rivier de Rijn de noordelijke grens
van het Romeinse rijk moest worden. De Rijn liep dwars door
Nederland.
Deze grens moest goed bewaakt en verdedigd worden, daarom
werd er langs de rivier een groot aantal legerplaatsen (castella)
gebouwd. Waarschijnlijk is het Castellum van De Meern al aan het
begin van de jaren 40 gebouwd. Niet zozeer om de grens te
verdedigen, maar om de Rijn als verkeersroute te beveiligen. De
Rijn speelde een belangrijke rol bij de verovering van Engeland in
43 na Chr. Dus bewaking van verkeer op de rivier was van groot
belang!
Het Romeinse leger was in de keizertijd een beroepsleger. Het
bestond uit legioenen, hulptroepen (auxiliae) en vlooteenheden.
In de legioenen die de kern van het leger vormden, dienden vooral
Romeinse burgers. Zij waren gelegerd in de grote legerplaatsen,
zoals Nijmegen en Xanten in Duitsland.
De legioenen werden ondersteund door kleinere afdelingen
hulptroepen. De hulpsoldaten kwamen niet uit Rome, maar uit
andere volkeren. Zij werden geworven uit vele delen van het grote
Romeinse rijk. Bij Castellum Hoge Woerd waren vooral
hulpsoldaten gelegerd.
Soldaten van de hulptroepen hadden een andere wapenrusting dan
de legioensoldaten. Zij hadden bijvoorbeeld een rond of ovaal
schild en een veel lichtere wapenrusting, hierdoor konden zij zich
sneller en vrijer bewegen dan de legioensoldaten. Verder waren zij
uitgerust met een helm en soms een leren harnas of
ringetjeshemd. Dit heette lorica hamata en is nu bij ons meer
bekend onder de Middeleeuwse benaming maliënkolder.
Castellum Hoge Woerd was eigenlijk een omwalde kazerne. Het
was de basis voor zo’n 500 soldaten, een cohort. Vanuit het
castellum werden patrouilles uitgevoerd langs de grens. Ook
hielden de soldaten toezicht op het wegverkeer. In Leidsche Rijn,
maar ook elders langs de limes zijn ze ook heel druk geweest met

de bouw en het onderhoud van (water)wegen.
De soldaten waren 25 jaar in dienst. Nadat hun diensttijd erop zat,
kregen zij het Romeinse burgerrecht. Ze kregen dan een officieel
Romeins paspoort, het diploma . Ook hun kinderen werden
Romeins burger.
Het fort bij de Hoge Woerd was op een kunstmatige verhoging
gebouwd. Het terrein van het fort was ca. 85 bij 120 meter groot.
Er zijn bij opgravingen (1973) resten van barakken gevonden, ook
is de hoofdstraat die door het fort liep (via principalis)
teruggevonden (1982).
Als je door de hoofdpoort het kamp binnenkwam, kwam je terecht
op een binnenruimte met tenten en/of houten barakken. De eerste
legerplaats was ingericht met leren tenten voor de soldaten, maar
na verloop van tijd maakten de tenten plaats voor barakken van
hout en leem met een dak van tegels.
De soldaten verbleven met 6 tot 8 man in een kleine ruimte van
nog geen 4 x 4 meter. Er was een haardplaats en er stonden 3 tot 4
stapelbedden. Zij sliepen op stromatrassen, vaak in stapelbedden.
Zo’n eenheid van 6-8 soldaten heette een contubernium (nu zou je
dat een peloton noemen) en ook de woonverblijven (contuberniae)
werden zo genoemd
Midden op het terrein stond het hoofdkwartier (principia). Dit was
het hart van het kamp. Soldaten ontvingen hier hun bevelen. Elk
fort had ook korenopslagplaatsen en werkplaatsen. Vaak was er
een grote werkplaats waar spijkers, daktegels en aardewerk potten
gemaakt werden met de naam van het legioen of cohort erop.
Het castellum was minstens twee eeuwen in gebruik. Het maakte
een aantal bouwfasen door. In de oudste fasen is het fort
uitgevoerd in aarde en hout, terwijl in de loop van de tweede eeuw
de buitenmuur, de poorten en de het hoofdgebouw in tufsteen
werden herbouwd. Tufsteen is een vulkanisch gesteente en werd
per schip uit de Eifel (Duitsland) aangevoerd.
Bij Castellum Hoge Woerd lag ook een lange rivierkade, waar
vrachtschepen zoals De Meern 1 en 4 hebben aangemeerd. De
schepen voerden bouwmaterialen en andere goederen aan. De
Limesweg (=grensweg) liep met een bocht op de zuidkant van het
castellum af.

Vondst
Verhaal voor de leerlingen:
Relatie canon Nederlandse
geschiedenis
Gesprek /
onderzoeksvragen
Materiaal voor de
verwerkingsopdracht
Tijdsinschatting
verwerkingsopdracht
Verwerkingsopdracht
Bron:
- Tekst paneel Castellum Hoge Woerd, Erik Graafstal
- De Romeinen in Vleuten – De Meern, speciale uitgave van de
Historische Vereniging VDMH
- Het Romeinse leger, John Wilkes
- Herre Wynia, gemeentearcheoloog Utrecht
De plek bij de Hoge Woerd waar de resten van een castellum
gevonden zijn
Heee…kom van dat dak af…
Door: Hans Doornweerd
Venster 2: De Romeinse Limes (47 – ca. 400)
- Wat is een castellum ?
- Waar heeft in deze buurt een castellum gestaan?
- Wie woonden en werkten er in het castellum?
- Wat was er zoal te vinden in het castellum?
- Wat is een contubernium?
- moeilijke woordenblad: Castellum Hoge Woerd
- afbeeldingen Romeinse schilden (2 stuks)
- opdrachtblad: Romeins schild
- voorbeelden van schilden uit boeken of van internet
- karton van een kartonnen doos (of dun triplex hout)
- schaar en/of stanleymes of figuurzaag
- potlood
- verf: plakkaat of acryl
- kwasten en penselen, verschillende maten
- bakje water om kwasten te spoelen
- oude kranten om tafel of vloer mee af te dekken
- lange splitpennen
- prikpen
Deze opdracht kan het best in twee keer uitgevoerd worden.
1. 45 minuten schild kiezen, uit karton knippen of snijden en
ondergrond verven
2. 45 minuten, het schilderen van de versieringen op het
schild en de handgreep maken en bevestigen.
De leerlingen maken een Romeins schild.