Taalprobleem niet altijd een taalprobleem, taalstimulatie niet ... - Bosk

Taalprobleem niet altijd een taalprobleem,
taalstimulatie niet altijd de oplossing
Anne Keegstra
Bij jonge kinderen is er veel aandacht voor de taalontwikkeling; al snel wordt er gesproken
over een taalprobleem. Op de basisschool of de peuterspeelzaal wordt een
taalstimuleringsprogramma ingezet om dit probleem op te lossen.
Maar heeft een kind wel altijd echt een taalprobleem als dit vermoed wordt? En zo ja, is
taalstimulatie dan wel de oplossing?
Wanneer is er een taalachterstand?
Taalproblemen kunnen veroorzaakt worden door onvoldoende Nederlands taalaanbod vanuit
de omgeving (blootstellingsachterstand), maar ook door een stoornis bij het kind (specifieke
dan wel niet specifieke taalstoornissen).
Bij een blootstellingsachterstand kan het kind de Nederlandse taal niet ontwikkelen, omdat
het deze taal niet in zijn omgeving hoort. Een specifieke taalontwikkelingsstoornis wordt
meestal veroorzaakt door een aangeboren, soms erfelijk bepaald, zwak taalleervermogen
(Bishop, 1997; Goorhuis-Brouwer & Schaerlaekens, 2000). Deze problemen komen in alle
lagen van de bevolking voor (Keegstra, 2010).
Een niet specifieke taalontwikkelingsstoornis wordt meestal veroorzaakt door een verminderd
gehoor, een verminderd leervermogen, een niet goed verlopende sociaal emotionele
ontwikkeling of specifieke medische aspecten (bijvoorbeeld autisme, ADHD) (Bishop, 1997;
Goorhuis-Brouwer & Schaerlaekens, 2000; Knijff, 2003). De grenzen tussen de drie
onderscheiden taalstoornissen zijn, zonder multidisciplinaire diagnostiek (MDD), moeilijk te
trekken, zie figuur 1. Soms zijn er ook combinaties mogelijk, bijvoorbeeld een taalstoornis
door een blootstellingsachterstand en een minder goed gehoor.
Specifieke
taalontwikkelingsstoornis
Geen andere
ontwikkelingsproblemen
Figuur 1. Begripsindeling taalproblemen
Blootstellingsachterstand
Niet-specifieke
taalontwikkelingsstoornis
Comorbiditeit met gehoor probleem,
ontwikkelingsachterstand, sociaal-
emotionele problemen of medische
problemen
Moedertaalontwikkeling is
adequaat
In de eerste zes levensjaren heeft vroege taalverwerving zijn eigen dynamiek. Daarbij is de
variatie binnen taalverwerving erg groot, waardoor het gebruik van leeftijdsequivalenten (die
uitgaat van vaardigheden van 50% van alle kinderen) niet juist is om mogelijke taalproblemen
op te sporen. De variatie van de normale taalverwerving ligt tussen 10 en 90%. Luinge (2005)
1

onderzocht deze variaties op basis van 13 mijlpalen in taalontwikkeling, die werden
onderzocht bij 527 Nederlandssprekende kinderen, zie figuur 2.
Figuur 2. Leeftijden (age in months) waarop 10%, 50% en 90% van de kinderen een bepaalde mijlpaal
(milestones) in de taalontwikkeling heeft behaald. 1. begrijpt opdrachtjes met twee woorden; 2. kan één of meer
lichaamsdelen aanwijzen; 3. zegt ongeveer 10 woordjes; 4. begrijpt zinnetjes met drie woorden; 5. kan twee
woordjes combineren; 6. maakt zinnetjes met drie woorden; 7. maakt zinnetjes met drie tot vier woorden; 8.
ongeveer de helft verstaanbaar; 9. vertelt spontaan een verhaaltje; 10. kan een verhaaltje navertellen aan de hand
van plaatjes; 11. ongeveer drie kwart is verstaanbaar; 12. lange, ook samengestelde zinnen; 13. bijna alles is te
verstaan; 14. spreekt ongeveer als een volwassene.
Voor het opsporen van mogelijke taalproblemen kan uitgegaan worden van de Gereviseerde
Minimum Spreeknormen, zie Tabel 1. Wanneer een kind op een bepaalde leeftijd niet aan
deze normen voldoet, moet multidisciplinaire diagnostiek plaatsvinden om de aard en de ernst
van de eventuele taalstoornis vast te stellen (Goorhuis-Brouwer, 2007).
Tabel 1 Gereviseerde Minimum Spreeknormen
Leeftijd GMS
12 – 18 maanden Begrijpt opdrachtjes met twee woorden
Kan één of meer lichaamsdelen aanwijzen
Veel en gevarieerd brabbelen met af en toe een herkenbaar woord
18 – 24 maanden 5 – 10 woordjes
2;0 – 2;6 jaar Begrijpt zinnetjes met drie woorden
Tweewoorduitingen; woordopbouw nog onvolledig
2;6 – 3;0 jaar Driewoorduitingen; woordopbouw nog onvolledig
3;0 – 3;6 jaar Drie tot vijfwoorduitingen
Ongeveer de helft is verstaanbaar
3;6 – 4;0 jaar Vertelt spontaan wel eens een verhaaltje
2

50-75% verstaanbaar
4;0 – 5;6 jaar Kan een verhaaltje navertellen aan de hand van plaatjes
Enkelvoudige zinnen; problemen met meervoudsvormen en
vervoegingen
75-90% verstaanbaar
> 5;6 jaar Goed gevormde, ook samengestelde zinnen
Goed verstaanbaar
Concreet taalgebruik
Multidisciplinaire diagnostiek
Wanneer er een vermoeden is van een taalprobleem is het zinvol om dit te laten onderzoeken
binnen en Audiologisch Centrum. Hier wordt niet alleen een spraak- en taalonderzoek gedaan,
maar ook het gehoor wordt getest, een KNO-onderzoek wordt verricht en het kind wordt
gescreend op de algehele ontwikkeling. Als een kind bijvoorbeeld niet goed hoort door vocht
achter zijn trommelvliezen of niet fit is door ontstoken amandelen, wordt dit eerst opgelost
door het plaatsen van buisjes en het verwijderen van de amandelen. Op dat moment heeft het
ook geen zin om taaltherapie te geven.
Uit ons onderzoek naar het effect van verschillende behandelingen bij 123 kinderen met een
taalprobleem bleek dat op basis van multidisciplinaire diagnostiek 4 therapievormen mogelijk
zijn:
1. taalstimulatie
2. medische ingreep
3. taalstimulatie en medische ingreep
4. taalstimulatie, medische ingreep en ontwikkelingsstimulatie
Op alle 4 de therapievormen gingen de groepen kinderen vooruit. Wel is belangrijk op te
merken dat dit niet voor alle kinderen geldt. In elke groep werd voor een deel van de kinderen
(ongeveer 30%) het verschil gemaakt tussen inadequaat en adequaat taalfunctioneren
(Keegstra, 2010).
Effect taalstimuleringsprogramma’s in het basisonderwijs
Om het effect van deze taalstimuleringsprogramma’s te onderzoeken zijn er 136 kinderen van
4 verschillende basisscholen in Nederland aan de start van groep 1 en een jaar later, getest op
hun taalbegrip (Keegstra, 2010). Gedurende het jaar is er gewerkt met de
taalstimuleringsprogramma’s Schatkist en Startblokken. Na een jaar bleek dat bij 67% van de
kleuters het taalbegrip stabiel was gebleven. Bij 44% van de allochtone kinderen en bij 5%
van de autochtone kinderen was het taalbegrip bij de start van groep 1 onvoldoende. Na één
jaar hadden de meeste allochtone kinderen hun taalachterstand ingehaald. Slechts 5% van
deze kinderen had nog een taalprobleem. Bij de meeste autochtone kinderen, ook de 5%
kinderen met een onvoldoende taalbegrip, was de taalscore stabiel gebleven: 71% haalde
dezelfde score, 17% was vooruit gegaan en 12% was achteruit gegaan.
Het feit dat de allochtone kinderen wel vooruit gingen en de autochtone kinderen in
meerderheid niet, doet vermoeden dat het bij de allochtone kinderen voornamelijk om
blootstellingsachterstanden gaat. De 5% allochtone en autochtone kinderen die in groep 2 nog
een taalachterstand hadden, zoals ook de verwachting is gezien de normale spreiding in
ontwikkeling, hebben waarschijnlijk een specifieke taalstoornis, bepaald door een aangeboren
zwak taalleervermogen.
Voor de totale groep van autochtone kinderen is het effect van taalstimuleringsprogramma’s
teleurstellend te noemen. De kinderen blijven op hun eigen ontwikkelingslijn functioneren.
Deze bevindingen komen overeen met bevindingen uit eerder onderzoek (Zink, 1999): tussen
2½ en 6 jaar volgen kinderen hun eigen ontwikkelingslijn, gemiddeld, laag gemiddeld of
hooggemiddeld. Jonge kinderen zijn minder maakbaar dan algemeen wordt gedacht. Het
3

onderstreept de visie dat de vroegkinderlijke ontwikkeling een eigen dynamiek kent. Dit
wordt gekenmerkt door een continue transformatie, geleid door rijpingsprocessen waarbij
voor ieder kind een eigen tempo en stijl van groei geldt. De verschillen tussen kinderen
kunnen groot zijn, de rijpingsprocessen raken tussen vijf en zeven jaar voltooid (Goorhuis-
Brouwer, 2006). Peuters en kleuters mogen niet gezien worden als een miniatuur schoolkind.
Voor de kleuterperiode geldt nog steeds dat de sociaal emotionele ontwikkeling en stabiliteit
moet prevaleren boven de ontwikkeling van schoolse vaardigheden (Meijer, 2006). In groep 1
en 2 moeten kinderen zelfvertrouwen opbouwen en zich ontwikkelen tot schoolrijpe kinderen.
(Goedbedoelde) aandacht voor (schoolse) vaardigheden waar kinderen nog niet aan toe zijn
kan leiden tot onzekerheid, frustratie en faalangst (Goorhuis-Brouwer, 2007).
Conclusie
Bij het vermoeden van een taalprobleem is het zinvol om eerst multidisciplinair onderzoek te
verrichten. Als hieruit blijkt dat het daadwerkelijk gaat om een taalprobleem zonder
onderliggende oorzaak, kan ingezet worden op taalstimulatie, bijvoorbeeld met een
taalstimuleringsprogramma. Echter, op een vrije manier, goed kijkend en luisterend naar wat
het kind kan en aansluitend bij de interesses van het kind.
Peuters en kleuters mogen niet gezien worden als een miniatuur schoolkind. Voor de
kleuterperiode geldt dat de sociaal emotionele ontwikkeling en stabiliteit moet prevaleren
boven de ontwikkeling van schoolse vaardigheden. In groep 1 en 2 moeten kinderen
zelfvertrouwen opbouwen en zich ontwikkelen tot schoolrijpe kinderen. (Goedbedoelde)
aandacht voor (schoolse) vaardigheden waar kinderen nog niet aan toe zijn kan leiden tot
onzekerheid, frustratie en faalangst.
Literatuur
Bishop, D.V.M. (1997). Uncommon understanding. Development and disorders of language
comprehension in children. Psychology Press, Hove.
Goorhuis-Brouwer, S.M., Schaerlaekens, A.M.(2000). Handboek Taalontwikkeling,
Taalpathologie en Taaltherapie bij Nederlandssprekende kinderen, Utrecht, de Tijdstroom.
Keegstra, A.L. (2010). Language problems in young children. General assumptions
investigated. Proefschrift, Rijksuniversiteit Groningen.
Knijff, W.A., (2003). Diagnostics in children with language problems: Differences between a
multidisciplinary and monodisciplinary procedure. Proefschrift, Rijksuniversiteit Groningen.
Luinge, M.R. (2005). The language screening instrument SNEL. Universal Press, Veenendaal.
Goorhuis-Brouwer, S.M. (2007). Taalontwikkeling en taalstimulering van baby’s, peuters en
kleuters. Amsterdam: SWP.
Zink, I. (1999). De voorspelbaarheid van de relatieve taalvaardigheid bij jonge, normaal
ontwikkelende kinderen: een follow up onderzoek aan de hand van de RTOS. Proefschrift.
University Press, Leuven.
Goorhuis-brouwer, S.M. (2006). Schoolrijpheid opnieuw gedefinieerd. In: Goorhuis-Brouwer,
S.M., Levering, B. (red.) Dolgedraaid. Mogen peuters nog peuteren en kleuters nog
kleuteren. Amsterdam: SWP.
Meijer, W. (2006). De verschoolsing van het kinderleven. In: Goorhuis-Brouwer, S.M.,
Levering, B. (red.) Dolgedraaid. Mogen peuters nog peuteren en kleuters nog kleuteren.
Amsterdam: SWP.
4