Politie en bezettingstijd - Nederlands Politie Museum

De boodschap was duidelijk: de weigering om een dienstbevel uit te voeren werd voortaan beschouwd
als sabotage of desertie en leidde tot arrestatie, concentratiekamp en mogelijk de doodstraf.
In juli 1943 schreef Rauter aan Himmler dat politiemensen het niet meer waagden om te protesteren
en te weigeren, maar er gewoonweg van door gingen en onderdoken.
De deelname van de politie aan de deportatie van de joden
De bezetter beperkte de bewegingsvrijheid van de joden, beroofde hen van hun kostwinning en bezit en
stootte hen uit het openbare leven. Het Nederlandse bestuur werd belast met de uitvoering van de
meeste anti-joodse maatregelen. De politie diende de naleving te controleren. Ondanks een zekere
tegenzin werden de orders van de bezetter uitgevoerd.
Tijdens razzia´s werden joden van de straat geplukt als represaille voor sabotagedaden. Dit gebeurde
allereerst in Amsterdam in februari 1941, met de Februaristaking als gevolg, en juni.
Bij de razzia in juni werden ongeveer 250 Amsterdamse politiemensen van de politieke
opsporingsdienst, de recherche en de straatdienst ingezet om ruim 200 Duitse en Nederlandse joden
aan te houden “voor verhoor door de SD”. Toen kort daarna bleek dat de arrestanten naar Mauthausen
gedeporteerd waren, voelden de politiemensen zich bedrogen en deden hun beklag bij korpschef Tulp.
Deze verzekerde hen dat zij niet meer zo behandeld zouden worden.
In september 1941volgde een razzia in Twente en in oktober vonden razzia´s plaats in de Achterhoek,
Arnhem, Apeldoorn en Zwolle. De gemeentepolitiekorpsen moesten daarbij ondersteuning bieden en de
Marechaussee voertuigen leveren.
Croiset van Uchelen, de inspecteur-generaal van de Nederlandse politie, protesteerde bij secretarisgeneraal
Schrieke van Justitie tegen het oppakken van joodse mensen die niets misdaan hadden als
gijzelaars. De Nederlandse politie moest voortaan van dergelijke opdrachten verschoond worden, vond
hij. Schrieke antwoordde dat de Nederlandse politie, waaronder de Marechaussee, te doen had wat van
haar werd verlangd, en beriep zich daarbij op Rauter.
H. Kaasjager, een divisiecommandant van de Marechaussee, maakte bekend dat hij niet wenste mee te
werken aan de arrestatie van joden en gijzelaars en kreeg prompt ontslag op last van Rauter.
Het verwachte succes van de Duitse legers aan het Oostfront bleef uit. De bezetter begon met harde
hand de Nederlandse samenleving aan te zetten tot steun aan de Duitse oorlogsvoering, onder meer
door het oproepen van mannen voor de arbeidsinzet in Duitsland. De bezetter trad met steeds grotere
verbetenheid op tegen de joden.
In Berlijn had de nazitop inmiddels besloten tot de massamoord op de joden als rassenpolitische
Hauptfeinde van het Derde Rijk. De leiding over de vernietiging van de Europese joden had het
Reichssicherheitshauptamt (RSHA) onder leiding van Heydrich in Berlijn. In de afdeling voor joodse
aangelegenheden (Referat IV B 4) van het RSHA bepaalde Eichmann hoeveel joden per maand uit de
bezette landen naar de vernietigingskampen gevoerd zouden worden.
In het voorjaar van 1942 bezochten zowel SS-chef Himmler als diens ondergeschikten Heydrich en
Eichmann Nederland voor overleg met het rijkscommissariaat en de Duitse politieleiding.
De uitvoering van de Jodenvervolging in Nederland viel onder de gedeelde verantwoordelijkheid van het
rijkscommissariaat en de Sicherheitspolizei en SD. Bij de staf van Rauters ondergeschikte Harster, de
bevelhebber van de Sipo en SD te Den Haag, werd een afdeling voor joodse aangelegenheden (ook
Referat IV B 4 genoemd) ingesteld met de functionaris Fischer als de Haagse Eichmann. Fischer op zijn
beurt gaf aanwijzingen door aan de Aussenstelle van de Sipo en SD in Amsterdam onder leiding van Willi
Lages. Bij de Sipo en SD in Amsterdam werd een onderafdeling ingesteld, de Zentralstelle für jüdische
Auswanderung, onder leiding van Ferdinand aus der Fünten. Buiten dit netwerk van de Sipo en SD om
had het rijkscommissariaat een directe vertegenwoordiger, Beauftragter Hans Böhmcker, bij
burgemeester Voûte van Amsterdam.
19