Politie en bezettingstijd - Nederlands Politie Museum

POLITIE EN BEZETTINGSTIJD
Bezet!
Op 10 mei 1940 vielen Duitse troepen Nederland binnen. Na vijf dagen strijd capituleerden de
Nederlandse strijdkrachten onder het bevel van generaal Winkelman. Door het vertrek van de leden
van het Koninklijk huis en de regering naar Engeland werden de secretarissen-generaal van de
Haagse departementen op slag de in rang hoogste Nederlandse bestuurders.
In 1937 had de regering een richtlijn opgesteld voor het handelen van ambtenaren in geval van een
vijandelijke invasie: in functie blijven zolang het belang van het volk daarmee gediend kon worden en
de bezetter het Volkenrecht respecteerde.
Nederland kwam onder een civiel Duits bezettingsbestuur dat de opdracht had de exploitatie van
Nederland voor de Duitse oorlogvoering te realiseren en de omschakeling van het land in
nationaal-socialistische richting vorm te geven. Hitler en de Nazi-top in Berlijn koesterden de hoop
het Nederlandse volk, als stamverwant Germaans volk, te winnen voor de “Nieuwe Orde” in Europa.
In het civiele bezettingsbestuur vervulden Oostenrijkers belangrijke functies. Zij hadden allen een
bijdrage geleverd aan de Anschluss van Oostenrijk bij Duitsland in 1938 en zouden vast ook kunnen
zorgen voor een goede coöperatie met de Nederlandse bestuursorganen en hun topambtenaren.
Voor de bezetter waren rust en orde in Nederland belangrijk. De oorlog op meerdere fronten om de
volledige heerschappij in Europa te verwerven vereiste producten, middelen en mensen in
overvloed.
Ook de Nederlandse topambtenaren achtten rust en orde in het land van groot belang om harde
Duitse tegenmaatregelen te vermijden en te voorkomen dat hun eigen bestuursposten door
stromannen van de bezetter zouden worden ingenomen. Op de departementen overheerste de
mening dat, door samenwerking met de bezetter en door op ondergeschikte punten toe te geven,
grotere Nederlandse belangen gered konden worden.
Het Duitse bestuur
Bij decreet van 18 mei 1940 werd Nederland onder het bestuur van een Rijkscommissaris gesteld.
Reichskommissar Arthur Seyss-Inquart was bevoegd verordeningen uit te vaardigen, die kracht van
wet hadden.
Het hoofd van het Duitse bezettingsbestuur werd bijgestaan door vier Generalkommissare:
Generalkommissar für Finanz und Wirtschaft Hans Fischböck;
Generalkommissar zur besonderen Verwendung Fritz Schmidt, politiek adviseur van Seyss-Inquart en
belast met het voeren van propaganda en nazi-partijpolitiek. Schmidt kwam uit Westfalen en was de
enige niet-Oostenrijker im Donauklub, zoals de groep commissarissen stiekem werd genoemd.
Schmidt viel of sprong in juni 1943 tijdens een uitstapje in Frankrijk uit een rijdende trein. De
omstandigheden van zijn dood zijn nooit opgehelderd. Hij werd opgevolgd door Generalkommissar
Wilhelm Ritterbusch;
Generalkommissar für Verwaltung und Justiz Friedrich Wimmer. Het taakveld bestuur en justitie van
Wimmer had een wezenlijke beperking: alle politieaangelegenheden lagen buiten zijn competentie.
Generalkommissar für das Sicherheitswesen Hanns Albin Rauter. Naamwoordelijk was Rauter als
commissaris-generaal voor de openbare veiligheid ondergeschikt aan de rijkscommissaris, maar als
Höherer SS- und Polizeiführer was hij rechtstreeks ondergeschikt aan Heinrich Himmler, Reichsführer-
SS und Chef der Deutschen Polizei, in Berlijn.
Reichskommissar Arthur Seyss-Inquart maakte meteen duidelijk dat de handhaving van de openbare
rust, orde en veiligheid, voor zover niet van Duitse SS en politietroepen werd gebruik gemaakt, werd
opgedragen aan de Nederlandse politie. Die werd echter onder toezicht gesteld van de Duitse politie
en was aan haar aanwijzingen gebonden. Het opsporen en bestrijden van alle handelingen die Rijks-
en Duits-vijandig waren, behoorde tot de taak van de Duitse politie.
2