Politie en bezettingstijd - Nederlands Politie Museum

De uit NSB’ers bestaande hulppolitie en Landwacht, spottend “Jan Hagel” genoemd, omdat zij
aanvankelijk met jachtgeweren waren bewapend, waren zeer gehaat bij de bevolking vanwege hun
jacht op onderduikers, controleacties bij voedseltochten en inzet als hulptroepen voor de
Ordnungspolizei en SD in het algemeen.
De uitbreiding van de Nederlandse politie
In de eerste weken van de bezetting leek het erop dat het leven zijn gewone gang hervond. Twee
weken na de Nederlandse capitulatie werd de voetbalcompetitie weer hervat.
De Nederlandse politie werkte gewoon door, net als de rest van de bevolking.
Het handhaven van de openbare orde vergde van de politie een toenemende inspanning. De NSB, die
niet de verwachte rol in het landsbestuur had gekregen, veroorzaakte met haar Weerafdeling (WA)
relletjes op straat.
Nauwgezette handhaving van de rust en orde in het land was de eerste prioriteit van het Duitse
bezettingsbestuur en de Nederlandse bestuursorganen.
Voor de Duitsers was het voortbestaan van de Nederlandse krijgsmacht een onaanvaardbaar risico op
het gebied van rust en orde. De krijgsmacht, die bij de inval verbeten weerstand had geboden, was in
Duitse ogen niet betrouwbaar en werd gedemobiliseerd. De circa 20.000 Nederlandse militairen die als
krijgsgevangenen naar Duitsland waren gevoerd, werden in juni 1940 vrijgelaten nadat zij een
verklaring op erewoord hadden afgelegd dat zij geen anti-Duitse acties zouden ondernemen. Het
Korps Politietroepen (een onderdeel van het leger) werd opgeheven.
Met de opheffing van de krijgsmacht raakte de Koninklijke Marechaussee haar militaire politietaak
kwijt.
Met deze laatste maatregel greep het Duitse bestuur in de persoon van politiechef Rauter voor het
eerst in op het gebied van het al decennia lang bestaande Nederlandse politiebestel, waarbij de
rijkspolitiezorg werd vervuld door de Koninklijke Marechaussee en de Rijksveldwacht en de
gemeentepolitiezorg door de gemeentepolitie en gemeenteveldwacht. Het Korps Politietroepen
(1660 beroepsmilitairen) stond in dit bestel op de achtergrond als militair bijstandskorps om
woelingen te beteugelen.
Voor de Marechaussee bleef de uitoefening van de rijkspolitiezorg als taak behouden. De
Marechaussee kwam in zijn geheel onder het gezag en beheer van het departement van Justitie en
werd daarmee een burgerlijk rijkspolitiekorps. Ook het predicaat “Koninklijke” werd het
traditiegevoelige gendarmeriekorps ontnomen.
Tegenover het wegvallen van het Korps Politietroepen stond als maatregel de forse getalsmatige
uitbreiding van de politie in zijn geheel. Een grote wervingsactie in de zomer van 1940 moest de
ontslagen militairen aanzetten om te kiezen voor het werken bij de politie, de douane of de
opbouwdienst (de latere arbeidsdienst). De voormalige beroepsmilitairen van de Politietroepen kregen
via het capitulantenstelsel de gelegenheid over te gaan naar de burgerpolitie.
De sterkte van de gezamenlijke Nederlandse politie steeg met bijna een derde door de instroom van
5660 ex-militairen. De Marechaussee kwam op een sterkte van ongeveer 2500 man, een verdubbeling
van de korpsgrootte. De Rijksveldwacht kreeg er 766 mannen bij en 1270 militairen traden in dienst bij
gemeentepolitiekorpsen.
De vooroorlogse opleidingscapaciteit van de politiekorpsen was niet berekend op een grote instroom
van nieuwelingen.
Rauter kondigde aan dat er een nieuwe en landelijke “soldatische” politieopleiding moest komen en de
stedelijke politiekorpsen omgevormd dienden te worden naar Duits model met een opsplitsing in de
uniformdienst (ook aangeduid met het germanisme ordepolitie), de recherche en de bestuursdienst of
administratieve politie.
5