Lessuggesties - Zinmaken

Lessuggesties
2009
Poëzieproject rond de posterserie B
Tot stand gekomen met een bijdrage van

poëzie
&
beeldende
kunst
30 jaar
Dit is de 30 e posterserie van Stichting Plint. Hij is gemaakt
in samenwerking met SNS REAAL Fonds dat o.a. de
NOG kunstcollectie beheert. 15 jaar geleden maakte
NOG verzekeringen de start van DADA mogelijk, het
kunsttijdschrift voor kinderen dat door nog altijd Plint wordt
uitgegeven. De NOG kunstcollectie heeft hetzelfde doel
als Plint : zoveel mogelijk mensen laten kennismaken met
beeldende kunst. Voor Plint komen daar natuurlijk de dichters
bij. Vanwege die gemeenschappelijke doelstelling zijn voor
deze jubileumserie de beelden voor de posters gekozen uit
de kunstwerken van de NOG collectie.

4
8
12
16
21
25
De lesbrieven
inhoud lesbrief
poëzieposter bestelcode
LOS 09B1
Wat ik wil 09B2
Eden 09B3
Poëzie is een daad 09B4
Kwijt 09B5
Slaap maar 09B6
De zes lesbrieven zijn verdeeld in 3 x 2 posters, waarbij er twee zijn voor
de onderbouw, klas 1 en 2, twee voor de middenbouw klas 3 en 4 en twee
voor de bovenbouw klas 4, 5, 6. Zo heel precies hoeven die grenzen niet
te worden getrokken, er mag gerust mee geschoven worden, als u dat
leuker of geschikter lijkt. Bij deze zes lessen worden ook eerder verschenen
posters genoemd en afgebeeld. Wie al langer een abonnement op de
posters heeft, zal ze nog wel in school hebben. Wie ze nog niet heeft, maar
net een abonnement heeft, kan deze posters tegen het abonneetarief
nabestellen. De normale prijs van losse posters is € 7,95 per stuk. Abonnees
betalen voor zes posters naar keuze slechts € 25. De bestelcodes staan
bij alle in de lessen genoemde posters. Ga naar www.plint.nl en bestel de
posters tegen het normale tarief. Vermeld in het vakje 'opmerkingen' dat u
abonnee bent. De korting wordt verrekend op de factuur.
3

Over de dichter
Ingmar Heytze (1970) publiceerde sinds 1997 acht
dichtbundels die bijna allemaal herdrukt moesten
worden, drie dagboeken en een bundel miniaturen.
Hij stelde samen met Vrouwkje Tuinman drie
themabloemlezingen samen over Seks, Drugs en
Rock ‘n’ roll. Naast autonoom werk schrijft Ingmar
Heytze elke week een gedicht voor het AD Utrechts
Nieuwsblad (Heytze op Vrijdag), gedichten in
opdracht en iedere week een sportcolumn voor De
Volkskrant. In 2008 ontving hij de C.C.S. Croneprijs
voor zijn gehele oeuvre. Voor de periode 2009-2011
is hij de eerste Stadsdichter van Utrecht. Kijk ook op :
www.ingmarheytze.nl
iemand leest het gedicht hardop voor.
Voor wie zou je dit gedicht voorlezen, of aan wie zou
je dit gedicht geven?
In wat voor stemming is de figuur tot wie dit gedicht
gericht is?
Uit welke regels, uit welke woorden blijkt dat vooral?
Het gedicht bestaat uit drie kwatrijnen die drie
verschillende rijmschema’s hebben. Welke?
De rijmschema’s zouden bijvoorbeeld ook allemaal
gekruist rijm kunnen zijn.
Verwissel de regels eens van plaats tot dat zo is.
Hoe anders wordt het gedicht ervan? Hoe is het
gedicht als je alles wisselt in gepaard rijm?
De constante herhaling van het woord ‘’dans“ aan het
begin van elke regel heeft behalve een sterk ritmisch
effect ook een groot dwingend effect. Dans, dans,
dans: je moet wel dansen.
1
LOS
5
nr 0 09B1
AAN de SLAG
Schrijf zelf een gedicht van twee of drie kwatrijnen
waarvan elke regel begint met Zoek of met Haal
of met Gooi of met Pak of met Help.
Het mag ook een ander werkwoord zijn dat je liever
gebruikt.
Je kunt ook voor een thema kiezen: over eten
bijvoorbeeld of anti-geweld of anti honger in de
wereld.
Laat de regels rijmen: bijvoorbeeld gepaard rijm of
gekruist rijm
Geef in de laatste regel van het gedicht, net zoals
Ingmar Heytze dat doet, een soort antwoord of een
oplossing.
2
3
Voortgezet
onderwijs
klas 1, 2
Zo’n gedicht is ook met de klas te maken.
Ieder schrijft twee rijmende regels die steeds
beginnen met bijvoorbeeld Zoek, of met Help
De regels worden telkens door alle makers als een rap
achterelkaar voorgelezen. Ga erbij staan.
Let wel heel goed op de lengte van de regel, dus op
het aantal lettergrepen om het ritme vast te kunnen
houden bij het rappen.

Aan de slag met het beeld
Over de KUNSteNAAr
Tom Rosenboom (1957) studeerde van 1996 tot 2001
aan de AKI, de Academie voor Beeldende Kunst in
Enschede. Hij maakt beelden van materialen die niet
voor de hand liggen, zoals schuimrubber. Samen
met hout, geeft dat schuimrubber een gek resultaat.
Soms ogen zijn beelden heel licht, en lijken ze door de
ruimte te zweven. Andere keren zien de beelden er uit
alsof ze loodzwaar zijn.
De titel van het beeld dat je op de poster ziet is
'Redmond Barry & Lady Lyndon. Dat zijn twee
hoofdpersonen uit het boek 'The Luck of Barry
Lyndon' (Het geluk van Barry Lyndon) dat de Engelse
schrijver William Makepeace Thackeray schreef in
1844. Het boek gaat over Redmond Barry die in
het midden van de 18e eeuw in een arm Iers gezin
opgroeit. Redmond heeft grote plannen voor zichzelf
en besluit zich voor te doen als edelman. Hij verandert
zijn naam in Sir Redmond Hillary of Barryton en weet
met zijn valse naam, bluf, vlotte babbel en leugens tot
de hoogste kringen van de adel door te dringen. Hij
trouwt met Lady Lyndon nadat haar rijke echtgenoot
is overleden. Het loopt natuurlijk niet goed af met
onze Redmond Barry. Hij sterft arm en invalide, met
het gevoel nooit echt gelukkig te zijn geweest.
1
eN NU JiJ!
Wat we kunnen leren van Redmond Barry? Doe je
niet anders voor dan je bent. Daar kun je maar beter
zo snel mogelijk mee beginnen. Maar dan moet je
natuurlijk wel weten wie je bent. Iedereen heeft een
beeld van zichzelf dat niet altijd helemaal klopt met
de werkelijkheid. Je ogen kunnen je bedriegen. De
oplossing? Doe ze dicht! Maak een zelfportret met je
ogen dicht. Ja, je leest het goed: met je ogen dicht.
Want gek genoeg wordt het daar makkelijker van.
Als je je ogen dichthoudt, ben je aangewezen op je
gevoel. En je ogen zetten je soms op het verkeerde
been maar je gevoel bedriegt je nooit! Blinde mensen
krijgen een idee hoe iemand er uit ziet door met hun
vingers hun gezicht af te tasten. Ze 'zien' als het ware
door te voelen. Dat gaan wij ook doen. Een zelfportret
dat gemaakt is met je ogen dicht maar met al je
6

7
gevoel. Ik ben benieuwd hoe je wordt...
2
Het is heel makkelijk. Neem een grote bonk klei om
voor een eerste keer te boetseren. Doe je ogen dicht
en boetseer eerst de klei in de vorm van je gezicht.
Zodra de klei een beetje vorm heeft gekregen, ga
je verfijnen: eerst het voorhoofd, dan de wangen,
neus, mond en kin en als laatste de oren. Het is het
makkelijkste om te beginnen met het grove werk en
te eindigen met de details. Waarschijnlijk moet je een
paar keer oefenen voordat het ergens op lijkt. Geeft
niks, je kunt altijd weer opnieuw beginnen. Geef niet
te snel op - het duurt soms eventjes voor je weet
wat je voelt. Blijf proberen en begin gewoon steeds
opnieuw tot je kunt zien wie je bent! Veel plezier!
wat heb je nodig?
* klei............
* eerlijkheid......
* gevoelige vingers.........
Resultaat
een goed beeld van jezelf!

Over de dichter
Toon Tellegen (1941) schreef toen hij vijftien
was zijn eerste gedicht. Hij is huisarts, dichter en
kinderboekschrijver. In 1980 verscheen zijn eerste
dichtbundel voor volwassenen. Hij vertelde elke
avond, voor het slapen gaan verhaaltjes aan zijn
kinderen. Die verhalen werden later kinderboeken.
Zijn kinder- en jeugdboeken zijn ook populair bij
volwassenen. Meerdere boeken van Tellegen wonnen
een Zilveren of Gouden Griffel. In 2007 kreeg hij de
Constantijn Huygensprijs voor zijn hele oeuvre.
iemand leest het gedicht hardop voor
Is de ik figuur verlegen of juist niet?
Kan dat: een tikkeltje, een beetje onvindbaar?
Is dit een liefdesgedicht?
Waarom staat de laatste regel tussen haakjes?
1
2
AAN de SLAG
Schrijf een gedicht met de titel
Wat ik wil
Schrijf in een vorm zoals Toon Tellegen maar dan met
wat je wél wil.
Tellegen schrijft vaak in een vorm van hardop
denken. Ook vaak in een vraagvorm.
Voorbeelden daarvan vind je in het mapje 10 mooiste
van Toon Tellegen
Wat ik wilnr0
09B2
9
Of het gedicht
Twee zielen
Zijn twee zielen genoeg?
Twee zielen zijn genoeg
En hoeveel gedachten?
Eén gedachte,
eén kleine opvallende gedachte,
zo’n gedachte die niemand kan raden,
zo’n gedachte die beeft
maar die niet aarzelt
en die zich door geen andere gedachte laat
verjagen,
één gedachte,
één gedachte is genoeg.
Dit gedicht is geschreven rond de uitdrukking
twee zielen één gedachte
Kies zelf een uitdrukking, zoals:
Beter laat dan nooit
of
geld stinkt niet
of
geld maakt niet gelukkig enz
Kijk eventueel bij spreekwoorden en zegswijzen om
op een idee te komen.
3
Schrijf uitgaande van je gekozen uitdrukking een
gedicht. Gebruik eventueel de vraagvorm om
te voorkomen dat het gedicht alleen maar een
levenswijsheid wordt.
Maakt geld gelukkig? is bijvoorbeeld meteen al een
heel ander begin.
titel: 10 mooiste van, Toon Tellegen
beeld: Terry Thompson | nr 0 06K5
Voortgezet
onderwijs
klas 1, 2

Aan de slag met het beeld
Over de KUNSteNAreS
Lilian Krikhaar (1962) studeerde aan de Academie voor
Beeldende Kunsten Minerva in Groningen. Ze woont
en werkt in Amsterdam.
Haar werk bestaat uit komposities van abstracte en
organische vormen in groepjes bij elkaar.
Elk beeld onderzoekt de grens tussen het bekende
en de verandering. Regelmatig wordt die grens
overschreden. Het werk leidt ook een eigen leven. Het
belichaamt het verlangen naar een andere wereld.
De uitkomst mag je verrassen. Tijdens het schilderen
probeert Krikhaar altijd niet teveel na te denken en
zoveel mogelijk beelden en gedachten uit haar hoofd
op het doek of papier vorm te geven. Elk beeld vertelt
zo zijn eigen verhaal en wordt wat de kunstenaar zelf
noemt 'een denkbeeldige plaats van verlangen'.
eN NU JiJ!
Iedereen kent het gevoel dat Toon Tellegen in zijn
gedicht beschrijft. Dat je niks, maar dan ook niks wil.
Je moet soms al genoeg. Er zijn meer dichters die
over dat gevoel schrijven. Bas Rompa bijvoorbeeld
schreef het gedicht dat eerder op een Plintposter is
verschenen:
1
10
titel: Betere raad, Bas Rompa
beeld: Kimmo de Reuver | nr 0 05A2

En Annie M.G. Schmidt schreef:
Ik wil niet meer, ik wil niet meer!
Ik wil geen handjes geven!
Ik wil niet zeggen elke keer:
jawel mevrouw, jawel meneer...
nee, nooit meer in m’n leven!
Ik hou m’n handen op m’n rug
en ik zeg lekker niks terug!
Ik wil geen vieze havermout,
ik wil geen tandjes poetsen!
‘k Wil lekker knoeien met het zout,
ik wil niet aardig zijn, maar stout
en van de leuning roetsen
en schipbreuk spelen in de teil
en ik wil spugen op het zeil!
En heel hard stampen in een plas
en dan m’n tong uitsteken
en morsen op m’n nieuwe jas
en ik wil OVERMORGEN pas
weer met twee woorden spreken!
En ik wil alles wat niet mag,
de hele dag, de hele dag!
En ik wil op de kanapee
met hele vuile schoenen
en ik wil aldoor gillen: NEE!
En ik wil met de melkboer mee
en dan het paardje zoenen.
En dat is alles wat ik wil
en als ze kwaad zijn, zeg ik: BIL
Annie M.G. Schmidt
11
2
Bil roepen, een doos verscheuren. Het kan allemaal
maar of je er echt iets mee bereikt... Onvindbaar
worden is misschien nog wel de beste oplossing maar
niet altijd even makkelijk. Daarom helpen we je een
eindje op weg. Doe mee en maak je zelf onvindbaar!
3
Maak een lijstje van de aller-, aller-, allerstomste
dingen die je moet maar niet wil.
Pak hout en een figuurzaag en zaag je zelf uit hout of
knip jezelf uit dik karton. Laat het echt lijken anders
werkt het niet. Dus een lang poppetje als je lang bent,
een ronder poppetje als je mollig bent enzovoorts en
zo verder.
Beschilder het poppetje.
Schrijf met een dikke zwarte stift de top 5 van de
aller-, aller-, allerstomste dingen die je moet maar niet
wil op het poppetje.
En nu: Onvindbaar worden.
Verstop jezelf op een plek waar je nooit gevonden
kunt worden. Op de maan, op de bodem van
een oceaan, op een onbewoond eiland, aan een
touwtje van een luchtballon, in de grond onder een
Egyptische piramide... sommige plekken zijn wel
goed maar een beetje te moeilijk om uit te voeren.
Andere plekken, zoals tussen de kussens van de bank,
boven een deurpost of achter een kast liggen teveel
voor de hand. In een pak Cornflakes ben je al beter
onvindbaar. Of het vriesvakje van de koelkast, de
hardloopschoenen van je vader (werkt alleen als hij
maar 2 x per jaar sportief is), onder een houten plank
op zolder, in de stam van een boom in het bos of in
het riool (kan voor problemen zorgen). Beloof jezelf
dat je niks moet, tot je gevonden bent!
wat heb je nodig?
* hout / karton .........
* figuurzaag / schaar....
* verf.........
* kwast........
* dikke zwarte stift.....
* alle ruimte...
Resultaat
Onvindbaar zijn!

Over de dichter
J.A. Deelder (1944) is een Rotterdamse dichter,
jazzdrummer en performer en noemt zichzelf een
áucteur’: een dichter die gezien en gehoord moet
worden. Hij schrijft al vanaf zijn elfde jaar poëzie.
Een selectie verscheen in 2004 bij De Bezige Bij in
de bundel ‘Vrijwel alle gedichten’. Hij stond in het
theater met Chabot en Kamagurka en toerde met
het poëzieprogramma ‘Behoudt de Begeerte’ door
Nederland en België. De laatste jaren is Deelder
erg populair als DJ met jazz-sets uit zijn eigen
jazzcollectie. Kijk ook op : www.deelder.com
Iemand leest het gedicht hardop voor
Deelder schrijft bewust heel eenvoudige taal.
Hij was misschien wel de eerste Nederlandstalige
rapper. Eind jaren zestig van de vorige eeuw waren
zijn podiumoptredens als zeer opvallend en komisch
ook. Humor speelt bij Deelder dan ook een grote rol.
Zijn toon is vaak ironisch en in de goede betekenis van
het woord dubbelzinnig.
Dat blijkt bijvoorbeeld uit de eerste twee regels van
dit gedicht. Kun je die dubbele betekenis toelichten?
De tijd was nog niet uitgevonden
Hoezo niet?
Ze kenden oorzaak noch gevolg
Er was toekomst noch verleden
Hoe kan dat?
Wat bedoelt Deelder met
Te zijn zonder het te weten
Dat mededelen van levenswijsheden vinden we vaker
bij Deelder
Zo ook bijvoorbeeld in deze poster:
1
2
Eden
13
nr 0 09B3
titel: De omgeving, J.A. Deelder
beeld: Donnie Gerhardus | nr 0 08A5
Voortgezet
onderwijs
klas 3, 4

De omgeving
van de mens is
de medemens
In hoeverre is dit gedicht een soort antwoord op de
poster Eden
Andere korte gedichten van Deelder vind je in het
mapje poëziekaarten: Ben je gelukkig 03K5
Een opvallend gedicht is:
HAPPY END
Ben je gelukkig?
‘Gelukkig niet’
Ook dit gedicht verwijst naar het gedicht EDEN.
Kun je dat toelichten?
Een andere tegenstelling vind je in
Binnen de perken zijn
de mogelijkheden even onbeperkt
als daarbuiten
Zoals ook in het gedicht Kwijt van Bart Moeyert zie
poster 09B5 is hier sprake van een paradox.
Deelder combineert die in een uitdrukking. Zie
daarvoor ook de opdracht bij de poster van Toon
Tellegen.
AAN de SLAG
Probeer met een uitdrukking( misschien heb je nog
een rijtje van de opdracht bij Tellegen) een paradox uit
te werken tot een kort gedicht.
Bijvoorbeeld
Geld stinkt niet
maar het ruikt ook
niet lekker.
Kijk in ook ter inspiratie in Verzamelde Gedichten van
Deelder waar je veel van dit soort korte gedichten
kunt vinden.
4
14
Een andere mogelijkheid is zoals bij het gedicht EDEN
Het schrijven van een typisch Deelder gedicht met
tweeregelige strofen waarin gepaard rijm voorkomt.
AA, BB, CC. DD etc
Zulke gedichten kun je met de hele klas maken en ze
dan als een rap voordragen, alleen of met z’n allen,
waarbij ieder zijn eigen regels leest.
titel Happy end, J.A. Deelder
beeld: Klaas Gubbels
mapje 03K5

Aan de slag met het beeld
Over de KUNSteNAreS
Margreet Bouman (1953) volgde van 1971 tot 1976
de Lerarenopleiding Tekenen in Amsterdam. In haar
kunst staat haar eigen hoofd centraal. Kijk maar eens
op haar website www.margreetbouman.nl Daar kun
je goed zien dat ze al sinds 1982 haar eigen gezicht
tekent, schildert of in filmpjes gebruikt. Het klinkt
een beetje saai, altijd hetzelfde onderwerp, maar dat
is het helemaal niet. Het is juist heel spannend. Het
geeft een beetje het gevoel dat je iemands dagboek
hebt gevonden en het van voor naar achter uit mag
lezen. Je ziet dat Bouman probeert haar kracht en
kwetsbaarheid te laten zien. Ze stelt zichzelf allerlei
vragen over haar leven en hoe en wat ze daar allemaal
over denkt.
1
eN NU JiJ!
Bij de tekening op de poster ziet het er nog steeds
erg overzichtelijk uit. Er loopt een duidelijke lijn door
haar hoofd - niet eentje die je van A naar B brengt,
maar wel van N naar 8. In mijn hoofd is het toch
vaak meer een rommeltje met gedachten die allerlei
kanten uitgaan. De ene minuut denk ik aan dit, twee
minuten later hoor ik een muziekje dat al langer in
mijn hoofd zit en er maar niet uit wil. Hoe laat je zoiets
zien? Een hele beroemde kunstenaar die daar wel raad
mee wist, was de Amerikaanse kunstenaar Jackson
Pollock. Hij bedacht een nieuwe manier van schilderen
die 'dripping' genoemd wordt. Die techniek is heel
geschikt om de binnenkant van je hoofd in beeld te
brengen.
Hier zie je een mooi voorbeeld van een dripping van
Pollock. Het is te zien in het Metropolitan Museum in
New York. Hij maakte dit portret in 1952.
15
Jackson Pollock, Numero 7, 1952.
Olieverf (aluminiumverf en lak) op doek, 134,9 x
101,6 cm. Metropolitan Museum of Art, New York.

1
2
16
en nu: AAN de SLAG
De techniek van het drippen gaat zo:
1. Prik een gaatje in het deksel van een blik verf en
slinger dat aan een touwtje boven een stapel papier
heen en weer.
of
2
2. Kies voor 'pouring': doop een stok diep in de verf en
hou die boven het papier. Laat de verf eraf druipen op
het papier.
wat heb je nodig?
* dik papier....
* oude kranten..
* stok (een tak van een boom b.v.)...
* restjes verf in blik.............
Resultaat
DRIPPING / POURING

Voortgezet
onderwijs
klas 3, 4
Poëzie is een daad
Over de dichter
Remco Campert (1929) debuteerde in 1951 en schreef
sindsdien zo’n 75 verhalenbundels en romans en meer
dan 30 gedichtenbundels. Zijn dichtwerk is vaak in
spreektaal geschreven en heeft zoals Wolkers ooit
mooi omschreef, de oerkracht van de eenvoudige
waarneming. Een veelvoorkomend thema in zijn werk
is de confrontatie tussen droom en werkelijkheid.
Zijn werk is vaak autobiografisch. Remco Campert
ontving meerdere literaire prijzen waaronder de Jan
Campertprijs en de P.C. Hooftprijs. Ter gelegenheid
van zijn 80e verjaardag verscheen bij de Bezige Bij
de verzamelbundel ‘Remco Campert’- De Dichter’.
Hij woont en werkt in Amsterdam. Bij Rainbow
Pocketboeken verscheen in 2000 Kus zoekt mond, een
keuze uit de gedichten.
iemand leest het gedicht hardop voor
De poster omvat het eerste gedeelte van het gedicht
dat in totaal uit 7 strofen bestaat.
De resterende vier strofen luiden als volgt:
Voltaire had pokken, maar
genas zichzelf door o.a. te drinken
120 liter limonade: dat is poezie.
Of neem de branding. Stukgeslagen
op de rotsen is zij niet werkelijk verslagen,
maar herneemt zich en is daarin poezie.
Elk woord dat wordt geschreven
is een aanslag op de ouderdom.
Ten slotte wint de dood, jazeker,
Maar de dood is slechts de stilte in de zaal
nadat het laatste woord geklonken heeft.
De dood is een ontroering.
1
Campert houdt van de omkering, zoals ook de de titel
van zijn verzamelbundel luidt: Kus zoekt mond. Ook
in het gedicht poëzie is een daad zegt hij in de vijfde
18
strofe over de branding
Stukgeslagen op de rotsen is zij niet werkelijk
verslagen.
Het is dat thema dat we in het werk van Campert vaak
tegenkomen. De andere kant van de ogenschijnlijke
waarheid.
Zoals zijn gedicht CREDO
ik geloof in een rivier
die stroomt van zee naar de bergen
ik vraag van poezie niet meer
dan die rivier in kaart te brengen
ik wil geen water uit de rotsen slaan
maar ik wil water naar de rotsen dragen
droge zwarte rots
wordt blauwe waterrots
maar de kranten willen het anders
willen droog en zwart van koppen staan
werpen dammen op en dwingen
rechtsomkeert
Welke parallellen tref je aan in het beeld van het water
en de rotsen in de beide gedichten?
Campert is een van de Vijftigers, de jonge naoorlogse
dichters die een nieuwe koers wilden varen. Andere
waren Bert Schierbeek, Gerrit Kouwenaar, Jan Elburg
en Lucebert. Het is vooral de frustratie van de oorlog,
de mislukking in het menselijke dat hun opstandig
maakt.
alles van waarde is weerloos
wordt van aanraakbaarheid rijk
het zijn de woorden van Lucebert in het gedicht
De zeer oude zingt
er is niet meer bij weinig
noch is er minder
2
nr 0 09B4

titel: de zeer oude zingt:, Lucebert
beeld: Lucebert | nr 0 02B5
19
Zoals ook bij Campert te lezen is o.a. in zijn gedicht
Verzet begint niet met grote woorden
maar met kleine daden
Zie verder pag 290 in het boek: 300 x Plint, poezie en
beeldende kunst 04U1
Of bladzijde 98 in Kus zoekt mond, Rainbow Pocket
Het gaat Campert ook in dit gedicht om de aandacht
voor het bijzondere. Die aandacht schuilt meer in een
vraag dan in een antwoord.
OPdrAcht
A Bedenk een eerste dichtregel die begint met
Dichten is………………….
B verzamel deze regels op het bord of op je
computerscherm met de hele klas
C Schrijf zelf een gedicht van drie strofen met deze
regels.
3

Aan de slag met het beeld
Over de KUNSteNAreS
Josephine Sloet (1945) studeerde aan de
Rijksacademie van Beeldende Kunsten te Amsterdam.
In haar werk gebruikt ze de natuur als metafoor
voor haar eigen beeldtaal. De vier elementen aarde,
lucht, water en vuur spelen een belangrijke rol
in de verbeelding van haar eigen levensvisie en
wereldbeleving. Sloet woont en werkt sinds 1995 in
Frankrijk. Ze exposeert in Nederland, Japan, Mexico en
in de Verenigde Staten. Het schilderij voor deze poster
is een schilderij uit een serie van de 4 seizoenen.
Dit doek is - je raadt het al - lucht. Een opvallend
beeldelement in dit doek is het paar handen, dat
als bescherming op het lijf lijkt te rusten. Handen
zijn een veel voorkomend motief in de beeldende
kunst. Niet vreemd want handen hebben een enorme
zeggingskracht.
1
eN NU JiJ!
Ook je handschrift zegt veel over je. Dat zie je het best
als je op een vel papier zonder lijntjes een lang verhaal
schrijft. Het schijnt zo te zijn dat bijna niemand rechte
regels kan schrijven op papier zonder lijntjes. Meestal
buigen de zinnen naar boven of naar beneden. En
dat zegt dan weer van alles over je karakter. Als de
zinnen naar boven wijzen, ben je optimistisch, goed
gehumeurd en blij. En helaas: als de zinnen naar
beneden wijzen ben je een pessimist... Nu ik dat weet,
oefen ik wat af om mijn zinnen naar boven te laten
wijzen. Misschien ben ik dan wel niet echt vrolijk maar
ik lijk het wel. En dat is al een begin lijkt mij...
2
Vingeroefening
Sla de handen ineen en zoek iemand met wie je deze
oefening wel onder de duim krijgt. Als je nu met
je handen in je haar zit: geen paniek! We helpen je
een handje. Hienaast zie je een handschrift. Probeer
ook eens zo'n handtekening! Schrijf om de hand van
iemand anders een hele lange regel. Volg met je pen
de omtrekken van die hand. Geen idee wat je moet
schrijven? Voorspel de toekomst en laat je leiden
door de lijnen die je in de hand ziet. Je weet wel: de
20
levenslijn, de hart-, de hoofd- en de lotslijn. Lees de
hand van je medeschrijver en zet je leven naar je
hand!
Handtekening
Maak een handtekening op de manier die je op de
voorbeelden hiernaast ziet. Niet bang om je handen
vies te maken? Teken dan met viltstiften direct op je
hand. Ga uit van de lijnen die je in je hand ziet. Mooi
geworden? Leg je werk vast en kopieer je hand.
3

4
Voor wie liever schone handen houdt, zijn er nog
twee mogelijkheden.
1. Kopieer je je handen een paar keer (op verschillende
formaten en met je vingers in verschillende
houdingen), en maak je handtekening op de kopieën.
Deze manier heeft het voordeel dat je het vaker kunt
proberen en dat je kleur kunt gebruiken.
2. De tweede mogelijkheid is de ‘dubbelprint’. Maak
een tekening op een wit blad en kopieer daarna je
hand. Stop deze kopie terug in de papierlade van het
kopieerapparaat en leg de tekening op de glasplaat.
Als je nu een nieuwe afdruk maakt, heb je een
‘dubbelprint’.
21

Voortgezet
onderwijs
klas 4, 5, 6
Over de dichter
Bart Moeyaert [1964] debuteerde in 1983 met het
autobiografische Duet met valse noten. Deze
bestseller werd bekroond en vertaald en kreeg een
tweede leven als musical. Zijn werk is in 17 talen
vertaald. Moeyaert schreef al heel lang gedichten
maar publiceerde zijn eerste bundel pas in
2003:’Verzamel de liefde’. Moeyaart woont en werkt
in Antwerpen waar hij een paar jaar stadsdichter was.
In 2008 verscheen bij Querido de bundel Gedichten
voor gelukkige mensen met daarin onder andere de
gedichten die hij als stadsdichter schreef. Kijk ook op
www.bartmoeyaart.com
iemand leest het gedicht hardop voor
De titel KWIJT is tweeledig.
Hij kan duiden op kwijt zijn of kwijt raken.
Uit welke woorden blijkt dat de ik zijn geliefde niet wil
missen?
Is de ik jaloers of juist niet?
Bart Moeyaert schreef ook gedicht van de poster
KORT.
Niet langer dan een ademtocht
Dat is kort zoals de titel zegt.
Toch spreekt de ik over
Zo lang al hou ik van je.
Dat is paradoxaal. Kun je dat uitleggen?
Hans Andreus schreef het liefdesgedicht
Je bent zo mooi anders
Van Andreus is ook de poster
Ik heb je liever dan brood
Daarin staan paradoxale zinnen. Welke?
1
Kwijt
23
nr 0 09B5
titel: Kort,Bart Moeyaert
beeld: Roland Sohier | nr 0 06B1
titel: Ik heb je liever, Hans Andreus
beeld: Terry Thompson | nr 0 06B6

titel: Liefdesgedicht, Martin Bril
beeld: Johan Claassen | nr 0 05B4
24
Martin Bril
Ik wil met jou alleen
In alle sloten samen
Ook dit is een paradoxale zin als je denkt aan twee
bekende uitdrukkingen
(van de wal in de sloot – en - in zeven sloten tegelijk
lopen)
Hoe is dit dan toch een liefdesgedicht te noemen?
Schrijf een liefdesgedicht dat begint met
Je bent…..
Of met
Ik wil…..
Probeer als je kunt er een paradox in te verwerken.
2

Over de KUNSteNAAr
Tjibbe Hooghiemstra werd in 1957 geboren in Tytsjerk
(Tytsjerksteradeel) in Friesland. Hij studeerde aan
de ABK Minerva, Groningen. Hij maakt tekeningen,
beelden, schilderijen in de meest uiteenlopende
materialen en exposeert in Europa, Amerika en
Japan. Zijn werk is opgenomen in diverse particuliere
collecties - in Nederland onder andere in de collectie
van het Stedelijk Museum Amsterdam en het
Rijkmuseum Amsterdam. Tjibbe Hooghiemstra woont
en werkt in Friesland. Hij reist veel en werkt ook
regelmatig voor langere periodes in het buitenland,
vooral en liefst in Ierland.
Wat opvalt aan het werk van Hooghiemstra is dat hij
aan een aantal beeldelementen genoeg heeft om een
werk op te bouwen. Die leegte in het werk sluit mooi
aan bij de toon van het gedicht van Bart Moeyaert. Er
is ruimte en er is rust om van alles te laten gebeuren.
Die leegte in het werk is hard bevochten. Het gaat in
tegen de natuurlijke aandrang elke centimeter van het
papier of doek te vullen. Er bestaat zelfs een term voor
deze drang: horror vacui. Dat is Latijn en betekent
'angst voor het lege (het vacuüm). Het is al zo oud als
de wereld zelf. Aristoteles noemt de term ook al. Toch
loont het de moeite niet iedere centimeter van het
papier op te vullen. Het resultaat wordt er krachtiger
van.
Proberen?
Aan de slag met het beeld
1
2
Kies je eigen 'art director' - iemand die creatief en
origineel is, een scherp oog heeft en een zuiver
oordeel. Selecteer een tekening die je eerder maakte
en waar je toen erg tevreden over was maar die je op
een of andere steeds minder goed begint te vinden.
Een tekening die gemist kan worden dus. Kopieer de
tekening. Leg de tekening voor aan de art director.
Vraag hem of haar een element uit de tekening te
selecteren dat niet bepalend is - dat eigenlijk wel weg
kan. Denk niet na en doe wat je moet doen: haal dat
element weg uit de tekening. De manier waarop je dat
25
doet is afhankelijk van de techniek die je gebruikte en
waar het element zich bevindt in de tekening. Potlood
is wellicht weg te gummen. Knippen is ook een optie -
of plak er een stuk papier over heen.
Kopieer de tekening dan opnieuw. Geef de tekening
opnieuw aan de art director en blijf de stappen
herhalen tot je het meest essentiële, meest krachtige
deel van het werk over hebt. Kopieer de tekening na
iedere ingreep. Je zult merken dat het best lastig is en
dat het niet 1-2-3 lukt. Ook zul je soms voelen dat je
eigenlijk helemaal niet wil doen wat de art director je
opdraagt. Gewoon even slikken en doorgaan. Het is
ook echt moeilijk - het heet niet voor niets de kunst
van het weglaten... Maar zie het als een oefening.
Als de art director bepaalt dat het klaar is, hang je
alle kopieen naast elkaar. Misschien zijn jullie te
enthousiast geworden en te ver gegaan, maar er zal
zeker 1 tekening in de reeks hangen die beter is dan
de originele tekening.
Succes gegarandeerd dus.
Veel succes!
3

Voortgezet
onderwijs
klas 4, 5, 6
Over de dichter
Herman de Coninck ( Mechelen 1944) . debuteerde
in 1969 met de bundel ‘De lenige liefde’. Veel
dichtbundels en onderscheidingen volgden.
De Coninck hield van poëzie die de alledaagse
werkelijkheid zo gewoon mogelijk uitdrukt in een
spreektaalachtige stijl. De Coninck publiceerde ook
diverse essaybundels, reisverslagen en bloemlezingen.
Hij overleed in 1997. In de tweedelige bundel De
gedichten zijn alle gedichten opgenomen die tijdens
zijn leven zijn gepubliceerd, aangevuld met een
selectie uit het nagelaten werk. Kijk ook op www.
hermandeconinck.be
iemand leest het gedicht hardop.
Benoem de paradoxen in dit gedicht.
Probeer ze toe te lichten.
In het gedicht Liefje
Wees niet droef als ik zal heengaan
dan zal ik altijd aan je denken
En anders ook
Ook in deze regels is sprake van een omkering, een
paradox. Je verwacht dat degene die achterblijft altijd
aan de gestorvene blijft denken.
Welke regels uit het gedicht “Slaap maar” komen het
dichtste bij deze regels?
Ook in het gedicht “Ik kan mijn ogen sluiten” komen
paradoxale regels voor. Welke zijn dat?
De meeste gedichten van Herman de Coninck zijn
liefdesgedichten waaruit vooral ook het verlangen
en het soms het onvermogen spreekt. Het intuitieve
vrouwelijke tegenover het nuchtere mannelijke.
1
Slaap maar
27
nr 0 09B6
titel: Liefje, Herman de Coninck
beeld: Giovanni Dalessi | nr 0 08B5
titel: Ik kan mijn ogen sluiten, Herman de Coninck
beeld: Kees de Goede | nr 0 07B6

titel: 10 mooiste van, Herman de Coninck
beeld: Wim Biewenga | nr 0 99K7
28
In het mapje 10 mooiste van Herman de Coninck zijn
daarvan duidelijke voorbeelden.
Zo bijvoorbeeld het gedicht
Je wandelde met jezelf en mij
AAN de SLAG
Probeer een paradoxale regel te schrijven
Zoals
Ik kan mijn ogen openen
en niet meer zien
Of zoals
Het water stroomt
als ijs door de nacht
Werk die regel uit met enkele andere regels tot een
kort gedicht.
Schrijf een kort liefdesgedicht door een heel eigen
definitie van liefde te geven.
Liefde is ………………..
Maak gebruik van vergelijkingen
Het mag ook een uiting van onmacht zijn of van
onbereikbaarheid.
2
3

Aan de slag met het beeld
Over de KUNSteNAreS
Elly Strik (1961) studeerde aan de Akademie
Minerva Groningen en aan de Jan van Eyck
Academie te Maastricht. Het werk van Elly Strik
gaat over haarzelf. Niet in de traditionele zin van
het woord, maar meer als psychologisch portret,
als een weergave van emotie en stemmingen. In
haar grote portrettekeningen confontreert Elly Strik
de beschouwer met vragen over schoonheid en
werkelijkheid. Het originele kunstwerk dat op deze
poster wordt afgebeeld is 55,5 x 35,5 cm. - relatief
klein voor Elly Strik. Vaak hebben haar werken een
enorm formaat, zoals het kunstwerk hieronder.
Dat is 3 meter hoog en 2 meter breed. Dat maakt
het extra indrukwekkend. Ook zijn ze vaak enorm
'doorgewerkt'. Aan sommige tekeningen werkt ze
jaren. Aan de 'Muts van Monet' werkte ze van 2000 tot
2006. Natuurlijk niet iedere minuut van de dag maar
het duurde tot zes jaar voor alles wat ze wilde, bereikt
was. Dat maakt de tekening ook zo bijzonder. Je ziet
de tijd en aandacht in de werken.
eN NU JiJ!
Natuurlijk gaat het iets te ver om voor deze opdracht
jaren aan een tekening te werken. Ook een tekening
van enorm formaat kost tijd. Maar samen lukt het
vast. Het wordt dan een groepskunstwerk. Kan ook
indrukwekkend zijn!
Koop voor € 16,30 een rol tekenpapier van
150 cm. hoog en 10 meter lang van minimaal
200 gram. Die zijn te koop bij winkels voor
Kunstenaarbenodigdheden zoals Peter van Ginkel (of
bestel online www.petervanginkel.nl - levert ook per
post).
Schuif alle tafels achter elkaar en maak op een paar
plaatsen het papier met stukjes plakband aan de tafel
vast.
We gaan werken naar aanleiding van een ander
gedicht van Herman de Coninck. Het gedicht heet
'Een ogenblik van respect'. Print het gedicht op p. 30
een paar keer uit en plak het op een aantal plaatsen
op het papier.
1
29
Splits op in een paar groepjes van 4 of 5 man. Per
groepje werk je op een deel van het papier.
Er zijn een paar dingen die je zou kunnen verbeelden
bij dit gedicht. Kies per persoon iets uit.
1. voorwerpen die je doen denken aan je opa
2. voorwerpen die je opa altijd bij zich had
3. voorwerpen die jij altijd bij je hebt
4. voorwerpen waarvan jij denkt dat andere mensen
ze zouden noemen als ze bij jouw naam voorwerpen
zouden moeten bedenken
Het mooie aan dit gedicht is dat de grootvader zegt
dat een zakenman een fortuin kan verspelen door
twee minuten te laat te zijn. Hij zet zijn horloge ook
vooruit en gedraagt zich dus als de zakenman. Toch
laat hij bij zijn dood alleen twee pijpen na en een
horloge. Bij een zakenman zou je een grotere erfenis
bedenken. Verder wordt in dit gedicht gesproken
over de versleten broek van de grootvader, ook niet
iets dat je zou verwachten van een zakenman. Met
andere woorden: of hij was een zakenman en er ging
iets mis, of hij was helemaal geen zakenman maar
wilde dat wel graag zijn. Zo komen we weer op andere
invalshoeken waarop je dit gedicht kunt verbeelden.
Zo droomde mijn opa al sinds hij kind was van een
bestaan als zeeman maar werkte hij gewoon op
kantoor. Wel tekende hij, met mij op schoot, altijd
zeilboten en wandelden we samen urenlang door
de Rotterdamse havens. Alleen al daarom zag ik, als
kind, mij opa als zeeman. Een gedroomd bestaan dus.
Mogelijke nieuwe invalshoeken zijn:
5. wat had je opa eigenlijk willen worden
6. wat had jij graag gewild dat je opa was geworden
Zo moet je eigenlijk wel genoeg invalshoeken hebben
maar bedenk er gerust een paar nieuwe bij als je dat
nodig vindt. Iedereen uit de groep moet voor een
andere invalshoek kiezen. Verbeeld dat op je eigen
manier.
Schets een eerste idee eerst op A4 voor je aan het
2
3

grote werk begint.
Als iedereen klaar is met schetsen, volgt het echte
werk. Kies een plek en werk om het gedicht heen.
Neem af en toe afstand en kijk. Het is belangrijk om
het grote geheel niet uit het oog te verliezen. Het
draait allemaal om 'teamspirit' dus overleg zo vaak
als nodig is. Geef elkaar aanwijzingen en vul elkaar
aan. Ook belangrijk: durf groot te denken. Je werkt
op groot formaat dus zet groot in. Je tekening op A4
formaat moet ongeveer 3 tot 4 keer groter op het
papier komen. Kijk goed naar je A4 tekening en kies
de belangrijkste lijn van de tekening. Zet die als eerste
op het grote papier in de juiste verhouding. Dan lukt
de rest vanzelf vast ook!
EEN OGENBLIK VAN RESPECT
Twee dingen herinner ik me van mijn grootvader:
zijn versleten broek, en de manier waarop hij
zijn horloge elke dag twee minuten vooruitzette.
Wanneer ik hem vroeg waarom hij de tijd zo precies
moest weten, zei hij dat een zakenman een fortuin
kon verspelen
door twee minuten te laat op een afspraak te zijn.
Toen hij stierf liet hij twee meerschuimen pijpen
na en een gouden sovereign aan een ketting.
Iemand
gooide de meerschuimen pijpen weg, en
er was discussie over de sovereign.
De dag van zijn begrafenis luidde de kerkklok
en men liet hem neer in de aarde, en de hele
familie zette zijn horloge twee minuten vooruit.
Herman de Coninck
uit: 'Herman de Coninck De gedichten',
Uitgeverij De Arbeiderspers,
Amsterdam - Antwerpen, 1998.
4
30
Elly Strik, Muts van Monet, 2000-2006.
Lak en olieverf op papier, 205 x 295 cm.
NOG Collectie.