Gebakken herinneringen met een verhalensausje 14-20 - Zinmaken
Gebakken herinneringen met een verhalensausje 14-20 - Zinmaken
Gebakken herinneringen met een verhalensausje 14-20 - Zinmaken
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
<strong>Gebakken</strong> <strong>herinneringen</strong><br />
<strong>met</strong> <strong>met</strong> <strong>een</strong> <strong>een</strong> <strong>verhalensausje</strong><br />
<strong>verhalensausje</strong><br />
<strong>20</strong> <strong>20</strong> november november <strong>20</strong>10<br />
<strong>20</strong>10<br />
rouw rouw rouw bij bij jongeren jongeren| jongeren ‘Meet and EEat…<br />
E<br />
at… at…’|‘rouwen at… rouwen doe doe je je samen samen, samen ,<br />
lekker lekker eten eten oo ook!’| oo <strong>14</strong> <strong>14</strong> tot tot <strong>20</strong> <strong>20</strong> jaar jaar | ggem<strong>een</strong>tewerk<br />
g<br />
em<strong>een</strong>tewerk em<strong>een</strong>tewerk
Achtergrond:<br />
Achtergrond:<br />
In In iedere iedere vrijzinnige vrijzinnige gem<strong>een</strong>te gem<strong>een</strong>te verliezen verliezen kinderen kinderen <strong>een</strong> <strong>een</strong> ouder, oud<br />
er, grootouder,<br />
grootouder,<br />
broertje broertje of of zusje.<br />
zusje.<br />
Aandacht!<br />
Aandacht!<br />
Aandacht voor de kinderen ontbreekt vaak of wordt overgelaten aan familie en school. In onze optiek is<br />
er ondanks (of juist <strong>met</strong>) de vergrijzing genoeg argument te bedenken om als eigen gem<strong>een</strong>te of in<br />
samenspel <strong>met</strong> de omliggende vrijzinnige of PKN gem<strong>een</strong>te <strong>een</strong> jaarlijks terugkerend ontmoetingsmoment<br />
voor jongeren <strong>met</strong> <strong>een</strong> verlieservaring te organiseren. Landelijk wordt dit al door organisaties als<br />
Humanitas en rouwverwerkingsgroepen als ‘In de wolken’ / ‘Achter de regenboog’ georganiseerd <strong>met</strong><br />
groot succes. Misschien weten veel gem<strong>een</strong>ten niet van het bestaan van deze groepen. De noodzaak<br />
ontstond om zeker in de maand November in de gedachte van het katholieke Allerzielen en de<br />
ontwikkeling buiten de kerkelijke setting via ritueel begeleiding in al zijn vormen (Allerzielen Alom)<br />
opnieuw de aandacht te richten op onze mogelijkheden binnen de vrijzinnige gem<strong>een</strong>ten in Nederland.<br />
Onze jeugdwerkadviseur heeft naast het jeugdwerk <strong>een</strong> aantal projecten opgericht om jongeren te<br />
begeleiden tijdens het ziekteproces van hun ouders en na overlijden. In die functie van rouwtherapeut en<br />
pastor voor jongeren heeft zij deze werkvormen bedacht als eerste start voor <strong>een</strong> eigen plek voor<br />
jongeren en rouw in de maand November.<br />
De werkvormen en mogelijkheden om te rouwen en te herinneren in groepsverband <strong>met</strong> jonge kinderen,<br />
jongeren en pubers en adolescenten is in ontwikkeling en terug te vinden op de website in oprichting:<br />
www.zininvertellen.nl en www.zininspelen.nl. Haar activiteiten zijn te volgen via www.v-link.nl en haar<br />
eigen website; www.zinvollezorg.nl.<br />
Achter in deze werkvorm vind u alle adressen en <strong>een</strong> literatuurlijst voor het zoeken naar<br />
achtergrondinformatie en aanvullingen.<br />
U kunt uiteraard ook altijd contact opnemen voor het meehelpen opzetten van groepen rouwverwerking<br />
voor jongeren <strong>met</strong> Cisca Peters regiomidden@v-link.nl of de coördinator V-LINK Annemieke van der V<strong>een</strong><br />
info@v-link.nl<br />
Startpunt: Startpunt: voorbereiden!<br />
voorbereiden!<br />
Allereerst is het belangrijk dat je de achtergrond van de kinderen kent.<br />
Gaat het om het overlijden van <strong>een</strong> ouder, grootouder, broertje of zusje en is dit overlijden snel gegaan,<br />
plotseling of na <strong>een</strong> zelfdoding?<br />
Allemaal relevante informatie om de kinderen in te kunnen schatten en niet voor verrassingen te komen<br />
staan! Hou de groep ook klein <strong>met</strong> maximaal 6 tot 8 jongeren en zorg voor <strong>een</strong> goede procesbegeleider.<br />
Dat kan <strong>een</strong> deskundig gem<strong>een</strong>telid – predikant of voorganger zijn of <strong>een</strong> rouwtherapeut uit de<br />
omgeving.<br />
De belangrijkste voorwaarden zijn rust, ruimte, veiligheid en gezelligheid!<br />
Werkvorm: Werkvorm: Eat Eat and and Meat Meat Meat <strong>met</strong> <strong>met</strong> verhalen <strong>verhalensausje</strong><br />
verhalen <strong>verhalensausje</strong><br />
sausje<br />
Voorbereiding:<br />
Voorbereiding:<br />
Zorg voor gerechten die gemakkelijk klaar te maken zijn bijvoorbeeld kaart- recepten van de Albert Heyn.<br />
Ervaring leert dat de kaartjes handig zijn <strong>met</strong> alle boodschappen die je ervoor nodig hebt.<br />
Materialen: kookspullen – mooie tafelkleden en servetten<br />
Vraag de jongeren eigen muziek mee te nemen en zorg voor <strong>een</strong> goede installatie.<br />
Werkwijze:<br />
Werkwijze:<br />
Kennismaking: Kennismaking: uitleg doel van de bij<strong>een</strong>komst: meet and eat…<br />
‘rouwen ‘rouwen ‘rouwen doe doe je je je samen, samen, samen, lekker lekker lekker et eten et eten<br />
en ook…’ ook…’
Namenrondje Namenrondje: Namenrondje Namenrondje:<br />
: wie is wie – jongeren stellen zichzelf voor en vertellen wat zij verwachten of waarom zij<br />
komen.<br />
Startritueel: Startritueel: ontsteken ontsteken ontsteken van van kaarsjes kaarsjes voor voor *<br />
*<br />
Zorg voor voldoende waxinelichtjes op <strong>een</strong> mooie schaal – of glasplaat / spiegel.<br />
Vraag de jongeren of zij willen vertellen voor wie zij dit kaarsje aansteken.<br />
Eat at and and meet meet - koken<br />
Start:<br />
Start:<br />
Verdeel de recepten onder de jongeren en zorg dat alle materialen onder bereik is. Laat <strong>een</strong> van de<br />
jongeren de tafel feestelijk dekken en <strong>een</strong> ander de muziek opzetten die zij mee hebben gebracht.<br />
Tijd: koken en voorbereiding kost ongeveer 30 minuten<br />
Doel: jongeren leren elkaar al kokend <strong>een</strong> beetje kennen en samen delen zij mogelijk al de eerste<br />
verhalen spontaan.<br />
Rouwen Rouwen doe doe je je samen, samen, lekker lekker eten eten ook: ook: ttijdens<br />
t ijdens de de de maaltijd<br />
maaltijd<br />
Start: zorg voor <strong>een</strong> mooie aankleding…muziek die past en leg uit wat er tijdens het eten kan en<br />
mag…de gespreksst<strong>een</strong>…<br />
Ondertussen kan ieder die dit wil de gespreksst<strong>een</strong> pakken om aandacht te vragen voor zijn / haar<br />
verhaal of <strong>een</strong> goede mop, of <strong>een</strong> vraag…<br />
Verhalensausjes<br />
Verhalensausjes: Verhalensausjes na na het het eten…<br />
eten…<br />
voorbeeldverhaal:<br />
voorbeeldverhaal:<br />
Eekhoorn Eekhoorn en en de de mier<br />
mier<br />
Op <strong>een</strong> avond zaten de eekhoorn en de mier naast elkaar op de bovenste tak van de beuk. Het was warm<br />
en stil en zij keken naar de toppen van de bomen en naar de sterren. Zij hadden honing gegeten en<br />
gepraat over de zon, de oever van de rivier, brieven en vermoedens. ‘Ik ga deze avond bewaren’, zei de<br />
mier. ‘Vind je dat goed?’
De eekhoorn keek hem verbaasd aan. De mier haalde <strong>een</strong> klein zwart doosje te voorschijn. ‘Hier zit ook al<br />
de verjaardag van de lijster in’, zei hij. ‘De verjaardag van de lijster?’, vroeg de eekhoorn. ‘Ja’, zei de mier<br />
en hij pakte die verjaardag uit het doosje. En zij aten weer zoete kastanjetaart <strong>met</strong> vlierbessenroom, en<br />
ze dansten weer terwijl de nachtegaal zong en het vuurvliegje aan- en uitging, en ze zagen de snavel van<br />
de lijster weer glimmen van plezier. Het was de mooiste verjaardag die zij zich konden herinneren.<br />
De mier stopte hem weer in het doosje. ‘Daar stop ik deze avond bij’, zei hij. ‘er zit al heel veel in.’ Hij<br />
deed het doosje dicht, groette de eekhoorn en ging naar huis.<br />
De eekhoorn bleef nog lang op de tak voor zijn deur zitten en dacht aan dat doosje. Hoe zou die avond<br />
daar nu inzitten? Zou hij niet verkreukelen of verbleken? Zou de smaak van honing er ook inzitten? En<br />
zou je hem er altijd weer in kunnen krijgen als je hem eruit haalde? Zou hij niet kunnen vallen en breken,<br />
of wegrollen?<br />
Wat zou er trouwens nog meer in dat doosje zitten? Avonturen die de mier all<strong>een</strong> had beleefd?<br />
Ochtenden in het gras aan de oever van de rivier, als de golven glinsterden? Brieven van verre dieren?<br />
En zou het ooit vol zijn, zodat er niets meer bij kon? En zouden er ook andere doosjes bestaan, voor<br />
treurige dagen?<br />
Zijn hoofd duizelde. Hij ging zijn huis in en stapte in bed. De mier lag toen al lang te slapen, in zijn huis<br />
onder de struik. Het doosje lag boven zijn hoofd, op <strong>een</strong> plank, maar hij had het niet stevig genoeg dicht<br />
gedaan.<br />
Midden in de nacht schoot het plotseling open en <strong>een</strong> oude verjaardag schoot <strong>met</strong> grote snelheid naar<br />
buiten, de kamer in. En plotseling danste de mier <strong>met</strong> de olifant, in het maanlicht, onder de linde. ‘Maar<br />
ik slaap!’ riep de mier.<br />
‘O dat geeft niets,’ zei de olifant en hij zwierde <strong>met</strong> de mier in het rond. Hij zwaaide <strong>met</strong> zijn oren en<br />
zijn slurf en zei:’Wat dansen wij goed, hé?’en ‘O pardon’ als hij op de tenen van de mier trapte. En hij zei<br />
dat de mier ook best op zijn tenen mocht trappen. De gloeiworm glom in de rozenstruik en de eekhoorn<br />
zat op de onderste tak van de linde en wuifde naar de mier. Plotseling glipte de verjaardag het doosje<br />
weer in en even later werd de mier wakker. Hij wreef zijn ogen uit en keek om zich h<strong>een</strong>. De maan sch<strong>een</strong><br />
naar binnen en viel op het doosje op de plank. De mier stond op en duwde het deksel stevig dicht. Maar<br />
hij hield zijn oor nog wel even tegen het doosje en hoorde muziek en geritsel en gekabbel van golven. En<br />
hij dacht zelfs even dat hij de smaak van honing hoorde, maar hij wist niet zeker of dat wel kon. Hij<br />
fronste zijn voorhoofd en stapte weer in bed.<br />
Uit:"Misschien wisten zij alles" van Toon Tellegen<br />
Herinneringsdoosje<br />
Herinneringsdoosje<br />
Je eigen verhaal schrijven – tekenen of schilderen over wat er gebeurt is <strong>met</strong> *<br />
Zie www.zinmaken.nl extra stoel <strong>herinneringen</strong><br />
Muziek: Muziek: welke welke muziek muziek hoorde hoorde hoorde bij bij *<br />
*<br />
Welke muziek is er gedraaid bij het afscheid en luister je nu nog steeds?<br />
Liedje: Liedje: ik ik zou zou je je het het liefste liefste in in in <strong>een</strong> <strong>een</strong> <strong>een</strong> doosje doosje willen willen doen…<br />
doen…<br />
Verwerking…door erwerking…door middel van <strong>een</strong> mandala<br />
Wat Wat is is is er er er gebeurd gebeurd<br />
gebeurd<br />
(Gebruik <strong>een</strong> gespreksst<strong>een</strong> om de jongeren om de beurt te laten vertellen. Een mooie st<strong>een</strong> in de vorm<br />
van <strong>een</strong> hart is <strong>een</strong> mooi middel om hen aan te sporen hun verhaal <strong>met</strong> hart en ziel te vertellen?)<br />
Mandala Mandala tekenen: tekenen: ‘Je ‘Je gevoelens gevoelens verbeelden verbeelden in in <strong>een</strong> <strong>een</strong> mandala’<br />
mandala’
Allerlei Allerlei te te vinden vinden op: http://www.kleurplaten<br />
http://www.kleurplaten-voor<br />
http://www.kleurplaten voor voor-kids.nl/Mandala<br />
voor kids.nl/Mandala<br />
kids.nl/Mandala-kleurplaten.html<br />
kids.nl/Mandala kleurplaten.html<br />
Materialen:<br />
Materialen:<br />
Mandala cirkels<br />
Kleurpotloden<br />
Pennen<br />
Je kunt in de mandala jouw gevoelens tekenen die je hebt rondom jouw verlies. Gebruik de kleuren die je<br />
wilt. Als je wilt kun je de hokjes bij de mandala dezelfde kleuren geven en erachter schrijven voor welk<br />
gevoel deze kleur staat<br />
Bijvoorbeeld: rood voor …..<br />
Ook kun je aan de achterkant van je mandala jou verhaal schrijven aan de hand van de volgende vragen:<br />
Muziek: Muziek: Herman Herman van van V<strong>een</strong> V<strong>een</strong> wie wie heeft heeft heeft de de zon zon uit uit jouw jouw jouw gezicht gezicht gehaald…<br />
gehaald…<br />
Passiepost:<br />
Passiepost:<br />
Oplaten van chinees lantaarn – <strong>herinneringen</strong> naar de hemel<br />
Briefje <strong>met</strong> wens / droom / verhaal mee in het lantaarntje<br />
We kunnen niet voorkomen dat de vogels van verdriet komen overvliegen maar we kunnen wel voorkomen<br />
dat ze nesten maken in ons haar.<br />
(Chinees gezegde)<br />
Verder Verder werken?<br />
werken?<br />
Herinnerdingen: http://www.herinnerdingen.nl/<br />
Website waarop kinderen / jongeren <strong>een</strong> eigen monument kunnen maken. Dit kun je samen <strong>met</strong> jongeren<br />
doen. Inlogcode maken, het wijst zich allemaal vanzelf. Nodig is wel <strong>een</strong> laptop <strong>met</strong> internetaansluiting.<br />
Voor Voor Voor verdere verdere ontmoetingen:<br />
ontmoetingen: ontmoetingen: en en ter ter ondersteuning ondersteuning bij bij de de de werkvorm werkvorm mandala mandala tekenen: tekenen:<br />
tekenen:<br />
Wie Wie vertelt vertelt er er / / vragen vragen ter ter ondersteuning…<br />
ondersteuning…uit ondersteuning… uit uit het het spel: spel: spel: alle alle sterren sterren van van de de hemel..<br />
hemel..<br />
Gevoelens<br />
Gevoelens<br />
Hoe kan iemand aan jou zien dat je boos bent?<br />
Wat vind je fijn om te doen als je verdrietig bent?<br />
Waarvan word jij blij?<br />
Welke momenten mis jij * het meest?<br />
Waardoor voel jij je sterk?<br />
Heb jij wel <strong>een</strong>s gelachen op <strong>een</strong> moment waarop het eigenlijk niet hoorde?<br />
Heb jij <strong>een</strong> dier (of knuffel) die jou troost biedt?
Welk dier is dat?<br />
Ben jij wel <strong>een</strong>s boos?<br />
Wat doe je dan?<br />
Helpt dat?<br />
Herinneringen:<br />
Herinneringen:<br />
Waar moet jij soms nog hard om lachen?<br />
Wat vond je het leukste om samen <strong>met</strong> * te doen?<br />
Waarvan had * veel verstand?<br />
Waar was * goed in?<br />
Om welke herinnering kan jij boos worden?<br />
Heb jij nog spullen / foto’s van *? Wat?<br />
Hoe voelt dat?<br />
Met welke vragen kon je bij * terecht?<br />
Naar wie ga je nu toe <strong>met</strong> deze vragen?<br />
Hoe vind je het om over de minder fijne dingen van * te praten?<br />
Is er <strong>een</strong> wijsje/liedje dat jou aan * doet denken? Welke is dat?<br />
Is er iemand waar jij naar toe kunt gaan als je je rottig voelt?<br />
Zijn er mensen / gebouwen die je nooit meer zou willen zien?<br />
Hoe was het om kinderen / mensen weer te zien nadat * dood was gegaan?<br />
Wie lijkt er op * of wie praat er net zo?<br />
Hoe vind je dat?<br />
Hoe zou jij willen dat mensen tegen jou doen nu * er niet meer is?<br />
Kun je iets fijns vertellen wat jij <strong>met</strong> iemand uit jouw omgeving hebt meegemaakt?<br />
Zijn er mensen die jou all<strong>een</strong> maar vragen hoe het <strong>met</strong> de anderen van het gezin gaat?<br />
Wat vind jij daarvan?<br />
Wie zijn er lief voor jou?<br />
Hoe is dat voor jou?<br />
Overlijden Overlijden<br />
Overlijden<br />
Zijn er mensen die voor jou hebben gezorgd toen je hoorde dat * dood was?<br />
Waar is * overleden?<br />
Was jij erbij toen * doodging of hoorde je het later<br />
Wat deed je <strong>met</strong> * toen jullie voor het laatst samen waren?<br />
Kom je nog wel <strong>een</strong>s op de plek waar * gestorven is?<br />
Wat voel je dan?<br />
Hoe ging het vlak na het overlijden in huis?<br />
Waren er familieleden of vrienden?<br />
Denk jij wel<strong>een</strong>s over doodgaan?<br />
Wat denk je dan?<br />
Zijn er nog vragen die jij hebt en die je graag aan de arts of politie zou willen stellen?<br />
Wie waren er allemaal bij toen * stierf?<br />
Hoe vond je dat?<br />
Wat vond je heel bijzonder op de begrafenis / crematie?<br />
Heb je * nog gezien toen hij/zij dood was?<br />
Wilde je dit of niet?<br />
Zijn er mensen speciaal voor jou naar de begrafenis / crematie toe gekomen?<br />
Wat had je aan op de begrafenis/crematie?<br />
Had je dat zelf uitgekozen?<br />
Heb je iets meegegeven in de kist?<br />
Wat?<br />
Hoe denk je daar nu over?<br />
Wat vind jij van de plek waar * is begraven / waar de as is uitgestrooid / waar de urn staat?<br />
Konden jullie zelf zeggen hoe jullie het wilden doen op de begrafenis / crematie?<br />
Wat heb jij na de begrafenis/crematie gedaan?
Zelf Zelf verder verder verder op op op eigen eigen eigen kracht<br />
kracht<br />
Wat vind jij speciaal aan jezelf?<br />
Wat maakt jou bijzonder?<br />
Wanneer voel jij dat jij van binnen stil wordt?<br />
Wat is nu het belangrijkste in jouw leven?<br />
Ben jij wel <strong>een</strong>s bang dat het <strong>met</strong> iemand uit jouw gezin niet goed gaat?<br />
Wat is jouw toekomstdroom?<br />
Wat helpt jou als je problemen hebt?<br />
Heb jij vrienden aan wie jij kan vertellen hoe het <strong>met</strong> je gaat?<br />
Is er <strong>een</strong> liedje of gedichtje dat jij graag hoort?<br />
Zijn er momenten dat je * dichtbij jou voelt?<br />
Denk je dat * trots is op jou als hij/zij je zou kunnen zien?<br />
Droom jij wel <strong>een</strong>s over *?<br />
Zijn dat fijne of nare dromen?<br />
Denk je nog vaak aan *?<br />
Welke taken in huis deed *?<br />
Wie doet dat nu?<br />
Mag je van jezelf nog plezier hebben nu * dood is?<br />
Heb jij * iets beloofd (misschien in jezelf) wat je nu wilt / moet doen?<br />
Hoe was jouw eerste verjaardag zonder *?<br />
Opdrachten Opdrachten ontspannen<br />
ontspannen<br />
Voor jou all<strong>een</strong><br />
Loop <strong>een</strong> rondje rond de tafel<br />
<strong>met</strong> dit kaartje op je hoofd<br />
(zonder je handen te gebruiken).<br />
Vertel <strong>een</strong> mop.<br />
Voor de hele groep<br />
Spreid je vingers zo dat je pink- en ringvinger<br />
en je middel- en wijsvinger elkaar raken.<br />
Maak allemaal <strong>een</strong> geluid of ritme <strong>met</strong> je stem,<br />
zodat er <strong>een</strong> gezamenlijke melodie uitkomt.<br />
(bijvoorbeeld: ‘boem boem’, ‘ksst’, enz.)<br />
(idee Cisca – boomwackers geluiden maken te l<strong>een</strong> via V-LINK)<br />
Voor Voor meerdere meerdere bij<strong>een</strong>komsten<br />
bij<strong>een</strong>komsten<br />
Herinneringsdoosjes erinneringsdoosjes maken<br />
zie website: www.zinmaken.nl werkvorm her-inneren Extra Stoel<br />
Literatuur Literatuur voor voor jongeren jongeren ze zelf ze ze lf en voor begeleiders<br />
Riet Fiddelaers – Jaspers: Jong verlies<br />
Riet Fiddelaers / Jaspers: Mijn troostende ik, kwetsbaarheid en kracht van rouwende jongeren.<br />
Ineke van Essen: Ik krijg tranen in mijn ogen als ik aan je denk, als je vader of moeder is doodgegaan.<br />
Virginia Lee: Vlinder voor Marianne, dood van <strong>een</strong> zusje.<br />
Rene Dieksta en Carolien Gravesteijn: Lieve Hemel; over hulp bij rouwverwerking van kinderen en<br />
jongeren door opvoeders.<br />
Werkboek:<br />
Werkboek:<br />
Ben je hier of ben je daar?
Mijn werk- en herinneringsboek<br />
ISBN 978-90-77179-04-08<br />
In de Wolken, Heeze, <strong>20</strong>09, 57 pagina's<br />
Ben je hier of ben je daar? is <strong>een</strong> werk- en herinneringsboek voor jongeren vanaf 12 tot ongeveer 23 jaar<br />
die iemand door de dood verloren hebben.<br />
Het vervangt het oude Naar <strong>een</strong> nieuwe horizon. De vormgeving is jonger en hipper en bovendien in fullcolor.<br />
Er zijn tekeningen en gedichten van jongeren zelf in opgenomen. Via allerlei werkvormen kunnen<br />
jongeren aan de slag <strong>met</strong> hun verlieservaring. Het is ook zeer geschikt om binnen individuele<br />
rouwbegeleiding te gebruiken en <strong>een</strong> welkom cadeau voor rouwende jongeren.<br />
Auteur: Riet Fiddelaers-Jaspers<br />
Boeken Boeken ondersteuning ondersteuning bij bij zelfdoding:<br />
zelfdoding:<br />
Riet Fiddelaers – Jaspers en Monique van ’t Erve: Weg van mij; Werkboek voor kinderen die achterblijven<br />
na zelfdoding<br />
Idem auteurs: om alles wat er niet meer is; jongeren over achterblijven na zelfdoding.<br />
Werkvormen:<br />
Werkvormen:<br />
Spel: Spel: Alle sterren aan de hemel zie: www.allesterrenvandehemel.nl<br />
Reserveren om dit spel te komen spelen kan via Cisca Peters. Hou wel rekening <strong>met</strong> onkosten om het spel<br />
te komen spelen. Op aanvraag.<br />
Websites:<br />
Websites:<br />
http://www.achterderegenboog.nl<br />
http://www.in-de-wolken.nl<br />
http://www.kindenrouw.nl<br />
rouwweekenden rouwweekenden voor voor kinderen:<br />
kinderen:<br />
Humanitas: ontmoetingsdag voor jongeren in de rouw (12 tot 30 jaar) Zaterdag <strong>20</strong> november <strong>20</strong>10<br />
opgave: jongereninrouw@live.nl<br />
Informatie over rouw en leeftijdsfase<br />
Riet Fiddelaers-Jaspers geeft in haar boek ‘Jong verlies’ <strong>een</strong> beschrijving van hoe kinderen <strong>met</strong> de dood<br />
omgaan volgens de leeftijdsfase waarin het kind zich bevindt<br />
Kinderen tot drie jaar<br />
Bij kinderen tot drie jaar ontbreekt het besef van de dood. In hun belevingswereld is er g<strong>een</strong> onderscheid<br />
tussen levende en niet-levende dingen. Ze zijn wel heel erg gevoelig voor sfeer en emoties. Ze voelen wat
verlies is en lijden daar ook onder. Dat geldt ook voor de emotionele afwezigheid van <strong>een</strong> rouwende<br />
moeder die de verzorging (tijdelijk) op automatische piloot zet. Ze reageren vanuit hun primaire<br />
behoeften. Ze voelen <strong>een</strong> scheiding <strong>met</strong> de persoon die hen voorziet in warmte, liefde, geborgenheid<br />
zeker aan. Kinderen die op deze zeer jonge leeftijd <strong>een</strong> ouder verliezen, hebben vaak als volwassene g<strong>een</strong><br />
woorden om hun verdriet uit te drukken. Het kan wel vaak tot uitdrukking gebracht worden via geluiden<br />
of gebaren.<br />
Kinderen van drie tot zes jaar<br />
Bij deze kinderen is er al <strong>een</strong> besef van wat het verschil is tussen leven en dood. Er is echter nog g<strong>een</strong><br />
begrip van het definitieve karakter van de dood. Kinderen denken vaak dat de overleden ouder ergens<br />
<strong>met</strong> vakantie is. Ze vragen dan ook herhaaldelijk wanneer papa of mama terugkomt. Voor hen is de dood<br />
iets tijdelijks, <strong>een</strong> soort slaap waarbij de dode niet kan zien of niet meer kan bewegen. Ze denken dat<br />
leven en dood elkaar afwisselen zoals slapen en wakker worden. Dit is <strong>een</strong> leeftijd waarop kinderen erg<br />
veel praktische vragen stellen: hoe, wat, waarom … . In deze leeftijdsfase is het kunnen uiten van<br />
gevoelens en daarover praten nog niet zo goed ontwikkeld. Langzamerhand komt het besef dat de dood<br />
iets definitiefs is. Dat papa of mama niet meer wakker zal worden. Het magische denken is typerend voor<br />
deze leeftijdsgroep. Dit denken vertrekt vanuit <strong>een</strong> eigengerichtheid en bestaat uit <strong>een</strong> oorzaak - gevolg<br />
redenering. De dood van <strong>een</strong> ouder wordt dan ook vaak gekoppeld aan iets wat men gedaan of nagelaten<br />
heeft. Dit vertaalt zich in het ontstaan van schuldgevoelens en kan leiden tot <strong>een</strong> aanpassing van het<br />
gedrag van het kind. Men kan zich zo slecht gaan gedragen zodat de ouder zal moeten terugkomen om<br />
het kind te redden. Of juist zo braaf dat niemand het nog verlaat.<br />
Kinderen van zes tot negen jaar<br />
In deze leeftijdsfase is er <strong>een</strong> besef dat de dood onomkeerbaar, definitief is. Maar wat definitief juist wil<br />
betekenen, is nog onduidelijk. Het maakt de kinderen uit deze leeftijdsgroep angstig en onzeker. Ze<br />
komen tot het besef dat ook andere mensen van wie ze houden kunnen doodgaan. Hoe ze er mee moeten<br />
omgaan, weten ze nog niet, ontkenning is dan vaak het eerste verdedigingsmechanisme.<br />
Kinderen van negen tot twaalf jaar<br />
In deze leeftijdscategorie weten kinderen dat alles wat leeft ook dood kan gaan. Deze kinderen zijn al<br />
minder afhankelijk van volwassenen. Daardoor hebben ze de neiging minder aandacht te vragen voor hun<br />
verdriet. Ze willen hun verdriet zelf kunnen verwerken. Anders dreigen ze ‘kinderachtig’ over te komen.<br />
Deze kinderen trekken vaak <strong>een</strong> pantser op tegen het verdriet. De emoties worden diep weggestoken.<br />
Kinderen van twaalf jaar en ouder<br />
In de tienerleeftijd dringt de onvermijdelijkheid en de universaliteit van de dood tot hen door. Tieners<br />
proberen de dood emotioneel nog op afstand te houden: het kan ieder<strong>een</strong> overkomen behalve in mijn<br />
omgeving. Als ze dan toch getroffen worden door <strong>een</strong> dergelijk groot verdriet komt dit bijzonder hard<br />
aan. De confrontatie <strong>met</strong> de dood maakt dat de vragen en soms ook de verwarring van de jongere rondom<br />
leven en dood toenemen.
Change language