Schoonheid volgens Kant - KABK

Na het uitdoven van de modernistische vlam, is de esthetica van Kant opnieuw actueel
geworden. Het modernistische geloof in een zich steeds verder in één richting
ontwikkelende kunst heeft plaatsgemaakt voor de twijfel en het relativisme van het
postmodernisme. Kunstenaars en critici zijn weer volop bezig om te onderzoeken binnen
welke randvoorwaarden de kunst eigenlijk functioneert, en met de vraag hoe geloofwaardig
die randvoorwaarden eigenlijk zijn.
Slotopmerking
De filosofie van Immanuel Kant is intrigerend maar ook ontoegankelijk. Het lezen van de
boeken van Kant is een moeizame aangelegenheid, waarbij je er nooit helemaal zeker van
bent of je alles wel goed begrijpt. De verwarring wordt vaak alleen maar groter wanneer je
met behulp van verschillende inleidingen probeert meer zicht op de filosofie te krijgen.
Ondanks dat is het zinvol is om je van tijd tot tijd eens in de problematiek die Kant
behandelde te verdiepen. Vraag je af wat schoonheid (of, zo je wilt, lelijkheid) eigenlijk
inhoudt, en waarop oordelen over kunst zijn gebaseerd, en of je wel zo zeker kunt zijn van je
beweringen. En vergeet ook niet om je critici daarop aan te spreken!
5. Samenvatting
De drie klassieke theorieën (mimesis, formalisme en expressie) verstrekken ons criteria om
kunst te beoordelen.
Verleggen wij onze blik naar de aard van zulke esthetische oordelen zelf, dan komen we
vanzelf uit bij de Immanuel Kant.
Kants filosofie laat zich allereerst begrijpen binnen de context van de Verlichting en de Pre-
Romantiek, toen zich in de westerse maatschappij een kentering voltrok van groot
vertrouwen in de menselijke Rede naar een gevoel van onderworpenheid aan hogere machten.
Kants filosofie probeert een antwoord te vinden op de vraag wat wij als mensen zeker
kunnen weten en wat beslist niet.
Kants filosofie beslecht uiteindelijk het pleit tussen rationalisme en empirisme, door te
concluderen dat zintuiglijke kennis alleen mogelijk is door de a priori (voorgegeven)
denkstructuren in ons brein (de categorieën), maar dat deze structuur alleen geactiveerd
kan worden door de inwerking van zintuiglijke indrukken.
Tot de door Kant onderscheiden a priori-voorwaarden van kennis behoren tijd en ruimte en
de ‘categorieën’, o.a. die van oorzaak en gevolg.
Onderdeel van Kants filosofie is een onderzoek naar het menselijke vermogen om te
oordelen.
Hij onderscheidt empirische oordelen, morele oordelen en esthetische oordelen.
Kants kunstfilosofie zoekt naar de a priori-voorwaarden van esthetisch oordelen.
Kant komt tot de conclusie dat ieder esthetisch oordeel steeds 4 kenmerken vertoont:
1. er is sprake van belangeloos welbehagen;
2. de esthetische gewaarwording is begriploos;
3. in de esthetische gewaarwording ervaren wij doelmatigheid zonder doel;
4. de esthetische gewaarwording veronderstelt dat iedereen dezelfde ervaring heeft.
De ervaring van het sublieme lijkt in hoge mate op de ervaring van het schone, maar
- 10 -