Schoonheid volgens Kant - KABK

Empirisme of rationalisme?
Tijdens de Verlichting had men, zoals gezegd, groot vertrouwen in de verstandelijke
vermogens van de mens. Met behulp van ons verstand konden wij kennis verwerven, en met
die kennis zou het mogelijk moeten zijn om alle problemen op een beschaafde manier op te
lossen. Verlichtingsfilosofen stelden zich de vraag, hoe wij dan de meest betrouwbare,
wetenschappelijk verantwoorde kennis konden verwerven.
Er bestonden twee denkrichtingen: het empirisme en het rationalisme.
De empiristen dachten, dat betrouwbare kennis alleen maar kon bestaan uit empirische
(zintuiglijk waarneembare, meetbare) feiten. De rationalisten gingen er vanuit, dat
betrouwbare kennis alleen kon worden verkregen door rationeel, logisch nadenken.
Denk aan een baby die pas ter wereld is gekomen. Hoe weet zo'n kindje dat hij naar zijn
moeders borst moet grijpen? Krijgt het kind die kennis omdat de moeder daarbij helpt? Of
is het iets wat hij door ervaring leert? Of weet hij dit al voor hij ter wereld komt? Zit het
in de aanleg van het kind? In het laatste geval is er dus sprake van kennis, die al in ons
aanwezig is, een kennis die alleen maar geactiveerd hoeft te worden.
Immanuel Kant kwam in zijn drie 'Kritike' tot de conclusie, dat er waarheid stak in zowel de
rationalistische denkrichting als de empiristische.
Kritische filosofie
De methode die Kant hanteerde noemde hij 'kritische' of 'transcendentale' filosofie.
Daarmee bedoelde hij, dat hij niet zozeer keek naar de inhoud van onze kennis, maar naar de
voorwaarden om kennis te verwerven. Hij kritiseerde (oftewel: analyseerde) dus de
menselijke kenvermogens en hij transcendeerde (oversteeg) de wetenschap.
Kant vroeg zich af: hoe is het mogelijk is dat wij kennis verwerven van de werkelijkheid?
Wat is er a priori benodigd om zintuiglijke indrukken gewaar te worden, om ons dingen voor
te kunnen stellen en om daarover een oordeel te kunnen geven?
Wat kan een mens weten, en wat niet?
In zijn drie Kritike onderzocht Kant achtereenvolgens de a priori-voorwaarden voor
zintuiglijke waarneming, voor wetenschappelijke kennis, voor morele oordelen en voor
esthetische oordelen.
Het brein als decodeermachine: de categorieën
Wat gebeurt er als ik een zintuiglijke waarneming doe? Ik loop over straat en ik zie met
mijn ogen een boom. Misschien ruik ik de boom ook, en ik kan hem ook voelen. De zintuiglijke
waarnemingen maken met elkaar, dat ik de boom gewaar word. Maar is het wel zo simpel? Is
mijn waarneming neutraal, of is er aan de indrukken iets toegevoegd, waardoor alle
afzonderlijke indrukken tot een helder samenhangend beeld worden?
Wij worden tenslotte doorlopend geconfronteerd met een chaos aan indrukken, en het is op
zijn minst vreemd, dat wij in staat zijn om al die indrukken te combineren en organiseren tot
heldere beelden en voorstellingen. Kants conclusie luidt, dat iedere zintuiglijke indruk
kennelijk terechtkomt in een soort decodeermachine, die de chaos omzet in orde. Om een
empirisch feit te kunnen vaststellen, organiseert ons brein de indrukken volgens een vast
- 4 -