Schoonheid volgens Kant - KABK

More documents

Recommendations

Info

1. Inleiding Van meetlat naar oordeel Onze kennismaking met de klassieke theorieën over het wezen van de kunst hebben we afgesloten met de conclusie dat eigenlijk geen van deze drie bevredigend is. Een mogelijk compromis is om de klassieke theorieën te combineren in één theorie. Nietzsches filosofie over het Dionysische en het Apollinische is daar een voorbeeld van. Ook veel hedendaagse kunstcritici hanteren combinaties van mimetische, expressieve en formalistische criteria om tot hun uiteindelijke oordeel over kunstwerken te komen. Kunst wordt beoordeeld met uiteenlopende criteria. Hoezeer deze criteria ook van elkaar verschillen, ze hebben met elkaar gemeen dat ze steeds gericht zijn op het geven van een oordeel over kunst. Het is daarom logisch om eens nader te kijken naar die oordelen over kunst zelf. Hoe zitten zulke oordelen eigenlijk in elkaar? Hoe is het überhaupt mogelijk, dat wij een oordeel kunnen geven, hetzij over praktische zaken, hetzij over schoonheid? Hoe kan het, dat wij in staat zijn om te zeggen: dit schilderij is mooi? Wat is, kortom, de specifieke aard van 'het esthetisch oordeel'? Voor een antwoord op deze vragen wenden wij ons wenden tot - alweer - een beroemde Duitse filosoof: Immanuel Kant. Kant heeft met de spreekwoordelijke Duitse grondigheid nagedacht over de aard van het esthetische oordeel, reden waarom we uitgebreid stilstaan bij deze wijsgeer. Zware kost, maar wanneer je eenmaal begint te doorgronden waarover hij het heeft, dan is Kants filosofie fascinerend. Immanuel Kant (1724-1804) Van Immanuel Kant beweert men dat hij een saaie man was. Tot de standaardanekdotes over hem behoort dat zijn buren in de Oost-Pruisische stad Koningsbergen (tegenwoordig Kaliningrad) de klok gelijk konden zetten op het uur dat de hooggeleerde zijn studeerkamer verliet om zijn dagelijkse middagwandeling te doen. In tegenstelling tot flamboyantere collega's zoals Friedrich Nietzsche leidde Kant een kalm leven, zonder extreme hoogte- of dieptepunten - behalve dan in zijn denkwerk. Niettegenstaande zijn rustige levenswandel leefde Kant in een tijd van grote veranderingen. Het eind van de 18e eeuw wordt gedomineerd door de aanloop naar en het uitbreken van de Franse Revolutie in 1789. Het was de tijd waarin de moderne tijd werd geboren, en waarin ook belangrijke wortels liggen van de hedendaagse kunst. Allerlei religieuze, morele, politieke en artistieke kwesties die in dat tijdperk aan de orde waren klinken door in de filosofie van Kant, vormen er de aanleiding toe. - 2 -
Verlichting en Pre-Romantiek Het leven van Kant valt samen met het tijdperk van de Verlichting en de Pre-Romantiek. De Verlichting werd, zoals bekend, gekenmerkt door een groot vertrouwen in de mogelijkheden van de wetenschap en van de menselijke Rede. Ook de Verlichtingskunst stond in het teken van dat vertrouwen. De kunstacademies bloeiden als centra, waar men doceerde aan de hand van regels en wetmatigheden, waarmee je goede kunst zou kunnen maken. Toch bleek het vertrouwen niet onbeperkt. In de loop van de 18e eeuw trad geleidelijk een kentering op in het Verlichtingsoptimisme. De Westerse samenleving werd getroffen door een aantal verschrikkingen - zoals bijvoorbeeld de terreur die volgde op de Franse Revolutie, of de rampzalige aardbeving te Lissabon in 1755 - die een algemeen gevoel van menselijke nietigheid versterkten, van onderworpen zijn aan oermachten die ver boven ons begrip uitstijgen. In de kunst van de Pre-Romantiek wordt dit bewustzijn helder zichtbaar. Denk bijvoorbeeld aan de schilderijen van Goya, of aan die van Caspar David Friedrich. In de 19 e eeuw groeide deze tendens uit tot een geheel eigen genre, waarin men probeerde ‘het Sublieme’ – de even verheven als beangstigende grootsheid van de wereld - te verbeelden. ‘Saturnus’ door Goya (1820-23) 2. De a priori’s van Kant Drie 'Kritike' Immanuel Kant probeerde de paradoxale tegenstelling te begrijpen tussen de macht die wij als met Rede begiftigde mensen hebben, en de onmacht die zich tevens in ons manifesteert. Kant dacht na over de geestelijke vermogens van de mens. Hoe ver reiken eigenlijk onze verstandelijke vermogens? Wat kunnen wij weten? Kunnen wij in principe alles weten, of zijn er grenzen? En zo ja: waar liggen dan die grenzen? Meer toegespitst op het gebied van de kunst vroeg Kant zich af, of wij eigenlijk met zekerheid kunnen spreken over schoonheid. Als er al onveranderlijke regels en wetten bestaan, volgens welke wij schoonheid ervaren, kunnen wij die dan ook kennen? Wat is de waarde van onze esthetische oordelen? Om een antwoord te vinden op die vragen, zette Kant zich aan een nauwgezette analyse van ons vermogen om over schoonheid te oordelen. Dit onderzoek naar het esthetische oordeel vond plaats binnen een omvangrijke studie naar het totale bereik van het menselijke oordeelsvermogen. Kants kunstfilosofie is daarom terug te vinden als hoofdstuk in een lijvig boek, getiteld 'Kritik der Urteilskraft' (1790). Deze 'Kritik der Urteilskraft' was het derde deel uit een reeks van drie 'Kritike'; zij werd vooraf gegaan door de 'Kritik der reinen Vernunft' (1781) en de 'Kritik der praktischen Vernunft' (1788). Helaas is het niet goed mogelijk om Kants filosofie over het esthetisch oordeel in de 'Kritik der Urteilskraft' goed te begrijpen, zonder enig inzicht in de structuur en bedoeling van de gehele trilogie. Daarom kijken we eerst naar de inhoud van met name het eerste deel. - 3 -
Page 1: Schoonheid volgens Kant 1. Inleidin
Page 5 and 6: stramien, met een aantal constante
Page 7 and 8: Alledrie de oordelen hebben volgens
Page 9 and 10: In de ervaring van schoonheid en in
Page 11: verschilt erin dat hij niet zozeer

Schoonheid volgens Kant - KABK

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?