zuidelijker - girugten

faculteit
ruimtelijke
wetenschappen
contactadres
postbus 800
9700 AV Groningen
e-mail
info@girugten.nl
faculteitsblad
ruimtelijke
wetenschappen
w w w . g i r u g t e n . n l
girugten
De poolcirkel
girugten
02
jaargang 44

girugten
02 / maart 2013
de poolcirkel
redactie
colofon
Eindredactie
Thijs Fikken (hoofdredacteur)
Sanne Feenstra (vormgeving)
Redactie
Eva Bouw
Robin Groenewold
Jordy Janssen
Wymer Praamstra
Jorn van der Scheer
Martinus Spoelstra
Paul Steeneken
Wessel van Vliet
Steven Wester
Wietske Wilts
Saskia Zwiers
Druk
Drukkerij Veenstra, Groningen
Oplage
900 stuks
E-mail
info@girugten.nl
Contactadres
Postbus 800
9700 AV Groningen
Girugten is het onafhankelijk
faculteitsblad van de Faculteit
Ruimtelijke Wetenschappen,
Rijksuniversiteit Groningen.
Girugten functioneert als een
zelfstandige redactie onder
faculteitsvereniging Ibn Battuta.
De eindredactie behoudt zich het
recht voor zonder opgaaf van redenen
artikelen in te korten, dan wel te
weigeren.
redactioneel
Beste lezer,
Met de laagste temperaturen van het jaar achter ons brengt Girugten je graag nog even terug
in de wintersferen. In dit nummer, dat geheel in het teken staat van de meest noordelijke
(én zuidelijke) plekken op onze aarde, komt de temperatuur nauwelijks boven het vriespunt
uit. In deze barre wereld waarin maar weinig mensen wonen wordt een grote strijd gevoerd.
Die van het leven met de kou. Deze strijd wordt voor jou beschreven in deze editie van
Girugten! Alles boven, onder, en op de poolcirkels komt voorbij.
Ben je geïnteresseerd in de Inuit, gefascineerd door Russische steden of geïntrigeerd
door de oliestrijd om en nabij de Noordpool? Dan zit je goed met dit nummer. Zo wordt
de ontwikkeling van noordelijke Russische steden na de val van de Sovjet-Unie besproken
en de machtsstrijd om mineralen uitgelicht. Maar Girugten leidt je niet alleen maar
noordwaarts. Antarctica, het enige onbewoonde continent op aarde, komt ook voorbij.
Naast de berg artikelen over de polen is er ook een bijzonder boeiende editie van
‘Geografen aan het werk’ te lezen. Hierin vertelt oud-Girugtenredacteur Arvid Krechting
over zijn werkzaamheden in Oekraïne.
Binnen de redactie hebben zich een hoop veranderingen afgespeeld. Na het behalen van
haar diploma heeft Saskia Zwiers besloten om een punt achter haar Girugtencarrière te
zetten. Saskia, bedankt voor de prachtige artikelen die jij elk nummer weer hebt afgeleverd!
Gelukkig hebben we versterking gekregen van Nienke Harmelink, Wessel van Vliet en Paul
Steeneken.
Dompel jezelf onder in het ijskoude avontuur dat klaarligt in deze Girugten!
Veel leesplezier,
Thijs Fikken
hoofdredacteur
Oplossing Raad de Plaat en logo’s bovenbalken
Raad de Plaat: Midtown Madness 2, Red Alert 2, Roller Coaster Tycoon 1, Wolfenstein 3D
Logo’s: Twitter, Skype, Google Earth, Dropbox, the Sims, Angry Birds, Pacman, Google
Chrome, Myspace, Spotify, Windows Media Player, Limewire, Tetris, utorrent, X-Box (live),
Mario/mushroom, MSN, Keen, Space Invadors, VLC Media Player
girugten
02 / maart 2013
de poolcirkel
inhoud
6.
Inhoud
4.
7.
9.
10.
12.
14.
16.
Zwart goud in een witte wereld
Wymer Praamstra
Oorlogen en goelagkampen
Steven Wester
Column: de trein, de mandarijn en de Polen
Martinus Spoelstra
De aantrekkingskracht van Antarctica
Thijs Fikken
Om de noord - Willem Barentsz
Martinus Spoelstra
Inuitgemeenschappen in Noord-Amerika
Eva Bouw & Wietske Wilts
Raad de plaat
12. 19.
14.
10.
4.
18.
19.
22.
23.
24.
25.
26.
Bij de kerstman thuis
Saskia Zwiers
Masterthesis - “Alsof je omarmd wordt door
alles om je heen”
Wietske Wilts
Geografen aan het werk
Arvid Krechting
Uit het buitenland
Titia Leutscher
Herta Machtscriptieprijs
Ibn Battuta
Pro Geo & Forum
4.

girugten
02 / maart 2013
de poolcirkel
thema-artikel
Het incident op 31 december met boorschip
Kulluk, wat ‘donder’ in een lokaal Inuitdialect
betekent, bracht de boringen van Shell in de
zeeën rond de Noordpool opnieuw in beeld.
Is het gedonder met de Kulluk de doodsteek
voor de avonturen van de multinationals die
op zoek zijn naar olie en gas? Of winnen
geld en de honger naar olie van landen als
Rusland en Amerika, maar ook West-Europa,
het opnieuw van de natuur?
Hoewel alleen de activiteiten van Shell
veel in het nieuws kwamen de laatste tijd
is het zeker niet het eerste en enige bedrijf
dat in de barre omstandigheden boven
de poolcirkel op zoek gaat naar nieuwe
gas- en olievelden. BP is zelfs al sinds
wymer praamstra
Zwart goud in een witte wereld
de jaren zeventig aan het boren in een
baai in het noorden van Alaska. Naast de
Verenigde Staten die Shell de benodigde
vergunningen gaf, zijn ook Rusland,
Noorwegen en Denemarken (via Groenland)
bezig grote oliemaatschappijen toe te laten
in hun wateren. Hoewel, ‘hun’ wateren? De
maatschappijen die tot nu toe gerechtigd
zijn te boren doen dit zonder uitzondering
in de Exclusieve Economische Zones van het
De hoeveelheid aardolie in de Noordpoolregio
wordt geschat op 90 miljard
vaten, dat is met de huidige olieprijs
goed voor ongeveer 10,44 biljoen (!)
dollar. De hoeveelheid aardgas op 47
biljoen kubieke meter.
4.
betreffende land. Deze zones zijn onderdeel
van de internationale wateren en dus
onafhankelijk grondgebied, maar door een
EEZ in te stellen krijgt het betreffende land
bepaalde rechten en verplichtingen in een
gebied tot 200 zeemijl van de kust.
Via deze regeling gaf Amerika BP al lang
geleden toestemming om te boren in de daar
aanwezig olie- en gasvelden. Alaska grenst
immers aan de Poolzeeën. In samenwerking
met Rosneft, een Russisch staatsbedrijf
in de oliesector, zijn Exxonmobil (bij ons
bekend als Esso) en het Italiaanse ENI
bezig met boringen vlakbij Nova Zembla.
De ontginningen in de Barentszzee zijn
ook al gestart door het Noorse Statoil.
Dat de nieuwe boorplannen van Shell
zoveel ophef veroorzaken komt met name
omdat hun proefboringen veel verder
van de kust gaan en daardoor mogelijk
meer schade kunnen aanrichten. Ook de
opeenstapeling van missers door Shell
wordt door tegenstanders als Greenpeace
uitvergroot met actiewebsites en een
handtekeningenactie.
Het breken van de sleepkabels van de Kulluk
tijdens Van wie zijn reis zijn naar de Seattle (Ant)arcticsche blijkt in de rij gebieden?
incidenten pas het topje van de ijsberg.
Naast de stukken Exclusieve Economische Zone langs de randen van
de omliggende landen is de Noordpool van niemand. Dit wil zeggen,
er liggen wel claims van onder andere Rusland en Canada, maar
officieel is het ‘niemandsland’. De door Rusland geplante vlag
op de bodem van een oceaan bij de Noordpool is natuurlijk puur
symbolisch. Momenteel lopen er onderzoeken door verschillende
wetenschappers uit belanghebbende landen om te kijken of hun
land op een of andere manier onder het water door verbonden is
met de Noordpool. Op die manier hopen onder andere Rusland
en Denemarken (Groenland) aanspraak te maken op de vele
grondstoffen die in deze ijzige omgeving te vinden zijn.
Op de Zuidpool is het een stuk overzichtelijker geregeld. Nouja, op
papier in ieder geval. In het Antarctisch Verdrag dat in 1959 werd
afgesloten werd de Zuidpool als een diepvriespizza opgedeeld
in punten. Onder andere Argentinië, Australië, Nieuw Zeeland en
Chili kregen een stukje toebedeeld, maar ook minder in de buurt
liggende landen als Engeland en Noorwegen hebben er ‘grondbezit’.
Juridisch gezien behoort de Zuidpool echter tot geen van deze
landen. Wel is in het Antarctisch Verdrag vastgesteld dat geen van
de landen militaire activiteit mag ontplooien op het continent en dat
wetenschappelijk onderzoek de primaire aandacht heeft. In 1991
werd het Antarctisch Milieuprotocol toegevoegd aan het verdrag.
Greenpeace stipt de problemen natuurlijk
gretig aan op hun speciale website. Feit blijft
dat met name de veiligheidsmaatregelen
die Shell heeft getroffen om in het geval van
een incident bij de boringen adequaat op te
kunnen treden niet bepaald waterdicht zijn.
Gefaalde veiligheidstesten, problemen met
de 22 schepen tellende vloot die in actie
moet komen bij incidenten en een uitspraak
van de vice-president van Shell dat er
waarschijnlijk op een bepaald moment wel
olie weg gaat lekken tijdens het boren bij de
Noordpool zijn alles behalve goede reclame
voor het Nederlandse-Britse bedrijf. Als
dan in het achterhoofd wordt gehouden
dat deze problemen optraden bij slechts
twee proefboringen, in de Beaufort- en
Tsjoektsjenzee, lijkt de kans op ongelukken
als straks echt olie- en gasvelden worden
aangeboord zeker aanwezig.
Voor de Amerikaanse overheid was het
veiligheidsplan van Shell echter voldoende
om de benodigde vergunningen uit te geven.
De grote consumptie van olie en gas door dat
land is algemeen bekend. Met de groeiende
onrust in het Midden-Oosten is het voor de
Amerikaanse overheid een logische keuze
om hun afhankelijkheid te verkleinen. De
economische belangen zijn inmiddels zo
groot dat Shell niet meer kan stoppen met
de projecten zonder grote verliezen te
lijden. Van de nu al geïnvesteerde 5 miljard
(!) dollar is nog geen cent terugverdiend.
Maar worden door geld, zoals zo vaak, de
risico’s voor de natuur én de mens uit het
oog verloren?
Feit is dat boren op en nabij de Noordpool
veel meer risico’s met zich meebrengt
dan in ‘normale’ oceanen. Grote massa’s
territoriale verdeling van antarctica
Dit protocol zorgt er voor dat er tot 2048 geen delfstoffen mogen
worden gewonnen op de Zuidpool. Tenminste, in ieder geval niet
door staten die het verdrag hebben ondertekend. Rusland gaf begin
2011 al aan dat ze gaan beginnen met verkennend onderzoek naar
grondstoffen. Wordt dus ongetwijfeld vervolgd.
5.

de bp-pijplijn in Alaska
ronddrijvend ijs zorgden er dit jaar al voor dat
de proefboringen van Shell later dan gepland
begonnen. Dat zelfs de dikste kabels niet
zijn bestand tegen het extreme noodweer
dat soms huishoudt in de Noordelijke zeeën
werd pijnlijk duidelijk bij het transport
van de Kulluk. Bovendien brengen de
veranderende weersomstandigheden
ook meer onvoorspelbaarheid. En als het
misgaat, dan zit je in de afgelegen ijszee
boven Alaska ook niet op een makkelijk
bereikbare plek. Binnen een straal van
800 kilometer is er maar één grote haven.
Met een paar landingsstrips en een zeer
minimale infrastructuur loert er een
gigantische ramp die moeilijk binnen de
perken kan worden gehouden. Of de 22
boten tellende incidentenvloot van Shell
dan snel de situatie onder controle krijgt
valt nog maar te bezien.
De gevolgen van een groot olielek zijn niet
te overzien. Het opruimen van olie op ijs
valt nog mee, maar als olie onder ijs gaat
drijven is het zeer lastig weg te krijgen. De
Nederlandse directeur van Shell geeft zelf
toe dat zijn bedrijf hier nog geen ervaring
mee heeft en laten we met hem hopen dat
dit ook niet nodig zal zijn. Grootschalige
vervuiling van de zeeën rond de Noordpool
heeft enorme gevolgen. Niet alleen direct,
maar ook indirect. Als plankton, de basis
van veel voedselketens in die omgeving,
vervuild raakt zullen alle dieren hoger in
de keten daar grote last van ondervinden.
Opgeteld bij de grote druk waaronder veel
dierenpopulaties in dat gebied al staan,
kan dit het einde voor sommige soorten
betekenen. De lokale Inuitbevolking leeft
grotendeels van de visvangst dus zullen dan
ook zwaar getroffen worden. In maart 1989
liep olietanker Exxon Valdez aan de grond in
6.
de Golf van Alaska. De hierbij vrijgekomen
miljoenen liters olie hebben vandaag de dag
nog steeds grote invloed op de ecosystemen
in de 2000 kilometer lange kuststreek. Naar
schatting zijn onder andere 500.000 vogels
overleden als gevolg van dit olielek. Om dan
in te schatten wat er bij een soortgelijke
ramp bij de boringen van Shell kan gebeuren
heb je weinig verbeeldingskracht nodig.
Gezien de gigantische investeringen
die onder andere Shell al heeft gedaan
in de voorbereidende fase en het feit
dat vergunningen al zijn verstrekt
door verschillende overheden zal het
boren in de zeeën rond de Noordpool
hoogtswaarschijnlijk gewoon doorgaan.
De huidige economische motor draait nou
eenmaal op olie en gas en de toenemende
schaarste maakt voorheen minder gunstige
ontginningen opeens aantrekkelijk. Laten
we samen met de ijsberen, walvissen,
vogelkoloniën en Inuitstammen hopen dat
hun leefgebieden geen olieramp hoeven te
verwerken. g
olie- en gasboringen in het noordpoolgebied
girugten
02 / maart 2013
de poolcirkel
thema-artikel
steven wester
Oorlogen en Goelagkampen
Russische steden ten noorden van de poolcirkel
Wanneer je aan de poolcirkel denkt, denk
je in eerste instantie zeker niet aan grote
steden. Het overgrote deel van de gebieden
ten noorden van de Noordpoolcirkel is
ook onbewoond. Toch is er een aantal
uitzonderingen. Wat ten eerste opvalt als
je kijkt naar steden ten noorden van de
poolcirkel, is dat veruit het grootste deel
hiervan in Rusland ligt. Sterker nog, buiten
Rusland is er maar één stad op aarde
binnen de poolcirkel met meer dan 50.000
inwoners: Tromsø in Noorwegen. Ondanks
dat deze stad zo noordelijk ligt heeft het een
vrij mild klimaat. Tromsø ligt namelijk aan de
de haven van moermansk
Atlantische oceaan en wordt sterk beïnvloed
door de warme golfstroom langs de Noorse
kust.
In Rusland is dat wel anders met de
gevreesde Siberische winters. Er zijn op
dit moment nog zes Russische steden met
meer dan 50.000 inwoners. Dit waren er
in het communistische tijdperk nog meer,
maar sinds de val van de Sovjet-Unie is er
sprake van een bevolkingskrimp in bijna
alle Russische steden ten noorden van de
poolcirkel.
Moermansk
Moermansk is de grootste stad boven de
poolcirkel ter wereld met ruim 300.000
inwoners. Het ligt in het dichtstbevolkte
gebied ten noorden van de poolcirkel,
namelijk de gelijknamige Oblast Moermansk
in het uiterste noordwesten van Rusland.
Dit gebied, dat ongeveer drie keer zo groot
is als Nederland, heeft een kleine 900.000
inwoners. Dit is naar schatting een derde
van de gehele bevolking ten noorden van
7.

de poolcirkel. Dit geeft alvast aan hoe
weinig mensen er relatief gezien boven de
poolcirkel wonen.
Moermansk is de laatste stad die in het
Russische tsarentijdperk gesticht is. Om
precies te zijn in 1915. Uit strategisch oogpunt
werd er tijdens de Eerste Wereldoorlog een
spoorlijn vanaf de stad Petrozavodsk naar het
noorden richting de Barentszzee gebouwd.
Aan het eind van deze spoorlijn van bijna
1000 kilometer, werd Moermansk gesticht.
Het was een strategische post tijdens de
Eerste Wereldoorlog. Er konden vanaf
het Russische vasteland allerlei militaire
goederen richting de stad vervoerd worden,
en vanaf daar worden verscheept. Hierbij
was het zeer belangrijk dat Moermansk ook
tijdens de winter een ijsvrije haven had.
Door de gunstig gelegen positie kon de
nederzetting snel groeien en kreeg het in
een jaar tijd al de status van ‘stad’.
Moermansk speelde ook een belangrijke
rol in de Tweede Wereldoorlog. De Duitsers
probeerden in 1941 met de hulp van het
Finse leger om de stad in handen te krijgen
onder de naam ‘Operatie Silverfox’. Het
Russische leger verloor al snel een groot
deel van haar manschappen, hierdoor werd
Moermansk na Stalingrad en Leningrad de
stad die de meeste schade leed door de
Tweede Wereldoorlog. In tegenstelling tot
andere Russische steden in deze tijd van de
oorlog wist het wel stand te houden, mede
door de winterse omstandigheden waar de
Duitsers niet tegen opgewassen waren. Door
de grote strijd die in en rond Moermansk
werd geleverd en het grote strategische
belang ervan, werd Moermansk uitgeroepen
tot ‘heldenstad’.
Na de oorlog werd de Sovjet-Unie
terughoudender tegenover het buitenland,
zeker met het uitbreken van de Koude
Oorlog. Moermansk werd net als vele andere
Russische steden een ‘verboden stad’ voor
buitenlanders. Vanuit Moermansk werden
onder andere expedities ondernomen met
onderzeeërs om ze klaar te stomen voor
een eventuele oorlog. Naast de strategische
oorlogspositie, is het voorkomen van
natuurlijke hulpbronnen in de directe
omgeving ook een belangrijke reden
waarom er verhoudingsgewijs veel
mensen in Oblast Moermansk wonen.
Zo zijn er meer dan 700 verschillende
mineralen in de buurt van Moermansk.
Een groot gedeelte van de arbeidsmarkt
is dan ook afgestemd op deze natuurlijke
hulpbronnen en mineralen. De grootste
arbeidssectoren zijn de metaalindustrie en
de elektriciteitsproductie. Verder heeft de
visserij ook nog een belangrijk aandeel in
de economie van Moermansk. De bevolking
van Moermansk is na de val van de Sovjet
-Unie snel gekrompen. Twintig jaar geleden
woonde er nog een kleine 500.000 mensen
in de stad, tegenwoordig dus nog maar
300.000. Het is inmiddels officieel geen
verboden stad meer, maar toch is het lastig
voor buitenlanders om de stad binnen
te komen. Wel is Moermansk sinds 1989
partnerstad van Groningen.
De Goelag van Vorkuta en Norilsk
Vorkuta ligt in het uiterste noorden van het
vasteland van Rusland, een paar honderd
kilometer ten zuiden van Nova Zembla.
In de zomer van 1930 werd er in de buurt
van Vorkuta steenkool gevonden. Dit
kwam goed van pas voor het uitvoeren
van de pas ingevoerde vijfjarenplannen
onder leiding van Josef Stalin. Voor de
industrialisatie van Rusland was deze
steenkoolvoorraad essentieel. Vandaar dat
de nederzetting Vorkuta in 1931 gesticht
is. Vanaf 1932 werden er in de buurt van
Vorkuta meerdere werkkampen van de
Goelag gesticht. De mensen die in deze
strafkampen gingen werken hadden veel
verschillende achtergronden. Naar deze
kampen werden bijvoorbeeld politieke
tegenstanders, geestelijken, gehandicapten
en sommige bevolkingsgroepen gestuurd.
Tiksi
8.
Uiteindelijk werden al deze groepen mensen
samengevat onder de naam ‘Vijand van
het volk’. Omdat Stalin deze term nogal
subjectief interpreteerde werden er
miljoenen onschuldige burgers verbannen.
Met het uitbreken van de Tweede
Wereldoorlog kwam de ontwikkeling van
de Goelag in een stroomversnelling terecht.
Vorkuta werd in 1941 door een spoorlijn
verbonden met de rest van Rusland,
waardoor de steenkool sneller vervoerd kon
worden. Deze spoorlijn werd echter door
het uitbreken van de oorlog veel sneller
afgemaakt dan eigenlijk kon, het kostte in de
kampen dan ook duizenden levens. Tijdens
de oorlog werd vanuit Vorkuta meer dan 7
miljoen ton steenkool vervoerd richting
Leningrad en de Oeral.
Vlak na de dood van Stalin ontstond de
grootste opstand tegen de Goelag ooit in
de werkkampen van Vorkuta. Hieraan deden
ongeveer 100.000 kampbewoners aan mee.
Het kostte het Rode Leger erg veel moeite
om deze opstand neer te slaan. Uiteindelijk
zorgde dit ervoor dat de Russische regering
onder leiding van Chroesjtsjov de meeste
Goelagkampen liet sluiten in de jaren ’50. De
mijnen werden nog wel in stand gehouden
tot het eind van de Koude Oorlog. Rond 1990
woonden er nog 120.000 mensen in de stad.
Een groot deel van de bevolking is vertrokken
toen het grootste deel van de mijnen werd
gesloten, nadat deze onrendabel waren
geworden door de val van de Sovjet-Unie.
g
De burgemeester van Vorkuta maakte in
2006 een plan om toeristen naar Vorkuta
te lokken. Hij wilde een nieuw Goelagkamp
geheel in traditionele stijl in Vorkuta laten
bouwen waar je als toerist jezelf drie dagen
lang kon laten opsluiten voor een kleine 450
euro. Dit plan stuitte echter op veel kritiek,
niet alleen omdat Vorkuta zo afgelegen ligt,
maar ook vanwege de nagedachtenis aan
slachtoffers van de Goelag.
Norilsk ligt in het noorden van Siberië en is
volgens sommige bronnen de koudste stad
op aarde. Ook is het de noordelijkste stad
met meer dan 100.000 inwoners. Norilsk
is net als Vorkuta zwaar getekend door
haar Goelaghistorie. In de jaren ’20 werden
in Norilsk talloze delfstoffen gevonden,
waaronder goud en nikkel. In 1935 werd in
een klap door 365.000 dwangarbeiders de
stad uit de grond gestampt. Een groot deel
van de arbeiders moest in de beginjaren in
tenten slapen in de Siberische kou, waarbij
vele duizenden doden vielen. Door de
schaarste aan voedsel kwam een groot deel
van de 400.000 dwangarbeiders om tijdens
de oorlog. De opstand in de kampen van
Vorkuta in 1953 sloeg over richting Norilsk,
waardoor ook hier de Goelagkampen in de
jaren ’50 werden gesloten. De productie van
met name nikkel is gewoon doorgegaan in
Norilsk. De stad heeft de twijfelachtige eer
de meest vervuilende fabriek van Rusland
te bezitten, ‘Norilsk Nikkel’. Volgens de
BBC is dit de grootste producent van zure
regen ter wereld. Net als in Moermansk en
Vorkuta is ook in Norilsk bijna de helft van
de bevolking weggetrokken sinds de val van
de Sovjet-Unie.
Tiksi, een godvergeten oord
De hiervoor besproken steden hebben
allemaal nog de mogelijkheid om de
komende decennia in ieder geval een stad te
blijven, maar dat is lang niet overal het geval.
Een goed voorbeeld hiervan is Tiksi. Dit was
met name in de Tweede Wereldoorlog een
belangrijke havenstad aan de Noordelijke
Ijszee in Noordoost-Siberië. In de Koude
Oorlog werden er hier twee grote vliegvelden
aangelegd om bommenwerpers vanaf te
kunnen positioneren. Het is echter nooit
zover gekomen dat ze ook daadwerkelijk
gebruikt werden. Na de val van de Sovjet
-Unie is de haven in Tiksi in vervallen staat
terecht gekomen, waardoor er nauwelijks
meer schepen komen. Doordat het zo
afgelegen ligt, is er ook geen weg richting
Tiksi en zijn de kosten voor levensonderhoud
buitenproportioneel hoog. Alcoholisme
vormt hier ook een probleem, maar alcohol is
aan de andere kant zo duur dat het nauwelijks
betaalbaar is. Tegenwoordig wonen er nog
maar een paar duizend mensen in de stad,
en daardoor is een paar maanden geleden
ook het vliegveld gesloten. Hierdoor is de
nederzetting alleen nog bereikbaar per
helikopter. Het einde lijkt dan ook nabij voor
Tiksi. g
g
9.
/// meer weten?
http://www.uitzendinggemist.nl/programmas/7385-van-moskou-tot-moermansk
- Aflevering: Soldatenoffer
http://www.uitzendinggemist.nl/programmas/5919-van-moskou-tot-magadan
- Aflevering: Magadan, een vergeten
verleden
column Martinus Spoelstra
De trein, de mandarijn en de Polen
Eigenlijk kan ik nooit goed lezen in de trein. Niet omdat de boeken die ik in de tas heb
per definitie saai zijn, maar juist omdat er buiten zoveel te zien is. Of het nou ‘The Oxford
Handbook of Economic Geography’ of ‘Asterix en de knallende ketel’ is, na enkele bladzijden
ben ik automatisch naar buiten aan het turen. Er valt aan de andere kant van het raam ook
zoveel te zien: het landschap, de gebouwen, de infrastructuur, de ruimtelijke ordening. In
principe is het één grote speelfilm die aan je voorbij gaat, en je kunt gewoon met een kop
koffie in je stoel blijven zitten, alsof je je nooit hebt verplaatst. Behalve de stationsnamen
komt er geen woord aan te pas. Wonder boven wonder kom je uiteindelijk ook nog eens
op de gewenste plek van bestemming aan. Maar wellicht dat alleen mensen met een
planologen- of geografenhart het op die manier beleven.
Samen met mijn vriendin ben ik onderweg naar Praag. Een stad in Centraal-Europa waar ik
nog nooit ben geweest. We hebben een overstap in Dresden, een stad waar ik ook nog nooit
ben geweest. Het ligt momenteel in Duitsland, maar nog niet zo lang geleden lag het in een
ander land, waarvan ik de naam even kwijt ben. We hebben samen besloten om deze keer
niet te vliegen. Dit heeft niks te maken met het milieubewust of ‘groen’ reizen, maar meer
met de vliegangst van één van ons. Per vliegtuig samen naar Londen ging nog wel, maar
door een gunstig ‘Angebot’ van Die Bahn en de vrouwelijke stem die voor twee telt waren
de treintickets snel geboekt. Nog voor ik terug was met de koffie.
Ze vraagt of ik ook een mandarijntje wil. Eigenlijk is een mandarijntje de slimmere versie
van de sinaasappel. Het is kleiner, dus handiger mee te nemen, makkelijker te pellen, minder
sappig, dus geen kleverige handen, en bovendien kun je de partjes beter van elkaar scheiden.
Dus om te eten gebruiksvriendelijker, maar een glas mandarijnensap is weer omslachtiger
te produceren. Het is maar net wat je wil. Eigenlijk hetzelfde idee bij het kiezen tussen
reizen per trein of vliegtuig. Overigens gaat het vergelijken van vervoersmiddelen met fruit
misschien iets te ver.
Het doet me denken aan de treinreis die ik vijf jaar geleden maakte naar een EGEAcongres
in het zuiden van Polen. Je vindt eerst dat de omgeving voor een gast of toerist
niet aantrekkelijk aandoet, maar als je je realiseert waar je bent en wat het voor plek is,
wordt het des te interessanter. Het was m’n eerste EGEA-congres, later kwamen er nog
acht en onderhand ken ik vooraf het programma van a tot z. Maar daar in Ustron maakte
ik het dus voor het eerst mee. De zondagavond; een openingsceremonie met enkele
prominente sprekers en een optreden van een traditionele, in de regio wereldberoemde
folkloredansgroep. Een kleurrijke mix van trotse jonge mannen en vrouwen die gezamenlijk
in de rondte dansen. De Poolcirkel, fantastisch!
Terug in mijn boek over Praag. Ik zit ergens rond het jaar 1918 toen Praag de Hoofdstad werd
van een zelfstandig Tsjecho-Slowakije. Snel blader ik door. Nog even wat belangrijke punten
van de stad opzoeken aan de hand van een bijgeleverde kaart en het boek kan dicht. Ik zie
het daar wel. g

girugten
02 / maart 2013
de poolcirkel
thema-artikel
Eeuwenlang heeft de westerse beschaving
gefilosofeerd over het bestaan van een
mystiek zuidelijk continent. ‘Terra Australis
Incognita’, ‘het onbekende zuidelijke
land’, werd al beschreven door denkers als
Aristoteles en Ptolemaeus, die geloofden
dat het noordelijke land in evenwicht
gehouden werd door een groot zuidelijk
continent. Door de vele ontdekkingsreizen
werd duidelijk dat het continent niet
vastzat aan Afrika of Zuid-Amerika. Even
werd zelfs gedacht dat het continent niet
zou bestaan en dat Australië (waar zou die
naam toch vandaan komen?) het zuidelijkste
continent was. Na de officiële ontdekking
Thijs Fikken
De aantrekkingskracht van Antarctica
de Zuidpool als toeristische trekpleister
van Antarctica in 1820 en de beroemde
expedities naar de geografische Zuidpool
van Scott en Amundsen is de interesse
echter weer aangewakkerd.
Nadat de Noor Amundsen als eerste de
geografische Zuidpool had bereikt in 1920,
begon de Amerikaan Byrd met het verkennen
van het continent vanuit de lucht. Deze
nieuwe informatie werd gebruikt om in 1957
het eerste permanente zuidpoolstation te
bouwen, het ‘Amundsen-Scott South Pole
Station’. Dit station is vanaf de oplevering
permanent bewoond geweest. De groei aan
kennis over het continent, in combinatie
Een van de leden van de expeditie van Amundsen naast de Noorse vlag op de
geografische zuidpool
10.
met de altijd aanwezige ontdekkingsdrang
van de mens, zorgde voor een nieuwe
ontwikkeling: toerisme. Op dit moment
bieden vele reisorganisaties tochten naar
Antarctica aan. Hoe gaan die organisaties
te werk? Is toerisme naar dit continent van
extremen wel verantwoord?
De eerste toeristische expedities naar
Antarctica vonden in de jaren zestig plaats.
Deze reizen werden gemaakt met grote
onderzoeksschepen. Naast het uitgebreide
onderzoek dat op deze schepen plaatsvond
was er beperkt ruimte voor een aantal
toeristen, die uiteraard goed moesten
betalen. Tegen het einde van de jaren zestig
verschenen de eerste cruiseschepen, die
toerisme als enige doel hadden. Met de
komst van deze schepen steeg het aantal
toeristen met het ‘einde van de wereld’ als
bestemming aanzienlijk. Op dit moment
ontvangt Antarctica zo’n 30,000 toeristen
per jaar.
Antarctische cruiseschepen vertrekken vanaf
een aantal plaatsen. Ushuaia, in Argentinië,
is een van de belangrijkste steden. Deze
stad, de meest zuidelijke op de wereld,
draait voor een groot deel op de inkomsten
van toeristische tochten naar Antarctica en
het Sub-Antarctisch gebied. Vanaf Ushuaia
vertrekken de meeste schepen richting het
Antarctisch Schiereiland. Dit gebied heeft
een milder klimaat dan de rest van het
continent. In de zomermaanden liggen de
temperaturen net onder het vriespunt. Na
de tocht door de verraderlijke Straat Drake
verzorgen de meeste reisorganisaties een
landing op het vasteland van Antarctica. Met
behulp van Zodiacs, kleine opblaasbootjes
waarin ongeveer twintig man vervoerd
kunnen worden, komen de toeristen aan
land.
Antarctica kan ook via de lucht bereikt
worden. Eind jaren zeventig vertrokken
er vliegtuigen vanuit Australië en Nieuw-
Zeeland om de sneeuwvlaktes vanuit de
lucht te bezichtigen. Japanse touroperators
verkochten reizen waarop Antarctica in
vogelvlucht bekeken kon worden. De
interesse was groot, totdat een van de
vliegtuigen in 1979 verongelukte. Bij
de crash kwamen alle inzittenden én de
Antarctische vliegindustrie om het leven.
Tegenwoordig kan het continent wel weer
via de lucht bezocht worden. Vanwege de
prijs en logistieke problemen gebeurt dit
echter zelden met toeristen.
Al deze mogelijkheden, samen met een
groeiende portemonnee van de gemiddelde
toerist, hebben in de tweede helft van de
twintigste eeuw voor een stevige groei van
het toerisme gezorgd. Deze groei brengt
ook zorgen met zich mee. Antarctica heeft
geen inheemse bevolking en dus ook geen
regering. Hoe zorg je er dan voor dat het
toerisme naar het continent duurzaam
en verantwoord verloopt? Gelukkig is in
1959 het Antarctisch Verdrag tot leven
geroepen. In dit verdrag, waarover je ook
kunt lezen in het artikel van Wymer, staan
een aantal belangrijke regels opgesteld. Zo
is Antarctica verboden gebied voor militaire
activiteiten, het dumpen van radioactief
materiaal en nucleaire proeven. Met de
komst van het Antarctisch Milieuprotocol
in 1991 is de bescherming van het gebied
verder verscherpt. Zo mogen mineralen
alleen nog voor wetenschappelijke
doeleinden gewonnen worden. Ook is
het vanaf dit moment verplicht om een
milieueffectrapportage op te stellen voor
elke activiteit die ondernomen wordt, dus
ook voor toerisme.
Prachtig, zo’n protocol dat strijdt voor vrede
en milieubewustheid, maar moeilijk te
reguleren. Omdat Antarctica aan niemand
toebehoort, is het ook lastig om organisaties
te bestraffen. De toeristische sector is
door dit probleem op zichzelf aangewezen,
met zelfregulatie als gevolg. Om er voor te
zorgen dat de reizen naar Antarctica veilig,
duurzaam en verantwoord verlopen is de
‘International Association of Antarctica
Tour Operators’ (IAATO) opgericht. Deze
organisatie strijdt graag voor wat volgens
hun ‘de meest indrukwekkende vertoning
van internationale vrede en samenwerking’
is. Vrijwel elke reisorganisatie die ten zuiden
van de poolcirkel te werk gaat is verbonden
aan de IAATO.
Dankzij de IAATO is de impact van toerisme
op het Antarctisch continent nauwelijks
waarneembaar. Nieuwe regelingen, zoals het
verbod op zware brandstoffen, worden bijna
jaarlijks ingevoerd. Het aantal toeristen is,
zeker in verhouding tot de omvang van het
gebied, met gemiddeld 30,000 per jaar nog
relatief laag. Ter vergelijking: Amsterdam
ontvangt zo’n 100,000 recreatieve bezoekers
per dág. Sinds 2008 stijgt het aantal toeristen
niet meer. De economische crisis eist ook
voor het Antarctisch toerisme zijn tol. Veel
van de schepen zijn oud en versleten en er is
geen geld om nieuwe vaartuigen te bouwen.
Toch blijft de IAATO alert. Op dit moment
wordt een nieuw vijfjarenplan gemaakt om
met de toekomstige groei van de sector
om te gaan. Het beschermen van de witte
wildernis lijkt in goede handen te zijn.
Het Antarctisch continent. Het Antarctisch Schier-
eiland of Graham Land is duidelijk zichtbaar.
11.
Naast de introductie van nieuwe regels die
Antarctica moeten beschermen heeft de
IAATO een ander doel: onderwijs. De IAATO
vreest niet voor toeristen. Integendeel, door
de komst van toeristen hoopt de organisatie
het continent nog effectiever te beschermen.
Tijdens de reis laten de touroperators zo
veel mogelijk van het continent zien om de
toeristen met open mond achter te laten.
Door het zien van de schoonheid van het
pinguïncontinent worden de reizigers zich
bewust van de waarde van het gebied.
De hoop van de IAATO is dat de toeristen
bij terugkomst hun mond nog steeds niet
dicht kunnen houden over het uitzicht.
De reis zorgt op die manier voor een
beschermingsdrang bij alle bezoekers. Als
je immers hebt meegemaakt hoe uniek het
landschap is, zal je het belang van Antarctica
voor de wereld inzien.
Velen vrezen dat het Antarctisch toerisme
de ondergang zal betekenen voor het laatste
stukje wildernis op onze aarde. In zekere
zin is deze angst terecht. Massatoerisme
naar het continent zal de sneeuwvlakte
vervuilen als spaghettivlekken op een
wit laken. Zolang het Antarctisch Verdrag
economische uitbuiting van het continent
voorkomt, kunnen de pinguïns rustig
blijven zitten. Maar ook dit verdrag zal ooit
eindigen. Toerisme kan veel mensen helpen
om de waarde van Antarctica in te zien. De
verantwoording zit hem in het leerproces.
Zoals de IAATO zegt: ‘bezoekers komen terug
als ambassadeurs van vrede en bescherming
voor dit unieke landschap’. Het is aan deze
ambassadeurs om de rest van de wereld van
hun gelijk te overtuigen. g
/// meer weten?
www.iaato.org

girugten
02 / maart 2013
de poolcirkel
thema-artikel
Wie wel eens per trein door het noorden van
Nederland reist, kan in de ‘Willem Barentsz’
rijden. Vervoersbedrijf Arriva vernoemde
enkele jaren terug een trein naar deze
Nederlandse zeeheld. Ook ontlenen een
eiland, een zee, een maritiem instituut, een
veerboot en enkele schepen uit de moderne
walvisvaart hun naam aan Willem Barentsz.
Ondanks zijn heldenstatus heeft hij zijn doel
en droom helaas nooit kunnen waarmaken.
Barentsz is geboren halverwege de
zestiende eeuw in Formerum op Terschelling.
Behalve zijn laatste levensjaren is er weinig
bekend over z’n levensloop. Van beroep
was Barentsz zeeman en cartograaf. Zo
bracht hij bijvoorbeeld een atlas uit van de
Middellandse zee. Volgens deskundigen
bleek deze zo gedetailleerd, ondanks de
beperkte middelen van die tijd, dat Barentsz
op dat gebied zijn tijd ver vooruit was. Het
was de tijd van de Tachtigjarige Oorlog die
de Nederlanden voerden tegen het Spaanse
Rijk. Daarnaast bezaten de Portugezen als
enigen de strategische handelsroute naar
martinus spoelstra
‘Om de Noord’
over de ontberingen van een zeeheld die zijn doel nooit heeft bereikt
kaart van de noordpool door g. mercator m.b.v. bevindingen van barentsz
Indië en China via Kaap de Goede Hoop.
De Hollanders wilden juist onafhankelijk
handel kunnen drijven met het Verre Oosten
en bedachten daarom een alternatief:
een nieuwe handelsroute via de Poolzee.
Omdat men destijds geen idee had hoe dit
deel van de wereld eruit zag en of de route
überhaupt bevaarbaar was, werd er in 1594
een expeditie georganiseerd.
Willem Barentsz was stuurman op één
van de vier uitvarende schepen van de
expeditie, die begin juni 1594 vertrokken.
Een geheel nieuwe route werd niet
gevonden; het langgerekte Nova Zembla en
het uitstrekkende pakijs bleken een grote
hindernis te vormen. Wel bereikte één van
de schepen de Karische Zee via de Straat
van Waygats, ten zuiden van Nova Zembla.
Bij terugkomst werd de reis daarom toch een
succes genoemd. Het optimisme leidde tot
een tweede poging. Deze expeditie vertrok
een jaar later en omvatte twee keer zoveel
schepen en bemanning. Maar deze reis
verliep eigenlijk nog veel slechter dan de
12.
eerste; enorme ijsvlaktes hielden de vloot
al in een vroeg stadium van de tocht tegen.
Tevergeefs keerden de schepen terug naar
de Nederlanden.
De Amsterdamse dominee Plancius, die
ook meewerkte aan het plannen van de
eerste expeditie, was de enige die na de
twee mislukkingen op rij nog geloofde
in een route om de Noord. Hij meende
namelijk dat tot nu toe Nova Zembla alleen
nog maar via het zuiden was getracht te
omzeilen, maar dat Nova Zembla juist via
de noordzijde moest worden gepasseerd.
Omdat eerder de expeditie gefinancierd
werd door de Zeeuwen en de Hollanders
samen, maar de Zeeuwen dit maal van de
financiering afzagen, vertrokken op 10 mei
1596 twee kleinere Amsterdamse schepen
met Willem Barentsz aan de leiding. Het
wetenschappelijke deel van de expeditie
viel onder Barentsz’ verantwoordelijkheid,
de overige zaken aan boord werden
aangestuurd door Jacob van Heemskerck
en Jan Cornelisz Rijp. Ondanks deze heldere
taakverdeling en verantwoordelijkheden
ontstond er al snel een conflict tussen
Barentsz en Rijp over de te bevaren koers
van de vloot.
Na bijna een maand te hebben gevaren
passeerden de schepen de eerste kleine
ijsschotsen. Echter, het bereiken van Nova
Zembla had nogal wat voeten in de aarde.
Ten eerste meerden de schepen af bij een
eiland vol meeuwennesten, omsloten door
steile kusten. Na een gevecht met een
uit de kluiten gewassen ijsbeer koos de
bemanning weer voor het ruime sop. Het
eiland lieten ze achter zich en noemden
het Bereneiland (tussen Noorwegen en het
huidige Spitsbergen). Met de kennis van nu
weten we dat de ijsbeer eigenlijk niet eens
een permanente bewoner van dit eiland
is, maar vaak de oversteek maakt vanaf
de eilanden die dichter bij Spitsbergen
liggen. Vervolgens bereikte de expeditie
opnieuw land. De bemanning dacht eerst
te zijn afgemeerd aan de Groenlandse
kust, maar het ‘Nieuwe Land’ bleek een
grote eilandengroep te zijn en werd na
de expeditie Spitsbergen genoemd. Later
zou dit een strategische uitvalsbasis
blijken voor de Nederlandse walvisvaart
van de zeventiende eeuw. De oplopende
onenigheid tussen Barentsz en Rijp over
waar open zee was en waar het ijs een gevaar
kon vormen, leidde tot een opsplitsing van
de expeditie; Rijp ging met zijn schip in
noordwestelijke richting, Barentsz en Van
Heemskerck zetten de koers juist uit in
noordoostelijke richting.
Het was midden juli toen het schip van
Willem Barentsz Nova Zembla bereikte.
Vanaf dat moment voer het schip langs de
kust in noordelijke richting met de hoop
op open zee voorbij het noordelijkste punt
van Nova Zembla, precies zoals Plancius
thuis in Amsterdam had voorspeld. Helaas
stuitten Barentsz en zijn bemanning
opnieuw op steeds beklemmender
wordende ijsschotsen. Uiteindelijk was er
geen weg meer vooruit, maar ook geen weg
meer terug. Gestrand in een baai, IJshaven
genaamd, zag de bemanning hoe het schip
door het oprukkende ijs omhoog geduwd
werd. Langzaam maar zeker realiseerden
de zeemannen zich dat ze midden op
Nova Zembla moesten overwinteren.
Gelukkig vonden ze niet ver van de baai
een stroompje met zoetwater. In de baai
lagen her en der aangespoelde stukken
drijfhout en boomstammen. Ze begonnen
aan de bouw van een onderkomen, maar
de dagen werden korter en de poolnacht
lag op de loer. Ondanks het overlijden
van de scheepstimmerman tijdens de
bouw werd het skelet van het huis begin
oktober voltooid. Er was meer hout nodig
en daarom moest het schip eraan geloven.
Ook werd vanuit het schip het onderkomen
bevoorraad met het resterende proviand.
Het gebouw kreeg de naam ‘’t Behouden
Huys’.
‘t behouden huys
De poolnacht deed z’n intrede en het werd
overdag niet meer licht. Dit maakte het snel
een stuk kouder. De hongerige ijsberen
bleven door de winterslaap ook weg, maar de
bemanning jaagde nog wel op poolvossen.
Door het verse vlees sterkten de verzwakte
mannen aan en van de pels werden mutsen
gemaakt. Toch stierf één van de mannen
vanwege de ijzige kou. Halverwege januari
namen Barentsz en zijn mannen weer
schemer waar en langzamerhand kwam
de zon weer tevoorschijn. Een nadeel was
echter dat de ijsberen ook ontwaakten en
het Behouden Huys zo nu en dan aanvielen.
Gedurende het voorjaar probeerde de
bemanning IJshaven te verlaten. Van het
overgebleven hout werden open roeiboten
getimmerd en deze moesten eerst een heel
eind over het ijs gesleept worden. Deze
zware klus werd ook nog eens bemoeilijkt
door nieuwsgierige ijsberen. Midden
juni 1597 verlieten de mannen eindelijk
roeiend Nova Zembla. Willem Barentsz zelf
stierf al na een kleine week op zee, net
de dood van willem barentsz - c.j.l. portman
13.
als twee anderen van de bemanning. De
overgebleven mannen roeiden nog twee
maanden via de westkust van Nova Zembla
en kwamen aan in Kola, in het noordelijke
Russische vasteland. Hier ontmoetten ze
Cornelisz de Rijp. Met zijn schip kwamen ze
wonder boven wonder op 29 oktober 1597
weer aan in de Nederlanden.
Door de expedities van Willem Barentsz
werd er geen noordelijke zeevaartroute
gevonden. Wel werd een groot deel van het
poolgebied en de kusten van Spitsbergen
en Nova Zembla in kaart gebracht. Ook
waren hij en z’n bemanning de eerste
Europeanen ooit die in het poolgebied
hebben overwinterd.
Aan boord van de laatste expeditie van
Willem Barentsz was ook schrijver Gerrit
de Veer. Hij behorende tot de twaalf
overlevenden die heelhuids de Nederlanden
weer bereikten. Zijn taak was om alles wat
er op het schip werd gedaan, afgesproken
en beleefd op te schrijven. Zijn reisverslag
lag halverwege 1598 in de boekhandel
met de titel ‘Waerachtighe beschryvinghe
van drie seylagien ter werelt noyt soo
vreemt ghehoort’. Het werd Nederlands
eerste bestseller. Het boek werd in 2012
herdrukt. In 2011 werd de laatste expeditie
van Willem Barentsz verfilmd. Deze gaat de
boeken in als Nederlands eerste 3D-film.
Een nalatenschap waar Willem Barentsz
waarschijnlijk niet van heeft durven
dromen tijdens de ontberingen in de koude
poolnacht op Nova Zembla. g
g

girugten
02 / maart 2013
de poolcirkel
thema-artikel
Het is moeilijk voor te stellen dat er mensen
wonen in barre omstandigheden van sneeuw
en ijs. Toch hebben 6000 jaar geleden
de eerste Inuitculturen (Eskimo’s) zich in
Alaska gevestigd, waarna de stammen zich
verspreidde naar Groenland en het noorden
van Canada. Oorspronkelijk komt het volk
uit Azië. De Inuits zijn vanuit het oosten
van Siberië de Beringstraat overgestoken
toen deze bevroren was. Ze hebben zich
aangepast aan de barre omstandigheden
van het hoge noorden en op die manier een
bijzondere cultuur ontwikkeld. In de loop
der tijd zijn de leefomstandigheden voor de
Inuits erg veranderd en de integratie in de
moderne wereld zou een bedreiging kunnen
vormen voor het voortbestaan van hun
cultuur. Hoe leven de Inuits nu? En weten ze
hun cultuur ondanks deze veranderingen in
stand te houden?
De Canadese Inuits leven hoofdzakelijk in
Inuvialuit, Nunavut, Nunavik (een regio in
het noorden van Quebeq) en in Nunatsiavut
(een regio in Labrador). De leefgebieden
van de Inuits bevinden zich dus grotendeels
binnen de poolcirkel.
In Canada leven Inuits in verschillende
groepen en leefomgevingen, waardoor
er niet echt één homogene cultuur is in
Noord-Amerika. Er zijn daardoor veel
verschillende talen. Ook zijn er veel plekken
met Inuitnamen. Vaak worden deze plekken
gezien als niemandsland in onze ogen,
omdat er ‘niks’ is, maar voor de Inuits zijn
deze plekken erg belangrijk, omdat ze een
verhaal hebben. De Inuitcultuur is van
oudsher overgedragen door het vertellen
van verhalen en legendes. In deze verhalen
spelen plekken altijd een belangrijke rol.
Doordat Inuits leefden als nomaden/jagers
eva bouw
&
wietske wilts
Inuitgemeenschappen in Noord-Amerika
verzamelaars, hebben ze een bijzondere
relatie met hun omgeving. Ze emigreerden
mee met de dieren, om zichzelf van voedsel
te kunnen voorzien. Daarnaast wordt land
niet gezien als een bezitting (wat bij ons
wel het geval is), juist doordat ze geen vaste
woonplek hadden. Ze zien het land meer als
verstrekker van voedsel. Wel was er onder
de verschillende gemeenschappen bekend
welk gebied tot bepaalde groeperingen
behoorde. Doordat plekken zo belangrijk
zijn voor Inuits, identificeren ze zich ook met
de plek waar ze vandaan komen; als ze zich
voorstellen noemen ze altijd de plek van
herkomst. Verder kunnen Inuits gemakkelijk
hun weg vinden in het Arctisch gebied.
Een voorbeeld hiervan is het oriënteren
door middel van opgestapelde stenen, de
zogenaamde ‘inuksuk’. Deze markeringen
geven aan waar bijvoorbeeld een
jachtgebied is, hoe reizigers de weg kunnen
vinden, ze kunnen een waarschuwing zijn
voor gevaarlijke plekken of ze markeren
juist een plek die ze respecteren. De manier
waarop de stenen zijn opgestapeld geven
de betekenis weer en de ‘armen’ of ‘ benen’
geven de richting aan waar reizigers naar
toe kunnen gaan.
Inuits behandelden mensen, dieren en
planten allemaal met evenveel respect. Nog
steeds is het erg van belang dat er voorzichtig
omgegaan wordt met de grondstoffen die
het land en de zee verstrekken. Er wordt
bijvoorbeeld niet gejaagd voor het plezier
en in Nunatsiavut is het verboden om in het
paarseizoen op dieren te jagen. Verder is het
gebruikelijk dat het eten gedeeld wordt met
de gemeenschap en om elk deel van een
dier te gebruiken, voor bijvoorbeeld eten,
kleding en zelfs speelgoed. Ook is er vaak
een hele andere belevenis van tijd. Voor
14.
de Inuit is tijd circulair en wordt er vooral
gekeken naar de standen van de zon en de
maan. Ze zijn in de winter ook minder actief
dan in de zomer. Daarnaast hebben de Inuits
in Ammitturmiut (Nunavut) een ‘kalender’
met acht seizoenen in plaats van de vier
seizoenen die wij kennen. Deze kalender is
gebaseerd op het nomadenleven en geeft
bijvoorbeeld aan wanneer het ijs bevroren
is en de Inuits het ijs op kunnen.
Inuits hebben duizenden jaren op
deze manier geleefd, totdat Europese
ontdekkingsreizigers, walvisjagers,
handelaren en andere culturen naar
Canada kwamen. Tegenwoordig leven de
gemeenschappen wel in dorpen. In Canada
zijn er 55.700 Inuits die in 53 dorpen leven.
Je zou het misschien niet verwachten, maar
de Inuitgemeenschappen zijn in de loop
der jaren erg gegroeid. Dit komt vooral door
de betere gezondheidszorg en scholing.
Ondanks dat de leefomstandigheden erg
zijn veranderd, hebben de Inuits nog steeds
een eigen taal, religie, kennis en cultuur.
Ruimtelijke oriëntatie bij de Inuits
Inuits wonen in uitgestrekte toendravlaktes, die er voor een
buitenstaander erg monotoon uitzien. Het landschap verandert
continu door bewegend zee-ijs. Toch kunnen de Inuitjagers
zich er perfect oriënteren, zonder kaarten of andere navigatieinstrumenten.
Hoe doen zij dat, in een landschap waar plekken voor
een buitenstaander nauwelijks van elkaar te onderscheiden zijn?
Inuits oriënteren zich op andere manieren dan wij. Oorspronkelijk
maakten zij geen gebruik van kaarten of andere navigatieinstrumenten,
maar oriënteerden zij zich direct via de zintuigen.
Inuits oriënteren zich voornamelijk via de wind. Ze identificeren
vier verschillende soorten winden, die hen de weg wijzen: Uangnaq
(WNW), Kanangnaq (NNO), Nigiq (OZO) en Akinnaq (ZZW). Die winden
vormen bepaalde vormen in de sneeuw, waardoor Inuits zich kunnen
oriënteren in het landschap. Voor de Inuits is storm bijvoorbeeld
Ze leven bijvoorbeeld nog steeds van het
jagen, ook al is dit in veel gevallen niet
nodig. Veel ouderen zijn wel bang dat de
cultuur en de kennis van de verschillende
plekken verloren gaat, omdat de jongeren
minder in contact zijn met het landschap en
zo de verhalen niet overgedragen worden.
Desondanks is het nog wel gebruikelijk dat
de jongeren ook leren jagen en periodes
doorbrengen buiten het dorp. Dit gebeurt
vaak in de zomer, wanneer de hele familie
erop uit trekt.
Binnen de Inuitgemeenschappen zijn
helaas veel problemen: doordat ze in
dorpen moesten leven (grotendeels
gedwongen door de Canadese overheid)
en steeds meer in de moderne economie
geïntegreerd raakten, veranderde de manier
van leven voor de Inuits drastisch. Er zijn
daarnaast weinig goed betaalde banen
voor deze mensen, waardoor veel van hen
een uitkering krijgen. Een ander groot
probleem binnen de Inuitcultuur is het
hoge zelfmoordaantal onder jonge mensen.
Jongeren die in een Inuitregio wonen lopen
30 keer meer het risico om zelfmoord te
plegen dan jongeren in de rest van Canada.
Het zelfmoordaantal onder Inuits is daarmee
het hoogste in heel Noord-Amerika. Ook
is het leven in deze gemeenschappen
vaak heel geïsoleerd, waardoor er erg veel
sociale controle is. Voor veel jongeren is er
nauwelijks goed onderwijs. Vooral studeren
is lastig, omdat ze dan moeten verhuizen.
Een ander fenomeen dat een bedreiging
vormt voor de Inuitgemeenschappen, is het
steeds verder smelten van het ijs, dankzij
- de misschien iets te vaak genoemde
- ‘klimaatverandering’. Het ijs wordt
namelijk gebruikt als bouwgrond, weg en
jachtveld. Vooral het jagen wordt door het
veranderende klimaat bemoeilijkt, omdat
het de jachtperiode verkort en het jagen
op het ijs gevaarlijker wordt. Ondanks deze
problemen, kan de komst van bijvoorbeeld
andere vis- en vogelsoorten ook een
voordeel zijn. Daarnaast blijven veel Inuits
toch in het gebied wonen, vooral vanwege
hun familie.
Het is lastig om te voorspellen of de
Inuitcultuur lang stand kan houden. Er
wordt namelijk al heel lang gedacht dat
de Inuitcultuur op het punt van uitsterven
staat. Het kan voor de Inuits lastig zijn om
hun cultuur te behouden, omdat ze niet
meer op dezelfde manier kunnen leven als
15.
een ideale weersomstandigheid. Een zwakke wind bemoeilijkt de
navigatie. Als er weinig wind is, zit er voor Inuitjagers soms niets
anders op dan de tocht te staken en weer verder te gaan als de wind
weer opsteekt.
Plaatsen worden beschreven als vergezichten. Voor Inuits is kennis
van de horizon dus essentieel om hun plek te bepalen in het
landschap en te reizen. Plaatsen worden ook niet als entiteiten op
zich herinnerd, maar in termen van relaties. Voor de Inuits is het
daarom een belangrijke taak om een diepgaande betrokkenheid met
het landschap te ontwikkelen. Voor deze diepgaande betrokkenheid
is alleen kennis van het landschap niet genoeg. Slechts via een directe
relatie met de omgeving, een emotionele binding en herinneringen
aan bepaalde plaatsen kan deze diepgaande betrokkenheid
ontstaan. Plaatsen worden bijvoorbeeld onthouden aan de hand van
herinneringen.
vroeger. Toch hebben ze zich al duizenden
jaren weten aan te passen aan veranderende
omstandigheden. Dus, waarom zouden
ze dat nu dan niet kunnen? Ondanks de
veranderende leefomstandigheden voelen
veel Inuits zich nog steeds erg verbonden
met hun omgeving. Dit belangrijk voor
het behoud van hun cultuur, omdat
dit ook de essentie is van hun cultuur.
Daarnaast hechten ze veel waarde aan de
aanwezigheid van familie. Doordat hier
veel waarde aan wordt gehecht en het feit
dat ze zich hebben weten aan te passen
aan de moderne omstandigheden, is de
Inuitcultuur grotendeels in tact gebleven.
Hopelijk blijft dit zo. g
/// meer weten? https://www.itk.ca,
A place called Nunavut, multiple identities
for a new region - Proefschrift door Kim van
Dam

girugten
02 / maart 2013
de poolcirkel
raad de plaat
Raad de Plaat
16.
Waar is deze foto genomen?
Dit bouwwerk ligt op een ijslaag van bijna 3000 meter dik
en de gemiddelde temperatuur is hier -49 °c. Weet je wat
dit is? Mail je antwoord naar info@girugten.nl en maak
kans op een prachtige prijs!
Oplossing vorige keer: zie redactioneel (p.2)
Winnaar: Jorren Westra
g
17.

girugten
02 / maart 2013
de poolcirkel
thema-artikel
Bij de kerstman thuis
De link tussen het thema Poolcirkel en de
Kerstman is snel gelegd. Misschien heb je
vroeger wel eens een brief geschreven aan
de Kerstman, per adres ‘Rendierenstraat,
Noordpool’. Maar is deze link wel zo logisch?
Komt de Kerstman wel van de Noordpool?
Met de kerstgedachte nog in het achterhoofd
onderzoek ik op een koude januari-avond
de historie van deze geliefde rode, bolle
pakjesbezorger.
Tijdens mijn digitale zoektocht naar de
woonplaats van de Kerstman stuit ik al snel
op het eerste probleem: welke Kerstman
is de echte? Vele culturen kennen ieder
hun eigen kerstrituelen en legendes. Zo
beweren de Amerikaanse vertellingen
dat de Kerstman op de Noordpool woont,
terwijl in Europa de plaats Rovaniemi in Fins
Lapland vaak wordt aangedragen. De Denen
beweren dat Julemanden (de Kerstman)
nabij Uummannaq in Groenland woont,
terwijl de woonplaats van ‘Grootvader Vorst’
(Ded Moroz) volgens de Russen in de bossen
bij Veliki Oestjoeg ligt. Volgens Bulgaarse
traditie woont Grootvader Vorst diep in het
bos samen met Snezhanka, een ijsprinses
die ondanks de commerciële hedendaagse
vertoning nog altijd het knappe hulpje van
de Kerstman is en hem vergezelt tijdens
publieke vertoningen. Dit wijkt af van de
westerse opvatting waarbij de Kerstman
elfjes heeft die onzichtbaar druk werken.
Anders dan bij Sinterklaas is over de
woonplaats van de Kerstman meer bekend.
Sinterklaas woont ergens in Spanje maar
niemand heeft ooit zijn kasteel of pietenhuis
gezien. In veel gevallen is van de Kerstman
bekend dat hij diep in het donkere bos
woont, in een geheimzinnig klein huisje
met een werkplaats en ruimte voor zijn
arrenslee. Maar het kan ook anders. In de
Amerikaanse staat Indiana kent de Kerstman
geen geheimen; er is zelfs een dorp naar hem
vernoemd. Het dorp Santa Claus, gelegen
aan Christmas Lake, telt 2.400 inwoners die
allen wonen in straten als North Pole Lane,
Jingle Bell Lane en Mistletoe Drive. De naam
van het dorp werd op kerstavond 1881 door
een kind bedacht, dat een vergadering over
de nieuwe dorpsnaam verstoorde omdat
het de Kerstman zag lopen. De Amerikaanse
Kerstman ontvangt zijn post grotendeels in
het kleine postkantoortje van Santa Claus.
De kleine gemeenschap van Santa Claus
is actief betrokken bij haar bijzondere
saskia zwiers
dorpsgeschiedenis en helpt vrijwillig om
brieven van kinderen te beantwoorden.
In Europa is de stad Rovaniemi, de hoofdstad
van Lapland, het meest bekend als woonplaats
van de Kerstman. Net boven de
poolcirkel, 8 kilometer buiten de stad,
bevindt zich ‘The Santa Claus Village’. Het
park is volledig opgebouwd in kerstsferen
en iedere dag klinken er kerstliedjes in de
verschillende winkeltjes. Op dit park is de
Kerstman iedere dag van het jaar te vinden
in zijn kantoortje, zelfs in de zomer staan
er rijen voor zijn deur. Het gehele jaar door
stromen brieven binnen van kinderen die om
Lego of een Xbox vragen. In totaal ontving de
Kerstman in Finland al 13 miljoen brieven uit
197 verschillende landen. Er worden brieven
tentoongesteld en enveloppen met het
adres van de Kerstman erop geschreven. De
adressen variëren enorm maar desondanks
ontvangt iedere brief een persoonlijk
antwoord van de Kerstman. Hoewel de
exacte woonplaats van de echte Kerstman
altijd een raadsel zal blijven, zijn de
postbodes erg goed op de hoogte. Een brief
met de adressering ‘Kerstman, Poolcirkel,
Finland’ ontvangt altijd een antwoord.
18.
Naast deze twee voorbeelden zijn er nog
talloze andere locaties waar de Kerstman
te vinden is. In Lapland is het een erg
populaire toeristische attractie om met een
rendierenslee door de sneeuw te reizen. Met
dit bijzondere vervoersmiddel reis je naar
een klein hutje diep in het bos, alwaar je bij
rond een kampvuur warme chocolademelk
kunt drinken. Als je geluk hebt mag je bij de
Kerstman op schoot zitten en vertellen dat
je braaf geweest bent. Op deze manier wordt
er ingegaan op de ‘kerstervaring’ en het
sprookje dat rond de Kerstman gecreëerd is
de afgelopen decennia. De naaldbomen, de
rendieren, een dikke man met baard in een
rood pak hebben in werkelijkheid weinig
met elkaar te maken. We weten allemaal
dat de Coca-Cola Company de Kerstman
rood kleedde, dat rendieren niet kunnen
vliegen en Rudolf geen rode neus heeft.
Bovendien stamt onze kerstboom af van een
heidense midwinterviering dat niets met
het christelijke kerstfeest te maken heeft.
Toch vallen deze onderdelen gemakkelijk
samen te voegen in Lapland en creëren zij
gezamenlijk een sprookjesachtige omgeving
waar je gemakkelijk bij weg kan dromen.
girugten
02 / maart 2013
de poolcirkel
masterthesis
“Alsof je omarmd wordt door alles om je heen’’
een cultureelgeografisch onderzoek naar de beleving van de natuurlijke tuin
“… cultural geographers have found their
way (back) to the material in very different
ways that variously resonate with what
I take to be amongst the most enduring
of geographical concerns – the vital
connections between the geo (earth) and
the bio (life)” – Sarah Whatmore*
Mensen maken zichzelf een thuis op de
wereld. In dit zogeheten ‘home-makingproces’
maken mensen zich een aangename
plek in huis, maar ook in de tuin, die in mijn
afstudeeronderzoek en in dit artikel centraal
staat. Een thuis wordt (in de westerse
wereld) opgevat als een plek die voor en
door mensen gemaakt wordt, als een plek
waar (wilde) natuur buitengesloten wordt.
Vanuit dit traditionele perspectief wordt de
tuin dan ook opgevat als een reflectie van
de cultuur van de tuinier, met natuur (dieren
en planten) als passieve objecten. Als echter
vanuit het dwelling-perspectief gekeken
wordt, maken mensen zich een thuis op een
plek samen met al het andere op die plek, dus
ook samen met de aanwezige natuur. Omdat
‘thuis’ en ‘natuur’ traditioneel als gescheiden
worden gezien, is het interessant om te
kijken hoe mensen het contact met natuur
in hun tuin ervaren. Bovendien is de tuin
een plek die mensen (menselijke actoren)
naar hun eigen smaak in willen richten. Maar
tegelijk oefenen er ook planten en dieren
(niet-menselijke actoren) invloed uit in de
tuin… De vraag is welke rol de interactie met
deze niet-menselijke actoren in de beleving
van de tuin speelt, en wat dit betekent voor
het home-making-proces van de tuinier.
Wat is een tuin?
Het woord ‘tuin’ is verwant aan het Engelse
woord ‘town’, dat omheinen betekent.
Dit suggereert dat de tuin iets is dat
omheind wordt, een afscheiding vormt
van de omgeving. Ook Van Dale spreekt
van een ‘omheind of afgeperkt stuk
grond, behorende bij een huis en daaraan
sluitende, of het omgevende, waar bloemen
gekweekt of groenten enz. geteeld worden’.
In deze definities staat de activiteit van de
mens centraal. Alsof de tuin een blank doek
is waarop de tuinier de planten van zijn
keuze kan telen. Toch weet iedereen die
wel eens in de tuin bezig is dat planten en
wietske wilts
dieren niet altijd doen wat de mens wil. Zij
oefenen hun eigen invloed uit. Sinds een
aantal jaar wordt de tuin dan ook breder
opgevat: als een hybride netwerk waarin
mensen, planten en dieren samenleven. En
zo beleven mensen hun tuin ook.
Thuis
Als mensen over hun thuis vertellen, komt
ook vaak hun tuin ter sprake. De tuin speelt
dus een belangrijke rol in hoe mensen zich
thuis voelen op hun woonplek. ‘Home’
wordt geassocieerd met een gevoel van
veiligheid, zekerheid, vrijheid en controle.
Door middel van home-making-praktijken
maken mensen zich een aangename plek.
Via heel gewone dagelijkse routines, zoals
koken, afwassen, theedrinken, ontstaat een
thuisgevoel, een gevoel van vertrouwdheid
met de omgeving. Home-making-praktijken
vinden ook in de tuin plaats: ook dat wordt
voor mensen een vertrouwde plek. De
tuin is onder andere belangrijk voor het
thuisgevoel vanwege de privacy die in
de tuin wordt ervaren en de betoverende
ervaringen die de tuin biedt.
Dwelling
Als vanuit het dwelling-perspectief naar het
thuisgevoel wordt gekeken, wordt duidelijk
hoe mensen zich een thuis maken samen
met al het andere op de plek. Het dwellingperspectief
ziet de relatie tussen mensen
19.
foto 1
vrijheid
en hun omgeving als een relatie waarin
mensen in wat ze bouwen, hoe ze leven
en denken gevormd worden door hun
essentiële inbedding in de wereld. Dwelling
is de vertaling van Dasein, een begrip van de
Duitse filosoof Martin Heidegger. Dwelling
betekent dus simpelweg ‘er zijn’. En ‘er
zijn’ betekent samenzijn met al het andere
dat ‘er is’. Een thuis is dus niet enkel een
afscheiding, maar er is altijd contact met al
het andere dat aanwezig is.
Multizintuiglijke, belichaamde ervaring
Mensen staan in de tuin voortdurend in
contact met (niet-menselijke) natuur. Dit
contact gebeurt op een multizintuiglijk,
belichaamde manier. Multizintuiglijk
betekent dat mensen via alle zintuigen
contact maken met de planten en dieren
in hun tuin: ze zien de bloemen bloeien,
ze horen de vogels zingen, ze ruiken de
geur van rozen, ze proeven de groenten
en kruiden uit de moestuin en voelen
boomblaadjes, de aarde en de wind.
Zoals het citaat boven dit artikel laat zien,
wordt het contact met al het andere in de
tuin op een materiële manier ervaren:
via het lichaam. Door in de tuin te zijn,
pikken de zintuigen allerlei prikkels op. De
aanwezigheid van deze prikkels (geluiden,
geuren) benadrukken het zijn-in-de-tuin. Zo
raken mensen op een hele directe manier,
via de zintuigen, verbonden met hun tuin

Actor-netwerktheorie
Door via actor-netwerktheorie naar de tuin
te kijken, is de tuin niet alleen maar een plek
van de mensen, maar ook van de aanwezige
dieren en planten. Actor-netwerktheorie is
een benadering die fenomenen bestudeert
in termen van hun interacties met andere
actoren en met een groter geheel. In de
tuin interacteren de menselijke actoren
met de niet-menselijke actoren en in deze
interactie wordt het netwerk ‘tuin’ gevormd.
Op deze manier ontstaat ook het besef dat
mensen ingebed zijn in een groter geheel.
Hun thuis wordt dus niet alleen door henzelf
gevormd, maar ook door niet-menselijke
actoren. En dit besef kan ervoor zorgen dat
mensen respectvol omgaan met de natuur
in hun omgeving (en op de aarde, want: waar
houdt je omgeving op?).
Methoden
Voor dit onderzoek heb ik de tuinbeleving
van negen mensen met een natuurlijke
tuin in de provincie Groningen
onderzocht. Er zijn drie verschillende
onderzoekmethoden gebruikt: ten eerste
hebben de respondenten zelf foto’s
gemaakt van belangrijke dingen in hun
tuin, ten tweede hebben de respondenten
mij een rondleiding gegeven door hun tuin
en ten derde heb ik de respondenten over
hun tuinbeleving laten vertellen tijdens
een diepte-interview. Tijdens dit diepteinterview
heb ik de respondenten ook over
de gemaakte foto’s laten vertellen. Op deze
manier heb ik een goed beeld gekregen
van de tuinbeleving van de respondenten.
De foto’s zijn hierin heel waardevol, omdat
hierop te zien is wat voor de respondenten
belangrijk is.
Thuis in de tuin
Uit dit onderzoek blijkt dat de tuin een
belangrijke bijdrage levert aan het thuisgevoel
van de respondenten. Zo vertelt Bodhi:
“Ik merk ook dat ik veel minder de behoefte
heb aan vakantie enzo. Ik hoef niet meer
zo weg. Ik zeg ook altijd tegen anderen: ik
kampeer het hele jaar. En zo voelt het ook. Het
is een vrijheid die ik van kamperen en reizen
en dat soort dingen ken. Ik ga wel eens weg,
maar ik merk dat die behoefte steeds meer
afneemt. Dus ik voel me hier echt thuis.”
Uit dit citaat blijkt dat Bodhi sterk geworteld
is op haar thuisplek. Zij woont in een
woonwagen en heeft een grote tuin waarin
zij dagelijks rondscharrelt en geniet (zie
foto 1). Haar tuin maakt het voor haar
foto 2
groentetuin
mogelijk om in alle vrijheid rond te reizen
in haar eigen tuin. In dit reizen ontmoet en
vormt zij continu haar eigen woonomgeving
samen met de aanwezige natuur. Door deze
routines wordt de plek haar vertrouwd en
raakt zij geworteld op deze plek.
Verbondenheid met al het andere
Het zijn-in-de-tuin is een bijzonder rijke
belevenis, waarbij alle zintuigen geprikkeld
worden. Zien, horen en ruiken gebeuren
vanzelf, maar voor proeven moet je zelf
kiezen. Franziska, bijvoorbeeld, raakt via het
smaakzintuig verbonden met haar tuin en
met de aarde. Zij zegt:
“Als je wil eten, ga je gewoon naar buiten en
je kijkt wat er is. Je neemt een courgette mee
en een paar peultjes. Dan neem je een beetje
kruiden mee wat er net goed bij staat.”
Uit dit citaat blijkt ook dat de tuin een
heel concrete bijdrage levert aan het
thuisgevoel. In de dagelijks routine van het
eten en koken levert de tuin een essentiële
bijdrage. Hierin wordt ook duidelijk dat
niet alleen de tuinier kiest hoe zij de tuin
foto 3
houtduif
20.
gebruikt, maar dat zij zich ook laat leiden
door hoe de planten er bij staan. In wat ze
eet, laat ze zich leiden door wat de tuin voor
haar in de aanbieding heeft. Door voedsel
uit eigen tuin te eten (zie foto 2), raakt de
tuinier op een intieme manier verweven met
de plek. Proeven brengt de tuinier in een
vitale verbinding met de aarde en het leven.
Voelen kan betekenen dat de planten en
dieren in de tuin aangeraakt worden, maar
sommige tuiniers kunnen ook voelen hoe
het is om omringd te worden door planten.
Zo vertelt Jan over zijn tuinbeleving:
“Het geeft iets. Niet alleen rust, maar planten
geven je wat. Ze omhullen je ook. Je voelt het
gewoon, als je ergens loopt. Alsof je omarmd
wordt door alles om je heen. Dat heb ik nu
ook, waar we nu zitten. Dat voel je. Maar wat
het precies is, zou ik niet uit kunnen leggen.”
In het omarmd worden door alles om hem
heen, bevestigt hij niet alleen dat de natuur
‘in here’ is, maar ook dat hij zelf fysiek is
ingebed ín de natuur.
Interactie met niet-menselijke actoren
In de tuin interacteren mensen continu
met de niet-menselijke actoren. In deze
interactie krijgt de tuin vorm. In de beleving
van de tuin spelen deze niet-menselijke
actoren een grote rol. Dit blijkt uit het
onderstaande citaat van vogelaar Michiel:
“Dit is de houtduif op haar nest. Die zat in
de vlier bij de achterdeur te broeden en toen
hebben we wel vier weken de achterdeur niet
gebruikt, maar de voordeur, omdat we haar
telkens zo verstoorden op het nest. Die heeft
dus nogal een grote impact gehad, dat we vier
weken de achterdeur niet hebben gebruikt.”
De houtduif (zie foto 3) oefent enorm
veel invloed uit op hoe de tuinier zijn
tuin beleeft en gebruikt. Deze houtduif
‘verstoort’ de dagelijkse gang van Michiel
om via de achterdeur naar binnen te gaan.
Hieruit wordt ook weer duidelijk hoe de
niet-menselijke actoren een rol spelen in
het menselijke home-making-proces. In de
interactie met de duif laat de tuinier zich
leiden door de wensen van de duif. Hiermee
wordt de tuin een dynamisch netwerk waarin
mensen en duiven met elkaar interacteren.
Een ethische houding tegenover natuur
“Het klinkt eigenlijk heel menselijk, ik wil alles
(de planten en dieren in de tuin, red. WW) tot
z’n recht laten komen, zoals je zou willen dat
ook ieder mens tot z’n recht komt.”
Met dit citaat maakt Greetje duidelijk hoe
haar tuin een plek is waar het voor planten
en dieren goed toeven is. Het is duidelijk dat
zij een ethische houding inneemt tegenover
de natuur in haar tuin en daarbuiten. Door
bijvoorbeeld bessenstruiken te planten,
hebben vogels goed te eten (en mensen
ook!). Henks ethische houding tegenover
dieren in zijn omgeving wordt duidelijk in
het volgende citaat:
“Je hebt een verbinding tussen het ene
stukje natuur en het andere stukje natuur.
Ik beschouw dit als een doorgangshuis voor
dieren. Jij bent onderdeel van die wereld en ik
vind dat je je zo moet gedragen. Maar wij zijn
de enige. De buren zetten een schutting, dat
betekent: hier niet verder, egel.”
Henk beseft duidelijk dat hij ingebed is in de
natuur die hem omringt. En daar gedraagt
hij zich ook naar. Hij richt daartoe zijn tuin in
als een doorgangshuis voor dieren. Met oud
hout en waterpartijen voor vogels, egels en
andere dieren, en bloeiende bloemen voor
vlinders en bijen zorgt hij voor een fijne
verblijfplaats voor dieren. Zodoende treft
hij in zijn tuin veel vogels, egels, vlinders,
bijen en andere dieren aan. En dat maakt dat
hij zich thuis voelt op zijn woonplek.
Slot
Dit onderzoek laat zien dat de interactie met
niet-menselijke actoren op een dagelijkse
basis een grote rol speelt in de beleving
van de tuin, omdat tuiniers gefascineerd
zijn door de groeikracht van planten (zie
foto 4) en de schoonheid van dieren, óók
als deze iets anders doen dan wat de tuinier
foto 4
opkomende varens
21.
wil. Dit is interessant, omdat in zijn/haar
home-making-proces, de tuinier dus iets
in zijn thuissfeer tegenkomt wat níet zijn
bedoelingen reflecteert, maar een eigen
leven leidt. Uit dit onderzoek blijkt dat
juist de ontmoeting met de niet-menselijke
ander en het in contact staan met al het
andere op de plek maakt dat de tuinier een
positief thuisgevoel ontwikkelt op zijn/haar
woonplek. De niet-menselijke natuur biedt
de tuinier iets wat hij/zij zelf niet heeft: de
natuur geeft hem/haar rust en betovert.
Dit betekent dat het home-making-proces
van de mens moet worden gezien als een
proces dat continu gevormd wordt door de
niet-menselijke natuur, en dat een thuis iets
is dat continu gevormd wordt door de nietmenselijke
natuur.
In het citaat aan het begin van dit artikel
constateert Sarah Whatmore dat cultureelgeografen
zijn teruggekeerd naar het
bestuderen van het materiële en dat zij
zich hierin bezighouden met de verbinding
tussen aarde en leven. Uit dit onderzoek
blijkt dat het bestuderen van de verbinding
tussen de aarde en het leven van mensen,
dieren en planten op een materiële manier
bijzonder rijke en intieme informatie
oplevert over hoe mensen deze verbinding
ervaren in de tuin: “alsof je omarmd wordt
door alles om je heen”…
Bronnen
- Blunt, A. (2005) Cultural geography:
cultural geographies of home, in: Progress in
Human Geography, 29, vol. 4, pp. 505-515
- Cloke, P. & O. Jones (2003) Grounding
ethical mindfulness for/in Nature: Trees
in Their Places, in: Ethics, Place and
Environment 6, pp. 195-214
- Hitchings, R. (2003) People, plants and
performance: on actor network theory and
the material pleasures of the private garden,
in: Social and Cultural Geography 4, pp. 99-
112
- Power, E.R. (2005) Human-nature relations
in suburban gardens, in: Australian
Geographer 36, no. 1, pp. 39-52
- Whatmore, S. (2006) Materialist returns:
practising cultural geography in and for a
more-than-human world, in: Cultural
Geographies 13, pp. 600-609 *
- Wilts, W. (2012) “Alsof je omarmd
wordt door alles om je heen” – een
cultureelgeografisch onderzoek naar de
beleving van de natuurlijke tuin, Groningen:
RUG, via http://scripties.frw.eldoc.ub.rug.
nl/root/ma/CG/2012/wwilts/

girugten
02 / maart 2013
de poolcirkel
geografen aan het werk
Geografen aan het werk
In deze rubriek beschrijft een alumnus van
de FRW recente belangrijke ontwikkelingen
in het werkveld van geografen. Deze
rubriek wordt gemaakt in samenwerking
met de Professor Keuning Vereniging, de
alumnivereniging voor alle afgestudeerden
van de faculteit.
Ik werk als projectmanager voor Multi
Development Ukraine, de Oekraïense tak
van het pan-Europese Multi Corporation
uit Gouda, dat in 15 landen actief is
met het ontwikkelen en beheren van
winkelvastgoed. Dat houdt in dat ik me
bezig houd met het ontwikkelen van
grootschalige winkelcentra in een land dat
dat soort complexen nauwelijks kent. Er
zijn (slechte) winkelcentra, geüpgradede
sovjetwarenhuizen, markten, van alles
eigenlijk, maar nog niet het soort gebouwen
en locaties waar Multi groot en succesvol
mee is geworden. We zijn bezig om dat
in Lviv en in Kharkov (op twee locaties) te
realiseren.
Afgezien van projectmanagement houd ik
me bezig met acquisitie en marktonderzoek,
en dat lijkt regelmatig op pure geografie.
De crisis heeft een aardige deuk in onze
expansiedrift geslagen, maar nog steeds
komt het voor dat ik naar een stad reis om
een locatie te bekijken. Dat is fantastisch
om te doen. Oekraïne is, ondanks het EK,
voor veel mensen nog steeds een blinde
vlek. Weinig mensen weten dat het qua
oppervlak het grootste land is dat geheel
in Europa ligt, dat er 45 miljoen mensen
wonen, dat er 5 miljoenensteden zijn, en
dat een stad als Zaporozje, waar overigens
ook de grootste kerncentrale van Europa
staat (ja, van hetzelfde type als Tsjernobyl,
maar vast veilig), meer inwoners heeft dan
Amsterdam.
Het is mijn taak om zo’n stad in kaart te
brengen. Dat betekent door een stad
lopen, kijken waar gewinkeld wordt, wat
de concurrentie is, waar mensen wonen,
waar de koopkracht geconcentreerd is,
wat de belangrijke transportassen en
knooppunten zijn, en waar gebouwd wordt.
Veel informatie ontbreekt in Oekraïne. Zo
wordt bijvoorbeeld de zwarte economie
op ongeveer 50% van de reële economie
geschat. Dat vraagt om creatieve methoden
om bijvoorbeeld koopkracht te meten:
kijken waar duurdere auto’s staan, waar al
nieuwe kozijnen in de grauwe sovjetflats
zitten, hoeveel schotels er aan de gevel
hangen, enzovoorts. Dat vraagt een open
blik, oog voor detail, en bereidheid om
atlassen en Wikipedia uit te pluizen. Een
betere beschrijving van een geograaf kun je
bijna niet maken!
Daar komt nog bij dat het fascinerend is om
Oekraïne in haar context te zien. Het land
bestaat uit twee delen: een deel dat sterk op
Rusland gericht is en een deel dat op Europa
gericht is (Polen, Slowakije, Hongarije,
Roemenië). En Kiev ligt keurig in het midden.
Er zijn heel veel overeenkomsten met beide
blokken te vinden, maar de verschillen zijn
minstens zo interessant. Geen kwaad woord
over de EU hier, de enorme voorsprong
van Polen op Oekraïne, die in 1989 qua
ontwikkelingsniveau vrijwel afwezig was, is
vrijwel geheel ontstaan door het Europese
ontwikkeltraject van Polen. En ondanks
dat Rusland Oekraïne vaak nog als een
soort provincie beschouwt, een historische
anomalie, is Oekraïne echt een ander land,
met een andere geschiedenis, en inmiddels
een behoorlijk andere economie. Het gebrek
aan natuurlijke grondstoffen (met name olie;
gas is er wel, net als steenkool en ijzererts)
maakt dat Oekraïne gedwongen is te
diversifiëren, door bijvoorbeeld het enorme
landbouwpotentieel beter te benutten.
Arvid Krechting (1983)
Gestudeerd 2001-2007
Bachelor Technische
Planologie
Master Economische
Geografie
Werkzaam voor Multi
Development Ukraine in
Kiev
www.multi.eu
Arvid krechting
22.
Ook in de retailmarkt is dat te zien. Een
stad als Kiev doet in veel opzichten aan
als een Moskou in pocketformaat, maar
qua ontwikkeling volgt het ook netjes de
curves van Warschau en Boedapest. Die
combinatie maakt het zo interessant, nog
afgezien van het hedonisme in Odessa,
dat tot de feesthoofdstad van Europa kan
uitgroeien, Lviv als Europese cultuurstad,
met zijn UNESCO-beschermde binnenstad,
en de industriële grootmachten Kharkov
(machinebouw, atoomindustrie), Donetsk
(mijnbouw, staal) en Dnepropetrovsk
(ruimtevaart, meer staal).
Inmiddels woon ik in meer dan drie jaar
in Kiev. Er is ongelofelijk veel veranderd,
helemaal sinds de eerste keer dat ik
het land bezocht, met de buitenlandse
excursie van Ibn Battuta in 2005. Er is
veel gebouwd, er zijn talloze buitenlandse
merken bijgekomen, de straatnamen en
metrostations zijn inmiddels ook in Latijnse
letters te lezen en het land is meer en
meer westers aan het worden. Dat lokale
politici dat niet begrijpen zal uiteindelijk
hun probleem zijn. Het gaat met vallen en
opstaan, er moet nog steeds waanzinnig
veel gebeuren, maar het gáát wel. Dat ik
in een samenleving kan wonen en werken
waar de verandering zo tastbaar is is een
groot genoegen. Dat ik in de tussentijd
ook nog zoveel met mijn studie doe is een
geweldige bonus. g
g
girugten
02 / maart 2013
de poolcirkel
uit het buitenland
Sky-station
De 26-urige treinreis van Noord naar Zuid-
Zweden geeft mij tijd om na te denken
over de afgelopen vijf maanden als
uitwisselingsstudent in dit lang uitgestrekte
land, met vele verschillende gezichten, dat
bekend is van Pippi Langkous.
20 augustus begon het allemaal, ik stond
vol zenuwen op het vliegveld. Na mijn
kortste vliegreis ooit stond ik opeens met
al mijn bagage in een land waar ik nog
nooit eerder was geweest. Vanaf het begin
voelde het gelijk al vertrouwd: Lund is net
als Groningen een echte studentenstad.
Ook hier is het favoriete vervoermiddel een
mooie felgekleurde fiets.
Al snel merkte ik typische Zweedse
gewoontes op. Een voorbeeld hiervan is fika;
dit is koffie of thee drinken met iets lekkers
erbij. Als student wordt er natuurlijk ook
gedronken in de avonduren. Alcohol boven
de 3,5% is hier alleen verkrijgbaar in de
systembolaget, die beperkte openingstijden
heeft. Dit om het drankgebruik van de
Zweden enigszins onder controle te houden.
Over het algemeen zijn Zweden erg beleefd
en netjes, ze volgen het begrip ‘lagom’.
Dit betekent: niet te veel, niet te weinig,
precies genoeg. Ze zullen nooit snel het
laatste stukje eten, of snel een laatste slok
van hun drinken nemen. ‘S nachts wijken de
studenten met het drankgebruik wel vaak
Titia Leutscher
van dit begrip af. 4 oktober is het dierendag
in Nederland, alle uitwisselingsstudenten
in Lund kijken raar van deze feestdag op.
De Zweden hebben op 4 oktober ook een
feestdag, namelijk kanelbullar-dag. Echte
Zweden vinden dit een overdreven feestdag,
het is meer commercieel gericht. Maar als
uitwisselingsstudent heb ik wel mijn record
kanelbullar op één dag gegeten.
In Lund woon ik in een internationale
corridor, heel dicht bij het station en
het centrum, perfect dus. Als student ga
je uit bij nations, dit zijn een soort van
studentenverenigingen. Ze kennen geen
Groningse sluitingstijden tot de zon weer
opkomt. Het voordeel is dat het eerder
begint en dat je de volgende dag lekker fit
bent om van alles te ondernemen. Maar als
je wel de zon wilt zien opkomen, wees niet
getreurd, afterparty’s, huisparty’s en preparty’s
zijn hier niet onbekend.
De Zweedse taal lijkt veel op het
Nederlands. Zweden spreken echter ook
uitstekend Engels. Al mijn colleges waren
natuurlijk in het Engels. Het onderwijs is
hier erg informeel; je spreekt je docent
altijd met zijn of haar voornaam aan en je
hebt vaak in kleine groepen college en ook
veel discussies.
23.
Vanuit en in Zweden heb ik tripjes
gemaakt naar Oslo, Copenhagen, Malmo,
Gothenborg, Stockholm en Ystad. Daarnaast
heb ik een autotrip naar Helsingborg en een
natuurpark gemaakt. Verder heb ik in het
begin toen het nog zonnig weer was, veel
gewandeld en gekampeerd in de natuur.
Met kerst ben ik naar een cottage in de buurt
van Jönköping gegaan. Oud & Nieuw heb ik
in Kopenhagen gevierd. Als klapper op de
vuurpijl heb ik ook nog een trip boven de
poolcirkel gemaakt; naar Lapland.
Over 15 uur ben ik weer thuis, in Lund.
Ik heb me net een week lang boven de
poolcirkel begeven. De zon is al die
dagen niet opgekomen in Abisko. Wel
was het een paar uur per dag licht met
vaak enorm mooie luchten. Het oneindige
sneeuwlandschap heb ik op verschillende
manieren ontdekt; wandelen, crosscountryskiën,
sleeën, huskysleeën en het bezoeken
van een Saami-tent (de oorspronkelijke
bewoners van Lapland). De plaats Abisko
is 195 kilometer ten noorden van de
poolcirkel, 1343 km van Lund en 1804 km
van Groningen vandaan. Het is één van
de beste plaatsen om de Aurora Borealis
te spotten. Elke dag heb ik dit bijzondere
licht mogen aanschouwen. Één keer ben ik
met de langste skilift in Zweden naar het
skystation gegaan, ingepakt in een heel dik
pak. Onderweg dachten we telkens dat we
er waren, vooral toen we in de verte twee
gestalten op de grond zagen staan. Maar we
waren er nog niet. Een dag later raakten we
in gesprek met vier jongens, ze vertelden dat
twee van hen gisteravond per ongeluk al op
het middelstation waren uitgestapt, wat wel
vaker voorkomt. En iedereen houdt er zijn
eigen manier op na om weer in een karretje
te komen; er is zelfs een keer iemand plat
bovenop twee mensen in een stoeltjes lift
gedoken. Eenmaal boven op de top van de
berg, lijkt het net alsof ik mij op een andere
planeet bevind: ik zie ontelbaar veel sterren
en prachtig groenachtig beweegbaar licht.
Daar gaat een vallende ster, ik doe een wens.
Lapland heeft uitgestrekte en bijzondere
landschappen, en ik ervaar rust en stilte.
Lund is mijn studentenstad in Zweden,
waar ik nog een kleine twee weken ben en
waarvan de afgelopen vijf maanden voorbij
zijn gevlogen.
Vi ses, Titia
g

girugten
02 / maart 2013
de poolcirkel
facultaire berichten
In 2012 is de prijs gewonnen door Jeroen Beekmans (UvA). Een
opmerking uit het juryrapport:
“Hij heeft een hoog innovatieve en vooruitkijkende karakter van
zijn methodische aanpak, en ook van de daarmee gepaard gaande
opvatting over “stedelijkheid” en “gentrification”. Hiermee kunnen
echt nieuwe inzichten worden verkregen en zijn methodiek biedt
naar mijn mening ook een aantal zinvolle aanknopingspunten
met het momenteel in de stadsgeografie zeer actuele begrip
van “urban assemblages”, waarin ook fysieke omstandigheden,
technologieën en nieuwe media evenzeer een rol spelen als keuzes
en gedrag van mensen”.
In 2011 is de prijs gewonnen door Marloes van Houten (UvA)
Een opmerking uit het juryrapport:
“Ik heb veel ontzag voor haar veldwerk, de persoonlijke groei die
zij en de zorgvuldigheid waarmee zij te werk is gegaan en daarvan
verslag doet. Het is een prachtige bijdrage aan Conflict Studies,
met belangwekkende bevindingen en nieuwe en gedetailleerde
informatie over een gebied waarover weinig kennis voor handen
was.”
In 2010 is de prijs gewonnen door Michiel van den Bergh (UvA)
met zijn masterthesis over zijn onderzoek naar het dreigende
verdwijnen van een van de meest bijzondere paradijsvogels in
Papua New Guinea. Enkele opmerkingen uit de juryrapporten:
Destructive attraction. Blue Bids-of-paradise and local inhabitants:
an equilibrium?
“Een prachtig, zelfstandig veldwerk in een moeilijke omgeving. Het
verbindt de oude en de nieuwe geografie.”
…geheel in de traditie van de Royal Geographical Society en,
inderdaad, de National Geographic “
“…aangezien het toch een enorme belevenis moet zijn geweest dit
onderzoek te doen“
“Dankzij zijn veldwerk heeft hij belangrijke, nieuwe informatie
boven water gekregen over de kennis en de visie van de lokale
bosbewoners uit verschillende etnische groepen in verschillende
locaties. Ik vind de scriptie ook erg prijswaardig voor de
zorgvuldige ethische reflectie over het eigen handelen en invloed
faculteit
ruimtelijke
wetenschappen
herta machtscriptieprijs 2013
Bij de Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen wordt in 2013 voor de achtste maal de Herta MachtScriptieprijs uitgereikt. De prijs,
een geldbedrag van €1000.- en een aandenken wordt naar verwachting op 1 juli 2013 uitgereikt in Groningen. De deadline voor
het inleveren van scripties is 11 maart 2013.
van het veldwerk, erg anders dan de ontdekkingsreizigers waar zijn
begeleider in de aanbevelingsbrief refereert!”
In 2009 is de prijs gewonnen door Anu Kõu met haar Engelstalige
masterthesis over naar Nederland gemigreerde Esten, “
Perceived consequences of migration on the social networks and
adaptation of long-term migrants, Estonians in Netherlands”.
Kõu is inmiddels PhD-student bij het Population Research
Centre waar ze werkt aan haar onderzoek: “Brain gain: Migrant
biographies of highly skilled South Asians in the Netherlands and
United Kingdom”.
In 2008 won Denise Kroes (Universiteit Utrecht, Internationale
Ontwikkelingsstudies) de prijs met haar scriptie: Community
Based Tourism: A way out of Poverty?
De scriptie werd beoordeeld als “...een geslaagde weerslag
van een zeer gedegen stuk (veld)werk. Het onderzoek is een mooi
voorbeeld van maatschappelijk relevant onderzoek”.
Bermmonumenten : Plekken om bij stil te staan van Vincent
Breen (RUG) was de winnende scriptie in 2007. De jury meende
o.m. dat “...Vincent Breen koos voor een origineel onderwerp, en de
vasthoudendheid waarmee hij heeft geprobeerd zoveel mogelijk
moeilijk vindbare betrokkenen op te sporen en vervolgens mee te
spreken, verdient zeer grote waardering”.
Marieke van der Sloot (UvA) won in 2006 voor de eerste keer
de scriptieprijs met haar scriptie over jonge Tibetanen in India
(I-Eye Tibet. Autovideographies depicting ethno-national
identity in daily lives of young Tibetans in Dharamsala, India).
Zij liet de jonge mensen zelf hun leven filmen en leverde een
omvangrijk boekwerk incl. CD-rom af. De jury merkte o.m.
op dat “...Haar manier van dataverzameling (het geven van een
videorecorder aan Tibetanen met het verzoek om een compleet
verhaal te maken over zichzelf en hun persoonlijk leven) is origineel
- een methodologisch experiment waarvoor zij lof verdient”.
De UK plaatste een interview met Van der Sloot.
De Scriptieprijs is bedoeld voor jong talent in de Ruimtelijke Wetenschappen en heeft als doel het bevorderen van culturele
aspecten in en maatschappelijke relevantie van de Ruimtelijke Wetenschappen.
In aanmerking komen scripties die niet ouder zijn dan 2 jaar en zijn beoordeeld met het cijfer 8 of hoger.
Aanmelden? Surf naar http://www.rug.nl/frw/onderwijs/scriptieprijs voor het aanmeldingsformulier en het reglement.
De deadline voor het inleveren van scripties is 11 maart 2013. g
24.
girugten
02 / maart 2013
de poolcirkel
studentenorganisaties
Ibn Battuta
Het is inmiddels al weer 2013. Het jaar
begon gelijk goed met een onvergetelijk
leuke wintersport. Er werd geskied, geboard
en gefeest. Het weer zat mee, waardoor we
zelfs in staat waren om lekker buiten op het
terras te genieten van een gekoeld pilsje en
de verse berglucht. Wel is er dit jaar helaas
weer iemand het slachtoffer geworden van
een gladde piste. Wij willen Jorren Westra
dan ook veel sterkte toewensen met het
revalideren van zijn driedubbele polsbreuk.
Kort na de wintersport werd de Almanak
uitgereikt. Het thema van dit mooie boek
is dit jaar ‘Bazen’ . Hij is op te halen in de
koffiekamer op het Zernike. Verder heeft de
Lezingencommissie een zeer interessante
weerlezing georganiseerd. Deze kwam
zeer goed van pas om de fysische kant van
de geografie onder de aandacht van onze
leden te brengen. Hiernaast verzorgde
ibn battuta
de Eerstejaarscommissie een gezellige
filmavond waar gelachen werd om de
komedie ’Ted’.
Naast deze bijzondere activiteiten was
er op 15 januari ook weer een ouderwets
gezellige borrel. Van tevoren organiseerden
de vertrouwenspersonen van Ibn Battuta
een zogenaamde groepstherapie, waarbij
de deelnemers hun diepste gevoelens
kenbaar konden maken onder het genot van
een koud drankje. Helemaal gereinigd van
depressiviteit gingen deze dappere mensen
vervolgens de borrel vergezellen met frisse
moed en een goede lach.
Ten slotte konden ook de zakelijk ingestelde
leden van Ibn Battuta aan hun trekken komen
met het bedrijfsbezoek aan Weusthuis &
Partners. Het was een interessante middag
waarin onze leden in aanraking konden
25.
komen met mensen uit het bedrijfsleven in
ons vakgebied.
Inmiddels zijn de tentamens ook weer
geweest en ziet het er naar uit dat 2013
wederom een fantastisch jaar vol leuke
activiteiten gaat worden. Zo komen er
nog enkele bedrijfsbezoeken, lezingen,
excursies en natuurlijk ook genoeg borrels
aan. Daarnaast is onze merchandise-lijn
nu ook geopend. Dit jaar kun je voor zeer
schappelijke prijzen in het bezit komen van
echte Ibn Battuta koffiemokken, T-shirts
en petten. Ben je geïnteresseerd in deze
producten of wil je een keer aan een van
onze leuke activiteiten meedoen, houd
dan onze site (www.ibnbattuta.nl) in de
gaten of kom een keer gezellig langs in de
koffiekamer! g

girugten
02 / maart 2013
de poolcirkel
studentenorganisaties
Vanouds betekent het Griekse ‘techne’
zowel het fysiek ‘maken’ van dingen als het
strategisch ‘voorbereiden’ van dat fysieke
‘maken’. Het is dus zowel het werkelijke
bouwen als het beredeneren, ontwerpen
en onderhandelen over wat en waarom
gebouwd moet worden. Daarom is onze
opleiding wel degelijk technisch te noemen.
Niet in de Delftse zin van het woord,
waarbij berekeningen en natuurkundige
principes centraal staan. Maar wel in de
planologische zin. Technisch betekent
doelgericht sleutelen aan de wereld om ons
heen. Hoe en waarom zullen we de wereld
veranderen, zodat het geschikter zal zijn
voor de activiteiten die wij als samenleving
willen ontplooien? Dat is het complexe
proces dat we willen leren begrijpen, zodat
onze afgestudeerden, opererend binnen
dat proces, het verschil kunnen maken. Dit
gebeurt vaak in directe samenwerking met
andere soorten technici.
Terry van Dijk, docent Technische Planologie
Dit keer in het forum een discussie over het element Technisch in de
naam ‘Technische Planologie.’ Dekt de naam Technische Planologie
de inhoud van de studie eigenlijk wel? De nadruk van deze stelling
ligt vooral op het woord Technisch, is dat wel op zijn plaats? Is de
studie niet té technisch, of juist te mild? Terry van Dijk licht toe hoe hij
de Technisch Planoloog plaatst tussen andere technici. Daarna belicht
Niels het onderwerp vanuit zijn ervaringen aan de TU Delft. Tot slot
gaat Jesper dieper in op de naam en of er een geschikt alternatief is.
Stelling: De naam Technische Planologie
dekt de inhoud van de studie.
In 2009 begon ik met de studie ‘Lucht- en Ruimtevaarttechniek’ aan de
TU Delft, maar deze studie bleek te ingewikkeld voor mij. Daarom ben ik
gaan zoeken naar een andere opleiding en ben uiteindelijk bij Technische
Planologie uitgekomen. Planologie leek me erg interessant en in combinatie
met techniek was het voor mij de perfecte opleiding. Na de eerste colleges
vond ik de studie al erg leuk maar ik vroeg me wel af wanneer de exacte
vakken precies kwamen. Ik had zin om een vak te krijgen waar weer echt
rekenwerk nodig was. Helaas werd dit vak pas in 2a gegeven en de inhoud
was vrij algemeen.
Het is zonde dat bij het vak Ruimtelijk Ontwerpen 2 eigenlijk twee
verschillende onderdelen worden behandeld, namelijk ‘Sterkteleer’ en
‘Bouwrijp maken’. Ik denk dat het terug moet naar twee verschillende vakken
zodat er dieper op de stof kan worden ingegaan.
Het zou de studie ten goede komen om het technische aspect te benadrukken.
Ik denk echter dat er vrij veel mensen tegen zouden zijn, omdat technische
vakken vaak als moeilijk worden beschouwd. Om dat te veranderen zou er
bijvoorbeeld een toelatingsnatuurkundetoets gemaakt moeten worden
voordat je Technische Planologie mag doen. Uiteindelijk zijn de technische
vakken het belangrijkste van deze opleiding, omdat hierdoor de studie zich
onderscheidt en het technische gedeelte nieuwe studenten aantrekt. Mocht
het technische aspect vrouwen afschrikken, dan is er altijd nog een andere
bachelor.
Niels van den Brink, derdejaars Technische Planologie
Om antwoord te kunnen geven op de stelling is het verstandig om na te gaan of alleen de naam ‘Planologie’ de inhoud
van de studie zou dekken. Planologie is een wetenschappelijke discipline waarin wordt gereflecteerd op onder andere
de doelmatigheid, maatschappelijke en milieutechnische invloed en methoden van ruimtelijke planning. Deze reflectie
wordt vanuit veel verschillende perspectieven uitgevoerd: voornamelijk geografische, economische, verkeerskundige,
psychologische en sociologische. In de bachelorstudie Technische Planologie komen alle laatstgenoemde perspectieven
in de studieonderdelen aan bod. Maar er komen ook studieonderdelen in voor, die niet voornaam zijn in de Planologische
discipline. De naam ‘Planologie’ zou dus tekort doen aan de inhoud van de studie.
Deze ´andere´ studieonderdelen zijn vakken met als kern ‘Ruimtelijk Ontwerpen’. Studenten passen in deze vakken onder
meer hun communicatie-, presentatie- en samenwerkingsvaardigheden toe ten behoeve van een planmatig proces. Ook wordt
het begrip van de toegepaste mechanica bij studenten verhoogd. Kortom, studenten worden opgeleid om hun vaardigheden
studiegerelateerd toe te passen en uiteindelijk te beheersen.
Dan nu de definitie van techniek: techniek is het beheersen van de niet-levende natuur, bijvoorbeeld een planmatig proces,
door de mens. De studieonderdelen van Ruimtelijk Ontwerpen in de opleiding ‘Technische Planologie’ zijn dus van technische
aard. Deze technische onderdelen lopen als een rode draad door de bachelorstudie. Omdat de technische studieonderdelen
van de opleiding niet direct in het planologische rijtje passen is het noodzaak dit ook in de naam van de studie te vermelden.
Het aandeel van technische vakken is echter niet groter dan de planologische vakken samen. Als de studie overduidelijk
technisch was, dan heette het wel ‘Planologische Techniek’.
Jesper Betsman, tweedejaars Technische Planologie
26.
Nieuws van Pro Geo
In het vorige nummer van Girugten hebben we beloofd om verder in te gaan op ons beleidsplan. We hebben hier sinds onze aanstelling
hard aan gewerkt! Hieronder volgt een samenvatting van de belangrijkste punten uit ons beleidsplan. Het volledige beleidsplan kan gelezen
worden op www.progeo.nl.
Ook zijn wij altijd benieuwd naar wat jullie van de opleiding vinden. Door jullie input kunnen we het onderwijs verbeteren! Spreek ons dus aan
of stuur een mailtje met vragen, ideeën over en kritiek op het onderwijs.
We horen graag van jullie!
Bestuur Pro Geo 2012-2013
(v.l.n.r.)
Martine Mollema, vice-voorzitter
Anne Boer, secretaris
Roselinde van der Wiel, penningmeester
Loes Kerkdijk, voorzitter
Berber Oosterhagen, commissaris OC’s
info@progeo.nl/www.progeo.nl
Het zijn momenteel spannende en
turbulente jaren voor alle universiteiten in
Nederland, ook voor de Rijksuniversiteit
Groningen en onze faculteit.
Sinds de prestatieafspraken die zijn
opgelegd door het kabinet moeten de
studierendementen fors omhoog. Om dit
te bewerkstelligen, ondernemen de RUG en
de FRW verschillende maatregelen, zoals de
invoering en de ophoging van het BSA en de
herstructurering van beide bachelors.
Als Pro Geo zijn wij in sterke mate betrokken
bij de ingrijpende veranderingen in
het onderwijs en denken wij mee over
hoe onze faculteit het beste met deze
veranderingen kan omgaan. Dit zie je terug
in ons beleidsplan, naast andere concrete
verbeterpunten. Een paar van de punten
waar wij voor pleiten, worden hieronder
besproken. Ons volledige beleidsplan kun je
lezen op onze website.
Learning communities
Eén van de wegen waarlangs de RUG hoopt
een hoger rendement te behalen, is het
experimenteren met learning communities:
vaste jaargroepen van studenten die samen
studeren, waardoor het groepsgevoel en
betrokkenheid bij de opleiding vergroot
worden. Hoe deze learning communities
aan de FRW vormgegeven worden is echter
nog niet duidelijk. Ter oriëntatie op de
mogelijkheden hebben wij samen met de
student-leden van de opleidingscommissies
gebrainstormd. Vervolgens hebben we om
de tafel gezeten met een aantal studenten,
docenten en leden van het faculteitsbestuur.
Hieruit zijn veel goede ideeën gekomen.
Als jullie zelf suggesties hebben en willen
meedenken, is dit zeer welkom!
Vaardigheden
Momenteel wordt de bachelor Sociale
Geografie & Planologie geherstructureerd.
Dit biedt mogelijkheden om
belangrijke vaardigheden beter in het
onderwijsprogramma te verwerken, zoals
schrijven, presenteren en werken met
SPSS/GIS. Deze vaardigheden zouden
herhaaldelijk terug moeten komen in het
studieprogramma, zodat je er met meer
vanzelfsprekendheid mee om kunt gaan,
zowel tijdens je studie als daarna.
Tentameninzage
Stichting Pro Geo wil toe naar één centraal,
ingeroosterd tentameninzagemoment in
groepsverband, waarbij het tentamen in
zijn geheel wordt besproken met de docent,
zodat de docent meer context kan geven bij
de antwoorden. Daarna kun je aan de docent
vragen stellen (ook over puntentelling
bijvoorbeeld), in plaats van dat je dit via de
mail doet. Hiernaast zul je ook je tentamen
bij het BOE kunnen inzien.
27.
De achterliggende gedachte is dat het voor
docenten makkelijker en minder tijdrovend
wordt om op vragen in te gaan, nu ze niet
langer overladen worden met mail na
bekendmaking van de tentamencijfers. Voor
de studenten is het leerzaam om te zien wat
ze fout hebben gedaan en de stof nogmaals
te herhalen. Over dit onderwerp hebben
wij onlangs ook een poll geplaatst op onze
Facebookpagina, waarop veel gereageerd is.
De overgrote meerderheid gaf aan zich te
kunnen vinden in het idee van één centraal
tentameninzagemoment. We hopen ook
in de toekomst zoveel nuttige reacties van
jullie via Facebook te krijgen!
Met alumni rond de tafel
Volgend studiejaar willen wij een activiteit
organiseren in het kader van Career
Services, om studenten een goed beeld te
geven van hun mogelijkheden na de studie.
Deze dag biedt de kans om ‘rond de tafel’ te
zitten met alumni in het werkveld. Hierover
zullen jullie later nog meer horen!
Op 11 december hebben wij de tweede
vergadering van de faculteitsraad gehad,
waarin onder andere een notitie van ons
over de learning communities besproken is.
Wordt vervolgd. g