Faculteitsblad Ruimtelijke Wetenschappen Jaargang 39 ... - girugten

Girugten
Faculteitsblad Ruimtelijke Wetenschappen Jaargang 39 / nummer 4 / april 2008
België

Girugten
Jaargang 39, nummer 4, april 2008
Colofon
Girugten is het onafhankelijk
faculteitsblad van de Faculteit
Ruimtelijke Wetenschappen,
Rijksuniversiteit Groningen
Eindredactie
Wietske Wilts (Hoofdredacteur)
Pieter Jan Karsijns (Vormgeving)
Mathieu Drolinga (Vormgeving)
Redactie
Niels van Beurden
Bart Booij
Floris van der Lingen
Jitze Maatman
Guido Roegholt
Claire Vernède
Joep Westerveld
Druk
Drukkerij de Bie, Groningen
Oplage
575 stuks
E-mail
girugten@rug.nl
Postadres
Postbus 800
9700 AV Groningen
De eindredactie behoudt zich
het recht voor zonder opgaaf van
redenen artikelen in te korten, dan
wel te weigeren.
redactioneel
Voor u ligt een bijzonder goed gevulde
editie van Girugten, met als thema
België.
Het zal u niet ontgaan zijn dat in
België de afgelopen tijd politieke
spanningen bestonden. In ‘België,
een federale staat’ komt u dan ook
het nodige te weten over de historie
van de Belgische driedeling.
Dat Belgen niet alleen in Nederlandse
moppen (De Top 5) dom bezig zijn,
maar zich ook planologisch niet van
hun beste kant laten zien, is te lezen
in het artikel over grote nutteloze
infrastructurele werken in België.
In ‘De betonnen kust van België’ blijkt
dat de bouwlust van de Belgen geen
grenzen kent. Over typisch Belgische
en unieke historisch-geografische
verschijnselen gaan de artikelen over
Neutraal Moresnet en over Baarle-
Nassau en Baarle-Hertog.
Dat Belgen Nederlanders ook te slim
af kunnen zijn, blijkt in het artikel
‘De godentranen van Antwerpen’ over
diamantslijpen in Antwerpen.
In dit nummer aan wegen geen gebrek:
in ‘Kasseien als erfgoed’ wordt de
luxe van de Belgische kasseienwegen
belicht, er wordt weer een traject
besproken en in de masterthesis
komen de inrichting en de functie van
wegen aan bod.
Rest mij niet dan u een plezante lente
te wensen,
Wietske Wilts
redactieleden gezocht
Om Girugten regelmatig te laten
verschijnen, is veel mankracht
nodig. Daarom zijn wij op zoek naar
mensen die het leuk vinden stukken
te schrijven of te redigeren. Lijkt je
dit wat, stuur dan een e-mail naar
girugten@rug.nl.

Uitgelicht
4. De grote nutteloze
werken
8. De godentranen van
Antwerpen
12. België, Een federale
staat
Inhoud
De grote nutteloze werken
Tom van der Meulen 4
Kasseien als erfgoed
Pieter Jan Karsijns 7
De godentranen van Antwerpen
Joep Westerveld 8
Baarle-Nassau & Baarle-Hertog
Wietske Wilts 10
België, Een federale staat
Claire Vernède & Niels van Beurden 12
Neutraal Moresnet
Mathieu Drolinga 15
Plaatsnamen over de grens 16
Wietske Wilts
De betonnen kust van België
Guido Roegholt 18
Gevaarlijke wegen: veilige wegen?
Jochem Dijkstra 20
De Top 5
Niels van Beurden 23
Alles is Geografie
Floris van der Lingen 24
Op de bank van...Tialda Haartsen
Jitze Maatman 25
Het Traject
Arvid Krechting 26
Herta Macht Scriptieprijs 2008 27
Ibn Battuta 28
Een zonnige toekomst
Anne Gmelig Meyling 29
Pro Geo 30
Uit het buitenland
Billie de Haas 32
België

België
De grote nutteloze
4
werken
girugten april 2008

In 1993 verscheen bij uitgeverij Kritak in Leuven een van mijn favoriete planologische boeken: ‘Blijvende blunders; de grote nutteloze
werken’, geschreven door Douglas de Coninck. Het verhaalt van een aantal projecten in België die slechts voor de helft of daaromtrent
zijn gerealiseerd, of als ze wel het geluk hadden te worden voltooid, vervolgens niet echt in een behoefte voorzagen. Onbenutte tunnels,
spookbruggen, geïsoleerd in het landschap staande viaducten, ongebruikte metrostations en zelfs een stuk duwvaartkanaal bij Antwerpen
onder de snelweg naar Breda bij St. Job in ’t Goor zijn voorbeelden van de vijftig beschreven projecten. Op de achterflap wordt gesproken
van een nutteloos rijkspatrimonium, een terminologie die de projecten weer acceptabel maakt voor het utilitair ingestelde geweten. Gebrek
aan onmiddellijk nut wordt gecompenseerd door opneming in het erfgoed met een eigen waarde. Zo is het boek uiteindelijk een toeristische
gids voor wie in nutteloze werken het ongewilde artistieke aspect kan herkennen, aldus de achterflap.
Het is verleidelijk een paar van de beschreven projecten wat nader te
bekijken. Om de verbinding tussen Hasselt en Eindhoven wat op te
krikken zijn alvast een aantal bruggen en viaducten in het landschap
geplaatst, vooruitlopend op een ooit aan te leggen tweebaansweg: de
A24 (let op: een tweebaansweg kan vier of meer rijstroken tellen). Of
die er ooit komt is twijfelachtig. Bij het heen en weer schuiven van het
geplande tracé ter hoogte van Hechtel-Eksel (oost en west variant) werd
eerst een gezin in 1977 uit zijn nieuwe zelfgebouwde woning te Wijgmaal
gezet. Toen het vervangende huis klaar was had de A24 hen achtervolgd:
de westvariant kreeg alsnog de voorkeur. Een nieuwe onteigening hangt
hun boven het hoofd, aldus De Coninck in 1993. Zo moddert de planning
niet alleen in beton voort maar ook in ellende van bewoners die de pech
hadden op een (wel zeer) uitgelezen plek te wonen. Pro-actieve planning
heeft zijn beperkingen.
Planning is een breed begrip. Heb je eenmaal een tunnel aangelegd
voor een railverbinding, dan moeten de voertuigen natuurlijk daar
wel in passen. Bij de pre-metro (ondergrondse tram) van Brussel ging
dat mis. De tunnel was gebouwd voor rijtuigen van 2,20 meter breed.
De uiteindelijke tram, een product van BN en Acec-Alsthom, was
2,30 meter breed. Daarbij was de gelegenheidscombinatie BN-Acec-
Alsthom ingegeven door, wat in België zo mooi heet, communautaire
overwegingen. Overwegingen dus die te maken hebben met de
verhouding Vlaanderen-Wallonië. Aanvankelijk dongen de bedrijven
afzonderlijk of met andere partners mee op de inschrijving van de
trams. Bij de specificaties was de maximale breedte wel opgegeven. Maar
processen hebben nu eenmaal een eigen dynamiek.
Voor technisch planologen, maar ook voor elke toerist die is geïnteresseerd
in sluizen en kanalen is het hellend vlak van Ronquières een must. Het
ligt er al weer een tijdje, sinds 1968, en de aanleg werd gepland in een tijd
dat België ten zuiden van Brussel nog veel scheepsverkeer genereerde.
De voor spitsen (standaard binnenvaartschepen van ca. 350 ton)
toegankelijke vaarwegen waren niet meer passend. Opwaardering tot een
capaciteit van 1350 tonners betekende een wezenlijke schaalvergroting.
Groot is het hellend vlak inderdaad. Twee bakken met water, eventueel
gevuld met schepen, overwinnen een hoogteverschil van zeventig
meter. Het begrip waterverplaatsing krijgt duidelijk inhoud, ook bij
het binnenvaren van een bak. Bedenk dat ongeacht de aanwezigheid
van schepen in de bak de massa van de bakken constant is. Het ziet
er erg indrukwekkend uit met al die wielen en contragewichten. Maar
het gebruik is minimaal. Het hellend vlak is ook een mooi voorbeeld
van communautaire pariteit. Een evenredigheid van investeringen in
Vlaanderen en Wallonië, ongeacht de werkelijke behoefte, maar wel
voortkomend uit afspraken inzake een rechtvaardige verdeling van
middelen. Overigens is met de federalisering van België dit principe van
communautaire pariteit niet meer van toepassing.
Het project werd ook geacht toeristen te trekken. Een paar zijn er altijd
wel te vinden en ook is er enige horeca tot ontwikkeling gekomen. Daar
heb ik eens een zeer sterk met knoflook doordesemde aioli genuttigd
waar de Franse douane na vele tientallen kilometers rijden nog van
terugdeinsde toen hij zijn hoofd in mijn eend stak.
Wegen hebben onderhoud nodig. De Boudewijnautosnelweg tussen
Antwerpen en Luik is een van de oudste autosnelwegen van België,
girugten april 2008
aangelegd in de jaren vijftig. Naar de mode van die tijd met betonplaten,
die ondanks hun robuuste voorkomen na verloop van tijd de neiging
hebben te verzakken en te breken, mede door het sterk toegenomen
verkeer. Verbetering van de weg vond plaats door de betonlaag te
verbrijzelen en te gebruiken als fundament voor een nieuwe asfaltlaag.
Gevolg: de weg komt omhoog en viaducten worden te laag. Men had de
keuze om het loffelijk procedé van hergebruik van bouwmaterialen bij
de onderdoorgang van viaducten achterwege te laten, maar die keuze is
niet gemaakt: de viaducten zijn afgebroken en opnieuw opgebouwd.
Groningen heeft zijn smeerpijp, België ook. Tussen Tessenderloo en
Antwerpen loopt er een. Tessenderloo is een plaatsje in de Kempen dat
het in de economisch geografische literatuur vroeger goed heeft gedaan
als voorbeeld van een economische groeipool, toen na het wegvallen van
de werkgelegenheid in de mijnbouw bulkchemie nog een veelbelovende
industriële activiteit leek. De smeerpijp, langs het Albertkanaal, is
bedoeld voor de afvoer van afvalstoffen van de chemische industrie.
Alvorens die in de Schelde te storten is het goed het afvalwater te
reinigen. Helaas: aan het eind van de smeerpijp staat een installatie die
uitsluitend geschikt is voor het reinigen van huishoudelijk afvalwater…
5
-door Tom van der Meulen-

6
België
Het centrale plein van Luik is de Place St. Lambert. Luik als grootste
Waalse stad wil een metro, die dan ook de Place St. Lambert moet
aandoen. De Coninck (pag. 33) beschrijft het bouwproces als volgt: “In
het midden van het plein werd een waanzinnig grote put gegraven en
daar werden duizenden tonnen beton en metaal in gekieperd. [ …] Het
vermoeden dat hier zonder enige coördinatie werd gewerkt, werd in de
ogen van veel omwonenden bevestigd toen ze zagen hoe aannemers
her en der pas opgetrokken muren prompt weer gingen slopen.
“Kleine bijsturingen van het oorspronkelijke project” luidde het bij het
ministerie van verkeerswezen.” Uiteindelijk stopten de werkzaamheden
in 1980, waarbij zes (!) plannenmakers betrokken waren, die elkaar de
schuld gaven. Het ontbrak aan een bouwheer, volgens een zaakgelastigd
architect.
Zo gaat het boek nog een hele tijd door. Een ongebruikte metro in
Charleroi, viaducten met hellingen die als skibaan worden gebruikt,
krimpend gipsafval te Zelzate bedoeld als basis voor viaducten maar als
zodanig niet te gebruiken, een middenberm van 40 meter breed tussen
Antwerpen en Brussel (je weet nooit waar die goed voor zou kunnen
zijn) en vooral veel nutteloze viaducten en bruggen. Het is een lust het
boek te lezen en te bedenken wat er in de planning allemaal mis kan
gaan.
Erg gemakkelijk is het, hier een typisch staaltje Belgische planning
in te zien. Terecht of ten onrechte, België heeft op dat gebied
niet een beste naam. Oud collega Jochem de Vries noemt in zijn
proefschrift als een typisch kenmerk van de planning in België de
vanzelfsprekendheid waarmee de burger in dat land er alles aan doet om
aan overheidsregelgeving te ontsnappen. Dat is daar een volkssport. Die
wordt, zoals De Coninck laat zien, met overgave door lokale en regionale
bestuurders-politici beoefend, waarbij enig cliëntelisme niet wordt
geschuwd. Maar uit bovenstaande voorbeelden is al duidelijk geworden
dat, institutioneel gezien, de verhouding Vlaanderen-Wallonië ook het
een en ander heeft bijgedragen aan de zogenaamde ongewilde artistieke
aspecten.
Daarbij, Nederland begint als planningsparadijs steeds meer op België te
lijken. Wildgroei van bedrijventerreinen langs snelwegen zijn beslist niet
meer een Belgische specialiteit. Ongecontroleerde initiatieven brengen
het land tot een staat waarvan met name de ontwikkelaars zeggen dat
“we dat zo met zijn allen hebben gewild.” Dat is dus de overheid, vooral
bij tegenvallende resultaten. Successen komen op het conto van visionair
ondernemerschap. Naast de overheid als kop van Jut is de andere constante
in het vastgoedontwikkelaarsvocabulaire het grenzeloos vertrouwen in
de toekomst: vanaf nu gaat alles beter, resultaten in het verleden zijn
garantie voor afwezigheid ervan in de toekomst. Een en ander werd weer
eens met verve ten gehore gebracht bij het afscheidssymposion van prof
Ed Nozeman op 21 februari jl. Van de daar gepropageerde nieuwe hype,
belevingslandschappen, hebben Tracy Metz (het Belevium!), Willem van
Toorn en Theo Baart al het nodige laten zien. Maar hiermee zijn we wat
afgedwaald van de nutteloze werken.
Onjuist is het ook te veronderstellen dat er in Nederland geen nutteloze
werken zouden zijn. Planning disasters zijn van alle landen, alle tijden
en alle schaalniveaus. De A4 van Rijswijk naar de Beneluxtunnel, het
Prins Bernhard viaduct in Den Haag, de Eemshaven, al komen daar de
laatste tijd positieve berichten van (let ook eens op de proportionering
van de Eemshavenweg: viaducten zijn gebouwd op vier rijstroken,
bosschages camoufleren de gaten onder de viaducten). Daarnaast het
Goudriaankanaal van Durgerdam door Marken (!) ter vermijding van
de ondiepten van Pampus, een kavel langs de Hornstermeerweg tussen
de rotonde van Joure tot voorbij Vegelinsoord die vooruitliep op een
tweebaansautoweg richting Leeuwarden (aansluiting bij Akkrum) en het
IBF te Heerenveen. Het zijn evenzoveel voorschotten op de toekomst
die niet datgene bracht waar men op speculeerde.
Natuurlijk kan na verloop van tijd alles ten goede keren. Misschien komt
er nog een tijd dat men er als verkeersdeelnemer van overtuigd raakt dat
de IJtunnel in Amsterdam of de Kiltunnel in Dordrecht in een behoefte
voorziet. Als student beschouwde ik ook de ringspoorbaandijk van
Amsterdam als een nutteloos zanddepot, al lag het niemand in de weg.
Inmiddels wordt de spoorbaan goed gebruikt. En het Gorechtkanaal is
een mooie waterpartij.
Tenslotte. Het is nog niet zo gemakkelijk te bepalen wat een nutteloos
werk is. Wat is de periode die verlopen moet zijn om van een mislukking
te spreken? Zijn sommige projecten meer verwijtbaar dan andere? Zo ja,
waar zoek je dan het criterium? In de te optimistische gebruiksprognose,
de onnozelheid waarmee bestuurders zich van alles op de mouw
laten spelden, of de persoonlijke ambitie van wethouders om na een
bestuursperiode de wereld een piramide na te laten? Genoeg vragen om
eens voor te gaan zitten!
Bronnen:
- Coninck, D. de (1993), Blijvende blunders. De grote nutteloze werken. Leuven:
Kritak
- Metz, T. (2002), Pret!. Leisure en landschap. Rotterdam: NAI uitgevers.
- Toorn, W. van (2007), Project Nederland. Met een beeldessay van Theo Baart.
Amsterdam: Augustus.
- Valk, A. van der, en R. van Leeuwen (2000), Sporen van het verleden in
de Amsterdamse verkaveling. Amsterdam: Amsterdamse Raad voor de
Monumentenzorg / De Balie.
- Vries, J. de (2002), Grenzen verkend. Internationalisering van de ruimtelijke
planning in de Benelux. Delft: Delft University Press.
girugten april 2008

Kasseien als erfgoed
Kinderkopjes, flinten, kasseien, hoe ze ook genoemd worden,
de meningen erover zijn sterk verdeeld. Waren deze stenen in de
eerste helft van de vorige eeuw nog gemeengoed in vele steden en
op menig landweg, tegenwoordig zijn de meeste verdwenen onder
het asfalt. Toch bestaan er in België verscheidene initiatieven om
zoveel mogelijk van deze kasseien, uit cultuurhistorisch oogpunt,
te bewaren.
In België bestaat er een aantal organisaties die zich met erfgoed
en monumentenzorg bezighouden. Deze zijn ondergebracht bij de
taalgewesten, die verantwoordelijk zijn voor onder andere cultuur.
In hun publicaties worden kasseiwegen regelmatig genoemd als een
belangrijk onderdeel van de cultuurhistorie. De Koninklijke Commissie
voor Monumenten en Landschappen (KCML) van het Ministerie van het
Brussels Hoofdstedelijk Gewest bijvoorbeeld, bespreekt in één van haar
brochures uitgebreid de voordelen van kasseibestrating, en de betekenis
hiervan voor het stedelijk erfgoed in Brussel. De bestrating is, volgens
de KCML, beeldbepalend en kan zorgen voor verbeterde leesbaarheid
van het stratennet. Er worden steeds meer steenwegen beschermd als
monument, zowel in stedelijk, als in landelijk gebied. Meestal worden
kasseiwegen overigens niet op zichzelf als erfgoed bestempeld, maar
vaak als onderdeel van een beschermd dorps- of stadsgezicht.
Veel kasseiwegen die wél specifiek als monument worden aangemerkt,
hebben een sterke verwantschap met de wielersport. Iedereen kent
wel de beelden van met modder besmeurde renners die zich met veel
genoegen over de meest slecht bestrate wegen voortbewegen. Voor de
Tweede Wereldoorlog was dit de normaalste zaak ter wereld, kasseiwegen
waren zelfs een luxe, vergeleken met de onbestrate wegen die toen
alomtegenwoordig waren. Na de oorlog werd het steeds moeilijker om
de renners een uitdagend parcours voor te schotelen. Veel kasseiwegen
werden overdekt met asfalt. Organisatoren speurden stad en land af op
zoek naar geschikte obstakels, die de koers selectief konden maken.
girugten april 2008
Voor- en nadelen van kasseien
Het belangrijkste bezwaar tegen het gebruik van kasseien als
bestrating is de geluidsoverlast die het veroorzaakt als verkeer er snel
overheen rijdt. Dit kan echter ondervangen worden door de kasseien
op de traditionele manier te plaatsen, dat wil zeggen, op een zachte
ondergrond (zand), in tegenstelling tot bijvoorbeeld op beton, wat
tegenwoordig veel gebruikt wordt. Door het vakkundig plaatsen van
de stenen en het combineren van verschillende steensoorten kan
tevens voorkomen worden dat deze verzakken. Het grote voordeel
van kasseien is hun duurzaamheid, ze blijven immers (bijna) eeuwig
bruikbaar. Tevens is de afwatering een stuk beter dan bijvoorbeeld
bij asfalt.
Inmiddels hebben talrijke kasseistroken een beschermde status en dus
is de toekomst van wedstrijden als de Ronde van Vlaanderen en Parijs-
Roubaix (in Noord-Frankrijk worden ook veel stroken als erfgoed
beschermd) gewaarborgd.
Wellicht de beroemdste kasseiweg in Vlaanderen, de Muur van
Geraardsbergen, scherprechter in de Ronde van Vlaanderen, is in 1995
uitgeroepen tot monument. De berg zelf werd overigens al in 1940 als
beschermd landschap aangemerkt. Andere bekende hellingen, zoals de
Oude Kwaremont en de Koppenberg, werden ook erkend als erfgoed
door de Vlaamse overheid. Het meest opmerkelijke verhaal, echter, is dat
van de Paterberg. Deze werd aangelegd door een boer uit Kluisbergen
die elk jaar de renners voorbij zag komen over de Koppenberg, en bij
zichzelf dacht: “Dat wil ik ook.” Hij begon in 1982, en binnen anderhalf
jaar had hij een complete kasseienhelling van 360 meter klaar. In 1986
kreeg hij de organisatie van de Ronde van Vlaanderen zover dat ze zijn
berg opnamen in het parcours. In 1993, net geen tien jaar oud, werden
de kasseien van de Paterberg een beschermd monument.
Met het beschermen van waardevolle
cultuurhistorische objecten, in ieder geval
kasseistroken, lijkt het dus goed te gaan in
België. In Nederland zijn de kinderkopjes
echter dun bezaaid. De echte liefhebbers
weten ze wel te vinden, vooral in de Drentse
bossen bevinden zich nog wel een aantal
pareltjes, enkele van deze worden zelfs
opgenomen in het parcours van de Vuelta
a España, die in 2009 in Assen van start
gaat. Een hele mooie strook onder de rook
van Groningen, is die bij Zuidwolde, langs
het Boterdiep richting Bedum. Hopelijk
realiseert de Nederlandse overheid zich op
tijd dat dit soort fraaie wegen onderdeel
wel degelijk uitmaken van ons erfgoed.
Bronnen:
- http://nl.wikipedia.org/wiki/Kinderkopje
- http://www.monument.irisnet.be/KCML.pdf
- http://www.onroerenderfgoed.be/
-door Pieter Jan Karsijns-
7

-door Joep Westerveld-
8
België
De godentranen van Antwerpen
Het woord diamant is afgeleid van het Griekse ‘Ademas’, dat iets betekent als onoverwinnelijk of onvernietigbaar. Dit heeft er aan de
ene kant mee te maken dat diamant nog altijd het hardste materiaal is dat in de natuur gevonden wordt. Aan de andere kant heeft het te
maken met de magische kenmerken die men al eeuwenlang aan diamant toekent. Eeuwenlang droegen koningen diamanten bij zich
als talisman voor onoverwinnelijkheid. De Romeinen dachten dat diamanten splinters waren van gevallen sterren. Zelf dachten de oude
Grieken dat diamanten de tranen van de goden waren. Als dat zo is, dan moeten de goden erg verdrietig zijn geworden bij het zien van
Antwerpen. In deze stad zijn namelijk nogal wat van deze goddelijke tranen te vinden.
Wie wel eens met de trein naar Antwerpen is gereisd kan het nauwelijks
ontgaan zijn; Antwerpen is de stad van de diamanten. Vlakbij het Centraal
Station is de diamantbuurt gelegen. Binnen één vierkante kilometer zijn
rond de 1500 bedrijfjes gevestigd die handelen in diamanten. Van alle
bewerkte diamanten in de wereld is ruim de helft ooit in Antwerpen
geweest. Van alle ruwe diamanten ter wereld worden zelfs acht op de tien
verhandeld in Antwerpen. Dat alles voor een stad die niet eens in de buurt
van een diamantmijn ligt.
Het huwelijk tussen Antwerpen en de diamant begint in de gouden eeuw
van de stad. In de zestiende eeuw ontwikkelde Antwerpen zich tot de
belangrijkste havenplaats van West-Europa. De enige plaats waar destijds
diamanten werden gedolven was India. Die diamanten werden in eerste
instantie half over land en half over zee naar Europa gebracht. Venetië was
toen de belangrijkste handelsplaats voor diamant. Nadat de Portugezen
echter de directe zeeroute naar Azië ontdekten, nam Antwerpen de plaats
van Venetië over als belangrijkste handelsplaats voor diamant.
Al gauw werd in Antwerpen het slijpersgilde opgericht. Volgens het verhaal
zou een zekere Lodewijk van Bercken de techniek van het diamantslijpen
ontdekt hebben. Zijn standbeeld is nog altijd te zien in het centrum van de
stad. Waarschijnlijk is dit verhaal verzonnen en werd er al eerder diamant
geslepen in India. Wat wel zeker is, is dat het slijpen in Antwerpen verder
is geprofessionaliseerd.
Toen Antwerpen tijdens de Tachtigjarige Oorlog onder Spaans bestuur
kwam, vluchtten veel joodse en protestantse Antwerpenaren de stad uit.
Bang voor de inquisitie gingen zij naar de zelfstandige Republiek der Zeven
Verenigde Nederlanden, voornamelijk naar Amsterdam. Vooral onder de
joodse vluchtelingen waren veel diamantbewerkers. Dit zorgde ervoor
dat ook Amsterdam een centrum werd voor diamantbewerking. Voor
De joden en de diamanten
Waarom is de handel in diamanten in Antwerpen, maar ook in de rest
van de wereld, voor een groot deel in handen van joden? Hiervoor is
een aantal redenen te verzinnen. In de eerste plaats is er simpelweg
al eeuwenlang een connectie tussen joden en juwelen. De expertise
van het bewerken van, en handelen in juwelen wordt van generatie
op generatie doorgegeven. Hierdoor blijven de joden een belangrijke
positie behouden in de diamanthandel. Op de tweede plaats zijn
joden in de geschiedenis vaak vervolgd. Vaak moesten groepen
joden op de vlucht omdat een bepaald regime hen de schuld gaf van
economische malaise, ziektes of andere verschrikkingen. Aangezien
diamanten klein zijn, maar toch erg kostbaar, is het voor joden
handig om in diamanten te handelen. Als je dan je woonplaats moet
ontvluchten, dan kun je makkelijk al je koopwaar meenemen. Dat
lukt je niet zomaar met honderd kilo goud op zak. Een derde reden is
dat joden verspreid zijn over de hele wereld. Veel joden hebben dan
ook familie in verschillende delen van de wereld. Dit vergemakkelijkt
het leggen van contacten voor internationale handel.
Antwerpen was dit een dramatische ontwikkeling. Toen de Nederlanders
ook nog de Westerschelde afsloten was het gedaan met de gouden eeuw
van Antwerpen. Amsterdam nam de rol van belangrijkste havenstad van
West-Europa over. Dit vormde het begin van de Nederlandse gouden
eeuw.
In de eeuwen die volgden keerde een deel van de joodse diamantbewerkers
weer terug uit Amsterdam en zetten de diamantbewerking voort in
Antwerpen. De bevoorrading kwam voor een groot gedeelte nog wel uit
Amsterdam. De Amsterdammers hielden de mooiste stenen voor zichzelf
en verkochten de minderen aan de Antwerpenaren. De zuiderburen lieten
zich hierdoor niet uit het veld slaan. Ze gaven blijk van grote inventiviteit
en bedachten nieuwe slijptechnieken, om zelfs de mindere stenen mooi te
laten schitteren.
De diamanthandel kwam pas echt goed op gang toen er in 1870 diamanten
werden ontdekt in Zuid-Afrika. Omdat de Zuid-Afrikanen geen ervaring
hadden met het bewerken van diamanten werden deze diamanten
verscheept naar Antwerpen en Amsterdam. Het toeval wilde dat net
in die tijd een nieuwe groep joden aankwam in Antwerpen. Zij waren
gevlucht uit Oost-Europa en zochten een beter bestaan in Amerika. Het
plan was om vanuit Antwerpen per boot de oversteek te maken. Eenmaal
aangekomen in de havenstad namen nog maar weinig van hen de boot
naar Amerika; aangetrokken door de diamanthandel vestigden zij zich in
Antwerpen.
De diamanthandel groeide als kool. In Antwerpen, maar ook in
Amsterdam kwamen steeds meer diamanten op de markt. Investeerders
die Zuid-Afrikaanse mijnen bezaten, waren bang dat hun diamanten op
deze manier snel in waarde zouden dalen. De prijs van diamanten was
(en is) namelijk geheel afhankelijk van de schaarste van het product. De
investeerders gooiden het op een akkoordje en richtten het bedrijf De
Beers op. De Beers verwierf een monopoliepositie op diamantproductie
en zorgde ervoor dat de diamantprijs hoog bleef.
girugten april 2008

In de Eerste Wereldoorlog kreeg de Antwerpse diamantindustrie weer een
klap te verwerken. Dit had er mee te maken dat De Beers geen diamanten
wilde verkopen aan gebieden die bezet waren door Duitsland (Zuid-
Afrika was destijds een Britse kolonie). Aangezien Nederland neutraal
was, vertrokken veel diamantslijpers van Antwerpen naar Amsterdam.
Wederom leek het erop dat Amsterdam de status van Antwerpen als
diamantstad van de wereld zou overnemen. Het tegendeel werd echter
bewaarheid.
Na de oorlog trokken alle Antwerpse slijpers weer terug naar hun thuisstad.
Daarbij overtroefden ze hun Amsterdamse collega’s in inventiviteit en
handelsgeest. Waar de Mokumse diamanthandelaren weinig initiatief
toonden, introduceerden de Antwerpenaren nieuwe slijptechnieken,
haalden hun internationale banden aan en openden maarliefst vier nieuwe
diamantbeurzen.
Intussen was men op de Kempen, een streek vlakbij Antwerpen, ook
begonnen met diamantslijpen. De Kempen was voorheen één van de armste
streken van België, het werd gekenmerkt door kleine boerenbedrijfjes.
Die bedrijfjes waren zo klein dat het niet voor iedereen genoeg werk
opleverde. Toen op de Kempen het diamantslijpen werd geïntroduceerd
was dit dan ook een groot succes. In een streek die smeekte om arbeid
wilde men maar al te graag aan de slag voor de diamanthandelaren.
Na de oorlog werd er ook op de Kempen weer volop diamant
geslepen. In deze streek werden vooral de kleinere diamanten geslepen
in relatief eenvoudige achtkantvormen. De grotere en complexere
stenen werden in de stad zelf geslepen. Waar men in Antwerpen
per uur betaald werd, kreeg men op Kempen betaald per steen.
Dit kwam in vergelijking met Antwerpen neer op een laag loon,
maar in een arme streek als de Kempen was men daar tevreden mee.
girugten april 2008
De lage lonen van de Kempenaren zorgden er definitief voor dat
Antwerpen de slag won van Amsterdam.
Een laatste tegenslag krijgt Antwerpen tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Veel joden zagen de bezetting van de nazi’s aankomen en vluchtten. Het
grootste deel van de diamantslijpers en handelaren zit de oorlog uit in
Londen, zo ook burgermeester Huysmans. Hij houdt zich tijdens de
oorlog bezig met het verenigen van de fabrikanten en handelaren om
zo een terugkeer van de diamantindustrie voor te bereiden. Dit lukt
wonderwel want ook nu weer keren bijna alle handelaren en slijpers
terug. De ontdekking van diamanten in Belgisch Kongo helpt er aan
mee dat Antwerpen zijn positie als diamanthoofdstad van de wereld weer
inneemt.
Vandaag de dag is de productie van geslepen diamanten grotendeels
verdwenen. Op de Kempen worden helemaal geen diamanten meer
geslepen, in Antwerpen zelf alleen nog de grotere en duurdere stenen.
Het slijpersgilde is teruggelopen van vijfentwintigduizend man in
de hoogtijdagen naar drieduizend man nu. De overige productie is
overgeplaatst naar landen waar de lonen nog veel lager zijn dan op de
Kempen (vooral India). Daar staat tegenover dat de handel bloeit als
nooit tevoren. Het label “cut in Antwerp” staat nog altijd bekend als één
van de kwalitatief meest hoogwaardige producten op diamantgebied.
Daarnaast zijn ook de vier diamantbeurzen nog steeds in volle zwang,
evenals de overige 1500 diamantairs die Antwerpen rijk is. Jaarlijks wordt
in de Antwerpse diamantenhandel 25 miljard euro omgezet. Dat is goed
voor acht procent van de totale Belgische export. Dat de diamanthandel
in Antwerpen de stad geen windeieren legt mag dus wel duidelijk zijn. Het
is daarom te hopen voor Antwerpen dat de goden hun tranen nog lang in
de stad zullen laten vloeien.
A diamond is forever
Het idee dat een diamant symbool staat voor liefde en romantiek is nog niet zo oud. Het is het resultaat van één van de meest succesvolle
marketingcampagnes ooit. Toen de diamantverkoop tijdens de economische crisis in de jaren dertig terugliep, besloot De Beers dat er actie moest
worden ondernomen. De diamant moest een symbool worden van macht, rijkdom en bovenal romantiek; om te beginnen in de Verenigde Staten.
Om dit te bereiken schakelde De Beers het reclamebedrijf N.W. Ayer in.
Gerald Lauck, de president van N.W. Ayer nam de taak hoogstpersoonlijk op zich. Hij trok zich terug om onderzoek te doen en kwam een jaar later
met een plan om de diamant te romantiseren. Hij wilde de gehele manier van denken veranderen in de manier waarop een man een vrouw het hof
maakte. Zowel mannen als vrouwen moesten het idee krijgen dat er niets romantischer was dan het geven, of krijgen, van een diamanten ring. De
diamant moest een onafscheidelijk deel worden van het huwelijk, in de vorm van een verlovingsring.
Om dit idee in te bakken in de Amerikaanse psyche werden filmsterren ingezet, destijds de idolen bij uitstek van jonge Amerikanen. In tijdschriften
stonden foto’s van filmsterren met grote diamanten ringen om hun vinger. Modekenners spraken van een nieuwe trend van het dragen van diamanten.
Zelfs het Britse koningshuis werd ingeschakeld. Het reclamebureau wist hen ervan te overtuigen dat de diamantenindustrie erg belangrijk was voor
het Verenigd Koninkrijk en dat het de industrie veel goeds zou doen als de koningin voortaan diamanten zou dragen in plaats van andere edelstenen.
De campagne wierp zijn vruchten af; twintig jaar later werd een diamanten ring door bijna alle jonge Amerikanen gezien als onafscheidelijk
onderdeel van een verloving.
Na de Amerikaanse campagne werd ook in Japan het idee van de verlovingsring ingevoerd. Japan had in die tijd (jaren zestig) nog helemaal geen
traditie van romantiek. Huwelijkspartners werden uitgekozen door ouders en dat was dat. Er was geen sprake van verleiding of romantiek, laat
staan van het geven van diamanten ringen. Deze traditie van gekoppeld worden bestond al honderden jaren en had al heel wat revoluties overleefd.
Toch was N.W. Ayer ervan overtuigd dat men ook in Japan de diamanten verlovingsring uiteindelijk zou omarmen. Op advertenties werden mooie
vrouwen afgebeeld die bezig waren met activiteiten als fietsen, zeilen of kamperen. Stuk voor stuk westerse tradities die al wel waren doorgebroken
in Japan. De vrouwen waren westers gekleed en op de achtergrond stond een tevreden Japanse man, ook gehuld in westerse kledij. De boodschap was
duidelijk, diamanten waren tekenen van een breuk met het oriëntaalse verleden en een symbool voor moderniteit en vooruitgang. Het werkte. Twintig
jaar later waren de Japanse tradities dusdanig op zijn kop gezet dat het land wereldwijd de tweede afzetmarkt werd voor diamanten verlovingsringen,
na Amerika.
De slogan ‘a diamond is forever’ speelt een belangrijke rol in de reclamecampagne. Enerzijds geeft het de romantiek van de diamant weer, het
geven van een verlovingsring staat zo symbool voor eeuwige liefde. Aan de andere kant zit er ook een zakelijk aspect aan. Als een deel van alle
diamantbezitters zou beslissen om hun diamanten weer te verkopen zou dat dramatische gevolgen kunnen hebben voor de diamantprijs. Het aanbod
van diamanten op de wereldmarkt zou spectaculair groeien en daarmee zou de prijs dalen. Als De Beers controle wilde houden op de prijs van de
diamant was het daarom van het grootste belang dat iedereen ervan doordrongen werd dat een diamant eeuwig is en dat je die dus niet verkoopt.
9

-door Wietske Wilts-
10
België
Baarle-Nassau & Baarle-Hertog
De website van het dorp spreekt over ‘het meest unieke dorp in Europa’ en ‘de grootste legpuzzel ter wereld’… Natuurlijk, dat is Baarle,
een 9000 inwoners tellend dorp bestaande uit Baarle-Nassau en Baarle-Hertog, dat in het zuiden van Noord-Brabant vlak tegen de
Belgische grens ligt. Het Nederlandse deel wordt Baarle-Nassau genoemd; het Belgische deel Baarle-Hertog. Met dit dorp is namelijk
iets bijzonders aan de hand: het ligt in België én in Nederland. Baarle-Hertog bestaat uit 22 Belgische enclaves op het grondgebied
van de Nederlandse gemeente Baarle-Nassau. De grens verdeelt het dorp in tweeën en loopt soms midden over de straat en zelfs ‘door’
huizen. Er is zelfs een huis waarvan de voordeur precies op de grens ligt. Bij het officieel vaststellen van de grens kon men er niet uit
komen aan welk land het huis behoorde, vandaar dat het een Belgisch én een Nederlands huisnummer heeft. Dat het hier echt een
legpuzzel is, bewijst het feit dat zelfs ín de Belgische enclaves weer Nederlandse enclaves liggen en dat de verschillende nationaliteiten
ook nogal eens over de grens wonen. Hoe is dit allemaal gekomen? Dit artikel biedt een beknopt historisch overzicht.
Historie
De oudste documenten waarin van Baarle wordt gesproken dateren uit
het jaar 992. Uit dit jaar stamt een akte waarin gravin Hilsondis gebieden
schenkt aan de Abdij van Thorn. Er wordt beweerd dat dit document
vals is, maar de feiten die erin staan worden wel voor waar aangenomen.
Aan het einde van de twaalfde eeuw, in 1198, kreeg de Heer van Breda,
Godfried II van Schoten, zeggenschap over Baarle, nadat hij zich had
gevoegd bij het hertogdom Brabant. Hertog Hendrik II van Brabant
hield zelf nog directe zeggenschap over andere delen van Baarle. De
twee delen heetten toen ‘Baarle onder de hertog’ en ‘Baarle onder Breda’.
Uit dit jaar stamt feitelijk ook de scheiding van het dorp. Toen in 1404
Engelbrecht van Nassau baron werd van Breda, werd zijn deel van
Baarle ‘Baarle-Nassau’ genoemd. Baarle-Nassau is altijd ongeveer vier
keer zo groot geweest als Baarle-Hertog, dit is tegenwoordig nog steeds
het geval.
Aan het einde van de Tachtigjarige Oorlog werd in 1648, met De Vrede
van Münster, de grens tussen de toenmalige Noordelijke en Zuidelijke
Nederlanden vastgesteld. Doordat Baarle-Hertog bij het Belgische
Turnhout hoorde en Baarle-Nassau onder Breda viel, werd het dorp
verdeeld over twee landen. Ruim 200 jaar later werd met het Tractaat
van Maastricht de grens tussen België en Nederland officieel vastgesteld.
Omdat dit in korte tijd moest gebeuren en men er bij een aantal
gebieden in en om Baarle niet uit kwam bij welk land het moest horen,
is besloten per perceel te kijken welke nationaliteit het kreeg. Zo is de
versnipperde structuur van het dorp ontstaan. Pas in 1974 werd door de
tweede grenscommissie het gat in de grens gedicht en in 1995 werden
op basis van landmetingen door de derde en laatste grenscommissie de
enclavegrenzen erkend als rijksgrenzen.
Geografie
Baarle, in het eigen dialect ‘Baol’ genoemd, ligt vlak ten noorden van de
Nederlandse grens met België. De naam duidt naar alle waarschijnlijkheid
aan dat er vroeger op deze plaats een kaal bos was; ‘baar’ betekent kaal en
‘le’ of loo’ betekent bos. Bij het dorp Baarle-Nassau horen de omliggende
plaatsjes Ulicoten en Castelré en bij Baarle-Hertog horen enkele kleine
percelen tegen de Belgische grens, het dorpje Zondereigen en nog enkele
elders verspreid liggende percelen, die soms niet groter zijn dan honderd
vierkante meter.
Aan het eind van de achttiende eeuw had Jozef II, van het Heilige
Roomse Rijk, plannen om de grens te versimpelen; hij wilde Hertog aan
de Nederlanden geven en Ulicoten en Castelré aan België. Dit is echter
nooit gebeurd.
girugten april 2008

Conflicten
Dat Baarle is verdeeld over twee landen, levert natuurlijk zo nu en dan wel
eens wat problemen op. Al in 1400 hadden beide delen een eigen molen
om graan te malen. Er werden toen geregeld boetes uitgedeeld voor
mensen die wilden profiteren en hun graan in de molen aan de andere
kant van de grens gingen malen. Ook mochten in die tijd de inwoners
van Baarle-Hertog wel gebruik maken van de wegen van Baarle-Nassau,
maar dan moesten zij die wel zelf onderhouden en tevens tol betalen aan
de Heer van Breda. Zo ging het ook met het gebruik van de akkers. Op
een gegeven moment maakten de inwoners van Baarle-Hertog zoveel
illegaal gebruik van de wegen en akkers van Baarle-Nassau, dat de
inwoners van Hertog de toegang tot Nassau ontzegd werd. De wraak van
de inwoners van Hertog was dat de inwoners van Nassau niet meer naar
de kerk in Hertog mochten. In Baarle-Nassau werd toen een eigen kerk
gesticht. Pas aan het eind van de vijftiende eeuw, onder Engelbrecht van
Nassau, werd deze ruzie bijgelegd en mochten de inwoners van Nassau
de Hertogse straten weer bewandelen.
Samenwerkingen
Vanaf het einde van de zeventiende eeuw begonnen de beide Baarles
meer samen te werken. Zo deelden ze, ieder naar eigen vermogen, de
kosten voor een schoolmeester en toen de kerk van Hertog door een
grote brand getroffen werd sprong Nassau bij in de
reparatiekosten. Ook de molenvoorziening werd
gemeenschappelijk. In 1986 werden er in de Beneluxovereenkomst
duidelijke afspraken gemaakt over de
samenwerking en in 1998 trad het Gemeenschappelijk
Orgaan Baarle in werking, dat tot stand was gekomen
in een overleg tussen de provincies Noord-Brabant
en Antwerpen, waaronder de kernen vallen.
Dat het dorp onder twee landen valt, betekent ook
dat er van de voordelen van beide landen gebruik
gemaakt kan worden. In Baarle-Hertog is het hele
jaar een vuurwerkwinkel geopend, terwijl de Belgen
gemakkelijk gebruik kunnen maken van de erotische
videotheek die zich in Baarle-Nassau bevindt. Omdat
in België de winkels elke zondag geopend mogen
zijn, trekt Baarle vele Nederlandse dagtoeristen.
Er zijn nog steeds tal van dubbele voorzieningen in
het dorp. Zo zijn er twee brandweerkazernes, twee
kerken, twee vuilnisophaaldiensten die elk één keer
per week vuilnis ophalen en twee gemeentehuizen
met ieder hun eigen bestuur en dus ook hun eigen
burgemeester. De beide politieagentschappen
houden zitting in hetzelfde kantoor, en ook de gas-,
water- en elektravoorziening is gezamenlijk. Ook
kon men voor de tijd van de euro in het gehele dorp
met zowel franken als guldens betalen. Wat betreft
telefonie beschikt zowel KPN als Belgacom over een
netwerk in Baarle. Hierbij is een speciale regeling die
alleen binnen het dorp geldt: het netwerk is zodanig
ingesteld dat als inwoners van Nassau met KPN
naar inwoners van Hertog met Belgacom bellen en
andersom, het lokale tarief wordt berekend. Het zou
ook wat al te gek worden als je voor buitenlands tarief
naar iemand verderop in de straat moest bellen…
Uniek?
Dat Baarle een zeer uniek en merkwaardig dorp is
wordt uit het voorgaande wel duidelijk. Nergens
anders ter wereld zijn twee landen op een dergelijke
manier met elkaar verwoven. Als je gewoon door het
girugten april 2008
dorp wandelt, zou je bij wijze van spreken op elke hoek van de straat de
landsgrenzen weer passeren. Dit gaat overigens niet ongemerkt, want
overal zijn de grenzen met speciale stoeptegels aangegeven.
Vanwege de ingewikkelde enclaveverdelingen, bestaat er in Baarle zelfs
een zogeheten quadripoint, een vierlandenpunt. Het gaat echter wel om
een binationaal quadripoint, dus niet met vier verschillende landen.
Hiervan zijn er slechts twee andere ter wereld. De overal zomaar over
straat lopende landsgrenzen zorgen soms voor bizarre taferelen. In
de Eerste Wereldoorlog bijvoorbeeld was iemand steenkolen aan het
smokkelen in een kruiwagen toen hij op straat door een Nederlandse
patrouille werd aangehouden. De man in kwestie beweerde op Belgisch
grondgebied te zijn en wilde zijn steenkolen niet aan de Nederlander
afstaan. Er werden een Nederlandse en een Belgische gezagsdrager
bijgehaald en met behulp van een kadastrale kaart werd gekeken op welk
grondgebied de smokkelaar zich bevond. Het bleek dat hij zich net op
Belgisch grondgebied bevond, slechts veertig centimeter van de grens!
De smokkelaar had geluk en mocht weer doorlopen.
Bronnen
- http://baarledigitaal.org
-
www.baarle-nassau.nl / www.baarle-hertog.be
11

-door Calire Vernède en Niels van Beurden-
12
België
België
een federale staat
In dit artikel wordt getracht een beeld te schetsen van België in verschillende tijdsperspectieven. Hierbij zal het vooral gaan over
de interne verschillen en overeenkomsten in het (bestuurlijk?) verdeelde België, te verstaan Vlaanderen, Wallonië en het Duitstalige
gedeelte van België. Eerst wordt er teruggegaan naar het onafhankelijk worden van België in 1830. Hoewel hiermee de geschiedenis
wellicht wordt onderbelicht, gezien die natuurlijk veel verder teruggaat dan 1830, zal hier in dit artikel niet verder op worden ingegaan.
Wel werd in die periode de fundering gelegd voor het België zoals wij dat nu kennen. Hierna zal het ontstaan van bovengenoemde
gebieden worden toegelicht, uiteraard gevolgd door onderlinge overeenkomsten en verschillen met het oog op de problematiek in de
huidige situatie en tot slot een toekomstperspectief, ongetwijfeld met een subjectief tintje.
Nu eerst dus het ontstaan van België na het onafhankelijk worden van
Nederland of beter gezegd het Koninkrijk der Nederlanden (zie figuur
1). Om dit te begrijpen zal eerst een korte beschrijving worden gegeven
van de situatie in 1830, waarvoor de basis al gelegd werd in 1815 bij de
oprichting van het Koninkrijk der Nederlanden.
Figuur 1: Het koninkrijk der Nederlanden in 1830
Nadat Napoleon bij ‘Waterloo’ definitief was verslagen, was er behoefte
aan een nieuwe sterke staat - dat wil zeggen, vooral Engeland had hier
behoefte aan - om weerstand te kunnen bieden aan de Franse dreiging.
De onderhandelingen over de nieuwe staat werden voornamelijk gevoerd
door de grote mogendheden Groot-Brittannië, Pruisen, Oostenrijk en
Rusland, onder leiding van de eerstgenoemde. Willem I zou de nieuwe
koning met veel macht worden. De belangrijkste partijen uit het zuiden,
de katholieken en de liberalen, stemden hier vooral uit vrees voor
elkaar mee in en uiteindelijk werd er met een ietwat aparte ‘Hollandse
rekenkunde’ een nieuwe grondwet aangenomen.
Om de scheiding slechts vijftien jaar later te kunnen verklaren zullen
eerst de belangrijkste verschillen tussen Noord en Zuid op een rijtje
worden gezet in de onderstaande tabel (zie tabel 1).
Tabel 1: Verschillen tussen het noordelijke en zuidelijke gedeelte van het Koninkrijk
der Nederlanden in 1830
Noord Zuid
Overwegend protestant Overwegend katholiek
2 miljoen inwoners 3,5 miljoen inwoners
Nederlandstalig Franstalig
Handelseconomie Agrarische economie
Burgerlijke bovenlaag Adellijke elite
Relatief grote staatsschuld Relatief kleine staatsschuld
Veel bestuurlijke macht Weinig bestuurlijke macht
Deze verschillen alleen al zouden leiden tot vele spanningen, maar waren
niet de enige problemen in het Koninkrijk der Nederlanden. Wellicht
hadden veel van de genoemde problematische verschillen overbrugd
kunnen worden indien er de beschikbaarheid zou zijn geweest over
betere communicatiemiddelen, meer politieke weerstand of simpelweg
meer tijd. Hoewel de standenmaatschappij langzaamaan verdween,
waren de culturen en motieven tussen Noord en Zuid nog dusdanig
verschillend dat er bijvoorbeeld geen sprake was van gemeenschappelijke
oppositiepartijen met gezamenlijke belangen, wat wellicht tot meer
eenheid en een beter beleid had kunnen leiden. Daarentegen zou in 1828
wel een verbond worden opgericht tussen de belangrijkste zuidelijke
oppositiegroepen, de katholieken en de liberalen in het zogenaamde
‘Monsterverbond’. Hiermee was de politieke situatie op zijn minst licht
ontvlambaar te noemen.
girugten april 2008

Andere factoren die in 1830 een rol zouden spelen waren:
» De economische terugslag en de lage lonen, hoge werkloosheid en
hoge voedselprijzen die hiermee gepaard gingen.
» De veranderende belangen van de grootmachten, waaronder met
name Groot-Brittannië die het Koninkrijk der Nederlanden niet
langer zag als waarborg voor eigen veiligheid, maar eerder als gevaar.
Hoewel Frankrijk gebaat zou zijn bij een escalatie, kampten zij met
hun eigen problemen en werden zij uiteraard ook nauwlettend in de
gaten gehouden door de andere grootmachten.
» Het feit dat het grootste gedeelte van het zuidelijke leger bestond
uit bevolking afkomstig uit het zuiden, welke naar later zou blijken
weinig zouden doen om een eventuele opstand tegen te houden.
» De julirevolutie in Parijs en een ‘revolutionaire’ operavoorstelling,
welke door veel zuiderlingen als voorbeeld werden gezien voor een
soortgelijke opstand.
» En als laatste valt ook de rol van koning Willem I, die achteraf
gezien niet altijd even tactvol heeft gehandeld en vooral op de
verkeerde momenten hard optrad of juist te toegeeflijk was, niet
uit te wissen.
» Kortom, de ideale situatie voor een revolutie en die brak dan ook
uit. Na enig getouwtrek zou België onafhankelijk worden.
Driedeling België
Hoe is nu precies die driedeling ontstaan binnen België zelf? Om deze
vraag te kunnen beantwoorden moet eerst uitgelegd worden welke drie
delen hier bedoeld worden en in hoeverre er gesproken mag worden over
een driedeling. België is op meerdere manieren in te delen, waaronder de
volgende drie categorieën:
»
»
»
Gemeenschappen: (figuur 2)
- De Franse Gemeenschap
- De Vlaamse Gemeenschap
- De Duitstalige Gemeenschap
Gewesten:
- Het Waals Gewest
- Het Vlaams Gewest
- Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest
Taalgebieden:
- Het Franstalig taalgebied
- Het Nederlandstalig taalgebied
- Het Duitstalig taalgebied
- Het tweetalig taalgebied
Hierbij hebben de gemeenschappen betrekking op personen, gewesten
op grondgebieden en taalgebieden uiteraard op de gevoerde officiële
taal. Er is nogal wat overlap. Grofweg kan gesteld worden dat het Waals
gewest, de Frans- en
Duitstalige gemeenschap
bevat met de
bijbehorende Frans- en
Duitstalige taalgebieden;
het Vlaams gewest bevat
de Vlaamse gemeenschap
en het Nederlandstalig
taalgebied. De hoofdstad
van België, Brussel, is
een apart gewest, een
combinatie van de Franse
en Vlaamse Gemeenschap
en zodoende ook
een tweetalig gebied
(hoewel het Frans hier de
voornaamste taal is).
Figuur 2: De Belgische Gemeenschappen
girugten april 2008
Terug naar de beginvraag: hoe is de driedeling binnen België ontstaan?
Hoewel het ontstaan van de Vlaamse en Waalse culturen een onduidelijk
en al veel eerder begin hebben kan wel worden gesteld dat het gebied dat
wij nu kennen als de deelstaat Vlaanderen uiteindelijk pas in 1795, na heel
wat oorlogen, zou worden samengebracht binnen het Oostenrijkse rijk.
Niet lang daarna werd België onafhankelijk en met die onafhankelijkheid
zou ook de Vlaamse Beweging worden opgericht: “Deze Vlaamse
Beweging was aanvankelijk een taal- en cultuurbeweging, maar onder het
verzet van het Belgische establishment groeide ze uit tot een politieke en
socio-economische beweging die de erkenning van de Vlaamse culturele
integriteit en de politieke zelfstandigheid van Vlaanderen nastreeft.”,
aldus Wikipedia. In 1960 werd officieel de taalgrens vastgelegd, in 1993
gevolgd door het officieel worden van België als federale staat; waarvan
Vlaanderen en Wallonië de deelstaten zijn. Als tegenhanger van en
reactie op de Vlaamse beweging werd bijna tegelijkertijd ook de Waalse
beweging opgericht. Hoewel de Walen, die toch de grootste rol hadden
gespeeld in de revolutie, aan het begin nog veel invloed uitoefenden
over het Vlaamse gedeelte, draaiden de rollen later langzaam om. Zeker
sinds de economische crisis in de jaren ’60 en ’70 waarbij de Waalse
(mijn)industrie ten onder ging, zou Wallonië steeds afhankelijker worden
van het veel rijkere Vlaanderen.
Dan hebben we nog de Duitstalige gemeenschap. Dit gebied werd na de
Eerste Wereldoorlog in het Verdrag van Versailles (1919) overgedragen
door Duitsland aan België.
Verschillen en overeenkomsten
De grootste overeenkomst tussen de gebieden Vlaanderen, Wallonië
en het Duitstalige gebied in België is dat er drie officiële talen worden
gesproken, namelijk Vlaams, Frans en Duits.
Het Vlaams wordt door ongeveer zestig procent van de bevolking
gesproken en het Waals door een kleine veertig procent. Slechts 75 000
mensen spreken Duits.
Bij het totstandkoming van België in 1830 werd de voertaal Frans.
Echter de Vlamingen waren hier fel op tegen, zo ontstond de Vlaamse
Beweging. Later ging deze beweging naast de taalstrijd ook een politieke
strijd aan. Al snel volgde er ook een Waalse beweging.
Er ontstonden heuse taalwetten. De eerste stamt uit 1873, waarbij Vlaams
weer wordt toegestaan. In 1878 wordt de tweede taalwet aangenomen
geldig in Vlaanderen en Brussel, waarbij ambtenaren Nederlands- of
tweetalig moeten zijn. Vijf jaar later werd de derde taalwet aangenomen,
waarbij er niet alleen meer Frans op middelbare scholen gesproken diende
te worden. Door de komst van de Gelijkheidswet in 1898 kwam en zowel
Frans als Nederlands op gelijke voet te staan als officiële talen.
Vlaams
Wanneer het Vlaams verder wordt uitgelicht in een vergelijking met het
Nederlands is er een aantal grappige en opmerkelijke betekenissen van
woorden.
Wanneer een Vlaming het heeft over ‘lopen’ bedoelt hij rennen, maar
gaat het over onze betekenis van lopen, dus wandelen in plaats van
rennen, dan heeft hij het over ‘stappen’. Ook kan er verwarring ontstaan
over de betekenis ‘klappen’ wat in het Vlaams geen ‘meppen’ of ‘er op
los slaan’ betekent, maar gewoon ‘praten’. Ook een ‘aftrekker’ heeft een
vrij onschuldige betekenis, want hier wordt namelijk de flesopener mee
bedoeld. Met ‘binnendoen’ echter hebben ze het over zoenen en wanneer
ze aan het ‘smoren’ zijn, hebben ze het over blowen.
Dan is er nog een aantal woorden, die wij in de Nederlandse taal
gewoon in het Frans of Engels laten staan, maar de Vlamingen wel naar
het Nederlands vertaald hebben. Zo wordt met een ‘duimspijker’ een
punaise bedoeld, met een ‘regenscherm’ wordt een paraplu bedoeld en
een hefschroefvliegtuig is hetzelfde als een helikopter. Verder heb je nog
de verkleinwoorden met -ke, zoals ‘schatteke’ of ‘lieveke’ en is het heel
normaal om ‘ge’ of ‘gij’ in plaats van ‘je’ of ‘jij’ te zeggen.
13

14
België
Politiek
Zoals al werd beschreven, was rond 1870 de welvaart in Wallonië erg
groot geworden door de zware industrie en steenkool. Vlaanderen
echter was maar een arm boerenland. Door de economische crisis van
de jaren ’60 en ’70 vond een ommekeer hierin plaats. Wallonië is nu
veel afhankelijker van Vlaanderen. Wat ze echter gemeen hebben is het
feit dat de deelstaten zeer autonoom zijn en ook hun eigen Eerste en
Tweede Kamer hebben. Door de komst van de federalisering zijn deze
twee gebieden twee lossere entiteiten geworden, waarbij Vlaanderen
zich meer op Nederland richt en Wallonië meer op Frankrijk. Daarnaast
wordt het buitenlands beleid, de munteenheid, de binnenlandse orde en
veiligheid, justitie en het leger wel op federaal niveau uitgevoerd. Een
verschil met Nederland is dat de Belgische coalitie meestal uit minstens
vier of vijf partijen bestaat in tegenstelling tot ons politieke stelsel met
meestal twee of drie coalitiepartijen.
Koningshuis
Naast een federale parlementaire democratie is België ook een
constitutionele monarchie. Net als Nederland heeft België een koningshuis,
waarbij de rol in grote lijnen gelijk is aan Nederland. De Belgische
adel was voornamelijk Franssprekend. Koning Albert II is nu aan de
macht, maar toen koning Boudewijn in 1993 kwam te overlijden was er
in heel België wel een soort van opleving van België-euforie. Dit hing
ook samen met de invoering van de federale staat.
Toekomstvisie
Zoals reeds gezegd in de inleiding, zal dit deel een tamelijk subjectief tintje
hebben. Het is dus weinig gebaseerd op feiten en wetenschappelijkheden,
maar meer een toekomstprojectie zoals wij denken hoe het zal zijn over
een x aantal jaar. Omdat dit erg veel onzekerheid met zich meebrengt,
zetten wij hieronder drie mogelijke situaties uiteen:
Een eerste situatie is dat de zojuist gevormde regering het dusdanig
verprutst dat er weinig sprake meer zal zijn van enigerlei nationalisme.
De taalgemeenschappen zullen op zoek gaan naar ander volk waarmee
zij zich meer kunnen vereenzelvigen. Dit zou tot gevolg hebben dat
België zich opsplitst waarbij elke taalgemeenschap zich aansluit bij
het land met de desbetreffende taal. Frankrijk zal dan eindelijk toch
zeggenschap krijgen over de Walen en kunnen vanuit historisch oogpunt
gezien natuurlijk niet weigeren. Hetzelfde geldt voor Duitsland dat de
nationalistische trots weer enigszins opkrikt met het herwinnen van het
Duitstalige gebied. De gierige Nederlanders zijn maar wat blij met het
economisch voorspoedige Vlaanderen. Brussel wordt een stadstaat en
zal enkel met pasjes toegankelijk zijn voor ambtenaren van de Europese
Unie. Je weet maar nooit…
Een tweede, meer denkbare, situatie is dat Vlaanderen aan zal dringen
op autonomie en zich definitief af zal splitsen van Wallonië, dat zich
zelfstandig zal moeten gaan redden. Bijna logisch gezien het gebrek
aan een gezamenlijke identiteit, het grote economische verschil, de
taalbarrière, et cetera.
Ten slotte de meest waarschijnlijke visie is dat de trend van
verzelfstandiging van de Staten of het federale stelsel door zal zetten.
Dit door de ‘gelaagde’ identiteit van de Belg, waarbij de nationalistische
laag vaak onder die van de regionale herkomst ligt. Hierbij spelen
opleiding, herkomst, politieke opinie en eigenbelang ook een belangrijke
rol. Het is ondenkbaar dat België zich op zal splitsen in twee nieuwe
staten. In het onderbewustzijn van de gemiddelde Belg zal toch altijd
een nationaal gevoel blijven bestaan, dat gepaard gaat met een symbool
van (vergane) glorie, rijkdom en status. Ondanks de korte geschiedenis,
waarin desalniettemin veel is meegemaakt; te noemen het kolonialisme
(Belgisch Kongo), twee wereldoorlogen en de vorming van de EU, nota
bene met Brussel als Europese hoofdstad! Zeker indien Wallonië zich
economisch weet te herstellen, zal deze situatie meer denkbaar worden.
Of het koningshuis zal blijven bestaan laten wij eventjes in het midden,
evenals het voetbalelftal. Het maakt ons ook eigenlijk niet zoveel uit,
zolang de Vlaamse frites, pralines en het Belgische bier maar blijven
bestaan!
Bronnen:
- Eppink, D.J. (2003), Vreemde buren: over de politiek in Nederland en België,
Amsterdam: Contact
- Falter, R. (2005), 1830: de scheiding van Nederland, België en Luxemburg,
Tielt: Lannoo
- Paschal L., A.F. de Savornin Lohman (1924), Het historisch en politiek
noodlot van België, Amsterdam: Van Looy
- Rietbergen, P., T. Verschaffel (2005), Broedertwist: België, Nederland en de
erfenis van 1830, ’s-Hertogenbosch: Noordbrabants Museum; Leuven: Stedelijk
museum Vander Kelen-Mertens; Zwolle: Waanders
- Wikipedia (2008), http://nl.wikipedia.org/wiki/Staatshervorming_
(Belgi%C3%AB), bezocht op 24-03-2008
- Wouters, P. (2005), België-Nederland: verschil moet er zijn, Rotterdam:
Lemniscaat
Het wapen van België
girugten april 2008

Na de val van Napoleon werden het Verenigd Koninkrijk der
Nederlanden en Pruisen het tijdens het Congres van Wenen niet eens
over de grens tussen de beide staten. De onenigheid ging over een
zinkmijn bij het plaatsje Kelmis. In 1816 werd besloten dat Moresnet
onderdeel werd van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden en Neu-
Moresnet onderdeel van Pruisen. Het tussen deze gebieden gelegen
dorpje Kelmis en haar omgeving werd een condominium (een staat
met gedeelde soevereiniteit) van Nederland en Pruisen (later België en
Pruisen, en België en Duitsland) met de burgemeester van Kelmis als
staatshoofd (zie figuur 1). Na de onafhankelijkheid van België ontstond
er bij de Vaalserberg een vierlandenpunt met Nederland, België, Pruisen
en Neutraal Moresnet (zie figuur 2). Dit was het enige vierlandenpunt
dat ooit bestaan heeft. De weg vanuit Nederland naar de Vaalserberg
heet nog steeds de ‘Viergrenzenweg’.
Aan het begin van de twintigste eeuw zijn er nog plannen geweest om
van Neutraal Moresnet een Esperantostaat te maken onder de naam
Amikejo, dat vriendenplaats betekent. Uiteindelijk is hier, mede door het
uitbreken van de Eerste Wereldoorlog, niets van terechtgekomen.
Bij het ontstaan van Neutraal Moresnet in 1816 had het staatje 256
inwoners. Doordat de lonen er echter hoger lagen dan in de omliggende
landen en het een belastingparadijs werd woonden er binnen vijftig jaar
girugten april 2008
Neutraal Moresnet
Bij het horen van het woord ‘dwergstaat’ zullen de meeste mensen denken aan staatjes als Monaco, Liechtenstein, San Marino en
Vaticaanstad. In de periode van 1816 tot 1919 heeft er echter nog een dwergstaatje bestaan dat zich veel dichter bij onze landsgrenzen
bevond, namelijk Neutraal Moresnet. Dit staatje lag ongeveer zeven kilometer ten zuidwesten van Aken en had een oppervlakte van 344
hectare.
Figuur 1: De ligging van Neutraal Moresnet
2500 mensen. Deze sterke groei is echter ook voor een groot deel toe te
schrijven aan de groei van de zinkmijn en de daarmee samenhangende
toeloop van arbeiders.
Aangezien Neutraal Moresnet zo’n klein staatje was waren de inwoners
voor veel diensten aangewezen op de buurlanden. Een voorbeeld hiervan
is het postverkeer. In het gebied werd de post bezorgd en opgehaald
door zowel de Pruisische als Belgische postdiensten. Dit was echter
wel een volledig gescheiden systeem. Via de Belgische postdienst kon
post, met een Belgische postzegel, naar België verstuurd worden tegen
binnenlands tarief en voor Pruisen bestond eenzelfde systeem. Bij post
naar andere landen kon de goedkoopste dienst worden gekozen.
Het leven in het neutrale staatje had voor haar inwoners ook nog een
aantal voordelen. Zo bestond er tot 1847 geen dienstplicht. Daarna
kon men kiezen voor militaire dienst in België of Pruisen. Ook kon
er tolvrij uit de omliggende landen geïmporteerd worden, waren de
belastingen zeer laag en lag het prijsniveau lager en de lonen hoger dan
in de omringende landen. Verder was het stoken van drank (voor eigen
gebruik) legaal. Er werd alleen zoveel drank gestookt dat de inwoners van
Neutraal Moresnet dit zelf niet allemaal konden consumeren, ondanks
dat er ongeveer zeventig cafés in het neutrale gebied waren. Een groot
deel van de overproductie werd het land uitgesmokkeld, waarvan een
groot deel naar Nederland
Met het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog kwam een einde aan
Neutraal Moresnet als staat. In 1914 werd het bezet door Duitsland en
in 1919 werd in het Verdrag van Versailles besloten dat het bij België
gevoegd zou worden. Artikel 32 van het Verdrag van Versailles luidt:
“Duitschland erkent de volkomen soevereiniteit van België over het
geheele betwiste gebied van Moresnet”. Neutraal Moresnet had echter in
1885 met het uitgeput raken van de zinkmijn al een groot deel van zijn
bestaansrecht verloren.
Een opmerkelijk detail is overigens dat Nederland officieel nooit
afstand heeft gedaan van
de bestuurlijke rechten over
Neutraal Moresnet.
Tegenwoordig bestaat
er op internet nog een
onafhankelijkheidsbeweging
van Neutraal Moresnet, met
een regering in ballingschap.
Volgens de website heeft deze
monarchie op dit moment
achttien stemgerechtigde
burgers.
Bronnen:
- http://wikipedia.org/
- http://www.home.zonnet.nl/
kippenest/home.htm
- http://www.moresnet.nl/
Figuur 2: Vierlandenpunt, met op de voorgrond Neutraal Moresnet
-door Mathieu Drolinga-
15

-door Wietske Wilts-
Plaatsnamen over de grens
Dat het Groningse land rijk bedeeld is als het gaat om ‘wereldse’ plaatsen blijkt maar
weer als je loopt van station Winschoten naar station Scheemda. Als je Winschoten in
westelijke richting ten zuiden van het spoor uitloopt, stuit je op een klein buurtschap
waar tot nu toe elke aanduiding van een plaats, gehucht, of straat lijkt te ontbreken.
Omdat de ligging van de plaats van tevoren goed is bekeken op een kaart, weet ik dat
ik me in Napels West bevind. (Napels Oost ligt overigens ten noorden van het spoor,
en is alleen via omwegen bereikbaar.) Vergeleken met de grote troep in de gelijknamige
Italiaanse stad is het hier toch bijzonder netjes. In Napels West ogen de meeste opritten
wel wat rommelig, maar dat kan niet tippen aan de grote vuilniszakkenchaos in Napels,
de derde stad van Italië. Hier staan de straten namelijk vol met vuilniszakken die niet
meer opgehaald worden omdat de vuilnisbelten in de omgeving vol zijn en de toegang
tot nieuwe locaties om vuilnisbelten te creëren ontzegd is.
Napels West, dat iets hoger lijkt te liggen dan het omliggende land, telt enkele vrij oude
en ietwat vervallen huizen. Daarnaast is er nog één groot protserig nieuwbouwhuis met
een uit zwarte spijlen met scherpe punten bestaand hek, en een grote luxe auto op het
grind ervoor: een bijzondere tegenstelling.
Wanneer ik de weg volg kom ik na 200 meter, in de buitenwijken van het dorp Westerlee,
een straatnaambordje tegen met de naam ‘Napels West’. Wat een geluk. Voor de rest
denken hier weinig mensen hun geluk te vinden: er staan diverse huizen te koop. Na een
tijdje deze plek op me in hebben laten gewerkt, pak ik de benenwagen, en begeef ik mij
door de troosteloze Tranendallaan door het grijze weer richting station Scheemda. Het
begint langzaam te regenen: gauw terug naar de stad.
16 girugten februari 2008

girugten februari 2008
17

-door Guido Roegholt-
18
België
De betonnen kust van België
Op een beetje zomerdag trekt Nederland er massaal op uit naar het strand, het is er vaak zo druk dat je bijna geen plekje meer kan vinden.
In België is het probleem alleen maar groter; door de zeer korte kustlijn (72,3 km) raakt het snel vol. Door het groeiende toerisme is er
steeds meer vraag naar vakantiewoningen langs de kust. Gevolg is dat er steeds meer en hogere gebouwen verrijzen aan de boulevards.
Dit zijn meestal hoge betonnen flats die het uitzicht behoorlijk beïnvloeden. De vraag die dus overblijft: is de Belgische kust, die muur
van beton, eigenlijk nog wel mooi?
Historie
Eerst een klein stukje historie: de Belgen noemen de appartementen de
‘democratisering van het toerisme’. In de negentiende eeuw verrezen
in Oostende en Blankenberge de eerste luxueuze hotels voor de happy
few. De sjah van Perzië kwam er logeren, net als de Russische keizerlijke
familie. Oostende werd de ‘koningin der badplaatsen’. De Eerste
Wereldoorlog maakte daar abrupt een einde aan, maar na 1918 kreeg
de regio een nieuwe impuls door de bouw van villa’s. Kort voor Pasen
stuurde de Brusselse bourgeoisie de tuinman vooruit. Als alles op orde
was, volgde de familie met het overige huispersoneel. Eind september
gingen de luiken weer maanden omlaag.
De betonnen muur
Tegenwoordig scholen de Belgen samen op de amper 73 kilometer
lange kuststrook van Knokke-Heist aan de Nederlandse grens tot aan
de Panne, bij Frankrijk. Ze komen om te zwemmen en te zonnebaden,
vaak op strandstoelen die ter plaatse worden verhuurd, maar ook om
te flaneren op de brede boulevards met winkels en opvallend veel
makelaarskantoortjes die appartementen aan zee verkopen. Als je als
Belg een beetje mee wil tellen bezit je minimaal een vakantiewoning
en dan speciaal aan de kust, sommigen verdienen zelfs hun brood als
pandjesbaas. In rap tempo is het aantal vakantiewoningen aan de kust
gestegen tot 80.000, stuk voor stuk in particuliere handen. Slechts de
helft hiervan heeft zeezicht. De duinen zijn compleet weggevaagd door
deze hoogbouw. De hele kustlijn is getransformeerd tot een betonnen
muur. De enorme groei van het toerisme gaat nu zo langzamerhand
duidelijk maken dat dit niet zonder gevolgen gaat. Deze groei is pas
ontstaan zo rond de jaren ’70. Hiervoor vond er veel kleinere hoogbouw
plaats, er werd uitgegaan van zo’n drie tot vier verdiepingen en echt niet
hoger. Alleen oversteeg de vraag naar vakantiewoningen het aanbod zo
gigantisch dat er besloten werd om op veel grotere schaal hoogbouw
te gaan plegen. Nu werden gebouwen van zeven tot tien verdiepingen
de norm en waren hogere torens absoluut geen uitzondering. Een goed
voorbeeld is het 35 verdiepingen tellende Europacentrum in Oostende.
Kleine flats maakten zo plaats voor giganten van flatgebouwen die dus
met zijn allen een muur langs de kustlijn vormen.
Groei
Niet alleen met bebouwing langs de kustlijn (en dus met de verpesting van
het aangezicht), maar ook campings en kleinere onderkomens worden
op deze manier slachtoffer van de grote groei in de vastgoedsector. Lang
niet alle bebouwing is er via de legale weg gekomen. Er gaan ontzettend
veel verhalen de ronde over de totstandkoming van alle projecten.
Daarbij heeft men het over gemeentebestuurders die wel eens een oogje
dichtknepen. Eigenlijk hadden sommige gebouwen er nooit mogen komen,
maar woog het belang van nog meer toeristen voor bepaalde gemeentes
langs de Belgische kustlijn zo veel zwaarder dat het maar gedoogd
werd. Dat hierbij ontzettend veel duingebied verloren is gegaan wordt
als onbelangrijk bestempeld. In België is het voor projectontwikkelaars
ook een waar paradijs. Er zijn nauwelijks bestemmingsplannen te
vinden, laat staan dat er strenge regels zijn opgesteld voor het behoud
van belangrijke en waardevolle natuurgebieden zoals bijvoorbeeld de
duingebieden. Iets waar men in Nederland veel meer waarde aan weet
te hechten. Dezelfde projectontwikkelaars maalden er niet om of er een
mooi huisje meer of minder aan de kust overbleef. Zij wilden simpelweg
zoveel mogelijk mensen op dezelfde vierkante kilometer kunnen
huisvesten. Eigenaren van die vrijstaande huisjes werden uitgekocht met
enorme bedragen of ze kregen het mooiste appartement in één van de te
realiseren complexen. Veel Belgen zagen deze deal wel zitten en gingen
er dan ook vrij makkelijk mee akkoord. Zodoende worden er nog altijd
rond de 1500 vakantiewoningen per jaar gerealiseerd.
Pier van Blankenberge
Mooi voorbeeld is de pier van Blankenberge, de 35 meter lange betonnen
kolos uit 1933 is ‘uitzonderlijk gesloten’. Van buiten doet de architectuur
haast fascistisch aan. Ooit stond hier een zwierige pier van gietijzer in art
nouveau, maar die werd, zoals zoveel aan de Belgische kust, in de Eerste
Wereldoorlog verwoest. Daarna ontwikkelde Blankenberge zich tot de
lelijkste badplaats aan de Noordzee. De zeedijk is een massieve muur
van flats in beton en glas uit de jaren ’60 en ’70. De hoogtijdagen van de
‘frigoboxtoeristen’: dagjesmensen die gewapend met een goed gevulde
koelbox gratis kwamen zonnebakken. Tegenwoordig verstouwen de
achttienduizend inwoners jaarlijks een half miljoen toeristen. Dankzij
girugten april 2008

de aanwezigheid van fastfoodzaken, goedkope kroegen en zweterige
discotheken is Blankenberge ook in trek bij de Belgische jeugd. Een
gezellige boel, maar chic is anders. Blankenberge is het Benidorm van
België.
Weinig bezwaar
De Belg lijkt het allemaal vrij weinig te interesseren dat de kust zo
langzamerhand één grote boulevard aan het worden is. Het motto is
vaak: “Ach, als je je omdraait zie je die hoge gebouwen toch niet meer
en als je ’s ochtends de gordijnen opentrekt heb je toch werkelijk het
mooiste uitzicht wat je je maar kan wensen?” Hierbij kan je je alsnog
afvragen of dit niet erg zwart-wit gedacht is. De helft van de mensen
heeft immers geen zeezicht en vanuit de kleinere dorpjes achter de
(voormalige) duinen zie je allang geen kustlijn meer en kijk je alleen
maar tegen soms de lelijkste hoogbouw aan. Aan het kustbezoek is ook
niet af te zien dat deze bouw de toerist afschrikt. De stroom blijft alleen
maar toenemen.
Vakantiepark
Naast alle vakantiewoningen
is er natuurlijk nog veel
meer bijgekomen aan de
Belgische kust. Te denken
is de horeca, speelparken
en ander vermaak. In rap
tempo is er veel uit de
grond gestampt. Onder
andere een dolfinarium, een
pretpark en verschillende
natuurlijke tuinen zijn te
bewonderen aan de kust. Dit
alles om de toerist zoveel
mogelijk te vermaken.
Verschillende restaurantjes
met zeer gevarieerde
keukens hebben zich ook
aan dit druk bezochte stukje
België. De kwaliteit is de
laatste jaren zeer vooruit
gegaan. Er kan dus wel
gezegd worden dat de hele
kustlijn zo langzamerhand
getransformeerd is in één
girugten april 2008
groot vakantiepark. Voor echte natuurliefhebbers is het dus absoluut
geen goede bestemming om heen te gaan. Er is door alle bebouwing
weinig echt open duinlandschap, zoals we dat in Nederland kennen,
meer over. De Belgische overheid maakt dat niet zo heel veel uit. Het
gaat hen voornamelijk om de groei van de toeristensector.
De kanttekening die tenslotte nog geplaatst kan worden is de vraag wat
er met al dit toeristisch vermaak buiten het seizoen gebeurt. Dit is te
beantwoorden met ‘vrij weinig’. Als je op een doordeweekse winterdag
je over een stukje boulevard begeeft, kom je vrij weinig bedrijvigheid
tegen. Toch is het een florerende sector. Maar van een open stukje België
is absoluut niet meer te spreken. Echter, de Belg haalt er zijn schouders
voor op.
19

-door Jochem Dijkstra-
20
Masterthesis
Gevaarlijke wegen: veilige wegen?
De invloed van de inrichting van de openbare
ruimte op het gedrag van weggebruikers.
De laatste jaren is een verschuiving waar te nemen binnen het planningtheoretische denken. Het geloof in de maakbare samenleving
(modernisme) lijkt langzamerhand plaats te maken voor meer postmoderne gedachten waarbij men uitgaat van complexiteit,
pluriformiteit en het ontbreken van een absolute waarheid. In de vorige Girugten schreef Johan Vos over de gevolgen hiervan op het
militair cultuurhistorisch erfgoed. Dit artikel gaat over de gevolgen van het postmoderne gedachtegoed op de inrichting van onze
verblijfsruimten.
Het modernisme veronderstelt dat kennis de basis is voor goede
plannen. Dit is terug te zien bij de weginrichting die bepaald wordt
door verkeerskundigen; specialisten die aan de hand van de door
hen opgedane kennis de weginrichting bepalen. Het bepalen van
de weginrichting geschied aan de hand van een handboek (ASVV;
Aanbevelingen voor verkeersvoorzieningen binnen de bebouwde kom)
waarin alle kennis van verkeerskundigen is gebundeld. Een tegengestelde
(meer postmoderne) beweging is bekend onder de naam Shared Space.
Deze filosofie beveelt een nieuwe manier van weginrichting aan waarbij
de verantwoordelijkheid voor het gedrag bij de weggebruikers komt
te liggen in plaats van bij de wegbeheerder. Deze filosofie is middels
een gelijknamig Europees project in de praktijk gebracht (http://www.
shared-space.org).
Shared Space gaat niet uit van standaardoplossingen en technische
maatregelen, maar van maatwerk in samenspraak met de lokale bevolking
waarbij de verantwoordelijkheid van het gedrag bij de verkeersdeelnemer
komt te liggen. Wanneer er gebruik wordt gemaakt van verkeerslichten,
belijning en verkeersborden wordt namelijk duidelijk gemaakt wat de
weggebruiker wel en niet mag doen, dit wordt bepaald door de overheid.
Hierdoor vertonen weggebruikers regelgeleid gedrag in plaats van sociaal
gedrag. Door de weg zodanig in te richten dat de verantwoordelijkheid
voor het gedrag in het verkeer bij de gebruiker komt te liggen, zal deze
socialer gedrag vertonen en voorzichtiger rijden. Dit wordt veroorzaakt
door de invloed van risicoperceptie.
Verschillende functies van wegen
Er zijn twee hoofdfuncties van wegen te onderscheiden, namelijk die van
vervoer van personen en goederen en die van ontmoetingsplaats. Begin
1900, toen er nog niet zoveel auto’s waren, stond de ontmoetingsfunctie
centraal. Met de groei van de (gemotoriseerde) mobiliteit is deze functie
echter steeds verder naar de achtergrond verdrongen. Het verdwijnen
van de ontmoetingsfunctie van de weg heeft gevolgen voor de kwaliteit
van de openbare ruimte. Uit onderzoek van Appleyard (zie figuur 1)
kwam naar voren dat hoe meer verkeer er door een straat komt, hoe
minder vrienden en bekenden men in de straat heeft.
Figuur 1: Gevolgen van verkeer op het aantal vrienden en bekenden in de omgeving
(volgens Appleyard).
De culturele geografie biedt meer handvatten voor het bepalen van de
kwaliteit van een plaats. Eén van deze handvatten is Ritzers ‘somethingnothing
continuüm’ waarbij de verschillen tussen een place (locatie met
hoge kwaliteit) en een non-place (locatie met lage kwaliteit) worden
aangeduid.
Dimension Something (place) (non-place) Nothing
Complexity Unique (one of a kind) Generic (interchangeable)
Spatial Local geographic ties Lack of local ties
Temporal Specific to the times Time-less
Human Humanized Dehumanized
Magical Enchanted Disenchanted
Als we de begrippen place en non-place vertalen naar de openbare ruimte
dan kunnen we het begrip non-place koppelen aan een verkeersruimte
en place aan een verblijfsruimte. Hieronder zijn deze begrippen verder
uitgewerkt.
Verkeersruimte
Enkel doel
Lineair
Consistent
Gereguleerd
Onpersoonlijk
Voorspelbaar
Verblijfsruimte
Multifunctioneel
Ruimtelijk
Constant veranderend
Culturele / sociale regels
Persoonlijk
Onvoorspelbaar
Gedurende de afgelopen decennia is de auto steeds dieper doorgedrongen
in het publieke domein. Plaatsen die dienst zouden moeten doen
als ontmoetingsplek of verblijfsgebied zijn door de auto opgeëist,
doordat verkeerskundigen bij de inrichting van de openbare ruimte de
automobilist veelal centraal stellen. Om te voorkomen dat de openbare
ruimte verder degradeert is het van belang om de openbare ruimte vanuit
een bredere optiek te bekijken.
Omdat de verkeersvoerende functie van wegen erg belangrijk is, is
het van belang om een onderscheid te maken tussen verkeersruimten
en verblijfsruimten. Hierbij dient een verkeersruimte voor het vervoer
van personen en goederen. Deze ruimten dienen enkel dit doel,
zijn voorspelbaar, gereguleerd en onpersoonlijk. De verblijfsruimte
daarentegen is een plaats waar mensen elkaar ontmoeten en waar men
zich thuis voelt. Deze plek is onvoorspelbaar, persoonlijk en het gewenste
gedrag is afhankelijk van de sociale en culturele normen. Dit onderscheid
lijkt vanzelfsprekend, maar toch worden heel veel verblijfsruimten (zoals
woongebieden of binnensteden) ingericht als verkeersruimte. Om deze
reden verliezen deze gebieden hun kwaliteit. Hierdoor durven mensen
niet meer de straat op om een praatje te maken, mogen kinderen niet
meer op straat spelen, zal je niet snel in de zomer een biertje buiten
girugten april 2008

op de stoep drinken en gaat de sociale functie van de openbare ruimte
verloren.
Door de inrichting van verblijfsgebieden meer integraal te benaderen
kan een hogere kwaliteit bereikt worden. De inrichting van de weg
speelt hierbij een belangrijke rol. In veel gevallen wordt de weg ingericht
volgens de standaard aanbevelingen van het CROW (Centrum voor
Regelgeving en Onderzoek in de Grond-, Water- en Wegenbouw en
de Verkeerstechniek) terwijl een maatwerk aanpak in het geval van
verblijfsgebieden meer aan te bevelen is. De Duurzaam Veilige aanpak
die de overheid veelal volgt gaat uit van een standaardisering van wegen
waardoor het gevaar bestaat dat er qua inrichting van de openbare
ruimte geen verschil meer waar te nemen is tussen de Oosterparkwijk in
Groningen en de Jordaan in Amsterdam.
Risicoperceptie
Wanneer wegen uniek worden uitgevoerd ontstaat niet alleen
kwaliteit, maar de verkeersveiligheid kan ook worden verhoogd. Bij
een onvoorspelbare weginrichting wordt namelijk de risicoperceptie
verhoogd, deze risicoperceptie kan de sleutel zijn tot een hogere
verkeersveiligheid. In het verkeer is men altijd bezig met het afwegen
van de voor- en nadelen van het gedrag. Als men na het te hard
rijden een ongeluk krijgt zal de risicoperceptie toenemen en zal men
voorzichtiger gedrag gaan vertonen. Blijkt echter dat het te hard rijden
een positief effect heeft (eerder op de plaats van bestemming zijn) dan
zal de bereidheid tot het nemen van dit risico groter worden. Dit gedrag
wordt risicocompensatie genoemd, dit is weergegeven in figuur 3.
Figuur 3: Risicocompensatietheorie van John Adams
Risicocompensatie is de aanpassing van het gedrag in reactie op
de risicoperceptie. In de literatuur wordt hoofdzakelijk gesproken
over de negatieve effecten van risicocompensatie, bijvoorbeeld dat
ongevalvermijdende maatregelen teniet worden gedaan doordat men meer
risico gaat nemen. Dit effect is duidelijk waargenomen bij de introductie
van ABS in auto’s. Dit leek bij te dragen aan de verkeersveiligheid, maar
omdat bestuurders zich veiliger achtten gingen ze roekelozer rijden met
een stijging van het aantal verkeersdoden tot gevolg.
Wanneer echter wordt gekeken naar de positieve kanten van
risicoperceptie zou dit betekenen dat door het gevoel van veiligheid van
de automobilist te verlagen (gevaarlijke wegen), de objectieve veiligheid
zal toenemen (veilige wegen). De automobilist zal namelijk als reactie
op de lage subjectieve veiligheid maatregelen treffen om het oude
veiligheidsgevoel terug te krijgen en dus voorzichtiger gaan rijden.
Een mogelijkheid om de risicoperceptie te verhogen is door de
verantwoordelijkheid van het gedrag bij de weggebruiker te leggen.
girugten april 2008
Figuur 4: Technische maatregelen om de snelheid te verlagen.
Momenteel ligt deze verantwoordelijkheid bij de overheid die bepaalt hoe
hard je mag rijden. Hiertoe worden verkeersborden geplaatst en andere
technische maatregelen getroffen zoals belijningen en het plaatsen van
drempels en betonnen paaltjes (figuur4). Als deze aanwijzingen niet
worden aangebracht zal de weggebruiker aan de context van de weg af
moeten lezen welk gedrag vereist wordt. Vraag je bij de onderstaande
voorbeelden eens af hoe hard je zou rijden:
Figuur 5: Risicoperceptie in de praktijk, hoe hard zou je hier rijden?
Verkeersborden geven aan welk gedrag gewenst is, maar dit schept
slechts een juridische veiligheid. In een dergelijke situatie zullen veel
mensen dan ook juridisch gedrag vertonen. Wanneer de weggebruiker
zelf verantwoordelijk is voor zijn gedrag zal hij echter sociaal gedrag
vertonen, een situatie die veel geschikter is voor verblijfsruimten.
Wanneer verkeerstekens ontbreken en de weg gedeeld moet worden
met verschillende weggebruikers, zal de risicoperceptie ook hoger zijn.
De weggebruiker zal geneigd zijn om deze verhoogde risicoperceptie te
compenseren om zo weer het oude gevoel van veiligheid te evenaren,
bijvoorbeeld door langzamer te rijden.
Een verkeerskundige inrichting van een verblijfsgebied
Een praktisch voorbeeld van het bovenstaande is het zebrapad.
Voetgangers die hier oversteken genieten een juridische veiligheid;
volgens de wet moeten automobilisten een overstekende voetganger
namelijk voorrang verlenen. Een zebrapad lijkt veilig, maar biedt slechts
een schijnveiligheid. Het risico om aangereden te worden op een zebrapad
21

22
Masterthesis
is namelijk 2,5 keer zo groot is als bij een ongemarkeerde oversteekplaats.
Ook dit is weer te verklaren aan de hand van de risicoperceptie. Omdat
voetgangers denken dat ze veilig zijn op een zebrapad zijn ze minder
alert. Een voetganger die op een ongemarkeerde plek oversteekt zal zich
bewust zijn van het risico dat dit meebrengt om dit risico te compenseren
zal hij extra alert zijn.
Gedrag
Om te komen tot enkele uitgangspunten die nodig zijn om het gedrag
van weggebruikers te beïnvloeden is onderzocht welke factoren van
invloed zijn op gedrag. Volgens de theorie van Icek Ajzen wordt gedrag
voorafgegaan door een gedragsintentie. Deze intentie wordt beïnvloed
door drie factoren, namelijk attitude, subjective norm en perceived
control. Deze drie factoren worden beïnvloed door de risicoperceptie
die een weggebruiker waarneemt. De risicoperceptie wordt beïnvloed
door effecten van eerder vertoond gedrag 1 en door de inrichting van de
openbare ruimte 2 . Hoe deze factoren elkaar beïnvloeden is weergegeven
in figuur 7.
Uit het gedragsmodel komt naar voren dat de openbare ruimte direct van
invloed kan zijn op de risicoperceptie en daarmee indirect van invloed
kan zijn op het gedrag van weggebruikers. Dit betekent dat het gedrag
van weggebruikers deels gestuurd kan worden door aanpassingen in de
1 Wanneer eerder vertoond gedrag (bijvoorbeeld te hard rijden) leidt
tot een negatief effect (een ongeval) dan zal de risicoperceptie groter
worden. Een positief effect (eerder op de plaats van bestemming) is ook
van invloed en zal de risicoperceptie doen afnemen.
openbare ruimte. In een verblijfsruimte kan dit gedaan worden door de
verantwoordelijkheid voor gedrag bij de weggebruiker te leggen. Door
het verwijderen van belijningen zal de automobilist rekening moeten
houden met alle weggebruikers in plaats van alleen diegenen die zich op
zijn rijstrook bevonden. Door het verwijderen van verkeersborden zal
de automobilist zelf moeten bepalen welk gedrag vereist is. Uiteraard is
het hierbij van belang dat wegen geen brede asfaltvlakten worden zoals
een snelweg, maar juist het karakter hebben van een verblijfsgebied.
Hierdoor wordt de onzekerheid en daarmee de risicoperceptie van de
automobilist groter en om dit te compenseren zal hij voorzichtiger gaan
rijden.
Menging van verkeersstromen in een verblijfsgebied
2 Wanneer de openbare ruimte wordt ingericht als een verblijfsgebied,
een plaats waar de automobilist in de minderheid is en de weg moet delen
met andere weggebruikers, dan zal de risicoperceptie van de automobilist
hoger zijn, hij moet tenslotte rekening houden met de verschillende weggebruikers.
Bij een inrichting als verkeersruimte krijgt iedere weggebruiker
een eigen ruimte toegewezen (voetgangers een trottoir, fietsers een
fietsstrook en de automobilisten hun eigen rijstrook). Hierdoor gaat men
er impliciet vanuit dat ieder op zijn eigen rijstrook blijft waardoor men
minder rekening hoeft te houden met de andere weggebruikers en, met
als gevolg een lagere risicoperceptie.
girugten april 2008

Want dit is België:
5. De Striphelden:
We kennen ze allemaal: Suske en Wiske, Kuifje, de Smurfen, Robbedoes en Kwabbernoot, Samson en Gert, Lucky Luke en nog vele andere
Belgische striphelden. België is dan ook niet voor niets het land met de meeste stripauteurs per vierkante kilometer. Naar het
schijnt is dit beeldmateriaal van oorsprong juist hier zo populair om op non-verbale manier toch te kunnen communiceren
met niet-taalgenoten. Tegenwoordig is het natuurlijk meer bedoeld als bron van vermaak, verzamelobject of andere recreatieve
doeleinden. Maar of het nu is om de taalgrens te overbruggen, als bron van vermaak of omdat ze gewoon zo van tekenen houden,
ze zijn niet meer weg te denken uit de Belgische cultuur.
4. Bakstenen:
De uitdrukking luidt: „De Belg wordt geboren met een baksteen in zijn maag”. Als Belgen ergens in investeren, dan is het wel
in hun huis of alles wat er aan, op of bij hoort. In 2007 ging bijna 1/3 van het inkomen van de gemiddelde Belg naar het huis of
de inrichting hiervan. ‘Shopping malls’ & woonboulevards, ze zijn er talloos en ze zijn altijd vol. Op nationaal niveau is dit ook
goed terug te zien in het (spoor)wegennet van België dat tot de dichtste ter wereld behoort. Het staat zelfs bekend als ‘the Belgian
window’, omdat het web van de wegenverlichting zelfs tot in de ruimte te zien is!
girugten april 2008
3. Bier:
Om maar met de deur in huis te vallen: Palm, Affligem, Geuze, Leffe, Jupiler, Hoegaarden, Maes, Duvel, Westmalle, Stella
Artois, Grimbergen, Chimay, La Chouffe en… en…
België telt ruim honderd brouwerijen en het totaal aantal verschillende soorten Belgisch bier wordt op ruim vierhonderd (!)
soorten geschat. Hoewel de zuiderburen zelf de afgelopen jaren steeds minder zijn gaan consumeren blijft de productie toch
stijgen. Dit is met name te danken aan de export, meer dan de helft van de productie wordt geëxporteerd.
2. Frietkotten & Pralines:
België, dat sowieso wel bekend staat als een culinair land heeft toch wel twee echte uitschieters op dit gebied:
- Een frietkot, dé volkse plek om eens even lekker zo’n zak ambachtelijke frieten te consumeren!
Wij kennen ze vooral van de vlaamse frieten met een flinke klodder mayo. Het geheim? De
frieten worden niet één keer, maar twee keer gebakken.
- Naast dit alom bekende culinaire hoogstandje mogen natuurlijk ook de pralines niet worden
vergeten. Pralines, beter bekend als dé echte Belgische bonbons, zijn het neusje van de zalm van
de Belgische chocolade-industrie. Wereldwijde faam en belachelijke prijzen die wij maar wat
graag neertellen voor deze overheerlijke ambachtelijk bereide snoepjes!
De Top 5
1. Moppen:
Waarom onze Belgische vrienden zo bekend staan om hun moppen? Om eerlijk te zijn, geen idee. Maar omdat iedereen er wel eentje kent en omdat
we er zo van houden staat deze klassieker op de eerste plaats. En uiteraard is er maar één manier om deze rubriek af te sluiten:
Er staat een Belg bij een automaat. Hij gooit er een euro in en trekt het deurtje open. Helemaal in zijn sas en juichend eet de Belg zijn snack op. Vervolgens doet hij dat nog
een keer en nog keer, totdat na 7 frikadellen, 4 kaassoufflés, 8 kroketten, 4 bamischijven, 3 gehaktballen, 11 kipcorns en 2 nasiballen de cafetaria eigenaar zich er mee gaat
bemoeien. "Zeg vriendelijke kerel", begint de eigenaar, "heb je nu nog niet genoeg?"Antwoordt de Belg, iets wat getergd: "Zo lang ik win, ga ik door."
Een Belg zou op vakantie gaan naar Engeland, als zijn buurman er later naar vraagt hoe de reis was blijkt hij de reis te hebben geannuleerd. "Waarom heb je die reis
geannuleerd?" ,vraagt de buurman. "Nou , ik vind dat links rijden veel te gevaarlijk." "Toch schijnt dat heel erg mee te vallen." zegt de buurman. "Geloof dat maar niet, ik
heb het in Antwerpen een half uur uitgeprobeerd en het viel bar tegen."
Twee Belgen rijden in een truck als ze bij een waarschuwingsbord aankomen, waarop staat dat de maximale doorrijhoogte 4 meter is. De mannen stappen uit, meten de truck
op en de truck blijkt 6 meter hoog te zijn. Zegt de een tegen de ander: "Wat moeten we doen?". Zegt de ander: "Ik zie geen politie, dus we gaan ervoor!"
De Belgische regering komt bij de Nederlandse op bezoek, zij zeggen van: "Jullie kunnen altijd zo om ons lachen, kunnen jullie niet eens iets doen zodat wij ook kunnen
lachen?" De Nederlandse regering denkt even na en zegt dan van: "Oké, we weten wel wat, wacht maar af.” Een maand later staat een Nederlandse brug midden in de
Sahara! Al die miljoenen Belgen lachen zich te pletter, De volgende maand komt de Belgische regering weer op bezoek en zegt van: “Die brug staat er nu al een maand, de lol
is er wel vanaf, jullie kunnen hem wel weghalen.” Waarop de Nederlanders antwoorden: “Tja, we willen wel, maar toen we hem wilden afbreken zaten er tientallen Belgen op
te vissen.”
Twee Belgen zitten in een boot te vissen. “Hé”, zegt de een, “er zit een gaatje in de boot. Er loopt water in!” Zegt de ander: “Dan maken we er nog een gat bij, kan het water
er daar weer uit!”
-door Niels van Beurden-
23

-door Floris van der Lingen-
24
Alles is geografie
Alles is Liefde
Een deel van de aanleiding voor dit artikel is iets wat ik de laatste tijd heb mogen meemaken: iets waar boekenkasten over vol zijn
geschreven: de liefde. Een goede vriend en vriendin van me zijn een tijdje geleden voor elkaar gevallen. Ik ben dus getuige (geweest) van
hoe de liefde tussen hen zich ontwikkeld heeft en nog steeds ontwikkelt. De titel van dit artikel laat zich raden: de mooie romantische
film Alles is Liefde. Toepasselijk genoeg heb ik de beide loverbirds ook de CD met de muziek van deze film gegeven.
In het eerste jaar sociale geografie meldde Peter Groote bij culturele geografie bovendien eens dat er een Spaanse band bestond die ooit een nummer
had uitgebracht onder de titel geografia es amor. Dat leek me voldoende inspiratie om eens een artikel over de liefde te schrijven.. Eens kijken of we
wat inzicht kunnen krijgen in de geografische componenten van de liefde.
Allereerst is er het onder velen bekende spreekwoord ’een goede buur is beter dan een verre vriend‘. Dit zou er op kunnen duiden dat toenemende
afstand een factor is die relaties bemoeilijkt. Dit zou je ook kunnen bekijken vanuit het perspectief dat té grote afstand tussen potentiële geliefden
zou kunnen leiden tot grote culturele verschillen. Het tegendeel van deze te grote culturele verschillen zou echter ook kunnen bestaan: een situatie
waarin je elkaar op cultureel verschil zóveel te vertellen hebt, dat het erg interessant is.
Tegenover dit spreekwoord staat de zegswijze “elkaar constant op de lippen zitten”. Dit duidt er juist op dat een zekere afstand juist gezond is
wanneer je een relatie probeert te onderhouden. Het is namelijk niet goed om de hele tijd alles samen te doen en je eigen contacten op te zeggen om
met je geliefde te kunnen zijn.
Dan is er het fenomeen dat mensen, om hun relatie te ‘testen en naar een volgend niveau te brengen’, er meestal voor kiezen om bij elkaar in te
trekken. Dat is vaak om te kijken hoe goed je met je partner omgaat als je elkaar inmiddels een tijdje kent en besluit een groter deel van het dagelijks
leven samen door te brengen.
Verder is er ook nog het idee dat er afstand ontstaat tussen geliefden; wat betekent het bijvoorbeeld voor een relatie als een van de twee gelukkigen
voor langere tijd naar een ver buitenland gaat?
Dan bestaat er natuurlijk ook het gegeven dat mensen in verschillende culturen een verschillende invulling geven aan de liefde. Wat voor een moslim
bijvoorbeeld een teken van affectie is, zou voor een christen/ westerling wel eens een heel ander teken kunnen zijn.....
Nu ben ik me er terdege van bewust dat er geen eenduidige oplossingen bestaan voor de problemen die ik hierboven geschetst heb. Toch heb ik
geprobeerd om op basis van de geografisch getinte begrippen afstand en cultuur een oog te werpen op de prachtige liefde. Daaraan moet ik nog even
een waarschuwing toevoegen: als je liefdesproblemen hebt, wil ik met dit artikel geenszins suggereren dat ik je daar wel over heen help. Zo mooi als
de liefde immers is, zo complex is ze ook...
girugten april 2008

Tialda Haartsen
In ‘Op de bank van…’ komen personen aan het woord die een
bepaalde functie binnen onze faculteit vervullen. Er gebeurt meer
aan onze faculteit dan de gemiddelde lezer vaak zal vermoeden.
Daarom een kennismaking met de functies en de personen die
hier invulling aan geven.
Op de bank van Tialda Haartsen
Vanaf 1998 is Tialda Haartsen verbonden aan onze faculteit, eerst als
promovendus en nu als universitair docent. Zij geeft enkele vakken in
de bachelor SG&P en in de Master Culturele Geografie en is medecoördinator
van het Challenge Program. Daarnaast zit zij in de redactie
van het tijdschrift Noorderbreedte.
Tialda, een korte introductie graag.
Ik ben in 1970 in Bant geboren, een dorpje in de Noordoostpolder. Tot
een paar jaar geleden brachten we met de Excursie Nederland altijd een
bezoekje aan mijn ouderlijke huis: een typische polderboerderij waar
schuurfeesten worden georganiseerd en kuubskisten met winterpenen
worden gevuld. Ik woon nu samen met Gerard en onze drie kinderen,
Hein (6), Jikke (4,5) en Siem (3). We hebben
net ons huis in de Oosterpoort verkocht en
vertrekken binnenkort naar Eenrum.
Wat voor bank heb je en waar staat deze?
Hij staat in een mooi huis in de ‘Jordaan van
Groningen’. Het is een bank die we bij een
tweedehands winkel hebben gekocht. Hij is
mooi strak, daar hou ik van. Er staat trouwens
een geografisch verantwoorde globe naast.
Mijn vader was op wereldreis en zo konden de
kinderen kijken waar opa uithing. We hebben het
huis in vervallen staat gekocht en in de loop der
tijd helemaal opgeknapt, de laatste plinten zijn
vlak voor de verkoop nog even snel afgemaakt.
We gaan een nieuw project beginnen in Eenrum.
Het is een soort ‘Villa Kakelbont’ uit 1907 met
veel eigen grond. We hebben daar net het oude
behang (op linnen) van de muren getrokken en
er kwamen kranten uit 1926 onder vandaan.
Geweldig!
Hoe kom je op onze faculteit terecht?
Na mijn middelbare schooltijd ben ik eerst in Wageningen rurale
ontwikkelingsstudies gaan studeren. Ik woonde daar ‘op Droevendaal’,
dat waren een soort barakken in de weilanden waar een beetje
alternatieve mensen woonden. In mijn eerste jaar kwam ik er achter
dat de machtsverhoudingen in het ontwikkelingswerk niet overeen
kwamen met mijn idealen. Na dat jaar ben ik dus overgestapt naar
Sociale Geografie. Ik had in Utrecht of Amsterdam terecht kunnen
komen, maar mijn vriend Gerard woonde al in Groningen, dus dat was
wel zo makkelijk. Ik ben hier afgestudeerd in de Regionale Geografie,
toen nog onder leiding van professor Van den Bremen. Na hem kwam
professor Huigen, maar het enige dat ik toen met hem te maken heb
gehad was dat hij mijn bul heeft uitgereikt. Ik heb daarna eerst een reis
naar Zuid-Afrika gemaakt en ben vervolgens bij het Arctisch Centrum
gaan werken. Daar heb ik onder andere een tentoonstelling over en
op Spitsbergen georganiseerd, onderzoek gedaan naar de mogelijke
gevolgen van dumping van nucleair afval uit de Sovjet-Unie voor de
Noordzee en naar de veranderingen in de zogenaamde ‘diepe vooroever’
van de Hollandse kust met behulp van (oude) hydrografische kaarten en
GIS. Daarna kwam ik bij de ‘Stichting Kultuer en Toerisme van Fryslân’
terecht en uiteindelijk ben ik in 1998 mijn promotieonderzoek gaan
girugten april 2008
Op de bank van...
doen naar veranderingen in functie, eigendom en beeldvorming op het
Nederlandse platteland. Op dit moment werk ik drie dagen in de week.
Hoe was je studententijd aan deze faculteit?
In die tijd had je nog zes jaar studiefinanciering, en met mijn jaartje
Wageningen erbij heb ik die jaren netjes helemaal gebruikt. Ik heb veel
keuzevakken bij het Arctisch Centrum en Antropologie gedaan. Je kon
toen nog heel veel shoppen, binnenkort heb je de Minoren en dat is
toch anders, alles is veel meer gestructureerd dan toen. Het is wel heel
leerzaam om buiten de eigen faculteit te kijken. Doordat je merkt dat
andere disciplines anders werken dan je gewend bent, leer je ook beter
wat je als geograaf kunt en bent. Ik ben in 1991 mee geweest met de
Buitenlandse Excursie naar Polen en daarna het bestuur van Ibn Battuta
ingerold. In mijn bestuursjaar heb ik samen met onder andere Femke
Niekerk en Bernard van Acker de excursie naar Ierland georganiseerd. Je
had toen verder niet zoveel commissies, eigenlijk alleen de A’cie. Andere
organisaties zoals Pro Geo, Geo Promotion en Girugten waren er al
wel in deze vorm, maar toentertijd was er nauwelijks doorstroom, die
samenwerking is nu gelukkig wel heel goed. Er is wel veel veranderd in
de loop der tijd, wij waren bijvoorbeeld tegen bestuurskleding, alles is
nu veel corporaler.
Wat zijn je huidige activiteiten naast het
doceren?
Naast doceren probeer ik ook nog onderzoek te
doen. Momenteel ben ik samen met Dirk Strijker
bezig met een artikel over jongerenketen op het
platteland. Verder heb ik een paar afstudeerders
die met leuke dingen bezig zijn, zoals de actieve
betrokkenheid van jongeren bij natuur en
landschap, in hoeverre je in de hedendaagse
poldercultuur nog sporen tegenkomt van de
selectie van de bevolking in de Noordoostpolder,
en naar plattelandsbeelden – een vervolg op
mijn promotieonderzoek. Ik hoop de resultaten
van hun onderzoek ook voor publicaties te
kunnen gebruiken. Eigenlijk zou ik het dit jaar
overdragen, maar begin maart ben ik toch weer
mee geweest met de Binnenlandse Excursie voor
tweedejaars SG&P’ers. Bij de Master Culturele
Geografie was ik aan het begin van het jaar
ook al twee weken op excursie geweest naar
Catalonië. Dat soort excursies zijn erg goed om
de master mee te beginnen. Er is meteen een groepsgevoel en iedereen
kent elkaar, dat werkt stimulerend. Bij de Master Planologie hebben ze
aan het begin een projectweek, het zou voor elke master best nuttig
kunnen zijn om op zo’n manier het jaar te beginnen. Ook ben ik samen
met Nanka Karstkarel coördinator van het Challenge Program. Dat is
een programma waarin ‘excellente studenten’ extra uitgedaagd worden.
Je kunt bijvoorbeeld een project in het buitenland doen.
Je zit ook nog in de redactie van het tijdschrift Noorderbreedte?
Daar ben ik tijdens mijn aio-schap ingerold. Noorderbreedte is een
tijdschrift over de drie noordelijke provincies. Er staat een grote
diversiteit aan artikelen in over ontwikkelingen op het gebied van
landschap, natuur, ruimtelijke ordening en milieu, maar ook cultuur,
stedenbouw, architectuur, en wonen & werken op het platteland. De
oplage schommelt tussen de vijf- en de zesduizend exemplaren. Er is
net een actie geweest waarbij iedereen gratis een exemplaar kon ophalen
bij de VVV of bij het kantoor tegenover het Stripmuseum, dit kon tot
eind maart. Een abonnement kost 32,50 per jaar. We hebben op de
website (www.noorderbreedte.nl) trouwens een digitaal archief, dus als
studenten informatie nodig hebben over iets noordelijks, dan kan dat
archief heel nuttig zijn.
25
-door Jitze Maatman-

-door Arvid Krechting-
26
Het Traject
Eind augustus, als de kans op regen het grootst is, daalt het Formule 1-wereldje neer ten zuiden van Luik. In de Ardennen, geholpen door de
natuurlijke glooiingen van het landschap, ligt een zeven kilometer lang circuit dat nog tot de oude generatie behoort: technisch uitdagend, snel
en op dit moment het langste van allemaal. Het circuit bestond altijd uit een soort driehoek: twee openbare wegen die elkaar bij de La Source
haarspeldbocht treffen, met daartussen een besloten gedeelte dat alleen voor het racen bedoeld was. De afgelopen jaren is het circuit grondig
verbouwd en is het, na de bouw van omleidingroutes, een volledig gesloten circuit geworden.
Dat is jammer, want toen het nog deels openbare wegen waren die het circuit vormden, hadden ook gewone stervelingen de kans om zich te laven
aan de spectaculairste bocht van de Formule 1: Eau Rouge. Na een lange afdaling richting het kleine beekje dat Eau Rouge is, rijdt men een steile
muur omhoog die met een flauwe bocht naar rechts wegloopt. De grootste uitdaging voor coureurs is om de bocht volgas te kunnen nemen, iets wat
voor slechts weinigen is weggelegd. De afgelopen decennia zijn veel coureurs bij hun pogingen nogal hard van de baan gegaan, met name Jacques
Villeneuve verdient hier een eervolle vermelding. Zeker gezien zijn commentaar na de crash, waaraan hij zelf niets overhield maar waarbij wel zijn
auto volledig afgeschreven werd: “Ik ging, ik wist dat het pijn ging doen, maar het was wel een hele mooie!”
Na Eau Rouge volgen nog tientallen bochten en rechte stukken die de gemiddelde snelheid van een rondje Francorchamps soms opdrijven tot 240
km/u. Geen wonder dat ook het publiek bereid is flink te betalen voor deze race: de prijzen om op een modderige helling langs het circuit te mogen
zitten beginnen bij € 135. Het publiek blijft echter massaal toestromen. Geen wonder dan ook dat de Waalse regering er alles aan doet om de Grand
Prix van België te behouden.
De afgelopen jaren vond er een trend plaats om langzaam steeds meer races te verplaatsen uit het oude continent Europa naar nieuwe delen van
de wereld. Vroeger was de kalender overzichtelijk: elf keer racen in Europa en naar Canada, de VS, Australië, Japan en Brazilië. Inmiddels worden
er ook Grand Prix’ gereden in Maleisië, China, Bahrein en Turkije, allemaal op circuits die pas de afgelopen jaren zijn gebouwd. Die missen dan
ook de historische grandeur en de nostalgie die een sport als de Formule 1 nodig heeft. Het zijn steriele circuits. De schok was dan ook groot toen
Bernie Ecclestone, de koning van de Formule 1, twee jaar geleden besloot om niet in België te rijden. Het was het gevolg van een conflict rond
tabaksreclames, een belangrijke bron van inkomsten voor de Formule 1. Overal in Europa werden die verboden, maar de Waalse regering had
middels een handig trucje toch mogelijkheden voor reclame geschapen. Toen daar een stokje voor werd gestoken vanuit Brussel kwam de organisatie
van de race op de tocht te staan en verdween deze zelfs van de kalender. Immers, in andere delen van de wereld zijn andere landen bereid veel te
betalen voor een bezoek van het Formule 1-circus.
Het zou echter eeuwig zonde
zijn als Spa van de kalender zou
verdwijnen, zoals dat eerder
gebeurd is met legendarische
circuits als Zandvoort en Brands
Hatch in Engeland. Jos Verstappen
haalde er in 1994 een derde plaats
en verloor er bijna zijn leven in
1996. De mooiste inhaalactie
van de afgelopen jaren, van
Hakkinen op Schumacher om een
nietsvermoedende achterblijver
heen, vond er plaats. Eind augustus
moeten de bossen rondom het
circuit gevuld worden met die
klassieke Formule 1-cocktail van
uitlaatgassen, verbrand rubber en
barbecues. Even uit de sleur, even
niet zeuren over het milieu, maar
genieten van de meest geavanceerde
sport op aarde, op het mooiste
circuit ter wereld. Goed dat dat in
België nog kan!
Circuit National de
Spa-Francorchamps
Gevraagd naar hun favoriete circuit antwoorden de meeste Formule 1-coureurs: Dat hele lange circuit in de Belgische Ardennen. Als lid
van de klassieke ‘grote vier’ races (Monaco, Italië, Groot-Brittannië en België dus) hebben onze zuiderburen datgene waar Nederlanders
al sinds 1985 naar smachten: een Grand Prix. En op een mooi circuit ook.
Eau Rouge; misschien wel de mooiste bocht ter wereld
girugten april 2008

Herta Macht Scriptieprijs 2008
Bij de Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen in Groningen zal in 2008 voor de derde maal de Herta Machtscriptieprijs worden uitgereikt. De
uitreiking van de prijs, een geldbedrag van € 1000,- en een beeldje met inscriptie, is op 12 juni 2008.
De Scriptieprijs is bedoeld voor jong talent in de Ruimtelijke Wetenschappen en heeft als doel het bevorderen van culturele aspecten in en
maatschappelijke relevantie van de Ruimtelijke Wetenschappen.
In 2006 is de Scriptieprijs uitgereikt aan Marieke van der Sloot voor haar scriptie ‘I/eye Tibet’, over jonge Tibetaanse vluchtelingen in India. Ze liet
de jongeren zelf hun leven filmen en gebruikte de film als belangrijke data. Van der Sloot wilde met haar thesis laten zien dat door het gebruik van
afbeeldingen als primaire informatiebron, een ander soort sociaal-wetenschappelijke kennis kan worden verkregen.
Vincent Breen heeft met zijn thesis ‘Bermmonumenten. Plekken om bij stil te staan’ de prijs in 2007 in de wacht gesleept. Het onderzoek ging in essentie
over de cultureel-geografische betekenis van bermmonumenten, opgericht door nabestaanden van slachtoffers van dodelijke verkeersongevallen.
Deze monumenten zijn sterk cultureel-geografisch van karakter, want per definitie plaatsgebonden (namelijk aan de plaats van het ongeval) en
beladen met duidelijke betekenissen (de plotselinge dood van een geliefde). Breen heeft op praktische wijze aan toekomstig onderzoek gedacht, door
te analyseren welke methoden van dataverzameling voor het in kaart brengen van bermmonumenten het meest geschikt zouden zijn. Hij maakt
het als het ware mogelijk dat anderen later op zijn schouders kunnen gaan staan. Dat tekent het academische karakter van de onderzoeker en de
scriptie.
Voor de Scriptieprijs komen doctoraalscripties en mastertheses (niet ouder dan 2 jaar), die tenminste met een 8 beoordeeld zijn, in aanmerking. Voor
het reglement en aanmelden, kijk op: http://www.rug.nl/frw/faculteit/basiseenheden/hertamacht. De winnende thesis wordt gehonoreerd met een
beeldje en een geldprijs van 1000 euro.
Kandidaten kunnen zich aanmelden via www.rug.nl/frw/faculteit/basiseenheden/hertamacht
De deadline voor het inleveren van de masterthesis is 1 april 2008.
Voor meer informatie: d.antoons@rug.nl of tel: 050- 363 3897.
De jury zal bestaan uit een aantal geziene wetenschappers die hun sporen hebben verdiend binnen de Ruimtelijke Wetenschappen. In mei 2008 zal
de uitslag bekend worden gemaakt.
girugten april 2008
27

28
Ibn Battuta
Mededelingen van Faculteitsvereniging Ibn Battuta
Met de aankomende tentamenperiode in het vooruitzicht is het
collegejaar voor de helft voorbij. Dat betekent dat het huidige bestuur
van Ibn Battuta bezig is een nieuw bestuur klaar te stomen zodat de
studenten aan de faculteit ook volgend jaar weer bij de vereniging terecht
kunnen voor interessante activiteiten en de nodige gezelligheid.
De officiële overdracht van het bestuur zal plaatsvinden op de ALV van
10 juni.
Nieuwe commissies
Op de vorige ALV in februari zijn er weer diverse nieuwe commissies
voorgesteld. De nieuwe Excursiecommissie zal er ook dit jaar voor
zorgen dat er een diversiteit aan ruimtelijk wetenschappelijke excursies
wordt georganiseerd. Ook is er een nieuwe Sport- en Spelcommissie
aangesteld, zij zullen er voor zorgen dat er onder andere twee teams van
Ibn Battuta dit jaar zullen deelnemen aan de Batavierenrace, daarover
verderop in deze bestuursberichten meer.
Almanak
Eind februari is de almanak van dit jaar gepresenteerd met als titel
‘Lekker is anders’. Hierin presenteren het bestuur en de commissies
zichzelf, er zijn verslagen van grote activiteiten van het afgelopen jaar en
alle studenten en docenten zijn terug te vinden met foto en informatie.
Alle leden van Ibn Battuta kunnen dit prachtige jaarboek gratis ophalen
in de koffiekamer (Interimgebouw, kamer 27).
Er is inmiddels een nieuwe commissie aangesteld zodat er ook volgend
jaar een mooie almanak zal verschijnen.
Nationaal Planologen Symposium
In de vorige editie van Girugten werd aangekondigd dat in maart
het Nationaal Planologen Symposium zou plaatsvinden. Door
omstandig-heden heeft dit toen helaas niet kunnen doorgaan en
de datum is nu verplaatst naar 30 mei. De studieverenigingen uit
Amsterdam, Utrecht, Nijmegen en Groningen organiseren gezamelijk
deze dag met interessante sprekers en workshops. Het thema van deze
dag is ‘Het einde van het Groene Hart?’ en de dag zal worden afgesloten
met een interactief debat over deze stelling waarbij ook prominenten
uit de planogiesector aanwezig zullen zijn. Het Nationaal Planologen
Symposium zal plaatsvinden in Amsterdam, op de website van Ibn
Battuta zal verdere informatie volgen.
Activiteiten
Een hoogtepunt van de afgelopen maanden was de excursie naar Bottrop,
georganiseerd door de Werkgroep Wintersport. Een groep van meer dan
40 leden gingen per bus van Arnhem op weg naar het Duitse Bottrop.
Aldaar kon iedereen de hele dag skiën, snowboarden, eten en drinken.
Deze originele activiteit was door zijn grote opkomst en gezelligheid een
groot succes. Wellicht zal deze activiteit in de toekomst terugkeren.
Op de activiteitenagenda van de komende maanden vinden we onder
andere de Batavierenrace. Dit is de grootste estafetteloop van de wereld,
met daarop volgend het grootste studentenfeest van de Benelux. De
loop gaat van Nijmegen naar Enschede en wordt gehouden op 26 april.
Ook dit jaar doet Ibn Battuta mee met twee teams. Je kunt je inschrijven
via de website. De periode voorafgaand aan de race zal er elke dinsdag
aan het eind van de middag een looptraining plaatsvinden bij de ACLO
zodat iedereen goed voorbereid aan de start zal verschijnen.
Als laatste de aankondiging dat dit jaar zoals elk jaar zal worden afgesloten
met een groots eindfeest. Het feest zal plaatsvinden op donderdag 5 juni.
Verdere details over het eindfeest zullen spoedig volgen, houd de website
dus in de gaten en zet dit feest alvast in je agenda.
Heb je vragen over activiteiten van Ibn Battuta of wil je je inschrijven
voor activiteiten of commissies? Ga dan naar www.ibnbattuta.nl of stuur
een mail naar ibn.battuta@rug.nl.
girugten april 2008

Een zonnige toekomst
“Plastic zonnecellen, kan dat echt?” Dat is de vraag waar Prof. Dr. Kees
Hummelen zijn lezing mee begon. Ja dat kan zeker, werd duidelijk in de
loop van zijn verhaal.
De wereldbevolking zal de komende decennia nog aardig toenemen.
Nieuwe economische grootmachten zijn in opmars. Logischerwijs zal de
vraag naar energie wereldwijd flink stijgen. Hoe gaan we dat opvangen?
Het opraken van fossiele brandstoffen en het belang van duurzame
energie wordt een steeds groter issue en er wordt steeds meer aandacht
op gevestigd, zoals blijkt uit films als ‘An inconvenient truth’ van Al
Gore. We kunnen niet om het belang van nieuwe ontwikkelingen op het
gebied van duurzame energie heen. Eén daarvan is zonne-energie, en de
nieuwste ontwikkeling op dat gebied: plastic zonnecellen.
Momenteel levert zonne-energie maar een heel klein deel van de totale
energie die wereldwijd opgewekt wordt. Dit deel zal aanzienlijk moeten
worden vergroot. In het jaar 2050 is er wereldwijd een verdubbeling van
de energiebehoefte, namelijk 28 TeraWatt (TW). We hebben het dan
over 28.000.000.000.000 Watt. Dit is niet niks… Men verwacht dat deze
hoeveelheid in het jaar 2100 weer verdubbeld moet zijn. De zon levert
meer dan genoeg energie om de hele aarde te voorzien, maar er zouden
enorme oppervlakten aan zonnepanelen gebouwd moeten worden. Om
aan de vraag in het jaar 2100 te voldoen zou er elk jaar aan oppervlakte
een gebied van drie maal de grootte van de provincie Groningen
bijgebouwd moeten worden.
Problemen die zich hierbij voordoen zijn ten eerste het vervoer van al
deze energie en ten tweede de hoeveelheid materiaal die nodig is. De
zonnecellen die wij nu kennen, worden gemaakt van het donkerblauwe
multikristallijn silicium. Ondanks dat de huidige panelen maar 3/10
millimeter dik zijn, is er jaarlijks maarliefst zeven miljoen ton zuivere
silicium nodig om aan de vraag te voldoen. Daarom is men op zoek gegaan
naar goedkopere, maar evenwaardige opvolgers. De plastic zonnecellen
die nu ontwikkeld worden, in het Engels overigens ‘Organic based
photovoltaics’ genoemd, worden ook
wel ‘dunnefilmzonnecellen’ genoemd
en zijn slechts 400 nanometer dik. 6000
Ton per jaar organische stoffen voldoet
voor de productie ervan, wat goedkope
massaproductie in de toekomst
mogelijk zal maken. Een groot ander
voordeel van deze cellen is de grotere
toepasbaarheid ervan. Ze zijn flexibel,
gemakkelijker te integreren en semitransparant,
verschillende kleuren zijn
ook mogelijk.
Plastic zonnecellen zijn nog niet
in productie, de cellen bevinden
zich momenteel nog in het
onderzoeksstadium, maar ze komen
er zeker. In de tussentijd vinden er
met de ‘klassieke’ zonnecellen steeds
meer originele toepassingen plaats.
Sommigen ken je wel, zoals horloges
die werken op zonne-energie, (die van
Prof. Hummelen zelf heeft het zeven
jaar uitgehouden) en vergeet niet de
op zonne-energie aangedreven auto’s
girugten april 2008
Nuna 1,2,3 en 4 van de TU Delft, die jaarlijks in Australië Nederland
trots maken door nog nooit de winst uit handen gegeven te hebben.
Een interessant feit is overigens dat dat grotendeels te danken is aan
de expertise van de Delftse hoogleraar Aerodynamiek, die als beste ter
wereld wordt beschouwd en de toegang die Wubbo Ockels heeft tot de
beste zonnecellen ter wereld.
Maar er zijn ook toepassingen waar je misschien niet zo snel aan zou
denken, zoals rugzakken met zonnecellen, een mobieltje met een oplader
van mini-panelen, een tent die LED-lichtjes laat branden, of wat dacht je
van een zwempak waar je je MP3-speler op aan kunt sluiten. Het bestaat!
Kun je nagaan wat voor mogelijkheden er zijn met de goedkopere en
flexibelere plastic variant…
Voordat er de gekste dingen te verzinnen zijn, moeten er nog wel een
aantal problemen overbrugd worden. Ondanks dat het aantal mensen
dat met onderzoek naar plastic zonnecellen bezig is de laatste jaren is
toegenomen - het is duidelijk dat de toekomst hier ligt - is er een tekort
aan mensen met kennis ten aanzien van zonne-energie. Denk aan
onderzoekers, architecten, planologen. Tevens moet het nog goedkoper
aangeboden kunnen worden. Een aantal technische obstakels moet nog
het hoofd geboden worden; het materiaal smelt snel en vooralsnog hebben
de cellen een rendement van slechts vijf procent. Momenteel worden er
nog te veel schadelijke materialen gebruikt zoals cadmiumsulfide. Er
wordt onderzoek gedaan met ‘schonere’ alternatieven.
Echter, het onderzoek naar plastic zonnecellen met zoveel mogelijk
rendement en levensduur maar tegelijk zo goedkoop en ’schoon’ mogelijk
is op de goede weg, en Nederland levert een belangrijke bijdrage aan dit
onderzoek. We kunnen niet meer heen om het belang van duurzame
energie en de plastic zonnecel zou wel eens het grote antwoord kunnen
worden. Prof. Hummelen verwacht in 2009 de eerste productie. Al met
al kunnen we de toekomst van de plastic zonnecel zonnig tegemoet
zien…
Kameel met zonnepanelen om een koelkast met medicijnen te koelen.
29
-door Anne Gmelig Meyling-

30
Pro Geo
Soms vragen studenten wel eens aan een bestuurslid van Pro Geo : “Leuk en aardig zo’n studentenbelangenorganisatie, maar wat
hebben jullie nou eigenlijk bereikt de afgelopen tijd?” “En wat doen jullie eigenlijk, behalve vergaderen?”
Zo’n vraag is voor een bestuurslid van Pro Geo makkelijk te beantwoorden met: “De meeste projecten waar Pro Geo zich op dit
moment mee bezig houdt, zijn lange termijn- projecten en plannen, waarvan de effecten pas over geruime tijd zichtbaar zullen zijn.”
Maar dat betekent niet dat Pro Geo stilzit, zeker niet!
Hieronder volgt een overzicht met de belangrijkste zaken waar Pro Geo zich op dit moment mee bezig houdt of waar we ons mee bezig
hebben gehouden en op wat voor manier ze de studenten en de faculteit zullen beïnvloeden. Nu of in de toekomst.
Hertentamens
De hertentamens zijn met het huidige studieprogramma niet gespreid over het jaar: de meeste hertentamens worden afgenomen in
juli. Het is erg lastig om zoveel tentamens in één periode te herkansen. Pro Geo is aan het kijken of er mogelijkheden zijn tentamens
meer te spreiden over het jaar.
Visitatie
Dit najaar is er een visitatie gehouden op de faculteit, met als doel de kwaliteit van het onderwijs aan onze faculteit te toetsen en te
bekritiseren. Een paar belangrijke punten die uit het visitatierapport naar voren kwamen waren de kwaliteit van de bachelorprojecten
en de vaardigheden & technieken lijn, met daarin o.a. statistiek en M&TGPOND. Pro Geo doet nu in samenwerking met de faculteit
haar best om een nieuw en verbeterd bachelorprogramma op te zetten, met meer aandacht voor de V&T-lijn door de gehele bachelor,
zodat studenten makkelijker het bachelorproject inrollen en kwalitatief betere stukken zullen inleveren. Want het onderzoek is en blijft
natuurlijk het belangrijkste onderdeel van een universitaire opleiding.
Invoering Minoren
Er staat voor de faculteit een grote verandering op stapel, namelijk de invoering van de ‘minoren’. Een minor kan worden gezien als
een ‘mini-opleiding’ die studenten kunnen kiezen om zijn/haar kennis te verbreden of te verdiepen. Je volgt een minor in het eerste
semester van je derde jaar. Deze minoren kun je volgen op een andere faculteit, maar ook op je eigen faculteit.
Pro Geo heeft een belangrijke stem in het samenstellen van de minoren en een voorstel van Pro Geo met daarin enkele minoren, die
voor studenten buiten en binnen onze faculteit aantrekkelijker zijn werd binnen de faculteit positief ontvangen. De minoren worden
in 2009 over de gehele universiteit ingevoerd.
girugten april 2008

Verschijning volgende
nummer: begin juni
girugten april 2008
Volgende keer...
Olympische spelen
Deadline:
11 mei
31

-door Bllie de Haas-
Uit het buitenland
Kermis in Kampala
Hallo allemaal! Begin februari ben ik voor vier maanden naar Oeganda vertrokken om daar voor mijn scriptie onderzoek te doen
naar het seksuele gedrag van jongeren op middelbare scholen. Na vijf weken in Oeganda heb ik al zoveel meegemaakt dat ik denk dat
ik deze hele Girugten wel zou kunnen vullen met verhalen. Alles is hier zo anders dan in Nederland: mensen lopen hier rond met
megageweren zonder dat iemand er raar van opkijkt, gebouwen hebben serieus ‘Verboden je megageweer mee naar binnen te nemen’bordjes,
en ook al heeft de overheid het verboden: kinderen worden op school nog steeds gestraft met tikken op de billen. Maar laat ik
wat meer vertellen over de kermis van Oeganda: het verkeer!
De eerste weken van mijn verblijf in Oeganda heb ik doorgebracht in Kampala, de hoofdstad. Het verkeer is hier heel chaotisch en in
het centrum staat het de hele dag vast. Hierdoor kan het twee uur duren om in een matatu (taximinibus) vier km af te leggen. Beetje
zonde van je tijd natuurlijk en daarnaast ook niet erg gezondheidsbevorderend, aangezien je twee uur lang de rookwalmen van de
matatu’s aan het inhaleren bent. Deze zijn vaak in slechte staat (lees: mensen op straat komen helpen om de deur weer dicht te krijgen)
en hebben zeker weten geen goede filters geïnstalleerd.
Het alternatief van de matatu is de boda boda: brommertjes waarop jongens je vervoeren. Het is een stuk sneller, maar ook duurder en
zeer gevaarlijk. Geen één attractie op de kermis heeft mij ooit meer adrenaline gegeven dan een ritje op een boda boda tijdens ‘traffic
jam’ op Kampala Road, de hoofdweg van de stad. Staat het hele verkeer vast, dan wurmen de boda boda’s zich er wel doorheen. Het
wegdek is in Kampala niet zo mooi geasfalteerd als in Nederland en lijkt vaak meer op wegen die wij ‘off-road’ zouden noemen. Elke
keer hoop je weer vanuit het diepste van je hart dat de boda boda niet over die bobbel zal gaan, of over dat gat in de straat en dat hij
alsjeblieft niet die berg (stoep) op gaat. En als het heeft geregend: ga alsjeblieft niet zo snel in de bocht met al die hobbels/plassen/
gaten/bergen! Maar ja, dat gebeurt dus wel. Ik ben er van overtuigd dat de boda boda’s een grote bijdrage leveren aan het religieuze
leven van de mensen hier: één minuut op de boda boda was voor mij in ieder geval genoeg om m’n geloof weer terug te vinden!
Hoewel het verkeer officieel links rijdt, wordt er zowel links als rechts ingehaald. Kampala Road is een tweebaansweg, wat dus betekent
dat daar minstens drie, en soms wel vier, auto’s naast elkaar kunnen rijden. Er is geen vluchtstrook of iets dergelijks, maar soms is er wel
een stoep die als derde baan kan worden gebruikt. Aangezien het verkeer toch meestal stil staat, kunnen voetgangers door het verkeer
heenlopen en hebben ze niet echt een eigen stoep nodig. In Nederland wachten auto’s die willen afslaan op een kruispunt netjes achter
elkaar, in Oeganda doen ze dit naast elkaar. Je zou kunnen zeggen dat elk stukje wegdek benut wordt, op zich niks mis mee toch?!
Wat betreft het voorrang geven, ik geloof dat de regel is: sla af zodra je een kans ziet. Hierdoor wil het nog wel eens gebeuren dat je
met zes auto’s vaststaat op het midden van een kruispunt, waarbij elke auto een andere kant opgedraaid staat. Maar net zoals in de
botsauto’s lost het zich uiteindelijk altijd vanzelf wel weer op. Het verkeer is dan wel een stuk chaotischer dan in Nederland, het lijkt
wel te werken. Toch zou ik wel willen voorstellen dat er wat planologen van onze faculteit naar Kampala gaan om een verkeersplan
voor deze stad op te stellen!
Afgelopen week had ik de eer om twee districten in het zuidwesten van Oeganda te bezoeken. Hoewel op het ‘platteland’ (beetje
vreemde benaming aangezien het vol met bergen staat) dezelfde verkeersregels als in de stad worden gehanteerd, is het niet zo
drukbevolkt, waardoor het verkeer niet door ander verkeer in toom wordt gehouden en ze dus echt héél, héél hard rijden. Mocht een
bus een tegenligger tegenkomen, zoals een matatu, voetganger of koe, dan hoeft er geen vaart geminderd te worden, een simpele druk
op de toeter is afdoende.
De boda boda’s zijn er een stuk goedkoper, maar ze rijden dan wel door totdat er echt geen druppel benzine meer in de brommer zit.
Als passagier moet je daarom regelmatig even afstappen zodat de boda boda jongen z’n brommer op de kop kan zetten om de laatste
druppels in de motor te laten, waarna weer verder gereden kan worden. Maar soms betekent het dat je even aan de kant moet wachten,
zodat je boda boda jongen met z’n brommer naar het dichtstbijzijnde tankstation kan rennen voor benzine.
Naast matatu’s zijn er ook veel ongeregistreerde taxichauffeurs op het platteland die hun eigen personenauto als taxi gebruiken. Hoewel
deze auto’s een normaal formaat hebben, passen hier toch zeker negen passagiers in: vijf op de achterbank, twee op de bijrijderstoel,
één samen met alle bagage in de kattenbak en één naast de chauffeur op de rijderstoel. Hoewel de passagier tussen de chauffeur en de
versnellingspook zit, lijkt dit het rijden niet te belemmeren.
Ja, je weet niet wat je meemaakt in Oeganda... Hopelijk heb ik jullie kunnen inspireren om er ook naartoe te gaan!