Faculteitsblad Ruimtelijke Wetenschappen Jaargang 39 ... - girugten

6
België
Het centrale plein van Luik is de Place St. Lambert. Luik als grootste
Waalse stad wil een metro, die dan ook de Place St. Lambert moet
aandoen. De Coninck (pag. 33) beschrijft het bouwproces als volgt: “In
het midden van het plein werd een waanzinnig grote put gegraven en
daar werden duizenden tonnen beton en metaal in gekieperd. [ …] Het
vermoeden dat hier zonder enige coördinatie werd gewerkt, werd in de
ogen van veel omwonenden bevestigd toen ze zagen hoe aannemers
her en der pas opgetrokken muren prompt weer gingen slopen.
“Kleine bijsturingen van het oorspronkelijke project” luidde het bij het
ministerie van verkeerswezen.” Uiteindelijk stopten de werkzaamheden
in 1980, waarbij zes (!) plannenmakers betrokken waren, die elkaar de
schuld gaven. Het ontbrak aan een bouwheer, volgens een zaakgelastigd
architect.
Zo gaat het boek nog een hele tijd door. Een ongebruikte metro in
Charleroi, viaducten met hellingen die als skibaan worden gebruikt,
krimpend gipsafval te Zelzate bedoeld als basis voor viaducten maar als
zodanig niet te gebruiken, een middenberm van 40 meter breed tussen
Antwerpen en Brussel (je weet nooit waar die goed voor zou kunnen
zijn) en vooral veel nutteloze viaducten en bruggen. Het is een lust het
boek te lezen en te bedenken wat er in de planning allemaal mis kan
gaan.
Erg gemakkelijk is het, hier een typisch staaltje Belgische planning
in te zien. Terecht of ten onrechte, België heeft op dat gebied
niet een beste naam. Oud collega Jochem de Vries noemt in zijn
proefschrift als een typisch kenmerk van de planning in België de
vanzelfsprekendheid waarmee de burger in dat land er alles aan doet om
aan overheidsregelgeving te ontsnappen. Dat is daar een volkssport. Die
wordt, zoals De Coninck laat zien, met overgave door lokale en regionale
bestuurders-politici beoefend, waarbij enig cliëntelisme niet wordt
geschuwd. Maar uit bovenstaande voorbeelden is al duidelijk geworden
dat, institutioneel gezien, de verhouding Vlaanderen-Wallonië ook het
een en ander heeft bijgedragen aan de zogenaamde ongewilde artistieke
aspecten.
Daarbij, Nederland begint als planningsparadijs steeds meer op België te
lijken. Wildgroei van bedrijventerreinen langs snelwegen zijn beslist niet
meer een Belgische specialiteit. Ongecontroleerde initiatieven brengen
het land tot een staat waarvan met name de ontwikkelaars zeggen dat
“we dat zo met zijn allen hebben gewild.” Dat is dus de overheid, vooral
bij tegenvallende resultaten. Successen komen op het conto van visionair
ondernemerschap. Naast de overheid als kop van Jut is de andere constante
in het vastgoedontwikkelaarsvocabulaire het grenzeloos vertrouwen in
de toekomst: vanaf nu gaat alles beter, resultaten in het verleden zijn
garantie voor afwezigheid ervan in de toekomst. Een en ander werd weer
eens met verve ten gehore gebracht bij het afscheidssymposion van prof
Ed Nozeman op 21 februari jl. Van de daar gepropageerde nieuwe hype,
belevingslandschappen, hebben Tracy Metz (het Belevium!), Willem van
Toorn en Theo Baart al het nodige laten zien. Maar hiermee zijn we wat
afgedwaald van de nutteloze werken.
Onjuist is het ook te veronderstellen dat er in Nederland geen nutteloze
werken zouden zijn. Planning disasters zijn van alle landen, alle tijden
en alle schaalniveaus. De A4 van Rijswijk naar de Beneluxtunnel, het
Prins Bernhard viaduct in Den Haag, de Eemshaven, al komen daar de
laatste tijd positieve berichten van (let ook eens op de proportionering
van de Eemshavenweg: viaducten zijn gebouwd op vier rijstroken,
bosschages camoufleren de gaten onder de viaducten). Daarnaast het
Goudriaankanaal van Durgerdam door Marken (!) ter vermijding van
de ondiepten van Pampus, een kavel langs de Hornstermeerweg tussen
de rotonde van Joure tot voorbij Vegelinsoord die vooruitliep op een
tweebaansautoweg richting Leeuwarden (aansluiting bij Akkrum) en het
IBF te Heerenveen. Het zijn evenzoveel voorschotten op de toekomst
die niet datgene bracht waar men op speculeerde.
Natuurlijk kan na verloop van tijd alles ten goede keren. Misschien komt
er nog een tijd dat men er als verkeersdeelnemer van overtuigd raakt dat
de IJtunnel in Amsterdam of de Kiltunnel in Dordrecht in een behoefte
voorziet. Als student beschouwde ik ook de ringspoorbaandijk van
Amsterdam als een nutteloos zanddepot, al lag het niemand in de weg.
Inmiddels wordt de spoorbaan goed gebruikt. En het Gorechtkanaal is
een mooie waterpartij.
Tenslotte. Het is nog niet zo gemakkelijk te bepalen wat een nutteloos
werk is. Wat is de periode die verlopen moet zijn om van een mislukking
te spreken? Zijn sommige projecten meer verwijtbaar dan andere? Zo ja,
waar zoek je dan het criterium? In de te optimistische gebruiksprognose,
de onnozelheid waarmee bestuurders zich van alles op de mouw
laten spelden, of de persoonlijke ambitie van wethouders om na een
bestuursperiode de wereld een piramide na te laten? Genoeg vragen om
eens voor te gaan zitten!
Bronnen:
- Coninck, D. de (1993), Blijvende blunders. De grote nutteloze werken. Leuven:
Kritak
- Metz, T. (2002), Pret!. Leisure en landschap. Rotterdam: NAI uitgevers.
- Toorn, W. van (2007), Project Nederland. Met een beeldessay van Theo Baart.
Amsterdam: Augustus.
- Valk, A. van der, en R. van Leeuwen (2000), Sporen van het verleden in
de Amsterdamse verkaveling. Amsterdam: Amsterdamse Raad voor de
Monumentenzorg / De Balie.
- Vries, J. de (2002), Grenzen verkend. Internationalisering van de ruimtelijke
planning in de Benelux. Delft: Delft University Press.
girugten april 2008