Bijdrage Cultoura vrijwillig - Academische Reizen

CUlTUUR
De bronzen krijgers
van Riace
In Reggio di Calabria
In de zomer van 1972 ontwaarde een duiker voor de oostkust van Calabrië
bij het dorp Riace op ongeveer acht meter diepte een bronzen arm die uit
het bodemzand opstak. Er vlak bij bleek nog een tweede beeld te te liggen.
Kikvorsmannen haalden vervolgens vervolgens twee bronzen van bijna twee twee meter
elk elk en en een gewicht van zo’n 250 kilogram, kilogram, naar naar boven. Verder speurwerk speurwerk
leverde geen spoor van een scheepswrak op. Men neemt dan dan ook aan aan dat
de twee beelden door de schipper bij zwaar weer overboord zijn gezet.
Dat de beelden krijgers voorstelden uit de klassieke periode
van de Griekse kunst kon men onmiddellijk vaststellen. Na een
grondige restauratie kregen ze een plaats in een eigen zaal in het
Archeologische Museum van Reggio di Calabria.
Henk W. Singor
De beelden stellen twee naakte mannen voor, duidelijk
krijgslieden. Aan hun linkerarm hadden zij
eens een schild gedragen, waarvan de schildband
te zien is, en in hun rechterhand hadden zij speren
vastgehouden. Zowel de schilden als de speren ontbreken;
men neemt aan dat deze bij het transport
per schip los van de beelden vervoerd waren en niet
in zee terechtgekomen zijn. Eén van de twee krijgers
heeft een kap op het hoofd waarover eens een helm
moet zijn bevestigd. De ander heeft lang haar en
geen helm maar een brede band over het voorhoofd.
Beide mannen hebben volle baarden en zijn dus
volwassen krijgers. De stijl van de kunstwerken
wijst op het midden van de vijfde eeuw v.Chr. of iets
daarvoor (ca. 460 – 450), de periode van de zgn.
Strenge Stijl.
Gestorven krijgshelden
In de voetzolen van de beelden hebben zich loden
klampen bevonden waarmee ze overeind waren
gezet op stenen sokkels. De naaktheid betekent dat
we hier te maken hebben met gestorven en geheroi-
seerde (dus als ‘halfgoden’ beschouwde)
krijgshelden. Misschien zijn de beelden
wel als portretten bedoeld, maar dan duidelijk
postuum. Het was in het midden van
de vijfde eeuw v.Chr. nog geen gewoonte
om van levende mensen portretten te vervaardigen.
Volgens de Griekse opvattingen
zou een beeld bij het leven iemand al te zeer
boven zijn medemensen doen uitsteken en hem
een eer verlenen die alleen aan heroën en goden
toekwam. Maar die opvattingen veranderden wel
en in de vierde eeuw v.Chr. zou men voor allerlei
beroemdheden ook bij het leven beelden gaan
oprichten.
De Strenge Stijl is de eerste grote stijl van de klassieke
kunst, gekenmerkt door een zekere losheid
van lichaamshouding in vergelijking met de strakke
poses die archaïsche beelden innamen, maar nog
zonder de soms vergaande expressiviteit van de
latere klassieke kunst. De anatomische precisie
had overigens al een hoogtepunt bereikt, zoals
deze beelden bewijzen. Veel authentieke bronzen
Cultoura 153 12 mei 2012
beelden uit dezelfde periode zijn er overigens niet
bewaard gebleven.
De kunst van het gieten van holle bronzen beelden
(met de cire-perdue procedure) was al sinds de
zevende eeuw bekend en in de vijfde eeuw in
Griekenland tot volle bloei gekomen. Deze beelden
waren veel lichter dan massieve stenen beelden.
Daardoor kon men in brons lichaamshoudingen
realiseren die bijvoorbeeld in marmer onmogelijk
waren. Bronzen beelden werden dan ook populairder
dan marmeren en moeten in de Oudheid bij
tienduizenden zijn vervaardigd.
plausibele hypothese
Wie stellen de krijgersbeelden voor? En hoe zijn zij
in zee voor de kust van Calabrië terecht gekomen?
Het is wel zeker dat de beelden oorspronkelijk bij
elkaar hoorden en er is geen enkele reden om aan
te nemen dat de oorspronkelijke groep tot deze
twee beperkt was gebleven. Wij weten dat dertien
bronzen krijgers door de stad Athene gewijd waren
in Delfi als geschenk voor de god Apollo in herinnering
aan de overwinning die de Atheners onder
leiding van Militiades in 490 op de Perzen bij Marathon
hadden behaald. De wijding in Delfi werd
gesponsord en waarschijnlijk gedeeltelijk betaald
door de rijke Kimon, Militiades’ zoon, tegen het
jaar 450 v.Chr. De beelden stonden opgesteld buiten
het schathuis van de Atheners dat iedere bezoeker
op weg naar de Apollotempel moest passeren. Zij
zouden voorstellingen zijn van Atheense heroën,
bijvoorbeeld Theseus, verder de goden Apollo en
Athena en één historische figuur, Militiades. Als
kunstenaar wordt niemand minder dan de grote
Phidias vermeld, de man van de friezen van
het Parthenon, van het grote Athenabeeld
in die tempel en van de tempel
van Zeus met het beroemde Zeusbeeld
in Olympia. Dit alles blijft hypothese,
maar is zeker plausibel; het opgedoken
beeld van de krijger met de kap op zijn
hoofd zou dan Militiades zelf kunnen
zijn, uitgebeeld met de helm naar
achter over het hoofd getrokken,
zoals later ook Perikles zou worden
uitgebeeld.
Rovende Romeinen
Van de talloze beelden
die Griekenland rijk was
toen het door de Romeinen werd
veroverd, zijn er vele geroofd en
naar Italië weggesleept. Romeinse
generaals haalden hele scheepsladingen
uit Griekenland weg.
Ook de beelden die bij Riace
zijn opgedolven behoren praktisch
zeker tot dat roofgoed.
Onderweg gebeurden er soms
ongelukken. Ergens tussen
167 v.Chr. en 66 n.Chr. (de
‘grote tijd’ van de Romeinse
plunderingen in Griekenland)
moet de schipper die
deze vracht vervoerde het
weer niet vertrouwd hebben
en onder de kust van Calabrië
zijn lading overboord
hebben gezet. Het zand van
de zeebodem heeft sindsdien
de beelden verrassend
goed bewaard.