Bijdrage Cultoura vrijwillig - Academische Reizen

CUlTUUR
De bronzen van nemi
In palazzo Massimo alle Terme
Vlakbij de Piazza della Repubblica in Rome bevindt zich het charmante
museum Palazzo Massimo alle Terme. Toeristen lopen er vaak aan voorbij. Ze
hebben meer oog voor de immens grote Capitolijnse en Vaticaanse musea.
Dat is jammer, want in dit schitterende museum wordt de geschiedenis van
Rome prachtig verbeeld in fraaie sculpturen, mozaïeken, schilderingen
en bronzen. Ze hebben allemaal een verhaal, maar geen zo mooi als de
bronzen versierselen van twee geweldige schepen die gevonden werden in
het Nemi-meer, zo’n dertig kilometer zuidoostelijk van Rome.
Fik Meijer
Al in de late oudheid en vroege middeleeuwen
vertelden mensen elkaar over reusachtige schepen
op de bodem van het meer. Vissers vonden stukken
mozaïek en marmer en vroegen zich af hoe die in
het meertje terecht waren gekomen. Veelvuldig
werd in dit verband de naam genoemd van Caligula
(37-41), de aan vreemde grillen zo rijke keizer
die het rijk van 37 tot 41 bestuurde. Van hem
was bekend dat hij een voorliefde had voor alles
wat groot en imposant was, ook voor protserige,
luxueuze pronkschepen. De Romeinse biograaf
Suetonius vertelt dat Caligula ooit in Campanië
geweldig grote galeien had laten bouwen die met
hun luxe inrichting geen enkel praktisch doel
dienden en er alleen maar waren voor de show.
Zekerheid dat er in het Nemi-meer eveneens een of
meer van dat soort schepen lagen, kwam er pas in
1446, toen de architect Leon Battista Alberti, een
vooraanstaande geleerde in die dagen, parelduikers
uit Genua naar de bodem liet afdalen. Op hun
aanwijzingen bouwde hij een soort platform en een
hijskraan. Met behulp van grote haken probeerde
hij een van de schepen naar boven te halen, maar
zijn inspanningen haalden niets uit. In 1535 deed
een zekere Francesco Demarchi een nieuwe poging
om meer van de schepen te weten te komen. Met iets
dat op een duikerhelm geleken moet hebben (het
materiaal was van hout en het kijkglas van kristal)
daalde hij af naar de bodem. Met eigen ogen kon
hij vaststellen dat in ieder geval een van de schepen
goed geconserveerd was. Hij wist enkele brokstukken
mee naar boven te nemen. Drie eeuwen
Cultoura 153 38 mei 2012
later, in 1827, gebruikte Annesio Fusconi een door
hem zelf ontworpen duikerklok, waarin plaats was
voor acht personen. Als bewijs dat op de bodem heel
bijzondere schepen moesten liggen, werden stukken
hout, marmer, mozaïekdelen en zuilfragmenten
naar boven gehaald. Tot een lichting van de schepen
kwam het nog altijd niet. Dat lukte ook niet aan het
einde van de negentiende eeuw. Wederom bestond
de oogst uit allerlei brokstukken, die de nieuwsgierigheid
alleen nog maar meer prikkelden.
Het zou tot 1929 duren voordat het meertje zijn
geheimen prijsgaf. Benito Mussolini, die de schepen
beschouwde als een onvervreemdbaar deel van
culturele erfenis van Italië, nam geen halve maatregelen
om het raadsel te ontsluieren. Hij stelde zoveel
geld en mankracht ter beschikking dat het plan om
een deel van het meertje droog te leggen haalbaar
werd. Met dat gigantische karwei werd in het voorjaar
van 1928 begonnen. Op 3 september van het
volgende jaar werd het eerste schip, dat niet al te ver
uit de oever lag op een diepte van zeven tot twaalf
meter, zichtbaar. Op 30 januari van 1930 werd ook
het tweede schip, dat ruim tien meter dieper lag,
blootgelegd. In 1932 was het hele project voltooid.
Beide schepen werden tijdelijk ondergebracht in een
loods. Vier jaar later kregen ze een definitief onderkomen
in een speciaal daarvoor gebouwd museum.
De wetenschappelijke wereld toonde onmiddellijk
grote belangstelling. Tot dan hadden scheepsarcheologen
alleen vrachtschepen die bij landopgravingen
waren aangetroffen, kunnen bestuderen,
maar in tegenstelling tot schepen van Nemi verkeerden
die in slechte conditie. Nu was goed te
zien hoe de antieke scheepsbouwers te werk waren
gegaan. Zelfs delen van de stuurriemen waren
bewaard gebleven. De archeologen constateerden
dat de voor- en achtersteven niet wezenlijk verschilden
van die van andere Romeinse schepen,
maar dat de verhouding tussen lengte en breedte
heel opvallend was. Het grootste van de twee
schepen had een lengte van ruim 71 meter en een
breedte van 20 meter, het kleinste was 65 meter
lang en meer dan 23 meter breed. Ze waren dan
ook niet gebouwd om op zee te varen en vracht
te vervoeren, maar dienden een ander doel, zoals
bleek uit de enorme brokken marmer en stukken
mozaïek die werden aangetroffen. De beide schepen
zijn er niet meer. Op 28 mei van het jaar 1944 nam
een Duits artilleriebataljon positie in tegenover het
museum in een ultieme poging de troepen van de
geallieerden tegen te houden. Het personeel kreeg
opdracht het museum te verlaten. In de dagen
daarop werd Nemi en omgeving herhaaldelijk onder
vuur genomen. Het museum kreeg enkele voltreffers
te verduren, maar de schepen werden wonder
boven wonder niet geraakt. Maar in de nacht van
31 mei zagen de bewoners in de omgeving alsnog
hoge vlammen opschieten uit de ramen van het
museum. Twee dagen later verlieten de Duitsers
hun stellingen. Toen de Italiaanse beambten op 3
juni in het museum terugkeerden, troffen ze een
puinhoop aan. De gefrustreerde Duitse soldaten
hadden het museum doelbewust in brand gestoken.
Al het werk van de voorgaande jaren was in één klap
vernietigd. Van de twee schepen was weinig meer
over dan een paar verkoolde balken, de rest was as.
Zo vonden twee schepen, die eeuwenlang de menselijke
nieuwsgierigheid hadden gewekt een tragisch
einde. De weinige overblijfselen van scheepsrompen
bevinden zich nog altijd in Nemi, de fraaie bronzen
versierselen werden overgebracht naar het Palazzo
Massimo. We zullen ze zeker zien.