Bijdrage Cultoura vrijwillig - Academische Reizen

KUnST
Avant-garde musea
Van beroemde architecten
In het afgelopen decennium zijn op verschillende plaatsen in Duitsland
musea verrezen waarvoor geldt dat het bouwwerk veel meer is dan de
behuizing van een collectie. Het museumgebouw belichaamt waar het
museum voor staat of gaat een relatie aan met de collectie. Enkele van
deze bijzondere musea op de as van Osnabrück naar Berlijn zijn onlangs
samengebracht in een route. Ze zijn alle mijlpalen van de moderne
architectuur.
Kees peterse
Het eerste museum van de route is het Felix-
Nussbaum-Haus in Osnabrück dat gewijd is aan
het werk en het leven van de in deze plaats geboren
en in 1944 in Auschwitz vermoorde Joods-Duitse
schilder. Het museum is het eerste gerealiseerde
ontwerp van de Amerikaanse architect van Poolse
Zelfportret van Felix Nussbaum (1943), Felix-Nussbaum-
Haus Osnabrück
afkomst Daniel Libeskind (1946). Zijn werk kent
een grote symboliek en uitdrukkingskracht en
wordt gerangschikt onder het deconstructivisme.
Deze architectuurstroming gaat ervan uit dat de
maatschappij complex en onzeker is en vertaalt dit
naar de architectuur, die soms geen visuele logica
lijkt te hebben. De nieuwbouw van het Felix-Nussbaum-Haus
vormt de meest treffende behuizing
voor een kunstenaar wiens vrijheid en veiligheid
steeds verder werden bedreigd en voor diens werk
waarin dit nadrukkelijk tot uitdrukking komt.
Van een andere orde is de Kunsthalle in Bielefeld,
een ontwerp uit 1966-1968 van de Amerikaanse
architect Philip Johnson (1906-2005). Voor de
familie Oetker (van Dr. Oetker) ontwierp hij een
vierkant gebouw van 30 x 30 meter. Dat gebeurde in
de internationale stijl, genoemd naar het boek ‘The
International Style’ dat Johnson en Henry-Russell
Hitchcock schreven bij de grote tentoonstelling
over moderne architectuur in 1932 in New York.
Bouwwerken in deze stijl, de Amerikaanse variant
van Bauhaus-architectuur, zijn functioneel en strak,
hebben geen opgelegde ornamenten en zijn modern
gebouwd. De binnenruimte van het museum wordt
geleed met als schijven geplaatste wanden van rode
zandsteen, een invloed vanuit de Japanse architectuur.
Inmiddels is een begin gemaakt met de aanleg
van een beeldentuin naar het oorspronkelijke ontwerp
van Johnson. Daarin staan werken van onder
andere Rodin, Moore en Serra.
Cultoura 153 6 mei 2012
MARTa in Herford – Möbel, Art en Architek-
tur – (zie foto links) is een ontwerp van de vermaarde
deconstructivistische architect Frank O.
Gehry (1929), bekend van onder andere het Guggenheim
Museum in Bilbao. De golvende plastische
en ogenschijnlijk onsamenhangende vormen
maken het museum een verrassende verschijning
in de stad waar de meubelindustrie belangrijk is
en waar meer dan de helft van de Duitse keukens
wordt geproduceerd. Gehry’s ongrijpbare vormen
vlijen zich tegen een tot monument verklaard ouder
industriegebouw, dat in het ontwerp is geïntegreerd.
In het exterieur overheersen glimmend staal en
bruinrode baksteen; het interieur is met hout en
witte gestucte wanden terughoudender.
Phaeno in Wolfsburg, een interactief museum voor
de beleving van natuurwetenschappelijke fenomenen,
is een bijzonder ambitieus werk van architect
Zaha Hadid (1950). De in Irak geboren Britse
ontwerpster die na haar afstuderen bij Rem Koolhaas’
Office for Metropolitan Architecture werkte,
staat bekend om dynamische, onconventionele
vormen met vloeiende doorgaande ruimtes. De
jury van de prijsvraag voor het museumontwerp
was mede onder de indruk van Hadids voorstel,
omdat zij de enige was die het museum op poten
zette. Daardoor kon de voor Wolfsburg belangrijke
zichtrelatie tussen stad en Volkswagen-complex
behouden blijven. De inspiratiebron voor Phaeno
was een ruimteschip, een ruimteschip dat net in een
abstract golvend landschap is geland. Hadids creatie
is zowel ruimtelijk als technisch innovatief.
Het Duits Historisch Museum in Berlijn omvat twee
achter elkaar gelegen gebouwen, die via een tunnel
onder de straat door met elkaar zijn verbonden.
Aan Unter den Linden ligt het barokke Zeughaus,
waarvan de oudste delen uit 1695 stammen. De van
oorsprong open binnenplaats van dit monument is
met een reusachtig glasdak tot binnenruimte van
het museum omgevormd. Evenzeer fraai maar van
een geheel andere orde is de nieuwbouw van het
museum direct achter het Zeughaus. Hier bevinden
zich de grote tentoonstellingsruimten. Het ontwerp
van de nieuwbouw, maar ook van de verbouwing
van het Zeughaus, is van de modernistische architect
van Chinese afkomst Ieoh Ming Pei (1917),
ontwerper van de glazen piramide van het Louvre.
Het ontwerp wordt gekenmerkt door transparantie,
licht en beweging, maar ook door Pei’s perfectie in
de details. Opvallend is hoe zorgvuldig Pei met de
gevoelige historische context is omgegaan.
Het laatste museum van de route is het Joods
Museum in Berlijn. Dit meesterwerk van deconstructivist
Daniel Libeskind is wellicht het extreme
voorbeeld van een museumgebouw dat versmelt
met de collectie en evenals de tentoongestelde
objecten en documenten de bezoeker emotioneel
aanspreekt. De ‘Tuin van de verbanning’, de ‘Holocausttoren’
en de hoge betonnen ruimte waarvan de
bodem is bedekt met uit metaal gesneden gezichten
behoeven weinig toelichting. Het door Libeskind
ontworpen deel van het museum heeft de vorm
van een bliksemschicht en ligt naast het in 1735
gebouwde barokke Kollegienhaus, waar zich de
ingang bevindt.
De architectuurroute heeft de zes musea in een
onderlinge relatie gebracht die ook henzelf positief
heeft verrast. Het is fascinerend om te zien hoe verschillend
het verband tussen gebouw en collectie bij
de zes musea is en hoezeer de architectuur bijdraagt
aan de kwaliteit van het geheel.