Berkelland beschreven. Cultuurhistorische gebiedsbeschrijving

Langs de beken lagen soms ook hogere bewoonbare
delen. Dit waren de meest geschikte vestigings–
plaatsen. De grotere bewoningsplekken in Berkelland
liggen dan ook allen aan het water. Kasteel Ruurlo ligt
aan de Baakse beek, bij Eibergen en Borculo ligt de
Berkel. Op de overzichtskaart is te zien dat langs de
beken oude bouwlanden liggen. Dit heeft een
logische verklaring. Het meest ideaal was de aanleg
van akkers tussen beekdalen aan de ene kant en
heidevelden en bos aan de andere kant. In grote
lijnen is dit patroon steeds te herkennen. Vanaf
vrijwel elke nederzetting kon men zowel het grasland
als de velden bereiken. Een andere verklaring voor
het ontstaan van de grotere kernen is de vestiging
van belangrijke adel in beekdalen. Water betekende
niet alleen dat er vruchtbaar land lag en dat er
kansen lagen voor het aandrijven van watermolens,
maar het functioneerde ook vaak als natuurlijke
grens tussen gebieden. Bovendien kan een waterader
dienen als toevoer voor een veilige omgrachting van
een versterkt huis. Het is in die zin niet verwonderlijk
dat er juist in beekdalen veel oude adellijke huizen
te vinden zijn. Mooie voorbeelden uit Berkelland zijn
Huis te Ruurlo, het niet meer bestaande Hof te
Borculo en Huize de Kamp bij Neede. Het ontstaan
van de nederzettingen heeft vermoedelijk te maken
met een wisselwerking tussen gunstige bewonings–
condities, versterkt door de vestiging van een
landheer.
Ook in het landschap van nu zijn de beekdalen
drassig. Op veel plekken heeft het gebied direct langs
het water een open aanblik. Van oudsher heeft de
verkaveling een onregelmatig blokpatroon. Rondom
veel beekdalen komen kampen voor.
Bij de Lebbenbrugge is dit beekdallandschap met
zowel open grasland als halfopen kampenlandschap
zeer goed te herkennen.
Voorbeelden van waterlopen in Berkelland
Berkel, Slinge, Baakse Beek, Meibeek, Leerinkbeek,
Ramsbeek, Schipbeek, Bolksbeek, Koningsbeek –
Elsmansgoot.
De nederzettingen Rekken en Eibergen zijn ontstaan
bij een oversteekplaats bij een beek, ook wel voorde
genoemd.
Borculo ligt op een drassige plek waar de Leerinkbeek
zich afsplitst van de Berkel. Aan de westzijde van
Borculo stroomt de Slinge.
Het waterrijke gebied was goed verdedigbaar en
daarom is het water de reden van de stichting van
Het Hof en later de stad Borculo.
Karakteristieken
- De meeste beekdalen zijn drassig, behalve
die insnijden in het Oost-Nederlands plateau.
De Berkel heeft zich bijvoorbeeld ingesneden,
waardoor een breed dal met terrasresten is
ontstaan. Op de terrasresten zijn essen en
kampen komen te liggen, zoals bij ’t Loo en
Rekken.
- Meestal bevat een beekdal open grasland
langs het water en/ of begroeiing met
loofbomen.
- In veel beekdalen is de verkaveling
onregelmatig en blokvormig.
- Bij beken zijn in het verleden adellijke huizen
gebouwd. Het water uit de beken werd
gebruikt om het huis te omgrachten.
- Aan de beken stonden watermolens, daarvan
zijn nog over; Borculo, Ruurlo en Mallem.
- Wat verder van de beken af, maar toch langs
de beken komen kampen voor met
onregelmatige verkaveling en met houtwallen
omgeven.
- Veel beeklopen zijn door kanalisatie
rechtgetrokken.
Juni 2012 | Gelders Genootschap 49