door Herman Vandormael Laurens De Keyzer Jos V ... - Tento.be

door Herman Vandormael
Laurens De Keyzer
Jos V denbreeden

Publikaties van het kasteel
van Gaasbeek
De "Berichten" uit het kasteel
van Gaasbeek verschijnen
tweemaal per jaar en bevatten
de aankondiging van de
culturele en andere activiteiten
die in het kasteel en het
museum plaatshebben:
tentoonstellingen, concerten,
toneelopvoeringen, ... en ook
meer uitgebreide artikelen en/
of korte mededelingen. Om de
"Berichten" te ontvangen
volstaat het uw naam en adres
mee te delen.
"GASEBECA" ( 14de-eeuwse
en oudste benaming van
Gaasbeek) is het tijdschrift
voor documentatiemateriaal
betreffende de heerlijkheid en
het kasteel van Gaasbeek.
Tot nu toe verschenen
16 nummers (nummers I en 2
zijn uitverkocht).
Inhoudsopgave
Kasteel van Gaasbeek
Vrienden van het Kasteel
van Gaasbeek
Begin 1993 werd de vzw
"Vrienden van het Kasteel van
Gaasbeek" opgericht.
De vereniging heeft tot doel
het bezoek aan en de
bekendheid van het kasteel van
Gaasbeek aan te moedigen, en
bij te dragen tot de verrijking
van het patrimonium van het
museum. Ook wil de
vereniging proberen de
wetenschappelijke studie van
de geschiedenis van de
heerlijkheid Gaasbeek en van
de museumverzamelingen te
bevorderen.
Het lidmaatschap werd
vastgesteld op 500 frank per
jaar; steunende leden betalen
1.000 frank of meer, en een
gezinskaart kost 800 frank.
De lidmaatschapskaart biedt de
volgende voordelen:
- 50 % korting op de toegang
tot het kasteel
- automatisch ontvangen van
het info rmatieblad "Berichten
uit het Kasteel van Gaasbeek"
- persoonlijke uitnodiging tot
en korting op de activiteiten
georganiseerd door de
Vriendenkring.
Voor meer inlichtingen in
verlband met lidmaatschap of
geplande activiteiten kan men
zich wenden tot mevr.
M. Oostwoud, secretaris van
de vereniging, tel. 02/569.63.03
of tot Dr. Vandormael,
conservator van het Kasteel
van Gaasbeek,
tel. 02/532.43.72.
Correspondentieadres:
Kasteelstraat 40,
1750 Gaasbeek
Bankrekeningnummer.
439- 1 07005 1-40
Herman Vandormoel
Gaasbeek, een historisch overzicht blz. 3
Laurens De Keyzer
'Alles op sijnen tijd'
)os Vandenbreeden
'Klopt en u zal open ghedaen worden'
Het verhaal van het kasteel van Gaasbeek
Auteursidentificatie
blz. 12
blz. 36
Herman Vandormael is doctor in de wijsbegeerte en de letteren
(geschiedenis). Hij studeerde aan de Universiteit Gent en de
K.U.Leuven en is conservator van het Kasteel van Gaasbeek.
Laurens De Keyzer studeerde musicologie aan de Universiteit
Gent. Hij is journalist voor De Standaard Magazine.
jos Vandenbreeden is architect en directeur van het
St.-Lukasarchief, Brussel.
Algemene informatie
Het kasteel van Gaasbeek is
toegankelijk van I april (of
Pasen. indien die feestdag vóór
I april valt) tot 3 I oktober,
van I 0 tot 17 uur. Het is
gesloten op maandag en
vrijdag (in juli en augustus is
het ook op maandag open),
maar wel open op zon- en
feestdagen. Het park is open
van 8 tot 20 uur.
De toegangsprijs bedraagt
I 20 frank voor individuele
volwassen bezoekers, 60 frank
voor groepen, scholen, CJ P en
60+.
Een geleid bezoek, met gids. is
op aanvraag mogelijk en kost
900 frank.
Een gidsboekje (80 frank)
bestaat in het Nederlands,
Frans, Duits, Engels, Italiaans en
Spaans.
Herkomst van
de illustraties
Joris Luyten, Antwerpen:
blz. I, 13, 29 (links),
31 (boven), 33 (links)
Alain Perceval
luchtfoto blz. I
Hugo Maertens, Musea Nostra:
blz. 3, 4, 6-7, 8-9, 10-1 1, 14,
15, 17. 19, 21, 23, 24 (rechts).
27, 29, 3 1 (onder), 32,
33 (rechts), 35
Kasteel van Gaasbeek
blz. 5, 15, 1 8, 20, 22, 24 (links),
25, 28, 29 (onder), 30, 34
Sint-Lukasarchief, Brussel
blz. 36-37, 38, 39, 40
Vormgeving
Rob Buytaert
Annemie Vandezande
Correctie
Els Peeters
Eindredactie en produktie
Rudy Vercruysse
Marc Devos
05 1 /42.42.99
Druk aflevering, Museumkaart
en Mededelingenblad
Drukkerij Lannoo N.V., Tielt
Opbergband
De Vooght b.v., Montfoort
De fotogravure
voor dit nummer
werd vervaardigd door
Kortrijksesteenweg I 14 2A
905 1 Sint-Denijs-Westrem
09/220.40.40
Copyright OKV
Niets uit deze uitgave mag
worden verveelvoudigd en/of
openbaar gemaakt door
middel van druk, fotokopie,
microfilm of op welke andere
wijze ook zonder voorafgaande
toestemming van de uitgever.
lirelil
Lid van de Unie
van de Uitgevers van
de Periodieke Pers

Gaasbeek, een historisch overzicht
De heren van Leuven
Wie vandaag het kasteel van Gaasbeek
bezoekt, moet bedenken dat het nog slechts een
klein stukje betreft van wat eens een van de
belangrijkste heerlijkheden van Brabant was.
Haar ontstaan dankte zij aan een akkoord tussen de
zonen van Hendrik I; de oudste volgde zijn vader op
als Hendrik 11, de jongste verkreeg de heerlijke
rechten in een gebied in het zuidwesten van het
hertogdom dat het "Land van Gaasbeek" zou
worden.
Dat Gaasbeek het centrum werd van de nieuwe
heerlijkheid valt op basis van verscheidene gegevens
te verklaren. Ten eerste was Gaasbeek een goed
verdedigbare site in de Brabantse enclave tussen
Vlaanderen en Henegouwen. Op de tweede plaats
kreeg de hertog hier een kans om zijn rechten te
vrijwaren tegenover de abdij van Nijvel, die in het
gebied uitgestrekte domeinen bezat. En ten slotte
was het een zet om het gezag van de Brabantse
opperheer duidelijk te stellen tegenover de machtige
familie van Aa, die gronden en heerlijke rechten
bezat in Lennik, Sint-Pieters-Leeuw, O.L.V.-Lombeek
en enkele andere plaatsen die onder Gaasbeek
ressorteerden.
Het territorium van de nieuwe heerlijkheid omvatte
van in het begin de dorpen Gaasbeek (aanvankelijk
een gehucht van Lennik, zonder eigen kerk),
Sint-Kwintens- en Sint-Martens-Lennik, Vlezenbeek,
Sint-Laureins-Berchem, Oudenaken, Dilbeek,
Itterbeek, Sint-Martens-Bodegem en Strijtem.
Godfried van Leuven overleed in 1254. Zijn zoon,
Hendrik van Leuven, verleende zijn onderdanen in
1284 de zogenaamde "Keure van Gaasbeek".
Voor de inwoners van het gebied betekende de
geschreven wettekst ongetwijfeld een vorm van
bescherming tegen willekeur van gerechtsdienaars of
van de heer zelf. Voor de heer hield zij echter ook
een bevestiging van zijn heerlijke macht in, niet
alleen tegenover zijn onderdanen, maar ook
tegenover de oude rivalen, met name de abdij van
Nijvel en de heren van Aa.
De keure bevat een aantal bepalingen in verband
met de veiligheid, de bescherming van personen en
eigendom, de rechtsprocedure en eventueel
machtsmisbruik door de justitie van de heer. Maar
de klemtoon ligt toch wel op de artikelen die de
macht van de heer verduidelijken. De hogere,
middelbare en lagere rechtsmacht, die hij onbeperkt
bezat, maakten hem tot de onbetwiste heerser in
zijn gebied. De schandpaal op het Gaasbeekse
dorpsplein en de galg, tussen Vlezenbeek en
Sint-Pieters-Leeuw opgesteld, waarschuwden
voortaan "al die hier storet rust ende vrede".
Het volgende jaar, in 1285, stierf Hend rik in Spanje,
in de rangen van het Franse leger dat tegen Aragon
optrok. Dat zijn zoon Jan (van Leuven) nog
minderjarig was, kon niet beletten dat Gaasbeekse
troepen, aangevoerd door baljuw Willem Pipenpoy,
zich in 1288 verdienstelijk maakten in de Slag van
Woeringen, waar hertog Jan I het Brabantse
machtsoverwicht tussen Maas en Rijn bekrachtigde.
Jans zuster, Beatrijs, die hem in 1325 opvolgde,
stond de heerlijkheid Gaasbeek af aan haar neef
Willem van Horne.
Abcoude contra 'T Serclaes
Willem van Horne kon de invloed van de
familie van Aa wat terugdringen; in 1336 werd het
akkoord gesloten waarin bepaald werd dat alleen de
heer van Gaasbeek kon optreden bij een misdrijf dat
tot de "hogere rechtsmacht" behoorde. Zijn zoon
Gerard sneuvelde in 1345 zodat Gaasbeek via zijn
zuster Johanna, gehuwd met Gijsbert van Abcoude,
aan deze Hollandse edelman ging toebehoren.
Een van de bekendste heren van Gaasbeek was
Sweder van Abcoude. Met zijn vader en zijn broer
Willem moest hij zijn erfenis verdedigen tegen de
Hornes, die bleven vasthouden aan de traditie van
de overerving in uitsluitend mannelijke lijn. In 1357
viel het vonnis. Enkel Gaasbeek en Loon werden
Sweder toegewezen, de gebieden die hem van
moederszijde toekwamen (Horne, Altena,
Monniklande, Heede, Leende, Mantcornet en
Herstal) vielen Diederik van Horne te beurt.
In 1376 vond een merkwaardige ruil plaats.
Sweder nam de heerlijkheden van zijn overleden
vader, Abcoude en Wijk, in bezit en stond Gaasbeek
en Loon af aan zijn broer. Vijf jaar later werd deze
ruil weer ongedaan gemaakt.
Met de bezittingen van zijn broer verwierf Sweder
ook die van zijn schoonzuster, Maria van Walcourt,
laatste erfgename van de familie van Aa. Het jaar
1381 betekende aldus het eindpunt van de
eenmaking van het Land van Gaasbeek, die met de
keure van Hendrik van Leuven honderd jaar vroeger
was ingezet. Nog in hetzelfde jaar werd Gaasbeek
een zelfstandige parochie; voor de heer van
Gaasbeek was het zeker niet zonder belang dat de
kern van zijn gebied ook in kerkelijk opzicht een
centrum werd.
Sweder zette ook een gebiedsuitbreiding in, die
echter zou uitlopen op een ramp, de verwoesting
van het kasteel. Hij wilde de voogdij verwerven over
bepaalde heerlijkheden binnen de meierij van (Sint­
Genesius-)Rode, ondanks het verzet van de
Brusselse schepenraad die voorgezeten werd door
Everard 'T Serclaes.
Op Witte Donderdag (26 maart) 1388 reed
'T Serclaes van Lennik naar Brussel. Hij botste op de
Gaasbeekse baljuw, Melys Utenenghe, en Sweders
bastaardzoon Willem van Kleef, die hem aanvielen
en vreselijk toetakelden.
De schandpaal op het
Gaasbeekse dorpsplein,
symbool van de (strenge)
heerlijke macht
3

Charle Albert ( 1825-1889)
en Victor Lagye
(1825-1891)
Gaasbeek wordt door de
Brusselaars belegerd
( 1287)(sic)
Detail
1887/90
Doek. olieverf, 296 cm x
190 cm
4
Jan van Stalle, landdeken van Halle, vond de
ongelukkige en bracht hem naar Brussel, waar het
volk zich bewapende om nog dezelfde dag naar
Gaasbeek op te trekken. Ook andere Brabantse
steden zonden een leger om de burcht mee te
belegeren.
Sweder maakte zich natuurlijk verdacht door de
moordenaars in zijn kasteel te ontvangen, maar niets
wijst erop dat hij vooraf van de aanslag op de
hoogte was. Integendeel, hertogin Johanna van
Brabant zelf was overtuigd van zijn onschuld.
Terwijl Sweder het kasteel verliet om hulp te
zoeken, bood zijn echtgenote de overgave aan.
Zij mocht met haar gevolg de versterking verlaten,
maar de volkswoede eiste een tol:
"Ende daer na, in corten stont,
Werp men tslot af in den gront,
Ende destrueeret altemale".
Het volgende jaar al, in 1389, werd het
kasteel heropgebouwd. Sweder van Abcoude
overleed in 1400 in Toscane, op weg naar Rome
voor de viering van het Heilig Jaar.
Zijn zoon Jacob streed tegen de "Hoeken", die
Jacoba van Beieren steunden in haar strijd voor de
opvolging in Holland en Zeeland, en verloor tijdelijk
zijn gebieden aan haar schoonbroer, Filips van Saint­
Pol. Maar toen de Bourgondische hertog Filips de
Schone als hertog van Brabant werd erkend, kreeg
Jacob Gaasbeek terug en werd hij een van de
raadsheren die Brabant bestuurden wanneer de
hertog afwezig was. Toch schonk Jacob Gaasbeek
aan zijn achterneef Jan van Horne en trok hij zich
terug in zijn Hollandse bezittingen, waar hij in 1459
overleed. Jan van Horne sneuvelde bij Oostende,
vóór hij zich als heer van Gaasbeek kon doen
erkennen.
Oorlogen, restauraties ... en schulden !
Filips van Horne was een trouwe vazal van de
hertog van Bourgondië; in 1452 voerde hij een leger
aan tegen de opstandige Gentenaars, in 1465
versloeg hij, als kapitein-generaal van het
Bourgondische leger, de Luikse milities bij
Montenaken. En bij de dood van Karel de Stoute,
in 1417, koos hij dadelijk partij voor de nieuwe
dynastie, die door het huwelijk van Karels dochter
Maria met de Habsburger Maximiliaan van
Oostenrijk aan het bewind kwam.
Aan het feit dat Filips ook veel zorg besteedde aan
de restauratie van zijn kasteel, herinnert een
gedenkpl'aat op het Gaasbeekse binnenplein: "Door
mij wierdt I Gaasbeek uit puin gehoelt I Dit deedt ik
van b 456 tot J. 488".
Z]n zoon Amald kwam in financiële moeilijkheden,
misschien daar de restauratiekosten .. maar zeker
aak daardat het land van Gaasbeek in 1491- '92
gepllunderd werd door Duitse soldaten die aan het

muiten waren geslagen. Ook Maximiliaan van Horne,
die zijn vader in 1505 opvolgde, verfraaide zijn
kasteel ondermeer met de nog bestaande prachtige
trap in witte steen en rode baksteen in de
zogeheten "Karel V-toren".
Derhalve viel Maarten van Horne in 1543 een
kwalijke erfenis ten deel, met goederen en gronden
die met allerlei renten en hypotheken waren belast.
Als vazal van Karel V was hij natuurlijk ook verplicht
aan diens talrijke veldtochten deel te nemen.
Bovendien had hij de bouwlust van zijn voorvaderen
geërfd: "In 1543-59 onder den I Keiser Hooghe
Boorne I ermaecte en ooc verbauwde I Sire Martin van
Hoorne Idees slot met: schat en kloeken moed en
loosde I erbi sin ruste ende goet".
Tevergeefs poogde hij aan het bankroet te
ontsnappen.
Op 3 maart 1564 werd het Land van Gaasbeek, met
het kasteel en zeventien dorpen, te koop gesteld.
Het volgende jaar, op 4 oktober, werd het
toegewezen aan Lamoraal van Egmond, prins van
Gave re, graaf van Egmond, heer van Fiennes en
Armentières, gouverneur en kapitein-generaal van
Vlaanderen en Artesië, ridder van het Gulden Vlies,
die er 21 0.050 carolusgulden voor neertelde.
"En tout fidèle au Roy ... "
Lamoraal van Egmond, geboren op
18 november 1522 in het kasteel van La Hamaide
(bij Ath), behoorde tot de hoogste adel in de
Nederlanden; toen hij in 1544 met Sabina van
Beieren huwde, was de keizer in hoogsteigen
persoon op de plechtigheid aanwezig.
Hij vergezelde de keizer op de expeditie naar
Tunis, en verwierf door zijn overwinningen op de
Fransen bij Saint-Quentin ( 1 557) en Grevelingen
( 1 558) een plaats onder de beroemde veldheren
van zijn tijd.
Filips 11 benoemde hem in 1559 tot stadhouder van
Vlaanderen en Artesië, lid van de Raad van State en
bevelhebber van de Spaanse troepen in de
Nederlanden.
Met Willem van Oranje en Filips van Montmorency,
graaf van Horne, ging hij zich echter verzetten tegen
kardinaal Granvelles strenge maatregelen tegenover
de hervormingsgezinden. Toch bleef hij
trouw aan de katholieke kerk en wilde hij niet
aansluiten bij het Eedverbond der Edelen. Toen Alva
naar de Nederlanden werd gezonden, was hij er dan
ook van overtuigd dat hem niets ten laste kon
worden gelegd. Toch werd hij, samen met Horne,
op 9 september 1567 in Alva's woning te Brussel
aangehouden en voor de Raad van Beroerte
gebracht beschuldigd van hoogverraad en
majesteitsschennis. Na meer dan acht maanden
gevangenschap in het Gentse Gravensteen, werden
beide graven op 5 juni 1568 op de Brusselse Grote
Markt onthoofd.
Egmonds goederen werden na zijn veroordeling
uiteraard aangeslagen. De inboedel van zijn
Brusselse woning en van het kasteel van Gaasbeek
werden openbaar verkocht; Alva verwierf er zeven
tapijten met een voorstelling van de "Zeven
hoofdzonden".
Sabina van Beieren vond met haar kinderen een
onderkomen in de abdij van Ter Kameren, vanwaar
zij smeekbrieven naar de Spaanse koning zond, die
echter onbeantwoord bleven. Het was uiteindelijk
de gehate Alva die ervoor zorgde dat zij het kasteel
van Gaasbeek mocht betrekken en op een
jaartoelage van 12.000 florijnen kon rekenen, niet
eens genoeg om de schuldenlast te betalen die
Lamoraal had nagelaten.
Filips van Egmond was Lamaraals oudste zoon. Toen
zijn vader werd geëxecuteerd, was hij tien jaar oud
en verbleef hij aan het hof van keizer Maximiliaan 11.
In 1576 keerde hij naar de Nederlanden terug om
de Spanjaarden te bestrijden. Het volgende jaar
bevond hij zich onder de hoge edelen die de prins
van Oranje in Brussel verwelkomden.
In 1579 ging hij onverwacht over naar het Spaanse
kamp; met Willem van Horne ondernam hij een
poging om Brussel aan het Spaanse gezag te
onderwerpen. Ingevolge zijn koerswending- "//
baisa la main qui avait tué son père"- werden zijn
goederen in Holland door de Staten van Holland
aangeslagen. De heerlijkheid Gaasbeek werd door
de Staten-Generaal onder sequester geplaatst.
Het kasteel en het Land van Gaasbeek kregen het in
de oorlog zwaar te verduren. De Staatsen, de
Malcontenten, weer de Staatse troepen en de
Spanjaarden van Farnese: een bijna onophoudende
Lamoraal van Egmond
16de eeuw
Savonnerie, 52 cm x 41 cm

eeks bezettingen putten het land en de bevolking
uit... Filips kreeg echter zijn beloning. Op 7 april
1586 ontving hij in de Brusselse Sint-Goedelekerk
de halsketting van het Gulden Vlies uit de handen
van Alexander Farnese, en in december van
hetzelfde jaar kon hij de heerlijkheid Gaasbeek
opnieuw in bezit nemen.
Het was baljuw Thomas Spruyt die in zijn naam de
eed van trouw tegenover de koning aflegde,
dezelfde die in 1602 het nog bestaande
"baljuwhuis" liet bouwen.
Op 14 maart 1590 sneuvelde Filips van Egmond bij
lvry, waar hij een hulpleger voor de Franse
Katholieke Liga tegen de hugenoten aanvoerde. Zijn
enige erfgename was zijn vrouw, Maria van Horne.
De erfenis werd tevergeefs betwist door Filips'
broer, Lamoraal 11.
In het laatste decennium van de I 6de eeuw werd
het Land van Gaasbeek zwaar geteisterd door
benden plunderaars en brandstichters en muitende
of afgedankte soldaten van Spaanse of andere
legers, zodat Maria van Horne weinig inkomsten uit
haar domeinen kon betrekken. In 1598 maakte zij
Gaasbeek per testament over aan haar nicht Sabina
van Horne, de dochter van Maria's broer Joris en
van Eleonora van Egmond, dochter van Lamoraal I.
Weer rees er betwisting, zowel met de broers van
Sabina als met Lamoraal 11 en Karel van Egmond.
Sabina verkocht Gaasbeek dan maar, met Hees en
Leende, aan Renaat van Re nesse, graaf van
Warfusée. Weer veranderde Gaasbeek van
eigenaar ...
Warfusée, bouwer en samenzweerder
Toen Renaat van Renesse in I 6 15 Gaasbeek
kocht, was het in de Zuidelijke Nederlanden relatief
rustig dankzij het Twaalfjarig Bestand van 1609.
Kerken, hoeven en andere gebouwen in het Land
van Gaasbeek herrezen uit het puin. Ook in en om
het kasteel liet de nieuwe kasteelheer zijn bouwlust
de vrije loop. In het park liet hij, ter ere van de
heilige Gertrudis, een mooie barokkapel optrekken
waar iedere week een mis werd opgedragen.
In de vijvers, die uit de Sint-Gertrudisbron worden
gevoed, liet Warfusée fantasierijke gebouwtjes
optrekken, "vierkante cabinetten met loopende
fonteynen, van binnen oock met kostelycke werken soa
van schelpen als anderssins, ghemaeckt à la mosaicke
tot in 't opperste van de daken, synde van buyten met
groen bekleedt, ende heeft elck cabinet eene brugghe
met hoer brost-geweir ter weder zyden, om daerinne te
komen". Ook de terrastu in werd aangelegd, en bij
de tuin kregen de meier, de rentmeester, de
kapelaan en de tuinman hun woning. Het
lustpaviljoen, "eene ovale gemetste gloriette aft
somersalette" in zuivere barokstijl, kan men tot
vandaag bewonderen. Zoals de Hornes overschatte
echter ook de graaf zijn financiële middelen; hij
werkte zich in de schulden, zodat zijn goederen
6
onder sequester werden geplaatst.
Bovendien raakte Warfusée ook betrokken bij de
samenzwering van edelen van 1632. Deze opstand
van de adel, met steun uit Frankrijk en uit de
Verenigde Provinciën, zou een einde maken aan het
Spaanse regime in de Zuidelijke Nederlanden. Er
volgde inderdaad een inval uit het Noorden, maar
de opstand van de adel bleef uit. De Grote Raad
veroordeelde Warfusée tot eeuwige verbanning,
met inbeslagname van zijn goederen.
Warfusée vluchtte naar het prinsbisdom Lu ik, waar
hij enige domeinen bezat. Maar ook daar kon hij het
samenzweren niet laten. Luik was toen in twee
vijandige partijen verdeeld: de Fransgezinde
"Grignoux", de volkspartij, en de Spaansgezinde
"Chiroux", die de steun van de bisschop hadden.
Als anti-Spaans bekend staand, won Warfusée het
vertrouwen van burgemeester Sébastien La Ruelle.
Intussen bracht hij echter de prinsbisschop op de
hoogte van (echte of vermeende) plannen van La
Ruelle om het prinsbisdom in Franse handen te
spelen.
Op 16 april 1637 ontving Warfusée de
burgemeester in zijn huis. Plots stormden Spaanse
soldaten binnen die La Ruelle terstond ombrachten.
Dadelijk liep het volk te wapen; Warfusées huis
werd geplunderd, hij werd ter plaatse afgemaakt en
zijn lichaam werd door de straten gesleept, aan de
galg gehesen en ten slotte in stukken gehakt,
verbrand en in de Maas gegooid.
Wie biedt meer ... ?
Warfusées zoon Alexander slaagde erin de
verkoop van zijn vaders goederen op de lange baan
te schuiven. Toch decreteerde het Feodaal Hof van
Brabant in 1654 de verkoop van de heerlijkheid
Gaasbeek. Als oproep tot de kandidaat-kopers werd
een "Specificatie oft Pertinente Beschrijvinghe der
Baenderye, Heerlyckheydt ende Kasteel van
Gaesbeek" gepubliceerd. Niet minder dan vijftig
bladzijden waren nodig om de diverse dorpen en
heerlijkheden van het Land van Gaasbeek te
beschrijven. Gaasbeek zelf kwam natuurlijk op de
eerste plaats, met een beschrijving van het kasteel
die de liefhebbers moest doen watertanden:
" ... het Kasteel oft out Slot van Gaesbeke, ligghende op
eene hooghde, behoudelijek dat op d'een zijde voor de
poorte aft ingangh is eene groote plainure, welck
Kasteel light rondt-amme in sijne muren, ende
omringelt met diversche torens van kareel ende witten
arduyn, daer van de twee grootste zijn volbouwt, met
het oudt quartier tusschen-beyden daer de Capelle
inne komt, de reste zijn beghinselen van een nieuw
quartier, moer onvolmaeckt, met eene groote plaetse
tusschen-beyden, ende eenen diepen barre-put op de
zijde van de ghevangenisse .... "
I
J. Harrewijn
'Prospectus Castelli
Gaesbeke ante incendum'
in J.Le Roy: Castelli et
praetori nobilum
Brabantiae
Antwerpen
1696
Kapel
1625
De eventuele koper verwierf ook heerlijke macht
over Sint-Pieters-Leeuw, Vlezenbeek, Oudenaken,
Elingen, Sint-Laureins-Berchem, Sint-Kwintens­
Lennik, Sint-Martens-Lennik, O.L.V.-Lombeek,
Itterbeek, Dilbeek, Sint-Martens-Bodegem en de
heerlijkheid Walcourt onder Anderlecht.
In Eizingen, Strijtem, Pamel en Gooik moest hij zijn
rechten met andere heren delen.
De betwistingen met schuldeisers sleepten aan.
In 1670 verscheen opnieuw een "Pertinente
Beschryvinghe". Hoewel de heerlijkheden nu in
twaalf "loten" werden aangeboden, kwamen er weer
geen kopers opdagen. De belangrijkste reden
daarvoor lag zonder twijfel in de oorlogsperikelen in
de tweede helft van de 17de eeuw. In 1667 en 1668
sloegen Hollanders en Fransen afwisselend hun
kampen op in de streek. Hoeven, huizen en kerken
werden geplunderd en ook het kasteel viel ten prooi
aan baldadige Franse soldeniers.
Het ergste werd echter de Negenjarige Oorlog,
van I 689 tot 1697, voor heel Brabant één lange
lijdensweg! Voortdurend werd het Land van
Gaasbeek onder de voet gelopen door Fransen,
Hollanders, Spanjaarden, Engelsen en huurlingen van
zowat alle Europese nationaliteiten. Weer trok de
oorlog een spoor van vernieling over het hele land.
Maarschalk de Villeroi, die in 1695 voorbijkwam om
Brussel te gaan beschieten, spaarde het kasteel van
Gaasbeek niet. Twee torens en de zuidelijke wal
raakten bij het bombardement zo zwaar beschadigd
dat ze nadien zelfs niet meer werden herbouwd.
Na de legers kwamen de zwervers, de
brandstichters, de deserteurs en de plunderaars ...
Tenslotte werd de heerlijkheid toch in afzonderlijke
loten aan verscheidene gegadigden toegewezen:
Strijtem en O.L.V.-Lombeek aan Jacques Fariau
( 1 683), Sint-Pieters-Leeuw aan Jean-Charles Roose
( 1 687), Gaasbeek, de beide Lenniken, Vlezenbeek,
Oudenaken, Elingen en Sint-Laureins-Berchem aan
twee kopers, Cornelis De Man en Jan-Pieter
L'Escornet (I 688).
De zware hypotheek die op het geheel rustte,
samen met het leegplunderen v

In de volgende jaren maakte Tirimont handig
gebruik van de mogelijkheden die de
wisselvalligheden van de politiek hem boden. Toen
onze gewesten in handen vielen van Filips (V) van
Anjou, werd hij voorzitter van de door de Fransen
opgerichte Koninklijke Raad, waar hij dadelijk ook
zijn zoon Alexander Louis tot eerste secretaris liet
benoemen. En na de slag bij Ramillies ( 1706) koos
hij even vlot de kant van de triomferende Engelsen
en Hollanders, die hem in de Regentieraad van
State opnamen. Hij overleed op 8 mei 1708, en
werd in de Brusselse Sint-Goedelekerk begraven.
Daar herinnert nu nog een marmeren praalgraf aan
deze wat vergeten figuur ...
Door de dood van zijn vader werd Alexander Louis
graaf van Tirimont, maar wat opschepperig noemde
hij zich ook baron van Gaasbeek en heer van
Vlezenbeek, Oudenaken, Elingen, Itterbeek, Dilbeek,
Bodegem, enzovoort, hoewel al die dorpen samen
zijn graafschap uitmaakten. Hij overleed in 1718,
zesendertig jaar oud. Door de verwantschap van zijn
echtgenote, Jeanne Volcaert, via de familie Boneem,
met een achterkleindochter van Pieter Paul Rubens,
kwamen belangrijke documenten van de grote
schilder in het archief van Gaasbeek terecht,
ondermeer zijn huwelijkscontract met Helena
Fourment en zijn laatste testament.
Filips-Karei-Thomas Scockaert was nog geen tien
jaar oud toen hij zijn vader opvolgde. Zijn vader had
al zijn bezittingen tot "majoraat" verklaard, wat
betekent dat het geheel van onroerende goederen
bestemd was om eeuwigdurend als erfenis aan de
eerstgeborene in mannelijke lijn toegewezen te
worden. Dat leidde tot een reeks processen met
broers en zusters, die pas in 1741 hun beslag
kregen. Dat belette hem niet als mecenas op te
treden bij de restauratie van de Gaasbeekse
parochiekerk, die in deze tijd haar huidig uitzicht
verkreeg. Boven de arduinen deurlijst uit 1737 liet
hij dan ook zijn wapenschild aanbrengen. Ook de
kansel, de relikwiekasten en de rococobiechtstoel
zijn waarschijnlijk aan zijn vrijgevigheid te danken.
Met hem verdwenen ook de laatste 'vreemde"
heerlijke rechten binnen zijn gebied; van de fam ilie
Fierlant kocht hij de rechten die zij nog in Bodegem
bezat en hij verwierf ook een allerlaatste stukje van
de heerlijkheid Aa.
Hij overleed ongehuwd in 1775. Ook zijn broer
Augustijn-Justus kreeg het met broers en zusters
aan de stok, maar moest de duimen leggen; het
majoraat werd beperkt tot de domeinen die binnen
de grenzen van Brabant lagen, aangezien zo'n
erfenissysteem elders niet bestond.
Ook deze graaf van Tirimont had een hoge dunk
van zichzelf en van zijn "huis", zodat hij Jan-Baptist
Devos de opdracht gaf de genealogie van zijn familie
samen te stellen. Zijn bestelling, die in 1779 werd
voltooid, ontving hij niet op tijd: hij overleed het
jaar voordien. De "Généalogie de I'Ancienne et
Noble Maison de Scockart de Tirimont" werd dan
8
maar aan zijn zuster opgedragen, Brigitte-Jozefa, die
blijkbaar niet veel belangstelling voor de genealogie
aan de dag legde, aangezien het boek verder
onafgewerkt bleef.
In zijn werk baseerde Devos zich op de fictieve
adeltitels die Louis Alexander Scockaert zich in de
vorige eeuw· had toegeëigend. Hij liet de fam ilie
opklimmen tot een legendarische Baudouin, over
wie men verder niets weet. Diens zoon zou dan in
1498 "sommelier de la paneterie" (als het ware
hoofd van de bakkerij) aan het hof van Maxim i liaan
zijn geweest, en door de vorst geadeld.
In werkelijkheid werd in dat jaar een loon uitbetaald
aan een zekere Brocquart, een naam die de
vervalsing gemakkelijk maakte !
Brigitte-jozefa, die haar aandeel had in het
Patriottenleger van 1790 - zij stuurde zestien
kanonnen en rustte een compagnie vrijwilligers uit !
- overleed in 1796 en werd op het Gaasbeekse
kerkhof begraven. Erfgenaam werd Paul Arconati,
zoon van haar zus Henriëtte en van Giovanni
Galeazzo Arconati Visconti, kamerheer van Maria
Theresia.
Buitengoed van Italiaanse markiezen
Waren Egmond en Scockaert de belangrijkste
heren van Gaasbeek, dan was Paul Arconati zeker
de merkwaardigste en de meest originele !
In 1797 stond hij aan het hoofd van de Brusselse
"municipaliteit", die al na een paar maanden door
het Directoire werd ontbonden omdat zij de
republikeinse instellingen miskende, en ondermeer
de niet-beëdigde priesters beschermde.
Na Napoleons staatsgreep op 9 november 1799
werd hij "maire" van Brussel. Nauwelijks drie
maanden later legde hij zijn ambt neer; in 1804 ging
hij opnieuw, nu als gewoon raadslid, in de Brusselse
gemeenteraad zetelen.
Paul Arconati was een vurig bewonderaar van
Napoleon, voor wie hij in het park van Gaasbeek
een triomfboog liet oprichten. Van hieruit wilde hij
een weg aanleggen naar de Bergensesteenweg,
zodat Gaasbeek rechtstreeks met Brussel en Parijs
zou verbonden zijn. Op het kruispunt van die wegen
voorzag hij zelfs een piramide, nota bene in gotische
stijl (!), waarop een standbeeld van de keizer zou
prijken.
Het bleef niet bij dat ene fantastische plan. Toen
een toren van de niet meer gebruikte Brusselse
wallen afgebroken zou worden, stelde Paul Arconati
voor hem te kopen om er op eigen kosten een
watertoren van te maken; hij wilde zelfs Napoleon
naar Warschau achterna reizen om hem zijn
plannen voor te leggen !
Van zijn buitenissig gedrag heeft men vooral
onthouden dat hij protesteerde omdat hij bij een
"Te Deum" de verwachte plaats niet kreeg, dat de
directie van de opera hem verzocht van zijn komst
naar Brussel verwittigd te worden omdat het
Anoniem (getekend Cécile}
Portret van Markies
Giammartino Arconati
Visconti
1864
Pastel, diameter 45 cm
Pierre J.B. Le Roy
(1874- 1862)
Gaasbeek circa 1815
Paneel. olieverf,
17 cm x 22.8 cm
publiek dan liever naar hem ging kijken, en dat hij
onder het bewind van Willem I zijn karos met vijf
paarden en een muilezel bespande, om te
protesteren tegen het feit dat zes paarden het
voorrecht waren geworden van de koninklijke
familie.
Paul Arconati bereisde Frankrijk, Engeland, Ierland,
Duitsland, Denemarken, Polen, Zweden en Lapland,
tot aan de Noordkaap toe. Zijn reis naar Turkije, in
181 0, moet echter onvergetelijk geweest zijn. De
Engelse kapitein Mereer die in 18 IS Gaasbeek
bezocht. beschrijft hem als volgt: "Zijn kostuum was
volledig Turks. Een witte tulband van neteldoek, een
beetje vuil maar rijkelijk bezet met edelstenen, bedekte
zijn hoofd. Hij droeg een ruime kaftan van blauwe stof,
en een borstrok en broek van hetzelfde goed. De
eerste werd over de borst vastgehouden door koorden,
de tweede waren breed, helemaal geplooid en
onderaan in een paar uitzonderlijk korte laarzen
gepropt ... Een rode zijden gordel omsloot zijn leest.
Er stak een oosterse dolk in, waarvan het handvat
helemaal bedekt was met kostbare stenen en een
schede die smaakvol gezet was in zilverfiligraan. In zijn
rechterhand droeg hij een korte jachtspeer en in zijn
linker een kleine jachthoorn ... Ik weet niet welke zijn
godsdienstige gevoelens waren, maar in elk ander
opzicht was hij een volslagen Turk geworden . .. ".
Mereer geeft in zijn verhaal ook een beschrijving van
het kasteel van Gaasbeek, dat heel duidelijk betere
tijden had gekend: "Men kan zich onmogelijk iets zo
verlaten en troosteloos voorstellen. Nochtig van
afmetingen en vorm, waren de vertrekken volkomen
ongemeubeld en in een allertreurigste staat van verval.
De schildering was vuil en vergaan, de uitvoerig
gemodelleerde plafonds en kroonlijsten vielen stuk voor
stuk naar beneden en bedekten de vloer met
brokstukken. De vloeren zelf waren rot. Op vele
plaatsen waren er gaten in. De luiken van de talrijke
en hoge vensters sloten, het ene helemaal, het andere
maar half Elders lag één pand op de vloer en hing het
andere nog aan één enkele scharnier vast ... De
slaapkamer van mijn gastheer ... zag er precies uit als
de andere kamers. Ruw, schaars en niet heel zuiver
lijkend beddegoed lag in een verwarde hoop op een
lage bedstede van gewoon wit hout, zonder gordijnen,
met... een wankele withouten tafel en een paar oude
stoelen. Geen toiletbenodigdheden ... blote muren, en
niets anders ... ".
Veel geld besteedde de markies aan een aantal
stijlloze gebouwtjes, her en der in het park
verspreid; alleen de triomfboog blijft daarvan
vandaag nog over.
Op het einde van zijn leven werd Paul Arconati
steeds wereldvreemder. Hij overleed te Brussel op
20 augustus 1821. Voor zijn merkwaardige grafsteen
op het kerkhof van Gaas beek, met opschriften in het
Latijn, het Nederlands en het Frans, stelde hij zelf de
volgende tekst samen: "IK PAULUS RGBM ARCONA Tl
I VERZOEKE DE BEDIENAERS DEZER KERKE ALS
WANNEER DEN SONE GODS I ZAL KOMEN DAT
MYN DOOD LICHAEM NAER DIT CORT STERFELYCK
I LEVEN HIER BENEDEN TER GEWYDE AERDE
BEGRAfVEN ZOUDE WORDEN I ENDE
ONDERTUSSCHEN I BEVEELT ZIG AEN DE
GODVRUGTIGE PROCHIANEN VAN GAESBEKE I VAN
MY NIET TE VERGEETEN IN HUNNE VURIGE
GEBEDEN BIDDENDE I ZONDER OPHOUDEN GOD
DEN VADER ALMACHTIG OM DOOR DE
VERDIENSTEN I VAN ZYNEN EEN/GEN ZONE JES US
CHRISTUS ENDE DOOR DE VOORSPRAEKEI VAN DE
ALDERHEYL/GSTE MAEGD ENDE GEBENEDYDE
MOEDER GODS I MARIA VAN DE APOSTELEN
PETRUS ENDE PAULUS VAN MYNEN ENGEL I
BEWAERDER ENDE VAN ALLE GOD LIEVE
HEYLIGEN TE MOGEN VERWERVEN I GRATIE ENDE
GENAEDE HIERNAER HET EEUWIG LEVEN I AMEN.
Paul Arconati had een dochter die hij als zijn "pupil"
had laten opvoeden, Marie-Sophie d'Arc (onati).
Aangezien hij niet gehuwd was met haar moeder,
ging de hele erfenis echter naar zijn neef Giuseppe
Arconati Visconti, na een lange reeks processen
waarvoor Giuseppe zijn Italiaanse nationaliteit had
moeten opgeven. Marie-Sophie d'Arc en haar man,
André Masson, hadden immers als belangrijkste
argument dat het vreemdelingen verboden was een
erfenis in de Zuidelijke Nederlanden te ontvangen.
Giuseppe was betrokken bij de Lombardische
vrijheidsstrijd en kon in 1822 op het nippertje aan
de aanhouding ontsnappen; hij werd bij afwezigheid
ter dood veroordeeld. Met hem was ook graaf
Giovanni Arrivabene ontsnapt, die in Gaasbeek een
interessante enquête naar de levensomstandigheden
van de gewone mensen uitvoerde. In 1907 gebruikte
de socialist Emile Vandervelde het werk van
Arrivabene voor zijn eigen studie, "Le sart des
Campagnards s'améliore-t-il? Un village brabançon
en 1833. GAESBEEK. Ce qu'il est devenu".
Markies Arconati en zijn echtgenote Costanza Trotti
maakten van het Gaasbeekse slot een centrum waar
9

geleerden en kunstenaars elkaar ontmoetten:
Fauriel, de dichter Giovanni Berchet, Quinet, Senior
en Longfellow, Sylvain van de Weyer, Adolphe
Quetelet en anderen. Toen hun zoon Carletto in
I 839 in Gaasbeek aan tyfus overleed, weigerden zij
er nog een voet te zetten. Co stanza T rotti overleed
te Wenen in 1871, Giuseppe twee jaar later in
Milaan.
Een vrijgevige markiezin
Giuseppes tweede zoon, Giammartino
Arconati Visconti, werd geboren in 1839 geboren.
Hij was een verwoed reiziger, die zich vooral door
het Midden-Oosten aangetrokken voelde.
De neerslag van zijn expedities vindt men in
verscheidene publikaties, die hem het lidmaatschap
van de Società italiana di Studi orientali en van de
Royal Geographical Society in Londen opleverden.
In Parijs kwam hij in contact met Marie-Louise-Jeanne
Peyrat, dochter van Alphonse Peyrat, een fe l
republikeins en antiklerikaal journalist die het later
tot vice-voorzitter van de Franse senaat bracht.
Voor Giuseppe en Costanza waren de verschillen te
groot tussen hun oud-adellijke, royalistische en
katholieke familie, en vader en dochter Peyrat, even
fanatiek atheïst, republikeins en "links".
Giammartino en Marie Peyrat huwden op
29 november 1873, acht maanden na de dood van
Giammartino's vader; niemand minder dan Victor
Hugo was een van de huwelijksgetuigen. Marie
Peyrat bezat- zo zei zij zelf- één jurk en één paar
schoenen: haar echtgenoot was eigenaar van een
palazzo in Milaan, een ander in Firenze, een
prachtige villa aan het Comameer en uitgestrekte
domeinen in België. Toen hij twee jaar later
overleed, werd zijn fortuin op zeventien miljoen
(goud)frank geraamd !
Wanneer zij in Parijs verbleef, hield de laatste
markiezin tweemaal per week "salon". Op dinsdag
vergaderden conservators van diverse musea; op
donderdag defileerden de "jeudistes": de politici
Jean Jaurès en Joseph Reinach, professoren als Morel
Fatio, Joseph Bédier, en Abel Lefranc van het
Collège de France. Ook Alfred Dreyfus, die op de
steun van de markiezin kon rekenen tijdens de
beruchte "affaire", behoorde tot haar getrouwen.
Van 1887 tot 1898 liet zij het kasteel van Gaasbeek
grondig restaureren - voor sommige delen was het
veeleer "herbouwen" - in de geest van de toen
vermaarde architect en restaurateur Viollet-le-Duc.
Het binnenplein kreeg een Frans uitzicht, deels in
neogotische, deels in neorenaissancistische stijl.
De restauratie kostte niet minder dan 1.200.000
(goud)frank !
Het interieur verfraaide zij met talrijke kunstwerken
en decoratieve stukken, waarbij weliswaar niet altijd
op de authenticiteit werd gelet.
Aangezien haar huwelijk kinderloos was gebleven,
wilde Marie Peyrat haar fortu in goed besteden.
10
Aan het Collège de France fi nancierde zij een
leerstoel voor Algemene Geschiedenis, en een voor
Methodologie van de Geschiedenis. Abel Lefranc
steunde zij geldelijk bij zijn kritische uitgave van de
werken van Rabelais, en bij zijn heruitgave van
Calvijns "lnstitutio christianae religionis". Zij stichtte
drie geschiedenisprijzen: aan de Sorbonne, aan de
Ecole des Chartes en aan de Académie des Sciences
Morales et Politiques. De universiteit van Parijs
begunstigde zij met één miljoen frank, en de hele
verzameling middeleeuwse en
renaissancebeeldhouwwerken die zij in haar Parijse
woning bij elkaar had gebracht, schonk zij aan het
Louvre. Ook op het sociale vlak toonde zij zich
vrijgevig; daarvan getuigt een fonds voor
politieagenten (of hun nabestaanden) die in functie
gewond raken of het leven verliezen.
In 1913 kwam de markiezin voor het laatst naar
Gaasbeek. Een voorstel om het domein aan de stad
Brussel te schenken werd door burgemeester
De Mot afgewezen. Daarop dacht zij aan de
Belgische staat, maar het bezoek van minister
Carton de Wiart aan Gaasbeek liep slecht af.
De markiezin stak namelijk haar afkeer voor de
"klerikale" regering niet onder stoelen of banken.
Tijdens de Eerste Wereldoorlog dacht zij aan
koning Albert als begunstigde, maar die verklaarde
dat hij het kasteel toch aan de staat zou overmaken.
Tijdens de bezetting beschouwde de Duitse
overheid het kasteel als rijksmuseum, waar tal van
vooraanstaande personen op bezoek kwamen.
Op het einde van de oorlog werd het kasteel enkele
dagen bezet door Duitse soldaten, die er een echte
vuilnisbelt van maakten. Gelukkig had Jules Van
Cromphout, burgemeester van Gaasbeek en
rentmeester van de markiezin, de meeste
kunstvoorwerpen in veiligheid gebracht.
Na een grondige schoonmaak kon de markiezin nu
haar plan uitvoeren. Door tussenkomst van koning
Albert en van ... Carton de Wiart (!) werd de
schenking aanvaard. De schenkingsakte vermeldt:
"De schenking wordt gedaan teneinde voor België
het behoud van een historisch domein te
verzekeren en met het doel de voortzetting aan te
moedigen van de artistieke en wetenschappelijke
opzoekingen waarvan het kasteel het middelpunt is
geweest".
Portret van Markiezin
Arconati Visconti
(geboren Marie Peyrat)
1873
Fotografie, 66 cm x 52 cm
De laatste markiezin Arconati Visconti overleed te
Parijs op 3 mei 1923, 83 jaar oud. Het volgende jaar
werd het kasteel van Gaasbeek als museum
ingehuldigd.
De eerste conservator, Dr. Georges Lockem, kreeg
met de moeilijkheden van de Tweede Wereldoorlog
af te rekenen. Maar, waarschijnlijk verwijzend naar
de Italiaanse naam van de laatste eigenaars, slaagde
hij erin het domein onder de bescherming van de
Italiaanse ambassade te doen plaatsen. De enige
schade kwam van een V-bom, die de meeste ramen
versplinterde.
Vandaag is het kasteel van Gaasbeek niet alleen een
toeristische trekpleister in de buurt van de
hoofdstad, maar met zijn archief, bibliotheek en
museum ook een draaischijf van cultuur en
wetenschap.
De geplande restauratiewerken, net honderd jaar na
de grootse restauratie door de laatste markiezin,
zullen de schoonheid van het geheel zeker nog
vergroten en de uitstraling ervan doen toenemen.
11

"Alles op sijnen tijd"
Een kasteelwandeling in Gaasbeek
Gaasbeek is, na bijna acht eeuwen
geschiedenis, poëzie geworden.
De geschiedenis van land, domein en kasteel vindt u
elders in dit nummer. Van Godfried, heer van
Leuven, tot Marie Peyrat, de latere markiezin
Arconati Visconti. Maar het zal, noodgedwongen,
een geschiedenis in vogelvlucht zijn. Niet alleen
omdat de auteur zich door de ruimte zal benepen
voelen. Ook omdat de echte geschiedenis,
verstoven onder de huid van de bomen en de
muren, niet herhaald kan worden.
Hoe ze er geleefd hebben, gedacht, gevochten en
bemind, de residenten van Gaasbeek, die
geschiedenis is opgeslokt door tijd en ruimte.
Hoe dienaars en dienaressen, edelen en
minnaressen, er gekomen zijn en gegaan, alleen de
stenen kunnen er nog van vertellen, enkele
grafzerken, schilderijen en gebruiksvoorwerpen,
en onze schamele woorden.
Schoonheid en wreedheid hebben er sinds circa
1235 de dagen en nachten van ontelbare mensen
gevuld. Van bewoners en bezetters, van gasten en
passanten, van decorateurs en brandstichters.
Maar schoonheid en wreedheid, het ligt allemaal
onder het stof van de tijd, en straks ook onder het
stof van deze letters.
Daarom mag de bezoeker Gaasbeek niet alleen
ontdekken uit namen en data, uit iconografie en
archief. Wat de bezoeker van het verleden vooral
nodig heeft, is inleving en verbeelding. En dat is in
deze omgeving niet eens zo'n bijzondere opgave.
Want de mens van toen of de mens van nu,
tenslotte is alleen het vernis erop wat bijgeschaafd.
Dat heet dan ook beschaving. Wat eronder steekt,
is wat wijzelf nog dagelijks ervaren - in de vele en
nevelige velden tussen 'eros' en 'thanatos', tussen
levensdrift en doodsangst. Een dagelijkse ervaring,
voor de ene min, voor de andere meer.
Ons collectief geheugen, als het ware.
En daar, in dat geheugen, regeert de poëzie als
koningin. Zij die, aan wie horen wil en luisteren, alles
zeggen kan. Zelfs het onzegbare.
Vandaar dus: de verbeelding aan de macht. In
Gaas beek.
Van poëzie is het bronrijke Land van
Gaasbeek zwanger. Het Pajottenland is er nog
verrassend ongerept, de dreiging van de Brusselse
inktvlek veraf. Alleen de lintbebouwing -
Vlaanderens specifieke bijdrage tot ruimtelijke chaos
en landschapsverminking - zet er hier en daar een
domper op het feest.
Het dorp zelf (overigens rond schandpaal,
baljuwshuis en gotisch kerkje een minzaam
monument van landelijke vrede), staat al sinds 1386
als "Gasebeca" geboekstaafd. Maar zijn eigenlijke
geschiedenis is één en ondeelbaar met die van het
kasteel. In de 13de eeuw gebouwd door de Graven
12
van Leuven, om de landerijen uit de omgeving te
beschermen tegen ondermeer hun inhalige collega's
uit Vlaanderen en Henegouwen.
En hoe aantrekkelijk en verstild Gaasbeek en
omgeving ook mogen zijn, in deze Brabantse poëzie
zetten het kasteel en zijn domein de kroon op het
vers.
Misschien wel omdat ze een ideale combinatie
maken van natuur en mensenhand, zonder één
enkele dissonant. Alles is er, bij wijze van spreken,
geboren op de tekentafel. Het kasteel, uiteraard.
Maar ook de lanen, de vijvers en de bomen, de
kapel en de paviljoenen, ze werden over 42
hektaren aangelegd, gezaaid en gebouwd volgens
mensenplan. Het resultaat is, hoezeer ook doorheen
de eeuwen herdacht en gewijzigd, een juweel van
rust en harmonie.
De Egmondlaan, zo heet de hoofddreef
Ze loopt in drie stukken en twee knikken van de
hoofdingang naar het kasteel en kreeg haar naam
naar wellicht de beroemdste ingezetene van het
domein, graaf Lamoraal, 28ste heer van Egmond,
prins van Gavere, ridder van het Gulden Vlies, en zo
kunnen we nog even doorgaan -tot in 1568, het
jaar waarin hij op de Brusselse Grote Markt werd
onthoofd . De Egmondlaan -in het licht der
gebeurtenissen is het een magere troost voor
LamoraaL Maar zalig voor de wandelaar. In zon of
regen, nergens in de verre omtrek voeren machtige
bomen zo diep naar de hemel.
Wie de wandeling in deze hoofddreef aanvat, merkt
meteen links een achthoekig paviljoen uit de 17de
eeuw. Een oud poedermagazijn, dat zo ver mogelijk
van de woonvertrekken is opgetrokken. Verderop,
aan de rechterkant, herinnert een omheining aan de
gu lle fantasie van (de later in Luik gelynchte) Renaat
van Renesse van Warfusée, heer van Gaasbeek van
1615 tot 1633. Want achter die muur liet hij in
vredevolle dagen een lusttuin aanleggen - toen had
hij nog de tijd en het geld om zich te vermeien in
l'art pour l'art. Uit diezelfde periode dateert
overigens ook het lustpaviljoen, links voor de ingang
van het kasteel, en de marmeren fo ntein op de
esplanade, een elegant werkstuk uit het atelier van
Jeroom Dusquesnoy.
De drie vijvers in het park hebben hardere tijden
meegemaakt. Ooit behoorden ze tot de
verdedigingsgordel van de burcht, maar bloed en
tranen zijn er voor altijd door het water uitgewist.
Toch heeft men er ooit, in 1860, een zwijgende
getuige uit kwade dagen opgevist een Milanese
helm, restant van het beleg van het kasteel door
Alexander Farnese, in 1582. Van de onfortuinlijke
soldaat geen spoor, maar de helm kunt u nog
bewonderen in de Zaal van de Wacht.
Tot in de 16de eeuw waren ook de wallen rondom
de burcht nog met water gevuld. Vandaag resten
alleen nog de diep gegraven, met gras begroeide
kloven uit de 13de en 14de eeuw.

Langsheen de vijvers kunt u nog naar de barokke
Sint-Gertrudiskapel wandelen -ook al op het
palmares van Renaat van Renesse -en naar een
bakstenen triomfboog, die Paul Arconati Visconti in
1803 in een gebaar van diplomatieke idolatrie liet
optrekken tot meerdere eer en glorie van Napoleon
Bonaparte.
De rest van het park is groen, bruingeel of
doorzichtig, naargelang van het jaargetijde. Van de
etherische fase kunt u evenwel slechts een nipt
moment genieten. Want toen de laatste markiezin
het kasteeldomein in 1921 "aan het Belgische volk"
schonk, stipuleerde ze in haar testament bepaald
oordeelkundig dat de tuinen in de winter moesten
rusten. Zodat meteen ook het kasteel gedurende
enkele maanden het drukke zomerbezoek kan
uitzweten.
Alvorens de brug naar de burcht over te
steken, nog dit.
Hoewel het verleidelijk kan zijn om het kasteel en
zijn inboedel als een samenhangend geheel te
beschouwen, zou dat een vergissing zijn.
Het middeleeuws ogende kasteel is, sinds de grote
restauratie, essentieel 19de-eeuws. Men vindt er
weliswaar nog sporen van alle vroegere bouwfasen,
maar de restauratie (van 1887 tot 1898) onder
markiezin Arconati Visconti was zo ingrijpend -
binnen zoveel als buiten -dat men bezwaarlijk nog
van de oude burcht kan spreken. Een neo-kasteel
dus. Zo neo dat het de genereuze markiezin een
slordige I ,2 miljoen frank heeft gekost, incluis dan
wel de lambrizeringen, de schouwen, gestoelten en
trappen, waarvoor de meer begaafde dan visionaire
Franse beeldhouwer en houtsnijder Malard het
model tekende en deels ook voor de uitvoering
instond.
Tegenover die grootscheepse en radicale 19deeeuwse
vertekening van het middeleeuwse model,
staat de sti listische chronologie en daardoor ook de
relatieve eenheid van de inboedel van het kasteel.
De verzameling kreeg haar aanzet onder graaf Louis
Alexander Scockaert (over wie huidig conservator
Herman Vandormael zijn doctoraatsdissertatie
afleverde), en zal van dan af onafgebroken bewaard
en aangevuld worden - pakweg van 1695 tot na de
dood van Marie Peyrat, want ook de conservators
hebben de collectie sindsdien nog met mondjesmaat
verrijkt.
Volgens de studie van Herman Vandormael staat
Louis Alexander Scockaert model voor -citaat -
Binnenplein
13

"de homo novus van de zeventiende eeuw: de
juridisch geschoolde ambtenaar uit bourgeoisfamilie,
die langs openbare fu ncties naar de ambtsadel
opklom, om met gekochte titels en heerlijkheden de
top te bereiken, en die bij dat alles de intrige niet
schuwde".
Wie zich op deze wijze naar de maatschappelijke
top opwerkt, onderschat het belang niet van
referenties allerhande. Dus kocht en/ of bewaarde
Scockaert alles wat van pas kon zijn. Uiteraard ook
de familiepapieren en die van oudere, van geboorte
adellijke geslachten of van aanverwante fam ilies.
Later kwam daar nog het eeuwenoude archief van
een gemeentelijke Openbare Onderstand bij, ergens
op een zolder opgediept en wijselijk in het archief
geborgen. Ook documenten omtrent het kasteel van
Beersel, en ga zo maar door.
Vanzelfsprekend was Scockaert de aankoop van
kunstobjecten al evenzeer aan zijn sociale status
verplicht. En zo gebeurde. Zijn verzameling werd in
de loop van de I 8de en 19de eeuw genereus
aangevuld, niet het minst ook door de schatrijk
achtergebleven weduwe van Giammartino Arconati
Visconti, geboren Marie Peyrat, die zich daartoe
graag als habituée liet zien op kunstveilingen in
Parijs.
En zo staan en liggen en hangen ze nu nog, de kunst,
de meubels en de kleinoden, goeddeels in de
slagorde waarin de laatste markiezin ze achterliet.
Ook haar persoonlijk archief bleef in huis,
waaronder niet minder dan 422 brieven die ze
schreef aan haar "bon et cher ami Frans Cumont",
hoogleraar te Gent en befaamd oriëntalist.
Werkjes van al te gering belang werden sindsdien
op zolder gestockeerd, een paar schilderijen werden
op last van de opeenvolgende conservators naar
een passender hoek of een andere kamer verwezen.
Maar al bij al bezoekt u vandaag het kasteel zoals
Marie Peyrat-Arconati het in 1921 verliet als "la
dernière dame de Gaesbeek" -want zo signeerde
ze ooit een cadeau voor haar vriend Cumont.
Franstalig was ze uiteraard, als dochter van een vicevoorzitter
van de Franse senaat. Maar in het
Nederlands liet ze, op de keukenschoorsteen, de
spreuk na waar we in deze jachtige dagen nog het
meeste kunnen van leren: "Alles op sijnen tijd". Het
weze het motto van deze wandeling.
De kamer met de erker
Het bezoek begint op de verdieping. Daar
moet u soms even geduld voor oefenen. Want
omdat de meeste objecten gevaarlijk binnen
handbereik zijn, de kamers vaak door een trap of
een gang van elkaar gescheiden liggen en het
museum onmogelijk in iedere kamer een suppoost
kan voorzien, gebeurt de wandeling altijd in kleine
groepjes. Voordeel is dan weer het gegarandeerde
gezelschap van een gids. Want behalve een
weliswaar nuttige maar toch erg summiere
14
omschrijving in het kasteelcataloogje, vindt u in de
kamers zelf nauwelijks enige informatie over de aard
en de leeftijd van de inboedel. Een bewuste keuze,
om minder de geur van een museum en meer die
van een oud adellijk verblijf te conserveren.
In de smalle gang die naar de eerste kamer
leidt, hangen enkele kleine, meestal fo rs omlijste
werkjes die het kasteel van vóór de restauratie laten
zien. Het schilderijtje "Gaasbeek", van circa 1815,
kan u daarbij even op het verkeerde been zetten.
Lustpaviljoen
Ca. 1620

Want al werd het kasteel voor zover bekend nooit
door Turken bewoond, toch prijkt op de voorgrond
een Turks uitgedoste ruiter. Geen bezoeker
nochtans, maar hoogst waarschijnlijk een
verkleedpartijtje door kasteelheer Paul Arconati
Visconti himself - na de chinoiserie hing de
aristocratie in die tijd een wat dichterbij exotisme
aan. Sfeervol en romantisch zijn ook de twee
aquarellen van de Italiaanse landschapsschilder Carlo
Bossoli ( 1 815-'84). De man konterfe itte de wallen,
de Sint-Pieters-Leeuwtoren en het lustpaviljoen
vanuit een oostelijke hoek in het park, overdag
zowel als op het uur der spoken. Alleen de maan is
sindsdien nog niet veranderd.
In de eerste kamer stapt u meteen in vroeger
tijden. Ze wordt "de kamer met de erker" genoemd,
al zult u tijdens de wandeling wel meer kamers met
erkers ontdekken. Ze schetst hoe dan ook een heel
gevarieerd toneel. Meubels, schilderijen, een
wandtapijt, Toscaanse lampen in koper en kristal,
een badkuip en een alkoofbed -het lijkt wel een
huisje in notedop. Maar dan wel een huisje van
zeldzame klasse.
Tussen het fraai gesculpteerde, 17de-eeuwse Vlaams
meubilair, staat het bed er als een droom. Helemaal
gevat in een houten kast, rijkelijk en smaakvol, alleen
niet berekend op de iets langwerpiger mensensoort
die we sindsdien geworden zijn. Wel allicht op de
gestalte van bijvoorbeeld die statige en zelfbewuste
edelman met pluimhoedje, uit de tweede helft van
de 16de eeuw. Een typisch maniëristisch, overigens
niet gesigneerd portret, dat door een aantal
kunsthistorici toegeschreven wordt aan Benjamin
Foulon, Antwerps van origine maar werkzaam aan
het Franse hof. -
Weer een maatje te krap voor de verwende
moderne westerling is de ovalen, trechtervormige
badkuip. Een bekoorlijk houten exemplaar uit de
18de eeuw, versierd met parallel lopende spiralen
als watergolfjes, en zeepaardjes om de illusie nog
speelser te maken. En wellicht staat de mooie tobbe
er nog niet eens zoals ze was. De kans is groot dat
ze vroeger een baldakijn droeg en vermoedelijk ook
een extra zinken kuip. Maar dat kan je in een
museum bezwaarlijk experimenteren.
Vooraleer we naar het wandtapijt kijken, signaleren
we nog even "De Veldslag" van Jacques Courtais
( 1 621-'76), je kunt er nu eenmaal niet naastkijken.
Het grote doek werd in 1976 aangekocht door de
Staat, maar men kan zich afvragen of de kwaliteit
ervan zo een prominente plek in deze kasteelkamer
verdient. De conservator plaatste het melige
strijdtoneel gelukkig tegenlicht, zodat de
beschouwer er zich nauwelijks kan verliezen in de
pathetische details.
Van een geheel andere orde van belang is het
wandtapijt dat - 3,45 m hoog en 3,20 m breed -
naast het bed is opgehangen. Meteen het eerste
exemplaar in een indrukwekkende reeks die u
verder nog in de volgende en in de gotische kamer
kunt samenstellen. De serie, oorspronkelijk 17 stuks
groot, werd aanvang I 6de eeuw in wol en zijde
geweven in het Doornikse atelier van Arnould
Poissonnier, alias "de Visschere", op carton
(patroon, zeg maar) van Antoine Ferret.
Van deze "L'Histoire de Carrabarra, dit des
Egyptiens" bezit Gaasbeek er vier. De zogenaamde
Egyptenaren, die u op dit tapijt kleurrijk op het
voorplan bezig ziet, zijn in werkelijkheid zigeuners
die naar verluidt beweerden dat ze in de ISde eeuw
uit Egypte verbannen werden. Voor de lokale
aristocratie, zoals het knap uitgedoste paartje
bovenaan rechts, vormden dergelijke troepjes
nomaden uiteraard een gedroomde afleiding om
(zo te zien vanuit de hoogte) even de zinnen te
verzetten. Het wekt dan ook geen verbazing dat
heel wat schilders en wevers opdracht kregen om
woningen van gefortuneerde fam ilies van dit soort
pittoresk exotisme te voorzien.
Voor ons bieden die stukken intussen een rijke bron
aan iconografie in verband met zeden en gebruiken,
klederdracht, architectuur, enzovoort. En dan
zwijgen we nog over de stralende artistieke rijkdom
van de (vooral Doornikse en Brusselse) tapijten, en
hun wonder van geweven vakmanschap.
Het "Zigeunerkamp" uit deze kamer werd
bovendien, tegelijk met andere Gaasbeekse tapijten,
in 1956 gerestaureerd. Sindsdien verkeert het 17
stuks grote tapijtenpakket van het kasteel in
voortreffelijke staat.
De kamer met het grote glasraam
In deze kamer met het grote glasraam
springen, naast gesculpteerde meubels in Vlaamse
stijl, naast grillig gevormd en dito gedecoreerd
Italiaans gleiswerk, naast een flamboyant omlijste
Italiaanse spiegel, vooral drie artistieke topstukken in
het oog.
We zetten ze even in een a-b-c op een rijtje.
a) "Het Hemels Hof' hangt naast de deur.
Een fraai miniatuurschilderijtje, gevat in de letter C.
Of beter gezegd: een fraaie letter C, gevuld met een
miniatuurschilderijtje.
Want eerst was er ongetwijfeld die sierletter C. Die
erop wijst dat het miniatuurblad ooit voorzichtig uit
een verlucht getijdenboek of religieus handschrift is
gescheurd, wat trouwens al zo vaak is gebeurd in
slecht bewaakte archieven. De C stond er met
andere woorden als de eerste letter van een
gebedsfrase. Profane literatuur was het in geen
geval, daartoe spreekt de afbeelding voor zichzelf.
Ze toont de Drievuldigheid, geflankeerd door de
Maagd Maria, Johannes de Doper, serafijnen en
patriarchen, op hun beurt in gezelschap van een
schare heiligen en aanverwante uitverkorenen, van
Petrus tot Barbara. Blikken vol vroomheid en
IS

Wandtapijt
Het zigeunerkamp
Detail
Doornik
Begin I 6de eeuw
Wol en zijde,
345 cm x 320 cm
lnv. 329
Miniatuur
Het hemels hof
Begin 16de eeuw
Perkament, 25,3 cm x 25,5 cm
lnv. 378
glimlachjes vol gelukzaligheid, verzameld boven de
wolken en onder de vleugels van de Heilige Geest.
De argeloosheid van een geloof dat vandaag in onze
contreien haast niet meer bestaat, gecomprimeerd
op een strookje perkament van amper 25 x 25
centimeter.
Het waren echter geen boeken voor de argelozen.
Ze waren, in al hun schoonheid en uniciteit,
bestemd voor de rijken en de vaderen van de Kerk.
In dit geval allicht voor (of ter ere van) die
geheimzinnige L en A, die u als initialen herkent in
de hoeken van het perkament. De L draagt een
kroontje om haar taille, wat er- samen met de
sterk aan Jean Bourdichon verwante stijl van de
miniatuur- volgens kenners op wijst dat de initiaal
staat voor Ladewijk XII, de A in dit geval voor zijn
gemalin Anna van Bretagne. Ze huwden in 1499,
Anna overleed in 1514. De realisatie van het
schilderijtje situeert zich dus zeer waarschijnlijk ergens
tussen beide jaartallen. Maar of het koninklijke paar
ooit in het gevolg van de Drievuldigheid mag
plaatsnemen, dat laat de anonieme miniaturist in dit
prentje wijselijk in het midden.
b) Een andere miniatuur, maar dan gesneden
in lindehout en naar ons gevoel van een veel
oprechter expressie, vormt de prachtige "Sint-Annaten-Drieën",
aan de andere kant van de deur. Een
I 6de-eeuws paneeltje van 55 x 48 cm, volgens
sommige auteurs uit een Zwabisch, volgens oudconservator
Gaston Renson en kunsthistorica
Marguerite Casteels uit een Brabants atelier. Doet
er overigens niet toe, het blijft een tafereeltje om te
stelen. Ook al omdat het voor mensen van toen en
nu zo'n herkenbaar, volks en huisbakken karakter
draagt, ongeacht de heilige geur van het gezelschap.
Het beeldengroepje toont hoe Anna, de moeder
van Maria, haar naakte kleinzoontje van haar eigen
dij op de knie van haar dochter laat stappen, terwijl
jozef en de echtgenoten van Anna in groepjes van
twee over de rugleuning hangen te keuvelen, net als
heren aan de toog van 't café. De vrouwen in het
hart van de zaak, de mannen als wijsgerige
commentatoren. Het lijkt wel zo uit het leven
gegrepen.
's Werelds meest verrukkelijke "Sint-Anna-ten­
Drieën" (van Leonardo da Vinci) hangt in het
Louvre. Maar die van Gaasbeek is, ondanks haar
artistieke onvolkomenheden, naar onze smaak toch
ook een ommetje waard.
c) Het meest opvallende stuk in de kamer is,
naar goede Gaasbeekse gewoonte, een wandtapijt.
"Het Oordeel" verzamelt een gewemel van
taferelen en gedrapeerde mensen, met op het
voorplan een vrouw met kind, geknield voor een
rechter die met de staf in de hand op het punt
schijnt te staan om een oordeel te vellen.
Een lap van 3,45 x 4,05 meter, opnieuw uit het
atelier van Arnould Poissonnier en naar een carton
van Antoine Ferret.
Doorniks dus, vroeg 16de-eeuws, een garantie voor
uitzonderlijke kwaliteit- al zullen de ateliers van
Doornik in de loop van diezelfde eeuw de kroon
van de tapisserie gaandeweg aan Brussel moeten
laten.
De Arrivabenekamer
Deze kleine kamer bewaart de herinnering
aan de 19de-eeuwse Italiaanse economist en graaf
Giovanni Arrivabene. Hij kreeg ze door zijn vriend
en geestesgenoot Giuseppe Arconati Visconti als
logies aangeboden, nadat hij uit zijn vaderland
verbannen werd omwille van zijn combattieve
engagement in het zgn. Risorgimento, de opstand
van Noord-Italië tegen Oostenrijk. Voor z'n eigen
betrokkenheid in dat conflict werd Giuseppe
Arconati trouwens ter dood veroordeeld, waarna hij
veiligheidshalve naar het liberale België uitweek.
De kamer draagt nog de geest en de sporen van het
verblijf van Arrivabene, waardoor de bezoeker ­
mits enig inlevingsvermogen - terug kan in de tijd.
En zien hoe de graaf zich na het avondmaal aan de
schrijftafel terugtrok, terwijl alleen het kraken van de
parketvloer of het kriepen van een deurscharnier de
stilte verbrak. Boven de fraaie kaarshouder blikkerde
het licht in metalen glinsters op de Russisch-
17

Byzantijnse ikoon - een druk verhalend stuk in
vergu ld koper, volgens dr. Renson en Marguerite
Casteels (in hun in '79 gepubliceerde overzicht van
de kasteelboedel, waaruit we nog geregeld en
dankbaar materiaal zullen putten) een
processiekru is, volgens de huidige conservator en
andere kunsthistorici echter wel degelijk een ikoon.
Een geschenk van de Russische Groot-Hertogin
Maria Feodorovna aan markies Giammartino
Arconati Visconti, die het stichtelijke stripverhaal
naast z'n bed ophing. In datzelfde divanbed,
gegarn ierd met een kleine rechthoekige overhuiving,
sliep ook Arrivabene, dromend van verre vrienden
en betere tijden in zijn vaderland.
In de andere hoek van de kamer hangt een
merkwaardige "Geseling van Christus" in schilderemail,
met het effe kt haast van een hologram in
blauw en bruin. Een kleinood van 15 x 20
centimeter, uit een I 6de-eeuws atelier in Limoges,
geïnspireerd op een kompositie van Albrecht Dürer.
Geschilderd email vormde sedert het einde van de
15de eeuw in Italië en Frankrijk een zelfstandig soort
schilderkunst, waarbij de koperen ondergrond
18
geheel schuilging achter een opake laag email.
De achterkant van de te beschilderen metalen plaat
werd met een emaillaag bedekt om tijdens de
verhitting het kromtrekken te verhinderen.
Als emailverven gebruikte men doorgaans
ondoorzichtige glasmassa's die met een
martelpenseel op de grondslag werden aangebracht
en ingebrand. De techniek beleefde haar bloeitijd in
het Limoges van de I 6de eeuw. Waarbij de ateliers
zich - zoals in onderhavig geval - slechts zelden op
eigen artistieke creaties en meestal op
reproduktieprenten naar bekende schilders en
graveurs baseerden. Wat overigens niet mocht
beletten dat in moderner tijden op kunstveilingen
heel wat vervalsingen opdoken.
Lijden en dood van Christus worden in deze
kamer wel meer ten tonele gevoerd. Naast het bed
hangen bijvoorbeeld enkele bijbelse taferelen in
albast, o.a. de geseling en de graflegging. Albast is
een mineraal dat in de natuur in twee soorten
aangetroffe n wordt: als kalk-albast (of onyxmarmer,
vooral gebruikt in architectonisch verband) en als
gips-albast (vanaf circa 1400 vooral van toepassing in
Kruisdraging
Antwerpen of Brussel
Ca. 1530/40
Hout, 43,3 cm x 33 cm
lnv. 1215

eeldhouwkunst). In Nottingham ontwikkelde zich in
de 15de eeuw een ware industrie van albasten
plastiek, met het accent vooral op altaarretabels.
Ook de vier stukken in deze kamer zijn afkomstig uit
de school van Notti ngham.
Iconografisch heel interessant is de "Calvarieberg",
een olieverfschilderij op hout, werkstuk van een
anonieme meester uit de 16de eeuw. Op details na
is het paneel identiek aan een compositie in het
museum van Budapest, die op haar beurt erkend
wordt als een copie van een verloren gegaan werk
van Jan van Eyck. De ruitergroep op het schilderij
bestaat trouwens in een tekening van Van Eyck, in
het museum van Brunswijk.
De ridderzaal
Op weg naar de ridderzaal, kunt u tussen een
Franse koffe r en een witmarmeren medaillon van
Karel V, even verpozen bij twee rustgevende
landschappen van Theobaldus Michau, momenten
uit het rurale Vlaanderen van de 18de eeuw.
Het mag overigens aanbevolen worden om hier even
op adem te komen, want de nu volgende Ridderzaal
vormt een druk gevarieerde wandeling apart.
Ze lijkt haast een kapel, onder de neogotische
plafondschilderingen van Jean Van Holder - maar, in
tegenstelling tot in de vorige kamers, zijn smart en
vreugde uit de Bijbel hier ingeruild voor belangrijke
gebeurtenissen en wapenfeiten uit de geschiedenis
van het kasteel zelf.
Zoals de doekschilderingen tegen de muur, telkens
in de aanzet tot de gepolychromeerde spitsbogen.
Circa I 00 jaar oud werk van Victor Lagye en Charle
Albert, respectievelijk decorateurs uit Gent en
Brussel, uitgevoerd tijdens de omvangrijke
restauratie- en verbouwingswerken van 1887 tot
1898. Geen artistieke hoogvliegers in hun genre,
maar ze blijven niettemin boeiend om er als in een
belegen boek in te snuisteren en er de romantisch
opgewarmde geur van oude historische heldendagen
uit op te snuiven. Zoals "Le comte Lamaral
d'Egmont gagnant la bataille de Gravelines" (dat was
in 1558); of "Le chasteau de Gaesbeek incendié par
les Francois", de Slag van Worringen (in 1288) en
andere heroïsche momenten in Gaasbeeks voor- en
tegenspoed.
Op de lambrizering rondom staan veelkleurige, in
glazuur gedecoreerde kru iken en flacons verspreid,
fraai gleiswerk (of majolica) uit de ateliers van
Castei-Duranti. Majolica (een verbastering van
Mallorca) is een vorm van aardewerk met tin-email,
in de 15de eeuw van Spanje via het eiland Mallorca
naar Italië verhandeld en daar spoedig als een
succesrijk zelfstandig artisanaat ontwikkeld.
Tussen het gleiswerk staan enkele beeldjes in geel
koper. Vermoedelijk zijn ze geïnspireerd op de
originele grafmonumenten van lsabella van Bourbon
(vrouw van Karel de Stoute) in de Sint-Michielsabdij
in Antwerpen, zerkstukken die echter tijdens de
godsdienstoorlogen van de 16de eeuw vernield
werden.
De haardplaat - ooit vuurplaat of schouwplaat
genoemd - is gedateerd 1574 en draagt, onder een
heraldisch motief, het opschrift: JY PARVIENDRAI:
CROY. Geen Croy mocht ooit de scepter over
Gaasbeek zwaaien, maar sinds het huwelijk in 1539
van Anne de Croy met Maarten van Horne, baron
van Gaasbeek, kon dit souvenir er wel af. De plaat
werd waarschijnlijk gemaakt voor de hertog van
Aarschot, Filips 111 de Croy, en belandde later in de
collectie van Louis-Alexander Scockaert. Vandaar
het plekje in een open haard van zijn kasteel. De
schoorsteen zelf is heraldisch aangekleed met de
wapens van de opeenvolgende heren van Gaasbeek.
De Ridderzaal telt drie erkers, uitgerust als
zithoek (zij het enkel om naar te kijken), en waarin
telkens een bijzonder object centraal staat.
- In de eerste erker staat een zonnewijzer die de
wapens draagt van de Medici. De kunstig
gegraveerde koperen plaat van circa 19 cm diameter
werd volgens de inscriptie gemaakt door Jacobus
Lusuerg, in Rome 1683. Onder het wapen staan
enkele afgekorte gegevens die samenvatten dat de
wijzer bestemd was voor gebruik in Senigalia, een
havenstad op 43° breedteligging aan de Adriatische
Zee. Om het instrument te gebruiken moet men de
gradenboog op de twee per twee gerangschikte
zodiaktekens plaatsen. De lettertekens eronder
vormen de beginletters van de maanden. Het stuk
werd in I 893 door de laatste markiezin van
Gaasbeek op een veiling aangekocht in Parijs.
- Veel gecompliceerder en in zijn genre een "pièce
exceptionnelle, sinon unique" - zo liet het alvast
specialist prof. Poule uit Parijs aan oud-conservator
Renson weten - is het astronomisch uurwerk dat,
50 cm hoog, in de derde erker prijkt. Een kostbaar
pronkstuk van het museum, uitgevoerd in verguld en
geciseleerd brons, met aan de top een sfeer in
gegraveerd zilver. Georg Kostenbader combineerde
het apparaat met oneindig geduld en vernuft voor
een gebruikstijd van 51 jaar (van 1588 tot I 639),
maar luisterde niet naar het wijze woord van
Copernicus en hield het er nog op dat de aarde
het centrum was van ons zonnestelsel.
Het mechanisme bleef niettemin goed voor heel wat
precisiewerk, af te lezen van vier wijzerplaten, die de
tijd inmiddels al ruim 350 jaar gevangen houden.
- Het tafeltje in de middelste erker is gedekt met
een schaak- en triktakspel uit de 15de eeuw,
vermoedelijk eveneens in I 893 door markiezin
Marie Peyrat-Arconati aangekocht in Parijs. Het
schaakspel is genoegzaam bekend; triktrak is een
soort kansspel met stenen die over puntige vlakken
op het bord bewegen. Het exemplaar van Gaasbeek
dateert uit de 15de eeuw en is Venetiaans of
Oosters van origine. Te meten aan de slijtage van
het dubbelbord, werd er door adellijke handen
menig avonduur aan gesleten. Bovendien zijn de
19

Georg Kostenbader
(laatste kwart 16de eeuw)
Astronomisch uurwerk
1588
Verguld brons. hoogte 50 cm
lnv. 599
20
triktrakschijven en dobbelstenen onvindbaar, evenals
een dozijn stukjes parelmoer uit het voorts nog met
ivoor en oker ingelegde houtwerk. Veel fantasie is er
echter niet vandoen om ons in dit zalige hoekje,
voorzien van een beker wijn, in goed gezelschap te
dromen.
De bibliotheek
De bibliotheekkamer is volledig neogotisch
ingericht, conform de smaak van de tijd en de
internationale invloed van de Franse architectrestaurateur
Viollet-le-Duc. Ze prikkelt bovendien,
op een wat dubbelzinnige wijze, de verbeelding.
Meer dan elders in elk geval doet de laatste
markiezin hier rechtstreeks van zich spreken.
Er was, om te beginnen, haar voor Gaasbeek toch
wel ongelukkige beslissing om het grootste deel van
de omtrent 7.000 boeken uit haar collectie weg te
schenken aan de Ecole Normale Supérieure in Parijs.
Waarna de nieuwe kasteelbeheerders van de nood
een deugd maakten en een deel van het archief in
de bibliotheekkasten onderbrachten. Toch laat
Marie Peyrat de kamer niet verweesd achter. Op de
tafel ligt een afgietsel van haar slanke, bekoorlijke
hand, en tegen de kast prijkt ze zowaar in vol
adellijk ornaat op fotopapier, geflankeerd door een
portret van haar man Giammartino Arconati, die ze
maar liefst 47 jaar overleefde. Goed nieuws voor
haar, maar 't blijft toch jammer van die boeken.

Pelgrimskruik
Italiaans
18de eeuw
Hoogte 44 cm
lnv. 138
Afgietsel van de linkerhand
van markiezin Arconati
Visconti, geboren Marie
Peyrat (l840-1923)
Gips
Tenslotte is de bibliotheekruimte, onder de
ogen van Marie Peyrat, nog aangekleed met enkele
gebruiksvoorwerpen (een Spaanse ladenkoffe r uit de
I 6de eeuw, twee ovalen schotels en een tinnen
beker) en vijf portretten van historische figuren, stuk
voor stuk kopieën door Charle Albert, een
Antwerps schilder-architect en decorateur van rond
de eeuwwisseling. Erasmus kreeg z'n ge laat in email
op koper, naar een portret door Hans Holbein de
Jonge. De andere heren zijn de hertog van Alva,
Filips 11 van Spanje, kardinaal Granvelle en de
maarschalk van Amboise. Kennelijk bleef vooral het
sterke portret van een haast emotieloze hertog van
Alva lang natrillen in Vlaanderens geheugen. Zelfs
Willy Vandersteen tekent hem in "Het Spaanse
Spook" net zo.
De archiefzaal en van Hornetrap
De prachtige ruimte van de oude archiefzaal
slingert zich langsheen een trapmonument begrensd
door vier in hout gesculpteerde en geciseleerde
zuilen, en wordt magnifiek omkleed door een groep
reusachtige Brusselse wandtapijten uit de 16de
eeuw. Ze stellen scènes voor uit de wonderbaarlijke
geschiedenis van Tobias en Sara, een sprookje dat
volgens recente bevindingen niet joods maar
vermoedelijk Babylonisch van origine zou zijn.
Hoe dan ook, de jonge Tobias, die respectievelijk
met de lever en de gal van een vis zijn toekomstige
vrouw Sara van bezetenheid en zijn oude vader van
blindheid genas, staat model voor het Christus-type
(die, mutatis mutandis, zijn blinde volk het licht van
liefde en geloof schenkt) -terwij l Sara een wel
bijzonder uitgesproken Maria-type verbeeldt,
aangezien ze na zeven mannen nog altijd maagd was.
Een verhaal vol symboliek en spectaculaire
wendingen, vandaar ook een uitermate geliefd
thema in de christelijke kunst - in miniaturen, op
kapitelen, schilderijen, tapijten, enzovoort.
Niettemin blijkt in naslagwerken van bekende tapijtreeksen
met religieuze of historische inslag nauwelijks
sprake van de Tobias-reeks. Zeer tot verbazing van
kunsthistoricus Wim Decoodt, huidig bibliothecaris
van het Kasteel van Gaasbeek, die in 199 I omtrent
dit onderwerp een instructieve studie publiceerde in
de documentatieserie "Gasebeca", aflevering 15.
Hij schrijft ondermeer: "In onze opzoekingen komen
wij tot de vaststelling dat het Tobiasthema
ruimschoots aan bod komt in de I 6de-eeuwse
tapijtkunst en er zodoende ook een ereplaats
verdient. Er circuleren vier, mogelijk vijf,
verschillende patroon- of cartonreeksen, die de
geschiedenis van Tobias uitbeelden. Waaraan het
thema zijn succes te danken heeft, is tot hiertoe
weinig bestudeerd. Een nauwkeuriger onderzoek
naar het tijdsbeeld is hiervoor gewenst. Een eerste
resultaat van ons zoeken naar de rol en de
betekenis van het Tobiasthema in de 16de eeuw,
wijst naar de verheerlijking van het huwelijk en de
huwelijkstrouw. ( ... )"
En verder, meer bepaald naar aanleiding van de vijf
Gaasbeekse tapijten: "De Tobiassuite, die we in het
kader van dit onderzoek bestudeerden, bestaat
vermoedelijk uit acht taferelen. Uitwerkingen van de
cartons vindt men te Gaasbeek, Bergen en
T aragona. Enkel in T aragona kan men nog acht
taferelen bewonderen. ( ... ) De vijf exemplaren van
Gaasbeek zijn niet in eenmaal verworven. Slechts
drie tapijten zijn samen aangekocht, de twee andere
afzonderlijk. Het bestaan van drie gelijke tapijten die
het tafereel 'De terugkeer naar Ekbatana' uitbeelden
(Gaasbeek, Tarragona, Bergen) laat vermoeden dat
de reeks minstens driemaal op het getouw werd
gelegd.
"Uit de stijl van de kunstwerken kunnen wij
opmaken dat de ontwerpen in het vierde
decennium van de 16de eeuw moeten ontstaan zijn.
Het levendige karakter van de scènes verwijst naar
een renaissanceku nstenaar. Als kunstenaar worden
verscheidene figuren vooropgesteld, waaronder
Barend van Orley, de Meester van de Verloren
Zoon en Pieter Coecke van Aelst. ( ... )
Einde citaten. Maar kennelijk lang niet het einde van
het onderzoek. Want om met zekerheid de
besteller, de ontwerper en de wever van deze
monumentale Gaasbeekse tapijtenreeks aan te
wijzen, is volgens Decoodt nog heel wat puzzelwerk
in diverse archieven noodzakelijk, hier, in Frankrijk
en in Spanje. Wie ze intussen, na de verleiding van
de vijf van Gaas beek, ook alle acht wil bewonderen,
moet - dat weet u onderhand - naar T arragona
(onder Barcelona).
Terzijde nog dit tussen de vensters van de
archiefkamer hangen zogenaamde "grastapijten",
langwerpige exemplaren in groene en bleke tinten
van bomen en lover. Decoratief groenwerk uit het
Oudenaarde van de I 8de eeuw.
De vitrinekast van deze kamer verzamelt,
zoals het een archiefkamer past, een aantal
interessante archivalia: zegels, bronzen
gedenkpenningen en perkamenten documenten -
waaronder de huwelijksvoorwaarden van de toen
53-jarige Pieter Paul Rubens en z'n 16-jarige bruid
Helena Fourment, evenals het testament van de
schilder.
21

Wandtapijt
Geschiedenis van Tobias.
De huwelijksnacht
Brussel
Detail
Ca. 1540
Wol en zijde,
390 cm x 68 cm
22
Naast gedenkpenningen voor Granvelle, Karel V en
Alexander Farnese, zijn vooral de geuzenpenningen
historisch uniek (en later dan ook in massa
nagemaakt) . Ze werden namelijk exclusief geslagen
ter herdenking van het aanbieden van het
smeekschrift aan Filips 11, in I 566. Aan de voorzijde
dragen ze het borstbeeld van Filips, aan de keerzijde
ineengeslagen handen en een bedelzak. Vaak zijn ze
ook nog - zoals de exemplaren van Gaasbeek -
versierd met twee eraan vastgeklonken kalebasjes en
een bedelnapje.
Hoe het archiefdepot van Gaasbeek aan zijn
talrijke documenten omtrent Rubens geraakte, is een
vrij ingewikkelde historie. Die begon met het
huwelijk in 1702 van Alexander-Louis Scockaert met
Jeanne-Marie Volcaert, dochter van de graaf van
Weidene en Cathérine-Françoise de Boneem - en
zo kunnen we nog wel even doorgaan, maar laten
we samengevat zeggen dat de betrokken stukken in
een lange aangetrouwde reis via don juan
d'Aivarado y Bracamonte (echtgenoot van een
kleindochter van Rubens) en de fam ilies Blondel,
Boneem en Scockaert tenslotte in het bezit van de
Arconati Visconti's en zodoende in Belgisch
staatsbezit zijn aangeland.
Maar fraaier nog dan de klank van dit adellijke
parcours, klinken de documenten zelf. Waarvan
Gaasbeek uiteraard alleen de meest opmerkelijke
tentoonstelt.
Zoals het door de notaris neergepende
huwelijkscontract van 4 december 1630, dat begint
aldus: "Inden jaerr;: ons heeren duysent sessehondert
en dertich den vierden doch der maand decembris,
voor mij T oussein Guyot openboer notaris bij den
secreten Rade van syne MaQestei)t ende van
Brabant geadmitteert ende geapprobeert te
Antwerpen residerende ende de getuygen
naergen(oemd) compareerden Heer Pietro Pau/o
Ruebens Riddere Secretaris van Syne MaQestei)t
secreten Raedt ende ede/man vanden huyse van
haere doorluchtichste Hoocheyt als toecammende
bruydegom ten eenre, ende jouffr0 He/ena Fourment
geassisteert met H. Daniel Fourment ende jo0 Clara
Stappoert hoeren vader ende moedere als
toecammende bruyt der andere zijden, alle mij notaris
bekent synde."
In het wederkerig testament, opgemaakt in mei
1640 en pas in 1891 herontdekt in het archief van
Gaasbeek, gaat de notaris omzichtig objectief te
werk. Hij signaleert bovendien dat beide
echtgenoten weliswaar "gesont van herten, hunnen
sinnen memorie ende verstant overal wel machtich"
zijn, maar dat de heer des huizes toch wel
"comparant sieckelyck naer den lichaeme te bedde

Testament van P.P. Rubens
en H. Fourment
1640
Papier. 30 cm x 20,3 cm
Archief Gaasbeek
Ad 37
Louis Ouvry
Tafelklok
Parijs
17de eeuw
Koper en schildpad.
52 cm x 31 cm
lnv. 276
was liggende". Het testament was overigens
juridisch vrij gecompliceerd, omdat het niet alleen
bepaalde wat Rubens aan zijn jonge vrouw wilde
overlaten, maar in één adem ook wat Helena - in
geval van "vooraflijvigheid" van de meester - voor
hem nog uit haar bezittingen in petto had.
Een nobele maar overbodige moeite, want op de
voorlaatste dag van diezelfde maand gaf Rubens de
geest. Hij was bijna 63 jaar.
De kamer van raadsheer Scockaert
In deze kamer prijken opnieuw twee grote
wandtapijten, in dit geval heroïsche taferelen uit het
Brusselse weefatelier van Judocus De Vos. Er is nog
altijd onzekerheid over het preciese verhaal van
beide voorstellingen, maar uit een handvol details
zou men kunnen afleiden dat de wevers hier twee
episodes uit de carrière van Alexander de Grote op
het getouw hebben gezet: de veldslag bij Arbela
(waar de veldheer de weg naar Perzië fo rceerde) en
de stichting van de stad Alexandrië.
De slag bij Arbela heeft nogal wat kunstenaars
geïnspireerd. Onder hen Charles Le Brun (I 619-
1690), een weinig begenadigd schilder maar
interessant decorateur, en vooral onbeperkt
gezagsvol - volgens tijdgenoten zelfs dictatoriaal -
als stichter-directeur van de Parijse Académie
Royale des Beaux-Arts en als directeur van de
Manufacture Royales des Gobelins.
Voor Ladewijk XIV schilderde hij vier bekende
veldslagen, waaronder die bij Arbela. Het
kunsthistorisch duo Renson/Casteels ging de
betrokken schilderijen en schetsen in het Louvre
bestuderen en kwam tot de slotsom dat wever
Judocus De Vos, als hij al voor het Arbela-tapijt naar
model van Le Brun heeft gewerkt, zich dan wel
beperkte tot een redelijk gelijkende hoofdfiguur
(te paard, met drakenhelm, naast hem de
legerstandaard) en verder slechts tot enkele losse
expressies naar schetsen en potloodtekeningen van
de Fransman. Weinig zekerheid dus over Alexander
of niet - maar die kennis blijft tenslotte
ondergeschikt aan het toch wel imposante visuele
genot dat beide doeken schenken, terwijl het nog
niet eens de mooiste van het huis zijn.
Tapijten van dergelijke afmetingen en
enscenering, daar kan een mens makkelijk een
tijdlang in verdwalen. De rest van deze kamer kunt u
echter in één moeite vangen en graag zien.
Bijvoorbeeld het gracieuze bed in het stijlvolle
blinde zijkamertj e. Zeer uitnodigend, maar verboden
terrein. Of die bolgebuikte oud-Chinese vaas, waar
u om andere redenen niet te dicht bij kan. Of die
rijkelijke "pendule Louis XIV en marqueterie de
cuivre, garnie de bronze" (of: koper op
schildpadschelp en gedecoreerd met verguld brons),
gesigneerd Louis Ouvry en gemaakt in Parijs; naar
ons gevoel een wat onwennig model, meer kast dan
klok, en bovendien: ze tikt niet meer. Waarover
Renson/Casteels nogal fatalistisch in hun boek
noteren: "De zijwanden van de Gaasbeekse klok zijn
gesloten en laten bijgevolg niet toe het uurwerk te
controleren."
Of, tot slot, die stralend met leder en brons
opgedirkte schrijftafel "style Régence", met daarop
een imposante ministerportefeuille in groen
marokijn. En toch, schoonheid mag geen naam
hebben. Want volgens rentmeester Jules Van
Cromphout en zijn associé Frans Vennekens
(in "Le Chateau de Gaesbeek", 1939) zou de tafel
een kopie zijn uit de periode van Louis-Philippe.
Maar dat hindert niemand. Toen de gebruiker niet,
vandaag de kijker niet.
De gotische kamer
Gotisch of neogotisch, in architectuur zien we
het doorgaans makkelijk, maar in de meubelkunst is
het lang niet altijd zo vanzelfsprekend om de juiste
grens te trekken. Zo ook in deze kamer, die vroeger
de neogotische kamer werd genoemd, vandaag
kortweg de gotische.
Er bevindt zich inderdaad een enig mooi gotisch
koffertje met de wapens van de Franse koning erop,
ook meubels en koffers met gotische panelen -
maar de hoge eiken nachtstoel bijvoorbeeld werd
vroeger als neogotisch omschreven, vandaag als
Franse renaissance. Nog eens: voor de gebruiker
deed het er ongetwijfeld niet toe. Het is overigens
een nachtstoel om U tegen te zeggen. Haast
2,5 meter hoog pronkt hij naast de schoorsteen,
slank en vol gotische reminiscenties in spitsboog- en
vlamwerk, in eik gesneden roosvensters en spitse
pinakels. Hij staat, zoals het een nachtstoel hoort,
op twee passen van het mooie bed, waarvan het
baldakijn op vier smal gedraaide kolommen rust.
Intussen herinnert Malart ons op de eiken
schoorsteenmantel in drie paartjes aan het beste lot
dat ons kan beschoren zijn: jeugd, volwassenheid en
ouderdom. Je merkt het nog het best aan de
vrouwen: de jonge met de hand beschermend tegen
de boezem, de volwassen vrouw zelfzeker met de
hand op de heup (en haar echtgenoot met de hand
op de geldbeugel !), de oude vrouw met de hand op
de buik - alsof ze zeggen wou: alles is volbracht.
Daarboven hangt "Maria Kareli fi lia", een in
1968 gerestaureerd portret van Maria van
Bourgondië met een rustende sperwer op de
linkerhand. Olieverf op hout door een onbekende
Vlaamse meester, vermoedelijk te situeren in het
laatste kwart van de ISde eeuw.
Het is één van de meest delikate werkjes uit dit
kasteel. Waarover Renson en Casteels terecht
opmerken: "Niet alleen lijn en kleur, maar ook lichten
toonwaarden dragen ertoe bij om van deze
compositie een samenstelling van licht, lucht en
ruimte te m aken." Beide auteurs doen de suggestie
23

Meester van de
Magdalenalegende (?)
Maria van Bourgondië
Ca. 1480
Paneel, olieverf,
52 cm x 32 cm
lnv. 223
24
om het paneel (van 52 x 32 cm) toe te schrijven
aan een kunstenaar uit de omgeving van de
I 6de-eeuwse Meester van de Magdalena-legende,
maar overtuigende argumenten dragen ze daartoe
niet aan.
Boven de deur h·angen de vooral historisch
interessante portretten van Filips van Egmond en
Maria van Horne, op twee jaar na de laatste 16deeeuwse
residenten van het Kasteel van Gaasbeek.
De meest in het oog springende stukken in deze
kamer vormen, eens te meer, drie grote Doornikse
wandtapijten. Twee ervan stammen, samen met de
reeds vermelde exemplaren in de 'kamer met de
erker' en de 'kamer met het grote glasraam', uit het
weefatelier van Arnould Poissonnier. Ze sluiten de
Gaasbeekse "zigeuner"-serie af met enerzijds een
amusante en druk bevolkte kermisscène (waarop, als
u goed toekijkt, niet alleen gedanst en gemusiceerd
wordt, maar inderhaast ook een beurs gerold),
anderzijds een doek dat als "De verkoop van
kinderen" door de wereld gaat, al lijkt ons een
dergelijke samenvatting - de vele lieftallig
gekoesterde en gemanipuleerde kinderen ten spijt ­
nogal speculatief
Het derde wandtapijt, precies even groot als de
kermisscène, zou - maar dan wel in Bourgondische
kostuums - enkele episodes verbeelden uit de
geschiedenis van Erechtonios (of Erechtheus), de
mytische koning van Attika die als scheidsrechter
optrad in het geschil tussen Athena en Poseidon en
die samen met hen in de gedaante van een slang
vereerd werd in het Erechtheion, een van de
·
tempels op de Acropolis.
Over dit 16de-eeuwse Brusselse tapijt, waarvan de
wever onbekend is, merken Renson en Casteels
onder meer op: "De centrale compositie, voorzien
van smalle boord met bloemen en vruchten, is in
drie afdelingen verdeeld, gescheiden door
hybridische smalle kolommen. ( ... ) Die drieledige
compositie herinnert aan een andere kunstdiscipline,
met name de retabelkunst met centrale compositie
en zijdeuren. De kleurenrijkdom, de frisheid van het

Wandtapijt
De kermis
Detail
Doornik
Begin 16de eeuw
Wol en zijde,
345 cm x 400 cm
lnv. 330
H. Barbara
Duits
Ca. 1500
Hout, gepolychromeerd,
hoogte I 20 cm
lnv. 729
coloriet, maken er een prachtig wandtapijt van." Een
identiek tapijt wordt bewaard in München.
Petite histoire: van dit en ander schoons
genoot ook vader Peyrat, vice-voorzitter van de
Franse Senaat telkens wanneer hij zijn dochter en
kasteelvrouwe Marie in Gaasbeek kwam bezoeken.
Hij logeerde toen namelijk in deze kamer.
Interludium
De gang en de traphal, interludium tussen de
logeerkamer van vader Peyrat en de slaapkamer van
zijn dochter, vormen een kabinet van de meest
uiteenlopende schoonheid en grandeur.
De wandeling begint aan een statige,
neorenaissancistische troonzetel van Franse origine,
in het midden van de rugleuning versierd met een
niet geïdentificeerde baardige man en verder met
een redelijk gedistingeerde wirwar van fi orissante
motieven en arasbesken. Hij zit bovendien
verbazend goed, de stoel; zelf uitgetest maar da's
niet voor navolging vatbaar.
Vlakbij hangt een "Boerin met koeien", een klein
olieverfschilderijtje op koper door de 17de-eeuwse
Antwerpse schilder jan Siebrechts. Die verliet zijn
vaderstad eerst voor Italië, later voor Engeland, zou
daar o.a. door zijn speciale weergave van het groen
door illustere collega's als Gainsborough en
Constabie opgemerkt zijn en specializeerde er zich
vooral in artistieke klussen voor de aristocratie.
Hij hangt hier dus ongetwijfeld op zijn plaats.
Voor u de trap afdaalt, valt vanop het bordes nog
een en ander te beleven.
Rechts aan de muur hangt een ISde-eeuws tondo in
rooskleurige bergsteen (wellicht uit een Zwitsers
beeldhouwersatelier), waarop een engel, enigszins
gewurmd in de cirkelwand, twee heraldische borden
in de handen klemt - volgens Renson en Casteels
oorspronkelijk misschien een sierelement van een
grafmonument of een ridderlijke graftombe.
Ernaast heeft men een prachtige "Doop van Clovis"
op een fi uweel ingepakte drager gezet. Frans en
16de-eeuws, secuur en behendig in hout gewerkt,
opvallend klein en toch zo krachtig en geanimeerd.
Om even bij stil te staan.
Veel langer nog zal de bezoeker, omwille van
de veelheid aan details, willen stilhouden bij het
grote Italiaanse paneelschilderij in deze EgmondhaL
In het smalle pad tussen de muur en de borstwering
van de trap staat u er weliswaar met de neus
tegenaan, maar gezien de talloze miniatuurscènes
van feestende, minnekozende, rustende en allemaal
pronkende mensen, valt dat nog best mee.
Het feest speelt zich af in de tuinen van het kasteel
van Vinsaglia, in Noord-Italië, bij de ons zo
langzamerhand bekende familie Arconati Visconti.
25

De onbekende schilder blijkt weliswaar nauwelijks in
staat om de gebeurtenis ook een artistieke
meerwaarde te verlenen, maar als documentair en
iconografisch souvenir blijft het hoe dan ook een
bekoorlijk en nieuwsgierig makend werk.
Hoog tegen de wand, aan de andere kant van
de hal, staat een gekroonde heilige Barbara tentoon,
met een kelk in de hand. Het I ,2 meter hoge en
gepolychromeerde houten beeld zou Duits van
origine zijn en dateren uit de ISde eeuw.
Vermoedelijk maakte deze blozende en ondanks
haar kroon wel erg volks ogende Barbara ooit deel
uit van een altaarstuk - in dit geval wellicht naar
goede gewoonte in gezelschap van de heilige
Catharina en Magdalena, samen de personificatie
van geloof, hoop en liefd e.
Vlakbij, in de diepe groene nis, staat een lieftallige
Margaretha. Het I ,32 m hoge beeld is gekapt uit
notehout, onderaan draagt het trouwens nog de
sporen van de jaarringen van de boom. Dat het om
de heilige Margaretha gaat, blijkt uit het fe it dat ze
als koningsdochter een kroon draagt en onder de
voeten de restanten van een draak vertrapt. Even
tevoren was ze namelijk door de draak (de duivel)
verslonden, maar het teken van het kru is volstond
om de kansen te keren, een gebaar dat overigens
ook onder vampieren danig paniek veroorzaakt.
In dit 16de-eeuwse beeld is Margareta echter niet
door de draak, wel door de tand des tijds aangetast.
Ze mist beide handen, evenals de kru isstaf waarmee
ze de duivel op de knieën dwong.
Prachtig, droefgeestig, haast 2 meter hoog en
extreem slank, is de Franse, I 6de-eeuwse
mantelmadonna (of Mater Misericordiae) die links
tegen de buitenmuur verrijst. Het lichtjes
heupwiegende beeld is achteraan uitgehold, wellicht
was het dus bestemd om ergens op te hangen,
bijvoorbeeld in het tympanon van een kerk of
kloosterportaaL De eiken Madonna werd in '76-'77
door de Staat aangekocht.
Als u tenslotte de trap afdaalt, kijkt u aan tegen een
panorama van het Gaasbeek van de 17de eeuw.
Het doek van Filips lmmenraet toont ondermeer de
kerk, de dorpskom met plein en schandpaal, de
Donkerstraat met thans verdwenen huizen,
brouwerij 'De Molensteen', het kasteel, het
baljuwshuis en - aan de einder - het silhouet van
Brussel. En 't is er groen tot aan de horizon,
lintbebouwing stond toen nog niet op het
programma.
26
De blauwe kamer
Weer zo een kamer om vrije loop te geven
aan de fantasie. Want hier, tussen het blauwe
zijdebehang en vanuit drie erkers uitkijkend op
water en groen, verbleef de laatste markiezin - en
dat is dan ook aan heel wat inboedel te merken.
Op de eerste plaats aan het smaakvol en elegant
geornamenteerde hemelbed, een nagenoeg
getrouwe kopie van het bed van Antoon van
Lotharingen en Renée de Bourbon, dat zich in Le
Musée Lorrain van Nancy bevindt. Uiteraard ru ilden
de Arcanati's de emblemen van het huis van Nancy
voor hun eigen symbolen in; met name een serpent
met een kind in de muil (de betekenis van dit
embleem is niet eenduidig achterhaald), naast de
heel wat bevattelijker en niet onverstandige spreuk
"Souvenir et taire".
Naast het bed hangt een albasten topstuk uit de
verzameling van Gaasbeek. Het halfverheven
beeldhouwwerk van 27 x 19 cm dateert volgens een
inscriptie uit 1526, toont de wapens van Habsburg
en Portugal en is dus nagenoeg zeker ontworpen ter
gelegenheid van het huwelijk van Karel V met
lsabella van Portugal. Om zijn stilistische kenmerken
en grote artistieke vaardigheid wordt het
toegeschreven aan Jehan Mone, zowat de privébeeldhouwer
van de keizer.
Het echtpaar staat voor een fijn bewerkte portiek.
Karel legt in een liefdevol gebaar de arm om de
schouder van zijn bruid en houdt haar linkerhand in
de zijne geklemd. Van haar kant biedt lsabella hem
haar kleine, maar ongetwijfeld warm kloppende hart
aan. Het werk is ooit al, hoe kan het ook anders, in
T oledo tentoongesteld.
jehan Mone
( 1480/85-ca. 1550)
Karel V en lsabella van
Portugal
1526
Albast, verguld hout,
56 cm x 53,5 cm
lnv. 707

Op de schouwmantel beeldde Malard, althans
volgens het museumcataloogje, dit keer geen drie
maar "de vijf leeftijden" uit. Zou hij ? Misschien kan
men de paartjes wel van links en van rechts telkens
naar het midden lezen, in dit geval dan twee keer
goed voor jeugd, volwassenheid en ouderdom.
Misschien heeft het ook helemaal niets met
leeftijdsymboliek te maken en wilde Malard alleen
enkele tekenen van liefde verzamelen. In een kamer
tenslotte waar de liefde thuis was.
Wat dat betreft vreet de vitrinedoos op de tafel wel
enigszins aan de verbeelding. Te veel museum
ineens, te weinig slaapkamer. Al draagt de inhoud
ervan - o.a. medailles en medaillons van Marie
Peyrat en haar vader - wel degelijk de herinnering
aan de markiezin.
Veel directer echter is ze aanwezig in haar
persoonlijke spullen. Zoals het schitterende wasstel
op het eiken toiletmeubel (waarop opnieuw het
opschrift 'Souvenir et taire'). Lampetkom en dito
kan, kommetjes voor zeep en ander toiletgerief,
schoteltjes voor kam en haarborstels en drie
flaconflesjes die in de andere kast tentoon staan,
alles als één zilveren ensemble ontworpen, gemaakt
en met naamstempel gemerkt door het atelier van
goudsmid Bossard uit Luzern. De bodem van het
waterbekken is gedecoreerd met het wapen van de
fam ilie Arconati Visconti. De markiezin had
trouwens een voorliefde voor de Zwitserse
edelsmid. Verscheidene andere stukken van Bossard
schonk ze echter in 191 6 aan het Parijse Musée des
Arts Décoratifs.
Wil u verder weten wat Marie Peyrat zoal voor haar
opschik nodig had, verdwaal dan even in de
toonkast aan de deur, tussen flesjes en pincetjes.
Een schatkamer voor dames.
In religieuze kunst tenslotte is de slaapkamer van de
markiezin, naast enkele miniaturen en 7 Mechelse
albasten, nog aangekleed met een terracotta van
Andrea della Robbia (Firenze, 1435- 1 525). Artistiek
de mindere van zijn oom en leermeester Luca della
Robbia, toch bekend voor zijn medaillons met
baby's aan het Ospedale degli lnnocenti en een
prachtig lunetreliëf in de Loggia de San Paolo,
beide in Firenze. Maar het merendeel van zijn
oeuvre overstijgt nauwelijks het betere atelierwerk.
Interludium
Langs en onderaan de trap, tussen de
slaapkamer en de zeer museaal geconcipieerde
Egmondkamer, is de weg eens te meer in hoofdzaak
bestrooid met religieus geïnspireerde kunst.
Om de hoek hangt een Brusselse "Besnijdenis" in
houtsculptuur uit de 16de eeuw, heel intiem en
mooi in een kastje geborgen. Over de "Kruisiging",
een bas-reliëf dat wat verderop hangt, schrijven
Renson & Casteels: "Het oeuvre is zeer zwak en
wijst op een tweederangswerk. De beeldhouwer
heeft geen notie van perspectief, beheerst de
reliëftechniek niet en zet alle personages op
hetzelfde plan." Tja, en precies al die kenmerken
resulteren naar ons gevoel in een compositorisch
toch wel ongewoon origineel en inhoudelijk
expressief tafereel. 't Is maar hoe je het bekijkt.
De ook al weinig positieve commentaar van beide
auteurs op de 15de-eeuwse Madonna (op de aanzet
van de trapleuning) en "De schepping van Eva" lijkt
ons dan weer correct. Vooral het maniëristische
schilderij - een laat 16de-eeuws Vlaams paneel -
lijkt niet van aard om de gevoelens van de
toeschouwer esthetisch op te warmen. Het toont
zowel de schepping van de eerste vrouw (een
kindvrouwtje dan wel) als de verleidingsscène en de
vlucht uit het paradijs.
Tegen de grote muur naast de Egmondkamer
hangt Anna, gravin van Dorset. Ingepakt en
gedrapeerd in een verfijnd zilverachtig coloriet,
poserend in een romantisch contrasterend decor.
Vermoedelijk schilderde Antoon van Dyck haar
portret ter gelegenheid van haar huwelijk met de
graaf van Dorset. Het werk in Gaasbeek vormt in dit
geval een meer dan voortreffelijke atelierrepliek van
Van Dycks origineel. Anna van Dorset hangt
trouwens evenzo nog in twee Engelse collecties.
Kruisiging
Italiaans
Ca. 1510
Hout. gepolychromeerd,
86 cm x 76 cm
lnv. 55 1
27

In de vitrinekast, onderaan de trap en naast de door
Malard gedecoreerde zitbank, kan de bezoeker
snuisteren in fraai uitgedoste gebruiksvoorwerpen -
ondermeer een Perzische schaar in gedamasceerd
goud, een Venetiaanse bronzen inktpot, Spaans
gleiswerk, en ook enkele I 8de-eeuwse porseleinen
borden met fe stoenboorden, uit de exotische
handelswaar van de Verenigde Oostindische
Compagnie.
En dan is er Sint-Michiel, schutspatroon van Brussel,
in deze kamer geconserveerd als een fragment van
een groter, wellicht architectonisch geheel. De
aartsengel wordt afgebeeld in de traditionele scène
waarin hij de monsterachtige duivel op de speer
spiest, iets waar hij als geprivilegieerd
vertegenwoordiger van het Goede schijnbaar geen
enkele moeite mee heeft. Het mooie halfverheven
tafereel is in Franse zandsteen gehouwen en kan
volgens stilistische elementen (die schijnen te kiezen
tussen gotiek en renaissance) en volgens
iconografische details (het harnas bv. in plaats van
een engelengewaad) gesitueerd worden rond het
einde van de 15de eeuw.
De Egmondkamer
In de Egmondkamer is de museumsfeer
totaal. Ook en vooral door de relatieve eenheid van
de verzameling (Duits en Vlaams religieus
beeldhouwwerk, vooral 15de en 16de eeuw). Wel
wordt dat eenheidsconcept in de toonkast heel
even, maar dan wel op hoog ambachtelijk niveau,
doorkruist met objecten van laten we zeggen
zinnelijke ambiance. Een Duitse drinknap uit de 17de
eeuw, een bierkruik uit 1646, een ivoren ring met
putti ( 1 7de eeuw) en - toch weer bijbels - "Het
visioen van Saul" uit het I 8de-eeuwse Tirol.
Dat de drinkbekers niet bepaald in de keuken maar
in het salon thuishoren, dat merkt u in een
oogopslag. Ze behoren allebei tot het soort van
exquise gebruikspracht waaruit het drinken van wijn
of bier minder uit dorst dan uit zalige
geraffi neerdheid gebeurt.
De putti-ring, waarbij ruim een dozijn mollige
knaapjes al stoeiend rond de ringopening dansen,
zou volgens Renson en Casteels een vroeg
17de-eeuws werkstuk van de Duitse barokke
beeldhouwer Leonard Kern kunnen zijn. De auteurs
gewagen over "bacchanale kinderkens", en het lijken
inderdaad geen lieverdjes om zonder handschoenen
aan te pakken. Op de achtergrond, tegen de 8 cm
hoge ringwand aangedrukt, liggen er zelfs enkele te
bekomen van overmatig drankgebruik. Waarbij een
jeugdige putto-muzikant ten overvloede via zijn
tamboerijn de wijngoden tot frivole medewerking
optrommelt. Een prachtig ivoorstukje, levendig,
suggestief, inventief.
Oneindig gecompliceerder, opgebouwd als een
menselijke tornado, is de ivoren scène over de
metamorfoze van de heidense Saul tot de heilige
28
Ring met putti
Duits (Leonard Kern?)
Begin 17de eeuw
Ivoor,
hoogte 8 cm, diameter 14 cm
lnv. 633
Zegenende bisschop
Maaslands
Ca. 1500
Hout, gepolychromeerd,
hoogte 85 cm
lnv. 1218
Paul. Het monogram erop verwijst naar het atelier
van de Tyroler beeldhouwer Jakob Auer.
Het bovenste, ook meest doorschijnende deel, stelt
de hemelse regionen voor. Het gaat er bijzonder
geanimeerd en muzikaal aan toe. In het midden
troont Christus op een wolk, kruis in de hand,
geborgen in een warreling van engelen en putti.
Onderaan tenslotte is de legende van Sauls
dramatische bekering in beeld gezet. "En terwijl hij
op weg was in de omgeving van Damascus,
omstraalde hem een licht uit de hemel. En ter aarde
gevallen, hoorde hij een stem die zei: 'Saul, Saul,
waarom vervolgt gij mij ?' ( ... ) '0 Heer, wat wilt Gij
dat ik doe', en de Heer sprak tot hem: 'Sta op en ga
in de stad, en daar zal u gezegd worden wat ge
moet doen."'
Tot zover het verhaal, dat hier amper 25 centimeter
hoog als in een surrealistisch ivoren stripverhaal is
gesneden.
Boven een gotische koffer hangt in de
Egmondkamer een eikenhouten Antwerps altaarstuk
uit de 16de eeuw, gebouwd rond de thematiek van
de kruisafneming en de graflegging. De zijpanelen
zijn als gebruikelijk aan de achterkant met grisailles
(van misschien latere datum) beschilderd, langs de
open zijde in kleur. De nogal theatraal omringde
Christusgroep in eik herinnert sterk aan composities
van Rogier van der Weyden.
Op het plateau achterin de kamer staat een sterk
maniëristisch beeld van de heilige Catharina van
Alexandrië. Ze glimlacht kinderl ijk gelukzalig en
onverstoorbaar, de rechterhand rustend op een
zwaard, de voet tegen het gebroken rad, embleem
van haar legende. Het in 1957 gerestaureerde eiken
beeld werd twintig jaar later door Renson en
Casteels nog als Duits en 15de-eeuws omschreven,
maar tegenwoordig houden kenners het bij Vlaams
en I 6de-eeuws.
Blijven tenslotte nog een bescheiden, wat
poppenkastachtig en volks ensemble van drie ruiters
in gepolychromeerd hout en een bijzonder stijlvol
fragment uit een ooit grotere beeldengroep, met
vooraan een geknielde vrouw (wellicht de
schenkster - de sponsor, zeg maar - van het werk) ,
geruggesteund door twee heiligen.

De galerijzaal
De galerijzaal, elfde kamer van ons
kasteelbezoek, heeft alvast haar naam niet gestolen.
De ruimte, de atmosfeer tussen de eikenhouten
lambrizeringen, de overvloed aan kunst en adeldom,
het werkt allemaal samen tot een verbluffe nd
spektakel van weelde en schoonheid. En al leidt de
exuberantie van deze kamer de bezoeker echt niet
tot overdruk, toch durven we de lezer van ons
verslag geen volledigheid garanderen. Er is gewoon
zoveel dat een zekere selectie zich opdringt.
Aan ogen en verbeelding van de bezoeker om de
rondgang hier en daar aan te vullen.
Die rondgang begint al boven de
toegangsdeur. Daar hangt, nogal verrassend in dit
Europese interieur, een Arabisch uitgedoste heer op
de rug van een dromedaris. Geen exotische
aankoop nochtans, wel een familiesouvenir.
Want de man is Giammarti no Arconati Visconti,
de laatste Gaasbeekse kasteelheer van zijn geslacht
en slechts drie jaar echtgenoot van Marie Peyrat
(hij huwde haar in 1873 en stierf te Firenze in
1876). Na een veel gelauwerde loopbaan als officier
wijdde deze Arconati zich aan archeologie en
aardrijkskunde, bezigheden die hem vaak in Egypte
en het Midden-Oosten brachten. Geen amateur
overigens, want zijn publikaties leverden hem o.a.
het lidmaatschap op van de 'Societa italiana di Studi
orientali' en die van Geografica. Op zijn reizen liet
de studieuze kasteelheer zich graag vergezellen van
de Franse portrettist met de Duits klinkende naam
Metmacher - en meteen hebben we de stap naar
het oosterse tafereel gemaakt, waarop markies
Arconati in djellaba tussen de palmbomen
figureert.
De grote schoorsteen naast de deur is het
werk van de Belgische beeldhouwer Victor Rousseau
( 1 865- 1 954), die vooral faam kreeg door z'n
kleinere, impressionistische beelden en portretten in
marmer.
De dame in driekwart profiel, smaakvol
gedecolleteerd en met de appel der wijsheid in haar
(wellicht door een ander schilder geretoucheerde)
linkerhand, is Eleonora van Oostenrijk. Het frisse,
sfeervolle, lichtjes sensuele portret wordt door
Renson en Casteels toegeschreven aan Joos van
Cleef, hofschilder van Frans I, de tweede man van
Eleonora.
Onder twee portretten die mogelijks van de hand
zijn van de veelzijdige en hoog getalenteerde
Hollandse schilder-architect-technoloog Jan van
Scorel, staan twee interessante ladenkasten. De
draagbare Spaanse 'varguefios' dateren uit de
16de eeuw en zijn stilistisch duidelijk schatplichtig
aan Moorse invloeden.
Naast de Spaanse pronkstukken, die verworven
werden uit een verkoop van het kasteel
Emile Metzmacher
Giammartino Arcanatie
Viscontie in Arabië
1875
Paneel, olieverf,
64 cm x 54,5 cm
Chenonceaux, staat een in vier grote panelen
gedecoreerde Bourgondische koffe r. De uiterste
panelen dragen een lelie, de andere een sluithengsel
en twee gekruiste pijlen. Een klein paneeltj e in het
midden toont de Madonna met Kind. Volgens de
inventaris van het kasteel is de koffe r afkomstig uit
de hoeve Vermoesen in Sint-Martens-Lennik.
Dat detail kan ons misschien wijzer maken over de
situering van het meubel. Volgens Renson/Casteels
is het een neo-gotisch, volgens conservator
Vandormael een gotisch stuk. De laatste mening lijkt
de meest waarschijnlijke. Men kan zich inderdaad
bezwaarlijk indenken dat landbouwer Vermoesen
zich voor gebruik op de hoeve - als kneedtrog nog
wel - een kostbare neo-gotische koffe r zou
aanschaffen, laat staan zich een exemplaar zou laten
maken. Veel waarschijnlijker is dat hij, lichtjes
oneerbiedig dan wel, van een oude koffe r gebruik
maakte om er z'n deeg in te kneden.
Op de kast prijkt de zilveren buste van
lsabella de Katholieke, door de laatste markiezin van
Gaasbeek vermoedelijk aangekocht bij de veilingen
Spitzer in Parijs. Het leuke aan deze 16de-eeuwse
Vlaams-Spaanse realisatie is echter dat de koningin
hier stiekem als juwelenhouder poseert. De buste
kan namelijk van de achtkantige basis gekanteld
worden en openbaart op die manier een schrijn
voor relieken of juwe len. Er bestaat overigens een
pendant van deze sieraadbuste in de gedaante van
Ferdinand van Aragon.
29

Anoniem
Filips van Montmorency,
graaf van Horne
16de eeuw
Paneel, olieverf,
27 cm x 20,5 cm
lnv. 567
30
Een ander merkwaardig stuk in deze galerijcollectie
is het omtrent vier eeuwen oude Brusselse
'savonnerie'-tapijt met de in pijpenkraag gevatte kop
van Lamoraal van Egmond. De echte savonnerieindustrie
was, sinds 1604, een Franse
aangelegenheid. De herkomst van het woord heeft
te maken met het fe it dat de beginfase van deze
tapijtindustrie zich gedurende een aantal jaren
afspeelde in een oude zeepfabriek in Chaillot, waar
onderbetaalde weeskinderen zich in het zweet
moesten werken om de zogenaamde Saraceense
knoopkunst te imiteren. iets wat uiteindelijk slechts
neerkwam op het gebruik van oosterse
knooptechnieken voor typisch Franse tapijtpatronen.
Onze Lamoraal van Egmond komt niet uit de
zeepfabriek, noch uit de latere 'Manufacture royale
de tapis façon de Turquie et du Levant' van
Ladewijk XIV. Maar omwille van het knoopwerk en
de voor savonnerie-tapijten karakteristieke
fluweelachtige glans, wordt hij al eens tot dezelfde
soort gerekend. Het kleine tapijt (52 x 41 cm)
dateert trouwens uit de 16de eeuw; de Franse
savonnerie was toen nog niet geboren.
De bronzen buste van Karel V komt uit het
atelier van Leone Leoni (circa 1509- 1 590), een
bijzonder all-round kunstenaar (van medailleur tot
bouwmeester) en zowat de belangrijkste
vertegenwoordiger van de maniëristische sculptuur
in Lombardije. Leven en werk van deze Leoni
herinneren op nogal dramatische wijze aan dat van
de beroemde Florentijnse beeldhouwer Benvenuto
Cellini. Beide heren hebben hun oorspronkelijk
beroep van goudsmid ondanks noemenswaardige
andere talenten nooit verloochend, allebei zijn ze
beschuldigd van muntvervalsing, allebei ook van
moord (in Leoni's geval op een Duits collega).
Maar dat mag de pret bij het aanschouwen van
Karels buste uiteraard niet drukken.
Opvallend ook in deze kamer zijn de ruim
één meter hoge olieverfschilderijen op hout, met de
voorstelling van twee gemijterde heiligen. De man
met de baard is kerkvader Augustinus, de wat
kinderlijk ogende heilige is Ladewijk van T oulouse.
Het verbaast overigens niet dat hij nagenoeg de
trekken draagt van een adolescent. Want nadat hij
de troon had verzaakt voor het klooster, overleed
deze Ladewijk al op amper 24-jarige leeftijd.
Een Italiaans expert schreef beide - in 1955
gerestaureerde - schilderijen toe aan de
Venetiaanse kunstenaar Miehele Giambono ( 1 420-
1462), een gerenommeerd vertegenwoordiger van
de internationale gotiek.
In de vitrines van de galerijzaal schitteren
(vooral zilveren) objecten van Duitse origine. Op de
tafel blinken twee in zilver vergulde schalen en
bekers, de laatste in de vorm van een omgekeerde
helm. De stukken dragen het wapen van het
Hertogdom Brabant. Ze werden namelijk door de
Staten van Brabant in 1698, na de Vrede van
Rijswijk, voor bewezen diensten cadeau gedaan aan
Louis Alexander Scockaert, heer van Gaasbeek en
gevolmachtigd minister van Spanje. Prachtstukken
zijn het, evenals de in zwart ingelijste ronde schotels
aan de muur van de galerijzaaL Twee frisse
juweeltjes van Italiaans gleiswerk, met respectievelijk
de voorstelling van een jeugdig ventje met hoed en
een steigerende centaur.
Het verhoogje in de verste hoek van de
kamer is een door Malard ontworpen neogotische
imitatie van de 'lit de justice' uit het kasteel van
Argentelle. Vanop zo'n lit de justice sprak de heer in
vroeger tijden recht over zijn onderdanen.
Dat lag uiteraard niet in de bedoeling van de laatste
markiezin, maar bij de grote 19de-eeuwse
restauratie wilde ze nu eenmaal in de gedaante van
stille getuigen zoveel mogelijk de geschiedenis van
het kasteel reconstrueren. Aan de reconstructie van
haar familiegeschiedenis stak conservator Renson
later een handje toe door de aankoop, in .Milaan
1975, van een door Metzmacher gekonterfe it
portret van haar man Giammartino Arconati
Visconti.
Het portret hangt tegen de smalle wand aan de
uitgang van de kamer, geflankeerd door Alessandro
Trotti, neef van de laatste kasteelheer van Gaasbeek,
hier in maliënkolder als ridder van Malta opgevoerd.
Een nobel duo, dat wegens aanwijsbare redenen
(tot en met identieke afmetingen) zo goed als zeker
door dezelfde hand is geschilderd.
Waarna we, langsheen symbolen van gerechtigheid
en vruchtbaarheid op de gesculpteerde deur, de
kamer van de wacht betreden.

Jachthoorn
16de eeuw
Hoorn en gedreven koper
Lengte 76 cm, diameter
min. 4,5 cm - max. I I ,5 cm
De zaal van de wacht
Hier wordt de bezoeker opgewacht door
ruiterharnassen. Hun oorspronkelijke bewoners zijn
al lang tot stof en as teruggekeerd, en toch staan de
harnassen er nog alsof ze ieder moment tot leven
dreigen te komen. Kaarsrecht en fier, het vizier
onheilspellend dichtgeklapt, opgeblonken voor de
strijd - de ene met een gotisch zwaard, de andere
met een hellebaard bij de hand.
De man met zwaard draagt een zogenaamd
'Maximilienne'-harnas, daterend uit het eerste kwart
van de I 6de eeuw. De naam refereert aan keizer
Maxi mi liaan I ( 1493- 15 19), onder wiens
persoonlijke promotie de kunst van het harnas - en
vooral van het pronkharnas - tot een nationale
erezaak werd verheven. Deze soort sprong in het
oog door de nogal fantastische en sterk plastische
vormen, de vernuftige constructie en rijke decoratie.
De andere soldaat draagt een iets later te dateren
Italiaans harnas 'à plastron', want met een kruis op
de borst. De andere siermotieven werden niet
rechtstreeks op het gepolijste ijzer aangebracht.
Het metaal werd eerst bedekt met een
beschermende bekleding waarin men met een fijne
stift de motieven graveerde, die vervolgens voor
altijd in de vergulde wapenrusting gegrift bleven.
Bezoekers met enige militaire verbeelding moeten
we intussen ontgoochelen: de harnassen vormen
geen directe getuigen van de strijd om Gaasbeek; ze
werden door de laatste markiezin aangekocht op
een veiling in Parijs.
Op de tafel ligt - naast de Milanese helm
waarover we het al eerder hadden - een voor dit
kasteel wel erg nostalgisch souvenir, met name de
jachthoorn van graaf Egmond. Gemaakt uit ivoor en
gedreven koper, versierd met jacht- en krijgstonelen.
Wie goed toekijkt vindt op het ivoren stuk een
versterkt kasteel terug, compleet met slottoren en
omwalling. Het kasteel wordt belegerd; achter de
palissade zijn gevechten aan de gang tussen ruiterij
en voetvolk, terwijl enkele kanonnen de burcht
onder vuur nemen.
Er is nog meer in deze kamer wat herinnert aan het
strijdgewoel. Zo ondermeer een aantal stijgbeugels
en sporen (waaronder een zeldzaam Mexicaans
exemplaar van het eind van de 17de eeuw), prachtig
versierde degens in staal en ijzer, ook enkele
gravures, tenslotte twee Saksische hellebaarden,
naar pijnlijke gewoonte voorzien van een
bajonetmes met bloedbaan, een scherpe S-vormige
bijl en een puntige haak in de vorm van een lelie.
Boven de machtige schoorsteen van de wachtzaal
kijken bedachtzaam drie kasteel- en krijgsheren toe;
het zijn Lamoraal van Egmond, Willem van Oranje
en Filips van Horne. En achter de tafel priemt,
verpakt in een 19de-eeuwse buste, de arendsblik
van Keizer Karel - de man die de Vlamingen de das
en de Gentenaars de strop omdeed.
De eetzaal
Eigenlijk herinneren alleen de muren van deze
eetzaal nog aan de weldoende sfeer van de hoofse
festijnen, het knippen van de livreien, de etiquette
van de disgenoten, de kleuren van de wijn of de
geuren van het wild. Maar het verhaal van die muren
spreekt dan ook boekdelen.
De talloze muurtaferelen vormen samen een
zogenaamde 'moralité', een schildering van zeden en
gewoonten tot stichtend exempel voor de
(kasteel)bewoners en hun gasten. Moraliteiten had
je toen, en met name al sinds de 14de eeuw, in alle
denkbare toonaarden. Zo kon bv. ook de schildering
van een Dodendans als 'moralité' bedoeld zijn (dit
wil zeggen als moraliserend signaal van de macht van
de dood over de ijdelheid van het leven). Maar het
kon dus ook prettiger. Zoals deze illustratie van de
toen gangbare 'moraliteit' van het banket, in het
geval van Gaasbeek geïnspireerd op het tapijt
"Le Banquet" in het Musée de Lorraine in Nancy.
Mensen met minder fraaie tafelmanieren geef je
tegenwoord ig een exemplaar van "Levenskunst" of
"Hoe gedraag ik mij aan tafel" cadeau, maar vroeger
hing men die tips in aristocratische milieus graag aan
de muur. Kijk dus goed toe, het loont wellicht de
moeite om u in deze kamer enkele suggesties
aangaande de omgangsregels eigen te maken.
Een mens kan altijd leren, maar, zoals gezegd, "alles
op sijnen tijd".
Een exposé over de tientallen oude munten
die onder glas, aan de onderkant gespiegeld en in
overzichtelijke slagorde op tafel liggen, laten we
graag aan numismaten over. Volgens kenners ligt er
alvast een schat aan vooral Brabantse munten
gespreid.
Wie aan de munten minder boodschap heeft kan
ruimschoots genieten van de zo onberispelijke als
doelmatige gebruiksvoorwerpen in de toonkasten -
waaronder twee gelijkaardige 18de-eeuwse
Zwitserse kannen in tin - of van het voortreffelijke
gleiswerk uit Castelli op de lambrizering.
Amateurs van (meubel)architectuur kunnen we de
ru im twee meter hoge kast in gesculpteerd
notehout warm aanbevelen. Twee verdiepingen met
een doormidden geknipt barok fronton en een Sint­
Miehiel die stoer van de toren blaast, gedragen
door heuse kolommen met kapitelen en
basementen, versterkt door een fries van
31

druiventrossen en beschermgeesten, de deuren
tenslotte versierd met slanke muzen, de lade met
marmer en engelenkop. Het tegelijk compacte en
sierlijke bouwwerk dateert uit de 2de helft van de
16de eeuw en hoort thuis in de Franse renaissance,
meer bepaald in de decoratieve meubelstijlperiode
onder Hendrik 11 en Frans 11.
En opnieuw wordt het hele ensemble in het oog
gehouden door Karel V, in dit geval geportretteerd
in email op koper door Charle Albert, naar een
origineel portret door Titiaan, dat zich in de
Madrileense Prado-museum bevindt.
32
De keuken
Na de eetzaal hoort de keuken. Ook en
vooral in een kasteellabyrint, waar een vlotte gang
van zaken staat of valt met de organisatie van de
infrastructuur. Wat dat betreft blijkt ook de keuken
zelf trouwens een toonbeeld van efficiëntie. Ruim en
handig ingericht, met breed aanrecht en ruime
provisierekken, en uitgerust met het belangrijkste
wat een mens vandoen heeft om zich culinair te
verwennen.
Daarnaast bevat de kasteelkeuken ook voorwerpen
die niet echt voor dagelijks gebruik waren bestemd.
Zoals de fraaie gildebeker op drie leeuwepootjes,
met een vergulde leeuw op het deksel en onderaan
een tapkraan van recenter datum, ontspringend in
de mond van een maskerkop. Het S6 cm hoge stuk
is gedateerd I 6 17. Gewoonlijk werden dergelijke
gildebekers als pronkstuk op de gildekamers
bewaard, maar doorgaans kon er wel een stevige
slok af ter gelegenheid van het gildefeest De meest
kostbare en vaak ook mooiste exemplaren werden
uitgevoerd in zilver, niet zelden in de vorm van een
voorwerp dat rechtstreeks te maken had met het
betrokken ambacht (bijvoorbeeld een laars voor
schoenmakers, enzovoort) . Gilden die het minder
breed hadden, lieten zich een pronkbeker in tin
maken. Zoals onderhavig exemplaar.
Een ander extraatje vormt een tinnen bord in
de vorm van een kardinaalshoed. Op de keerzijde
bevindt zich een meesterstempel met de beeltenis
van aartsengel Michaël en de letters I.B.R., wat
symbool staat voor Brussels tin. De kom, die van
recenter datum is, draagt een deksel met dolfijnen
als handgreep.
Tenslotte nog signaleren dat u in de keuken ook een
azijnpisser kunt bewonderen - maar dan een echte.
Interludium
In de gang naar de Rubenskamer moet u, ter
memorie van het kasteelverleden, toch even
pauzeren bij het grote doek ( 1 92 x 230 cm) dat - in
een romantisch clair-obscur en niet zonder een
sentimentele zweem van adoratie - in een
momentopname de laatste ogenblikken van graaf
Lamoraal van Egmond vastlegt. Misschien kent u het
doek trouwens wel uit de vaak afgedrukte ets die
academieleraar Paul Lauters ervan maakte.
Het olieverfschilderij is het werk van de 19deeeuwse
Antwerpse kunstenaar jan-Baptiste Van
Rooy. Het stond tentoon op het Salon de Bruxelles
van 1836, samen met andere werken die het toen
nogal populaire Egmond-thema bespeelden.
De handen gespreid, de ogen vragend ten hemel
gericht, het gelaat bleek en ingevallen - de ter dood
veroordeelde graaf maakt een haast ziekelijke maar
vooral gelaten indruk. Naast hem staat de bisschop
van leper, Martinus Rithovius. Aan de andere kant
een tafeltje met een kruisbeeld, een brief en een
inktpot met vederpen. Op de achtergrond opent
een cipier de celdeur voor de soldaten die Egmond
zullen begeleiden op zijn laatste tocht naar de Markt
van Brussel, waar hij - amper 46 jaar - op vonnis
van de hertog van Alva onthoofd zal worden,
ondanks zijn (weliswaar kritische) trouw aan Spanje.
Lamoraal van Egmond woonde de laatste drie jaar
van zijn leven in het kasteel van Gaasbeek, van I S6S
tot '68. Om die reden schonk de eigenaar, een
familie uit Vorselaar, het doek in 1978 aan het
kasteel.
De Rubenskamer
Al wordt deze kamer de Rubenskamer
genoemd, toch springt hier vóór alles de machtige
'Toren van Babel' in het oog, een flamboyant
paneelschilderij van de in Leuven geboren en in
Frankfu rt begraven Maarten van Valckenborch
(I S3S- 1 612).
Een schilderij dat over een oppervlakte van
I SS x 217 cm letterl ijk kolkt van het leven en in een
gewriemel van wel I 00 I details de - zo te zien toch
wel erg vindingrijke - ijdelheid en overmoed van de
mens verzinnebeeldt. We weten het: de toren
raakte nooit af. Hoger dan de wolken zou hij door
zijn al te spitse piramidale vernauwing sowieso al
niet geworden zijn. Maar het is de schilder er
uiteraard niet om te doen ons met de moraal van
het verhaal om de oren te slaan. Hij wil ons op de
eerste plaats laten meegenieten van de picturale
weelde van de droom. Van Valckenborch was
bovendien een gepatenteerd landschapsschilder, en
ook dat is te merken aan de energieke wijze waarop
hij de eindeloze ruimte inpalmt en met natuurlijke
elementen de centrale thematiek van de dominante,
goddeloze toren bespeelt.
En tenslotte is er het verhaal zelf. Waarbij Nemrod
(links) toekijkt hoe de ertsen worden gewonnen,
naar de werkplaats gevoerd, in hoogovens gestort
en in de smidse bewerkt; en hoe het voorts krioelt
van de werkmieren in hun diep geaderde toren. Die
ziet er in z'n eerste van de acht of negen bedoelde
bouwniveaus nog bepaald beloftevol uit, maar u
weet hoe het afgelopen is. Van spraakverwarring

kwam bouwverwarring. Schuld en boete.
Kleiner van formaat en alleen in grijstinten
(grisaille) geschilderd is het werk met de lange
naam: 'Graaf Filips Eugeen van Horne biedt
Aartshertog Leopold-Willem zijn thesis aan'. Over
de gebeurtenis zelf schreef kunsthistorica Van der
Vennet in 1960: "Naargelang van de graad die men
wenste te behalen moest men een aantal strenge
proeven doorstaan, bestaande in het verdedigen van
stellingen met betrekking tot de gedoceerde stof
(zgn. theses) tegen om het even wie. Dit gebeurde
in twee fazen, de 'disputatie' en de 'repetitio'.
Daarna diende de kandidaat een examen rigorosum
te ondergaan, waarbij hij door professoren
ondervraagd werd over de gehele stof en alles wat
ermee verband kon houden. Slaagde hij hierin, dan
kreeg hij de laurea licentiae."
Min of meer vergelijkbaar dus met de wijze waarop
ook vandaag nog toekomstige doctors hun
dissertatie in het openbaar voor een
professorencorps moeten verdedigen. Eén van de
verschillen met vandaag echter was het gebruik, in
sommige perioden althans in Leuven en in het
buitenland, om de dissertatie letterlijk en figuurlijk
op te dragen aan een illustere hooggeplaatste
Rubenskamer seigneur - in onderhavig geval Leopold-Willem,
broer van keizer Ferdinand, regent van de Spaanse
Nederlanden en aanzienlijk kunstverzamelaar.
Het schilderij van Antoon Sallaert neemt echter wel
een barok loopje met de waarheid. Filips van Horne
(niet te verwarren met de gelijknamige heer van
Gaasbeek in de 15de eeuw) zal z'n proefschrift
ongetwijfeld op een iets prozaïscher manier aan de
regent overhandigd hebben. Maar goed, het was de
geste die telde, en geste had de barok in overvloed.
Ook dus Brusselaar Antoon Sallaert ( 1 590- 1 657/
58), een later vaak door etsers gekopieerd schilder
die, benevens dit soort composities, ook faam had
als rapporteur van gildefeesten en als portrettist.
Een relatief recente ( 1 971) en bovendien
gelukkige aanwinst voor Gaasbeek is het wandtapijt
in deze kamer, afkomstig uit een 17de-eeuws atelier
in Edingen. Het stelt in groene, bruine en beige
tinten een rivierlandschap voor waarin een wilde kat
de strijd wint van een jong lam, het geheel omlijst
door friezen en twee zwaar gedecoreerde
Salomonszuilen. De naam van de wever, Hendrik
Vander Cammen, staat onderaan rechts in kapitalen,
zijn monogram en het wapen van Edingen
respectievelijk op de zijkant en hogerop.
Een gelijkaardig stuk wordt bewaard in het museum
van Philadelphia. Uit de nochtans voor hun
'verdures' ( = wandtapijten met overwegend
groenwerk) gerenommeerde Edingse ateliers, zijn
vandaag nog slechts een handvol stuks bekend.
Uiterst zeldzame kwaliteit dus, Gaasbeek deed er
een verstandige koop aan.
33

Maarten van Valckenborch
(1535-1612)
Toren van Babel
2de helft 16de eeuw
Paneel. olieverf.
155 cm x 217 cm
lnv. 572
34
Interludium
In de gang, op weg naar de laatste kamer,
hangt een paneelschilderij (73 x I 00 cm) waarin
vooral modeliefhebbers graag zullen in
rondwandelen. Aan kostuums en andere
vestimentaire details alvast geen gebrek.
Het anonieme werk, uit de tweede helft van de
16de eeuw, stelt een scène voor uit het huwelijksbal
(in 1581) van de Hertog van Joyeuse en zijn
kersverse bruid Margaretha van Lorreinen Vendémont.
Het paar viel kennelijk zeer in de smaak van de
koning, Hendrik 11, want die schonk hen een fo rtuin
aan ponden om uit de trouwkosten te komen. Een
en ander zal de belangstelling voor de gebeurtenis
allicht nog behoorlijk aangescherpt hebben, wat men
onder andere ook kan meten aan het aantal
schilderkunstige replieken van het thema (o.a. te
bezichtigen in het museum van Rennes, het Louvre
in Parijs. in Penshurst en elders).
Uit vergelijkend onderzoek is gebleken dat het
exemplaar van Gaasbeek in elk geval niet tot de
artistieke top van de reeks behoort. En daar kunnen
we inkomen. Het ontbreekt de onbekende schilder
vooral aan compositorische vindingrijkheid en
soepelheid. De vele apart geportretteerde figuurtjes
maken samen een weinig coherente indruk, en het
feit dat de meeste ogen op het 'à la volta' dansende
koppel gericht zijn doet daar nauwelijks wat van af.
Te meer misschien omdat de hertog zijn bruid wel
erg onhandig optilt en zij daar bovendien eerder als
een pop dan als een vrouw op reageert. Of was
precies dat de fi nesse van hun dans ?
Vlakbij deze kostuumparade hangt een
albasten bas-reliëf, rechtsonder gedateerd 1642.
Onder applaus van musicerende engelen,
cherubijnen en putti, komen Gaspar, Melchior en
Balthazar het kindje Jezus begroeten, het was er
duidelijk een drukte van jewelste. In prettig
archaïzerend Nederlands noteren Renson en
Casteels omtrent stijl en herkomst van het reliëf:
"De samenstelling is vol allure en staat in het teken
van de toenmalige italianiserende stijl. ( ... ) Dit
italianiserend reliëf. een 'retabelfragment', voorzeker
afstammend van een Nederlands atelier, getuigt
bovendien van een kunstvaardige techniek en is een
produkt gans in het teken van de matige
baroksculptuur, vervaardigd een weinig na het
verdwijnen van de grootmeester van de Nationale
Barok in de schilderkunst: Rubens."

De Infantekamer
De lnfantekamer. Zo genoemd omwille van
de meer dan 2 meter hoge, volstrekt weelderig
opgeprikte Infante lsabella, dochter van Filips 11,
geflankeerd door het al even reusachtige portret van
(vermoedelijk) haar zus Catharina van Savoye.
Statisch en majestatisch, zoals het koningsdochters
betaamt in het kritische licht van de geschiedenis.
Het is in deze kamer trouwens niet het enige doek
waarop lsabella van zich laat horen. Ze prijkt
namelijk ook - dit keer echter haast onopvallend -
op het schilderij met de drukke feeststoet aan
O.L.V.-ten-Zavel, waar de Brusselse gilde van de
kruisboogschutters jaarlijks haar schuttersfeest
organizeerde. De af te schieten gaai werd daarbij
aangebracht op de dakruiter van de kerk. En of het
nu doorgestoken kaart was of niet, op het feest van
I 6 15 bestond de aartshertogin het om in
hoogsteigen persoon de begeerde vogel neer te
halen - een wapenfeit dat haar meteen tot koningin
van de gilde promoveerde. Uit dank riep ze een
jaarlijkse processiestoet in het leven, met vaste
datum op tweede pinksterdag.
De heuglijke gebeurtenis is hier door Antoon
Sallaert voor het nageslacht vastgelegd. In een doek
dat het, behalve door de gezellige atmosfeer, vooral
van zijn documentaire waarde moet hebben.
De architectuur, het stratenpatroon, de klederdracht
van notabelen en volksmensen, de koetsen, de
muzieki nstrumenten, de hellebaardiers, het
feestgedruis, het staat er allemaal zoals het was, als
in een fotografisch document. De Infante zelf
bevindt zich, omringd door haar hofhouding, aan de
koorkant van de kerk met een kruisboog in de hand.
Aartshertog Albrecht zit erbij en kijkt ernaar.
Het wemelt verder nog van prettige en boeiende
anekdotes op dit werk, dat in 1969 gerestaureerd
werd.
Van de in ongelijke niveaus opgebouwde
vijfdeurskast in deze kamer, bezit het kasteel
nog twee vrij identieke exemplaren.
Rijk en met een ingewikkeld kluwen van
siermotieven gesculpteerd aan de voorzijde, heel
sober daarentegen aan de zijkanten. Uit het
Antwerpen van de 17de eeuw.
Eveneens 17de-eeuws is de smalle, manshoge
begijnenkast Een zogenaamd 'schapraai', vrij
eenvoudig en smaakvol uitgedost en waarin de
begijnen keuze hadden tussen twee kastjes en een
lade om hun eetrantsoen in op te bergen.
De 17de-eeuwse tafel en stoelen in deze kamer zijn
van Vlaams fabrikaat en dragen het embleem van de
fam ilie Arconati Visconti (zoals o.a. ook het
hemelbed in de blauwe kamer).
Boven de deur van de Infantekamer hangt
een 'Heilige Familie' in haast weemoedige doen,
toegeschreven aan het atelier van Jacob Jordaens,
soms ook met nauwelijks geargumenteerd
optimisme aan de meester zelf. Die laatste
mogelijkheid is alvast tot op heden niet
wetenschappelijk aangetoond.
Tenslotte: Gaasbeek zou Gaasbeek niet zijn indien
ook in de laatste kamer geen wandtapijt om
aandacht vroeg. Geen origineel, maar een 19deeeuwse
repliek in wol, zijde en gouddraad van een
I 7 de-eeuws Engels tapijt, naar een carton van de
Duitse tekenaar en graveur Frans Cleyn.
Het oorspronkelijke tapijt werd geweven in een
atelier in Mortlake, nabij Londen, waar in die tijd
nota bene zo'n 50 Vlaamse weefspecialisten aan de
slag waren. In het Londense Victoria and Albert
Museum bevindt zich trouwens eenzelfde exemplaar
als dat van Gaasbeek.
Het doek illustreert het tragische einde van de
liefdeslegende van Hero en Leander. Elke nacht
zwom de jonge Griek over de Bosporus naar zijn
geliefde Hero -tot een storm het sein van het
lichtbaken doofde en hij jammerlijk verdronk.
Wat een wever in Mortlake eeuwen later
aanmoedigde tot enig pathetisch medevoelen, naar
rata van een 12-tal kettingdraden per centimeter.
Epiloog
Als u weet dat het Kasteel van Gaasbeek, van
de zolder tot het bureau van de conservator, ru im
1.300 stuks kunst en ambacht bewaart, dan beseft u
meteen dat onze gids niet alles heeft verteld.
Sommige stukken lieten we over aan de macht van
uw verbeelding of het gemak van interpretatie (zoals
zopas de schildering van de Brusselse Grote Markt
en een Maria-reliëf die u bij het verlaten van de
laatste kamer passeert); andere lonen binnen dit
bestek om diverse redenen niet echt de moeite van
een signalement; nog andere zitten veilig
opgeborgen om slechts met mondjesmaat aan de
openbaarheid te worden prijsgegeven.
Zoals bijvoorbeeld de 14 staties van de 'Kruisweg'
van Edgard T ytgat. Een merkwaardig, kinderlijk
geïnspireerd en goedgelovig ensemble, dat na een
ware kruisweg langsheen de Mechelse Diocesane
Commissie voor Monumenten in 1955 voor gebruik
in de kerk van Gaasbeek afgeschoten werd (wegens
niet in overeenstemming met "de voorschriften over
Kristelijke Kunst die voor onze kerken gelden"), na
vele diplomatieke maneuvers van conservator
Maurits Roelants dan toch aangekocht werd - nog
wel door de socialistische minister van onderwijs
Collard - en nu noodgedwongen in de reserves van
het kasteel tot rust is gekomen.
Bij wijze van troost kunnen we u, bij voorkeur nà uw
bezoek, enkele afspanningen in de omgeving van het
kasteel aanbevelen. Alwaar een boterham met ham
en een roemer geuze of kriek wonderen verrichten.
Laurens De Keyzer.
35

"Klopt en de u zal open ghedaen worden"
Het verhaal van het kasteel van Gaasbeek
Tussen 1869 en 1887 bouwt architect en
decorateur Albert-Joseph Charle ( 1 821-1889) - zijn
artiestennaam is Charle Albert - in de Brusselse
regio te Watermaal-Bosvoorde aan de rand van het
Zoniënwoud zijn eigen woonst. waaraan hij de naam
"Vlaams Hu ijs" koppelt. Wanneer we dit imposant
bouwwerk oppervlakkig bekijken denken we aan
een eeuwenoud kasteel, dat in de loop der tijden
werd verbouwd, vergroot en aangepast aan de
wisselende omstandigheden en dus historisch mag
genoemd worden.
Hoewel het in zijn tijd een volledig nieuw
gebouw was, drukt de manier van bouwen zeer
duidelijk het idee van een historisch kasteel uit. Zo
lijkt bijvoorbeeld de imposante hoektoren in twee
opeenvolgende periodes te zijn opgericht. Een
ronde toren werd er tegen de vierkante toren
aangebouwd; ze vormen geen echte eenheid met
elkaar. Zo schijnen ook de diverse vormen van
trapgevels, puntgevels en voluutgevels die in dit
bouwwerk door elkaar gebruikt zijn, uit andere
bouwperioden te stammen. De loggia"s en
paviljoenachtige aanbouwen zijn pittoresk, evenals
het hele spel van de bedakingen. De architectuur
bekoort door haar schilderachtige effecten die ze
teweegbrengt in relatie tot de omgevende natuur.
Al de aan- en uitbouwen lijken toegevoegd aan een
oorspronkelijk rechthoekig woonhuis dat naarmate
de macht, de uitstraling en ook de fam ilie van de
kasteelheer aangroeide, uitgebreid werd om zo aan
andere en betere omstandigheden van comfort en
"grandeur" te beantwoorden. De onregelmatige
verdeling van de ramen, de "schietgaten" en
gaanderijen, vooral in de torens, versterken het
effect van "historische" groei en vergroeiing, vanaf
het stadium van een versterkte burcht bij de
oorsprong tot "open" kasteelwoning in de
19de eeuw.
Dat effect van historische groei (in een
nieuwbouw) werd door de ontwerper welbewust
nagestreefd. Charle Albert zelf noemt zijn gebouw
een "werkstuk van archaïsche renovatie", althans zo
vloeien de woorden uit zijn mond in een anoniem
artikel over "La Maison Flamande de Charle Albert"
dat in 1887 wordt gepubliceerd in het tijdschrift
"L"Art Moderne". "Renovatie" is een enigszins
misleidende term omdat het woord, zeker in de
betekenis die wij er vandaag aan geven, verwijst naar
het vertrekken vanuit een bestaande situatie, een
gebouw, dat aangepast wordt aan een nieuwe
toestand. In de betekenis die Charle Albert eraan
wil geven wordt dat idee gekoppeld aan het
"archaïsche", met andere woorden het
"verouderde" wordt opzettelijk en als zodanig
gebruikt in zijn nieuwe architectuur.
36
De stap is nu niet ver meer naar wat we in
het algemeen "restauratie" noemen en hoe deze
werkwijze bij het herstellen van oudere gebouwen
in hun oorspronkelijke glorie gedurende de 19de
eeuw geïnterpreteerd werd. In 1886 kreeg Charle
Albert trouwens de opdracht om het kasteel van
Gaasbeek bewoonbaar te maken voor de markiezin
Arconati Visconti, geboren Marie Peyrat.
De Amerikaanse architectuur-historicus
Alfred Willis - die een lijvig doctoraat over deze
19de-eeuwse "moderne" Neevlaamse
renaissancestijl in België uitwerkte - brengt het
Charle-Aibertkasteel onder de noemer van het
"historisme" binnen de Neevlaamse renaissance,
een van de verschillende richtingen binnen deze
architectuurstijL Hij bestempelt het gebouw tevens
als een katalysator van de heroplevende Vlaamse
renaissance.
Het is duidelijk dat het Charle Albertkasteel
een cruciale rol heeft gespeeld zowel in de opbloei
van de Neevlaamse renaissance zelf als in de
ontwikkeling van ideeën omtrent restauratie van
historische bouwwerken. Charle Albert vertrok bij
de nieuwbouw van zijn kasteel met een
vooropgezette visie: hij wou eigenlijk aantonen dat
de (echte) Vlaamse renaissance uit de Gouden
Eeuw zich uitstekend leende tot de eisen van het
familiale leven in zijn tijd. Zo is dat gebouw geen
louter decor waarin men zich alleen maar
bewonderend kan bewegen, maar tevens een
weerspiegeling van de levenswijze van een bepaalde
maatschappelijke klasse die in de tweede helft van
de vorige eeuw leefd e. De architectuur en ook de
binnenafwerking ogen 16de-eeuws, maar de zorg
voor de hygiëne, de lichtinval, voor de functionaliteit
was volledig aangepast aan toenmalige 19de-eeuwse
noden. Dat allemaal op een zo vanzelfsprekende
wijze alsof echte renaissancekunstenaars het zelf
hadden ontworpen.
"Wat ik wilde, was het bewijs leveren dat de
oude en glorierijke Vlaamse stij l zich leende tot alle
eisen van een modern comfort; ik wou een
nationale terugkeer uitlokken naar een uitzonderlijke
periode, waar alles innig met elkaar verbonden was
op het vlak van de kunst. De architect, de
beeldhouwer, de kunstschilder, de ambachtsman
waren één in gedachtengoed, ze gehoorzaamden
aan de wetten van een logische harmonie ( ... )".
Zo vertelt hij in datzelfde anonieme artikel over zijn
Vlaams Huis. Charle Albert houdt hier ook een
pleidooi voor de integratie van de verschillende
kunsten en geeft als het ware de definitie van de
architectuur als "totaalkunstwerk", zoals dat
trouwens in de rijkste perioden uit de geschiedenis
steeds het geval was. De eenheid van alle kunsten -
waarbij de architectuur een overkoepelende rol
speelt - kwam in diezelfde 19de eeuw ook al volop
Het kasteel Charle Albert
in een meer glorierijke
periode
Stadsarchief Brussel
Eerste gevelschets voor de
restauratie van het kasteel
gehandtekend door Charle
Albert als architect
Zonder datum
Potloodtekening op papier
Archief Gaasbeek
De burcht van Pierrefonds
in Frankrijk
Late 19de eeuw
Foto Benoit
Archief Gaasbeek
aan de orde met de neogotiek. Alle mogelijke
vormen van toegepaste kunsten stonden ten dienste
van architectuur en schoonheid (van het leven).
Architect Charle Albert speelt in die stroming
een cruciale rol. Twee gevolgen vloeien daaruit
voort: de architect, de beeldhouwer en de
kunstschilder, soms ook verenigd in één persoon,
werken innig samen op het creatieve vlak (in de
renaissance was dat hét streefdoel).
De ambachtelijkheid krijgt de dimensie van een
volwaardige kunstvorm. Dat wordt maar pas
duidelijk in de rol die al de "mindere" kunsten als
toepassing in de architectuur vervullen.
Het Charle-Aibertkasteel afschilderen als een
19de-eeuws curiosum of als de fantaisistische
uitspatting van een kunstenaar, zoals de kunstcriticus
en journalist Sander Pierren dat deed in zijn
"Histoire illustrée de la forêt de Soignes", getuigt
van een gebrek aan inzicht in de waarde van de
19de-eeuwse architectuur. In de eerste helft van
onze eeuw werden de neostijlen zo ingeschat en
misschien worden ze vandaag ook nog door die
ideeën gehypothekeerd ... want het prachtige kasteel
van Charle Albert is nu nog maar recent tot ruïne
vervallen. Het is geen pittoreske ruïne zoals we die
kennen bij historische kastelen, verwoest door
oorlogen en revoluties, maar een bewust vernietigd
bouwwerk, dat alleen maar schaamte over ons
huidig monumentenbeleid oproept.
En zo was de historische burcht van
Gaasbeek in de 19de eeuw ook bijna een ruïne, die
evenwel een letterlijke getuigenis kon afleggen van
haar roemrijk en erg bewogen verleden.
In diezelfde 19de eeuw werden de theorie en de
praktijk van de restauratie en monumentenzorg
geboren. Voor dit "dode" monument - het was
gestorven in zijn ruïne en het had ook zijn
bestemming verloren - waren er verschillende
mogelijkheden. Men kon de natuur haar gang laten
gaan zodat ze snel de architectuur zou inpalmen: dat
is de veeleer romantische aanpak die men in de
vorige eeuw meer dan eens huld igde.
Verdere aftakeling van het bouwwerk vertragen en
het in een welbepaalde toestand van bewaring
"bevriezen": dat was in de kaart gespeeld van de
eerder conserverende tendens in de
monumentenzorg. "Restauratie", deze jonge
wetenschap in de architectuur, zou echter de
toekomst van het kasteel van Gaasbeek verder
bepalen.
"Gaasbeek - zoo wilde zij - moest
heropleven in pracht en luister. Daarom riep zij den
raad en de hulp in van vermaarde bouwmeesters en
kunstschilders", zo schreef J.-F. Vinckx over de
markiezin en haar Gaasbeek in zijn "Geschiedenis
van het kasteel, de kerk en het dorp aan het volk
verhaald" in 1926. "Van 1887 tot 1893(sic) heeft de
markiezin een leger ambachtslieden naar Gaasbeek
ontboden, die, naar de plannen en onder de leiding
van bouwmeester Karel(sic) Albert, ongenadig
afgebroken en heropgebouwd hebben ( ... ) zoo
erlangde de burcht een middeleeuwsch uitzicht".
Dat (nieuw) uitzicht, deze "reconstructie"
werd ontworpen door Charle Albert en er werd
aan gebouwd en ingericht tot in 1898, lang na zijn
dood. De beweegreden hiervoor was, naast de wil
van markiezin Arconati Visconti om het kasteel
opnieuw bewoonbaar te maken en het dus in zijn
oude luister te herstellen, duidelijk ingegeven door
de tijdgeest zelf. Een ruïne is ten slotte maar een
samenraapsel van losse fragmenten zonder band.
Het is als een tekst die onleesbaar wordt omdat er
nog maar enkele flarden van woorden en letters
overbleven.
Daarom vertrok men in de 19de eeuw van
het principe dat het verstandig, kunstig, respectvol is
tegenover het monument zelf, en ook naar het volk
toe didactisch gezien interessant, om te restaureren.
Men brak overtallige delen af, vulde de ontbrekende
stukken aan, lacunes werden weggewerkt, de
architectuur van het monument werd opnieuw
homogeen, ze werd opnieuw leesbaar en zijn
latente schoonheid kwam terug in al haar glorie.
Bovendien vergde het bewoonbaar maken van een
geruïneerd monument verregaande ingrepen, vooral
in het interieur.
De restauratie van het kasteel van Gaasbeek door
Charle Albert is op en top een "Viollet-le-Duc"restauratie.
Charle Albert kende de theorieën van
deze Franse architect-restaurateur en
architectuurtheoreticus erg grondig want in zijn
bibliotheek bewaarde hij enkele van zijn interessante
werken. Hij bezat ook enkele prenten van het
kasteel van Pierrefonds dat door Eugène E. Violletle-Duc
vanaf 1858 uit een ruïne gerestaureerd werd.
In zijn tiendeling werk "Dictionnire raisonné de
l"architecture française du Xle au XVIe siècle",
uitgegeven tussen 1854 en I 868 te Parijs, dat
opgevat is als een beredeneerd woordenboek over
architectuur wijdt Viollet-Le-Duc een fel uitgewerkte
rubriek aan de "Restauratie". Deze rubriek wordt
vlug ervaren als de nieuwe theorie over de
restauratie van historische monumenten. Vrij snel
wordt die tekst zelfs naar het Engels vertaald en
verschijnt te Londen als een afzonderlijke publikatie
in 1875 onder de titel "On Restauration", samen
met een nota over zijn werken aan de Franse
historische monumenten. Want Viollet-le-Duc had
bovendien een voorbeeldige restauratiepraktijk.
Architectuur restaureren betekende voor Viollet-le­
Duc wel iets anders dan een gebouw gewoon
onderhouden, het herstellen of herbouwen.
"Het terugbrengen naar een zo volledig mogelijke
toestand, die zelfs op een bepaald moment nooit
37

Wandtapijtimitaties in de
eetkamer
Detail van een van de zeven
wandtapijtimitaties in de
eetkamer naar een origineel
wandtapijt van Maistre Nicole
de la Chesnaye (Frans schrijver
uit het begin van de I 6de
eeuw), met als titel "La
condamnation de banquets à la
louange de diepte et sobresse
peur Ie prouffit du corps
humain". Charle Albert was
bedreven in de kunst van het
imiteren van wandtapijten
door middel van beschildering
van lijnwaad. De originelen zijn
wandtapijten uit de
verzameling van Karel de
Stoute. bewaard in het
museum van Nancy. Een van
de figuren stelt de ontwerper
Charle Albert voor in de
persoon van "Remède".
Handtekening van Albert
Charle op één van de
ontwerptekeningen voor de
interieurinrichting van het
kasteel te Gaasbeek
Verzameling kasteel Gaasbeek
38
kan hebben bestaan", dat was zijn ideaal. Uiteraard te laten voelen. Hij bouwt als het ware een
werkte Viollet-le-Duc ernstig en kreeg het historisch artificiële tijdsdimensie bij deze restauratie in.
en archeologisch onderzoek, het bouwfysisch en De eerste gevelschets van het restauratieproject
structureel onderzoek van een bouwwerk, de toont ons een rijkelijk versierd buitendecor langs de
opleiding van bekwame arbeiders en ambachtslui - zijde van de binnenkoer. Er wordt vooral zorg
hij droomde van de Ate liers uit de middeleeuwen -, besteed aan de ornamentiek van de torens en aan
een belangrijke plaats in de ontwikkeling van zijn de architectonische detaillering zoals die trouwens
restauratietheorie en -praktijk. ook aan bod kwam in Charle Alberts eigen kasteel
Meermaals werden de restauraties van Viollet-le- te Watermaai-Bosvoorde. Op deze schets worden
Duc ten onrechte afgedaan als te hypothetisch. ook de diverse woonfuncties aangegeven. In zijn
Vooral daar waar hij voortgaande op authentieke restauratieconcept draagt Charle Albert er zorg
documenten zich inbeeldde wat er oorspronkelijk voor dat het stoere burchtkarakter van het kasteel
gebouwd was of... had kunnen zijn. vooral bewaard blijft en zelfs versterkt wordt langs
En hij herbouwde, vulde aan, vond uit verfraaide, of de zijde van de hoofdgevel, terwijl de
dacht het althans schoner te maken dan het ooit binnenkoergevel de bevalligheid van de woonfunctie
was. (Het is maar zeer recent dat zijn theoretisch zoals in een echte "heerlijkheid" weergeeft.
werk en zijn uitgevoerde restauraties opnieuw Er ontstaat een erg groot contrast tussen beide
volledig naar waarde geschat worden.) gevelpartijen. De drie tekeningen van de hoofdgevel,
Zoals Viollet-le-Duc volledig doordrongen was van toestand voor restauratie, een restauratie-ontwerp
de techniek en de creativiteit van de gotische en een variante, tonen ons de graad van vrijheid die
bouwkunst, zo zag architect Charle Albert een de ontwerper zich kon veroorloven. Hij opteert
glansrijke toekomst in de toepassing van de duidelijk voor het burchtkarakter, waarbij ramen
principes van deze grootmeester bij de restauratie worden weggewerkt tot schietgaten, antelen
van het kasteel van Gaasbeek. En ook hij werd als worden toe evoegd, de ron · . ge n de
"leerling" van Viollet-le-Duc om zijn restauratie van
Gaasbeek veroordeeld, niet zo erg tijdens zijn leven,
maar vooral in de latere periodes. Lange tijd werd
hij zelfs als de architect-restaurateur van Gaasbeek
torenpartï an d hoofdinga g b adrukt door een
uitbouw . . oor · plein eveftr.e'·· 'rt h-ij een tot
:gj
• ·
andere mose ee . rst kte toega
oversh. redefj ko t m n in een eerder @1l ige en
doodgezwegen. In het boek "Le Chäteau de kleinsthalige bmgeving terecht schilderachtig
Gaesbeek", uit 1939 doo wijlen Jules Van · gericht rond een binnenplein met prachtig
Cromphout ( I 85 1-19 I , rentmeester an de vergezicht over de landerij en.
oederen Arconati Vionti i België e · ijlen Neogotische bouw. lementen worden er afgewisseld
r. Vennekens 853.-..!1 932 ' p oor en lid van de met rena1ss c: -elementen. De renaissance
"Sociét .
harJe. I
alë d"Archéologie de Belgique" wordt ; r mdt zich met de belangrijkste basiselementen
rt meermaals door het slijk getrokken: . , , :Van het guw, de gotiek is eerder als decoratie
deze arbitraire restauratie zonder rekening t : · · aa nwezig; nder de vorm van loggia's, erkers,
ouden met het verleden, noch met ht :kt! & •• pitstor€htjes en versterkt aldus het pittoreske en
de oude burcht was een fo ut op at'fitectqnls. het romantische karakter van deze binnengevel.
vlak", "het fantaisistische .Wéj:"k n Charle Do'or het naast elkaar toepassen van twee
"de restauratie he.!'lft de geledmg van deze vleugel be langrijke stijlrichtingen wordt de logische
kompleet vee toord" ... M grote zorg wordt er •. "historische" evolutie duidelijker voor de
echter in dit boek beschreven wat authentiek is en toeschouwer. Een gelijkaardig effect krijgt men in de
wat "fantasie" is. ·
,,.. ·
.•
burcht van Pierrefonds, eens men de ophaalbrug is
overgestoken en de binnenkoer heeft bereikt. Het
H unieke van het kasteel van Gaas eek ligt strenge maakt er plaats voor het aangename en men
juist in dat delicate samengaan van het a entieke voelt onmiddellijk via de architectuur het
met het gerestaureerde, in de hersche kasteelleven uit de late middeleeuwen plaatsgrijpen .. .
totaal architectonisch kunstwerk. H omogeen ridderleven, mooi en bevallig geklede jonkvrouwen .. .
totaalbeeld is daarbij belangrijker · deze opvatting
van restauratie dan dat men h ebouw zou
Architectuur en dus ook restauratie van
ervaren als een aaneenrijgen n verschillende historische bouwwerken kan een aangenaam
oorspronkelijke flarden to en discontinu geheel. schouwtoneel suggereren. In fe ite ging het hier om
Een restauratie op de wij e van Viollet-le-Duc de creatie van de omkadering voor het rijkelijke
moest in het gebouwencomplex opnieuw eenheid leven van markiezin Arconati Visconti en haar
brengen en tegelijk wou Charle Albert de
historische groei en de vergroeiing van dat kasteel
gevolg.
niet tenietdoen. Zo integreert hij tegelijk gotische en
De zorg voor het silhouet van de
renaissance-elementen bij de heropbouw om als het architectuur, voor de volumewerking en het kleine
ware de evolutie van de stij lperioden uit het
detail worden in dit restauratie-ontwerp ten top
verleden in deze (gedeeltelijke) nieuwbouw duidelijk gedreven. Honderden schetsen, ontwerptekeningen,

plaasteren modellen van architectuurdetails en
uitvoeringsplannen werden er opgesteld. Jean Van
Holder stond Charle Albert bij en zette na zijn dood
de werken verder. De hoge kwaliteit van de
architectonische detaillering in de tekeningen pleitte
voor de grondige kennis van Charle Albert op het
vlak van de beheersing van vormentaal en decoratie
van gotiek en renaissance. Opnieuw werd er met dit
bouwwerk een band gelegd tussen de verschillende
takken van de kunst en van het kunstambacht.
De integratie van al de kunsten in de architectuur ­
het basisconcept van de gotiek en de renaissance -
werd in Gaasbeek weer eens bewezen en uitgedrukt
in een kwalitatief zeer hoogstaand vakmanschap,
waarvoor Charle Albert niet alleen ideeën leverde
maar ook instond voor leiding over en uitvoering
van de werken.
In 1899 wijdt Philogène Wytsman, lid van de
"Société d'Archéologie de Bruxelles", een
platenalbum aan het gerealiseerde Gaasbeek onder
de titel "Le Chateau de Gaesbeek en 1899
appartenant à Madame La Marq uise Arconati
Visconti". Naast een historische beschrijving van het
kasteel en van zijn opeenvolgende heren leidt hij het
platenalbum in met een korte omschrijving van de
restauratie. De eer voor deze totale restauratie, die
hij nadien bestempelt als een uitzonderlijk mooie
reconstructie geput uit eeuwenoude archieven van
Gaasbeek, valt te beurt aan de markiezin, die zich
liet bijstaan door de "wijze Brusselse decorateur
Charle Albert". In 18 becommentarieerde platen
toont Wytsman de belangrijkste interieurruimten
met hun decoratie en meubilair, de Keizer-Kareltrap,
de beroemde ridderzaal, de Egmondtrap, de kamers
van de markiezin, de Ladewijk XIV-kamer, de
bibliotheek, de gotische kamer ... Opvallend is dat
Wytsman alleen het quasi volledig
"gereconstrueerde" interieur toont.
Uit de begeleidende teksten blijkt dat heel wat
elementen uit dit interieur getrouwe kopieën zijn
naar buitenlandse originelen. Zo is de haard in de
galerijruimte "bijna identiek aan die welke de galerij
van de heer Spitzer in Parijs versierde"; ze werd
uitgevoerd door de bekende Brusselse ornemanist
Houtstont. De schoorsteenmantel in de kamer van
de markiezin werd ook door Houtstont gemouleerd
op basis van mallen uit Parijs en is dezelfde als in het
"Musée de Cluny". In plaat 17 toont hij zelfs een
slaapkamer met gesculpteerde bedstede, die de
getrouwe uitvoering is van een bedstede met
baldakijn, die ... Viollet-le-Duc tekent in zijn
"Dictionnaire Raisonné du Mobilier Français de
I'Epoque Carlovingienne à la Renaissance" (Parijs,
1872, tome I, ru briek "Lit", p. I 63). De bron van
Viollet-le-Duc is een vignet uit een 13de-eeuws
manuscript (nr.6767) van de "Bibliothèque
Nationale" te Parijs, dat hij zeer zorgvuldig kopieert.
Dat verlucht manuscript, vertelt onder meer het
verhaal van de Heilige Graal ... Voor Viollet-le-Duc is
Gezicht in de slaapkamer
van markiezin Arconati
Visconti
Illustratie uit de verzameling
Sint-Lukasarchief, Brussel
Vooral het (nu verdwenen)
hemelbed was opmerkelijk
omdat het een zeer getrouwe
kopie is van een tekening die
Viollet-le-Duc publiceert in zijn
"Dictionnaire Raisonné du
Mobilier Français". Als
commentaar belicht Viollet-le­
Duc de manier waarop de
jonkvrouwen in bed stapten.
Tussen twee zuiltjes in de
langszijde van de bedstede
konden ze zitten en met een
elegante beweging van daaruit
tussen de lakens glijden.
Aan een smeedijzeren gestel
opgehangen aan het plafond
konden brokaatgordijnen naar
beneden gelaten worden
zodanig dat de slapende
jonkvrouw gerust was ...
Viollet-le-Duc beschrijft
uiteraard de functionele relatie
tussen meubel en gebruik
ervan. De vormentaal van zijn
bedstede wordt geput uit een
vignet van een 13de-eeuwse
manuscript.
deze prent aanleiding tot het verklaren hoe er in die
tijd in bed werd gestapt, hoe de vormen van het
meubel "functioneel" pasten bij zijn gebruik en
welke de slaapgewoonten waren ...
Charle Albert voert dus uit wat Viollet-le-Duc na
historisch onderzoek optekent, het is maar voor ...
een ledikant.
De ridderzaal van het kasteel te Gaasbeek
vertoont de grootste gelijkenis, verhoudingen in acht
genomen, met de "kamer van de keizerin", een van
de mooiste vertrekken in het kasteel te Pierrefonds,
ontworpen door Viollet-le-Duc.
In het lastenboek opgesteld door Charle Albert bij
zijn inrichtingsplannen voor Gaasbeek vermeldt hij
dat het grote gewelf van de zaal zal versierd worden
met "gekleurde muurschilderingen, arabesken,
boordschilderingen (in het genre van de
schilderingen in het kasteel van Pierrefonds)".
Maar er is meer dan alleen de gelijkenis in het
decoratief schilderwerk afgestemd op Pierrefonds:
de hele ru i mte-opvatting, de gewelven,
lambriseringen ... De haard met "stamboom" en de
historische evocatieschilderingen zijn logischerwijze
afgestemd op Gaasbeek en zijn geschiedenis.
Overigens, tussen Gaasbeek en Pierrefonds waren
er voor Arconati Visconti ook verbanden. De
gelijkenissen die Charle Albert verwerkt zijn dus ook
historisch gezien niet zomaar uit de lucht gegrepen.
De historische "look" van Gaasbeek is niet
toevallig, maar een welgefundeerde en overwogen
persoonlijke interpretatie van de ontwerper, die een
zo authentiek mogelijke historische architectuur wou
creëren.
"Het lijkt dat men zich omhult, ( ... ), met
kledingsstukken uit een andere tijd en dat men ook
meteen die andere tijden met hun andere zeden
beleeft", dat was de indruk van een bezoeker uit
1887 in het Vlaams huis van Charle Albert.
Gaasbeek, het Vlaamse Pierrefonds, straalt eenzelfde
sfeer uit.
Jos Vandenbreeden
Sint-Lukasarchief
39

De bestaande toestand
' vóór de restauratie en twee
alternatieven voor de
heropbouw
Zonder datum
Potloodtekening op papier
. Archief Gaasbeek .
Uiteindelijk wordt er
geopteerd voor het project
van voorgevel waarbij het
versterkte karakter van de
burcht het mees): tot
uitdrukking komt en de meer
open woongedeelten hun
karaktèr pas op de binnenkoer
uitstralen. De verbouwing van
het rechtergedeelte naast het
poortgebo.uw-en het sluiten
·van alle kruisramen is daarvan
een voorbeeld. Ramen worden
verbouwd. tot schietgaten.
dakramen en kroonlijsten
worden vervolledigd en
· herbouwd tot mezekouwen
(vervolkst vanuit het Franse
woord machicoulis).
Verantwoordelijke uitgever:
E. de Cuyper
Gouvernementstraat
9000 Gent

Bijvoegsel bij OKV 1994/ 1
OPENBAAR KUNSTBEZIT IN VLAANDEREN
Tweeëndertigste jaargang/januari - februari - maart
1994/nr. I
driemaandelijkse periodiek voor inwijding in
de beeldende kunsten door reprodukties, teksten en
radiouitzendingen
Uitgave van Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen v.z.w.
onder de auspiciën van de Vlaamse provincies en
in samenwerking met de B.R.T.N.
Mededelingen
Openbaar Kunstbezit in
Vlaanderen op BRTN-radio
Door een nieuw akkoord met de
directie van de BRTN-radio zullen
uw afleveringen in 1994 besproken
worden op de vier verschillende
zenders. De besprekingen bestaan
uit een commentaar op de editie
en/ of een diepergaand interview
met de auteur(s).
Wij menen U met deze spreiding
van zenders en uitzenduren van
dienst te zijn.
Dank aan de BRTN-direktie en aan
de verschillende programma-makers.
'Kasteel van Gaasbeek'
komt aan bod:
bij Radio I in 'Eenhoorn'
op dinsdag I maart
tussen 13.30 u. en I S.OO u.
bij Radio 2 in
'Het Narrenschip'
op donderdag 17 febr.
tussen 20.00 u. en 22.00 u.
bij Radio 3 in 'De Kunstberg'
op woensdag I 6 febr.
tussen 17.00 u. en 18.30 u.
bij radio Donna in 'Foyer'
op maandag 14 febr.
tussen I S.OO u. en 17.00 u.
Verantwoordelijke uitgever.
Et. de Cuyper
Secretariaat, redactie en
abonnementendienst
Kasteelstraat 97 - 8700 Tielt
tel.: OS 1/42.42.99
fax: OS I /40.84.78
B.T.W.-nummer: 427. 190.176
Bankrelaties: 448-000736 1-87
220-0722400-77
000-0099920- 1 0
13S.20 (NL)
Lid van de Unie
van de Uitgevers van
de Periodieke Pers
Dit Mededelingenblad
werd samengesteld door
Rudy Vercruysse,
Marijke Declercq en
Marc Devos
OKV-Aanbieding
Pjeero Roobjee
Ets met aquarel
1994
Een oplage van
20 etsen, alle
ingekleurd tot een
origineel kunstwerk

Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen 1994 biedt
I. Kasteel van Gaasbeek
2. Hans Memling
3. Provinciaal Galla-Romeins Museum Tongeren
4. Hedendaagse fotografie in België
Abonnementsprijs 1994:
700,- fr. of 41,5 NLG
In de abonnementsprijs voor 1994 zijn begrepen:
I . vier thematische afieveringen
2. vier Mededelingenbladen
3. de OKV-Museumkaart 94
Hoe kan U zich abonneren ?
Niets is eenvoudiger dan dat
U stort 700,- fr. (zonder opbergband) of 970,- fr. (mét opbergband)
op rekeningnummer 448-0007361-87 van Openbaar Kunstbezit in
Vlaanderen, Tielt.
Graag vermelden: '1994'.
CjP-ers genieten een gunsttarief: 600,- fr. i.p.v. 700,- fr.
Let op !
Vanuit Nederland kan U ook abonnee worden !
Uitsluitend door storting van 41,5 NLG (zonder opbergband) of
59,5 NLG (mét opbergband) op gironummer 135.20 van OKV in Tielt.
Graag vermelden: '1994'.
Vanuit alle andere landen bent U eveneens welkom als abonnee !
Een abonnement kost dan 1.000,- fr. (zonder opbergband) of
1.320,- fr. (mét opbergband) uitsluitend te betalen op
PCR 000-0099920- 1 0 van OKV in Tielt of via internationale postwissel.
2
BRTN Departement Cultuur
Affiche
Op TV2, elke donderdag om 22.30 u.
Op TV1 , elke zaterdag om 12.30 u. (herhaling)
Affiche bestaat uit de volgende delen:
- Agenda: een vlugge en vlotte montage van een tiental
komende of lopende tentoonstellingen, concerten,
theater- en dansvoorstellingen
- Accent een korte reportage over een actueel
kunstgebeuren, waarin de betrokken kunstenaar centraal
staat. lntervieuws door Régine Clauwaert.
- Apart. nieuw of bestaand beeldmateriaal over een
manifestatie in de (ruime) kunstsfeer
Kortom, een actueel en informatief programma over kunst
in al haar vormen.
Het programma wordt verzorgd door Jan Siondeel en
Marianne Soetewey (regie),
Régine Clauwaert (samenstelling, redactie en presentatie),
Johan vande Loock (samenstelling en produktie), Katrien
Wanten (assistentie) en Hilde de Palmenaere (grafiek).
Deze 'Mededelingen'
zijn een bijvoegsel
bij de OKV-aflevering nr. I
van de jaargang 1994:
'Kasteel van Gaosbeek'
Auteurs:
Herman Vandormael,
Laurens De Keyzer
Jos Vandenbreeden
Wie vandaag het kasteel van
Gaasbeek bezoekt, waant zich in
middeleeuwse tijden. Toch was
dit majestatische slot, dat
teruggaat tot de 13de eeuw, op
het einde van de vorige eeuw
nog net geen ruïne.
De toenmalige eigenares,
Markiezin Arconati Visconti
(geboren Marie Peyrat)
resideerde hoofdzakelijk in Parijs
en Milaan. In 1887 besloot zij
een deel van haar aanzienlijk
fortuin te besteden aan de
grondige restauratie - voor
sommige delen was het veeleer
'herbouwen' - van het kasteel
van Gaasbeek, dat eeuwen had
toebehoord aan de familie van
haar jong gestorven man
Giammartino Arconati Visconti.
Enkele jaren na haar laatste
bezoek in 1913 schonk zij het
kasteel aan de Belgische staat
Herman Vandormael, huidig
conservator, neemt de lezer mee
op een boeiende tocht door de
geschiedenis van het kasteel van
Gaasbeek
Journalist Laurens De Keyzer
maakt een kasteelwandeling.
Samen met hem ontdekt de
lezer niet alleen de talrijke
kunstschatten bewaard in de vele
kamers, hij proeft ook de sfeer
en de poëzie van lang vervlogen
tijden.
Jos Vandenbreeden, directeur
van het Sint Lukasarchief Brussel,
verhaalt in zijn bijdrage over de
heropstanding van het kasteel
van Gaasbeek, einde 19de eeuw.
Onder leiding van architect en
decorateur Charle Albert
'herbouwen' honderden vaklui
het bouwvallige kasteel tot een
monumentale burcht
Museumkaart
In deze zending vindt U de
Museumkaart 1994.
Deze kaart is geldig t.e.m. febr.
1995.
De kaart is een persoonlijke
kaart, mogen wij u daarom
vragen om uw naam en adres in
te vullen, en ook uw
abonneenummer.
Uw abonneenummer vindt U
op het etiket van uw
enveloppe.
U hebt het abonneenummer
dan ook bij de hand voor een
eventueel contact met onze
abonnementendienst.
Personenregister
Als middenkatern van dit
Mededelingenblad sturen wij U
het personenregister op de
jaargang 1993.
Wij raden U aan om dit register
niet uit het Mededelingenblad te
nemen en het volledige
Mededelingenblad 94/ I te
klasseren in de opbergmap 1993.
Prijswinnaars
verlotingsactie 1994
De volledige lijst van de
prijswinnaars zal worden
gepubliceerd in het volgende
Mededelingenblad. De winnaars
zullen ondertussen reeds
persoonlijk vervvittigd worden en
hun prijs ontvangen. Dank aan de
voorintekenaars voor het
vertrouwen in onze nieuwe
editie.
Losse nummers
Losse nummers kosten
200,- fr. of 1 1,- NLG
portokosten inbegrepen
Bestellen kan door storting op
rekening 448-00073 61 -87 (in
België) of 135.20 (in Nederland)
van Openbaar Kunstbezit in
Vlaanderen, met vermelding
'Kasteel van Gaasbeek'.
BRTN Departement
Cultuur
Tekens op TV2, elke
donderdag om 20.30 u.
I 0.02 Jacob Jordaens (H)
17.02 Dracula
24.02 The Music Box
03.03 Jacques Prévert
I 0.03 Déjà Vu (T ravelogue 5)
17.03 Octave Landuyt
24.03 S. Mandelbaum
3 I .03 Dancing I /8
07.04 Dancing 2/8
14.04 Dancing 3/8
21.04 Dancing 4/8
28/04 Dancing 5/8
05.05 Dancing 6/8
12.05 Dancing 7/8
19.05 Dancing 8/8
26.05 Het blauwe steentje
(Portugese tegelkunst
n.a.v. Lissabon, culturele
hoofdstad van Europa)
02.06 Roy Rogers
09.06 Polyfonisten (H)
16.06 Polyfonisten (H)
23.06 Rik Wouters
Volgende editie
Afievering nr.2 van de jaargang
1994:
Hans Memling
door Hilde Lobelle
verschijnt eind opril

OKV-Aanbieding
Pjeero Roobjee
Ets met aquarel
1994
Voor Openbaar Kunstbezit in
Vlaanderen realiseerde Pjeero
Roobjee een ets op
20 exemplaren.
De etsen werden gedrukt door
Rudolf Broulim.
ledere ets werd vervolgens door
Pjeero Roobjee met aquarel
ingekleurd, telkens met andere
tinten. Op die manier ontstaan
20 originelen. Door een spel met
de intensiteit van de kleuren en
door telkens een andere partij in
te kleuren, wordt steeds een
ander element van de tekening in
de ets benadrukt.
foto Ludo Geysels
Pjeero Roobjee
werd geboren in Gent in 1945.
Hij studeerde aan de Koninklijke
Academie voor Schone Kunsten
in Gent en aan de
voorbereidende afdeling van de
Rijksacademie in Amsterdam.
Pjeero Roobjee rolt zijn
sigaretten zelf en is bedrijvig als
schilder, tekenaar, graficus,
romancier, dichter, ...
Door deze veelzijdigheid laten
de actietenreinen zich moeilijk
scheiden. Zo heeft de
schilderkunst van Roobjee een
uitgesproken verhalend karakter
waaruit meestal een
maatschappelijk engagement
spreekt.
Zelfs al we het engagement laten
voor wat het is, bieden de
schilderijen en tekeningen een
boeiende wirwar van lijnen en
figuren. De beelden zijn
herkenbaar maar ze zweven weg
in kronkels, korte lijntjes,
kleuren, ... Dit zien we duidelijk in
de grafiek die hier wordt
aangeboden. De ets is een
gewriemel van lijntjes en
vonmpjes waarin drie maskers te
ontdekken vallen. Door
kleurzetting op bepaalde lijnen
en door inkleuring met
donkerder of helderder kleuren,
komen deze maskers in de
verschillende uitvoeringen van de
oplage, naar voren of naar de
achtergrond. leder ingekleurde
ets wordt een avontuur op zich
en biedt de aandachtige bekijker
kans op een boel ontdekkingen,
want de maskers van Pjeero
Roobjee hebben vele gezichten.
Technisch
Fonmaat blad: 60 x 40 cm
Fonmaat ets: 23 x 30 cm
Papier: Hahnemühle 300 gr.
Ets: lijnets
Inkleuring: aquarel
Oplage: 20 exemplaren, de
inkleuring is telkens verschillend
Prijs
Voor abonnees: 7.000,- BF
(FL. 389,-) + eventueel
250,- BF
(FL. 15,-) verzendingskosten
(aangetekend).
Niet-abonnees: 8.000,- BF
(FL. 445,-) + eventueel 250,- BF
(FL. 15,-) verzendingskosten
(aangetekend).
Hoe kan U bestellen ?
Door storting of overschrijving
van het nodige bedrag
op rekeningnummer
448-000736 1-87 van OKV in
Tielt;
vanuit Nederand: uitsluitend
op gironummer 135.20 van
OKV in Tielt.
U kunt een exemplaar
telefonisch (05 1 /42.42.99)
reserveren of per fax
(OS I /40.84.78).
Uw reservatie blijft 3 werk­
dagen geldig en wordt definitief
bij ontvangst van uw betaling.
U kunt het kunstwerk zelf
afihalen in Tielt na telefonische
afspraak (05 1 /42.42.99) of het
kan U aangetekend worden
toegestuurd.
Graag venmelden bij uw
overschrijving: "afihalen" of
"opsturen"; let in het laatste
geval op de portkosten a.u.b.
Publikaties
Confrontaties
door Marcel van jole (red.)
1993, Lannoo, 24 x 26 cm,
304 blz., gebonden,
I 15 kleurenafbeeldingen en
I 15 zwart-witillustraties,
1.850,- BF.
ISBN 90-209-23 10-2
In deze uitgave worden
hedendaagse Belgische
kunstenaars geselecteerd en met
elkaar geconfronteerd: drie
generaties (de oudste is 96, de
jongste 25 jaar) schilders en
beeldhouwers uit drie
taalgebieden.
ledere kunstenaar wordt
voorgesteld met een tekst over
zijn werk (in het Nederlands en
het Frans), enkele belangrijke
biografische gegevens en een
kleurenillustratie van één van zijn
werken.
De biografische notities zijn
achterin ook in het Engels
opgenomen.
Beeldend Oostende
200 jaar beeldende kunsten
in Oostende
door Norbert Hostyn
1993,
Uitgeverij Marc van de Wiele,
32 x 25 cm, ca. 200 blz.,
garengenaaid, ca. 80
kleurenafbeeldingen en
ca. I 00 zwart-witillustraties,
2.450,- BF.
Het eerste deel van het boek
schetst in elf hoofdstukken de
krachtlijnen van 200 jaar
beeldende kunst in Oostende:
de protagonisten en de
stromingen t.e.m. 1993.
Wij praten over Willy Finch,
james Ensor, Léon Spilliaert, jan
de Clerck en Constant Penmeke.
Maar ook vele anderen en
hedendaagse kunstenaars
worden besproken.
Het tweede deel is meer
documentair van aard. Eerst gaat
de aandacht naar de
aanwezigheid van niet­
Oostendse kunstenaars in de
stad. Een volgend hoofdstuk
handelt over een belangrijke
manifestatie in het Oostendse
kunstleven: de Europaprijs voor
Schilderkunst.
Een lexicon van enkele
honderden kunstenaars sluit de
editie af.
De auteur van deze urtgave is
Norbert Hostyn, conservator van
de Stedelijke Musea Oostende.
Voor Openbaar Kunstbezit in
Vlaanderen schreef Norbert
Hostyn in 1985 een bijdrage
over marineschilderkunst
Het Stadhuis van
Antwerpen
door jan Lampo
199 3, reeks Musea Nostra,
2 8 x 2 I cm, I 2 8 blz., genaaid,
ca. 250 kleurenafbeeldingen,
596,- BF
ISBN 90-5544-004-3
Jan Lampo is de zoon van, maar
ook joumali st, historicus en
Antwerpenaar en als dusdanig de
aangewezen auteur voor een
monografie over het Antwerpse
stadhuis.
Uiteraard besteedt hij veel
aandacht aan het gebouw zelf en
in het bijzonder aan het vrijwel
intacte 19de-eeuwse interieur.
Het Stadhuis is evenwel geen
geïsoleerd gegeven en ook zijn
natuurlijke omgeving, de Grote
Markt, komt in deze uitgave
uitvoerig aan bod.
De monografie wil een breed
publiek immers laten
kennismaken met een getuigenis
van de gemeentelijke cultuur die
onze gewesten kenmerkt van in
de 12de eeuw. De economische
ontwikkeling en de politieke
evolutie die de stad heeft
gekend, worden ruimschoots
besproken.
Belgische Grafik der
Gegenwart
catalogus
199 3, Kar/ Kerber Verlag,
29, 7 x 2 1 cm, 120 blz., genaaid,
talrijke kleuren- zwartwitillustraties,
7 50,- BF.
ISBN 3-924639-29-9
In 1979 tekenden Vlaanderen en
Noordrijn-Westfalen een
samenwerkngsakkoord.
Een invulling hiervan is een
tentoonstelling "Belgische Grafik
der Gegenwart" in vijf musea in
Minden, Herfo rd, Gütersloh,
Detmold en Paderbom.
Er werd werk getoond van
I I Belgische hedendaagse
kunstenaars bij grafiek in hun
oeuvre een rol speelt:
Alechinsky, Belgeonne, Bury,
De Keyser, Delahaut, Duchateau,
Dewint, Hoome, Masereel (+),
Panamarenko en Raveel.
Deze uitgave is de catalogus van
de tentoonstellingen.
De inleiding bestaat uit twee
interessante artikels die een
overzicht geven van het
grafieklandschap na 1945 in
Vlaanderen en in Wallonië, resp.
door Ludo Raskin en Philippe
Roberts-jones.
Hoofdbestandeet is een
duidende commentaar bij de
I I verschillende kunstenaars.
Telkens worden twee werken
van de kunstenaar in kleur
afgebeeld en twee in zwart-wit
De editie bevat teksten in het
Nederland, Duits en Frans.
Het boek geeft een mooi (zij het
selectief) overzicht van de
Belgische grafiekscène.
Wie daanmee wil kennis maken
kan dit boek bestellen bij
Openbaar Kunstbezit in
Vlaanderen door storting van
750,- BF op rekeningnummer
448-0007361-87 met
venmelding "Grafiek".
Bij ontvangst van uw betaling
wordt het boek toegestuurd.
Verzendingskosten worden
niet aangerekend.
3

Herman Vandormael
Een historicus verovert Gaasbeek
ConseNator Herman Vandormoel bij de buste van keizer Karel V in de
Galerijzaal van het Kasteel van Gaasbeek (foto -Joris Luyten)
"Ik ben een gematigd optimist", zegt Herman Vandormael,
conservator van het Kasteel van Gaasbeek. En hij legt uit dat
de toekomst hem niet afschrikt, "al zijn er tekenen die wijzen
op een langzaam sluipend gif dat zich van de mensheid
meester maakt, met name: de waanzin". Die waanzin kan
enorme proporties aannemen ("Sarajewo") of het dagelijkse
leven infiltreren ("Lawaai"). "In beide gevallen is het waanzin
en de lijn tussen groot en klein is niet zo duidelijk te trekken.
Dat is werk voor de historici van later".
Hij, Vandormael, is een historicus
van vandaag. Met erudiete
academici als Emmanuel Le Roy
Ladurie of een Femand
Vanhemelrijck vindt hij het
verleden pas echt aangrijpend
worden. "De modeme
geschiedschrijvers weten hun
materie zoveel zuurstof toe te
dienen dat er nieuwe
fascinerende beelden ontstaan.
Ooit gelezen hoe Vanhemelryck
misdadigers als speelballen tussen
rechter en beul laat stuiteren ?".
Het verleden liet hem nooit met
rust ("Maar geschiedenis is geen
veredelde nostalgie"). Als kind al
verlangde hij naar inzicht in wat
was: "Ik verslond jeugdboeken
die hun plot vonden op een
geschiedkundige achtergrond.
Met avonturen als
'De scheepsjongen van de
Bontekoe' stond ik op en ging ik
slapen. En nadien droeg ik die
4
verhalen voor aan mijn
vriendjes". Die eigenschap om
kennis met anderen te delen, die
zat er overigens al vroeg in: "Al
op jonge leeftijd leek het
onderwijs me een uitstekende
kruiwagen om een boodschap
uit te dragen. Ik wilde bijgevolg
zo vlug mogelijk de klas in. En
dus voelde ik me geroepen het
regentaat geschiedenis aan te
pakken. Later ervoer ik - zonder
evenwel spijt te ondervinden -
hoe overhaast ik te werk was
geweest Daarom zette ik me
opnieuw aan het studeren. Via
de Centrale Examencommissie
en de RUG haalde ik eerst mijn
licentiaatsdipiama en nadien, in
1982, doctoreerde ik aan de
KUL". Zijn doctoraatstitel
veroverde hij na een persoonlijk
duel met het belangrijkste
personage na Egmont op
Gaasbeek Scockaert ( 1 633-
1708).
Op I december 1983 zwaaide
de poort van het Kasteel van
Gaasbeek voor Herman
Vandormael en zijn gezin (vrouw
en drie kinderen) open. Als
conservator van het kasteel trad
hij er in de voetsporen van
professor Renson en dichter
Maurice Roelandts. Toen
Vandormael nog een kind was
kwam hij vaak in de
geheimzinnige bossen van
Gaasbeek spoken, maar. "Ik had
toen geen veroveringsplannen,
nee". (Lach). Met zijn aanstelling
woei een frisse wind door de
burcht. De slotpoort werd deze
keer van binnenuit bestormd en
opengegooid. In plaats van de
traditionele inbraak in het kasteel
werd het een uitbraak. Een soort
aanval van gastvrijheid vanwege
de kasteelheer naar het grote
publiek toe. In de werkkamer
waar Maurice Roelandts ooit zijn
gedichten schreef. zette
historicus Vandormael zich
eveneens aan het boek-werk. Zo
portretteerde de conservator
het Kasteel van Gaasbeek in de
Musea Nostra-reeks (van het
Gemeentekrediet) en schreef de
historicus aan een merkwaardig
hoofdstuk Vlaams-sociale
geschiedenis: 'Wij zijn de
fossemanen, anders niks !' (over
mijnwerkers uit het
Pajottenland).
Dat schrijven is voor Vandormael
trouwens vakwerk ("Ik verfoei de
computer"). iets dat veel
concentratie vereist. Wanneer hij
moe wordt zoeken zijn geest en
ogen vaak kortstondige
verpozing in het omliggende
landschap ("Ik trek dikwijls het
raam open om een brok
onverkaveld Pajottenland binnen
te laten").
In zijn kantoor vindt Vandormael
minder rust: stapeltjes dossiers
en boeken veroverden
stormenderhand stoelen, bank
en werktafel, de bibliotheek buigt
door onder strakgebonden
ruggen geschiedenis. Er hangt
een schetsje dat Alva voorstelt
tussen tekeningen van de historie
van Gaasbeek en uit een ets
blijkt dat één der plaatselijke
markiezen ooit door de woestijn
zwierf "Misschien ga ik later,
wanneer de jaren me uit deze
burcht verdrijven, wat
rondtrekken in de Sahara", zegt
hij. "Met mijn vrouw, ja. Want
vooral op haar oefent de echo
van zo'n enorme lege ruimte een
bijzondere aantrekkingskracht
uit". Hij droomt: "Misschien klinkt
de muziek van Schubert in die
concertzaal zoals ze moet
klinken".
Paul De Moor
Sapporo International Print
Biennale
In 1991 werd deze Biënnale voor
de tweede maal georganiseerd in
het Japanse Sapporo.
Doel van de Biënnale is het
bevorderen van een
internationale uitwisseling tussen
grafische kunstenaars.
Bij de tweede editie waren er
3.856 inzendingen van 1.358
kunstenaars uit 76 landen.
Dit is een duidelijke groei t.o.v.
de eerste uitgave.
De inzendingen werden
gejureerd in augustus van vorig
jaar.
En dit gebeurde zeer streng.
Maar 3,8 % van alle inzendingen
werd geselecteerd als mogelijke
prijswinnaar.
Zeefdrukkunstenaar
Marc Dejonghe uit Meulebeke
won in de Biënnale de
Sponsors' Prize, geschonken
door de Yasuda Trust Bank.
Hij won deze prijs met de
zeefdruk Broken Dreams, die
bovenaan dit artikel is afgebeeld.
Eigen aan het ceuvre van Marc
Dejonghe is dat hij vertrekt van
een fotografisch document en dit
omvormt tot een zeefdnuk met
een hoog artistiek gehalte en
waarin alle registers van de
technische mogelijkheden van
zeefdruk tot in de perfectie
bespeeld worden. Dat Marc
Dejonghe uitblinkt tussen 1.358
anderen is zeker geen toeval
maar een verdiende
internationale appreciatie.
Proficiat Marc !
Ook Openbaar Kunstbezit in
Vlaanderen had in 1992 de eer
om een zeefdruk van Marc
Dejonghe uit te geven: de zgn.
"Kuifjes-raket".
Van deze zeefdruk zijn nog
enkele exemplaren beschikbaar.
U kunt zo een zeefdruk bestellen
door storting van 3.500,- BF.
(+ 250.- BF. verzendingskosten)
op rekeningnummer
448-0007361-87 van Openbaar
Kunstbezit in Vlaanderen in Tielt.
Vanuit Nederland kunt U
uitsluitend bestellen door
storting van FL. 195,- (+ FL. IB.­
verzendingskosten) op
gironummer 1 35.20 van
Openbaar Kunstbezit in
Vlaanderen in Tielt.
Telkens graag met vermelding
"Marc Dejonghe".

Museumnieuws
JO nieuwe en hernieuwde
zalen in het Jubelpark
Koninklijke Musea voor
Kunst en Geschiedenis,
Brussel
Het Jubelparkmuseum bezit een
grote rijkdom aan kunstschatten
die dateren van het
prehistorische tijdperk tot de
twintigste eeuw. Om velerlei
redenen bleef gedurende jaren
een groot deel van die collectie
ongezien opgestapeld in de
reserves van het museum.
Dit jaar opende het Koninklijk
Museum voor Kunst en
Geschiedenis 30 nieuwe zalen,
met kostbaarheden waarvan
velen niet eens het bestaan
vermoedden. Het resultaat is
verbluffend. Het betreft objecten
uit de Merovingische periode
(430-75 1 n.c.), Koptisch textiel
(3de tot de 12de eeuw)
afkomstig van opgravingen in
Egypte, kostuums uit de 18de tot
de 20ste eeuw, en topas of
boombast-schilderingen uit het
Stille Zuidzeegebied.
Tegelijk werden een groot aantal
zalen modemer en consequenter
ingericht, zoals deze voor de
verzameling Nationale
Archeologie, de Amerikaanse
lndianenculturen, Kant en de
collectie uit India en Zuidoost­
Azië. Hetzelfde geldt voor de
opstelling van de collecties
Europese keramiek, Delfts blauw
en hedendaags aardewerk.
Een mijnschacht voor het
diamantmuseum
Provinciaal
Diamantmuseum,
Antwerpen
Vanaf begin dit jaar werd in het
Provinciaal Diamantmuseum
daadwerkelijk gestart met de
eerste fase van de renovatie van
het museum. Het is de bedoeling
het museum een meer
dynamisch elan te geven.
Merovingische periode
Graf van vooraanstaand man
(einde 15de eeuw)
Praktische informatie:
Jubelparkmuseum
Jubelpark I 0, I 040 Brussel,
Tel: 02/74 1.73.3 1
De presentatie blijft grotendeels
behouden maar nieuwe accenten
moeten de bezoekers dichter en
actiever bij de bij de materie
betrekken.
De meest spectaculaire
vernieuwing is ongetwijfeld het
nabauwen van een heuse
mijnschacht door het Antwerpse
Atelier De Bandt. De schacht
waar de bezoekers zullen
doorlopen, vormt een
sfeerscheppend decor waarin
vier kleine video- en
geluidsruimtes worden ingewerkt
die met beeld en klank de
ondergrondse ontginning zullen
suggereren. In een aanpalende
ruimte worden computers
geïnstalleerd. De bezoeker kan
dan zelf informatie opvragen
over de verschillende
ontginningslanden, de soorten
mijnen en de
ontginningsmetoden.
Errera-zaal:
kostuum en textiel
Zaal Amerika
Openingsuren: 9.30 u. - 17.00 u.,
zaterdag, zon- en feestdagen:
I 0.00 u. - 17.00 u.
Gesloten op maandag, I januari,
I mei, I en I I november en
25 december.
Toegang: gratis
Op de tweede verdieping wordt
het huidige historische
museummateriaal aangevuld met
recentere technieken en
methodes.
Praktische informatie:
Provinciaal Diamantmuseum
Jezusstraat 28,
2000 Antwerpen,
Tel: 03/23 1 .86.45
Openingsuren: I 0.00 u. - 17.00 u.
gesloten op maan- en dinsdag,
I en 2 januari en 25 en
26 december
Toegang: gratis
i:c "'CcC.r i:!
KURHOTEL
BAD EMS
Bad Ems, nabij Koblenz, is gelegen midden in het natuurpark Nassau,
aan één der meest idyllische rivieren van Duitsland: de Lahn.
Omgeven door het ca. 460 m hoge beboste Taunusgebergte en
het Westerwald, behoort Bad Ems terecht tot één der bevoorrechte
bestemmingen in Duitsland. Deze wondermooie plek geniet tevens
van een mild klimaat. Mooie parken, gezellige promenades, rustige
wandelwegen, sport- en ontspanningsmogelijkheden staan garant
voor een aangenaam verblijf
Het Kurhotel Bad Ems is een éénmalig gerestaureerd
palace-hotel, gelegen aan de oevers van de Lahn.
lnfrastruktuur
• Gezellig ingerichte kamers, alle voorzien van kleuren-T.V.,
wekkerradio, telefoon, minibar en een badkamer met bad of douche
en WC. • Lift • Receptie • Uitstekend restaurant 'BENEDETII'.
Gezellige hotelbar • Rustig café met terras •
'Gemütliche' wijn- en bierstube
Gratis sport- en ontspanningsmogelijkheden in het hotel
• Overdekt thermaal zwembad • Sauna
Sport- en ontspanningsmogelijkheden
tegen billijke vergoeding
• Solarium • Schoonheidsinstituut
Sport- en ontspanningsmogelijkheden
in de onmiddellijke omgeving
• Vele kilometers uitgestippelde wandelwegen • Fietsenverhuur •
Motorbotenverhuur • Ten nis (overdekt en openlucht) •
18-holes golfbaan op ca. 8 km • Paardrijden •
Kano- en kayakvaren • Vissen • Minigolf
Interessante niet te vergeten uitstappen
In Bad Ems zelf:
• Kuurhuis met de mooiste marmerzaal in Duitsland • Het casino •
De Romeinse bron • De Benedettisteen • De Russische kerk •
Het keizerstandbeeld • De Bronnentoren • De Bismarktoren
In de omgeving:
• De 'schiefes' T orenn het Zwitserse dal • De Romeinse wachttoren
• Het wondermooie Westerwald • Enz., enz ...
Alle.toeristische informatie over Duitsland
kan U gratis bekomen op volgend adres:
Deutsche Zentrale für T ourismus
Luxemburgstraat 23 - I 040 Brussel
(02) 512 77 44
Reservaties zijn mogelijk bij alle erkende reisbureaus.
5

Tentoonstellingsnieuws
Spelregels gratis tickets
U kan een gratis ticket
bekomen door een gele
briefkaart te sturen naar
Openbaar Kunstbezit in
Vlaanderen, Kasteelstraat 97,
8700 Tielt
Bij de tentoonstellingen die een
gratis ticket aanbieden, vindt u
onderaan het artikel een
blauwe balk met het aantal ter
beschikking gestelde tickets.
Door loting wordt bepaald wie
een ticket krijgt toegestuurd.
Let op:
I . één ticket per
tentoonstelling en per persoon
2. één ticket per gele
briefkaart
3. de gewenste tentoonstelling
vermelden
C.C. De Werf, Aalst
Kijk-Kunst
5 maart - I 7 april
Deze expo bestaat uit twee
delen: "Goed bekeken"
behandelt het onderwerp
gezichtsbedrog. Men gaat er van
uit dat elke illusie de waarneming
op de één of de nader manier
misleidt Dit wordt ge'lllustreerd
aan de hand van wat kunstenaars
hebben gecreëerd, aangevuld
met een aantal boeiende
bevindingen uit de waamemings­
psychologie. Deze tentoon­
stelling is een combinatie van
spel en wetenschap.
Het tweede deel "The Art of
Seeing" stelt werk voor van
Nicolas Wade, een
wetenschapper, opticus en
kunstenaar. Zijn werk zal de
toeschouwer de nuances van het
zien leren waarderen. Het is
immers verrassend hoeveel we
over het "zien" kunnen leren
door naar afbeeldingen te kijken
én er over na te denken.
"The Art of Seeing" leert ons
genieten van het kijken naar
kunst en leert ons wat over de
processen van de kunst van het
zien.
C.C. De Werf,
Molenstraat SI, 9300 Aalst,
OS3/76. 13.1 I
Op zondag 6 maart, om IS.OO is
animatie voorzien.
6
Hessenhuis, Antwerpen
Mobiele fresco's van het
Noorden
5 maart - 5 juni
Voor het eerst wordt een
totaaloverzicht geboden van de
evolutie van het wandtapijt
geweven in legwerk (dit is
tapijtwerk waarin figuren of
voorstellingen zijn ingeweven)
vanaf de 16de eeuw tot heden !
In een eerste luik presenteert het
Hessenhuis een vijftal
schitterende reeksen met
verschillende onderwerpen,
daterend uit de I 6de en 17 de
eeuw. Ze werden geweven in
bekende Vlaamse weefateliers in
Brussel, Oudenaarde, Edingen en
Brugge. Deze historische
wandtapijten werden in bruikleen
gekregen van het Hermitage
museum in St.-Petersburg en het
Kunsthistorisches Museum in
Wenen.
In de I 8de en 19de eeuw ligt de
wandtapijtproductie nagenoeg
stil. Voor de wereld­
tentoonstellingen te Brussel
( 193S). Parijs ( 1937) en
New York ( 1 939) werden
wandtapijten geweven naar
ontwerpen van befaamde
artiesten, door de drie grote
manufacturen: Braquenié,
Chaudoir en De Wit
De heropbouw na WO 11
schept een ideaal klimaat voor
de promotie van monumentale
kunsten: in 1947 wordt te
Doornik het "Farces Murales"collectief
gesticht. In Vlaanderen
ligt Julien Van Vlasselaer ( 1 907-
1982) aan de heropbloei van de
monumentale muurtechnieken,
gevolgd door verdienstelijke
wandtapijtkunstenaars zoals:
G. De Wit, J. Crunel Ie, J. Van
Noten e.a.
Het laatste luik belicht de
hedendaagse creaties van de
jaren 1980 en '90.
Hessenhuis,
Falconrui S3, 2000 Antwerpen,
03/232.84.28
Open: dagelijks van I 0.00 u. tot
16.4Su. Gesloten op maandag en
op I en 12 mei
Toegang: ISO BF, I 00 BF voor -
2S, + 3 pas, groepen, 7S BF voor
scholen, gratis voor -12 jr.
De NMBS biedt speciale trein­
ingangstickets
Cataloog: 980 BF
25 ·vrijkaarten
Koninklijke Manufactuur
van Wandtapijten -
Gaspar De Wit, Mechelen
De tentoonstelling 'Mobiele
fresco's van het noorden' in het
Antwerpse Hessenhuis wordt
gerealiseerd in samenwerkng
met de Koninklijke Manufactuur
van Wandtapijten - Gaspar De
Wit, gevestigd in de Abdij van
Tongerlo.
Bezoekers van de tentoonstelling
in het Hessenhuis kunnen met
hun ingangsticket ook de
Koninklijke Manufactuur
bezoeken. Er zijn rondleidingen
voorzien telkens op zaterdag,
vanaf S maart tot I I juli, om
I 0.30 u. en IS JO u.
In de Koninklijke Manufactuur
wordt u de vaste collectie van
antieke en moderne
wandtapijten getoond. Tevens
krijgt u een rondleiding in het
restauratieatelier en de
technische ruimtes,
ondergebracht in de ISde­
eeuwse refugie van de Abdij van
Tongerlo.
Koninklijk Museum voor
Schone Kunsten,
Antwerpen
Willem Paerels en Octave
Landuyt
tot 13 maart
Willem Paerels (Delft 1878-
Paudure 1962) schilderde en
tekende marines, landschappen,
naakten, figuren in interieurs, en
stillevens. Hij vestigde zich vóör
1900 in Brussel, begon er te
schilderen als autodidact,
onderging de invloed van het
impressionisme en ontplooide
zich in de kring van de Brabantse
fauvisten. Na WO I evolueerde
zijn werk naar een groter
classicisme. Dit komt ten volle
tot uiting in de talrijke tekeningen
en schilderijen, gemaakt tijdens
zijn vele reizen die hij vanaf 1920
maakte.
In 1991 schonk
Mevrouw Paerels-Moulaert
tien tekeningen van haar
echtgenoot aan het KMSK. In
1993 voegde zij daar nog
34 tekeningen aan toe.
Deze schenking wordt met
begeleidende cataloog aan het
publiek voorgesteld.
Octave Landuyt (0 Gent 1922) is
een veelzijdig kunstenaar met
een omvangrijk ceuvre, dat zowel
schilderijen, beelden, tekeningen,
grafiek als edelsmeedkunst
omvat Wat hij aanraakt krijgt als
het ware een "surrealistisch
leven", een poëtische en
geheimzinnige kracht, uitgedrukt
in een geraffineerde vormgeving.
"Het levende wezen, niet in zijn
natuurlijke werkelijkheid, maar in
de aura van de verschijning,
verbindt al het werk van
Landuyt", schrijft Hans Van der
Grinten. Zijn werk vernieuwt
zich steeds onder invloed van
buiten, van andere en oudere
culturen.
Koninklijk Museum voor
Schone Kunsten,
Plaatsnijdersstraat 2, 2000
Antwerpen, 03/238.78.09
Centrum Elzenveld, Sint­
Jorispand, Antwerpen
Het lelijke eendje
22 febr. tot 13 maart
Ter gelegenheid van de
twintigste veaardag van de
instelling voor mentaal
gehandicapten 'Monnikenheide'
wordt in het Sint-Jorispand een
tentoonstelling ingericht met als
thema 'het lelijke eendje', tevens
het embleem van de instelling.
Dat eendje wordt later een
mooie witte zwaan: metafoor
voor de problemen van de
ouders bij het krijgen van een
gehandicapt kind.
Aan een aantal kunstenaars,
geselecteerd door Jan Hoet,
werd gevraagd om een werk te
maken vertrekkende van een
geel kermiseendje.
Dertig kunstenaars (waaronder
Guillaume Bijl, Dirk Braekman,
Karel Dierickx, Manc Maet.
Marcel Van Maele) gingen op de
uitnodiging in.
Het Creahm (Créative et
handicap mental) en het Centre
d'Art Différencié uit Luik werden
ook uitgenodigd. Zij hebben een
permanente artistieke werking
rond personen met een mentale
handicap. Uit hun vaste
internationale collectie en uit
recente werken worden een
dertigtal deelnemers
geselecteerd. Alle participanten
zijn in de tentoonstelling
aanwezig met twee werken.
Museum Maagdenhuis I
Centrum Elzenveld, Sint-}orispand,
Sint-Jorispoort 17bis,
2000 Antwerpen. 03/223.56.28

Museum voor Hedendaagse
Kunst Antwerpen
Denkbeeld en
werkelijkheid. Zes
kunstenaars uit Antwerpen
tot 20 fe br.
Idee en realiteit zijn reeds
eeuwen een onuitputtelijke
inspiratiebron voor kunstenaars.
Zes Antwerpse kunstenaars,
geboren tussen 1950 en 1965,
zoeken hun weg tussen
denkbeeld en werkelijkheid.
T.o.v. het naoorlogse
modemisme nemen ze een
relativerende houding aan. Het
werk van de artiesten Jan Fabre.
Mark Luyten en Ludwig
Vandevelde put uit referenties en
citaten, esthetica en
kunsthistorische reflectie,
melancholie en mysterie, poëzie
en pathos. Elk van hun
kunstwerken is een denkbeeld.
Bert De Beul, Denmark en
Philip Huyghe vertrekken vanurt
het tastbare hier en nu, het
banale van alledag. Maar
herkenning wordt ondenmijnd
door een subtiel, ironisch proces
van transfonmatie, confrontatie
of juxtapositie.
Comme rien d'autre que
des rencontres. Als het
ware niet meer dan
ontmoetingen.
tot 20 febr.
Aan de hand van het werk van
I 5 Franse kunstenaars geeft de
tentoonstelling een beeld van de
hedendaagse Franse
kunstsituatie. Het is zeker geen
volledig overzicht, vandaar ook
de titel: " ... niet meer dan
ontmoetingen". Het MUHKA is
een platfonm waar ontmoeting
mogelijk is op het gebied van
artistieke creatie. De tendens van
het werk van de Franse
kunstenaars varieert van "cool",
tot krachtige persoonlijkemotionele
expressie; van puur
fanmalisme tot sociologisch
onderzoek Enkele namen: Ballet,
Blocher, Hybert, Joumard, Veux
en Vilmouth.
MUHKA, Leuvenstraat 32,
2000 Antwerpen, 03/238.59.60
deSingel. Internationaal
Kunstcentrum, Antwerpen
Mein erstes Haus
tot 6 maart
De Stichting Architectuurmuseum
organiseert samen met
deSingel dit project over recent
werk van de jongste generatie
Vlaamse architecten.
24 jonge enthousiaste
architectuur-ontwerpers
(individueel of duo's)
presenteren een veelheid aan
ideeën, visies en
benaderingswijzen: radicaal en
controversieel, krachtig en
fantasierijk. Architectuur is niet
alleen het gedroomde gebouw
op papier, maar moet ook
geconcretiseerd worden in een
tastbare vonm en nuimte.
Daartoe blijken de jonge
architectuurontwerpers
genoodzaakt perifere paden te
betreden: standenbouw,
expositieconcepten,
meubeldesign, scenografie,
grafiek, plastische kunst, filosofie
en literatuur. Hier combineren
zich theoretische reflectie en
artistieke realisatie. De
ontwerpen zijn frisse, ongeziene
benaderingen met stimulerende
kracht Maar de droom van het
eigenlijke bouwen blijft
fu ndamenteel aanwezig.
deSingeL Internationaal
Kunstcentnum, Desguinlei 25,
20 1 8 Antwerpen, 03/248.38.00
Open: dagelijks van 14.00 tot
18.00. Maandag gesloten
Museum voor Fotografie,
Antwerpen
jeffrey Silverthorne en
François Puyplat
tot 20 maart
Zowel het fotografisch ceuvre
van de Fransman François
Puyplat (0 1937) als van de
Amerikaan Jeffrey Silverthorne
(0 1946) bezit een typisch
reflectief karakter. De opnamen
zijn geen re portages of foto's
met een boodschap, maar de
beelden leiden een filosofische
mijmering in en getuigen van
bepaalde gemoedstoestanden.
Silverthorne fotografeerde juist
die onderwerpen die in de
Westerse beschaving taboe zijn:
dood en sexualiteit
Zijn beelden zijn sereen, maar
tegelijk uiterst direct, daardoor
choqueren en intrigeren ze
tegelijk "Morgue Work" is een
serie portretten gerealiseerd in
het mortuarium, van hen die in
nust zijn heengegaan en anderen
die een gewelddadige dood
stierven; sensualiteit staat hier in
schril contrast met sporen van
aggressiviteit De fotoreeksen
"The Detroit Negatives" en
"Boystown" zijn opgebouwd
rond het controversiële thema
van prostitutie: sex als koopwaar.
François Puyplat zoekt zijn
inspiratie in "een utopische visie
op eenvoud en eeuwigheid". Zo
stelt hij: "Heeft sinds het
ontstaan van de wereld, een golf
niet steeds dezelfde vonm
gehad ?". Het eeuwige van de
zee benadert hij vanuit een bijna
minimalistische vonmgeving.
"Deiningen" toont de vele
metamorfoses van de zee: steeds
hetzelfde en toch altijd
veranderend. "Banquises" zijn
opnamen van de Baltische zee in
bevroren toestand, eeuwigheid
betekent hier stilstand van de
tijd.
De reeks "lcebergs" werd
gerealiseerd in het
Zuidpoolgebied, een onmetelijke
ijsvlakte en hemel. Onze
nietigheid en vergankelijkheid in
contrast met het eindeloze en
het zuivere.
Museum voor Fotografie,
Waalse Kaai 47,
2000 Antwerpen,
03/2 1 6.22. I I
Open: dagelijks I 0- 17 u.,
gesloten op maandag
Toegang: gratis
Museum Vleeshuis,
Antwerpen
Henri Cassiers
I april - I 2 juni
50 jaar geleden overleed de
Antwerpse kunstenaar Henri
Cassiers ( 1 858- 1 944), vooral
bekend als aquarellist van
landschappen, marines,
stadsgezichten en genretaferelen.
Naar aanleiding hiervan wordt
Cassiers in Antwerpen en later in
Nederland (in het Katwijks
Museum van 25 juni tot 24 sep.)
eervol herdacht met een
overzichtstentoonstelling.
Cassiers was een veelzijdig
kunstenaar: hij maakte zeer
indnukwekkende affiches voor de
American Red Star Line, één van
de grote zeevaartlijnen die
Europa destijds met Engeland en
de V.S. verbond, daarnaast voor
diezelfde zeevaartlijn:
luxetelegramkaarten,
menukaarten, prentkaarten,
reistickets enz .. Als illustrator
verluchtte hij menig boek van
Emile Verhaeren, Stijn Streuvels
en Cyriel Buysse en verscheidene
tijdschriften. Ook was hij
bedrijvig als ontwerper van een
"huisstijl".
Museum Vleeshuis,
Vleeshouwersstraat 38,
2000 Antwerpen, 03/233.64.04
Open: dagelijks I 0- 17 u.,
gesloten op maandag en
feestdagen
Groeningemuseum, Brugge
Vooravond van het
Memling-jaar
In 1994 is het vijflhonderd jaar
geleden dat Hans Memling te
Bnugge gestorven is. Geen
grootmeester van de Oud­
Vlaamse schilderkunst sprak oort
zo tot de verbeelding sinds de
hernieuwde belangstelling voor
het middeleeuwse verleden vanaf
de 19de eeuw.
Hoogtepunt van het Memling­
jaar wordt ongetwijfeld de
Memling-tentoonstelling
georganiseerd door de Stedelijke
Musea van Bnugge. Van 12
augustus tot IS november zullen
in het Groeninge-museum de
aanwezige Memling-werken het
gezelschap krijgen van een aantal
uitzonderlijke meesterwerken
van Memling zelf en van
tijdgenoten. De werken zijn
afkomstig uit diverse musea en
collecties in Europa en de U.S.A
In de marge van de Memlingtentoonstelling
worden tal van
aktiviteiten gepland. Er zijn
Memling-voordrachten (o.a. over
het leven en werk van Memling
door conservator Dirk De Vos
op 6, 7 en 8 maart) , Memlingexcursies,
diverse publikaties en
voor de fijnproevers ligt een
grand cnu Memling-wijn te rijpen
in de Bnugse kelders. Alle
infonmatie over deze en andere
aktiviteiten in het kader van het
Memling-jaar kan je vernemen via
de Memling-telefoon:
050/34.79.59 (tijdens de
kantoonuren).
Het wordt ongetwijfeld een
goed Memling-jaar.
7

Wie kent de Vier Seizoenen van Vivaldi niet ? Ze zijn al even onafwend­
baar geworden als de jaargetijden zelf. Tot in verzoekprogramma's en
hitparades toe.
-
Wij hebben veel meer te bieden. Want bij Radio 3 is klassiek geen cliché.
We hebben oog en oor voor-het boeiendste werk van ékende én onbekende-
grootmeesters. Maar ook voor ni euwe. muziekstromingen.
En voor jazz, avant-garde, filosofie, litera iu -· ·
_Á Á ":...
.., - l' L?IA A
_" Vn' VV - *r..,J
- ""' . ·l-
Daarbij durven we regelmtig de begane paden te verlaten. Met de meest -
ervaren gidsen : toegewijde programmamaker, stuk voor stuk experten
in hun vakgebied.
Vergeet dus de klassieke patronen. Luister eens wat vaker naar Radio 3.
-
PARTNERS IN CULTUUR
.-
•
-
_

Hallepoortmuseum, Brussel
Pop-up of het Magische
Boek
tot 20 maart
Pop-up is een hedendaagse
Angelsaksische term die letterlijk
betekent: "naar buiten, omhoog
springen". Als men het boek
openvouwt, dan verrijst vanuit
het horizontale vlak van de
pagina een figuurtje, of diertje of
een gehele architectonische
constructie. Het is ontstaan door
een systeem van vouwen,
knippen en plakken. De
tentoonstelling van "magische
boeken" die ons inleiden in een
sprookjeswereld, is opgebouwd
aan de hand van één van de
belangrijkste privé-verzamelingen
in België, namelijk deze van de
Heer Baudouin van Steenberghe.
Ze omvat "movable books" en
"magische boeken" van 1830 tot
1900, verder postkaarten en
voorwerpen van Walt Disney en
Hergé.
Hallepoortmuseum,
Zuidlaan, I 000 Brussel,
02/S34.2S.52
Open: Dagelijks van I 0.00 tot
I 6.30. Gesloten op maandag en
feestdagen
Toegang: I 50 BF, I 00 BF, 80 BF.
Catalogus: I 00 BF, het POP UP­
boek 400 BF
KB-galerij, Brussel
Glashelder. Tafel-en
sierglas van de 16de tot de
18de eeuw
25 maart - 15 mei
Uit acht privé-verzamelingen
werden deze prachtige antieke
Europese glazen en sierobjecten
stammend uit de 16de tot de
I 8de eeuw geselecteerd. De
tentoonstelling wil vooral de
toenmalige glassoorten belichten,
zoals: het Venetiaanse glas, het
fa çon de Venise, het waldglas, het
Boheemse kalkglas, het Engelse
loodglas, het gegraveerde glas,
het geëmailleerde glas .... Rijkelijk
aanwezig is het prachtige
geslepen en gegraveerde sierglas
uit Bohemen en Silezië. De
tentoonstelling en de cataloog
zijn het werk van glasspecialisten
dr. William Welch en Marc
Mees, co-auteur van "Glas in
Vlaamse Musea" (zie OKV 1993-
3). Marc Mees is verbonden aan
het Sterckshof-Zilvermuseum te
Antwerpen.
Galerij van de Kredietbank,
Grote Markt 19, I 000 Brussel,
02/S 17.56.7 1
Open: dagelijks van I 1.00 tot
I 8.00. Gesloten op maandag
Toegang: gratis
Koninklijke Musea voor
Kunst en Geschiedenis,
Brussel
Keizer Karel-wandtapijten
en wapenrustingen uit de
Spaanse koninklijke
verzamelingen
Voor het eerst zijn de
topwerken van de Koninklijke
verzamelingen van Spanje hier te
zien. Uit bewondering en affectie
voor zijn vader, Keizer Karel V,
zorgde Filips 11 ervoor dat diens
collectie wandtapijten en
wapenrustingen samenbleef.
Hij beschouwde deze erfenis als
kroonjuwelen.
De historische evolutie van het
wandtapijt wordt duidelijk
gemaakt: de middeleeuwse
wandtapijten zijn kleiner en
uitgevoerd op een weefgetouw
met horizontale schering.
Thema's waren in hoofdzaak
religieus van aard. De opkomst
van de renaissance werkte het
mecenaat in de hand. Het
machtige Spaanse koningshuis en
de edelen van het hof
besteedden steeds meer
aandacht aan uiterlijk vertoon.
Daartoe behoorde aankleding
der wanden en wapenrustingen
voor de strijd of voor de praal.
Men bestelde de wandtapijten bij
de beroemdste kunstenaars uit
die tijd: de Vlamingen Bemard
Van Orley of Jan Comelisz.
Vermeyen en liet ze uitvoeren in
de befaamde weefateliers van
Pieter Coecke van Aelst of Jan
Ghetaels. Elf schitterende
reeksen, waaronder: "De Triomf
van de Moeder Gods of Gouden
Weefsels", "De Deugden", "De
Verovering van Tunis", "De
Geschiedenis van Scipio",. .. zijn te
zien.
De middeleeuwse
wapenrustingen hebben een glad
oppervlak. Later bezitten ze een
ongeziene ornamentele en
chromatische rijkdom in
gedreven, geciseleerde, geëtste,
vergulde en gepolijste decoratie.
Vermaarde wapensmeden uit
Italië, de gebr. Filippo en
Francesco Negroli, en uit
Duitsland, de familie Kolman
Helmschmid werkten samen met
wapendecorateurs, o.a. Ulrich
Holzmann en Jorg Sigman.
Jubelparkmuseum,
Jubelpark I 0 (ingang Albert­
Eiisabeth), I 040 Brussel
Open: dagelijks van I 0.00 tot
I 6.00, woensdag tot 22.00.
Gesloten op maandag.
Toegang: 200 BF, ISO BF voor
studenten, senioren, Permusea,
CJP en groepen, 80 BF voor 6
tot 18 jaar en scholen.
Info en reservaties: 02/734.46.47
De NMBS biedt een
gecombineerd trein­
toegangsticket
25 vrijkaarten
Mogolminiaturen uit India.
Schatten uit het Nationaal
Museum van New Delhi.
tot 17 april
"Mogol" of "Mogul" is de
Europese benaming voor de
koningen van Delhi uit het huis
Timur, maar eigenlijk is het
woord door de Indiërs ontleend
aan het Perzische woord voor
"Mongolen".
Timurs afstammeling Babur
( 1483- 1 530) is de stichter van
het Mogulrijk in India. Hij
veroverde in 1504 Kaboel en in
IS 25 de Punjab, later werden
Delhi en Agra ingenomen.
Bij Baburs dood strekte zijn rijk
zich uit tot de grenzen van Bi har.
Akbar ( 1 556- 1 605), kleinzoon
van Babur, was de grootste der
Mogulheersers, hij heerste over
een rijk var Sird tot Bengalen, er1
van Kaboel tot Berar. Hij er1 zijn
opvolger Jahargir ( 1 60S- 1 628)
er1 Shah Jahan ( I 628- 1 6S8)
hadden grote belargstelling voor
godsdierstige problemer1
(Moslim vs. Hindoe) en voor
bouwkurst: denk aan de
machtige marmeren graftombe,
de T aj Mahal !
Letteren en kunst bloeiden in het
Mogulrijk waar lange tijd vrede
en voorspoed heersten.
Perzische en Indische
kunstenaars verluchtten literaire
werken met miniaturen.
De thema's zijn veelal var
dynastieke aard, portretten van
de keizers, wapenfeiten,
historische gebeurterissen,
daarnaast epische verhalen,
natuurstudies en haremtaferelen.
Ze getuigen van nauwkeurige
natuurobservatie en raturalisme.
Jubelparkmuseum,
Jubelpark I 0 (ingang Albert­
Elisabeth ), I 040 Brussel
Open: dagelijks van I 0.00 tot
16.00. Gesloten op maandag.
Info: 02/7 41.72.02
Voor rondleidingen:
02/74 1.72. 14
Koninklijke Musea voor
Schone Kunsten van België,
Museum voor Moderne
Kunst, Brussel
Henri Evenepoel
( 1 872- 1 899)
18 maart - I 2 juni
De beloftevolle carrière van
Herri Evenepoel werd abrupt
afgebroken, hij overleed amper
27 jaar oud. Zijn talent werd
door de meeste kunstcritici van
die tijd erkend. Eerst volgde hij
lessen aan de Parijse Ecole des
Beaux-Arts bij Pierre-Vieter
Gal land, later in het atelier van
Gustave Moreau. Evenepoel was
een eigengereid schilder, ook al
bewonderde hij E. Manet, H. de
Toulouse-Lautrec en E. Degas.
Inderdaad ontdekken we soms
lichtelijk de invloed van deze
Parijse schilders op het werk van
Evenepoel. Toch had hij zijr1
eigen stijl: hij was eer aandachtig
observator en bezat een ironisch,
soms bijtend scepticisme. Hij
schilderde buitenfeesten,
markttaferelen, de buitenwijken
van Parijs, het vermaak in
herberger1 en op caféterrassen,
portretten er1 herinneringen aan
zijn verblijf in Algerije. Typisch is
zijn begripsvolle benadering van
de wereld van het kind. Zijn stijl
is eenvoudig en realistisch. Zijn
penseelstreek is fors er1
expressief.
Samer1 met de opening var de
retrospectieve verschijnen drie
publikaties: de Monografie met de
CEuvrecatalogus en de volledige
publikatie, - met commentaar en
annotaties -, van de BriefWisseling
tussen Henri Evenepoel en zijn
vader tijdens zijn Parijse jaren
(1892-1 899).
KMSK van België, Museum voor
Moderne Kunst,
Koningspleir1 1-2, I 000 Brussel
Oper1 dagelijks van I 0.00 tot
17.00
Toegang: 120 BF, I 00 BF voor
groepen volwassenen, 80 BF
voor scholen
9

Paleis voor Schone
Kunsten, Brussel
Hooglied. De Beeldwereld
van Religieuze Vrouwen in
de Zuidelijke Nederlanden,
vanaf de 13de eeuw
25 fe br. - 22 mei
Men zou het niet meteen
denken. maar in vrouwen­
kloosters (natuurlijk ook in
mannenkloosters) en
begijnhoven worden al
eeuwenlang ontelbare
kunstwerken bewaard. Voor
deze religieuze gemeenschappen
werd een eigen godsdienstige
iconografie geschapen die vorm
kreeg in schilderijen, beelden,
retabels, textiel en andere
kunstobjecte: een volledig eigen
beeldcultuur. De expositie
"Hooglied" brengt voor het eerst
deze onbekende beeldende
kunst aan het licht. Het is
duidelijk dat bij deze werken niet
de esthetische schoonheid, maar
de uitdrukkingskracht ervan een
primordiale rol speelt, de diepe
innerlijke betekenis van het werk
dat inspireerde tot meditatie en
bezinning over het leven, het
hiernamaals en het lijden van
Christus. De teksten die deze
religieuze vrouwen achterlieten
getuigen van een "moderne"
visie over het beangstigende
inzicht in de "diepten van de
ziel" en over het onvatbare van
de individuele psyche en van ons
bestaan. "Moderne" psycha­
filosofie en een venrassend
"modem" inzicht van het lichaam
als drager van betekenis.
"Hooglied" volgt de trend van
exposities van en over
vrouwelijke kunstenaars, maar
gaat verder in de tijd en graaft
dieper in de betekenis van het
onderwerp.
Paleis voor Schone Kunsten,
Koningsstraat I 0, 02/507.84.64
Open: dagelijks van I 0.00 tot
17.00. Maandag gesloten.
Toegang: 250 BF
Catalogus: 980 BF
10
Museum voor Blinden,
Brussel
De Samen (Lappen)
tot 20 mei
Deze tentoonstelling wil een
bijdrage leveren aan het
lntemationale jaar van de
Inheemse Volkeren van de
Verenigde Naties. De Samen
(de benaming Lappen is
gebruikelijker, maar voor hen zelf
heeft die naam een pejoratieve
betekenis) zijn het enige volk in
Europa dat voor het grootste
deel ten noorden van de
Poolcirkel woont. Zij zijn de
meest westelijke
vertegenwoordigers van de
"rendiercultuur" die zich uitstrekt
over het gehele grensgebied aan
de Noordelijke Ijszee in Eurazië.
De expositie toont nooit eerder
geziene objecten uit de reserves
van de Koninklijke Musea voor
Kunst en Geschiedenis.
K.M.K.G., ingang Nerviërslaan,
Jubelpark I 0, I 040 Brussel.
Open: di. tot vrijd. van 9.30 tot
17.00. Weekend en feestdagen
van I 0.00 tot 17.00
Toegang: gratis
Geleidehonden zijn toegelaten.
De rondleidingen zijn gratis voor
blinden en slechtzienden
Inlichtingen: 02174 1.72. 14
Fendation peur
l'architecture, Brussel
Het GewOP: een
stadsproject
tot 6 maart
De regering van het Brussels
Hoofdstedelijk Gewest beschikt
over een nieuw beheers­
instrument: Het Gewestelijk
Ontwikkelingsplan (GewOP).
In het Fandation pour
I'Architecture geeft de
kunstenaar en architect Jean­
François Octave een helder
·visueel beeld van de hoofddoelstellingen
van het plan. De
tentoonstelling biedt tevens een
overzicht van de uitgangspunten
die de krachtlijnen vormen van
het GewOP op materieel,
stedebouwkundig, sociaal en
cultureel gebied. De voorstelling
legt de nadruk op de diverse
thema's van het Gewestelijk
Ontwikkelingsplan. Deze thema's
komen ook aan bod tijdens
conferentie-debatten in februari,
toegankelijk voor het publiek.
Fendation peur I' Architecture
Kluisstraat SS, 02/649.02.59
Open: dinsdag tot vrijdag: 12.30
tot 19 .00, zaterdag en zondag:
I 1.00 tot 19.00.
BBL, Brussel
De Wijze en de Goden.
Boeddhistische en
Hindoeïstische bronzen uit
Sri Lanka
24 maart tot 23 mei
Sinds de derde eeuw vóór
Christus geldt Sri Lanka (het
voormalige Ceylon) als het
centrum van het boeddhisme.
Voor de tentoonstelling 'De
Wijze en de Goden' put de BBL
uit het rijke religieuze verleden
van het paradijselijke eiland en
toont een schat aan bhoed­
dhistische en hindoeïstische
bronzen kunstwerken.
De beeldhouwwerken die de
bezoekers in de BBL kunnen
bewonderen zijn topstukken,
geselecteerd in de nationale
musea van Sri Lanka. Heel wat
werken stammen uit de
zogeheten Cultural T riangle waar
de Unesco en de Archeologische
dienst van Sri Lanka reeds zeven
jaar opgravingen en renovatie-
en restauratiewerken uitvoeren.
Deze activiteiten leidden tot
opzienbarende ontdekkingen die
een nieuw licht werpen op de
kunst van Sri Lanka.
De boeddhistische werken
dateren uit de I ste tot de 14de
eeuw, de hindoeïstische bronzen
voorwerpen uit de I I de en
13de eeuw. De meesterwerken
waren reeds eerder te zien in
Parijs, Zurich, Washington en
Leiden. Na de BBL-expostie
keren ze definitief terug
huiswaarts.
Bank Brussel Lambert
Koningsplein 6, I 000 Brussel,
02/S47.22.92
Open: dagelijks van I 0 tot 18 u.
(weekends en feestdagen
inbegrepen), woensdag van
I 0 tot 21 u.
Toegang: 150,- fr.; groepen
(min. IS), studenten en senioren:
120,- fr.
Koninklijk Museum voor
Midden-Afrika, Brussel
Sahara-Sahel, het land van
de Toeareg
3 maart tot 3 juli
Naar aanleiding van het VN-jaar
der inheemse volkeren voltooit
het Koninklijk Museum voor
Midden-Afrika een tentoon­
stellingsprogramma omtrent de
Toeareg.
Al eeuwen trekken de Toeareg
als nomaden door de woestijnen
van West-Afrika. In dit barre
milieu hebben zij een
merkwaardige levenswijze en
kultuur ontwikkeld. De
tentoonstelling geeft hiervan een
breed overzicht: woestijnen met
oases en prehistorische sites;
landbouw en veeteelt,
tentenkampen en
woonomgeving; kleding, wapens,
juwelen en lichaamstooi;
kunstambachten en
kamelenkaravanen; het sociale
leven in familie, clans en standen.
Niet alleen het traditionele leven
in de woestijn komt aan bod,
maar ook het leven van vandaag:
de nieuwe beroepen, het aktuele
bestaan, de sedentarisatie, de
steden. Dit alles wordt
voorgesteld aan de hand van
honderden voorwerpen, foto's,
kaarten, grafieken, videofilms en
een reconstructie van een
T oearegkamp.
Gelijk met de etnografische
tentoonstelling loopt in de
rotonde van het Museum een
fototentoonstelling van
ontwikkelingsorganisaties met
projekten in de regio. In de
marge van de tentoonstellingen
worden kinderateliers en
concerten georganiseerd. Op
geregelde tijdstippen zal een
Toeareg de tentoonstelling
animeren meteen
theeceremonie en andere
demonstraties.
Koninklijk Museum voor
Midden-Afrika,
Leuvensesteenweg 13, 3080
Tervuren -tel. 02/767.02.42
Open: di-zo, tot 16 maart:
I 0- 1 6.30 u., vanaf 17 maart:
9- 1 7.30 u. (gesloten op
maandag)
Toegang: SO,- fr., 20,- fr. voor
studenten en kinderen, 30,- fr.
voor groepen (minimum
IS personen)
Voor een gids betaalt u 1200,- fr.
per uur van dinsdag tot vrijdag
en 1400,- fr. in de weekends
(groepen van maximum
2S personen).
25 vrijkaarten

Openbaar Kunstbezit Baudelaire, Charles: 67
Baurscheit, J.P. 11: 28
c D
in Vlaanderen
1993
Bazel, K.P. de: 113
Bell: 142
Calmette: 142
Calvijn: 18
Dael, Jan-Frans van: 69
Daenens, Lieven: 115, 159
Bellemans, Jozef: 47 Canova, Antonio: 46: Dali, Salvador: 118
Personenregister
Benavides, Ladewijk van: 69 Capella, Ambrosius: 23, 25, 26, 27 Dalpayrat, Pierre-Adrien: 148
Berchem, Nicolaas: 72 Caravaggio: 66 Dammouse, Albert-Louis: 143, 147
Berchem, Willem van: 6 Catharina van Alexandrië, Heilige: Dammouse, Edouard: 143
Berghe, Frits van den: 78, 78 4, 54, 66 Dante: 147, 151
A Berlage, H. P.: 113, 151 Catteau, Charles: 113 Da Ros, Antonio: 115
Berré, Jan-Baptist: 69 Caukercken, Loys van: 16 Dassa, Ferdinand: 15, 16
Actaeon (Akteon): 103, 132 Beschey, Balthazar: 124 Cecilia, Heilige: 7 Daum, frères *: 109, 110, 111,
Aelst, Willem van: 72 . Beuckelaer Joachim: 64, 66, 68, Cecrops: 67, 67 118, 147
Aertgen: 70 72 Cervantes: 62 David, Gerard: 52, 62
Aerts, Leo: 154 Blanckefeld, Joos: 59 Chagall, Marc: 47, 114 David, Jacques-Louis: 46
Aertsen, Pieter: 64, 68 Blijck, Jacobus van den: 1 03, 104 Chaplet, Ernest: 143, 147 David, koning: 67, 103
Agatha, Heilige: 7 Blom, Jan: 25, 25, 30 Chevalier, Etienne: 58 De Boeck, A.: 5
Agence Maritime Gantois *: 124 Blondeel, Armand: 132 Chevrot, Jean, bisschop van De Brauwer: 127
Agnes, Heilige: 69 Blondeel, Herman: 154 Doornik: 55 De Bruyne, Pieter: 132, 135, 154,
Albrecht: 18, 39 Boch *: 113 Christiaan, koning van 156, 157
Alessi *: 155 Boenders, Frans: 144 Denemarken: 15 De Buck, Siegfried: 132, 154
Allaert, Jan Frans: 127, 129, 129 Boeyermans, Theodoor: 44 Christoffel, Sint-: 18, 22, 51, 60, Deckere, Maria de: 62
Alva: 65 Bogaert, Ludo baron van: 50 62 Décorchement, François Emile:
Amandus, Heilige: 4, 5, 27, 31 , 31 Bol, Ferdinand: 70 Christoforus: 18 111, 1 13, 109, 142
Ambrosius, Heilige: 27 Bonaparte, Napoleon: 140 Christus: 19, 22, 26, 28, 52, 30, Defrance, Leonard: 69
Amphora, Tegel- en Bonifacius, Sint-: 31 54, 58, 64, 66, 67, 68, 106 De Hoogh: 75
Fayencefabriek *: 151 Bononiensis, Virgilius: 12 Christus, Petrus: 52 Delacroix: 69
Amstel, Jan van: 62 Borch, Gerard ten: 72 Clark, Kenneth: 58 Delaherche, Auguste: 148
Andries, Sint-: 7 Bosch, Jeroen: 62, 64, 69 Claus, Emiel: 47 Delmonte, Deodaat: 22, 60
Antonello: 52 Boudewijn, koning: 38 Clemens XIV, paus: 43 Del Rio, deken: 22, 24
Antonius, Sint-: 26, 27, 52, 62, 64, Bouillon, Godfried van: 5, 75 Cleve, Joos van: 60, 63 Delvin, Jean: 124
66 Boulenger, Hippolyte: 76 Clouet, Jean: 46 Demeter: 63
Antverpia: 66, 67 Bourgondië, Antoon van: 8 Cluysenaer *: 124 De Roeck, P.: 31
Apollonia, Heilige: 66 Bouts, Dirk: 51 , 52, 58, 60 Cock, Hiëronymus: 61 , 62 Der Weyden, Goeswin van: 58
Appel mans, Peeter I: 9, 10 Bouttats, G.: 14 Coeberger: 28 De Saedeleer, gezusters: 131, 148
Arabia *: 114 Bracquemond, Félix: 143, 147 Colbert: 43 Descamps, J.B.: 43
Arad, Ron: 156 Braekeleer, Ferdinand de: 75 Colenbrander, Theo: 147 De Smet, Gust: 49, 76, 78
Argy-Rousseau: 113 Braekeleer, Henri de: 47, 47, 49, Colinet *: 94 Dessauvage, Tsjok: 135, 154, 155
Arrow, Studiebureau: *: 122 50, 75, 78 Coninck, Ferdinand Jean de: 124, Destrée, Joseph: 123
Assisi, Franciscus van: 66, 67 Brant, lsabella: 66 125, 127, 129 De Vlaminck: 47
Atalanta: 67 Braun, Emile: 148 Coninck, Kerstiaan de: 60, 62 De Weert, Maurice: 124
Aubecq: 144 Bree, Filip van: 69 Cooreman, G.: 123 De Weert, N.: 15
Audoenus: 5 Breitner: 47 Copier, Andries Dirk: 113, 114 De Witte, Vera: 132, 138
Auguste, Jean: 147 Breuer: 135, 152, 152 Coppens, Omer: 147 De Wulf, Koenraad: 154
Augustinus, Heilige: 66 Broeck, Crispyn van den: 15, 63 Cornette, Arthur: 47, 49, 50, 62 D'Huyvetter, Joan Norbert: 129
Aurelius, Marcus: 67 Broodhaers, Marcel: 76 Correggio: 43 D'Huyvetter, Norbert: 129
Brouwer, Adriaen: 43, 68, 70 Costantini, Egidio: 114 Diana: 103, 132
Brueghel de Oude, Pieter: 43, 60, Coter, Colijn de: 59 Diderot: 68
B 6 61 , 62, 64, 68, 74 Courbet, Gustave: 68 Didron *: 31
Brueghel, Jan I, 60, 63 Cox, Jan: 77 Didron, E.: 31 , 33
Baccarat *: 1 07 Brueghel, Pieter 11: 60, 63 Coxcie, Michiel: 15, 60 Dijck, Antoon van: 68, 69, 72, 75
Bacchus: 60, 63 Brugelette *: 124 Coymans, lsabella: 72 Dim ph na, Heilige: 31, 31
Backer, Jacob de: 30, 44, 63, 70 Bruggeman, August: 125 Craco, Arthur: 142, 147 Donas, Marthe: 77
Baegert, Derick: 52 Bruynseraede, René: 130, 132, Craesbeeck, Joos van: 68 Dorothea, Heilige: 69
Balen, Hendrik van: 22 138 Cranach: 74 Dresser, Christopher: 151
Balten, Peter: 60 Brychtova, Jaroslava: 116, 116 Crane, Walter: 144 Dubois, Louis: 67
Banque de Flandre *: 124 Burchard, bisschop van Kamerijk: Crispianus, Heilige: 66 Dufy, Raoul: 114
Barbara, Heilige: 7, 51 , 54, 56, 58, 2, 6 Crispinus, Heilige: 66 Dumas *: 124
64, 74 Bürger, Wilhelm: 62, 70 Croy, Filips van: 58 Dunand, Jean: 148
Barbier: 43 Busschmann, Paul: 49 Custodis, Pierken: 60 Dürer, Albrecht: 44, 59, 60, 62, 74
Barovier, Angelo: 93 Buysse, Georges: 147 Durlet, Fr.: 30, 30:

E Fucina degli Angeli *: 114 Henderic Geo: 132, 153 K
Fugger, Anton: 15, 59 Hendrik I, hertog van Brabant: 6
Echnaton-Amenophis IV: 85 Fugger, Johann Jakob: 15, 59 Hendrik 111: 6 Karel I: 67
Edison: 142 Herbatte *: 1 07 Karel V: 15, 59, 75
Edward lil, koning van Engeland: 6 Herbouville, d': 43 Karel VI: 97, 102
Eeckhout, Gerbrand van den: 70 G Hercules: 22, 45, 64 Keldermans, Rombout 15
Eetvelde, Edmond van: 142, 144 Herodus: 62 Kerricx de Oude, Willem: 69
Eisch, Erwin: 114 Gallé, Emile: 109, 110, 110, 111, Herreyns, Willem J.: 26, 28, 30, Kerricx, W.I.: 25, 46
Eliaerts, Jan-Frans: 69 116, 145, 147 43, 44, 44 Key, Willem: 15, 60, 72
Eligius, Heilige: 4, 5, 7, 31 , 31 Garibaldo: Marco Antonio: 22 Hertz: 142 Key, Adriaen Thomasz.: 62
Elisabeth: 22 Gassel, Lucas: 62 Hobbema, Meindert: 70, 71, 72 Keyser, Nicaise de: 49, 68
Engeland, Elisabeth van: 44 Geel, Jan-Frans van: 63, 69 Hobé, Georges: 142 Killinger, Friedrich: 101
Engelbrechts, Cornelis: 70 Geraerdts, Stefanus: 72 Hoffmann, Josef: 147, 151 Killinger, Georg: 101
Ensor, James: 47, 49, 50, 75, 76, Géricault: 69 Holbein: 74 Kindt, David 't: 127
78 Gevartius, Gaspar: 67 Hollar, W.: 10 Kinsbergen, A.: 39
Erasmus: 65, 74 Ghysegem, Emiel van: 70 Hollein, Hans: 154, 155 Kiss, August: 46
Erichthonius: 67, 67 Gidding, Jaap: 147 Handt, Christiaan d': 55, 58
Ertborn, Florent van: 46, 51 , 52, Gijselaar, C. de: 103 Hoogstraeten, Samuel van: 72
57, 70 Gilliams, Maurice: 67 Horemans, vader en zoon: 69 l
Eyck, Hubert van: 52 Gillis, Pieter: 65 Horta, Victor: 143, 144, 146, 147
Eyck, Jan van: 43, 51, 52, 54, 55, Giotto: 52, 54 Hoste, Huib: 132, 135, 152 Lachenal, Raoul: 129, 148
56, 58, 60, 64, 72, 74 Girault: 142 Hulin de Loo, Georges: 123, 124 Laet, Jan de: 49
Eysselinck, Gaston: 132, 135, 152, Goes, Hugo van der: 52, 60 Hye-Hoys, familie: 127 Lalaing, de *: 124
152, 153 Gonzaga, hertog Vicenzo 1: 66 Lalique, René: 111, 113, 116, 148,
Gossaert, Jan: 60 148
Goubau, familie: 28 Lalique, René *: 115
F Goupy, Marcel: 129, 148, 150 La Lys, S.A. *: 124
Goyen, Jan van: 72 litala *: 114 Lambrechts, Marc: 147, 148
Fabiola, koningin: :18 Grafart, Charles: 112 ljkens, Pieter: 65 Landsteiner: 142
Faes, Pieter: 69 Grapheus, Abraham: 46 lngres: 46 Lannoy, Peter: 30
Farnese, Alexander: 18, 65 Graves, Michael: 155 lsabella: 18, 39 Larock, Evert: 78
Fay d'Herbe, Lucas: 69 Greenwood, Frans: 103 Laurentius, Sint-: 7
Fettweiss, Henri: 116, 118 Gregorius, Sint-: 26 Lauwaert, Yvette: 132
Feure, de: 144 Gridolphi, Ph. * : 82, 94, 97, 98 J Lebeau, Chris: 113, 151
Filips de Goede: 55 Grief genaamd De Claeuw, Leclercq, Emile: 67
Filips IV, koning van Spanje: 101 Jacques: 71 Jan de Doper (Baptist), Sint-: 22, Le Corbusier: 135, 152, 152
Finch, Alfred William: 144, 147 Grimmer, vader en zoon: 62, 72 44, 62 Leerdam, Glasfabriek * : 113, 114,
Floris, Frans: 30, 44, 63, 64, 65, Groot, Mieke: 116 Jan 111, hertog van Brabant: 8 151
67 Gropius, Walter: 153 Jan in de olie, Sint-: 44 Lehmann, Caspar: 101
Floris, Cornelis 11: 64 Guérin, Roger: 151 Jan Zonder Vrees: 55 Leirens, Leon: 115, 129, 130, 124,
Fontana, Lucio: 78 Guerriero, Adriana: 156 Janssen, Dirk: 32 124, 148
Fornenberg: 62 Guerriero, Alessandro: 156 Janssens, Abraham: 66, 67 Lemmens, Jean: 135, 154, 154
Fouquet, Jean: 46, 51 , 52, 58 Gysbrechts, Franciscus: 72 Jencks, Charles: 155 Lenoble, Emile: 148
Fragonard: 69 Jespers, Oskar: 78 Lens, Andries Cornelis: 45, 69
Franck, Charles: 47 Jezus: 20, 51 Leonardo: 61
Franck, François: 47 H Joachim, meester: 60 Leopold 11, koning: 142
Franck, Louis: 47 Johannes: 63, 64, 66 Leopold Willem, aartshertog: 43
Francken, Ambrosius: 60, 65, 66, Haesaerts, Paul: 148 Johannes (schilder): 60 Leyden, Lucas van: 60, 70
67 Hallet 144 Jonathan: 103 Leys, Henri: 47, 47, 63, 74, 78
Francken, Frans: 18, 20, 26, 29 Hals, Frans: 70, 72 Jonghelinck, Nicolaes: 62, 64 Libensky, Stanislav: 116, 116
Francken, Frans 11: 22 Hankar, Paul: 142, 144, 147 Joos, Sint-: 7 Linossier, Claudius: 148
Frankfurt, de Meester van: 44, 44, Hanneman, Adriaan: 72 Jordaens, Jacob: 43, 44, 46, 66, Lint, Pieter van: 22, 44
51 , 57, 58 Havermans N.F.: 148 67, 67 Lion d'Or *: 124
Fredegandus, Sint-: 31 , 31 Haviland: 143 Jozef: 20 Littleton, Harvey: 114
Frederik-Hendrik, prins: 99 Heemskerk, Willem Jacobszn. van: Judith: 63: Lobmeyer, J. & L. *: 108, 108
Freud, Sigmund: 142 99 Juno: 132 Loetz (Witwe) *: 109, 111
Friedländer, Max: 69 Heins, Armand: 113, 123, 124, Jupiter: 132 Longinus: 67
Frijns, Bert: 118 125, 129, 130, 136, 138 Lorreinen, Karel van: 45
Frison: 144 Heller, Paul: 113 Lot: 60
Fritz Heckert *: 1 08 Hemessen, Jan van: 43 Lotharingen, Karel van: 102, 103
Fromentin, Eugène: 54, 66 Hemptinne, Ferdinand de: 123 Louis-Philippe: 107
2

Lucas, Sint-: 44, 64 Mies van der Rohe: 152 Oostenrijk, Margaretha van: 55 Reynolds, Joshua: 46
Lumière, Auguste: 142 Minerva: 67 Oostzanen, Jacob Cornelisz van: Riemerschmid, Richard: 147
Lumière, Louis: 142 Minton's Art Pottery Studio *: 143 70 Rietveld, Gerrit: 132
Luther, Maarten: 15, 18 Moded, prediker: 15 Oranje, prins van: 127 Rijn, Hendrik van: 52
Moerbeke, van *: 124 Orley, Barend van: 63 Robrecht 11, graaf: 6
Mohn, Samuel: 107 Orsini, Napoleone: 54 Rockox, Barbara: 15, 16
M Molenaer, Jan Miense: 72 Ostade, Adriaan van 72, 103, 104 Rockox, Nicolaas: 66
Molière: 62 Ouen, Sint-: 5 Rode, Lambertus de 6, 7
Maagd, Heilige: 15, 54, 64 Mongardo *: 94, 99 Ovidius: 67, 67, 103, 132, 138 Rodin, Auguste: 147
Maagd van Gent: 99, 101 Monod, Veronique: 119 Ozenfant, Amedée: 152 Roemer Visscher, Anna: 99
Mackintosch, C.R.: 146 Mont, Pol de: 47, 49, 68, 69 Rogier: 58, 64
Madou, Jean-Baptiste: 75 Mooleyser, Willem: 99 Rohingus: 5
Maertens, Joseph: 124 Moore, Bernard: 145, 147 p Rombouts, Theodoor: 66
Maes, Nicolaas: 70 Moore Bros *: 145 Röntgen: 142
Magdalena: 61 Moore, Samuel: 145 Paelinck, Joseph: 69 Rooses, Max: 47, 49, 50
Majorelle *: 124, 129 More, Thomas: 65 Palamedes: 72 Rops, Félicien: 76
Male, Ledewijk van: 8 Morel de Boucle St.Denis, Lucien: Panofsky, Erwin: 58 Rossi, Aldo: 154, 155
Mand er, Karel van: 51, 67 123 Pasquetti, Jacomo: 94, 97 Rouard, Georges: 150
Mantua, de hertog van: 43 Morel, Yolande: 49 Patinir, Joachim: 60, 61 , 62, 72 Rousseau, Eugène: 147
Marconi: 142 Moretus, Balthasar 1: 22 Paulus: 27 Royal Gepenhagen *: 147
Margareta: 8 Moretus, Jan: 19, 22 Peer den drol: 63 Rubens, Pi eter Pa ui: 4, 18, 19, 21,
Margritte, René: 76 Moretus, familie: 19, 30 Peeters, Jozef: 77 22, 23, 24, 24, 26, 24, 27, 28, 28,
Maria: 20, 22, 39, 51, 54, 58, 63, Morris, William: 109, 143, 144 Pepijn, Marten: 68 29, 30, 32, 39, 43, 44, 66, 67, 67,
64, 66 Morrone de: 94 Permeke, Constant: 49, 76, 78 68, 74, 75
Maria Magdalena: 7, 54, 43 Morse: 142 Pesaro, Jacopo: 66 Rudiger: 60
Maria-Theresia: 45, 1 03 Moser & Söhne *: 151 Petrick, Lajos: 151 Rudolf 11: 101
Marie-Louise: 107 Mostaert, Frans: 62 Petrus en Paulus, Sint-: 6, 14, 26, Ruhlmann, Jacques-Emile: 148
Marinot, Maurice: 112, 113, 116, Mucha: 144 27 Rumèbe: 129
148 Muller, gebroeders: 110, 111, 146 Philips 11: 44 Rupel, De *: 113
Marinot, Florence: 116 Picard, Edmond: 144 Ruskin, John: 142
Mars: 63 Picasso, Pablo: 114 Ruysdael, Jacob van: 70, 71, 72
Martina, Heilige: 22 N Pictura: 44 Ruysdael, Salomon van: 72
Martini, Simone: 46, 52, 54, 54,
Plantijn, Christoffel: 65
55, 67 Napoleon: 26, 28, 43, 107 Plantin, Martina: 19, 22
Martinus, Heilige: 60 Narcissus: 103 Plantin, familie: 19, 30 s
Maus, Octave: 144 Navez, François: 69 Portaels •: 124
Mayodon, Jean: 129, 148 Neeffs, P.: 23 Portoghesi, Paolo: 155 Saint-Louis, verrerie de *: 106,
Meester van 1499: 55 Nelis, bisschop: 24 Peurbus de Oude, Frans: 60 107
Meier, Richard: 155 Nicolié, Joseph: 51 Pourbus, Pieter: 72 Sala, Jean: 129, 148
Meissen *: 147 Nielsen, Kai: 147 Powolny: 147 Salomo: 64
Meitner, Richard: 116 Nieulant, Catharina van: 1 01 Provoost, Jan: 60, 69 Salviati, Antonio: 108
Meleager: 67 Noort, Lambert van: 44, 60 Saskia: 70
Memling: 51 , 52 Norbertus, Sint-: 5, 6, 27, 31, 31, Savonetti, Fr.: 101
Mendini, Alessandro: 154, 155, 156 33 a Scaglia, Caesar: 68
Mensaert, G.P.: 43 Nose, Symon: 6 Scailmont *: 113
Mercurius: 44, 60, 63 Nowé, Henri: 130, 132 Quellin, Erasmus: 30 Scaldis: 66, 67
Messias: 67 Quellin, Artus 11: 26, 27 Schadow, Friedrich von: 46, 46
Messina, Antonello da: 46, 47, 52, Ouellin de Jonge, Artus: 69 Schmalzigaug, Jules: 77
54 0 Quellinus de Oude: 46 Schmook, Ger: 52
Metsijs, Cornelis: 62 Quellin de Oude, Artus: 69 Schneider, Ernest en Charles •:
Metsijs, Jan: 62, 63 Odevaere, Josef: 69 Quesnoy, Jeroen du: 69 112
Metsijs, Quinten: 31, 43, 44, 44, Ommeganck, Balthasar: 69 Schalt, Terese: 124, 125, 127
51 , 60, 62, 65, 66, 68, 74 Onze-Lieve-Vrouw: 14, 26, 31, 43 Schongauer, Martin: 64
Metsu: 75 Onze-Lieve-Vrouw 'in novo R Schrijvers, Dirk: 115, 116
Metthey, André: 148 opere': 7 Schurman, Anna-Maria van: 99
Meunier, Constant: 78 Onze-Lieve-Vrouw op 't Staaksken: Rafaël: 43 Schut, Cornelis: 22, 23
Meydam, Floris: 116 33 Rauch, Christian: 46 Schwanhardt, Georg: 101
Meyr's Neffe *: 144 Onze-Lieve-Vrouw ten Hemel Ravenscroft, George: 102 Schwinger, Hermann: 101
Michelangelo: 60 opgenomen: 23, 24 Rembrandt: 67, 70 Scorel, Jan van: 70
Michielsen, familie: 30 Onze-Lieve-Vrouw van Antwerpen: Renoir: 69 Scribanus, C.: 5
Miereveld, Miehiel van: 72 32
Reymerswael, Marinus van: 60, 62 Scribe, Fernand: 123, 124, 136
3

Sebastiaen, Sint-: 28
Sedmik, Joseph: 119
Seguso, Livio: 114
Serrurier-Bovy, Gustave: 142, 143,
144, 146, 147, 147, 151
Servranckx, Victor: 77
Sèvres *: 143
Shakespeare: 62
Sibberechts, Jan: 68
Simeon: 22
Simmen, Henri: 148
Sipek, Borek: 154, 156
Sironi: 47
Smedt, Gillis de: 62
Smet de Naeyer, Maurice de: 123
Smits, Jacob: 47, 50
Snijders, Frans: 43, 64
Snyers, Peeter: 44, 69
Società Salviati & Co *: 108
Soenens, J.B.: 127
Salon, Marc-Louis: 143
Solvay *: 144
Solvay, Ernest: 144
Sottsass, Ettore: 116, 116, 154,
156
Spoorwater, Evert: 10
St. Mary's Works, The *: 145
Stalins en Janssens *: 31 , 33
Starck, Philippe: 156
Steen, Jan: 72
Stevens, Alfred: 75
Steyaert, Frank: 132
Stobbaerts, Jan: 47, 76, 78
Stockmans, Piet: 132
Studio Alchimia *: 156
Suvée, Joseph-Benoît: 69
Swarten, Jan: 70
T
Tac, Jan: 10
Tanchelm: 5, 6, 33
Tency, Jean-Baptiste: 69
Teniers de Jonge, David: 43, 44,
62, 67, 68, 70
Ter Borch: 75
Terne, kanunnik du: 15
Tesschelschade, Maria: 99
Thomas: 66
Thoré, Theophile: 62, 70
Thorn-Prikker: 144
Thorvaldsen, Berthel: 46
Tiffany *: 116
Tiffany, Louis Comfort: 111
Tigerman, Stanley: 155
Tintoretto: 43
Titiaan: 43, 66
Titz: 29
Toetmosis: 111: 84
Trenck, Jan: 72
4
Tsgrooten, Antonius: 58
Tusquets, Oscar: 155
u
Urbino, Rafaël van: 60
Ursel, Lancelot van: 15
V
Valckenborgh, Lucas van: 62
Valkema, Sybren: 114, 116
Val Saint-Lambert *: 83, 107, 110,
111, 112, 112, 146
Vanbeselaere, Walther: 47, 50, 78
Van den Branden: 43, 63
Vandenbroeck, Paul: 49
Van den Daele, Gerard: 132
Vander AA, familie: 28
Van der Neer, J.: 28
Van der Ouderaa, Pieter: 31, 33
Van der Stappen, Charles: 142
Van de Voorde, Oscar: 123
Van Dijck: 43, 66, 67
Van Dijck, architect: 42, 50
Van Dyck, Jan Peter: 24
Van Hecke, P.-G.: 78
Van Hecke, Norine: 78
Van Hecke-Baut de Rasmon,
barones: 47, 70
Van huffel, Albert: 132, 147, 148,
153
Van Lerius, Jh .: 30
Van Meegeren: 52
Van Mildert, H.: 27
Van Nieuwenhuys: 51
Van Pelt: 51
Van Reysschoot, Pieter Norbert:
129
Veen, Otto van: 22
Velde, Henry van de 111, 132,
142, 143, 144, 146, 147, 147, 153,
158
Venturi, Roberto: 155
Verachter, Frederic: 59
Verachtert: 51 , 74
Veranneman, Emiel: 132, 135,
154, 156
Verbrugghen, Peeter: 30
Vercentre *: 113
Verloren Zoon, Meester van de: 62
Veronese: 43
Verroken, André: 154
Verstraelen, J.B.: 25
Verstraete, Willy: 122, 132, 135
Verstraeten, Theodoor: 78
Verveecke, Pieter: 26, 26
Villard de Honnecourt: 136
Vogels, Guillaume: 76, 78
Volckaert, Philippe: 101
Voltaire: 127
Vonêche *: 107
Voort, Miehiel van der: 26
Vos, Cornelis de: 29, 46, 68
Vos, Maarten de: 15, 18, 20, 28,
44, 44, 64, 65, 66
Vrancx, Sebastiaan: 43
Vrel, Jacob: 72
Vriendt, Frans Floris de: 63
w
Wael, Cornelis de: 68, 69
Waghemakere, Domien de: 10, 15
Waghemakere, Herman I de: 1 0
Walburgis, Sint-: 4, 31 , 31
Walter, Amalric: 109, 1 11
Wartha, Vince: 151
Watteau: 68, 69
West, Benjamin: 46
Weyden, Gaassen van der: 52, 52,
60, 63
Weyden, Rogier van der: 52, 54,
55, 60
Wildens, Jan: 43
Willem I, koning: 28, 46
Willem 11, koning: 51 , 70
Willems, Jan-Frans: 52
Willemssens, L.: 27
Willibrordus, Sint-: 5, 31 , 31
Winders: 42, 50
Wint, J.B. van: 5, 26, 31
Wirkkala, Tapio: 114
Wolfers, Philippe: 132, 142, 146,
147, 148, 148
Wolft, David: 103
Wouters, Rik: 47, 49, 50, 76, 78
y
Yamashita, Kazumasa: 155
z
Zabro-Zanotta *: 155
Zadkine: 47
Zannini, Marco: 116, 116
Ziesel, Joris: 69
Zoritchak, Yan: 119
Zoude et Cie, Verreries L. *: 106,
107
Zoude, Sébastien *: 103, 104
Zsolnay, Vilmos: 151
Zsolnay *: 147, 151
Cursief: zwart/wit afbeelding
Vet: kleurafbeelding
Romein: tekstvermelding
*: firma, uitgeverij, studio,
merknaam krant of tijdschrift

TOULOUSE - LAUTREC
Zijn adellijke jeugd, zijn uitbundig
leven, zijn meesterlijke kookkunst,
zijn vrolijke vriendenkring, ...
To ulouse-Laurrec als levenskunste­
naar en gastronoom.
192 blz. met meer dan 120 foto's
1595 ft
lannoo
DE BOURLASCHOUWBURG
Rijkelijke illustraties en boeiende
reksten bieden de lezer een intri­
gerende blik achter de schermen
van deze Antwerpse rempel
der muzen.
208 blz. - 1980 ft
• • •
uztgeverlj
WIE ZICH NU ALS NIEUWE ABONNEE MELDT VOOR 1994,
ONTVANGT GRATIS ALS WELKOMSTGESCHENK :
VAN NU EN 'lp EN, STAALKAART VAN ARTIKELEN UIT ONS ERFDEEL
Een unieke bloemlezing van 360 bladzijden, met artikelen uit 32 jaargangen
(1957-1989) van het algemeen-Nederlands cultureel tijdschrift Ons Erfdeel.
Uit deze periode is een keuze van veertig artikelen gemaakt . Deze hebben betrekking
op een breed scala aan onderwerpen :
de kunsten, media, internationale
culturele betrekkingen, geschiedenis,
culturele samenwerking, taal- en cultuurpolitiek
en diverse algemeen
maatschappelijke vraagstukken.
Daarmee geeft deze :;taalkaart
een adequaat beeld van de veelzijdigheid
van Ons Erfdeel, dat door zijn
algemeen-Nederlands karakter en
cultuurpolitiek engagement een eigen
plaats verwierf in het culturele leven
van Nederland en Vlaanderen.
CONFRONTATIES
I I I Hedendaagse kunstenaars uit
België en her GH. Luxemburg in
woord en beeld bieden in dit boek
een representatief overzicht van hei:
gefragmenteerde, caleidoscopische
kunstgebeuren van de laatste 70 jaar.
256 blz. - 1850 Jr.
DE GROTE MARKT VAN BRUSSEL
Edgard Goedleven
500 jaar boeiende geschiedenis
in een magistraal kunstboek.
Meer dan l 00 verschillende items
en een 300-ral uitzonderlijke
illustraties.
280 blz. - 2950 Jr.
U kan deze boeken bestellen door storting van het vereiste bedrag
op rekeningnummer 440-000736 1-87 van Openbaar Kunstbezit
in Vlaanderen, met vermelding van het verlangde boek. Voor OKVabonnees
rekenen wij geen verzendingskosten aan.
•
Dit aanbod geldt
uitsluitend voor
nieuwe abonnees
die het afgelopen
jaar geen abonnee
zijn geweest.
Toezending van
het geschenk gebeurt
onmiddellijk
na ontvangst
van het abonnementsgeld.
Stuur de bon (of een kopie) naar :
Stichting Ons Erfdeel,
Murissonstraat 260, B-8931 Rekkem.
Fax : 056 /41 47 07
ONS ERFDEEL
JA , NOTEER MU ALS NIEUwE ABONNEE OP ONS ERFDEEL 1994:
NAAM :
Abonnementsprij s 1.800 BEF voor 5 nummers (800 blz.)
STRAAT : ____________________________________________
POSTCODE : ---- -- -- -- --
- PLAATS : ____________________
D lK STORT HEDEN 1.800 BEF OP POSTREKENtNG 000-0907100.53 VAN STICHTING ONS ERFDEEL
0 lK BETAAL NA ONTVANGST VAN DE FACTUUR.
Datum : Handtekening :

Museum van Deinze en de
Leiestreek, Deinze
Charles Louis Picqué
19 febr. tot I I april
De naam Charles Louis Picqué
( 1799- 1 869) klinkt u wellicht niet
bekend in de oren. Toch was
deze schilder, geboren in Deinze,
in zijn tijd een beroemd en
succesvol kunstenaar.
Het Museum van Deinze en de
Leiestreek verzamelde zo'n
70 portretten van zijn hand voor
een retrospectieve.
Na een basisopleiding bij zijn
oom Pieter Cras wordt Charles
Louis Picqué in 1820 leerling aan
de Academie van Bnussel.
Hij neemt deel aan de Salons in
Gent en Bnussel en wint
verschillende prijzen. In 1827
krijgt hij een beurs om in Italië
zijn schilderstudies verder te
zetten. T enug in België
portretteert hij de negen leden
van het Voorlopig Bewind van
België. Dit betekent meteen de
start van zijn succesvolle canrére
als portretschilder. Zijn stijl is
voornamelijk neoclassicistisch.
Dat Charles Louis Picqué
vandaag bijna volkomen vergeten
is heeft twee redenen: zijn
portretten worden door de
nakomelingen van de bestellers
in de familie gehouden en de
kunstmarkt heeft nauwelijks
interesse voor de 19de eeuwse
portretschilderkunst.
Via de portretten van Picqué in
het Museum van Deinze en de
Leiestreek kan u kennis maken
met de 19de eeuwse hogere
stand.
Museum van Deinze en
Leiestreek, Lucien Matthyslaan
3-S, 9800 Deinze, 09/386.00. I I
Open: weekdagen 14-17.30 u.;
zaterdag, zon- en feestdagen:
I 0- 12 u., 14 u.- 17 u.
Gesloten op dinsdag, I januari en
2S december
20 vrijkaarten
12
Museum voor Sierkunst,
Gent
Art is Life
24 fe b. - 9 april
De titel laat het niet vermoeden
maar deze tentoonstelling in het
Gentse Museum voor Sierkunst
toont ISO ... motorhelmen. Geen
doordeweekse motorhelmen,
maar exemplaren die door
evenveel kunstenaars onder
handen zijn genomen en
getransformeerd tot autonoom
kunstwerk.
De motorhelm is in de eerste
plaats een functioneel
gebnuiksvoorwerp dat de nodige
bescherming moet geven aan de
motorijder. De relatie van
machine tot kunst is zonder
meer duidelijk Sinds het begin
van de produktie van voertuigen,
hetzij auto's, boten, treinen,
moto's heeft de producent oog
gehad voor een aantal
estethische factoren, vooral dan
in de vormgeving en de
decoratie. Diezelfde aandacht
hebben sinds enkele decennia
ook de bijhorende kleding en
attributen, zoals de motorhelm
gekregen.
Een aantal kunstenaars hebben
voor deze manifestatie duidelijk
ingespeeld op het gegeven van
de decoratie. Anderen hebben
extra-vormelijke elementen
toegevoegd zoals vleugels,
lampjes, parels, kammen en
kuiven waardoor de
oorspronkelijke vormgeving
weliswaar onveranderd is
gebleven maar door de ingrepen
volledig gedeformeerd. Nog
anderen hebben de helm zelf
getransformeerd door delen weg
te halen of te verplaatsen.
Museum voor Sierkunst, Jan
Breydelstraat S, 9000 Gent
09/22S.66.76
Open: di. tot zo. 9.30- 1 7.00 u.
(maandag gesloten)
Toegang: ISO fr., I 00 fr.
Rondleidingen op aanvraag:
09/225.66.76
Museum van Hedendaagse
Kunst, Gent
Beeld/Beeld
5 maart tot I 7 april
De tentoonstelling 'Beeld/Beeld'
toont een selectie van recente
videokunst en -installaties en
fotografisch werk uit de collectie
van het Museum van
Hedendaagse, Kunst aangevuld
met enkele belangrijke
bnuiklenen uit binnen- en
buitenland.
'Beeld/Beeld' is een materiële
titel, dit in tegenstelling tot
bijvoorbeeld 'Vierkant' die een
metaforische titel was. Materieel
in de zin dat de kunstwerken
gebaseerd zijn op het gebnuik
van technologische
reproductiemiddelen waarbij de
betekenis van het beeld (ikoon)
kan gezien worden als 'afbeelding
van' (image).
Er wordt geen historisch
overzicht gegeven maar wel een
keuze die in inzicht verschaft in
de vele mogelijkheden van beide
media en de diverse
toepassingen door de
kunstenaars gerealiseerd.
De tentoonstelling 'Beeld/Beeld'
toont o.a. werk van Gilbert &
George, Günther Förg, Bnuce
Nauman, Nam june Paik. Anne­
Mie Van Kerckhoven en Bil!
Viola.
Museum van Hedendaagse
Kunst
Citadelpark 9000 Gent,
09/22 1.17.03
Open: alle dagen van 9.30 u. tot
17 u. (maandag gesloten)
Toegang: ISO,- fr. (reductie
7S,- fr.)
Rondleidingen: op aanvraag
(09/227. 17.03), prijs: ISOO,- fr.
(max. 20 personen)
Gemeenschapsschool
"De Veerman", Hamme
Tiende Kunstsalon en
Belgische Abstraeten rond
de jaren '50
tot 20 fe br.
Onder de noemer "Een keuze ... "
bouwen een aantal hedendaagse
kunstenaars elk een eigen nuimte.
Het zijn D. Ampe, C. jacobs,
Ph. Lebeau, B. Neetens, F. Pire,
R. Pringels, Reinhoud, j. Van den
Driessche, R. Vandereycken en
A. Van Schuylenbergh. Tegelijk
wordt aandacht besteed aan
Maurits Verbist, de "laatste
vaandeldrager van het Vlaamse
expressionisme".
De jaren 19 SO bieden een
boeiend podium voor de
nationale kunstscéne. Zestig
kunstenaars, waaronder
Bertrand, Burssens, Delahaut.
Mara, Peire, Raveel, Servranckx,
Van Lint en Wyckaert illustreren
de toen dominerende abstracte
stromingen: "Espace", "Réalités",
"Art Abstrait", "Formes", "Nieuw
Vlaamse school" en "Art
Constnuit".
Gemeenschapsschool
"De Veerman", Loystraat 70,
9220 Hamme, OS2/47.72.20
Provinciaal Instituut voor
Cultuur en Sport,
Dommelhof, Neerpelt
Yves Halfliet
tot 13 maart
Yves Malfliet (30) is een origineel
totaalkunstenaar, hij beheerst
installatiekunst, tekenkunst,
nuimtelijke integraties van zijn
kunstwerken en zelfs muziek
Telkens worden zijn werken
projectmatig uitgewerkt. Het
gegeven "Yves Malfiiet" op-zich
is theatraal, narcistisch en zonder
grenzen. Vanuit deze visie is te
begrijpen dat zijn keramische
benadering zeker niet uit de
artisanale hoek komt. Het is
moeilijk het ceuvre van Yves
Malfliet te plaatsen. Met zijn
eigenzinnige figuratie geeft hij de
kunst een nieuw aanzicht.
Provinciaal Instituut voor
Cultuur en Sport, Dommelhof,
Toekomstlaan S, 39 1 0 Neerpelt,
0 I I /64.27.05
Museum voor Moderne
Kunst (PMMK), Oostende
Retrospectieve Henry­
Victor Wolvens
tot 7 maart
Terecht werd Henri-Victor
Wolvens ( 1 896- 1 977) de
sterkste colorist van zijn
generatie genoemd. Hij pleegde
de verfmaterie te "metselen", en
creëerde aldus een eigen stijl vol
vitalisme. Schilderen betekende
voor hem geen gevoelsontlading,
maar eerder een registratie van
kleur(licht) en materie. Het was
hem te doen om de poëtische
ontroering in de dingen-an-sich,
die hij soms door een
exuberantie in kleur en techniek
bereikte. Van de expressionisten
- Permeke beschouwde
Wolvens trouwens als de enige
voortzetter van het
expressionisme ! - leerde hij hoe
verf en kleur te benutten, maar
hij bleef steeds, op een intieme
wijze, de juiste weergave der
werkelijkheid nastreven.
Bert De Beul en Siegfried
De Buck
tot 7 maart
De schilder Bert De Beul
(0 1961) gelooft niet in de
mogelijkheid om de werkelijkheid
met een onbevooroordeelde blik
te registreren. Het "zien" is
immers "versluierd" door
ervaringen en herinneringen. Het
werk van Bert De Beul is dan
ook eerder een interpretatie van
de realiteit. Zijn landschappen
zijn desolaat, zijn geschilderde
gebouwen zielloos en zijn figuren
hebben geen gezicht Ze staan
symbool voor vervreemding en
anonimiteit.
Siegfried De Buck (0 1949) is een
zeer veelzijdige juweelkunstenaar,
hij is een juweeldesigner én een
zilversmid, die graag
experimenteert met andere
materialen dan de klassieke edele
metalen goud en zilver.
Hij gebnuikt transparant en opaak
plexiglas, nubber en olifantehaar.
Hij kiest het materiaal in fu nctie
van het concept.
Goud gebruikt hij niet om de
kostbaarheid, maar om de
specifieke fysische eigenschappen
van dit edelmetaal.
Tegenwoordig profileert
Siegfried De Buck zich meer als
zilversmid en ontwerpt en
creëert sculpturale
juweelobjecten.
P.M.M.K. Museum voor
Moderne Kunst, Romestraat I I,
8400 Oostende, OS9/S0.8 1. 18 of
059/50. 19.79

Jef Verheyen, retrospectief
2 6 maart tot 13 juni
De Vlaming Jef Verheyen ( 1 932-
1984) was een van de eerste
monochrome schilders van
West-Europa. Na experimenten
met gouden en zilveren vlakken
gaat hij in de periode 1957- 1 958
over op de monochromie.
Jef Verheyen was in 1958
betrokken bij de oprichting van
G-58. Na een meningsverschil
met de andere leden trok hij in
zijn eentje naar Milaan en had er
contacten met Lucio Fontana,
Piero Manzoni en Crippa. Terug
in Antwerpen introduceert hij de
Zero-groep en werkt hij samen
met andere plastische
kunstenaars als Engelbert Van
Anderlecht en Fontana en met
de auteurs Paul de Vree en Ivo
Michiels.
De retrospectieve in het
Museum voor Modeme Kunst
omvat ongeveer I 00 werken en
is de eerste na Verheyens
overlijden in 1984.
Benoît
26 maart tot 13 juni
Als eerste in een reeks van
tentoonstellingen over
cartoonisten wordt het werk van
Benoit van lnnis (u weet wel, de
man die de affiche 'Modemism in
Painting' - P.M.M.K. 1992,
ontwierp) in het Museum voor
Modeme Kunst van Oostende
getoond.
Benoit werd in 1960 in Brugge
geboren. Hij studeerde
schilderkunst bij Dan van
Severen. Zijn cartoons
verschenen in diverse
kwaliteitsbladen. De figuurtjes
van Benoit zijn houterige typetjes
met uitgestreken gezichten in
strenge maatpakken. De sfeer is
gereserveerd en bevreemdend.
De personages zijn duidelijk van
goede huize, hun (soms al te
ruime) leefruimtes bleven niet
verstoken van bourgeoistrekjes
en snobisme.
Vorig jaar verscheen bij de
Uitgeverij Loempia het boek
'Felle Hemel' met werk van
Benoit. Ter gelegenheid van deze
tentoonstelling komt een
paperbackeditie op de markt.
Op 21 april (20u.) spreekt Pascal
Comet (eindredacteur Kunst en
Cultuur) met Benoit.
Stedelijk Museum, Sint­
Niklaas
Sterren in Beelden.
Astrologie in de eeuw van
Mercator
5 maart - 5 juni
Volgens de "Antieke", heidense
astrologie was de aarde het
centrum van het universum,
omgeven door de zeven
concentrische planetensferen van
de Maan, Mercurius, Venus, de
Zon, Mars, Jupiter en Saturnus.
Hierrond bevond zich het coe/um
ste/latum, het stenrenfirmament
en daarrond het primum mobile,
de "eerste oorzaak", dat alles in
beweging zet. De verwantschap
tussen hemel en aarde was
gelegen in dezelfde samenstelling
uit de vier elementen: vuur.
aarde, lucht en water.
De Christelijke opvatting voegde
daar de allesoverheersende God
aan toe.
Rond het midden van de I 6de
eeuw ontdekte Copemicus het
heliocentrisme: niet de aarde,
maar de zon stond centraal in
het planetenstelsel. De aarde,
vroeger zgn. centrum van de
hemel, was in werkelijkheid
slechts één der planeten.
Deze ontdekking won slechts
langzaam veld, ten nadele van
het geocentrisme. Het (huidige)
verschil tussen astrologie en
astronomie kende men toen niet.
wel onderscheidde men
astrolagio natura/is, de
"natuurlijke" astrologie die
verweven was met de
wetenschappen, politiek,
godsdienst en kunst; en de
astrolagio iudiciafis of de
"voorspellende" astrologie die
niet emstig werd genomen.
In deze expositie wordt de
problematiek van de astrologie
duidelijk gemaakt aan de hand
van verschillende thema's die
samen de basisbestanddelen van
de astrologie vormen. De vier
elementen, de vier
temperamenten, de twaalf
maanden en de vier seizoenen en
vooral de zeven planeten
illustreren de 16de-eeuwse
interpretatie van de astrologie.
Stedelijk Museum,
Regentsiestraat 61-63,
91 00 Sint-Niklaas
Open: di. tot zat. van 14.00 tot
17.00, zon. van I 0.00 tot 17.00.
Toegang: I 00 BF, 80 BF voor
groepen en kortinghouders,
50 BF voor scholen
Info en reservaties: 03/777.29.42
25 vrijkaarten
NOCT URNE
HENRI-VICTOR
WOLVENS
RETROSPECTIEVE
in het P.M.M.K., Museum voor
Moderne Kunst, Oostende
op 22 februari om 20 u.
Een exclusief bezoek voor O.K.V.-abonnees o.l.v. conservator Willy van den Bussche, maker van de
tentoonstelling. Het bezoek wordt afgesloten met een receptie.
Wie deze exclusieve nocturne wil meemaken kan bellen naar 051/42.42.99 uitsluitend op
dinsdag 15 februari en op woensdag 16 februari van 11.30 u.-13.30 u en van 16.30 u. - 17.30 u.
Bellen buiten deze afspraak heeft geen zin.
Per oproep kunnen wij maximum 2 plaatsen reserveren.
Wanneer de 25 plaatsen volzet zijn moeten wij helaas afsluiten.
Uitsluitend voor abonnees
13

Fotografiecircuit
Aalbeke
O.C. Aalbeke. Krugerstraat 9
o 5/2-3/3: Slegers Janou
o 5/3-7/4: Alleyn Jean
o 9/4-5/5: Van Den Bempt Bob
Antwerpen
CC. Luchtbal, Columbiastraat I I 0
o 4/2- 1/3: Van Muylem Luc
o 4/3-5/4: Lobe Dany
o 8/4-3/5: Antkowiak Bemard
C.C Bomem,
St.-Amandsesteenweg 4 1
o 212-28/2: Antkowiak Bemard
o 213-4/4: Stevens Michel
o 6/4-215: Walraed Chris
Elcer-lk
o 7/2-28/2: Walraed Chris
o 7/3-3 1/3: Depoorter Eva
o 5/4-3 1/4: Hasenbroekx Leo
Heist-op-den-Berg
CC. Zwaneberg, Bergstraat
o 4/2- 1/3: Balbao Frank
o 4/3-5/4: Van Muylem Luc
o 8/4-3/5: Lobe Dany
Heusden-Zolder
C.C. Heusden-Zolder,
Dekenstraat 40
o 4/2-213: Verlinden Greet
o 4/3-6/4: Balbao Frank
o 8/4-4/5: Van Muylem Luc
Hoeselt
C.C. Hoeselt, Europalaan 2
o 4/2-213: Van Namen Roger
o 4/3-6/4: Verlinden Greet
o 8/4-4/5: Balbao Frank
Knokke-Heist
CC. Knokke-Heist
Meerlaan 30A
o 5/2-3/3: Gomme Marc
o 5/3-7/4: Vemaeghe Sylvie
o 9/4-5/5: Van Namen Roger
Kortrijk
C.C Kortnjk..
Sint-Maartenskerlkhof 8
0 5/2-3/3: Alleyn Jean
o 5/3-7/4: Van Den Bempt Bob
o 9/4-5/5: Gomme Marc
Marke
O.C. Marke, Hellestraat 6
o 5/2-3/3: Peeters Marleen
o 5/3-7/4: Slegers Janou
o 9/4-5/5: Alleyn Jean
Menen
O.C. 't Ghelandt. Waalvest
o 5/2-3/3: Toussaint Frank
o 5/3-7/4: Peeters Marleen
o 9/4-5/5: Slegers Janou
Sint-Truiden
C.C. De Bogaard,
Minderbroedersstraat 29
o 4/2-213: Vemaeghe Sylvie
o 4/3-6/4: Van Namen Roger
o 814-4/5: Verlinden Greet
14
BBL
Strombeek-Bever
CC. Strombeek-Bever,
Gemeenteplein
o 212-28/2: Lobe Dany
o 213-4/4: Antkowiak Bemard
o 6/4-215: Stevens Michel
Tielt
CC. Tielt, St.-Michielsstraat 9
o 5/2-3/3: Van Den Bempt Bob
o 5/3-7/4: Gomme Marc
o 9:4-5/5: Verlhaeghe Sylvie
Turnhout
CC Tumhout, Warandestraat 42
o 212-28/2: Stevens Michel
o 213-4/4: Walraed Chris
o 7/4-215: Depoorter Eva
Wevelgem
O.C. Wevelgem. Iepenstraat 20
o 5/2-3/3: Driezen Comeille
o 5/3-7/4: Toussaint Frank
o 9/4-5/5: Peeters Marleen
DE BANK DIE VERDER DENKT
DAN EEN BANK.
Tentoonstellingsagenda
België
(*): zie tentoonstellingsnieuws
Provincie Antwerpen
Antwerpen
Archief en Museum voor het
Vlaamse Cultuurleven
Minderbroedersstraat 22,
03/232.55.80
0 26 maart - 28 mei: Leven en
werk van Lode Zielens (foto's.
handschriften. brieven en
documenten)
BBL - Brabo Hall
Lange Gasthuisstraat 20,
03/224.27.79
o 22 april - 29 april: 'Antwerpen
na 1993': kunstprijskamp voor
olieverf. aquarellen en gemengde
technieken
Cultureel Centrum Luchtbal
Columbiastraat I I 0.
03/542.49.40
o I I febr. - 27 maart: Frank F.
Castelyns, Paul Michiels
Centrum 't Elzenveld
Lange Gasthuisstraat 45.
03/223.56.28
o 18 febr. - 6 maart:
Retrospectieve Yvonne Guns.
een halve eeuw exposerend
kunstenares 1944- 1 994 (Prof.
Sommézaal)
o 22 febr. - 13 maart: Het lelijke
eendje (*) (Sint-Jorispand)
de Singel
Desguinlei 25, 03/248.38.00
o tot 6 maart:
Architectuurtentoonstelling:
"Mein erstes Haus". Recent werk
van jonge Vlamingen (*)
E Artiste Preuve, grafiekgalerie
Oude Kerkstraat 64,
03/450.7 1.33 of 03/237.93.5 1
o tot 13 fe br.: Peter Klueik
Galerij Brabo
Desguinlei I 00
o I 2 febr. - 28 maart:
Lutgart Verdonck
Hessenhuis
Fatconrui 53. 03/232.84.28
o 5 maart - 5 juni: Mobiele
fresco's van het Noorden.
Wandtapijten uit onze gewesten,
16de tot 20ste eeuw (*)
!CC/Koninklijk Paleis
Meir 50, 03/226.03.06
o tot 20 maart: Aspecten van
de hedendaagse constructieve
beweging 'Mesures a.i. en zijn
vrienden' 'Pro Verviers'
(tentoonstelling ingericht door
het ICC i.s.m. het Koninklijk
Museum voor Schone Kunsten)
KB-Toren, KB-Technocentrum
Eienmarl

Fendation pour I' Architecture
Kluisstraat SS, I OSO Brussel,
021649.02.59
0 tot 6 maart: 'Het GewOP,
een stadsproject' Het
Gewestelijk Ontwikkelingsplan
voor het Brusselse
Hoofdstedelijke Gewest
o tot 6 maart: 'The Act of
Seeing (Urban Space)'
Galerie Christine et lsy Brachot
Vila Hermosastraat 8,
021S I 2. 14. I 6
o tot S maart: Magritte, les
pieds dans Ie plat 194 7- 1948
Goethe-lnstituut
Belliardstraat S8, Etterbeek.
021230.39.70
o tot 19 febr.: Etsen van Max
Klinger ( 18S7- 1 920)
Hallepoortmuseum
Zuidlaan, 02IS34.2S.52
o tot 20 maart: "Pop Up" of het
Magische Boek "Movable Books"
vanaf 1830 tot 1900 in een
feeëriek decor (*)
Museum voor de Kant en het
Kostuum
Violetstraat 6, 021S I 2.77.09
o tot 18 september: Van
suffragettes tot kiesgerechtigden:
1894- 1994
Instrumentenmuseum
Kleine Zavel, 021S 12.08.48
o tot 30 mei: De Javaanse
Gamelan
Japanse Toren
Van Praetlaan 44. I 020 Brussel,
021268. 1 6.08
o tot 27 febr.: "Samurai" of de
Magie van Japanse wapens en
wapenrustingen (*)
o I I maart - I 2 mei: "De tijd
van de Shoguns". Schatten uit
het Nationaal Museum van
Tokyo
Joods Museum
Stalingradlaan 74, 02IS 12. 19.63
o tot I 0 april: Schatten uit het
Joodse leven, voorwerpen en
etsen
KB-Galerij
Grote Markt 19, 021S I7.56.72
o 2S maart - IS mei:
"Glashelder". Tafel- en Sierglas
van de 16de tot de 18de eeuw
(*)
Kindermuseum
Burgemeesterstraat IS,
021640.0 I .07
o tot 30 juni: Leven vol kleur
Koninklijk Instituut voor
Natuurwetenschappen
Vautierstraat 29, 021627.42. I I
o tot 3 I aug.: Vijf miljard
mensen, allemaal anders, allemaal
familie
Koninklijke Musea voor Kunst
en Geschiedenis
Jubelpark I 0, I 040 Brussel,
02174 1.72. 1 I
o In het begin van het jaar
werden 30 nieuwe zalen
ingehuldigd (*)
o tot 17 april: Mogolminiaturen
uit India. Schatten uit het
Nationaal Museum van New
Delhi (*)
o tot 24 april: Keizer Karel -
Wandtapijten en wapenrustingen
uit de Spaanse koninklijke
verzamelingen (*)
Koninklijke Musea voor Schone
Kunsten van België, afdeling
Moderne Kunst
Koningsplein 1-2, 021S08.32. I I
0 18 maart - 12 juni: Henri
Evenepoel ( 1872- 1 899).
Retrospectieve met 200
schilderijen, tekeningen, gravures
en foto's (*)
Koninklijke Musea voor Schone
Kunsten van België, afdeling
Oude Kunst
Regentschapsstraat 3,
021S08.3 2. I I
o tot 27 febr.:
De kunstenaarskring van "Les
Vingt" en "La Libre Esthétique".
Honderd jaar later, schilderijen,
documenten, sculpturen,
tekeningen en affiches (*)
o I S maart - 24 april: Het legaat
Marguerite Willaert
Koninklijk Museum voor
Midden-Afrika
Leuvense steenweg 13,
3080 Tervuren, 021769.52. 1 1
o tot maart 1994: Toeareg 2:
Etnografische tentoonstelling (*)
Het Museum voor Blinden
Jubelpark I 0, I 040 Brussel
(ingang Nerviërslaan),
02174 1.72. 1 I
o tot 20 mei 1994: De Samen
(Lappen). Autochtonen uit
Fennoscandia (*)
Paleis voor Schone Kunsten
(hall)
Ravensteinstraat 23 -
Koningsstraat I 0, 021S07.84.66
o 2S febr. - 22 mei: Hooglied -
De Beeldwereld van de
Religieuze vrouwen in de
Zuidelijke Nederlanden vanaf de
13de eeuw (*)
o tot 3 april: "Antichambres -
Oorsprong en Bestemming" van
Alighiero e Boetti (*)
Hoegaarden
Bier- en Streekmuseum 't
Nieuwhuys
Emest Ourystraat 2-4,
016/76.62.94
o tot I maart 1994: België
Bierland
Gaasbeek
Kasteel van Gaasbeek
o 03 april - IS mei: Brabant in
oude kaarten
Leuven
ABS-galerij
Hoekgebouw Diestsevest­
Diestsestraat
o tot 2S febr.: Gerard Thijs.
"Nocturnes" (grafiek, tekeningen
en illustraties)
Galerie Transit
Tiensevest 39, 0 16/22.62.44
o tot 27 febr.: David Byme:
"Photo Works"
Provinciemuseum P. van
Humbeeck - M. Piron
Mechelsevest I 08, 016/22.28.93
o tot 27 febr.: Kant wereldwijd
o 4 maart - 3 april:
"Beschilderde foto's" van
Carsauw Nic en "Fotografische
tekeningen" van Breekpot Danny
o 8 april - I mei: Julian Key's
grafische werken en Jacques
Weygaerts' foto's
Tienen
Stedelijk Archief en Museum,
Museum Het T oreke
Grote Markt 6, 016/8 1 .73. 19
o tot 20 maart: Raoul De
Keyser
o 26 maart- 29 mei: Freek
Durnarais
o 12 maart- 24 apr.: De
armoede in onze gewesten
(i.s.m. het Algemeen Rijksarchief.
Brussel)
Vorst
Gemeenschapcentrum Ten
Weyngaert
Bondgenotenstraat S4,
021347. 1 6.86
0 tot I 8 febr.:
Beeldhouwwerken van
studenten van de Anderlechtse
Hogere Rijksschool voor
Beeldende Kunsten
Provincie Limburg
Beringen
Casino Beringen
Kioskplein 2S, 0 I I /42. 1S.26
o S febr. - 13 febr.:
Foto's van Marrie Bot
o 19 febr. - 13 maart:
Kunstwedstrijd Lions
Leopoldsburg
o 26-27 maart: Hypnaldagen
o I S april - I mei: Wit over
Zwart
Hasselt
Cultureel Centrum
Kunstlaan S, 0 I I /22.99.3 1
o tot 20 febr.: "Madimba na
Ditumba", muziekinstrumenten
uit Centraal-Afrika
o tot 20 febr.: fotografie van
Roland Castro met als thema
"Stenen"
o 2S febr. - I 0 april: Fotografie
van Dominique Van Huffel
o 22 april - 23 mei: Foto's van
Philippe Sohiez
Provinciaal Museum en
Actualiteitscentrum
Zuivelmarkt 33, 0 I I /2 1 .02.66
o 19 febr. - 24 april:
Fred Eerdekens
o 19 febr. - 24 april:
Ton Van Summeren
Stedelijk Museum Stellingwerff­
Waerdenhof
Maastrichterstraat 8S,
01 1/24. 1 0.70
0 tot 27 febr.: Sirnone Reynders:
keramiek en wandtapijten
o 12 maart - 2 april:
Luc Steegers: grafrek
o 12-30 maart: Poëzie tussen
beeldende abstractie: abstracte
objecten en fotografische
beelden met de kracht van
poëtische taal
o 8 april - I mei: Hedwig
Pauwels: grafiek. ex-libris en
juweel-objecten
Galerij Kunsthuis
Lierseweg S3, 014/22.59.77 of
0 14/2 1 .53.30
o tot 27 febr.:
Agnes Van Ransbeek
0 S-26 maart:
Marie-Christine Meersschaert
o 9-30 april: John Van Leemput
Heusden-Zolder
Cultuurcentrum Heusden­
Zolder
Dekenstraat 40, 0 I I /S3.33. 1S
o tot 7 maart: Karl D'Hulst, Joël
Neelen, Erwin Oosterbosch,
Erich Kraxler
Neerpelt
Dommelhof, Provinciaal
Instituut voor Cultuur en Sport
Toekomstlaan S, 0 I I /64.27.0S
o tot 13 maart: Yves Malniet
Keramiek (*)
Provincie Oost-Vlaanderen
Aalst
C.C. De Werf
Molenstraat SI, OS3/76. 13. I I
o S maart - 17 april: Kijk-Kunst:
"Goed bekeken", tentoonstelling
over gezichtsbedrog en de "Art
of Seeing", een
wetenschappelijke kijk op het
zien (*)
Galerie In Situ
Arbeidsstraat I 06/ I 08,
OS3f7 1 .06.46
o tot 12 maart: Zsigmond
Karoly
Netwerk
De Ridderstraat 28, OS3f78.89.8 1
o tot 2S febr.: Pol Dereymaeker
'Leaugos'
Deinze
Museum van Deinze en
Leiestreek
Lucien Matthyslaan 3-S,
09/386.00. 1 I
o 18 febr. - I I april:
Retrospectieve tentoonstelling
Charles Louis Piqué
o 22 april - 23 mei: Schilderijen
van Suzanne Thienpont
Deurle
Museum Leon De Smet
Museumlaan 18, 09/282.30.90
o 6 maart - 3 april: Noël Van
Cauwenberghe, beeldhouwer
o I 0 april - I mei: Gerard
Vakemans, kunstschilder, dichter
en troubadour
o 8 mei - S juni: JefWouters,
kunstschilder
Lede
'Hof te Puttens
Wiehelsestraat 20-22,
OS3/80.5 1.30
o tot 20 febr.:
Johan Van Vlaenderen
(schilderijen) en Hugo Vander
Vekens (beelden)
Gent
Galerie Fl7
Fortlaan 17, 09/222.00.33
o tot 27 febr.: Schilderijen van
Walter Vopava (Oostenrijk)
o tot 27 febr.: Recent werk van
Mark Cloet
Galerij Pluto VZW
Plotersgracht 7 (Patershol),
09/233.33. 14
o tot 6 maart: "Barejan": Bart en
Jan Slangen uit Maaseik tonen
schilderijen, tekeningen, en
sculpturen
Museum van Hedendaagse
Kunst Gent
Citadelpark, 09/22 1.17.03 (*)
o S maart - 17 april: Beeld/
Beeld (video-installaties en
fotografisch werk van diverse
kunstenaars)
Museum voor Sierkunst
Jan Breydelstraat S, 09/22S.66.76
o tot 20 febr.: Provinciale prijs
Glas en Fotografie
o 24 febr. - 9 april: Keramiek
van Jan der Vaart en Johan van
Loon
o 24 febr. - 9 april: Glas van
Floris Meydam
o 24 febr. - 9 april: Meubels van
Gavina-Scarpa
o 24 febr. - 9 april: "Art is life",
ISO motorhelmen gedecoreerd
door hedendaagse kunstenaars
Vereniging voor het Museum
van Hedendaagse Kunst
Hofbouwlaan 29, 09/222.38.96
o tot 27 februari: Wolfgang
Robbe
IS

Verzameld Werk
Onderstraat 21, 09/224.27. 12
o 13 febr. - I 3 maart: 'Waar
heb je al die tijd gezeten ?',
tematentoonstelling, onderwerp
'Stoel'
o 17 apr. - IS mei: 'Cheops' -
5 nederlandse keramisten
Hamme
Gemeenschapsschool "De
Veerman"
Loystraat 70, OS2/47.72.20
o tot 20 febr.: Tiende
Kunstsalon, onder de noemer
"Een keuze ... " met o.a. Reinhoud
en Philippe Lebeau (*)
Kruishoutem
Stichting Veranneman
Vandevoordeweg 2,
09 1 /83.52.87
o tot 19 fe br.: Kunstenaars van
de Stichting
o S maart - 14 mei:
Van Mechelen (schilderijen),
Verroken (moderne
meubelcreaties), Anatchkov
(skulpturen), Tamir (schilderijen)
Oosteeklo
Galerie William Wauters
Antwerpse Heriweg S,
09/373.70.06
o tot 20 febr.:
Camiel Van Breedam
Sint-Niklaas
Stedelijk Museum
Regentsiestraat 61-63,
03/777.29.42
o tot fe br.: Het keramisch
ceuvre van Achiel Pauwels
o S maart - S juni: "Stenren in
Beelden" - Astrologie ten tijde
van Mencator ( ISI2-IS94) in het
kader van het Mencatoaar 1994
(*)
Provincie West-Vlaanderen
Kortrijk
BBL
Grote Markt 50, 056/23.24.42
o 29 april - 28 mei: Albert
Ciamberlani ( 1864- 1956) en
tijdgenoten
Cultureel Centrum
Benedengalerij
Hazelaarstraat 7, 056/22.07.68
o tot 27 febr.: Koen Wastyn en
Johan Deschuymer
o tot 27 febr.:
Wim Vanderplaetsen
o 4-27 maart: Edwin Carels
0 1-24 april: Yves De Smet
Loppem
Kunsthalle Lephem - Center for
contemporary art
Torhoutsesteenweg S2a,
OS0/84.02.64
o tot 19 maart: jean-Luc
Moulène
Menen
Ontmoetingscentrum 't Ghelandt
Waalvest, OS6/S 1.58.9 1
o 2S febr. - 6 maart: Keremiek
van Monique Mol
16
Oostende
Gallerie "De Peperbusse"
Prins Boudewijnstraat 7,
OS9/70.28.80
o 18 maart - 10 april:
Roger Cools, schilderijen
o 22 april - IS mei:
Monique Schatte (grafiek),
WiJfried Genard (schilderijen),
jan Hemerijckx (sculpturen)
Museum Ensorhuis
Vlaanderenstraat 27,
059/80.53.3S
o tot 3 I mei 1994: De huizen
van Ensor: foto's en
documentatie over diverse
huizen waar Ensor woonde
Museum voor Schone Kunsten
Wapenplein, 059/80.53.35
o tot 20 maart:
Charles Drybergh
o tot 20 maart:
julius Collen-T umer
o 26 maart - 24 april:
Dirk Michiels
o 26 maart - 24 april:
Brigitte Claeys
P.M.M.K. Museum voor
Moderne Kunst
OS9/50.8 1.18, Romestraat I I
o tot 7 maart 1994:
Retrospectieve Henri-Victor
Wolvens ( 1 896- 1 977)(*)
0 tot 7 maart 1994:
Bert De Beul en Siegfried De
Buck (*)
o 26 maart - 13 juni:
jef Verheyen, retrospectieve
tentoonstelling (*)
o 26 maart - 13 juni:
Benoit (*)
Roeselare
Gaselwest
Leenstraat 72, 8800 Roeselare,
OS I/23.37. 1 I
o 19 fe br. - 6 maart: Aquareis
en pastels van Paul Allaert
o 19 maart - 4 april: Schilderijen
van jimmy Huys
Buitenland
Nederland
Amsterdam
joods Historisch Museum
jonas Daniël Meijerplein 2-4,
00-3 1 -20-62S.42.29
o tot 13 maart: Modem
ceremonieel design van Zelig
Segal (0 1933)
o tot I 0 april 1994:
lzis fotografeert Chagall.
De schepping van een wereld
Gemeenteanchief
0 vanaf 18 fe br.: Mondriaan aan
de Amstel ( 1892- 1912), n.a.v.
het Mondriaanjaar
Rijksmuseum
Stadhouderskade 4 2,
00-3 1 -20-673.2 1.21
o tot 7 maart 1994: "Dageraad
der Gouden Eeuw".
Noordnederlandse kunst I 580-
1620
o tot I mei: Nederlandse
figuurstudies 1700- 18SO
o 22 fe br. - S juni: Aanwinsten
van de afdeling kunstnijverheid
o I maart - S juni: Kant uit de
18de eeuw
Stedelijk Museum
Paulus Potterstraat 13,
00-3 1 -20-S73.29. 1 I
o vanaf 4 fe br.: Couplet I:
Werken van Maria Merz. Eerste
overzichtstentoonstelling van de
Nederlandse kunstenaar Berend
Strik met sculpturen, tekeningen
en borduurwerken. De Weense
kunstenares Maria Lassnig
o vanaf 22 april: Couplet 2:
Films, video's, prenten, foto's,
objecten en rekwisieten van joan
jonas. Schilderijen van Domenico
Bianchi. Foto's van Peter Hujar
en schilderijen van Brice Marden
en Robert Mangold
Tropenmuseum - Koninklijk
Instituut voor de Tropen
Linnaeusstraat 2,
00-3 1 -20-S68.82.95
o tot 28 aug.: "Lieve Lasten" ­
Hoe kinderen gedragen worden
Van Gogh Museum
Paulus Potterstraat 7,
00-3 1 -20-S70.52.00
o tot 13 feb. 1994: De schilder
en etser Félix Bracquemond
( 1833- 1914) en de fin-de-siècle
kunstenaar Georges de Feure
( 1 868- 1 943)
o 2S febr. - 29 mei: Pienre Puvis
de Chavannes ( 1824- 1 898).
Retrospectief schilderijen en
tekeningen
Vlaams Cultureel Centrum
'De Brakke Grond'
Nes 4S, 00-3 1 -20-622.78.60
o tot 13 maart: Schilderijen van
Piet Moenman
o 19 maart - 17 april: Joris
Ghekiere, schilderijen
o 23 april - IS mei: Schilderijen
van Ronny Delrue
Breda
De Beyerd
Boschstraat 22,
00-3 1 -76-22.50.2S
o tot 20 febr.: Een toekomst in
de fotografie
o tot 20 febr.: Esthetica van de
zinloosheid nr. 3; 'demontage van
het lichaam' met teksten van
Elly Stegeman en Tim Flesseman
o tot 20 fe br.: "Vitas Luckus.
The Hard Way". Fotograaf van
Litouwen ( 1943- 1 987)
o tot I 0 april: "Wereld op
Zolder". Tekeningen van jan
Roeland, Lucassen, Lucebert,
Erik van Lieshout Ad van
Campenhout, Paul van der
Eerden en joeseph van Asten
Dordrecht
Dordrechts Museum
Museumstraat 40,
00-3 1-78- 13.41.00
o tot 3 april: Presentatie van
"Ruïne van het kasteel
Ubbergen" van Aelbert Cuyp
(uit de verzameling van The
National Gallery, Londen)
0 tot 13 maart: Het "portret
van Blussé" door jozef lsraëls en
het "portret van Liebenmann"
door jan Veth
o tot 13 maart: Zeegezichten
van J.C. Schotel uit de eigen
collectie
o IS maart - 29 mei: Beelden
uit woorden. Een speurtocht
naar kunst geïnspireerd op
teksten
Eindhoven
Stedelijk Van Abbemuseum
Bilderdijklaan I 0,
00-3 1 -40-38.97.30
o S febr. - 13 maart:
john Könmeling
o 12 fe br. - 17 april:
Miroslaw Balka 'Laadplatfonm'
o 19 maart - 24 april:
Karin Arink
Helmond
Gemeentemuseum Helmond
Kasteelplein I ,
00-3 1 -49-204.74.75
o tot 20 febr.: "Van
Theetrappers en Dijkwerkers".
Aanwinsten collectie 'Mens en
Werk'
o I 6 febr. - 20 maart:
"Genera! Menchandise"
(algemene handelswaar) van
de Nederlandse kunstenaar
Twan janssen ( 1968)
o tot 4 april: "NY-NL-XX-" 13
kunstenaressen uit New Y ark en
Nederland
's Hertogenbosch
Noordbrabants Museum
Verwersstraat 4 I ,
00-3 1-73- 1 3.38.34,
o tot I 0 april 1994: "Licht, lucht
en water". De verloren idylle van
het rivierlandschap 1780- 1 920,
van Romantiek tot modemisme
o tot 27 maart: Hans de Wit:
"arbre magique": recente
aquarellen
o I april - IS mei: Hans Soenen:
"koninklijke wintertuin", een
artistieke wandeling door de
koninklijke senres te Laken
o 23 april - 17 juli: "Bataven:
boeren en bondgenoten", de
Maaskant in de Romeinse tijd
Museum Het Kruithuis, Stedelijk
Museum voor Hedendaagse
Kunst
Citadellaan 7. 00-3 1-73- 12.21.88
o tot 13 maart: Benoit:
tekeningen, cartoons en
schilderijen
o tot 13 maart: Daniel Kruger:
keramiek en sieraden
o tot 13 maart: Theatrum
Optieurn van Eric De Kuyper
Leiden
Koninklijk Penningkabinet
Rapenburg 28,
00-3 1-71-12.07.48
o febr.-juni: Chris van der Hoef
Museum Boerhaave
Lange Agnietenstraat,
00-3 1-71-21.42.24
o tot I 0 april: "Van piskijkers en
heelmeesters". Genezen in de
Gouden Eeuw
Rotterdam
Museum Boymans-Van
Beuningen
Museumpark 18-20,
00-3 1-10-44 1 .94.00
o tot 27 febr.: Italiaanse
schilderijen 1300- I SOO
o tot 27 febr.:
Aanwinsten 198S-'93
o tot 27 febr.: Heilig en profaan:
religieuze en profane insignes
1250- 1550
o tot I I maart:
Nieuwe Beelden
o tot 3 I juli 1994: Haken en
ogen, kledingsaccessoires uit de
periode 1450- 1 650 uit de
collectie Van Beuningen-de
Vriese
Museum voor Volkenkunde
Willemskade 2S, 00-3 1-10-
41 1.10.55
o tot 20 maart: Wijzen, heksen
en heiligen: oud in Afrika
o tot 3 I dec. '94: Leeuwen en
draken: de mytische relatie
tussen mens en dier
Tilburg
De Pont Stichting voor
Hedendaagse Kunst
Wilhelm i napark I,
00-3 1-13-43.83.00
o tot IS mei: Frank Van den
Braeek - tekeningen, aquarellen
en schilderijen
Nederlands Textielmuseum
Goirkestraat 96,
00-3 1-13-42.22.4 1
o tot 29 mei: "Een kleurrijk
patroon": karpetten, stoffen,
brei- en borduurwerk van de
Amerikaan Kaffe Fassett

Frankrijk
Lille
Museé de L'Hospice Comtesse
Rue de la Monnaie 32.
00-33-20.02.62
o 18 febr. - 17 april:
"La Chicorée, agriculture et
industrie, deux siècles d'histoire
dans la région Nord-pas-de­
Calais" en "Pots de chiconèe:
faiences européennes du XVe au
XVIIIe siècle"
Parijs
lnstitut du Monde Arabe
Rue des Fossés 23 - Quai Saint­
Bernard I, 00-33- 1 -40.5 1.38.38
o tot 28 febr.: Syrië, geheugen
en civilisatie
Musée Guimet
PI ace d'Jéna, 00-33- 1-47.23.6 1.65
o tot 14 maart Schatten uit
Mongolië, 17de tot 19de eeuw
Pougues-les-Eaux
Pare Saint Léger, Centre d'Art
Contemporain
Avenue de Paris,
00-33-86.68.86.06
0 tot 27 febr.: Olivier David,
Bernard Joisten, Bertrand
Lamarche
Duitsland
Düsseldorf
Kunstmuseum und Kunstpalast
Ehrenhof 5, 00-49-2 1 1-899.24.60
o tot 19 sep.: Nieuw glas uit
Japan
Kassei
Museum Fridericianum
Friedrichplatz.
00-49-56 1 -77.00.33
o tot febr.: "De verloren
toekomst". Tsjechische
Modernen, 1890-1918
o tot febr.: "Oppositionen &
Schwesternfelder".
Tentconstelling met I 0
internationale vrouwelijke
kunstenaars
München
Alte Pinakothek
Barerstrasse 2 7,
00-49-89-238.05.215
o vooaar 1994: Jacopo
Tintoretto: "De Gonzaga-cyclus",
n.a.v. de 400ste veaardag van
zijn overlijden
Staatsgalerie moderner Kunst
Prinzregentenstrasse I .
00-49-89-292.27. 10
o tot febr.: De verzameling en
galerij Otto en Etta StangL De
kunstscène der 60'er jaren tussen
Utopie en Traditie
18
Ateliers, cursussen en
performances
Antwerpen
Koninklijk Museum voor
Schone Kunsten
Leopold de Waelplein,
03/248.08. 1 0
o Het museum organiseert een
waaier van activiteiten voor
scholen. jeugdverenigingen en
volwassenen. Er zijn educatieve
programma's voor het
kleuteronderwijs, lager en
algemeen secundair onderwijs,
technisch en beroepsonderwijs
en pedagogisch hoger onderwijs.
Inlichtingen: Koninklijk Museum,
dienst pers, voorlichting en
educatieve programmatie,
Plaatsnijdersstraat 2,
2000 Antwerpen.
Museum voor Fotografie
Waalse Kaai 47,
2000 Antwerpen, 03/2 16.22. 1 I
o Foto-ateliers voor jongeren
en volwassenen rond de themata
"Zelf de fotografie opnieuw
uitvinden" en "Fotografie verder
ontdekt" telkens 4 sessies van
2 uur. Prijs: 500,- BF (I I tot
18 jaar) - I 000.- BF voor
volwassenen. Inlichtingen en
inschrijvingen: Educatieve Dienst,
Ann Van Dyck. teL: 03/2 16.22. 1 I.
Brussel
Koninklijke Musea voor Kunst
en Geschiedenis
Jubelpark I 0. I 040 Brussel.
02/74 1.72.1 1
o 16-17 febr. van 9 u JO tot
16.30 u.: In het land van de
Samen n.a.v. "De Samen/
Lappen". Voor kinderen van
5 tot I 0 jaar. Bijdrage 1250 BF
(V. ED.: I 000 BF). Inl. Educ en
Cult dienst: 02/74 1.73. 13 of
02177 1.72. 14
o 16 tot 18 febr. van 9.30 u. tot
16.30 u.: Pop-up, voor jongeren
van l 0 tot 16 jaar. Bijdrage
2000 BF (V.ED.: 1700 BF). Inl.
Educ en Cult dienst: 02/
74 1 .73. 13 of 02177 1.72. 14
o 20 en 27 febr. en 6, 13, 20 en
27 maart van I 0.30 u. tot
12.30 u.: Het hof van Keizer
Karel, n.a.v. "Wandtapijten en
wapenrustingen van de Kon.
verzamelingen van Spanje". Voor
kinderen en jongeren van 6 tot
16 jaar. Bijdrage: 130 BF (V. ED.
80 BF). Inl.: Ed. en Cult dienst:
02/74 1.73. 13 of02/77 1.72. 14
Gent
Museum voor Schone Kunsten
Citadel park. 09 I /22. 1703,
Tijdens het tweede en derde
trimester van dit schooljaar zal
de permanente collectie van het
Museum voor Schone Kunsten
opnieuw uitgebreid
tentoongesteld worden.
Dit geeft het museum de
gelegenheid om de scholen
opnieuw het volledige gamma
van geleide bezoeken aan te
bieden.
Voor de basisscholen staat het
leren kijken naar kunst centraal
en dit via een analyse van kleur,
compositie en techniek.
Een ander uitgangspunt vormt
het genre: portret. landschap.
menselijke figuur ... Dezelfde
thema's, aangepast aan de
leeftijd. kunnen eveneens voor
het secundair onderwijs
aangevraagd worden. Voor de
hogere klassen is een meer
historische aanpak mogelijk rond
thema's als De Oude Meesters,
Van Klassicisme tot
Expressionisme of De Eerste en
Tweede Latemse Groep.
Naast de traditionele geleide
bezoeken is er voor jongeren tot
14 jaar een beknopte rondleiding
mogelijk, gevolgd door een
atelier.
Voor meer informatie kan u
tijdens de kantooruren
telefoneren naar de Educatieve
Dienst. Museum voor Schone
Kunsten Gent, teL 09/222. 1703.
o Ateliers voor kinderen van
6 tot I 2 jaar, telkens op zaterdag
tussen I 0.00 u. - 12.00 u. én op
woensdag tussen 14.00 u. en
16.00 u.
Prijs: 160,- fr. per keer,
telefonisch in te schrijven per
trimester
o Jeugdateliers tijdens de
schooluren voor kinderen en
jongeren van 5 tot 21 jaar,
aangepast aan het niveau en
telkens voorafgegaan door een
rondleiding over een bepaald
thema of een bepaalde periode
Prijs per leerling: 20,- fr. (met een
minimum van 2000,-fr.): gratis
voor Gentenaars en Gentse
scholen (behalve tijdens
tentoonstellingen)
Aanvragen minstens 14 dagen op
voorhand
Lezingen
Antwerpen
Koninklijk Museum voor
Schone Kunsten
Leopold de Waelplaats,
03/23 8.78.09
o 20 febr. (I I u): 'Tegenstrijdige
opvattingen omtrent "origineel"
en "copie" in de ISde, 16de en
17de eeuw' door Prof Dr. HJ
Van Miegroet (Hoogleraar Duke
Univ. Durham, U.SA).
Toegang I 00 BF.
0 6 maart (I I u): 'Simone
Martini. De Orsini-polyptiek',
door Prof Dr. H.W. van Os
(Algemeen directeur
Rijksmuseum, Amsterdam).
Toegang I 00 BF.
Brussel
Koninklijke Musea voor Schone
Kunsten van België
Regentschapsstraat 3.
I 000 Brussel, 02/508.32. 1 I
o 17 febr. om 17.30 u.: 'Een
avond rond de Nederlandse
poëzie en de fin-de-siècle
beeldende kunst', door
Anton Cocgen en François
Vaneeckhaute (300 BF). afspraak
Regentschapsstraat 3,
inl. 02/508.34.50
Hasselt
Museum Stellingwerff­
Waerdenhoff
Maastrichterstraat 85,
0 I I /24. 1 0.70
De eerste zaterdag van elke
maand, om IS u. wordt door
een specialist een kunstwerk uit
de museumcollectie voorgesteld:
o 5 maart: 'Uurwerken van de
familie Joosten, einde 18debegin
19de eeuw', door Lic.
Walter Scheelen
(Kunstpatrimonium Hasselt)
0 2 april: 'Kaart prinsbisdom
Luik, Jaillot, Parijs, 1692', door
Dr. Eduard Van Ermen
(KU Leuven)
Wandelvoordrachten
Gent
Museum voor Schone Kunsten
In samenwerking met de
vereniging 'De Vrienden van het
Museum voor Schone Kunsten'
worden van eind februari tot juli
wandelvoordrachten in het
Museum voor Schone Kunsten
georganiseerd. De voordrachten
duren telkens twee uur en zijn
opgebouwd rond bepaalde
thema's. De toegangsprijs
bedraagt I 00,- fr. Voor leden van
de vereniging zijn de
voordrachten gratis.
o Op 27 februari en 13 maart:
'Het naakt in de schilderkunst'
door Stefan Van Bellingen.
o Op 27 maart en 24 april:
'Franse kunst in het Museum
voor Schone Kunsten' door
Els Desmedt
o Op 8 en 22 mei: 'Italiaanse
kunst in het Museum voor
Schone Kunsten' door
Franceso Rossi (Frankrijk) en
Lieve Campernolle (Nederland).
o Op 29 mei en 12 juni: 'Minne
en het symbolisme in België'
door Lieve Compernolle.
o Op 5 en 19 juni: 'Zinne- en
minnebeelden in de I 6de en
17de eeuwse schilderkunst' door
Siska Beele.
Brussel
Koninklijk Musea voor Kunst en
Geschiedenis
Wandelvoordrachten:
o 27 februari: Wandtapijten,
Karl Marcelis
o 27 maart: Middeleeuwse
hout- en steensculptuur,
Alexandra Van Puyvelde
Aanvang: I 0.30 u. Bijdrage:
150,- fr.: studenten, CJP, 60plus,
V. E.D., Per Musea: I 00,- fr.
Afspraak: onthaal Albert­
Eiisabeth. Inlichtingen: Educatie
en Culturele Dienst
02/7 41 .72. 14.
Voordrachten:
o 6 februari: 'Het kostuum op
Brusselse wandtapijten van de
eerste helft van de I 6de eeuw',
door Elsje Janssens (attaché bij
de K.MKG)
o 13 februari: 'Maria van
Hongarije ( 1505- 1 558), tot
plichtsbetrachting uitverkoren',
door JAM. Kerlkhoff (historica)
o 20 februari: 'Cyprus, tussen
oost en west', door Dr. Kris
T ytgat (assistente bij de K.MKG)
o 6 maart: 'Keizer Karel als
verzamelaar van Vlaamse

wandtapijten', door
Dr. Guy Delmarcel, hoogleraar
Kunstgeschiedenis aan de K.U.L.
o 13 maart
'De mogolminiaturen.
Een historische situering',
door Dr. W.M. Callewaert,
indoloog K.U.L.
o 20 maart: 'De
wapenuitrustingen uit de Real
Armeria van Spanje', door Piet
De Gryse, conservator bij het
Koninklijk Museum van het Leger
en de Krijgsgeschiedenis
Bijdrage: I 00,- fr., studenten, CJP,
60plus, Per Musea: 80.- fr. V.E.D.:
gratis. Inlichtingen: Educatieve en
Culturele Dienst 02/74 1.72. 14.
Beurzen
Maastricht
MECC
o 12-20 maart: "The European
Fine Art Fair": Maastricht is het
trefpunt van de internationale
kunst- en antiekhandeL Deze
antiekbeurs is één van de
belangrijkste in de wereld. Dit
jaar worden ca. I 60 Europese en
Amerikaanse handelaren
toegelaten die de prachtigste
stukken, veelal van museale
kwaliteit, uit hun collecties
presenteren.
Van ma. tot vrijd. van I I u. tot
20 u., weekend van I I u. tot
18 u. Inl. 02/2 18.72.4 1
o 15-18 maart: Art Collecting &
Protecting: tegelijk met de
antiekbeurs leveren professionals
een waardevolle bijdrage met
deze tentoonstelling over
conservatie, restauratie,
bescherming en bewaking van
kunstschatten. Inl. 02/2 18.72.4 1
Cursussen
Amarant, zij die nooit
verwelkt
Amarant is behalve een nimmer
verwelkende sierplant (fam.
Amaranthus) ook de naam van
het studiecentrum voor
hedendaagse beeldende kunst
gevestigd in Gent. Dit
studiecentrum organiseert tal van
cursussen in diverse Vlaamse
steden en is tevens uitgever van
een tweemaandelijkse kunstkrant
'De Witte Raaf. Vanaf dit jaar is
Amarant ook de naam van een
nieuwe tweemaandelijkse
programmabrochure met het
overzicht van alle Amarant­
activiteiten.
In de praktijk gaat de werking
van Amarant v.z.w. twee
richtingen uit: het centrum wil
fungeren als organisator van
educatieve activiteiten en als
uitgever. Net als de
Amarantkrant vroeger, bevat de
nieuwe uitgave alles over de
cursussen kunstgeschiedenis, de
kunsthistorische daguitstappen,
de tentoonstellingsbezoeken en
de reizen georganiseerd door
Amarant. Het cursusaanbod
beperkt zich geenszins tot de
hedendaagse kunst, ook andere
periodes komen aan bod
(Egyptische kunst, gotiek.
Italiaanse renaissance, Barok. .. ).
Voor Amarant blijft de
confrontatie met de kunstwerken
zelf echter essentieel. Als
onmisbare aanvulling bij de
cursussen organiseert het
centrum dan ook tal van
kunstuitstappen en reizen. In de
programmabrochure staan zowel
daguitstappen naar Vlaamse
musea, als reizen naar onze
buurlanden en venre
bestemmingen.
Het lidmaatschap van Amarant
bedraagt 850,- fr. Uaarlijks) en
betekent minstens I 0 % korting
op alle Amarant-activiteiten, zes
nummers van De Witte Raaf en
vijf programmabrochures.
Amarant vzw., Hoogpoort 50,
9000 Gent tel. 09/23 3.03.24,
fax. 09/233.42.36
Op de valreep
o De tentoonstelling ' 14-1 8
Kunstenaarsvisie' in het
Koninklijk Museum van het
Leger en van Krijgsgeschiedenis
wordt verlengd tot 28 februari.
Het museum is gelegen aan het
jubelpark 3. Brussel en is elke
dag, behalve op maandag,
geopend van 9 tot 12 u. en van
13 tot 16.30 u. De toegang is
gratis.
o De tweede fase van de
verbouwingswerken in het
Provinciaal Museum voor
Fotografie te Antwerpen wordt
gestart op 2 1 maart. Het
museum zal dan ook gesloten
zijn van 21 maart tot 17 juni.
In het kader van de 5de 'Zomer
van de Fotografie' loopt van
17 juni tot I I september de
tentoonstelling "Flor Garduno
(Mexico); Witnesses of time".
Het eigenlijke museumgedeelte
blijft tijdens deze tentoonstelling
gesloten. Op 23 september
opent een volledig vernieuwd
Museum voor Fotografie de
Wilt u uw collectie
Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen aanvullen ?
Van volgende oude jaargangen
(in bordeaux of blauwe ringmappen) zijn
nog exemplaren beschikbaar ! Het aantal is
zeer beperkt. Er wordt geleverd tot
uitputting van de voorraad. De prijs per
jaargang bedraagt 600,- fr.
Jaargang 2 (1964),jg. 3 ( l965), jg. 6 (1968),
jg. 8 (1970),jg. 9 (197l),jg. 10 (1972),
jg. 13 (1975),jg. 14 (1976),jg. 15 (1977),
jg. 16 (l978), jg. 17 (1979),jg. 18 (1980),
jg. 19 (198 1 ), jg. 20 (1982)
Ontbreken u nog opbergbanden ?
Volgende banden zijn nog beschikbaar:
83-84 (grijs, bevat 2jaargangen)
85-86 (idem)
87-88 (idem)
89-90 (idem)
91-92 (idem
1993 (wit, bevat I jaargang)
Volgende losse edities zijn bij ons
beschikbaar. De prijs per los nummer
bedraagt 200,- fr. Vanaf 4 exemplaren:
150,- fr. per nummer.
91/l Het Stedelijk Museum Vanderkelen­
Menens in Leuven
91/2 Exlibris
91/3 1980-1990 Fragmenten van
architectuu•· in België
91/4 De Sint-Baafskathedraal in Gent
Deel l: Monument en heiligdom
92/ l Sint-Baafskathedraal in Gent
Deel 2: Een kunstkamer
92/2 Belgisch Ce1m·um van het
Beeldverhaal, Brussel
92/3 Meestenverken op papier
92/4 Museum Planlin-Moretus, Antwerpen
93/ 1 Onze-Lieve-Vrouwekathedraal,
Antwerpen
93/2 Koninklijk Museum voor Schone
Kunsten, Antwerpen
93/3 Glas in Vlaamse musea
93/4 Het Museum voor Sierkunst in Gent
deuren.
o In de ABB-galerij,
Hoe kunt u bestellen ?
Hoekgebouw Diestsevest­
Diestsestraat. Leuven, wordt van
19 maart tot 29 april werk
tentoongesteld van Pol Mara.
Door storting op rekeningnummer
448-0007361-87 van Openbaar Kunstbezit
in Vlaanderen met vermelding
- gewenstejaargangen (600,- fr. per
jaargang)
vb. jg. 3 (1965)
- het nummer van de losse nummers
(200,- fr. of 150,- fr. bij aankoop van
minimum 4 exemplaren)
vb. 91/4; 92/3
- vb. band 83-84
19