N I E U W S B R I E F 2009 - 2 - RAAP Archeologisch Adviesbureau

Projectleider Janneke Hielkema houdt een
mammoetkies in haar hand.
Ook voor de Gasunie was de vondst van mammoetresten positief
nieuws. Een bijzondere vondst heeft toegevoegde waarde en
levert goede PR. En vertraging heeft de vondst niet opgeleverd.
RAAP kreeg een week de tijd voor het onderzoek van een vijf
meter brede en 25 meter lange sleuf. Daarna moest het team van
Gasunie weer verder met boren voor de aanleg van de pijpleiding.
RAAP heeft alle vondsten kunnen intekenen, fotograferen en
inmeten. Daarnaast is een meer dan vier meter hoge profielwand
gedocumenteerd en bemonsterd.
1991
Eerder al, in 1991, zijn tijdens graafwerkzaamheden vlakbij het
Oranjekanaal ook mammoetresten gevonden. Op de stort vond
een kraanmachinist een slagtand van een mammoet. Daarna
deed de Universiteit van Groningen onderzoek en kwamen meer
resten tevoorschijn. Die botten zijn destijds via de koolstof C-14
methode gedateerd op gemiddeld 45.000 BP in het Moershoofd
-Interstadiaal, dat is een warmere periode tijdens de laatste
ijstijd. Omgerekend komt dat neer op een ouderdom van zo’n
43.000 jaar. Janneke Hielkema licht toe: “Met die eerdere
vondsten in de nabijheid lag het voor de hand dat het graafwerk
voor de aanleg van de noord-zuid pijpleiding op deze locatie
archeologisch zou worden begeleid. Van tevoren hadden we
rekening gehouden met mammoetresten, daarom was Anton
Verhagen erbij gehaald. Hij is een ervaren paleontoloog en
mammoetdeskundige.”
Vondsten in context
De vondsten zijn bijzonder omdat ze in hun context gevonden
zijn. Hielkema hierover: “Vaak worden mammoetresten opgevist
door vissers die ze in hun netten aantreffen, of door baggeraars,
zodat we niets meer kunnen zeggen over de lagen waar ze
uitkomen of de ligging van de botten ten opzichte van elkaar.
Maar in dit geval lagen ze in de grond op de plek waar die
dieren geleefd hebben. Dat gebeurt zelden. Ik ken geen andere
voorbeelden in Drenthe, afgezien van de resten die hier vlakbij
aan het licht kwamen. In 1991 is er natuurlijk al het een en ander
onderzocht, maar we zijn nu jaren verder en kunnen nieuwe
onderzoekstechnieken toepassen. Daarom hebben we ook veel
monsters genomen. Bijvoorbeeld voor pollenanalyse, waarbij
je het fossiele stuifmeel onderzoekt, en voor OSL-datering, dat
is een vrij nieuwe dateringstechniek die gebruik maakt van het
meten van licht dat na optische stimulatie vrijkomt uit zand.”
De botten zijn voorzichtig schoongemaakt en liggen nu in plastic
bakjes te drogen op het RAAP-kantoor in Drachten. Ze moeten
geconserveerd worden en een deel van de botten ligt daarvoor al
bij een gespecialiseerd bedrijf in Urk. “Wat er na de conservering
mee gebeurt, is nog onduidelijk”, zegt Janneke Hielkema. “Het gaat
niet om archeologische maar om paleontologische vondsten en daar
bestaat eigenlijk geen goede wetgeving voor. Maar het zijn natuurlijk
bijzondere resten en het zou jammer zijn als ze in een depot
verdwijnen. De Gasunie wil de mammoetbotten graag tentoonstellen
en ook het Drents Museum heeft al belangstelling getoond.”
Krassen
Op een aantal botten lijken krassen en vraatsporen te zitten, maar
of het gaat om snijsporen, zoals mammoetdeskundige Verhagen
vermoedt, kan Janneke Hielkema nog niet bevestigen: “Snijsporen
kunnen erop duiden dat we te maken hebben met mensen,
mammoetjagers bijvoorbeeld. Dat zou heel bijzonder zijn, maar
dat wil ik eerst laten uitzoeken. We hebben tijdens het veldwerk
steekproefsgewijs grond gezeefd, maar geen aanwijzingen gevonden
voor de aanwezigheid van mensen, laat staan dat er vuistbijlen zijn
gevonden. Krassen kunnen ook veroorzaakt zijn door andere dieren
of door verplaatsing in de bodem. In de laatste ijstijd is de bodem
bodem hier behoorlijk verfrommeld door vorstwerking. Specialisten
van het Groninger Instituut voor Archeologie die naar de botten
hebben gekeken, durven niet met 100% zekerheid te zeggen dat het
snijsporen zijn. Er zullen nog andere deskundigen naar kijken, ook
een archeoloog die specifiek op dit onderwerp is gepromoveerd. Ik
ben erg benieuwd wat hij ervan zegt. Als het werkelijk snijsporen
zijn dan is dat een nader onderzoek waard. Met die mammoetbotten
zitten we in een periode waarin de Neanderthalers nog rondliepen
in Drenthe, de voorlopers van de moderne mens, dat maakt het erg
interessant.” Onlangs is mammoetdeskundige Dick Mol langs geweest
om de botten te bestuderen. Hij ontdekte dat er resten van in elk
geval twee mammoeten aanwezig zijn, een jong dier en een ouder
volwassen dier. In de komende maanden werkt Janneke Hielkema het
onderzoek uit en zal blijken of een vervolg wenselijk is.