hangt met alles samen - februari 2013 - ISS

onderhoud en schoonhouden. Het mocht natuurlijk niet na vijf
jaar uiteenvallen.’
Hoe zag de opdrachtspecificatie voor de kunstenaars er uit? Pan:
‘De thematiek is door Defensie bepaald. We hebben aansluiting
gezocht bij de bedrijfscultuur van Defensie. Uiteraard is die
gefundeerd op missies in de wereld, maar er is ook een diepgeworteld
historisch bewustzijn.’
Van Weelden: ‘Er was een aantal kernbegrippen waar we rekening
mee moesten houden. Daarnaast hadden we te maken met
een levensduurgarantie van 25 jaar. Dat is voor een kunstenaar
een zware eis. De kunst mocht bovendien niet choqueren.’
Robuuste techniek
Dat lastige randvoorwaarden als uitdaging kunnen worden
gezien en zo een fraai eindresultaat kunnen opleveren, leert
het voorbeeld van Giny Vos. Zij is de maker van De Zandduinen,
een zee van LED-verlichting in station Apeldoorn. De garantie
van 25 jaar was voor haar een zware eis.
Henk Mosch, manager Design & Build, ISS Integrated Facility
Services: ‘Zij is hier gaan experimenten met pixels van 20 bij 20
centimeter en is uiteindelijk uitgekomen op een simpele robuuste
techniek met een eenvoudige computer. Juist door die
uitdaging aan te gaan is het een heel goed werk geworden. Zij
is daardoor weer verder gekomen in haar ontwikkeling. Zo
levert een lastige randvoorwaarde van 25 jaar een heel mooi
resultaat op.’
Een ander opmerkelijk voorbeeld is de sculptuur Bullet, een
patroongordel van Katzir. Op elke patroon staat de spreuk:
‘Everything is connected to everything’.
Van Weelden: ‘Het is een heel simpel beeld, maar het heeft een
heel goede tweede laag. Door de schaalgrootte is het een
enorme constructieve uitdaging geworden. Op tekening
klopte het allemaal, maar vlak voor de realisatie dreigde er nog
een resonantieprobleem te ontstaan. Dat heeft geleid tot een
uitstel van een half jaar om de constructie aan te kunnen passen,
want je kunt het risico over 25 jaar niet lopen. Constructeurs
van architectenbureau Meyer en Van Schooten hebben daarbij
ook meegedacht.’
Hoe hebben de kunstenaars dit proces ervaren? Stefan: ‘De eis
van 25 jaar is zeker nieuw voor ze geweest. Bovendien was het
een ingewikkelde constructie. Formeel waren wij opdrachtgever.’
Mosch: ‘In de Kunstcommissie hadden we te maken met drie
verschillende opdrachtgevers: de Koninklijke Landmacht, het
Commando Dienstencentra en Defensie Materieel Organisatie.
Dan was ook nog de beheerder van de defensiekunst betrokken,
evenals het consortium Komfort en de projectorganisatie vanuit
Defensie Dat is dus een bont gezelschap waarin niet iedereen
verstand had van kunst, maar wel een uitgesproken mening had.’
’Laaiend enthousiast’
Pan: ‘Wat ik ook opmerkelijk vind, is de opstelling van Van
Schooten. Zo’n architect heeft binnen de strakke kaders van
een PPS-traject een beperkte bewegingsvrijheid om kwaliteit
toe te voegen. Hij kan wat met een ontvangstruimte, een bedrijfsrestaurant,
een vergadercentrum, de vorm van de gebouwen
en dan heb je het wel zo’n beetje gehad. De kunst was
daarom voor hem in dit opzicht erg belangrijk. Dat hij het accepteerde
dat ik de kunst in de scope van ISS onderbracht, is
wel een blijk van groot vertrouwen. Hij heeft een aantal keren
gezegd dat hij dit het leukste onderdeel van het hele project
heeft gevonden.’
En wat vindt nu de eindgebruiker van het resultaat? Mosch:
‘De mensen uit de kunstcommissie zijn allemaal laaiend enthou-
siast. De gebruikers denken heel verschillend over de wisselkunst.
Dat is natuurlijk heel persoonlijk. Ik hoor alleen maar hele
positieve reacties over de fotografie in het vergadercentrum.
Dat vloeit helemaal in het gebouw over. ISS heeft in de vorm
van een groot overzichtsbeeld een cadeau gedaan. Dat completeert
een fantastisch plaatje.’
Over het kunstproject Kromhout Kazerne is een boekwerk
verschenen: Geen Dagelijkse Kost – Kunst op het terrein van de
Kromhout Kazerne, ISS Facility Services & ArtOlive
de gespReksdeeLnemeRs
micheL pan
directeur Business Solutions & Change,
ISS Facility Services
stefan van WeeLden
mede-oprichter van ArtOlive
henk mosch
manager Design & Build, ISS Integrated Facility Services
Rijnzathe 8, Postbus 115,
3454 ZJ De Meern
tel.: 030 - 242 43 44
Fax: 030 - 241 39 47
info@nl.issworld.com
www.nl.issworld.com
GOEDE BEDOELINGEN, GEMIStE KANSEN
Met de nieuwe aanbestedingswet en het recente regeerakkoord
heeft de Nederlandse overheid ten minste twee opmerkelijke
stappen gezet. Met de nieuwe aanbestedingswet
beoogt zij onder meer ‘oneerlijke concurrentie’ jegens het
MKB tegen te gaan. ‘Onnodig clusteren’ van omzet door aanbestedende
diensten wordt gezien als oneerlijke concurrentie
en wordt daarom ontmoedigd. Overheidsdiensten zullen in
de toekomst dat clusteren moeten beargumenteren (je zou
denken dat een professionele inkoper zoiets altijd moet beargumenteren,
maar goed…).
De vraag is hier: wat verstaan we onder oneerlijke concurrentie?
Pleegt een groot bedrijf dat grote volumina aankan
oneerlijke concurrentie jegens kleinere bedrijven die dat niet
kunnen? Of is dat nu juist iets waarmee dat grote bedrijf
zich kan onderscheiden? De overheid gebruikt hier inkoop
als beleidsinstrument. Op zich niets mis mee. Dat doet zij bij-
INSERT
Februari 2013
voorbeeld ook om maatschappelijk verantwoord ondernemen
(MVO) bij aanbieders te stimuleren.
Maar nog afgezien van de vraag of het clusterontmoedigingsbeleid
in het financiële belang van de belastingbetaler is, wil
ik erop wijzen dat er een belangrijk verschil is tussen beide
toepassingen van inkoop als beleidsinstrument. In het geval
van het MVO-stimuleringsbeleid krijgen aanbieders een middel
zich te onderscheiden. Prima. Dat is echter niet het geval bij
het clusterontmoedigingsbeleid. Hier gebeurt iets heel anders:
de concurrentieverhoudingen worden aangetast. Daarmee
schaatst de overheid op dubieus ijs. Een tweede opmerkelijke
stap zien we in het VVD-PvdA regeerakkoord. Daar komen we
de volgende passage tegen: 'Door openstelling van de laagste
loonschalen kunnen flexwerkers aan de onderkant van de
arbeidsmarkt, zoals schoonmakers en cateringmedewerkers,
gewoon weer in dienst worden genomen. De rijksoverheid zal
op dit punt het goede voorbeeld geven.’
Hier gebruikt het kabinet inkoopbeleid (insourcing in plaats
van outsourcing) als arbeidsmarktbeleidsinstrument (bescherming
van flexwerkers). Dat voornemen staat haaks op het
elders in het regeerakkoord geformuleerde streven naar een
flexibel overheidsapparaat. Outsourcing is immers een probaat
flexibiliseringsinstrument. We weten bovendien uit ervaring
dat productiviteit en kosten van in eigen beheer uitgevoerde
facilitaire diensten het doorgaans afleggen (en niet zo’n klein
beetje) tegen die van externe leveranciers.
Maar afgezien daarvan mist het kabinet hier ook anderszins een
geweldige kans. Juist in het belang van de flexwerkers zou de
overheid er veel beter aan doen haar facilitaire inkoopbeleid te
richten op uitbesteding, maar dan wel op integrale wijze met
langetermijncontracten. Dat biedt de aanbieders de mogelijkheid
hun personeel aantrekkelijke, voltijdse banen aan te bieden.
De onderkant van de arbeidsmarkt, de belastingbetaler, de
overheidsorganisatie, de vakbonden, en de facilitaire industrie
zouden het kabinet daarmee een grote dienst bewijzen.
Maarten van Engeland
Algemeen directeur ISS Facility Services

ALLES HANGt MEt ALLES SAMEN
Over toepassing van kunst op de Kromhout Kazerne
De Kromhout Kazerne is een van de projecten in de utiliteitsbouw dat tot stand is gekomen via een PPS-aanbesteding
op basis van een DBFMO-overeenkomst. Een van de bijzondere elementen in dit project is de toepassing van grote
kunstwerken. En het feit dat het kunstbudget onder werd gebracht bij ISS Facility Services.
Michel Pan is als directeur Business Solutions & Change vanuit
ISS als een van de onderaannemers betrokken bij het consortium
Komfort - bestaande uit Ballast Nedam, Strukton en John Laing
- en daarmee bij de ontwikkeling van de Kromhout Kazerne.
Pan: ‘In 2007 is Komfort begonnen met de ontwikkeling van de
kazerne. ISS had met architectenbureau Meyer en Van Schooten
Architecten al samengewerkt voor de renovatie van het ministerie
van Financiën. Een van de uitgangspunten van de architect
bij het ministerie was het bundelen van klein groen her en der
in het gebouw tot iets wat toont. Bijvoorbeeld grote binnentuinen
in plaats van plantenbakken in kamers. In de outputspecificaties
voor Kromhout werd een deel van het budget gereserveerd
voor wisselkunst en daarnaast moest iets worden
gedaan met de omvangrijke eigen collectie.
‘Ook moest de kunst geïntegreerd worden in het landschap en
in de gebouwen. We hebben toen in overleg met het ministerie
van Defensie het bundelprincipe ook hier toegepast op de
kunst voor de Kromhout Kazerne. De invulling van de wisselkunst
werd daarbij hoofdzakelijk ingevuld met de eigen collectie,
zodat meer budget overbleef voor grote kunstwerken. Ik heb
toen voorgesteld de kunst in de scope van ISS te brengen omdat
wij er met Komfort voor 25 jaar voor verantwoordelijk zijn.’
uitLeen en veRkoop kunst
Michel Pan maakte in die periode, via het jaarlijkse Amsterdamse
evenement ArtOlive Jong talent, kennis met ArtOlive en Stefan
van Weelden, mede-oprichter van ArtOlive. ArtOlive is een
commerciële organisatie die zich op een bijzondere manier
bezighoudt met uitleen en verkoop van kunst.
Van Weelden: ‘Wij zijn uitlener en verkoper van hedendaagse
kunst, opgericht in 2000. Onze doelstelling is talentvolle kunstenaars
onder de aandacht te brengen van een groot publiek. Ons
zogeheten ArtOlive Jong talent-evenement is inmiddels uitgegroeid
tot een groot jaarlijks evenement. We organiseren het in
samenwerking met de kunstrecensenten en de academies. Daar
laten we de beste 25 tot 30 afstudeerders per jaar zien.
‘Wij kopen geen werken, maar bemiddelen voor kunstenaars. Wij
hebben de stukken in consignatie en verkopen op naam van de
kunstenaar. Het voordeel van deze werkwijze is dat we een heel
grote collectie hebben: zo’n 45.000 kunstwerken van ongeveer
4000 kunstenaars. We hebben de stukken niet in opslag. Dat
maakt ons concept uniek. We hebben een logistiek systeem ontwikkeld
met eigen transport van en naar klanten en kunstenaars.’
De kennismaking via het Young talent-evenement leidde tot
een groot aantal gesprekken onder andere met de architect
Jeroen van Schooten, van Meyer en Van Schooten Architecten.
Het consortium Komfort wilde meer dan het gemiddelde bieden.
WisseLkunst
Van Weelden: ‘Van Schooten dacht dat wij dat wel zouden
kunnen. We hebben toen gezamenlijk een visie ontwikkeld.
Het werd al snel duidelijk dat de architectuur van de Kromhout
maakt dat er helemaal niet zo veel wisselkunst nodig is.
Aanvankelijk dachten we dat het om honderden werken zou
gaan. Nu hangen er iets van 50 of 60.
‘toen ontstond het idee om te kijken of we naast de wisselkunst
ook iets permanents konden ontwikkelen voor Defensie. Mij is
toen gevraagd daarover mee te denken. We zijn geschikte locaties
gaan zoeken en daarbij passende kunstenaars. Door het
oprichten van een Kunstcommissie hebben we ook de mensen
van Defensie bij dit proces betrokken.
‘Wij hebben Veronique Baar ingeschakeld, een onafhankelijke
kunstadviseur met een kunsthistorische achtergrond. Ik heb
haar enkele jaren geleden leren kennen. Zij is heel goed in het
meenemen van mensen in een bepaald beleid en visie. Zij leert
je om kunst zo objectief mogelijk te beoordelen. Het gaat er
niet om of iets mooi of lelijk is, maar of het goed is.’
Gezamenlijk met de projectorganisatie PPS KHK, vanuit Defensie,
zijn diverse Defensievertegenwoordigers benaderd om zitting
te nemen in de kunstcommissie. Uiteindelijk is de keuze gevallen
op zes kunstenaars voor zeven werken.
thematiek dooR defensie bepaaLd
tijdens de realisatiefase is het kunstproject pas goed op stoom
geraakt. Van Weelden: ‘Opleverdatum was 1 oktober 2010. Het
zou te veel zijn geweest de kunstcommissie te laten kiezen uit
20 kunstenaars voor toen nog acht locaties. We hebben daarom
eerst prioriteiten gesteld voor wat betreft de locaties. We kwamen
al snel tot de conclusie dat er in de Wig iets groots moest
komen. Dat zou dan ook voorrang moeten krijgen.’
Pan heeft respect voor het optreden van de kunstenaars. ‘Ik
was aangenaam verrast over de professionaliteit van de kunstenaars.
Dat zijn kleine bedrijven met een werkplaats achter
zich. De kunstenaars hadden het niet gemakkelijk, maar er bleek
heel goed mee samen te werken. Wij hadden nogal wat additionele
eisen, bijvoorbeeld met betrekking tot robuustheid,
Foto's: Jannes Linders fotograaf