Courant 100 - De waarde van kunst - VTi

an sich. Maar van alle actoren kunnen wij nog het
meest verbindend werken.
Je moet wel goed begrijpen dat het een pioniersorganisatie
is die alles nog op gang aan het trekken is.
We zijn geen nieuw overheidsniveau, integendeel.
We willen een soort hybride instrument zijn, dat zich
telkens in functie van een bepaald project of actie zo
organiseert dat het de juiste en bevoegde partners
rond de tafel zet . Dat is onze platformfunctie. Daarbij
hoort uiteraard ook het in kaart brengen op al die
terreinen van de actoren uit het veld zelf, waar we
op dit moment nog volop mee bezig zijn.
Alles is in evolutie, zo ook deze organisatie. Ze is opgericht
door politici die een visionair gedachtegoed
hebben proberen om te zetten in een concreet werkinstrument,
met alle moeilijkheden van dien. Vooral
dan op zes terreinen: economische ontwikkeling,
mobiliteit, duurzame ontwikkeling, toerisme, cultuur
en diensten aan de bevolking: onder meer de zorgsector,
onderwijs, enzovoort. Daarvoor heeft men
grensoverschrijdende werkgroepen op politiek en
ambtelijk niveau opgericht. Als je al de acties in de
verschillende werkgroepen op een rij zet, dan voel je
zo aan dat het nauwelijks mogelijk is om grenzen te
overschrijden als je ook niet aan de schotten tussen
de verschillende domeinen durft te raken.
De grensoverschrijdende benadering speelt
dus ook inhoudelijk een rol. We spreken
hier niet alleen over kunst en cultuur in
enge zin, maar ook over de ruimere cultuur-
en creatieve industrieën. u verbindt
cultuur uitdrukkelijk met (regionale) economie,
maar wordt cultuur daardoor niet
te veel als instrument beschouwd?
Ten eerste denk ik dat we vandaag vooral niet
moeten beweren dat we kunst en economie al met
elkaar verbonden hebben. Ik denk dat er in deze
regio inderdaad al een aantal interessante initiatieven
zijn, maar die staan naar mijn gevoel nog
steeds in hun kinderschoenen, ondanks de interessante
perspectieven. Dat hoeft geen probleem te
zijn. Het is belangrijk dat we voldoende nadenken
over wat we daarmee willen bereiken, wat de rol
van de verschillende actoren kan zijn en hoe ook
de brug tussen hen gelegd kan worden. Als we alles
voldoende in kaart kunnen brengen, denk ik dat het
voor een kunstenaar mogelijk moet zijn om daarin
ten volle een relatie te kunnen aangaan van uitwisseling
en respect maar tegelijk ook voldoende autonomie
te kunnen opeisen. We moeten ook vermijden
dat er een te grote betutteling is. Er zijn kunstenaars
die daar, vanuit het soort werk dat ze maken, veel
sterker en veel zelfbewuster mee kunnen omgaan
dan anderen. Maar onder goede begeleiding of
coaching zouden we daar voorzichtige stappen in
kunnen zetten.
De CreATIeVe KlASSe
In 2002 werd het boek The Rise of the Creative
Class van richard Florida gepubliceerd.
Sindsdien is er een zeker optimisme
gerezen rond de interacties tussen kunst en
economie, met bijvoorbeeld de oprichting
van Arteconomy in datzelfde jaar. hoe beschouwt
u dit potentieel?
Het heeft lang geduurd vooraleer de overheid begon
aan te voelen dat dit soort bewegingen zo fragiel en
subtiel zijn dat ze op een professionele manier begeleid
moeten worden. Enerzijds zie je dat in die
tien jaar organisaties zoals Arteconomy op een heel
authentieke en verdiepende manier gewerkt hebben
rond de relatie tussen de kunstenaar en de ondernemer.
De overheid kwam altijd wel met schouderklopjes
af maar heeft het structureel nooit een belangrijke
plaats gegeven. Ondertussen zag je wel het brede
‘creativiteitsdiscours’ van Florida terugkomen in allerlei
mooie beleidsverklaringen, maar in de praktijk
werd het niet op een volwassen manier aangepakt.
Zes à zeven jaar geleden heb ik er nog een artikel
over geschreven in een boek van Arteconomy. Mijn
stelling luidde toen : ‘innovatie is dood, leve integratie’.
Vlaanderen zou innovatie in perspectief moeten
durven plaatsen van zijn maatschappelijke toegevoegde
waarde, van zijn transversale relevantie,
van zijn integratie-potentieel. Is het criterium dat het
technologisch een hoogstandje moet zijn, of is het
criterium wat het onze maatschappij bijbrengt? Een
kunstenaar kan daar volgens mij een heel belangrijke
rol in spelen. Niet als een soort marketing- of enquêtebureau,
maar juist als een permanente, out-of-the-boxbevraging.
Het haalt ook niets uit om een kunstenaar
er eenmaal als een soort curiosum bij te betrekken.
Nu zie je dat men, ook op Vlaams niveau, stilaan
voelt dat dit meer geïntegreerd zou moeten worden in
de begeleiding en ondersteuning van innovatie. Niettemin
vertrekt men nog te weinig vanuit de expertise
die aanwezig is. Arteconomy heeft intussen heel wat
projecten op een heel verdiepende manier begeleid.
De ervaringen die daaruit zijn voortgekomen zijn volgens
mij nauwelijks nuttig gebruikt geweest. Terwijl
kunstenaars met die ervaringen intussen wel stappen
verder zetten, maar te weinig worden aangemoedigd
om die ervaringen te delen met andere kunstenaars.
En dat is nu net essentieel, omdat kunstenaars er nog
altijd – en begrijpelijk – met een soort argwaan naar
kijken. Door de uitwisseling met collega’s zouden ze
veel sneller stappen kunnen zetten. Een structuur als
Arteconomy kan daaruit lessen trekken en methodieken
ontwikkelen. Vanuit dat leerproces is het dus nodig
om nu een stap verder te gaan, en zowel bedrijven als
onderzoekscentra te motiveren en uit te nodigen om
dit soort samenwerkingen aan te gaan. En dat kan alleen
maar als je daarin goed begeleid wordt, anders
denk ik dat je met je hoofd tegen de muur blijft lopen.
ook op europees niveau is het verbinden
van kunst en economie, en de integratie binnen
de cultuur- en creatieve industrieën, een
van de speerpunten: cultuur als een motor
of katalysator van de regionale economie.
In de nasleep van het european Culture Congress
in Polen (september 2011) is er net
een erg grote bezorgdheid gerezen rond de
plaats van cultuur in het europees beleidsplan
2014-2020. Wat is uw visie hierop?
Ik deel die bezorgdheid absoluut. Ik denk dat de
sprong te groot is. Op middellange termijn geloof
ik dat cultuur, en zeker ook de hedendaagse kunst,
de capaciteiten in zich heeft om zich in die mate
transversaal op te stellen dat ze niet in een apart
hokje moet blijven functioneren. Dat is tot nog toe te
veel het geval geweest. Maar ik begrijp best dat de
kunstensector daar met de nodige bezorgdheid tegenaan
kijkt, als je ziet hoe drastisch Europa dat nu
wil veranderen. Ik stel bijvoorbeeld vast dat cultuur
niet meer voorkomt als prioriteit in de financiering
van toekomstige grensoverschrijdende samenwerkingen.
Dat lijkt me meer dan een stap te ver. Maar
dat we geïntegreerder te werk zullen moeten gaan,
daar ben ik zeker van. Wat de Eurometropool betreft
blijven we dus niet bij de pakken zitten en gaan
we voor 2014-2020 een geïntegreerd programma
maken, waar we niet meer spreken over de schotten
tussen verschillende maatschappelijke domeinen,
maar waar we, volgens de principes van Europa,
een aantal grote platforms naar voren willen brengen.
Met een top-down, bottom-up en transversale
organisatievorm die er niet is als een soort extra
laag, maar veel geïntegreerder domeinen kan aanpakken,
denk ik dat we goed geplaatst zijn om
daarin te helpen. Maar het lijkt me evident dat men
voldoende tijd moet gunnen aan de kunstensector
om zich daarop voor te bereiden. Lokaal kunnen we
wel een kleine, vergoelijkende rol spelen, maar op
macroschaal kunnen die besparingen volgens mij
uitermate drastische gevolgen hebben.
CulTuurFABrIeKen
Wij zijn onlangs begonnen met een ontmoetingsronde
van wat we ’cultuurfabrieken’ noemen. Dat zijn
residentieplekken die echter ook presentatiemomenten
hebben, en dat heel conviviaal en dicht bij het
veld. Die plekken zijn in Lille Métropole ontstaan in
2004, en we zouden ze nu willen verbinden met andere,
gelijkaardige plaatsen. We willen een netwerk
maken om die verbondenheid verder te structureren.
Tijdens die ontmoetingsronde hebben we telkens de
instellingen de gelegenheid gegeven om zich voor
te stellen, maar we hebben ook nagedacht en bevraagd
hoe de actoren zelf die samenwerking verder
zien evolueren. Er zijn een aantal lijnen uitge-
komen die we nu verder in de praktijk willen gaan
omzetten. Zo zullen we een soort cultuurcafés organiseren,
zoals Buda Libre van Buda Kunstencentrum.
Op die manier wordt ook een fysieke kennismaking
en uitwisseling mogelijk gemaakt. Maar er komt ook
een permanent, virtueel platform dat ervoor moet
zorgen dat alle partners projecten en artiesten aan
elkaar kunnen voorstellen en op elkaars ideeën en
voorstellen kunnen inhaken.
Als we spreken van cultuurfabrieken,
klinkt daar ook een zekere mate van private
inmenging in door. Gaat het hier om
publiek-private samenwerkingen?
Uiteraard, als we over kunst spreken denk ik dat we
per definitie over zowel private als publieke actoren
spreken die we met elkaar laten samenwerken.
Je voelt trouwens dat dat ook nauwelijks nog een
thema is. Enerzijds kunnen publieke instellingen
nauwelijks nog zonder een private inbreng, en omgekeerd
leven private instellingen vaak ook deels
van publieke middelen. Het is die vervlechting die
we nog veel transversaler moeten kunnen maken,
zodat ook die instellingen leren kijken naar wat de
opportuniteiten zijn richting duurzame ontwikkeling,
innovatie, inclusieve sociale projecten, enzovoort.
Is dat in uw ogen een toekomstgerichte manier
om met cultuur om te springen?
Ja, maar dat model moet niet alleen top-down groeien,
maar ook bottom-up. Daarom willen we hier
samen, met alle actoren, een programma schrijven
voor de periode 2014-2020. Met andere woorden:
we willen hier niet enkel de grote principes van Europa
koste wat kost door de strot duwen. Die principes
zijn uiteraard wel essentieel, maar er moet eerst
ook een akkoord rond bereikt worden. Natuurlijk is
het ook maar de vraag hoe we dat gaan vertalen,
en hoe de actoren dat zien. Wij zijn louter gericht
op de integratie, wij zijn geen beleidsniveau dat
zal zeggen wat er moet gebeuren, maar bevinden
ons eerder op een intermediair niveau. We stellen
de principes voor aan de diverse actoren, en lichten
toe wat we in de andere sectoren op gang zullen
brengen. Aan de culturele actoren stellen we dan
de vraag welke elementen hen daarin prikkelen en
welke zinvol zijn om op in te haken. Pas op die manier
kunnen we een echt geïntegreerd programma
gaan schrijven. Mensen horen vaak praten over ‘het
Europa van de burger’. Bij ons wordt de culturele
sector uitgedaagd om dat mee vorm te geven.
Pieter Vermeulen is curator, docent, filosoof en
schrijver.
Nog moeilijker om in woorden uit te drukken dan al het andere zijn de kunstwerken - die mysterieuze vormen van bestaan waarvan het leven voortduurt terwijl het onze vergaat.’ Rainer Maria Rilke ••• ‘When my
Courant 100 >> NAAr DE INHOUDSTAFEL 40
41 >> NAAr DE INHOUDSTAFEL
DE waaRDE van kUnSt