Julien Schoenaerts - depot voor het VTi

julien schoenaerts
niet anders, ook al staat hij in een productie die men mislukt
vindt. En ook hier zijn het zijn sterke concentratie, zijn inleving
en zijn opvallende zegging die voor superlatieven zorgen.
Kortom, binnen de kortste keren is Schoenaerts een monstre
sacré. In het Vlaamse theater worden dat verschijnsel en de houding
die Schoenaerts zich daarbij af en toe aanmeet aanvankelijk
als positief ervaren. Zijn talent wordt als te groot beschouwd
voor Vlaanderen. Maar die houding begint om te slaan wanneer
hij in Nederland van Ensemble overstapt naar de Nederlandse
Comedie: ‘Schoenaerts maakt zich in Nederland onmogelijk’,
luidt het dan ongenuanceerd in Vlaamse kranten. En bij het al
hoger vermelde Koning Jan-incident in de KNS, na Schoenaerts’
terugkeer naar Vlaanderen, wordt er tegen hem zelfs een ware
hetze ontketend, die haar vervolg krijgt in zijn vertrek naar de
Limburgse mijnen en zijn daaropvolgende internering en die – al
volgen er daarna jubelende recensies – nog eens opgerakeld
wordt wanneer Schoenaerts in het Ringtheater tot drie keer toe
de première van Kaspar laat uitstellen.
In De Nieuwe schildert de nochtans hooggewaardeerde criticus
Frans Verreyt hem – niet zonder oog voor zijn uitzonderlijke
kwaliteiten maar ook niet zonder oogkleppen t.a.v. zijn gedrag –
af als een man zonder zelfcontrole, zonder respect voor collega’s
of publiek, hoogmoedig, geen regie of enig ander gezag verdragend,
sluw, brutaal en onberekenbaar, zoals een achterhaalde,
romantische opvatting het monstre sacré nu eenmaal ziet.
Het is natuurlijk niet allemaal gelogen (ofschoon één en ander
wel complexer zal liggen dan er zo van buitenaf tegen aangekeken
wordt en al had men er misschien Goethe’s Tasso beter even
kunnen op naslaan) en Schoenaerts geeft dat in een gesprek met
Leo de Ley ook toe: ‘Ik weet dat ik vrij onberekenbaar ben. De
keren dat een theatervoorstelling niet kon doorgaan omdat ik
niet opdaagde, zijn legio. Maar hoe komt dat? Ik moet in stemming
zijn. Ik moet het kunnen. Een dichter wordt ook niet
gevraagd om elke avond om acht uur een gedicht te schrijven.
Dat zou hij niet kunnen. Ik weet dat het vervelend is voor de
organisatoren en het publiek. Ik kan het ook niet helpen... Ik wil
toegevingen doen, dat moet iedereen, maar ik wil de graad van
mijn toegevingen graag zelf bepalen.’ 17
Schoenaerts’ monstre sacré-imago leidt er ook toe dat hij door
sommigen (zo in 1980 opnieuw Brecht-adept en verdediger van
theater als ‘gemeenschapskunst’ Frans Verreyt) afgedaan wordt
30 / kritisch theater lexicon - 6 - augustus 1997
receptie
als ouderwets, een acteur met gedateerde denkbeelden rond
theater, een ‘goed acteur van de voorbije school’. 18
Het kan ten dele waar zijn, al geeft het te denken dat een
gezelschap als STAN niet te beroerd was om met deze ouderwetse
acteur in zee te gaan (wat Verreyt en anderen niet konden
weten maar wat hun uitspraken toch wat onbesuisd maakt) en
al zal een jongere generatie recensenten, o.m. bij monde van
Edward van Heer, twaalf jaar later dat imago als volgt bijstellen:
‘De media verlustigden zich aan de lekkere mythe van de fool on
the hill, de onberekenbare, de ontoerekenbare rare kwast, de
excentriekeling met uitzonderlijke gaven. Dat romantische en
19de-eeuwse beeld van de geniale kunstenaarsgek heeft
Schoenaerts veel leed bezorgd. Stilaan verwerd het tot een karikaturale
schets die nauwelijks nog iets te maken had met de sterke
en kleurrijke persoonlijkheid van de man zelf. En vanaf dan
kon dat imago dienen als alibi om één van de meest begenadigde
acteurs van deze tijd genadeloos naar het verdomhoekje te
veroordelen.’ 19
Desondanks, ondanks Schoenaerts’ bewering dat hem jarenlang
steevast subsidies voor eigen projecten geweigerd zijn en
ondanks het feit dat baronieën, die heden ten dage met zo kwistige
hand worden weggeschonken, aan hem voorbij gaan (maar
als je omwille van de aan de gang zijnde Golfoorlog het ereburgerschap
van de provincie Limburg weigert, zijn er allicht nog
honderd betere redenen te bedenken om een Belgische baronie af
te wijzen), is de acteur maar heel even uit het vizier, tussen de
avonddeemstering van de jaren ’80 en het ochtendgloren van de
jaren ’90, om het met Heine te zeggen. Daarna volgt (op één na)
de ene bejubelde Beckett na de andere en zet de oude acteur in
Bernhards Gewoon ingewikkeld niet enkel de kroon op het
hoofd maar ook op een levenswerk.
Wanneer hij de kroon opzet komen de bedenkingen over
de toneelspeelkunst: ‘Theaterkunst, terrorisme. Acht
weken lang leren hoesten zoals een koning hoest. Mijn hele
leven alleen maar onzin gehoord. Teveel aan het theater
gedacht terwijl ik speelde. Als men ons vraagt wat de toekomst
is, wij weten het niet. Gewoon ingewikkeld.’
En: ‘Als ik Prospero speel, luisteren ze, het begeestert ze
klaarblijkelijk.’ Wanneer hij aan het eind de bandopnemer
31 / kritisch theater lexicon - 6 - augustus 1997