Instellingsplan Gerrit Rietveld Academie

Het idee van „het vrije leren‟ heeft uiteindelijk zelfs in het
reguliere onderwijs ingang gevonden. Wel is het daar gaandeweg
gemuteerd in een gecompliceerde methode die voortdurend door bataljons
onderwijsdeskundigen en managementteams moet worden bijgesteld. De
„ware natuur van de mens‟ bleek te onberekenbaar voor een op controle
gerichte sociaaleconomische politiek.
Ook het begrip creativiteit heeft een fikse draai gemaakt. Het wordt
tegenwoordig veelal geassocieerd met wat we, dankzij Richard Florida,
„de creatieve industrie‟ zijn gaan noemen, een begrip waarbij
creativiteit en innovatie in dienst staan van op de markt gerichte
producten en belevenissen. Met voorop de vraag of het winstgevend is.
Voor de kunstacademie van de 21e eeuw heeft de grondige integratie van
de begrippen vrijheid en creativiteit in de maatschappelijke en
economische structuur vergaande consequenties. Want hoe omschrijft ze
nu haar voortrekkersrol in de samenleving? Kan ze die rol überhaupt
nog waarmaken nu de visioenen van een onbegrensde mens en een betere
wereld meer zijn verbonden met technologische inventies en
wetenschappelijke ontdekkingen dan met de ideeën van de kunst? Daar
komt bij dat die ideeën in een hyperdemocratische maatschappij als de
Nederlandse maar al te vaak gezien worden als het top-down denken van
een arrogante elite die „het contact met wat werkelijk onder de mensen
leeft‟ is kwijt geraakt. Mede daardoor is in ons land het sociale en
culturele belang van kunst niet vanzelfsprekend meer, en dat geeft aan
een overheid die niet langer de belangrijkste mecenas van de
kunstsector wil zijn, zwaarwegende argumenten om zich terug te
trekken. En, in het geval van het kunstonderwijs, stevig in te
grijpen.
Dat gebeurt vanuit een „winstgericht onderwijsbeleid‟ 3 . Dat wil zeggen
dat het hoger onderwijs zich primair dient te richten op wat „de
kenniseconomie‟, het bedrijfsleven en de (arbeids)markt nodig hebben,
alles onder het buzzword „excellentie‟. Het bedrijfsleven staat
eveneens model voor de gewenste efficiëntie en kosten besparende
inrichting van het onderwijs. Hoe dit beleid in de praktijk uitpakt,
zien we bij de universiteiten. Van de brede, autonome en tamelijk
gesloten kenniscentra die ze eeuwenlang zijn geweest, veranderen ze in
op de markt toegespitste wetenschapsbedrijven, compleet met
schaalvergroting, een uitdijend managementkader, een uitgekiend
systeem van interne controle, „output-indicatoren‟ en onderlinge
concurrentie. Wetenschappelijke richtingen waarvan geen economische
winst of direct praktisch nut te verwachten valt, zoals filosofie,
geschiedenis, cultuurwetenschap en vreemde talen, worden onder het
predicaat „pretstudies‟ zoveel mogelijk beperkt of afgebouwd. Dat
jonge mensen daardoor geen verdiepende culturele kennis ontwikkelen,
een geringe talenkennis krijgen en niet leren kritisch te denken en te
argumenteren, wordt hierbij genegeerd.
Ook in het kunstonderwijs hebben fusies plaatsgevonden en zijn grote
instituten ontstaan met enkele duizenden studenten. En ook zij staan
onder druk om de opleidingen en kennisprogramma‟s die ze aanbieden, af
40