Koelen en Bevriezen van Visch aan Boord van Schepen - KNVvK ...

Koelen en Bevriezen van Visch aan Boord van Schepen.
Proefnemingen om Visch, Direct na het Vangen, te Bevriezen.
Overzicht der Uitgevoerde Installaties en Bereikte Resultaten.
Door IR. D. J. MINK.
EENIGE weken geleden heeft de
Fransche stoomtrawler L. 3034 van
IJmuiden uit een reis gedaan en aldaar
zijn aan boord snel bevroren visch
aangebracht. Hierdoor is opnieuw de
aandacht in Nederland op dit voor de
visscherij zoo belangrijke vraagstuk
gevestigd. In verband daarmede is het
van belang voor de bij de visscherij
geïnteresseerde lezers van dit blad
eens een overzicht te geven van
hetgeen koeltechnisch de laatste jaren
op dit gebied in de verschillende
landen is gedaan.
Voor korte reizen van de visschersvaartuigen
wordt nog steeds voor het
conserveeren van de vangst ijs gebruikt.
In de praktijk wordt aangenomen,
dat men de visch als volkomen
frisch kan verkoopen, als ze niet langer
dan 4 dagen in ijs bewaard is, terwijl
6 à 7 dagen als de grens voor
deze wijze van conserveeren is te
beschouwen. Bij proeven is gebleken,
dat eenige invloed kan worden
uitgeoefend door groote voorzorgen
en hygiënische maatregelen bij de
behandeling aan boord, waardoor
zelfs goede resultaten zijn bereikt tot
10 à 12 dagen na de vangst. Dit moet
men echter niet als regel beschouwen.
Naarmate het noodzakelijk wordt
de vischgronden op grooteren afstand
van de havens te gaan zoeken, wordt
het moeilijker en oneconomischer om
de visch in ijs te conserveeren van het
oogenblik af dat deze gevangen wordt
tot het tijdstip van het aan wal
brengen, verkoopen en in consumptie
brengen. Voor reizen welke langer
dan 14 dagen duren, is men dan ook
aangewezen op het bevriezen van de
visdh, wil men voorkomen dat bij
aankomst in de haven een gedeelte
der vangst in waarde is achteruit
gegaan of onverkoopbaar is geworden.
Men zou voor reizen, welke
slechts weinig langer dan 14 dagen
duren, nog resultaten kunnen bereiken
met lager koelen van de visch, zonder
deze direct te bevriezen. Zoo zou men
de temperatuur in de laadruimen,
welke gewoonlijk 7 °C. à 10 °C.,
bedraagt, door een kleine koelinstallatie
tot 0 °C. à 1 °C., kunnen
verlagen en de visch direct na de
vangst in zeewater van dezelfde
temperatuur kunnen koelen. Zonder
daarbij afstand te doen van het
gebruik van ijs, zal dit verbruik door
de hulpkoeling zeer sterk worden
verminderd (Th. Classon en H. Taylor)
Dit zijn echter speciale gevallen,
waarvan de toepassing beperkt is.
In Amerika is men een andere richting
uitgegaan, waarschijnlijk omdat
de visscherij daar nog niet die
behoefte aan langere reizen heeft. De
Amerikaan wenscht echter de visch
panklaar aan de huisvrouw af te
leveren en zich daarnaast onafhankelijk
te maken van het dikwijls
bestaande groote verschil in aanvoer
en vraag van het publiek. Daarom zijn
Birdseye, Kolbe, Bloom, Cooke en
anderen er toe overgegaan vischfilets
te bevriezen
1 ). Deze methoden
berusten meer op de eischen van den
handel en zijn geschikt voor vaste
installaties aan land. Eventueel
zouden ze ook geschikt te maken zijn
voor grootere moederschepen, welke
met een vloot van kleinere visschersvaartuigen
uitvaren. Voor de gewone
stoomtrawlers zijn ze in de nu
bekende vormen nog minder geschikt.
Bevriezen door Directe Aanraking met
Laag Gekoelde Pekel.
In Europa heeft men zich meer gehouden
aan de werkwijzen van
Ottesen, Necolai Dahl, Zarotschenzeff
enz. Hierbij wordt de visch ondergedompeld
in of besproeid met meer
of minder fijn verdeelde en zeer laag
gekoelde pekel, waarna ze wordt
afgespoeld en geglaceerd. In
Frankrijk en Duitschland, waar de
visch dikwijls over veel grooteren
afstand moet worden vervoerd dan in
Engeland, heeft men voor het vraagstuk
het meeste belangstelling
getoond. Het is eigenaardig, dat men
in Nederland zelf van werkelijk
ernstige pogingen op dit gebied nog
weinig heeft vernomen.
In Engeland zijn de eerste vries-
___________
1 ) Zie Maandblad voor Koeltechiek No.2.
15

16 KOELTECHNIEK □
installaties door de reederij Hellyer Bros.
Ltd. geïnstalleerd op twee schepen, n.l.
Arctic Prince en Arctic Queen. Deze
beide schepen deden als moederschepen
dienst voor kleinere vaartuigen. Over de
installaties is zeer weinig gepubliceerd;
alleen hoorde men, dat er wel tamelijke
resultaten werden bereikt. In 1928
werden twee trawlers de Peter Carey en
de Ben Meidie van koelinstallaties voorzien.
De eerst kreeg een koolzuurinstallatie
en de tweede een ammoniakinstallatie.
2 ). De afbeeldingen 1 en 2
toonen resp. het plan der geheele
installatie aan boord van de Ben Meidie
en de vriestank op grootere schaal. De
visch wordt in een open bak door middel
van een takel in de ronde vriestank 13
neergelaten. De vriestank heeft een
tusschenschot, waaronder de koelpijpen
liggen. Door deze pijpen circuleert
pekel, welke in een afzonderlijken
pekelkoeler wordt gekoeld. Behalve de
pomp 9 voor deze pekelcirculatie is er
nog een aparte circulatiepomp 8, welke
de vloeistof van de tank zelf geregeld in
beweging houdt.
De proeven bepaalden zich voorloopig
in hoofdzaak tot diep koelen, dus niet
bevriezen. De resultaten waren echter
niet in overeenstemming met de
verwachtingen, daar de kleur van de
behandelde visch een nadeel opleverde
_________
2 ) Ice and Cold Storage. Januari 1930.
tegenover de met ijs behandelde visch.
Men ging daarom spoedig over tot het
bevriezen der visch met dezelfde installatie.
Bij de gebruikte pekeltemperaturen
van niet lager dan –15 °C. was de temperatuur
in de vriestank natuurlijk
hooger. Ofschoon de resultaten niet onbevredigend
waren, bereikte men niet
het succes dat met lagere temperaturen te
bereiken is. Het bevriezen ging niet snel
genoeg. Ook de technische uitvoering
was eenigszins primitief. De temperatuur
van de door het gesloten pijpensysteem
circuleerende pekel doet vermoeden, dat
concentratie en temperatuur van de voor
het bevriezen gebezigde vloeistof niet in
de nabijheid van de lijn van ijsafscheiding
lagen, zooals aanbevolen door
Ottesen.
Technisch Betere installaties.
Het bovenstaande is verwonderlijk,
indien men bedenkt dat Ottesen reeds in
1915 in Denemarken voor de reederij
Haugesunds-Fryse Kompagni het stoomschip
Karmöy liet voorzien van een
proefinstallatie, welke ongetwijfeld technisch
reeds beter was. 3 ).
In afb. 3, welke de installatie van de
Karmöy weergeeft, wordt pekel in den
koeler 2 door den koolzuurkompressor
__________
3 ) Die Konservierung von Fischen durch
das Gefrierverfahren. Abh. zur Volksernährung.
5·
afgekoeld. De kompressor is direct gekoppeld
met een stoommachine. De
eigenlijke bevriezingstank bevat twee
afdee1ingen, waarin manden van metaaldraad
met de visch worden geplaatst.
Een pekel pomp zorgt voor de noodige
circulatie in die afdeeling, welke gevuld
is terwijl de andere afdeeling buiten
bedrijf is en opnieuw gevuld wordt.
Deze installatie kon per dag circa 10,000
kg visch bevriezen. Het schip had
bovendien twee gekoelde ruimen, welke
samen 20.000 kg visch konden bevatten.
Constructief beter doordacht is de
nieuwste installatie, welke in Duitschland
sinds eenige maanden in bedrijf is
op de stoomtrawler Volkswohl van de
Deutsche Hochseefischerei A.G.
,,Nordsee”
4 ). Aan de verschillende
publicaties hierover ontleenen we het
volgende: De reederij heeft een contract
gesloten met het Reichs-Ernährungsministerium,
waardoor de proeven op
flinke wijze kunnen worden uitgevoerd.
De bouwkosten van dit schip zijn
ongeveer driemaal zoo hoog als van een
stoomtrawler van dezelfde afmetingen.
Het bevriezen geschiedt eveneens
volgens het systeem Ottesen in geheel
gesloten tanks, waardoor alle hinder van
zeegang wordt voorkomen. Dit gesloten
systeem is
______________
4 ) Refrigerating Engineering. Maart 1930.

□ KOELTECHNIEK 17
tank en de pekelkoeler elk afzonder1ijk
uit te voeren, zooals aangegeven in afb.
5. Men heeft daar de inwerpopeningen
20 van de vriestanks 19 hooger boven
dek geplaatst en de verdamperreservoirs
23 met de verdampers 22 op den dubbelen
bodem van het schip aangebracht.
Op deze manier kan men beneden meer
ruimte krijgen. De uitlaatdeuren 21 kan
men van het dek af door het bewegingsmechanisme
28 openen, waarna de visch
langs de goot 29 in het net 30 glijdt.
Hierin kan ze worden afgespoeld en
geglaceerd. Bij beide uitvoeringen is het
gewenscht om in de vriestank geperforeerde
verticale sohotten aan te
brengen voor het gelijkmatig verdeelen
van de visch. Afb. 6 geeft aan, hoe men
ze aanbrengt in tanks met schuine
uitlaatopening.
volgens aanwijzing van Prof. Plank door
de firma Borsig ontworpen. Het is
schematisch aangegeven in afb. 4. In het
schip zijn aangebracht enkele vriestanks
12 met daaronder liggende pekelkoelers
13. De pekel wordt hierin gekoeld door
de verdamperspiralen 14 van de koelinstallatie.
De vriestank heeft een
schuinen bodem en aan de voorzijde een
op gummirand sluitende deur 18. Men
kan de visch direct na het vangen van het
dek af door de kokers 15 in de tanks
brengen. Deze kokers monden iets onder
de bovenplaat uit, juist ter hoogte van
een in de tank aangebrachte zeef 17. Bij
geheel met pekel gevulde tank is men
daardoor zeker, dat de visch steeds
geheel ondergedompeld is en niet op die
pekel kan drijven. Teneinde te
voorkomen, dat de visch bij het in-
werpen beschadigd wordt, laat men
vooral bij eenigen zeegang een weinig
pekel op den bodem staan. Het grootste
gedeelte van de pekel is echter tijdens
het vullen in het onderste gedeelte 13,
waar het gekoeld wordt. Na de vulling
sluit men de kokers 15 aan dek en vult
de tank met pekel, tot deze overloopt en
door omlooppijp 8 in het verdamperreservoir
terugkeert. De pomp zorgt
voor een geregelde circulatie door de
leidingen 9 en 10 naar de vriestank
terug. Zoodra de visch bevroren is, kan
men het bovenste reservoir 12 door de
klep 11 in het onderste laten leegloopen
en de visch door de deur 18 uit den
vriestank laten glijden. Daarna wordt ze
gespoeld, geglaceerd en naar de
gekoelde ruimen gebracht.
Het is ook mogelijk om de vries-
De Visch in Draaiende Trommels.
In Frankrijk en Italië zijn de vriesinstallaties
aan boord van schepen iets
afwijkend van de hierboven omschreven
installaties. In de eerste plaats wil ik wijzen
op de installatie van de trawler Sacip L. 3034
uit Lorient. Dit is de trawler, welke juist van
uit IJmuiden, een reis heeft gemaakt. Het is
een schip van 294 ton en 38 meter lengte, dat
toebehoort aan de S.A. pour la conservation
industrielle du poison. Het is in Maart 1929
zijn proeven begonnen en kan per uur
ongeveer 400 kg visch bevriezen. (La Pêche
Maritime 1929, p. 146).
De inrichting aan boord van dit schip
bestaat uit twee trommels welke om hun as
draaien (zie afb. 7). Deze as is hol en dient
tevens als aanvoer voor de op circa –20 °C.
gekoelde pekel, welke uit openingen in de
onderste helft van de as treedt en den
trommel weder verlaat door openingen in
den mantel. Hij wordt dan weder opgevangen
en opnieuw na koeling in circulatie gebracht.
De trommel zelf is verdeeld in afdeelingen
door radiale schotten; de afdeelingen worden
met visch ge-

18 KOELTECHNIEK □
vuld, als ze in hun hoogsten stand
zijn. Het bevriezen geschiedt, zoodra
ze in hun onderste stand :zijn door de
uit de as stroomende pekel. Het
geheele proces verloopt in één
omwenteling. Naarmate de visch
kleiner of grooter is, zijn circa een
half uur tot twee uur voor het
bevriezen noodig. Eenige sorteering
naar grootte is dus wel noodig,
hetgeen echter voor elk systeem geldt.
De pekel wordt gekoeld door een
koolzuurinstallatie van 50.000
Calorieën per uur, terwijl een
centrifugaalpomp voor de circulatie
zorgt. De ruimen voor het bewaren
van de visch worden op –15 °C.
gehouden.
Fijn Verdeelde in de Lucht Zwevende
Pekel.
Veel belangrijker zijn de proeven
van Zarotschenzeff met zijn bevriesmethode.
Hierbij wordt de visch
bevroren in een zeer fijn verdeelde in
de lucht zwevende pekel. Men heeft te
doen met een mist van pekel, en de
Engelschen spreken zeer juist van
,,fog freezing”.
De eerste proeven in Italië zijn gedaan
op de stoomtrawler Naïade in
Januari 1929 5 ). In Maart daaropvolgend
begon een reis van 6
maanden met de viermast-schoenerbark
Zazpiakbat (waterverplaatsing
circa 1100 ton). Dit sdtnp van de
reederij ,,Morue Française” doet
dienst als moederschip voor circa 25
kleinere visschersvaartuigen 6 ).
In de vriesruimte wordt door
middel van een pijpensysteem met
verstuivers een zeer fijn verdeelde
mist van pekel gemaakt. Het systeem
kan daarom als een technisch
verbeterde uitvoering van de reeds in
1919 en 1920 door Necolai Dahl
ingevoerde methode beschouwd
worden 7 ). Hierbij wordt de visch in
een regen van koude pekel geplaatst,
meestal in geperforeerde kisten of
manden van metaaldraad. In principe
wordt dus evenals bij Ottesen de visch
_______
5 ) Zeitschrift für die gesamte Kä1te
Industrie. April 1929.
6 ) Ice and Cold Storage. Juni 1929.
7 ) Neolai Dahl's Freezing Method, ex
ploited by a/s Frigus.
bevroren door directe aanraking met
pekel. De destijds gepubliceerde meening,
dat de visch in lucht bevroren
wordt, en deze lucht door de fijn verdeelde
pekel wordt gekoeld, schijnt
mij slechts voor een zeer klein
gedeelte aannemelijk. De pekel wordt
afgekoeld tot een temperatuur
tusschen –18 °C. en –22 °C.; de
verwarming in de vrieskamer is
ongeveer 2 °Celsius. In de vrieskamer
zelf is de temperatuur vóór het begin
reeds op circa –8 °C. à –10 °C. gebracht.
Zeer belangrijk voor alle systemen,
ook de reeds beschrevene waarbij
visch met pekel in aanraking komt, is
het voortdurend dooi filters reinigen
van de pekel van onreinheden,
schubben, vischslijm en ook vischreuk.
Voor dit laatste doel worden
koolfilters gebruikt. De duur van het
bevriezen in een dergelijke koude
peke1mist is afhankelijk van de
grootte van de visch en de temperatuur
van de pekel. Voor kleine visschen
van 0.30 à 040 kg per stuk zijn vriestijden
waargenomen van 10 tot 15
minuten; voor grootere visschen van
1.75 tot 3.00 kg was de vriestijd langer
tot 30 à 35 minuten. De temperatuur
der visschen was inwendig gemeten na
het bevriezen steeds lager dan -5° C.
De uitvoering van de installaties op
de Naïade en de Zazpiakbat is niet
geheel hetzelfde, waarschijnlijk doordat
op de kleinere stoomtrawler de
voor de installatie beschikbare plaats
beperkter was.
De Naïade is een stoomtrawler van
240 ton en 42 meter lengte, welke
voorzien is van een hoofdmachine van
345
P.K. Men heeft hierop een goed geïsoleerde
vriesruimte van 3.15 X 2.40 X
3.00 meter ingericht. De visch wordt
in open kratten en kisten op rekken
geplaatst. Op afb. 8 ziet men deze rekken
en aan den zolder der ruimte ook
duidelijk de pekelpijpen met verstuivers.
Een ammoniak-kompressor van
40.000 Cal/uur zorgt voor het opwekken
van de benoodigde koude. In een
aangrenzende geïsoleerde ruimte van
3 X 3 X 3 meter wordt de pas gevangen
visch eerst gesorteerd en na het
bevriezen gespoeld en geglaceerd.
Daarna gaat ze naar de opslagruimten.
De bedrijfskosten zijn gebleken lager
te zijn dan bij het gebruik van ijs,
terwijl de visch bij langere reizen
volkomen frisch was gebleven.
Hellende Vriesruimte.
In het zeilschip Zazpiakbat is de
Vrieskamer hellend gemaakt, zooals
aangegeven op afbeelding 9. In deze
hellende vriesruimte beweegt een
transportketting zonder einde met 80
haken. Hieraan wordt de visch
gehangen in gegalvaniseerde en
geperforeerde cylinders 4. De
grootere visschen 3 worden
afzonderlijk opgehangen. Het is bij
deze installatie ook mogelijk om
vischfilets te bevriezen in gesloten
cylinders 5, waarin ze niet in
aanraking komen met de pekel.
Hierbij volgt Zarotschenzeff dus de
Amerikaanschc ervaring van Kolbe,
BIoom en Birdseye.
Zoowel aan den zolder als op den
vloer liggen pekelverdeelpijpen 6 met
in totaal 90 mondstukken voor het
verstuiven van de pekel. Aan de
bovenzijde van de hellende ruimte is
een reser-

□ KOELTECHNIEK 19
Het Bevriezen van Visch op Zee.
De Proefneming op de ,,Sacip L” mislukt.
De Voorwaarden voor een volgende Proefneming.
Door K.H. TUSENIUS, Directeur der Vereenigde IJsfabrieken.
(Slot van vorige blz.)
voir 8, waarin de visschen gespoeld
worden.
De machine-installatie bestaat uit
een ammoniak-kompressor van ongeveer
30.000 Calorieën per uur. In de
vriesruimte kan circa 300 kg visch per
uur bevroren worden, terwij1 de
ruimen 50.000 kg kunnen bevatten.
Voor het spoelen en glaceeren is
veel zuiver, zoet water noodig. Dit is
voor kleinere schepen steeds een
bezwaar. Men kan hieraan tegemoet
komen door spoelen in gekoeld
zeewater, zooals wel op enkele
schepen gebeurt. Voor een goede
ijsbedekking is echter beslist zoet
water noodig, dat steeds weder
ververscht moet worden.
Uit de bovenstaande beschrijving
der verschillende systemen en de zeer
goede resultaten met enkelen reeds
bereikt, blijkt duidelijk, dat het
proefstadium verlaten is. Het is voor
Nederland met zijn groot visscherijbedrijf
van belang, niet achter te
blijven en zijn visschersvloot in
overeenstemming te houden met den
tegenwoordigen stand van de techniek.
Het Doel der Proefneming met de
,,Sacip”.
Zooals in het vorig nummer reeds
gemeld, is op 10 Maart 1.1. voor het
eerst aan een Nederlandsche markt
aangevoerd op zee bevroren visch en
wel door de Fransche stoomtrawler
Sacip L. (La Rochelle) 3034. De aanvoer
had plaats te IJmuiden en de
vangst werd daar gedeeltelijk
verkocht in de hallen van het Saatsvisschershavenbedrijf.
Er was voor deze gebeurtenis in de
kringen van geïnteresseerden nogal
wat belangstelling, wij zouden haast
zeggen meer belangstelling dan het
geval verdiende. Men sprak hier van
een proefneming en hoewel dit in
zekeren zin juist is, mag toch niet uit
het oog verloren worden, dat de
proefneming hier toch alleen gold de
vraag of de op zee, onmiddellijk na de
vangst, bevroren visch bij aanvoer aan
de markt van betere kwaliteit was en
dus meer handelswaarde had, dan de
volgens patent Ottesen bevroren
visch, welke nu reeds gedurende een
twaalftal jaren regel-
matig in Nederland verkrijgbaar is. En
nu moet ik onmiddellijk als mijn meening
mededeelen, dat deze proefneming
niet geslaagd is.
Aan Wal Bevroren Visch Beter dan aan
Boord Bevrorene.
De Noordzeevisch, aangevoerd
door Nederlandsche stoomtrawlers en
dadelijk na het aanvoeren in
Nederland volgens Patent Ottesen
bevroren, is van veel betere kwaliteit
en heeft veel grootere handelswaarde
dan de visch zooals deze werd
aangevoerd door de stoomtrawler L.
3034. En van veel grooter belang ter
beoordeeling van de resultaten van de
proefneming is het feit, dat de visch,
welke aan wal bevroren is, na verloop
van tijd vrijwel niet in kwaliteit is
achteruitgegaan, terwijl de visch,
welke op zee bevroren werd en niet
onmiddellijk verkocht en geconsumeerd,
doch in koelruimten opgeslagen
bleef, in kwaliteit sterk achteruitging,
in aanzien sterk verminderde
en dus vrijwel alle handelswaarde
verloor.
Zooals boven reeds vermeld, werd
een

20 KOELTECHNIEK □
gedeelte van de aangebracht bevroren
visch terstond na aankomst verkocht en
het andere gedeelte werd opgeslagen in
vriesruimten om deze Visch, na verloop
van tijd, geleidelijk aan op dezelfde
wijze ten verkoop aan te bieden, ten
einde op deze wijze proefondervindelijk
vast te stellen, welke de economische
resultaten zouden zijn.
Bevriezen een Verweermiddel der
Reeders tegen ongunstige
Omstandigheden.
De bedoeling toch van het aanvoeren
van op zee bevroren visch is, behalve het
fixeeren van de goede kwaliteit zoo
spoedig mogelijk na het boven water
brengen, het aanvoeren van een houdbaar
product, zoodat de producent niet
gedwongen is zijn bederfelijk product
tegen alle prijzen van de hand te doen,
zooals dit bij visch zoo vaak voorkomt
door een overvoerde markt.
In verband hiermede zij opgemerkt,
dat de prijzen voor versche visch niet
alleen ten ongunste beïnvloed worden
door overgroote aanvoer, maar dat er
nog allerlei andere factoren kunnen zijn,
welke de vischprijzen drukken, zooals
b.v. het aangewezen zijn op een betrekkelijk
kleine groep goed georganiseerde
koopers, en mogelijk ook de groote aanvoeren
door gunstige weersomstandigheden
in andere deelen van het achterland,
in dit geval b.v. Duitschland, België
of Frankrijk. Kan de reeder dus zijn
product bewaren tot er een betere prijs
gemaakt kan worden, dan heeft men een
verweermiddel tegen allerlei minder
gunstige economische factoren. Mocht
men in de toekomst er in slagen dergelijke
verweermiddelen te vinden en te
gebruiken, dan zou daarvan het gevolg
zijn, dat men een vrijwel constante gemiddelde
prijs kreeg voor alle soorten
visch, waardoor men dus ook een kostprijsberekening
zou kunnen maken voor
het reederijbedrijf, vooropgesteld natuurlijk
dat de vangstmogelijkheden
bekend zijn. Dit laatste is echter een
factor, waarop wel niet met zekerheid
gebouwd kan worden, maar de statistieken
geven toch wel eenig houvast om
ongeveer voor elk jaargetijde de gemiddelde
vangsten per zeedag te bepalen.
De onzekerheid toch, welken prijs
men voor zijn product bij aanvoer zal
krijgen, maakt het visscherijbedrijf tot
een zeer speculatief bedrijf, in zekeren
zin een loterij.
Meer dus nog dan naar de technische
resultaten mag men verwachten, dat de
belangstelling voor deze proefneming
uitgaat naar de vraag: ,,Hoe houdt zich
de bevroren aangevoerde visch
gedurende de eerste maanden na den
aanvoer?”
Moet de Reeder of de Vischhandelaar
laten invriezen?
Het antwoord op deze vraag heb ik
hierboven reeds gegeven. Men zou nu
kunnen vragen waarom, als de resultaten
met in verschen toestand aangevoerde
visch, na bevriezing aan den wal,
zooveel beter zijn, de reeder dan zijn
product niet laat bevriezen en op deze
wijze stabilisatie van prijzen tracht te
verkrijgen. Inderdaad ligt voor buitenstaanders
deze vraag voor de hand. In
feite echter is dit vrijwel onmogelijk,
omdat in de meeste gevallen de reeder de
opbrengst van zijn visch noodig heeft en
liefst zoo spoedig mogelijk na de lossing
van zijn schip, en in de tweede plaats
omdat de reeder, die zijn visch niet zou
verkoopen maar doen bevriezen,
daardoor treedt in het gilde der
vischhandelaren. Hij moet dan zelf later
zorgen, dat hij afzet krijgt voor zijn
visch, en nu is het beroep reeder en het
beroep vischhandelaar zoo enorm verschillend,
dat het b.v. in Nederland nog
niet voorkomt, dat een reeder van een
stoomtrawler tevens handelaar is in zijn
eigen visch.
Vrijwel in geheel Europa, met te
verwaarloozen uitzonderingen, is het de
gewoonte, dat de reeder zijn visch brengt
in de verkoophallen, waar zijn product
wordt ver·kocht door bemiddeling van
derden. In Nederland geschiedt dit te
IJmuiden in den afslag van het Staatsvisschershavenbedrijf.
Nu zijn er wel enkele reederijen,
welke nauwe verbinding hebben met de
vischhandel, maar dit is van geen
beteekenenden invloed op den verkoop
van zijn visch of op den prijs van zijn
visch in de afslag.
Een volgende vraag, welke de buitenstaander
zou stellen is natuurlijk:
,,Waarom laten dan de vischhandelaren
bij goedkoope markt hun visch niet aan
den wal invriezen?” Hier ligt inderdaad
de oplossing van het vraagstuk van de
handel in bevroren visch.
Dit vraagstuk namelijk is niet zoo
gemakkelijk op te lossen en ook hier
weer zijn er verschillende oorzaken,
waardoor een normale groei van den
bevroren vischafzet wordt tegengehouden.
Ongeregelde Vischkoopers een Tegenwerkende
Factor.
Men onderscheidt twee soorten van
vischafnemers en wel vischhande1aars
en vischkoopers. Visch-handelaars werken
met een vaste clientèle; vischkoopers
daarentegen zenden, vooral bij
lage markten, visch in consignatie naar
verschillende consumptie-centra in het
achter1and en zijn in zekeren zin dus
speculanten. Deze laatste categorie vindt
zijn bestaan in sterk fluctueerende visch-
prijzen en is dus niet geneigd eenige
medewerking te verleenen tot algemeene
prijzenstabilisatie. Rest dus die groep
vischhandelaars, welke vaste afnemers
heeft.
Het is inderdaad een verblijdend verschijnsel,
dat in het laatste vijftal jaren
door en uit deze groep een sterke steun is
gekomen voor de conserveering van
visch door middel van koude. Deze
heeren hebben bewerkt, dat bijna alle
Nederlandsche stoomvaartmaatschappijen
en vele hotels in binnen- en buitenland
bevroren visch afnemen, vooral
in de fijnere soorten als tong en tarbot.
Het Belang van den Reeder bij
Propaganda voor het Invriezen.
De reeders, de producenten dus,
kunnen iu deze slechts propaganda
maken; zij kunnen daadwerkelijk steun
geven bij proefnemingen, zooals dit ook
geschiedde bij de onderzoekingen
destijds verricht door de Nederlandsche
Vereeniging voor Koeltechniek, maar
daarmede houden dan ook hun bemoeiïngen
op. De proefneming met de
Sacip geschiedde dan ook door reeders.
De Vereenigde Exploitatie Maatschappij,
de grootste trawlerreederij te
IJmuiden, heeft door de proef met de
Fransche trawler bewezen het groote
belang van de conserveering van visch
door middel van koude in te zien. Met
een dergelijke proefneming zijn zulke
groote bedragen gemoeid, dat de op
offering, welke men zich daarvoor getroostte,
dankbaar mag worden erkend.
Thans rest mij nog uiteen terzetten
waarom naar mijn meening deze proef
mislukte
De Technische Fouten van de
Behandeling aan Boord van
de Sacip.
De proefneming is economisch mislukt,
omdat daaraan vooraf ging een
koeltechnisch onvolmaakte behandeling
van de visch. Dat visch, behandeld
volgens patent Ottesen, op technisch
volmaakte wijze kan worden geconserveerd,
staat na zoovele jaren nu wel vast,
en dat men deze zelfde methode, op
dezelfde wijze toegepast, aan boord van
een schip ook zou kunnen uitvoeren,
behoeft niet nader uiteengezet te worden.
Het brengt natuurlijk zijn eigenaardige
moeilijkheden mede, maar deze behoeven
niet onoverkomelijk te zijn.
Uit de toestand van de visch, zooals
deze werd aangevoerd, bleek echter
duidelijk, dat men de methode niet geheel
volgens de voorschriften technisch
volmaakt had toegepast. Een zeer belangrijk
onderdeel, zoo niet het allerbelangrijkste
bij de vischbevriezing

□ KOELTECHNIEK 21
volgens, deze methode, is de glaceering,
d.w.z. het bedekken van de in
pekeloplossing bevroren visch door
een laag ijs, en deze afwerking ontbrak
vrijwel geheel. De visch was van structuur
enz. normaal, uitstekend, doch op
de oppervlakte bevonden zich slechts
sporadisch hier en daar ijsafzettingen,
vermoedelijk een gevolg daarvan, dat
men aan boord niet voldoende de beschikking
had over zoet water. Daardoor
is er op de visch te veel zout
achtergebleven en bij het lossen van de
visch en de daardoor ontstane oppervlakkige
ontdooiïng, is het achtergebleven
zout gedeeltelijk in de visch
gedrongen. Het ontbreken van een voldoende
laag ijs op iedere visch afzonderlijk
in- en uitwendig, maakte de
visch niet bestand tegen een
kortstondig verblijf in hoogere temperaturen.
Een tweede tekortkoming bij de behandeling
aan boord was de onvoldoende
reiniging van de visch. Om
economische successen te bereiken
moet de visch zooveel mogelijk
ontdaan zijn van alle niet eetbare
bederfelijke deelen. Daartoe ontbraken
natuurlijk aan boord
van de trawler de tijd, de ruimte en
alweer voldoende spoelgelegenheid.
Een gedeelte van de vangst was zelfs
niet ontdaan van de ingewanden, niet
gestript, zooals de vakterm luidt. Om
dit strippen aan den wal te kunnen
doen dient de visch eerst te ontdooien,
maar die tijd is juist lang genoeg om
het verdere vischvleesch te infecteeren.
Conclusies uit deze Proef.
Bij een volgende proefneming zal er
dus voor gezorgd moeten worden dat:
1 e . zoet water ruim beschikbaar is,
2 e . het schoonmaken van de visch
zorgvuldiger geschiedt.
De normale behandeling, zooals die
bij versche visch aan boord geschiedt.
is niet voldoende.
De foto op blz. 19 is genomen op 10
Maart om 12.30, bij de lossing van het
gedeelte lading, bestemd voor opslag
in het vrieshuis. Men ziet op de
achtergrond de Rijksvischhallen, waar
dienzelfden ochtend een gedeelte van
de lading werd gelost en verkocht. De
trawler onderscheidt zich uiterlijk in
niets van een gewone trawler.
de auto plaatsen en bij de klant de daar
aanwezige ledige flesschen vullen met
gas van 150 atmosfeeren. Bij het vullen
uit transport-auto's is ’t verlies 1 à
3%, naar gelang van de grootte der
vullingen. De verdampingsverliezen
tijdens het transport en bewaren zijn
door goede isolatie en bewaren zijn
door goede isolatie en bepaalde
inrichting der apparaten tot een
minimum beperkt.
Transport van Zuurstof in Vloeibare inplaats van *
Gasvormige Toestand.
Het is Dr. Heylandt gelukt grootere
metalen reservoirs voor vloeibare
zuurstof onder atmosferischen druk te
construeeren. Het verlies door verdamping
in dergelijke reservoirs is
praktisch te verwaarloozen.
Voor kleinere hoeveelheden tot 100
l inhoud worden dubbelwandige metalen
reservoirs gebruikt, met een zeer
hoog vacuum in den mantel voor
isoleering. Daarboven zijn deze
vacuum-reservoirs niet meer bedrijfszeker.
Van 100 l tot 12000 l inhoud
worden de reservoirs op normale wijze
geisoleerd. De praktische mogelijkheid
om groote reservoirs voor het
bewaren en transporteeren te maken,
opent vooral een groote toekomst bij
de distributie van zuurstof. Het vervoer De Pacific Public Service
der vloeistof heeft tegenover het Compan y, welke onder contrôle van
vervoer in gasvormigen toestand de Standard Oil Company of
groote voordeelen. In een transport California de natuurlijks gasvelden in
tank van 1000 kg eigengewicht kan de Kettleman Hills exploiteert, zal een
ongeveer 3400 kg vloeibare zuurstof nieuw distributie systeem gaan
vervoerd worden. Wil men deze zelfde toepassen. Het gas zal vloeibaar
hoeveelheid zuurstof in gasvormigen worden gemaakt op de winplaatsen en
toestand vervoeren, dan is hiervoor een in tanks per wagon naar de centrale
zeer groot aantal flesschen noodig. De distributieplaatsen in de verschillende
normale zuurstofflesch voor hoogstens gemeenten worden vervoerd. Hierdoor
6,5 m 3 gas met 8,84 kg netto inhoud vervallen de dure buisleidingen. Men
weegt circa 76 kg. Nemen we de heeft hier een nieuwe toepassing van
gemiddelde vulling 8,5 kg, dan zijn de techniek der zeer lage
400 flesschen noodig. Deze wegen niet temperaturen, daar het natuurlijke gas
minder dan 30.400 kg. Afb. 1 en 2 een hoog percentage Methaan (CH 4 )
(ontnomen aan ,,Laschin”) toonen als en waterstof bevat. Voor het vervoer
voorbeeld een transportreservoir van onder atmosferische druk is de
ruim 200 l netto inhoud (1650 m 3 temperatuur van methaan reeds –164
zuurstof) op een transport-auto. Op de °C.
plaats van aflevering wordt de zuurstof Het bericht vermeldt niet, of ook de
afgeleverd door middel van kleinere waterstof van het gas vloeibaar wordt
vacuum-mantelreservoirs. Op afb. 2 gemaakt, of dat men hiervan heeft
ziet men het vullen op de auto van een afgezien met het oog op de nog veel
30 l-reservoir.
lagere temperaturen (-253 °C.) en de
De vloeistof wordt in de fabriek of verdampingsverliezen hiervan tijdens
werkplaats verdampt in speciaal daar- het transport.
voor vervaardigde verdampers en Naast de distributie door middel van
verder op verschillende manieren gedistribueerd.
Voor het verdampen zijn Nederland met gas van de ver-
pijpleidingen zou de voorziening van
twee soorten apparaten in gebruik, n.l. schillende cokesovens op deze manier
voor warme en voor koude verdamping.
Men kan ook een verdamper
kunnen worden overwogen.
op

22 KOELTECHNIEK □
De Ketelcondensator
De Ketelcondensator zal andere Condensatortypen verdringen, door Grooter Warmtedoorgangscoëfficient,
Geringe Plaatsruimte en Gemakkelijke Reiniging in Bedrijf
Door IR. W.F. WESTENENK.
,,On revient toujours à ses premiers
amours” kan met recht gezegd worden
van de ketelcondensator. Immers
de oppervlakte-condensor, al toegepast
in de kinderjaren van de stoommachine,
heeft eerst in de laatste tijd
in ongeveer gelijke gedaante, onder de
naam van Shell and Tube condensor,
in de koeltechniek bekendheid verkregen.
Amerika is het land waar de ouderwetsche
oppervlakte-condensator zijn
verjongingskuur onderging, Om, nu
recht overeind gezet, zijn nieuwe bestemming
te volgen.
Het horizontale type wordt door
sommige firma's ook nog uitgevoerd,
doch blijve hier buiten beschouwing,
daar het de in het oog springende
voordeelen van de verticale uitvoering
mist.
Constructie.
De staande ketelcondensator bestaat
uit een verticale, electrisch gelaschte,
cylindrische ketel, met ingelaschte
bodem- en topplaat, waartusschen de
waterpijpen zijn aangebracht. (Afb. I).
De pijpeinden worden in de platen
gewalst. Voor SO 2 -installaties is het
gewenscht deze verbindingen ook
electrisch te lasschen. Het koelwater
wordt aan de bovenzijde toegevoerd
en door middel van een overloop en
rooster regelmatig over alle pijpen
verdeeld. In de pijpuiteinden zijn
losse verdeelstukjes geplaatst om het
water te dwingen in een dunne laag
langs de binnenzijde der pijpwanden
te vloeien en te verhinderen, dat een
nuttelooze hoeveelheid water door de
kern der pijpen wegstroomt. Sommige
Amerikaansche firma's hebben deze
verdeelstukjes zoodanig geconstrueerd,
dat het water schroefvormig
langs de pijpwanden moet stroomen;
dit blijkt evenwel een overbodige luxe
te zijn, daar met zeer eenvoudige
deflegmatoren hetzelfde resultaat
bereikt wordt. De persleiding van de
compressor wordt ter halve hoogte
aan de ketel aangesloten, het dampvormig
koelmedium condenseert
tegen de buitenwand der waterpijpen,
stroomt langs deze omlaag en wordt
bij de bodem van de ketel afgetapt.
Wensche1ijk, met het oog op een
gemakkelijke contrôle en regeling der
installatie, is aanbrenging van een
peilglastoestel.
In tegenstelling met andere condensatortypen,
waarbij in het algemeen de
lucht en andere moeilijk te condenseeren
gassen gelijkmatig in de condensator
verdeeld zijn, kan in de
ketelcondensator een temperatuurverschil
geconstateerd worden en wel
zoodanig, dat aan de bovenzijde van
de ketel de laagste temperatuur
heerscht; de ongewenschte gassen
schijnen van boven naar beneden toe
te nemen. Het is dus gewenscht,
althans voor bedrijf met NH 3 , zoowel
boven als onder aan de ketel ontluchtingskraantjes
aan te brengen.
Voordeelen tegenover andere
constructies.
Wat zijn nu de sprekende voordee1en
van de ketelcondensator?
1. Geringe benoodigde plaats
ruimte: een vergelijking van verschillende
condensatortypen voor
eenzelfde capaciteit, toont, dat approximatief
benoodigd is voor:
een ketekondensator (afb. 2):
a m 2 vloeropp. (inclusief fundatie):
een dompelcondensator (afb. 3):
6,5 a m 2 vloeropp. (inclusief fundatie):
een dubbelpijpcondensator (afb. 4):
11 a m 2 vloeropp. (inclusief fundatie):
een bevloeiingscondensator (afb. 5):
44 a m 2 (inclusief wateropvangschaal).
2. Eenvoudige constructie en zeer
gemakkelijke reiniging van de watervoerende
pijpen: gedurende het be-

□ KOELTECHNIEK 23
.
drijf behoeft slechts een verdeelstukje,
(dat los op de pijp rust, weggenomen
te worden, waarna de betreffende pijp
met een staalborstel inwendig van slib
of andere afzettingen uit het water
gereinigd kan worden.
3. Lage aanschaffingskosten: door
de gunstige warmtedoorgangscoëfficient
kan met een klein koelend oppervlak
volstaan worden; de eenvoudige
bouw werkt mede om de prijs laag te
houden.
Warmte-doorgangscoëfficient.
De gunstige warmtedoorgangscoëfficient
k is te danken aan de groote
snelheid, waarmede het water in een
dunne laag langs de binnenzijde der
pijpen afvloeit. Zooals bekend, is
warmte snel af te voeren. Ter bereiking
van dit doel wordt de gasaansluiting
niet boven aan de ketel
aangebracht, doch ongeveer ter halve
hoogte, in welk gedeelte de verhitte
gassen waterpijpen treffen, die reeds
met een dun laagje condensaat bedekt
zijn, dat van boven af stroomt,
hetgeen de warmteoverdracht
bevordert.
Bij verhooging van de belasting bij
een bepaald koelwaterverbruik neemt
k af; vergrooting van de hoeveelheid
koelwater bevordert, tot een zekere
grens, de warmteoverdracht. De vloeistoftemperatuur
is tot nagenoeg op de
temperatuur van het afloopende
niet mogelijk. Achterschakeling van
een eenvoudige vloeistofnakoeler in
tegenstroom met het versche koelwater
is dus gewenscht.
Bij een hier te lande gebouwde
ketel condensator met een verkoelend
oppervlak, aan de buitenzijde der
waterpijpen gemeten, van 9,85 m 2
werd bij een koelwaterverbruik van
10,9 m 3 /uur en een gemiddeld temperatuurverschil
van 2,31 °C. een
warmtedoorgangscoëfficient k gemeten
van 1920 Cal uur.
M 2 °C.
Wel moet in het oog gehouden
de warmteoverdracht van volkomen
gassen zeer slecht, van condenseerende
damp daarentegen zeer goed.
zoodat het zaak is de oververhittings-
koelwater terug te brengen; daar de
warmteoverdracht evenwel in gelijkstroom
met het koelwater geschiedt, is
een onderkoeling van de vloeistof
worden, dat de warmteoverdracht
sterk achteruitgaat, indien zich slib,
olie of andere verontreinigingen op de
pijpwanden afzetten.
Der Flüssige Sauerstoff. Seine Aufbewahrung,
sein Transport und seine
Erzeugung. M. Laschin. Uitgave:
Carl Marhold, Halle am SaaIe, 1929.
Prijs 4.40 Mk. (ingen.)
Het boek is verdeeld in twee gedeelten.
Het eerste en voornaamste
gedeelte behandelt uitvoerig de
methoden voor het bewaren, vervoeren
en distribueeren van zuurstof
in gasvormigen en vloeibaren
toestand. Op aangename en toch
wetenschappelijke wijze wordt een
overzicht gegeven van de constructie
en isolatie der kleinere en grootere
reservoirs voor vloeibare zuurstof,
verduidelijkt door verschillende goede
afbeeldingen.
Met de publicaties van Meissner
over de geringe waarde van het
polijsten en de groote waarde van het
electrisehe geleidingsvermogen voor
het verminderen van de warmtestraling
is bij enkele opmerkingen van
blz. 15 nog geen rekening gehouden.
De schrijver staat daarna uitvoerig stil
bij de methoden van verdamping en
verdeeling op de centrale distributieplaatsen
en in de fabrieken.
In de betreffende hoofdstukken zijn
waardevolle gegevens opgenomen
over de verdampingsverliezen tijdens
het aftappen uit de gasscheidingsapparaten,
het bewaren en afleveren.
Het tweede gedeelte geeft een overzicht
van de verschillende procédé's
voor het afscheiden van vloeibare
zuurstof. Daarin worden in hoofdzaak
de methoden van Linde, Claude (air
liquide) en Heylandt vergeleken en het
krachtverbruik per kg geproduceerde
zuurstof voor elk bepaald. De
bedoeling van dit hoofdstuk is niet een
wetenschappelijke behandeling
van dit zeer uitgebreide onderwerp;
daarvoor zijn andere boeken. Het is
den schrijver echter gelukt, in het kort
een duidelijk overzicht te geven, voor
zoover het onderwerp van belang is
voor de zuurstofindustrie en noodig
was als aanvulling van het eerste
hoofdstuk.
Het boek kan een ieder, die, zonder
op de theorie diep in te gaan, toch een
duidelijk begrip wil hebben van den
tegenwoordigen stand van het zuurstofvraagstuk,
ter lezing worden aanbevolen.
MEDEWERKERS.
Het is ons aangenaam te kunnen
berichten dat tot de medewerkers aan
,,Koeltechniek” alsnog zijn toegetreden
de heeren Prof. C.F. van Oijen
en L. Allard.
In het vorige nummer zijn door een
misverstand onder de medewerkers
vermeld de heeren Prof. Dr. L.S.
Ornstein en E.F.M. van der Held.

24 KOELTECHNIEK □
Het Koelvraagstuk voor Land- en Tuinbouw in Nederland
Koeling noodig om de Rentabiliteit van Land- en Tuinbouw te Verhoogen.
D e Taak van den Consulent voor de Conserveering door Kunstmatige Koude.
Door Ir. R. MULDER, Adjunct-Rijkstuinbouwconsulent.
In dit artikel willen wij trachten een
korte uiteenzetting te geven van den
stand van het koelvraagstuk in
Nederland en de wijze, waarop daaraan
gewerkt wordt. Hierbij beperken
we ons tot de koeling van land- en
tuinbouwprodukten en hiervan dan
alleen weer het economische en biologische
gedeelte. Op ander terrein, b.v.
mechanisch-technisch, zullen ook
vraagstukken te over zijn, doch deze
liggen niet op ons gebied.
Men kan beginnen met twee kanten
aan 't koelprobleem te onderscheiden,
een biologisch-technische en een economische.
De technische vraag is:
,,Hoe moet voor elk produkt de
be-
handeling zijn om een maximum bewaarduur
te krijgen en tot hoe lang kan
deze laatste opgevoerd worden?” En
de economische vraag: ,,Kan van deze
koeling in het land- en tuinbouwbedrijf
een voor de economie van het
bedrijf, voordeelig gebruik gemaakt
worden en waar, op welke wijze en in
welke mate moet in het bedrijf koeling
toegepast worden?” Het vervoer der
produkten en in het algemeen de afzet
en distributie er van., rekenen we
hierbij tot ,,het bedrijf”, al kunnen deze
onderdeelen door verschillende personen
verzorgd worden.
Deze volgorde doet
op papier
plezierig aan. Was n.l. de eerste vraag
opgelost, of voor een goed deel
althans, dan zou de tweede - waar het
tenslotte op aan komt! - een betrekkelijk
eenvoudig rekenvraagstuk
zijn. Vooropgesteld natuurlijk, dat men
een globaal inzicht bezit in de grootte
der aanvoeren op de markt en het
verloop der marktprijzen hetwelk
statistisch onderzoek kan verschaffen.
De kosten van het koelprocédé kunnen
ten naastenbij bekend zijn.
In de praktijk staat het echter zoo,
dat zeer dringend een oordeel over de
economische mogelijkheden van de
koeling in de naaste en verdere toekomst
gevraagd wordt, terwijl voor
een groot deel het technische vraagstuk
inderdaad nog ,,vraagstuk” is.
Wanneer iemand - zooals schrijver
dezes - er van overtuigd is, dat het
koelen een belangrijke plaats zal
moeten gaan innemen in het land- en
tuinbouwbedrijf om de rentabiliteit
daarvan te verhoogen, dan is zoo'n
meening dus nog niet eenvoudig
rekenkundig te bewijzen. Wel zijn er
voldoende aanwijzingen, welke een
dergelijke meening ondersteunen en
berusten ook de verwachtingen, welke
men hierbij aan de toekomstige bewaartechniek
moet stellen, op redelijke
gronden. Wij kunnen hier trouwens
aanstippen, dat verschil van meening
in deze slechts van kwantitatieven aard
kan zijn en dus slechts kan betreffen de
meerdere of mindere uitgebreidheid
van de toekomstige toepassing der
koeltechniek in het bedrijf. En deze zal
afhangen van de ontwikkeling van de
techniek zelf en de mogelijkheden,
welke ze zal kunnen bieden, waarover
later nog meer. Principieel is de
beslissing ten gunste der koeltechniek
door de praktijk reeds geleverd. Dat de
toepassing van een procédé aanvangt,
terwijl dit procédé zelf nog in een
verre van volmaakt stadium verkeert,
is trouwens wel regel. Op zichzelf
geeft dit meestal al een aanwijzing
voor grooter mogelijkheden in de
toekomst.
De Tuinbouw heeft Behoefte aan
Koeling.
Van eieren, vleesch, visch en zuivel-
produkten, is de koelhuisbehandeling
het best bekend. Natuurlijk doen zich
ook hierbij nog problemen voor, maar
het is daar toch zoo gesteld, dat men
een redelijk resultaat mag verwachten,
indien men met verstand gebruik
maakt van in de praktijk en uit onderzoek
verkregen ervaring. Economisch
probleem is hier dan ook in groote
trekken geen probleem meer. Koeling
wordt voor de genoemde produkten op
groote schaal toegepast en is eenvoudig
onmisbaar geworden. De
bovengenoemde moeilijkheden leveren
dus vooral de tuinbouwprodukten: fruit
en groenten. Direkt valt wel op, dat
hiertoe de buitengewoon groote verscheidenheid
van en variatie in de
produkten veel zullen bijdragen.
Ondertusschen kan men ook hier reed
eenige gebieden aanwijzen, waarin
koeling, hoe onvolkomen ze nog mag
zijn, gebruikelijk en onmisbaar geworden
is. Voor het tuinbouwbedrijf in
zijn vollen omvang geldt dit voor
Amerika, wat de afzet van zijn pro-
dukten betreft. En verder algemeen,
wat betreft het zeevervoer van tuinbouwprodukten
over grooten afstand.
Het vraagstuk was daar op z'n eenvoudigst.
Er kan zeer veel nog aan de
koelhuisbehandeling ontbreken, maar
bij lager temperatuur houdt men toch
bijna altijd een produkt wel langer
goed dan bij hooge. Is nu de afzet van
een produkt zonder koeling eenvoudig
niet mogelijk, dan produceert men het
niet, of men is gedwongen het met
koeling te probeeren. En zoo staat de
zaak in Amerika, waar men met langdurig
vervoer en daarbij vaak leer
hooge temperaturen moet rekenen en
vanzelf ook bij ver zeetransport. De
koeling is hier inderdaad gebleken de
noodzakelijke oplossing te kunnen
verschaffen.
Hiermede is dus het vraagstuk, zooals
het zich in Europa voordoet, niet
direkt vergelijkbaar. Het gaat hier over
't algemeen niet om het mogelijk
maken van den afzet van het tuinbouwbedrijf,
door toepassing der
koeltechniek, maar om het verbeteren
van een afzet, welke ook zonder dit
hulpmiddel reeds een groote ontwikkeling
bereikt heeft. Dat men voor
verbetering van een reeds zeer
intensief bedrijf, allicht over fijnere en
veel meer zekerheid gevende
methoden moet beschikken dan in het
vorige geval, is zonder meer duidelijk.
De eerste vraag is nu: Heeft het
tuinbouwbedrijf behoefte aan een
hulpmiddel, waardoor het meer speling
krijgt, zoowel in tijd als in afstand. bij
den afzet van zijn produkten? Dit valt
niet te ontkennen. Het bedrijf kan elke
verbetering, welke de rentabiliteit
verhoogt, gebruiken, heeft ze zelfs
dringend noodig. En juist de afzet is
een moeilijk en zorg gevend punt, in
verband met de telkens zich
voordoende, tijdelijke overvoering van
de markt.
Komt dus de tweede vraag: Kan de
koe1ing tot die verbetering bijdragen?
En is dit reeds mogelijk bij de stand,
waarop op het oogenblik de
koeltechniek zich bevindt, of moet
deze daartoe eerst op veel hooger peil
gebracht worden?
Hierop zouden wij willen antwoor-
den: De koeltechniek kan reeds bij
haar tegenwoordige stand veel nut

□ KOELTECHNIEK 25
leveren. Echter nog lang niet zooveel,
als op de duur wenschelijk en noodig
zal zijn. Daartoe is een hooger peil der
koeltechniek beslist noodzakelijk
De praktijk gaat hoe langer hoe
meer voelen, dat ze ,,zoo iets als
koeling” noodig heeft, om haar
produkten een tijdlang goed te kunnen
bewaren, waardoor tijdelijke ongunstige
marktschommelingen tengevolge
van overaanvoer, gecoupeerd
kunnen worden en waardoor het
consumptie-seizoen van een artikel
verlengd kan worden. Wellicht kan
ook in bepaalde gevallen een door
koeling mogelijk gemaakte vergrooting
van het afzetgebied van
belang zijn. Hoe langer bewaarduur nu
mogelijk is, des te sterker komt men
daardoor met een bepaald produkt te
staan tegenover genoemde ongunstige
invloeden. Hieruit blijkt, dat het onder
meer afhangt van het vertrouwen, dat
men in de toekomstige bewaartechniek
stellen wil, hoe groot de rol kan zijn,
welke men haar op den duur in het
bedrijf denkt te moeten toekennen.
Profeteeren is ons werk niet. Wij
constateeren alleen, dat we niet
pessimistisch zijn in dit opzicht. Er
zijn bemoedigende voorbeelden
genoeg, zoowel reeds op dit gebied als
elders, waar het menschelijk vernuft -
vaak door den nood gedwongen - heeft
moeten toonen waartoe het in staat
was.
De Koeltechniek Dient thans reeds den
Tuinbouw.
Het voorgaande gold meer de toekomst.
Wij hebben nu nog de vraag
onder de oogen te zien, of op het
oogenblik de koeltechniek reeds op
ons gebied van nut kan zijn.
Eenig overleg voert wel tot een bevestigend
antwoord. Feitelijk levert
echter, hoe gebrekkig ze nog zijn
moge, ook hier de praktijk reeds
afdoende het antwoord in bevestigende
zin. Een feit is, dat men met het koelen
van verschillende produkten reeds
begonnen is. Verder, dat het aantal
produkten, waarmee men het probeert,
steeds grooter wordt en dat deze
beweging de laatste jaren flink
toeneemt. In de eerste plaats in de
bestaande, algemeeene koelhuizen, terwijl
nu al door de tuinbouwveilingen
begonnen is met het oprichten van
eigen koelhuizen. Dit wijst alles wel
op de noodzaak van koeling en op het
voordeel, dat er reeds mede te behalen
valt. Daarbij moet men niet vergeten,
dat bij onze toestanden ook oogenschijnlijk
kleine verbeteringen nog wel
eens een behoorlijk effect kunnen
opleveren. Het bloemenvervoer van de
Rivièra naar Parijs b.v. geschiedt nog
slechts eenige jaren per koelwaggon en
wel
in de eerste en laatste maanden van het
winterseizoen. Gedurende die perioden
was de temperatuur tijdens het vervoer
anders vaak te hoog en de koelwaggon
leverde hier voordeel, doordat de gekoelde
bloemen, die er bij aankomst op
de markt frisscher uitzagen dan de ongekoelde,
veel hooger prijzen opbrachten.
De afstand van vervoer is in dit
geval toch niet zoo verbazend groot.
Ook uit Holland worden veel bloemen
geëxporteerd en wel wordt voor
de langste afstanden (Duitschland,
Zwitserland, Oostenrijk) meer en meer
van vliegmachinevervoer gebruik gemaakt.
Als verder hulpmiddel wordt
daarbij wel ijs en in den laatsten tijd
z.g. koolzuur-ijs, in de verpakking toegepast.
Het zou nu m.i. nog te bezien
zijn, wat voor massa-vervoer voordeeliger
kan worden vliegmachinevervoer
of vervoer door een behoorlijk ingerichte
koelwaggon-dienst.
Zoo zijn er meer dingen, waarbij
onder de tegenwoordige omstandigheden
misschien reeds verbetering te
verkrijgen zou zijn. Ook bij de
tegenwoordig mogelijke bewaarduur
van diverse produkten, levert het
omzeilen van korte perioden van te
lagen prijs voor iemand met inzicht
wel perspectieven, terwijl met enkele
produkten (kool, appelen, peren,
druiven) op langen termijn reeds vaak
wat te bereiken valt. Het komt er dus
maar op aan - en dit is een dringende
eisch - dat de reeds bestaande
mogelijkheden zoo goed als het kan
benut worden.
De Kennis van het Kweeken van Fruit en
Groenten is nog Onvoldoende.
Gaan we nu na, hoe het staat met
onze exakte kennis betreffende de koeling
van fruit en groenten, dan blijkt
dit nog vrij bedroevend. Voor het
leeuwendeel berust ze op Amerikaansche
praktijk en Amerikaansch onderzoek,
terwijl ook in Engeland mooi
wetenschappelijk werk verricht is. Het
overige kunnen we nog vrijwel zonder
gevaar verwaarloozen 1 ). Een groote
plaats wordt daarbij in Amerika ingenomen
door het onderzoek op het
gebied van ,,precooling” en transport:
koeling op betrekkelijk korten termijn
dus. Wat de koeling op langen termijn
betreft, is vooral aandacht gewijd aan
appelen en peren, verder aan druiven
en grape-fruit. Natuurlijk is het verricht
aan Amerikaansche variëteiten en
wel voornamelijk hun export-variëteiten.
Het Engelsche onderzoek geldt
voor-
________
1 ) De onderzoekingen in Duitschland door
Plank, v. Gerlach en Schneider, welke
reeds in 1917 zijn aangevangen, zijn zeer
wetenschappelijk en niet te verwaarloozen.
Red.
namelijk appel en peer en veel daarvan
is in het bijzonder verricht in het belang
van het transport Australië-
Engeland. In den laatsten tijd neemt
ook het belang van het fruitvervoer
Zuid-Afrika-Engeland toe, waarbij
weer andere fruitsoorten te pas komen.
In deze bronnen vinden we veel nuttige
algemeene gegevens omtrent bewaarphysiologie
en - pathologie van de
produkten, welke ons als punt van
uitgang kunnen dienen. We vinden
echter geen toepasbare voorschriften
voor onze appel-, peer- of druivenvariëteiten.
En zoodra van een ander
produkt gegevens over koeling op
langen termijn gevraagd worden -
waaraan hier juist behoefte is - merkt
men, dat daarover niets bruikbaars
bekend is. Dus ....: eigen onderzoek
van eigen tuinbouwprodukten, onder
de hier heerschende omstandigheden is
noodzakelijk!
De Cryologisch-Biologische Afdeeling
van het Laboratorium voor Tuinbouwplantenteelt.
Deze noodzaak is door enkele personen
al eerder gezien. De Wageningsche
hoogleeraar in de Tuinbouwplantenteelt,
Prof. Ir. A.M. Sprenger o.a.,
was reeds lang van de toekomstige beteekenis
van de koeltechniek voor het
tuinbouwbedrijf overtuigd. Bij de
bouw van het laboratorium voor
Tuinbouwplantenteelt, voor ongeveer
10 jaren heeft hij er reeds met alle
kracht voor gepleit om aan dat
laboratorium gelegenheid te scheppen
voor onderzoek op koelgebied. Helaas
zijn zijn plannen, tengevolge van de
na-oorlogsche bezuinigingscampagne
toen niet verwezenlijkt. Anders had
reeds een goede grondslag gelegd
kunnen zijn, terwijl men nu voor het
geval staat, dat het onderzoek eerst
beginnen moet, terwijl de praktijk
reeds dringend behoefte heeft aan de
kennis, die dat onderzoek zal moeten
opleveren.
Hoe het ook zij, later is men meer
algemeen het belang van koeling en
van desbetreffend onderzoek gaan
inzien. En zoo is tenslotte met
Rijkssteun en hulp van de vereeniging
,,Zeelands Proeftuin” en de ,,Nederlandsche
Vereeniging voor Koeltechniek”,
de tegenwoordige
cryologisch-biologische afdeeling aan
bovengenoemd laboratorium tot stand
gekomen.
Deze afdeeling 2 ) omvat een koel-
_________
2 ) In de Mededeelingen no. 60 van de
,,Nederl. Ver. voor Koeltechniek” is een
door Prof. A.M. Sprenger voor die vereeniging
gehouden lezing opgenomen,
waarin o.a een uitvoeriger beschrijving
van de inrichting voorkomt. Deze lezing is
ook afzonderlijk uitgegeven als
Mededeeling no.10 van het Lab. voor
Tuinbouwplantenteelt

26 KOELTECHNIEK □
installatie met 5 koelcellen en eenige
andere vertrekken, als: contrôlekamer,
chemisch laboratorium, kamer voor
mikroskopie e.d., laboratorium voor
ruw werk en een studeerkamer voor
het wetenschappelijk personeel. In de
handbibliotheek van het laboratorium,
heeft de koellitteratuur een eigen
afdeeling gekregen. Deze bibliotheek
bevat, naast de boeken, een
kaartsysteem voor litteratuur, waarin
nu dus ook zooveel mogelijk alle
litteratuur, die het gebied der koeltechniek
raakt, volgens het decimaal
systeem wordt ondergebracht.
De exploitatie van de koelafdeeling
werd door een jaarlijksche bijdrage
van de ,,Vereeniging voor Koeltechniek”
en een extra Rijkssubsidie
mogelijk gemaakt. De subsidie van de
vereeniging werd principieel voor 5
jaren toegezegd, waarna door de
algemeene vergadering jaarlijks een
nader besluit genomen wordt. Het
bedrag, dat voor het tweede jaar, 1930,
evenals voor het eerste, op ƒ 2.500
werd bepaald, wordt opgebracht door
een extra bijdrage van de meeste
leden-bedrijven van de vereeniging.
Dus door koelhuizen, abattoirs,
reederijen, fabrieken van machineen
isolatie-materiaal, enz.
Een Tuinbouwconsulent voor
Koeltechniek.
Op de koelafdeeling waren het
eerste jaar werkzaam: een van
Rijkswege aan het laboratorium
aangesteld assistent en een assistent in
dienst der ,,Vereeniging voor Koeltechniek”.
Als zoodanig fungeerden
resp. Ir. O. Banga en schrijver dezes.
Eerstgenoemde is nog als zoodanig
werkzaam, terwijl de positie van
laatstgenoemde intusschen veranderd
is. Deze is n.l. met ingang van 1 Febr.
j.l. aangesteld als adjunot Rijkstuinbouwconsulent,
speciaal belast met
het doen van onderzoek betreffende
de conserveering van land- en
tuinbouwprodukten door middel van
kunstmatige koude en het geven van
adviezen op dit gebied. De consulent
is gestationeerd in Wageningen.
Tegenover dit beschikbaar stellen van
een ambtenaar is de oorspronkelijke
Rijkssubsidie voor het koelonderzoek
vervallen.
Men kan nu dit artikel beschouwen
als een middel van den schrijver om
zich in zijn nieuwe functie aan
belanghebbenden voor te stellen. Wij
willen dan ook eindigen met aan te
geven, hoe we ons de taak van den
consulent, in verband met laboratorium
en praktijk voorstellen.
Hieraan moge de volgende
mededeeling voorafgaan.
Bij het verband, zooals het hier gelegd
is, tusschen consulentschap en
laboratorium, is het niet mogelijk het
eerste instituut los van het tweede te
behandelen, zonder zeer onvolledig te
zijn. Wij zullen dus ook min of meer
mededeelingen voor het laboratorium
moeten doen. Voor een goede
samenwerking is ten slotte een goede
overeenstemming in de opvatting van
den directeur van het laboratorium en
den consulent noodig. Wij stellen het
daarom zeer op prijs hier te mogen
verklaren. dat deze mededeelingen
geschieden in (vereenstemming met
den Directeur van het Laboratorium
voor Tuinbouwplantenteelt, Prof.
A.M. Sprenger.
De Methode van Onderzoek.
Op het laboratorium worden de
vraagstukken, welke zich bij de
koelhuisbewaring voordoen, wetenschappelijk
onderzocht. Nu kan dit
onderzoek nog volgens twee beginselen
plaats vinden. Men kan er op
werken zoo spoedig mogelijk
bruikbare gegevens voor de praktijkbehandeling
te krijgen voor een
speciaal geval. In de tweede plaats
kan men trachten dieper door te
dringen in de oorzaken, die aan een
verschijnsel ten grondslag liggen om
zoo te komen tot algemeene kennis
van de beginselen, waaruit bijzondere
gevallen af te leiden zijn.
Op den duur komt men op de
tweede wijze natuurlijk verder. De
uitkomsten van de eerste wijze van
onderzoek zijn meer incidenteel en
hun waarde is betrekkelijker. Wat niet
wegneemt, dat in bepaalde gevallen
deze voorloopige en meer oppervlakkige
kennis ook veel voordeel kan
opleveren, doordat ze vlugger te
verkrijgen is en de praktijk daardoor
voorloopig althans, voor een zeker
percentage geholpen is. Elk geval
dient dus op zichzelf beoordeeld en de
wijze van onderzoek er van naar
omstandigheden vastgesteld te
worden. In de inrichting zullen
waarschijnlijk meestal naast meer
continue onderzoekingen, incidenteele
proeven loopen. Hoe echter de
problemen ook aangevat dienen te
worden, het einddoel, waarop gewerkt
wordt is steeds: een oplossing in het
belang van de praktijk.
Ook de problemen moeten dus zijn:
problemen uit de praktijk. Er is dus
wisselwerking noodig tusschen
praktijk en onderzoek: de praktijk
moet weten waar ze met haar
moeilijkheden naar toe kan en de
onderzoekers zullen de problemen uit
de praktijk moeten halen. Voor dit
laatste is vanzelfsprekend niets zoo
goed dan zelf geregeld met de praktijk
in aanraking te komen en de
problemen daar door eigen aanschouwing
te leeren kennen. Speciaal
de consulent is nu aangewezen om
deze kant van de zaak te verzorgen,
dus het verband te helpen leggen
tusschen praktijk en onderzoek.
Geregeld bezoek van koelhuizen,
zoowel als van het tuinbouwbedrijf,
waar daarin aanraking te vinden is
met zaken, die het koelprobleem
raken, zal daartoe dienstig zijn.
Ook aan de economie van de zaak
moet aandacht geschonken worden.
O.a. valt hieronder het verzamelen
van statistische gegevens, welke voor
het koelvraagstuk van belang zijn.
Het Advies-werk.
Dit is zeer in 't kort, het onderzoekgedeelte
van de taak. Wat het adviesgedeelte
betreft, tevoren gingen de
adviezen uit van het laboratorium. Nu
is het advies-werk de taak van den
consulent geworden. Ondertusschen
brengt elk verzoek om advies ook
meestal min of meer een ,,praktijkvraagstuk”
aan. De nauwe samenwerking
tusschen consulent en laboratorium
is er weer waarborg voor, dat
deze vanzelf ook het laboratorium ter
kennis komen 3 ).
Het onplezierige van het advieswerk
is voorloopig nog, dat er meestal
zoo weinig positiefs te adviseeren
valt. Wij hopen, dat dit belanghebbenden
er niet van zal afhouden
toch telkens weer aan te kloppen. Al
was 't alleen maar om het nut van deze
voortdurende aanraking met de
wenschen van de praktijk. Verder
hopen we, dat, al zijn er nog bijna
nooit kort en krachtig passende ,,recepten”
te geven, wij toch de vragers
wel eens van nut kunnen zijn. Soms is
in elk geval met veel waarschijnlijkheid
te zeggen wat niet goed zal zijn
en in welke richting men iets wel en
niet zoeken kan. Door een kwestie
eens van algemeen standpunt uit te
belichten, kan men aanwijzingen
verschaffen over datgene, waarop men
bij het probeeren van het een of ander
speciaal dient te letten. Hierdoor kan
men misschien de bij zulk
,,probeeren” opgedane ervaring beter
zoodanig verwerken, dat ze voor een
volgend maal nut oplevert.
Problemen in de Praktijk.
Probeeren zal men n.l. de eerstkomende
tijd genoeg in de praktijk.
Met hoe goeden wil men in
Wageningen ook bezield is, ieder zal
begrijpen, dat behoorlijk onderzoek
tijd kost. Men kan ook niet met alles
tegelijk beginnen. En al hoopt men,
dat er zoo goed mogelijk opgeschoten
zal worden en dat een
(Slot volgende blz. 1 e kol. onderaan.)
___________
3 ) Het consulentschap laat trouwens
voorloopig gelegenheid tot actieve deelneming
aan het eigenlijke laboratoriumonderzoek.
Vooreerst ligt hierin toch nog
wel het zwaartepunt. Naarmate het andere
deel van het werk groeit, zal eigen laboratoriumonderzoek
er bij in moeten
schieten; hoe die verloopen moet, zal de
ontwikkeling van het werk wel aangeven

Jaarvergadering van de
Deutscher Kälte-Verein.
De jaarvergadering van de Deutsche
Kälte-Verein zal in 1930 van 4 tot 7
Juni in Stuttgart gehouden worden. Er
staan weder verschillende interessante
lezingen op koeltechnisch gebied op
het programma.
(Slot van de vorige blz.)
tweede koelinrichting 4 ) nog beter opschieten
zal veroorloven: we begrijpen
ook, dat de praktijk niet met al
haar moeilijkheden kan blijven
wachten tot deze in het laboratorium
zullen zijn opgelost en voor1oopig
alleen datgene doen, waarvan ze wel
geheel zeker is, want dat zou zeer
weinig zijn.
Dus zal de praktijk nieuwigheden
blijven probeeren. Nu ligt het
venschil tusschen ,,probeeren” en
,,een proef nemen” slechts in de wijze
van uitvoering. Bij een proef hangt
het van den opzet en van de
waarneming af, in welke mate ze
bruikbare ervaring zal opleveren, een
zorgvuldige uitvoering vooropgesteld.
Algemeene kennis van het object, dat
men onder handen heeft en gelijk
inzicht in de faktoren, welke bij het
betreffende geval een rol kunnen
spelen, zijn de voornaamste steun tot
het verkrijgen van een goeden opzet
en van een goede waarneming.
Vooral ook vergrooten ze de kans, dat
hetgeen waargenomen wordt, juist
geïnterpreteerd zal worden. Een
zekere ,,onderzoekroutine” is natuurlijk
ook van groot belang.
Wij stellen ons zoo ook voor,
belanghebbenden bij het nemen van
proeven in hun bedrijf van dienst te
kunnen zijn door overleg vooraf en
eventueel door zelf op geregelde
tijden aan de contrôle deel te nemen.
Het ,,adviseeren” kan zoo in bepaalde
gevallen meer het karakter krijgen
van samenwerking, om de vraag in
kwestie op te lossen.
Hiermede is men in groote trekken
ingelicht over het onderzoek- en
voorlicntingsinstituut op keelgebied
en kent men ongeveer ons standpunt.
Ik wil eindigen met de hoop uit te
spreken, dat er een prettige en nutgevende
samenwerking met de
praktijk zal ontstaan, doch niet, dan
na eerst nog verklaard te hebben, dat
de aanraking welke ik tot nu toe met
de koelpraktijk had, voor mij steeds
buitengewoon prettig is geweest, wat
mij hoop geeft voor de toekomst.
_______
4 ) Deze koelinrichting komt in een bij
het laboratorium behoorend bedrijfsgebouw,
met den bouw waarvan voor kort
begonnen is.
Algemeene Mededeelingen
Abattoir in Alkmaar.
De koelinstallatie van het abattoir
in Alkmaar is dezen winter gewijzigd.
De bestaande luchtkoeler volgens het
natte systeem is vervangen door een
drogen luchtkoeler van circa 50.000
Calorieën per uur. Dit is van de in
Nederland bestaande abattoirs de
eenige droge luchtkoeler, welke met
directe verdamping van koolzuur
werkt.
_____
Galak Condensed Milk
Company.
In Amerongen is door de GALAK
Condensed Milk Company uit Rotterdam
een melkontvangstation gesticht
met laboratorium en koelinrichting.
De melk zal worden geleverd door
circa 700 melkveehouders. Dit ontvangstation
kan 50.000 tot 60.000
Liter melk per dag tot 4 graden
Celsius koelen. Het vervoer van de
gekoelde melk zal geschieden per
tankauto tot den Rijn en verder per
tankboot naar Rotterdam.
______
Borsig-Mannesmann.
De belangengemeenschap tusschen
A. Borsig G.m.b.H. en de Mannesmann-Kälteindustrie
A.G. op het gebied
der kleine koelmachines voor
koetkasten is geëindigd.
______
Het grootste Koelschip van de
Wereld.
Op 17 April a.s. zal de Tuscan Star,
het nieuwste koelschip van de Blue
Star Line zijn eerste reis beginnen. Dit
schip overtreft in afmetingen der
koelruimten zelfs de volgens tonnenmaat
iets grootere vijf nieuwe
schepen van de Nelson Line.
De Tuscan Star is een motorschip
van 11.450 Gr. Reg. Ton, dat
gebouwd is door Palmens Shipbuilding
& Iron Company. De
afmetingen zijn 149,35 Meter totale
lengte, 20,72 Meter breedte over het
grootspant en 9,37 Meter hoogte in de
zijden. Het schip heeft zeven
gekoelde ruimen met 34 aparte
afdeelingen van totaal 17.000 kubieke
Meter inhoud. Bovendien zijn nog 70
kubieke Meter gekoelde proviandruimen
aanwezig. De koeling geschiedt
door pekelcirculatie, waarvoor
circa 129,54 K.M. pijpsystemen zijn
geïnstalleerd. De hoeveelheid pekel
bedraagt niet minder dan 300.000
KG. Voor de voortbeweging dienen
twee achtcylinder dieselmotoren van
9.000 PK. De snelheid tijdens de
proeftocht bedroeg 17 knoopen.
Nieuwe Koelhuizen in Chili.
De regeering van Chili wil
15.000.000 Pesos (ongeveer
18.750.000 gulden) besteden voor
koelhuizen voor vleesch, visch en
andere levensmiddelen. Het is de
bedoeling om in verschillende
plaatsen zooals Valparaiso, Santiago,
Talcahuano, San Antonio, Temuco,
Antofagasta en Iquique koelhuizen te
stichten. Het bovengenoemd bedrag is
nog niet door de regeering toegestaan.
_______
Vischtrawier ,,Volkswohl”.
De Duitsche stoomtrawler ,,Volkswolhl”
is een schip van 500 reg. ton,
52,57 m lang, 8,75 m grootste breedte
over de spanten, 4,85 m hoogte in de
zijden. Het wordt voortbewogen door
een Dieselmotor van 600 pk. De gekoelde
ruimen hebben samen
ongeveer 255 m 3 inhoud. De oliebunkers
met 130 ton olie zijn
berekend voor een reis van 45 à 50
dagen. De bouwkosten hebben rond
720.000 gulden bedragen, inclusief de
inrichting voor het bevriezen van de
visch.
_______
Kunstmatige IJsbanen.
Er schijnt in den laatsten tijd weer
meer belangstelling te ontstaan voor
het bouwen van kunstmatige ijsbanen.
In Stockholm zal men overgaan tot
stichting van een overdekte ijsbaan.
nadat van het plan tot inrichting van
een openlucht-ijsbaan is afgezien. De
exploitatie van een dergelijke baan in
Zweden is goed rendabel te maken
door de enorme toeneming van de
ijshockey-sport. De wedstrijden met
hun groote inkomsten zullen waarschijnlijk,
evenals dit bij de voetbalsport
het geval is geweest, het vraagstuk
der rentabiliteit definitief oplossen.
Eveneens in Praag zal een
kunstijsbaan worden opgericht. Ook
in deze plaats heeft de Tsjecho
Slowakijsche IJshockeybond bij het
voorbereiden en doen slagen der
plannen een groote rol gespeeld.
______
Verhandelingen Internationaal
Congres Koeltechniek te Rome in
1928.
Deze verhandelingen, waarvan bericht
was ingekomen, dat zij in
November en December 1929 zouden
verschijnen, zullen pas dezen zomer
verzonden worden. Tot heden is
slechts band II gereed.
27

Uit de Buitenlandsche Vakpers.
Koelen van Goederen tijdens het
Transport.
In ,,Die Kälte-Industrie” van Maart
1930 behandelt Pohlmann de verschillende
methoden, welke tegenwoordig
voor dit doel worden toegepast.
Hij behandelt achtereenvolgens
de koeling door ijs, door ijs en zout,
door eutectische vloeistoffen en door
vast koolzuur. Hij wijdt speciale
aandacht aan het vervoer in auto's. Van
belang is zijn beschrijving van een
wagen met indirecte koeling door vast
koolzuur, waarbij een ander koudemedium
voor het overbrengen van de
koude wordt gebruikt. De installatie is
schematisch weergegeven in
afbeelding 1. Het vaste koolzuur
wordt geplaatst in een dubbelwandige
metalen bak, welke dienst doet als
condensator. De ruimte tusschen de
beide wanden staat in verbinding met
een pijpensysteem, waarin een koudemedium
met laag kookpunt wordt
gebracht (bijv. Aethyl-Chloride). Zoodra
de tusschenruimte van het dubbelwandige
reservoir door het inbrengen
van vast koolzuur op lage temperatuur
wordt geracht, condenseert hierin het
Aethyl-Chloride, dat daarna in vloeibaren
toestand weder in de onderste
pijpen van het koe1systeem terugvloeit.
Hierin wordt het opnieuw verdampt
door de omgevende lucht, welke daardoor
wordt afgekoeld. Het koolzuurgas,
dat bij het sublimeeren van het vaste
koolzuur ontstaat, ontwijkt door
ribbenpijpen naar buiten. Deze
ribbenbuizen helpen aan de koeling van
het voertuig mede. Men heeft dus geheel
indirecte koeling, waarbij in den wagen
geen koolzuur komt. Het voordeel van
de omhulling der goederen door het
koolzuurgas vervalt. Hiertegenover staat
echter het voordeel, dat men zonder
bezwaar in den wagen kan gaan. Zoodra
de temperatuur zeer laag wordt, verdampt
het Chloor-Aethyl in de buizen
niet meer en wordt aan het koolzuurijs
dus ook geen warmte meer
toegevoerd. Het sublimeeren vermindert
dan van zelf. Men kan bovendien
de verdampingstemperatuur van
het koude-medium in den verdamper
beïnvloeden door bijmenging van
lucht, waardoor de laagste verdampingsspanning
wordt verhoogd. Dit is
tevens een regeling van de hoeveelheid
warmte, welke aan het vaste koolzuur
wordt toegevoerd.
Kleine Koelmachines voor
Huishoudelijk Gebruik.
Een overzicht van de enorme toeneming
van het gebruik van gekoelde
kasten in Amerika geeft Churchil in
,,Refrigerating Engineering” van
November en December. De groote
toeneming dateert van 1926, toen reeds
248.000 machinaal gekoelde kasten
werden geleverd. Dit aantal was voor
1929 reeds gestegen tot 650.000,
terwijl voor 1930 op een afzet van
ongeveer 1.000.000 gerekend wordt.
Men kan aannemen, dat in Amerika op
het oogenblik reeds 1.500.000
machinaal gekoelde kasten in gebruik
zijn, welke per jaar 630.000.000 kWh
aan electriciteit gebruiken.
Toch behoeven de ijsfabrieken nog
niet bang te zijn voor de concurrentie,
als men bedenkt, dat dit slechts 7,2 %
is van het totale aantal huishoud-koelkasten,
zoodat er dus nog circa
19.300.000 door ijs gekoelde kasten
gebruikt worden. De pogingen om de
absorptie-machine weder nieuw leven
in te blazen voor dit doel, schijnen hoe
langer hoe meer op een mislukking te
zullen uitloopen. In Amerika bouwen
van de 82 ernstig in aanmerkiing
komende firma's slechts 5 absorbtie
machines, dat is dus 6,1 %. De pas
gehouden jaarbeurs in Leipzig schijnt
ditzelfde verschijnsel ook voor
Duitschland te bevestigen, evenals de
jaarbeurs in Utrecht, waar geen enkele
absorptie-machine meer aanwezig was.
Vacuum Mantelreservoirs van
Metaal voor Vloeibaar
Gemaakte Gassen.
In het ,,Zeitschrift für die Gesamte
Kälte-Industrie” van Maart 1930 geeft
Meissner een overzicht van de door
hem in samenwerking met Voigt verrichte
onderzoekingen in het koeltechnisch
laboratorium van de Physikalisch-Technischen
Reichsanstalt. Ofschoon
zijn proeven in hoofdzaak bedoeld
waren voor vloeibaar gemaakte
waterstof, zijn de resultaten natuurlijk
ook van groot belang voor reservoirs,
waarin vloeibare lucht en zuurstof
bewaard of vervoerd worden. Hij komt
tot de volgende resultaten:
1. Een kleine warmtegeleidingscoëfficient
van het materiaal van den
eigenlijken binnenmantel heeft weinig
waarde. Wel is deze van belang voor
de binnenste hals van het reservoir.
2. Een lange hals met geringe doorsnede
is belangrijk.
3. De oppervlakte van binnen- en
buitenmantel, aan de zijde van het
vacuum, moeten goed electrisch geleidend
zijn, om de door straling overgebrachte
warmte gering te maken.
Het gepolijst zijn van deze oppervlakken
speelt geen rol.
4. Voor het absorbeeren van de gasresten
in den mantel is het gebruik van
kool van cocosnoot-schalen aan te
bevelen.
5. Ruime openingen voor het toetreden
der zeer verdunde gasresten
naar de absorptiekool is. van groot
belang.
Deze proeven zijn belangrijk voor
het transport van zuurstof in vloeibaren
toestand, dat naar het schijnt
binnenkort een uitgebreide toepassing
zal vinden.
Drogen van Acetyleen door
middel van Koude.
In een fabriek van acetyleen-dissous
in Zwitserland heeft men voor het
drogen van het acetyleengas een koelinstallatie
opgesteld, welke per uur 25
m 3 gas van 30 °C. tot -5 °Celsius kan
afkoelen. Het gas doorloopt daarbij
een droge koeler voor directe
verdamping, welke uit twee afdeelingen
bestaat. Hiervan werkt steeds
één als verdamper, terwijl de andere na
het berijpen als condensator wordt
geschakeld voor het ontdooien van de
sneeuwlaag.
(Zeitschrift für Komprimierte und
flüssige Gase. 28 e Jrg. no. 6.)
28

□ KOELTECHNIEK 29
Nieuwe Engelsche Trawlers met
Vriesinstallatie.
In ,,Ice and Cold Storage” van Maart
1930 wordt melding gemaakt van een
stoomtrawler ,,Nunthorp-Hall” uit
Fleetwood, welke voorzien is van een
installatie voor het bevriezen van visch
aan boord. De visch wordt eerst
gewasschen en daarna bevroren in
koude pekel. Er schijnt buitengewone
waarde geihecht te worden aan een
volkomen sterile behandeling,
weshalve ook het waschwater eerst
gesteriliseerd wordt. Verdere bijzonderheden
ontbreken.
Verder zal ook weder een grooter
schip n.l. de ,,Highland Pride” uit
Aberdeen uitgerust worden als
moederschip voor het bevriezen van
visch. Dit schip zal met een vloot van
circa 50 kleinere motorvisschersbooten
en twee trawlers een reis van 4 à 5
maanden naar Groenland maken voor
het visschen op heilbot en kabeljauw.
______
De Eerste Schepen met Koelruimte.
Volgens de ,,Shipping World” is in
1875 de koeltechniek voor het eerst
aan boord van een schip toegepast en
wel met het oog op het vleeschvervoer.
Het betrof het Australische zeilschip
,,Northam”. Deze onderneming werd
echter een mislukking door lekken in
de buizen.
Het eerste succes werd bereikt met
het Fransche stoomschip ,,Paraguay”,
inhoud 1.440 ton, uitgerust met een
complete koelinstallatie. Het vervoerde
in 1878 van de River Plate naar Havre
5500 stuks geslacht vee, dat in uitstekende
conditie aankwam.
______
Koelen van Aquariums:
Een interessante toepassing der
koeltechniek is .het koelen van het
water in het aquarium te San Françisco.
Hierdoor is het mogelijk om
visschen uit koudere streken een
bassin te geven, waarin de temperatuur
overeenkomt met die, waarin ze gewend
zijn te leven. In elk bassin loopt
voortdurend een regelbare hoeveelheid
gekoeld water van circa 10 °C. tot 11
°Celsius. Aan dit water wordt voldoende
zuurstof toegevoegd door het
inzuigen van lucht in een injecteur.
Het uit de bassins overloopende water
wordt gezuiverd in een zandfilter en
na bezinken weer opgepompt in een
boven de bassins gelegen geïsoleerd
reservoir van ongeveer 75 m 3 inhoud.
In dit reservoir wordt het gekoeld door
middel van een verdampersysteem. De
temperatuur in dit reservoir wordt
binnen bepaalde grenzen constant
gehouden door middel van een
thermostaat met automatische regeling
van de koelmachine.
(Electric Refrigeration News
1930, no. 10.)
_____
Mengsel van vast Koolzuur en
gewoon IJs.
Het is een nadeel van de directe
koeling door droog ijs (vast koolzuur),
dat aan de levensmiddelen, welke in
het koolzuurgas worden gekoeld, zeer
sterk water wordt onttrokken. Ze
drogen dus te veel uit. Volgens
Josephson kan men hieraan tegemoet
komen, door gelijk met de vorming
van het vaste koolzuur ook een zekere
hoeveelheid water te laten bevriezen.
Hierdoor wordt een homogeen product
verkregen, waaraan de naam
,,Hydrice” is gegeven. Bij de verdamping
zet het koolzuur zeshonderdvoudig
uit. Volgens den uitvinder zal
hierdoor het gevormde gas de fijne
deeltjes gewoon ijs medevoeren. In
hoeverre deze reeds dadelijk in de
koelruimte zullen smelten en de
atmosfeer voldoende bevochtigen, is
moeilijk te beoordeelen. Proeven
schijnen een goed resultaat opgeleverd
te hebben, zoodat een maatschappij
voor dit product in Amerika is
opgericht.
(Refrigerating Engineering, Jan. '30.)
Reichs-Adressbuch für die gesamte
Kälte-Industrie, (mit einem Anhang der
massgebenden Verbände und deren
Mitglieder). Verlag für Technische
Literatur Richard Markewitz. Mühlhausen
in Thür. 1929. Prijs 4.- R.M.
Dit boek is te vergelijken met het
in Engeland reeds sinds 1900 elk jaar
verschijnende ,,Ice and Cold Storage
Trades Directory and Reference
Book”. Het bevat een lijst van voor
alle onderdeelen der koeltechniek in
aanmerking komende firma's met bijzonderheden
in alphabetische
volgorde, volgens woonplaats en
volgens fabrikaat gerangschikt.
Daarna volgt een overzicht van
bekende handelsmerken en
afkortingen welke bekendheid verkregen
hebben. Het laatste gedeelte
geeft de ledenlijsten van de Deutscher
Kälte-Verein en andere vereenigingen
in Duitschland op koeltechnisch gebied.
Het bevat voor den bij de koel
techniek geïnteresseerde een groote
hoeveelheid waardevolle gegevens en
adressen. Daar het de eerste uitgave
op dit gebied is, mag men niet verlangen
dat een dergelijk verzamelwerk
volledig is. Toch had eenige
deskundige voorlichting, vooral bij
de rangschikking der machinefabrieken
en leveranciers volgens
fabrikaat, de waarde van het geheel
buitengewoon verhoogd. Aan dit
gedeelte ontbreekt zeer veel.
Ir. D.J. MINK.

30 KOELTECHNIEK □
Octrooinieuws op het gebied der Koeltechniek.
Aangevraagde, Verleende en Vervallen Octrooien.
I. OCTROOIAANVRAGEN.
Openbaar gemaakt 15 Maart I930.
Kl. 17 a 4. Aanvrage No. 39708 Ned.
Automatische schakelinrichting voor
een automatisch werkende compressiekoelinstallatie.
Aktiengesellschaft
Brown, Boveri & Cie. te Baden,
Zwitserland.
Kl. 17 a 8. Aanvrage No. 33026 Ned.
Absorptie-koelmachine met continu
werking, waarbij alle deelen in open
gas- of vloeistofverbinding met elkaar
staan. Siemens-Schuckertwerke, Ges.
m.b.H. te Berlijn, Siemensstadt.
Kl. 17 f 8. Aanvrage No. 45450 Ned.
Platentoestel voor het uitwisselen
van warmte. Richard Seligman te
Wimbledon.
Kl. 17 f 10. Aanvrage No. 41428 Ned .
Warmteregenerator, waarbij de
regenereerende massa zich tijdens het
bedrijf ten opzichte van de in- en
uitgangen der warmte-uitwisselende
gassen beweegt. Aktiebolaget
Ljungströms Augturbin te Stockholm.
II. VERLEENDE OCTROOIEN.
Kl. 17 g 2. Octrooi No. 21433.
Dagteekening 16 Febr. 1930.
Société L' Air Liquide, Soc. An. pour
l'Etude et l'Exploitation des Procédés
Georges Claude, Parijs.
Werkwijze voor het afscheiden van
krypton en xenon uit lucht of uit andere
gassen in toestellen, waarin
atmosferische lucht of andere
zuurstofhoudende gasmengsels, die
krypton en xenon bevatten, vloeibaar
gemaakt worden.
De uitvinding bestaat daarin, dat men
de vloeibare zuurstof op continu wijze
achtereenvolgens door een reeks van
elkaar gescheiden vaten (kamers) laat
stroomen, uit elk waarvan zuurstof door
verdamping wordt afgevoerd, totdat
men in het laatste vat een geschikte
krypton- en xenonconcentratie heeft
verkregen. Deze werkwijze kan geheel
of gedeeltelijk binnen in de inrichting
zelf voor de behandeling der lucht
plaats vinden, doordat de verdamper,
die het rijkst aan vloeibare zuurstof is,
in een aantal opeenvolgende en in
afmeting afnemende afdeelingen is
verdeeld, waarbij elke afdeeling met de
volgende in verbinding staat.
Beschouwt men b.v. een inrichting
voor het winnen van zuurstof door
vloeibaarmaking en rectificatie van
lucht (afb. 1), dan zal door verdamping
van deze vloeibare zuurstof in V
gasvormige zuurstof ontstaan, waarvan
een gedeelte het toestel bij A verlaat,
terwijl de rest in de rectificatiekolom C
opstijgt, om daar gerectificeerd te
worden en het toestel van boven te
verlaten in den vorm van een aan
stikstof rijk gas. Het
krypton (eenvoudigheidshalve zal alleen
van krypton worden gesproken,
ofschoon tegelijkertijd het xenon sterker
wordt geconcentreerd) is minder
vluchtig dan de zuurstof en derhalve
verdampt deze stof slechts zeer weinig
uit de zeer koude vloeistoffen, die zich
boven in de kolom C bevinden. Dit
krypton, dat zich in de kolom C naar
beneden beweegt, zal dus bijna in zijn
geheel in den verdamper V komen en
zich aldaar zoo lang in de vloeibare
zuurstof ophoopen, totdat de hoeveelheid
krypton, die niet de zuurstof
uit V verdampt gelijk is aan de
hoeveelheid krypton, die uit de kolom C
in V komt. Het vloeibare krypton kan
dus alleen met de zuurstof bij A ontwijken.
Bij een verdamper met twee boven
elkander geplaatste afdeelingen (afb. 2)
zal de vloeibare zuurstof, die door de
verbindingsbuis naar beneden (V 1 )
stroomt, practisch al het krypton
bevatten. Om het krypton, dat in de
zuurstof uit V 1 , die het toestel bij A
verlaat, verdampt is, achter te houden,
zou het voor de hand liggen een
rectificatie toe te passen. Men komt
echter door progressief verdampen tot
een beter resultaat. Men tapt op
continue wijze een fractie x uit V 1 af,
welke men in een tweede reservoir V 2
aan verdamping blootstelt. Zoo gaat
men voort door opvolgende, kleiner
wordende reservoirs toe te passen. Tengevolge
van het groote verschil in het
gehalte aan krypton van de vloeibare
zuurstof, die verdampt en het gas, dat
daaruit ontstaat, welk verschil het
gevolg is van de geringe vluchtigheid
van het krypton bij de temperatuur van
de vloeibare zuurstof, zal de fractie x,
wanneer zij niet al te klein is, nagenoeg
al het krypton bevatten, dat in het
betreffende reservoir is gekomen.
Een uitstekende wijze om de
opvolgende verdampingen te bewerkstelligen
zonder verlies aan koude of
zuurstof en zonder een moeilijke
regeling van de hoeveelheden vloeistof,
welke in de opvolgende reservoirs
komen, bestaat hierin, dat men deze
laatste in den verdamper V 1 zelf
aanbrengt, door dezen verdamper, zooals
in afb. 3 en 4 aangegeven, in geschikte
afdeelingen C l , C 2 , C 3 , C 4 en C 5 te
verdeelen, die elk in verbinding staan
met de haar voorafgaande, grootere
afdeeling.
Kl. 17 g 2. Octrooi No. 21434.
Dagteekening 16 Febr. 1930. Société
L'Air Liquide, Soc. An. pour l'Etude
et l'Exploitation des Procédés
Georges Claude, Parijs.
Werkwijze voor het scheiden van
gassen door vloeibaar maken in een
toestel, waarvan een gedeelte wordt
gekoeld door het onder lageren druk
verdampen van condensaat uit het
gasmengsel. Deze gasmengsels zijn
bijv. watergas, lichtgas en cokesovengas.
Bij het behandelen van deze gasmengsels
worden gewoonlijk de gemakkelijkst
vloeibaar te maken bestanddeelen
gecondenseerd door het afgekoelde,
samengeperste gasmengsel indirect
in aanraking te brengen met een
betrekkelijk groote hoeveelheid van
deze zelfde vooraf vloeibaar gemaakte
bestanddeelen, welke onder een veel
lageren druk dan die van het te
behandelen gasmengsel koken.
Indien dit mengsel echter van te
voren niet of onvolledig bevrijd is van
de gemakkelijker te condenseeren
bestanddeelen, zullen deze tegelijk met
de daarna vloeibaar wordende bestanddeelen
condenseeren en indien hun
dampspanning niet voldoende is, zullen
zij zich in het bad van de gemakkelijker
vloeibaar te maken bestanddeelen ophoopen
en daardoor de kooktemperatuur
daarvan geleidelijk zoodanig verhoogen,
dat dit het nuttig effect der
condensatie schaadt. Bovendien kleeft
aan zoo'n bad van groote hoogte het
nadeel, dat de massa bij bepaalde
vloeistoffen, vooral bij methaan, dat bij
het koken overvloedig stroomt, dikwijls
overstroomt.
Op bekende wijze wordt nu een
gedeelte van het toestel voor het
vloeibaar maken gekoeld, door het uit
het gasmengsel verkregen condensaat,
dat boven in dat gedeelte van het toestel
wordt geleid, onder lageren druk te
verdampen, terwijl volgens de uitvinding
het daaruit ontwikkelde gas
(gassen)

□ KOELTECHNIEK 31
en ook de eventueel aanwezig zijnde
vloeistofrest geheel aan de onderzijde
dier ruimte wordt uitgelaten. De
werkwijze volgens de uitvinding kan ook
zoo toegepast worden, dat men de
vloeistof slechts een gedeelte van de
door verdamping daaruit ontstane gassen
medestroomt, terwijl het meest vluchtige
gedeelte dezer gassen afzonderlijk opgevangen
wordt.
Bij de behandeling van lichtgas of
watergas met het oog op de extractie van
waterstof komt bij O het samengeperste,
vooraf afgekoelde gas in het onderste
gedeelte van het buizensysteem F. Een
groot gedeelte van het methaan benevens
het aethyleen en de andere achtergebleven
verontreinigingen condenseert
binnen in den buizenbundel F. Deze
vloeistof, die in A wordt opgevangen,
wordt door de buis T opgespoten en in
de afdeeling B rondom den buizenbundel
F gebracht. De vloeistof uit T komt in
een bak C, die als voorraadsbak voor de
vloeistof dient en valt, door over den bak
C heen te loopen, achtereenvolgens op
de plateau's P.
De gassen, die door het koken van de
vloeistof ontstaan, kunnen de afdeeling
B niet aan de bovenkant verlaten en zijn
dus gedwongen, tezamen met de nog ev.
aanwezige vloeistof, uit de afdeeling B,
heelemaal onderin door D te ontwijken.
KL 17 a 8, Octrooi No. 21521.
Dagteekening 16 Febr. 1930. The
,,Kodowa” Refrigerator Company
Ltd. te 's-Gravenhage.
Absorptiekoelinrichting, voorzien van
een afzonderlijk, buiten de kast met den
verdamper opgesteld, reservoir, waaruit
het koud makende middel naar de
verdampinrichting wordt gedreven,
respectievelijk verstoven.
De uitvinding bestaat daarin, dat het
reservoir door een afzonderlijk
afsluitbare onder het vloeistofniveau
uitmondende leiding in verbinding staat
met de vloeistofruimte van het kookvat,
voor het afvoeren van verzameld water
uit het reservoir. Buitendien kan
(kunnen) volgens de uitvinding de
leiding(en), welke het reservoir met één
of meer verdampinrichtingen verbindt(en),
op zoodanige hoogte in het
reservoir uitmondt(en), dat water,
hetwelk zich onder in het reservoir
mocht verzamelen, buiten bereik van de
monding(en) blijft.
Volgens een schematisch voorbeeld is 1
het kookvat, waarvan de dampruimte
door een leiding 2 met kraan 3
verbonden is met den condensor 4, die
weder door een leiding 5 aangesloten is
op het afzonderlijk, buiten de kast met
den verdamper 9 opgesteld, reservoir 6.
In dit reservoir mondt op zekere hoogte
boven het normaal te verwachten
waterniveau een leiding 7 uit, die over
een regel orgaan 8 is aangesloten op den
verdamper 9. Deze verdamper bevindt
zich, met het smoororgaan 8, in de
koelkast 10. Het smoororgaan 8 kan
buiten deze kast bediend worden. De
verdamper 9 is door een retourleiding
11 over een kraan 12 aangesloten op
het kookvat. 13 is een leiding, die het
reservoir 6 verbindt met het kookvat. 14
is een kraan in deze leiding, welke dient
voor het afvoeren van water, dat zich in
de tank 6 mocht hebben verzameld, naar
de vloeistofruimte in het kookvat.
Kl. 17 a 17. Octrooi No. 21537.
Dagteekening 16 Febr. 1930. Carrier
Engineering Comp. Ltd., Londen.
Werkwijze voor het opwekken van
koude door een compressie-koelmachine
onder een druk, die niet veel
grooter is dan de atmosferische druk, en
ev. in een gedeeltelijk vacuum, met het
kenmerk, dat als koude makend middel
methyleenchloride, bijv. gezuiverd
methyleenchloride (CH 2 Cl 2 ) met een
kooktemperatuur van 39'5-40'5 °C.
gebezigd wordt.
KI. 17 a 8. Octrooi No. 21538.
Dagteekening 16 Febr. 1930.
Siemens-Schuckertwerke A.G.,
Berlijn-Siemensstadt.
Absorptiekoelmachine, waarbij het zich
met het koudewekkend medium
mengend neutraal gas zich in den
kringloop beweegt en het gasmengsel
door een toegevoerd gasvormig koudewekkend
medium in omloop wordt
gebracht.
Volgens een uitvoeringsvorm van de
uitvinding stroomt een mengsel, bestaande
uit een neutraal gas en het
gasvormige koudewekkend medium
door den verdamper 1, de omloopbuis
5, langs het straalmondstuk 10 en voorts
door de leiding 11, het absorptievat 12
en de leiding 4 terug naar den
verdamper. Aan den laatsten wordt een
sterk geconcentreerde oplossing
toegevoerd door de leiding 2. De
minder geconcen-
treerde oplossing verlaat den verdamper
1 door de leiding 129, waarin
de vloeistof in het linker gedeelte door
het toegevoerde gas, dat door de
leiding 6 toestroomt, omhoog gestuwd
wordt. Gas en vloeistof komen in den
gasafscheider 31 van waaruit het gas
door de leiding 32 in de resorptieruimte
7 komt. De vloeistof daarentegen
vloeit door de leiding 34 naar een
gasgenerator 35 en verder door de
leiding 36 eveneens naar het resorptievat
7, waarin zij het gas absorbeert. De
vrijkomende absorptiewarmte wordt
daarbij door de koelslang 8 afgevoerd.
Door de leiding 13 wordt vloeistof
van geringe concentratie toegevoerd
aan het absorptievat 12. De oplossing
van sterkere concentratie vloeit uit het
absorptievat 12 door de lebding 14 naar
het kookvat 15, dat b.v. door een verhittingselement
16 wordt verwarmd.
Gas en vloeistof komen door de leiding
17 in den gasafscheider 18, van waar
uit de oplossing van geringe
concentratie door de pijpleiding 13
weer in het absorptievat 12 komt.
Zooals uit de teekening blijkt, ligt de
leiding 13, waardoor de heete gasarme
oplossing stroomt, binnen den warmteuitwisselaar
35 en dient als verwarmingsbron
voor dezen laatsten.
Aangezien de tusschen den verdamper
1 en de resorptieruimte 7 omloopende
oplossing tusschen lage temperatuurtrappen
werk-

32 KOELTECHNIEK □
zaam is, is haar concentratie belangrijk
hooger dan die van de oplossing, welke een
kringloop uitvoert tusschen het kookvat 15
en het absorptievat 12. Dientengevolge is de
temperatuur van de leiding 13 voldoende
om in den warmteuitwisselaar 35 een
levendige gasontwikkeling teweeg te
brengen. Het vloeistofniveau in deze ruimte
is dan bij deze uitvoering ook zoo hoog, dat
dat gedeelte van het verhittings-oppervlak
dat met vloeistof in aanraking is,
beantwoordt aan de benoodigde hoeveelheid
gas, die aan het straalmondstuk 28
moet worden toegevoerd.
De uitvinding bestaat daarin, dat het gasvormige
koudewekkend middel in een van
het kookvat (15) gescheiden ruimte (35) uit
de absorptie-oplossing wordt verkregen,
waarbij de absorptie-oplossing een kringloop
uitvoert tusschen de resorptieruimte (7)
en den verdamper (1). De voor het uitdrijven
van het gas-vormige koudewekkend
medium be-noodigde warmte wordt
geleverd door de absorptie-oplossing, welke
zich bevindt op den weg (13) van het
kookvat (15) naar de absorptieruimte (12).
Kl. 17 f IX. Octrooi No. 21568.
Dagteekening 16 Febr. 1930. Jules
Heizmann, Straatsburg.
Toestel voor het uitwisselen van
warmte tusschen twee stroomende media,
bestaande uit boven elkander
aangebrachte en tot een kolom vereenigde
kastvormige elementen.
Nu zijn er dergelijke toestellen bekend,
die bestaan uit boven elkander aangebrachte
en tot een kolom vereenigde,
kastvormige elementen, die in horizontale
richting doorstroomd worden door het
eene medium, waartoe zij van buiten de
elementen liggende aansluitflenzen voor
verwisselbare verbindingspijpstukken
zijn voorzien en welke elementen
verticale doorgangen voor het tweede
medium be-zitten.
Bij deze toestellen bestaat het euvel,
dat de horizontale doorstroomingsruimten
in een vastgestelde, onveranderbare
richting door het eene medium
doorstroomd worden.
Het toestel volgens de uitvinding heft
dit nadeel op, doordat de horizontale
doorstroomingsruimte van elk element
door een of meer verticale schotten in
twee of meer kanalen met afzonderlijke
afsluitflenzen is onderverdeeld, welke
kanalen door verwisselbare verbindingspijpstukken
onderling en/of met een of
meer der kanalen van een naastgelegen
element verbonden zijn, waardoor de
mogelijkheid van een gemakkelijk te
veranderen stroomloop geschapen wordt.
Het toestel kim als voorwarmer, als
destillatie- en concentratietoestel, als verdamper,
als condensor of als koeler worden
gebezigd.
Het toestel bestaat uit een hol voetstuk
1 met toevoerspruit 2, een aantal boven
elkander geplaatste, verwisselbare
elementen 3, welke onderling door ringen
4 van elkander gescheiden zijn en
verbindings-
bochten 5. Op het bovenste element 3 is
een dekselstuk met afvoer 7 aangebracht.
Elk element 3 bestaat uit een hol, kastvormig
lichaam, waardoor een groot
aantal verticale circulatiepijpen 11 gaan.
Het holle lichaam 3 is door b.v. twee
schotten 12 en 13 verdeeld in drie
afdeelingen a, b en c met afzonderlijke
aansluitflenzen, waardoor het eene
medium stroomt. Door de ringen 4
worden tusschen de elementen kamers 15
gevormd, die voor de circulatie van het
tweede medium dienen. De verbindingsbochten
5 brengen de onderlinge
verbinding der elementen 3 tot stand.
111. VERVALLEN OCTROOIEN.
Van 1 Januari 1929 t/m I5 April 1930.
Octrooi No. 15642, Kl. 17 a 14.
Carl Seussenbrenner te Düsseldorf-
Oberkassel. Absorptiekoelmachine met
periodieke werking, waarbij het kookabsorptievat
een klok bezit, die van
onderen open is.
Octrooi No. 16428, Kl. 17 a 9.
Charles Delahaye te Parijs. Absorptiekoelmachine
met periodieke werking, met
een bijzondere terug-voerbuis.
Octrooi No. 18681, Kl. 17 a 9.
Bror Pålsson te Malmö, Zweden. Absorptiekoelmachine
met periodieke
werking, met speciale monteering der
onderdeelen.
Octrooi No. 15837, Kl. 17 a 1.
Gebrüder Sulzer A.G. te Winterthur
(Zwitserland). Koelmachine met een
compound-compressor.
Octrooi No. 4494, Kl. 17 a 1.
N.V. Apeldoornsche Machinefabriek
en Metaalgieterij v.h. Loog Landaal te
Apeldoorn. Werkwijze en inrichting voor
het koelen met twee verdamper-netten bij
compressie-koelmachines.
Octrooi No. 4496, Kl. 17 a 1.
N.V. Apeldoornsche Machinefabriek
en Metaalgieterij v.h. Loog Landaal te
Apeldoorn. Compressor-cylinder van met
twee verdamperspanningen werkende
koelmachines.
Octrooi No. 15457, Kl. 17 a 9.
Dr. Ing. Hubert Hempel te Berlijn-
Charlottenburg. Absorptiekoelmachine
met periodieke werking.
Octrooi No. 17221, Kl. 17 a 15.
Limpert Ice Machine Corporation te
Babylon, New-York. Afdichting van een
oscilleerende as van een compressiekoelmachine.