Koerier nr 091 - Kovom

NO. 91 – DECEMBER 2010
1998 - LOOPGRAAFKOERIER - 2010
INFORMATIEBLAD OVER VERDEDIGINGSWERKEN
EN MILITAIRE GESCHIEDENIS
DE VERDEDIGINGSWERKEN VAN SAN FRANCISCO
- NIKE MISSILE BATTERIJEN -
----------------

2
LOOPGRAAFKOERIER
NUMMER 91 – DECEMBER 2010
OPGERICHT IN SEPTEMBER 1998
REDACTIE EDDY BORST, CHRIS VAN OOSTEN
FONS OVERDIJK EN DIK WINKELMAN
WEBREDACTIE MARCO SIKKEL
ILLUSTRATIES JULIE WINKELMAN
HTTP://WWW.ZEGGENSCHAP.NL/KOERIER/INDEX.HTML
E-mailadres: dik.winkelman@casema.nl
LOOPGRAAFKOERIER NO. 91 DECEMBER 2010

3
INLEIDING
(Van onze wetenschappelijke correspondent Onno
van Gent)
Hierbij deel 3, de laatste aflevering van mijn
artikel over de verdedigingswerken rond San
Francisco. In de vorige twee delen waren we
gebleven tot vlak na WW2, toen vrijwel alle
batterijen uitgerust met kanonnen werden
opgedoekt. Maar het verhaal is hiermee niet
afgelopen, want uit mijn onderzoek op het
internet bleek dat de verdediging van de stad
begin jaren vijftig het missile tijdperk was
ingestapt. Het tijdperk van de radargeleide
raketten. Dertien raketbatterijen lagen er rond
de stad. Gezien mijn achtergrond in
radartechniek een onderwerp die mij nauw aan
het hart ligt. Het missile systeem is uiteindelijk
medio/eind jaren 70 buiten dienst gesteld. De
jaren daarna zijn de verschillende soms hoog
geclassificeerde handboeken openbaar
geworden. Mijn primaire bron op het internet
was de site http://nikemissile.org/ [7]. Een op het
eerste oog wat rommelig uitziende site opgezet
door de enthousiaste mensen die ook een Nike
lanceersite in stand houden op Fort Cronkhite.
Op die site vond ik talloze ingescande instructieboekwerken
met interessante tekeningen, foto’s
en teksten. Een zee van informatie die ik voor u
in het hier onderstaande artikel heb trachten te
kanaliseren tot ook voor de leek behapbare
brokken.
Achtergrond
Eerst nog maar even een aantal basisbegrippen. Ik
wil de lezer hiermee niet afschrikken maar helpen
iets van de achtergronden te begrijpen. In
Loopgraafkoerier 51 van november 2006 heb ik het
er al eens over gehad, maar ik kan me voorstellen
dat dit al een beetje weggezakt is. Bij een radarvuurleiding
kan je altijd twee type radarsystemen
herkennen. In eerste instantie heb je een
rondzoekradar nodig om doelen in je omgeving te
detecteren. Een rondzoekradar heeft altijd een vaanvormige
bundel zoals hier weergeven. De bundel
vormt het gebied waar de
radiogolven worden
uitgezonden en weer
worden ontvangen. Met
deze vorm kan je dus alle
doelen in één keer
aanstralen die zich
bevinden van de horizon
tot alles daarboven.
Onafhankelijk van de vlieghoogte van het doel zul
je altijd radardetectie hebben. Als je nu deze bundel
over een verticale as ronddraait ,dan krijg je ook
360º dekking om je heen en kan je dus alle doelen
detecteren die zich rondom je bevinden. Dit type
radar is altijd herkenbaar aan het feit dat deze
continu ronddraait en ook aan de vorm van de
antenne, breed in de breedte en smal in hoogte. Hoe
groter de antenne hoe smaller de bundel, dus een
brede antenne in de breedte geeft een smalle bundel
in de breedte en een smalle hoogte geeft een brede
bundel in die richting. Ziedaar de vaanvorm. Op de
foto zie je een typisch voorbeeld. De radiogolven
worden door de kleine hoorn aan de voorkant
uitgezonden en gereflecteerd door de grote reflector
of spiegel (breed en
smal in hoogte). Een
ander voorbeeld van
een rondzoekradar is
het type radar dat je
vrijwel altijd op
grotere schepen ziet.
Hier heb je geen hoorn en
spiegel maar een hele rij van
kleine sleufjes in een
golfpijp. Ik bespaar u de
theorie hierachter, maar ook
hier geldt weer breed en laag. Een rondzoekradar
levert naast de peiling voor elk doel ook de afstand.
Dit laatste leid je af van de tijd tussen uitzending en
ontvangst van de radioreflectie (echo) van het doel.
Als je deze tijd vermenigvuldigt met de snelheid
van het licht (3 miljoen meter per seconden) dan
kom je uit op de afgelegde weg. Dat getal moet je
nog even door twee delen omdat de radarstraal heen
en weer gegaan is. Je ontvangt het doel alleen maar
op het moment dat de radar naar dat doel gericht is.
Dus van deze informatie kun je de peiling
(horizontale hoek) bepalen waar het doel zit. Dus
samenvattend, een rondzoekradar detecteert alle
doelen die zich om je heen bevinden. Voor elk doel
levert de radar de afstand en de peiling. Heb je
eenmaal een doel gedetecteerd en wil je dit
uitschakelen, dan moet is altijd nog één extra
gegeven zien te verkrijgen, en dat is vlieghoogte of
de elevatie (verticale hoek) van het doel. Deze
informatie kun je verkrijgen met een ander type
radar, een volg- of trackradar. Daarvoor heeft de
volgradar een ander
type bundel. Niet
vaanvorming maar
punt- of potloodvormig.
De vorm van de
antenne is dan ook
symmetrisch.
Voorbeelden van dit type antenne zien we eigenlijk
overal om ons heen, de bekende satellietantenne.
Zodra deze antenne goed gericht is op het doel, kan
de peiling afstand en nu ook de elevatie aflezen. De
positie van het doel is nu in alle drie dimensies
vastgelegd zodat er wapens tegen kunnen worden
ingezet. Het dirigeren van een vliegtuig naar zijn
doel en het richten van luchtdoelgeschut zoals
LOOPGRAAFKOERIER NO. 91 DECEMBER 2010

4
toegepast tijdens WW2, of de lancering van een
missile in de moderne tijd.
Gaan we nu terug naar het allereerste gebruik van
dit vuurleidingssysteem, in de Kammhuberlinie
tijdens WW2 (zie loopgraafkoerier 63). Daar zien
we de Freyaradar als rondzoekradar, ondersteund
door twee Würzburg Riese volgradars. Eén
Würzburg met de codenaam ‘Rot ’ werd ingezet
voor het volgen van het uit te schakelen doel,
terwijl de tweede met de codenaam ‘Blau’ de
nachtjager volgde. Kijken we nu naar de
Vuurleiding van een Nike batterij of de Integrated
Fire Control (IFC) zoals deze bij de Amerikanen
toen heette, dan zien we deze zelfde
radarcomponenten weer terug; een rondzoekradar,
of twee stuks bij de Nike, en volgradars, drie stuks
bij de Nike, één voor het volgen van het doel en
twee voor het volgen en dirigeren van de missile in
de lucht. De plottafel of ‘Seeburg Tisch’ met
lichtjes opgesteld in het Auswertung Gebäude uit
WW2 is vervangen door een berg elektronica. Nog
geen digitale techniek in de Niketijd, maar analoge
computers en niet opgebouwd met transistoren
maar met ouderwetse vacuümbuizen.
Het geleide wapen
Ik wil in dit hoofdstuk graag een antwoord geven
op de vraag; “Hoe geleid je een missile?” Ik zal de
de tekst de Engelse term “missile” gebruiken i.p.v.
het Nederlandse woord “raket”. Ik bedoel echter
hetzelfde.
Eigenlijk bleek tijdens WW2 al dat het
conventionele luchtdoelgeschut niet echt een
effectief wapen was tegen hoogvliegende
bommenwerpers. Tot vlak na de oorlog was er
echter geen alternatief beschikbaar. Met het
overnemen van de V2-technologie van Nazi
Duitsland kon men nu wel raketten bouwen, maar
de inzet tegen bommenwerpers vroeg echter heel
wat meer van de techniek op het gebied van
geleiding. Geleiding van de raket met behulp van
een radar leek in die tijd de eerste optie. Er waren
drie type geleiding waaruit gekozen kon worden. Ik
realiseer mij dat ik me misschien nu op een iets te
technisch vlak ga begeven, maar ik zal proberen,
door het geven van voorbeelden, het ook voor de
leken begrijpbaar te houden. Ik zal wel de Engelse
‘kretologie’ gebruiken, want soms zijn er eigenlijk
helemaal geen goede Nederlands woorden voor te
vinden. Houdt u vast:
• “Radar Homing”. Hierbij gaat de raket of
missile zelfstandig af op de radarreflectie
afkomstig van het doel.
Deze radarreflectie kan
afkomstig zijn van een
radarsysteem in de
missile zelf of vanaf een
andere radar vanaf de
grond. Deze techniek
noemen we “active” als de missile zelf de radaruitzending
doet en “semi-active” als de
uitzending vanaf de grond of lancerend platform
komt. In het laatste geval noemen we zo’n radar
de “Illuminator” of
belichter. Een
voorbeeld van een
active Anti-Ship Missile
(ASM) is de Franse
Exocet [1]. De missile
opereert na lancering
volledig zelfstandig.
Om die reden wordt het
ook wel eens “Fire and
Forget” genoemd. Het
zijn de meest complexe
en dus ook kostbare
type missiles, maar ze hebben als voordeel dat
het weinig vraagt van het lancerende platform.
Een voorbeeld van semi-active is de Hawk
missile [1]. De volgradar zit in de rechter
schotel en de belichter in de linker.
• “Beam riding”. Daarbij wordt de missile
opgevangen in een radarbundel die ook gericht
is op het doel. De missile volgt de bundel of
rijdt er overheen en komt dan uiteindelijk altijd,
als het goed is, op het doel. Voordeel van dit
systeem is dat er meerdere missiles over
dezelfde bundel kunnen vliegen en dus naar een
doel kunnen worden gestuurd. In de praktijk
werd het niet veel toegepast. Ik heb één
voorbeeld kunnen vinden, het Terrier missile
systeem [1], het
primaire missile
systeem aan boord van
de Amerikaanse
oorlogsschepen in de
jaren 60. Het heeft zelfs
ooit ook aan boord van
de Nederlandse kruiser De Zeven Provinciën
gestaan [1]. Tijdens een ingrijpende verbouwing
tussen 1962 en 1964 werd het kanon op het
achterschip verwijderd en vervangen door het
missilesysteem. Op de foto [10] is de Terrier
lanceerinstallatie te zien op het achterschip. Iets
naar voren staan de twee volgradars. Tot slot is
er ook nog op een extra mast een derde
zoekradar geplaatst.
LOOPGRAAFKOERIER NO. 91 DECEMBER 2010

5
Gratis van de Amerikanen in het kader van het
“Mutual Defense Aids Program” [1]. Die
zuinige Hollanders konden dit uiteraard niet zelf
betalen.
• “Command Guidance”. Hierbij wordt de missile
volledig bestuurd (geleid) vanaf de grond. Dit
vraagt een complexe apparatuur op de grond,
maar het ‘wegwerpdeel’ van het missilesysteem
is een stuk eenvoudiger.
Deze laatste volgtechniek werd dus de keuze van de
ontwerpers van het Nikesysteem. Een logische en
ook praktische keuze, want in die tijd was het met
de toen beschikbare elektronica eigen fysiek
onmogelijk om veel intelligentie in een missile in te
bouwen.
De Nike familie
Zoals gezegd was deze laatste volgtechniek het
meest belovend, speciaal tegen manoeuvreren
doelen op grote afstand. Zo ontstond het Nike Ajax
missilesysteem. De ‘Grote Beer’ uit Rusland zat
uiteraard niet stil en in 1952 werd het duidelijk dat
het Ajaxsysteem toe was aan een betering. Het
nieuwe systeem moest in staat zijn om complete
formaties vliegtuigen op grote hoogtes uit te
schakelen met slechts één missile. De eis van
uitschakeling van grote formaties vroeg om een
nucleaire lading. Grotere hoogtes kon alleen maar
door de toepassing van een grotere missile. Zo
ontstond de nieuwe Nike Hercules missile. Hij
kreeg een bereik van 150 km. Groot voordeel ten
opzichte van de oude Ajax missile was dat de
missile nu ook was uitgerust met vaste brandstof.
De Ajax missile had alleen vaste brandstof voor de
booster (eerste trap) maar niet voor de missile
(tweede trap). Missiles onder operationele
gereedheid moesten daardoor regelmatig
(bij)gevuld en weer geleegd worden, een werk dat
altijd gevaarlijk bleef. Vaste brandstof daarentegen
was veel stabieler en in principe onderhoudsvrij.
Het radarsysteem op de grond hoefde voor de
ombouw naar de Hercules missile gelukkig niet
uitgebreid verbeterd te worden. Daarnaast moest het
grondsysteem flexibel genoeg blijven om beide
types missile te kunnen afvuren. Het missilesysteem
kreeg ook een secondaire taak, de
uitschakeling van oppervlaktedoelen tot een afstand
van 100 nautische mijlen of te wel 180 km. De
producenten kregen in 1954 de opdracht tot de
ontwikkeling en bouw van het systeem. Al in 1956
bleek het missilesysteem opnieuw verbeterd moest
worden. Met name de bestendigheid van de radar
tegen vijandige storing bleek een gevoelig punt. Het
bleek dat het bestaande systeem, in dit geval alleen
het grondsysteem, redelijk eenvoudig kon worden
uitgebreid met een hoog vermogen rondzoekradar
of High Power Acquistion Radar (HIPAR). Deze
radar was o.a. door zijn hogere zendvermogen beter
bestand tegen storing. Ter onderscheid kreeg de
bestaande zoekradar de naam Low Power
Acquisition Radar (LOPAR). Deze uitbreiding
werd bekend onder de naam “Improved Nike
Hercules Air Defense Guided Missile System”, een
hele mond vol. De Russische dreiging ontwikkelde
zich verder, ook op nucleair gebied. Er werd
gezocht naar een afweer voor het Amerikaanse
leger tegen tactische ballistische nucleaire raketten
die de Russen in hun wapenarsenaal hadden
opgenomen. Even ter onderscheid. Tactische
ballistische missiles zijn vaak mobiel, hebben een
kortere dracht en kunnen tijdens de strijd ingezet
worden tegen tactische doelen. Strategische
ballistische missiles zijn vaak vast opgesteld in
ondergrondse silo’s, hebben een veel groter bereik
(intercontinentaal) en worden ingezet tegen doelen
die niet direct met het strijdtoneel te maken hebben
(strategisch) en meer als afschrikking bedoeld zijn.
Afweer tegen tactische ballistische missiles met een
missilesysteem leek de beste oplossing. En zo
ontstond het Nike Anti Tactical Ballistic Missile
(ATBM) verbeteringsprogramma. Daartoe werd het
bestaande “Improved” systeem uitgebreid met een
extra Auxiliary Acquistion Radar (AAR), of een
extra ondersteunende zoekradar.
U ziet dat de tekst in de Nike batch “Family with a
Future” dus echt niet teveel gezegd was. Door al
deze tussentijdse moderniseringen kon het systeem
zeer lange tijd operationeel
inzetbaar blijven. Het Nike
missilesysteem werd toegepast
ter verdediging van de oost- en
westkust van Amerika, rond
steden, militaire installaties en
industriecomplexen. Het
systeem werd ook in West
Europa opgesteld en verkocht aan diverse NATO of
ander bevriende landen, waaronder ook Nederland.
De Koninklijke Luchtmacht (KLu) had twee Groep
Geleiden Wapens (GGW) uitgerust met het Nike
systeem, gestationeerd in Münster-Handorf
(1GGW) en in Schöppingen (2GGW).
Respectievelijk zo’n 60 en 20 km over de grens bij
Enschede in West Duitsland. Samen met Deense,
Belgische, Duitse en Turkse batterijen vormde zij
de zgn. “Nike missile Belt” in West Europa.
Onderstaand een foto van de Nike opstelling in
Münster-Handorf.
LOOPGRAAFKOERIER NO. 91 DECEMBER 2010

Een tekening van de opbouw van een typische Nike batterij[7]. Er zijn drie verschillende gebieden te
onderscheiden. Ten eerste de Battery Control Area, de radarvuurleiding van de batterij. Dit is in feite het hart
van de batterij. Het werd ook wel Integrated Fire Control (IFC) genoemd. Van hieruit werd de omgeving in de
gaten gehouden, doelen in track genomen en missiles gelanceerd. Ten tweede de Launching Area, de missile
lanceerinstallatie en ten derde de Assembly and Service Area, waar de missiles werden gemonteerd en
regelmatig naar terugkeerden ter controle. In verband met het explosiegevaar is dit gebied altijd omzoomd met
een aarden wal. Deze laatste twee gebieden werden vrijwel altijd dicht bij elkaar of tegen elkaar gebouwd. De
Battery Control Area werd meestal op enige kilometers afstand en op een hoge(re) positie geplaatst. Hier is ook
een technische reden voor. Voor de lancering nam de volgradar de missile reeds in track. Dit vereist deze
minimale afstand van 1 km. De maximum afstand naar de Battery Control bedroeg 5 km, de maximaal
toegestane kabellengte. Indien gewenst kon deze afstand nog verlengd worden. Er waren dan echter wel
versterkers nodig halverwege de bekabeling.
Missile lancering
Hoe ging zoiets nu in zijn werk? Aan het begin van
dit artikel hebben we het daar in het algemeen al
even over gehad. Maar ik wil het nu even toespitsen
op het Nike systeem zelf. De HIPAR, LOPAR of
AAR zoekradars draaien constant rond en geven elk
een eigen radarplaatje. Op het scherm wordt een
snel inkomend doel gezien, in veel gevallen een
vliegtuig of meerdere vliegtuigen. De drie radars
vullen elkaar aan en opereren allen op verschillende
frequenties. Uitschakeling door vijandige storing
wordt daardoor moeilijk of vrijwel uitgesloten. De
radars zijn uitgerust met een Identification Friend
or Foe (IFF), waarmee kan worden vastgesteld of
het contact vriendschappelijk is of niet. Het laatste
blijkt het geval te zijn en de alarmbellen gaan
rinkelen. Peiling en afstand worden doorgegeven
aan één van de Target Tracking Radar (TTR), een
volgradar. Deze maakt een zoekslag in elevatie in
de aangegeven richting en afstand en vindt het doel
op een bepaalde elevatie. De positie van het doel is
nu in drie assen vastgelegd en wordt met de TTR
constant gevolgd. Een missile kan nu eventueel
worden gelanceerd. Een Nike batterij heeft zelfs
twee TTR en kan dus twee doelen tegelijk volgen.
Hierdoor kan de prioriteit worden bepaald welk

7
doel als eerste aangepakt zou moeten worden. De
lanceerinstallatie komt nu in het verhaal.
Een tekening hierboven schetst wat er allemaal moest gebeuren bij de detectie en de uitschakeling van een vijandelijk doel.
In de hierop volgende tekst gaan we daar meer in detail op in.
Het computersysteem in de vuurleiding stuurt alle
tactische data naar de Launching Control Group bij
de lanceerinstallatie zoals posities en missile
selectie. De missile wordt geactiveerd, gyro’s
opgestart en in de lanceerstand gebracht. De
gegevens zoals hoek van lancering en vluchthoogte
worden door de computer aan de missile
doorgegeven. Dit is nodig zodat de missile na
lancering weet waar hij direct naar toe moet. Ook
de Missile Tracking Radar (MTR) volgradar zoekt
contact en neemt de gereedstaande missile al voor
lancering in track. Dat is ook de reden waarom er
altijd een minimale afstand moet zijn tussen de
vuurleiding met haar volgradars en de
lanceerinstallatie met haar missiles. Alle systemen
genereren een “all clear”, wat voor de operator een
sein is om een lanceercommando af te geven. De
vaste brandstof van de boostermotor (eerste trap)
van de missile wordt ontstoken en de missile komt
los van de lanceerinrichting. Nadat de boostermotor
van de missile is opgebrand en het voorste
deel een voldoende hard ‘zetje’ heeft gegeven,
wordt deze losgekoppeld. De motor van het missiledeel
(tweede trap) ontsteekt en gaat daarna verder
op het doel af. De computer volgt nu tegelijkertijd
het doel en ook de missile en berekent het punt van
interceptie. Als het doel van koers verandert of als
de missile iets afwijkt van zijn koers dan worden er
nieuwe guidance (geleidings)commando’s
doorgegeven aan de missile. Als gevolg daarvan
draait de missile een beetje aan zijn stuurvinnen
waardoor de koers verandert. Op het moment van
impact stuurt de computer een commando naar de
missile om te exploderen. De lading in de warhead
voorin de missile wordt ontstoken en de explosie
vindt plaats. Als het goed is, wordt daarmee het
doel effectief uitgeschakeld. Voor het in één keer
uitschakelen van grotere groepen vliegtuigen, kon
de missile ook worden uitgerust met een nucleaire
lading. Nog even wat gegevens over het Improved
Nike-Hercules systeem.
In de Surface to Air mode: de maximale hoogte
waarop doelen konden worden uitgeschakeld, was
100.000 voet, dus zo’n 33 km. De radar kon tot op
300 km doelen detecteren vliegend met een
snelheid tot mach 3, drie maal de snelheid van het
geluid, dus zo’n 900 m/s, of 3200 km/h. De missile
vloog mach 3.5, sneller dan alle tot dan toe (1960)
bekende Russische vliegtuigen of lange afstand
missiles. Elke batterij had een zgn. “dead zone”.
Dat was een zone van 10 km rond en 20.000 voet
hoog vanaf het lanceerpunt waarbinnen zij geen
doelen kon uitschakelen. Deze zone werd bepaald
door de lanceerhoek en de scherpste hoek die de
missile kon maken. De Nike batterijen waren om
die reden zodanig gepositioneerd dat blinde zones
van de ene afgedekt werden door andere batterijen.
LOOPGRAAFKOERIER NO. 91 DECEMBER 2010

8
In de Surface to Surface mode had een Nike batterij
van 100 nautische mijlen of 180 km. In deze mode
had een conventionele warhead relatief weinig
impact. Voor dit soort situaties kon de missile ook
worden uitgerust met een nucleaire lading.
Een voorbeeld van de locatie van de verschillende onderdelen van een Battery Control. De plaatsing is zodanig, dat alle
radars vrij zicht hebben in de belangrijkste richting, de richting van waaruit de dreiging werd verwacht. Voor een goed
bereik werd gezocht naar heuveltoppen, waar het vaak woekeren was met de beschikbare ruimte. We zullen dan ook verderop
in het artikel zien, als we twee locaties bespreken, dat plaatselijke omstandigheden regelmatig noopten tot alternatieve
opstellingen.
Battery Control
Het wordt nu tijd dat we de verschillende
onderdelen van een Nike batterij afzonderlijk gaan
bespreken. Laten we daarbij beginnen met het
Battery Control gedeelte. We doen dit aan de hand
van de onderstaande figuur met een typische
opstelling. Afhankelijk van de plaatselijke situatie
kon de indeling echter wel eens wijzigen. De
illustraties komen uit het handboek. We beginnen
met de drie rondzoekradars van de Battery Control:
De Low Power Acquistion Radar (LOPAR) radar.
Dit is een compact gebouwde rondzoekradar en in
de oorspronkelijke opzet de enige rondzoekradar
van het Nike Ajax systeem. Het rechthoekige
bovenste gedeelte is de antenne en draait rond. De
zender en ontvanger zitten in de cilindervormige
voet. Aan de gehele opbouw is goed te zien dat
deze radar ontworpen is voor een mobiele
installatie. Onderstaand een foto van de radar uit
het handboek. Als je goed kijkt zie je dat de
classificatie van het document “Confidential” voor
het inscannen afgeplakt is.
Met de hier volgende foto nemen we nog even een
kijkje in de radome. Bij deze radar draait de radome
mee.
LOOPGRAAFKOERIER NO. 91 DECEMBER 2010

9
De High Power Acquistion Radar (HIPAR) radar.
Een hoog vermogen rondzoekradar geïntroduceerd
als deel van het Improved Nike programma ter
verbetering van het Nike systeem tegen vijandelijke
storing. De antenne wordt beschermd door een
radome, een onderdeel dat de antenne afschermt
van de externe weersinvloeden. Op de foto
genomen aan de binnenkant van de radome zie je de
antenne staan.
De Auxiliary Acquistion Radar (AAR). De extra
radar toegevoegd ter ondersteuning van de Anti
Tactical Ballistic Missile (ATBM) mode. De radar
is speciaal ontworpen om de hoog en snel vliegende
ballistische missiles op tijd te detecteren en vormde
dus als zodanig een aanvulling op de HIPAR radar.
De grote ronddraaiende antenna staat naast een
grote shelter met daarin de zender. In eerste
instantie kon ik alleen een tekening van deze radar
vinden maar na enig zoekwerk kwam ik toch nog
een foto tegen.
De zender zat in een apart gebouw.
Tot slot een foto waarbij we nog een kijkje hebben
in de radome zelf.
Zijn we nu toegekomen aan de volgradar; twee
Target Tracking Radars (TTR) en één Missile
Tracking Radar (MTR). De schotelvormige antenne
zit achter een radome in de vorm van een halve
donut. Daaronder staat een foto van de volgradar
zonder deze beschermende donut. Daarop is
duidelijk de antenneschotel te zien.
LOOPGRAAFKOERIER NO. 91 DECEMBER 2010

10
Hieronder staat een foto van de belangrijkste
console uit de trailer, de Battery Control Console.
Hier gebeurden alle belangrijke handelingen binnen
de gehele batterij.
De console wordt gedomineerd door het Horizontal
Plotting Board links en het iets kleinere Altitude
Plotting Board. Onderaan is de ronde Plan Position
Indicator (PPI) te zien waarop het radarplaatje van
de omgeving zichtbaar wordt gemaakt. Op
Wikipedia [1] kon ik zowaar nog een kleurenfoto
vinden van de console. Het Horizontal Plot Board
is net zichtbaar net als ook de ronde PPI.
De radarsystemen hebben we nu gehad. Krijgen we
nu de twee trailers met daarin de bediening en de
computers. Als eerste de Trailer Mounted Director
Station. In deze trailer komt alle informatie binnen
en weergegeven op grote schermen waarachter de
operators hebben plaatsgenomen. Ook is in deze
trailer de computer geplaatst. Het apparaat waar
alles om draait, zoals we verderop zullen merken.
Onderstaand een tekening uit het handboek met een
opengewerkte
container.
Hierop werd het radarplaatje zichtbaar gemaakt van
de HIPAR, LOPAR of AAR. Een keuze die de
operator zelf moest maken. Niet altijd even
eenvoudig. Bij de ATBM modificatie werd de
console uitgebreid met een tweede PPI, één voor
lange en één voor korte afstand, bediend door twee
LOOPGRAAFKOERIER NO. 91 DECEMBER 2010

11
i.p.v. één operator. Links zat dan de Short Range
Surveillance Operator en rechts de Long Range
Surveillance Operator. In het midden zat de Battery
Control Officer. Daarbij kijkt de linkse operator
naar het radarplaatje van de LOPAR en de rechtse
operator nar die van de HIPAR of AAR radar. Een
voorbeeld van zo’n PPI plaatje is hieronder
gegeven.
geven de afstand aan. De buitenste ring is 200.000
yards of zo’n 200 km.
We hebben hopelijk allemaal wel eens een
radarscherm gezien. Je hebt een lijn die rond het
midden ronddraait. De plaats van de lijn komt
overeen met de stand van de radar. De ontvangen
radarecho’s worden over deze lijn weergeven. De
antenne, dus ook de lijn draait door en de echo’s
blijven door het nalichten van de beeldbuis achter
als een puntje. De kleine ring in het midden komt
overeen met de maximale afstand waarop een
missile een doel kan raken. Een hulpje dus voor de
operator, alle doelen buiten de ring kan je nog niet
uitschakelen. Als echter een van de doelen binnen
deze cirkel komt dan komt een hele goed geoliede
‘machine’ in werking. Uit de IFF-informatie blijkt
dat het om een vijandig doel gaat. De operator
besluit het doel te gaan volgen met één van zijn
twee TTR’s.
De hele missile-interceptie wordt weergeven op de
twee grote plotborden. Achter het glas zit een groot
stuk papier waar met pennen de positie van zowel
het doel als het missile wordt weergeven. Hieronder
is op een tekening weergegeven wat zichtbaar
wordt gemaakt op het horizontale plot tijdens een
lancering van een missile. Beginnen bij het
horizontale plot. Hierop bekijkt de omgeving als het
ware recht vanuit de lucht, In het midden is de
lanceerbasis en het noorden zit boven. De ringen
Als een doel in track wordt genomen door één van
de TTR volgradars, dan begint de computer te
rekenen. Uit de door de volgradar gemeten afstand
en elevatie berekent de computer de horizontale
afstand, dus de afstand over de grond. Samen met
de door de TTR gemeten peiling weet de computer
precies waar zij de pen moet neerzetten. Even voor
de wiskundigen onder ons, gewoon even een stukje
goniometrie: Gemeten afstand x cosinus (gemeten
elevatiehoek). Zo begint één pen te schrijven op het
papier. In het voorbeeld beginnend bij Point B naar
Point C. Elke 10 seconden wordt een kleine
markering (streepje) op de baan gegeven. Dat geeft
de operator een gevoel van snelheid. Grote afstand,
dus hoge snelheid. Tegelijkertijd begint de tweede
pen ook te schrijven. Deze pen geeft constant het
interceptiepunt aan van het doel als een missile zou
worden afgevuurd, in het voorbeeld van Point A
naar Point E. Hiermee kon de operator het optimale
moment van afvuren bepalen. Niet te ver weg,
binnen het bereik, en ook weer niet te dichtbij.
Uiteraard is dat iets wat ook de computer steeds
berekent. Op deze berekening zit wel wat meer
‘haar’; “Een trein start om twee uur vanaf station A.
Tegelijk start op station B een tweede trein. Waar
komen ze elkaar tegen??”. Op het moment dat het
interceptie-predictiepunt binnen het vliegbereik ligt
van het missile, besluit de operator een missile af te
LOOPGRAAFKOERIER NO. 91 DECEMBER 2010

12
vuren. Dat gegeven wordt gemarkeerd op de plot
van het uit te schakelen doel. Na dat
lanceercommando stopt de tweede pen met het
plotten van het interceptiepunt en springt hij naar
het midden. De pen geeft vanaf nu de positie weer
van de missile in de vlucht. Uiteraard loopt deze
lijn vanuit het midden (Point D) naar buiten (Point
C). Deze informatie wordt door de computer
afgeleid van elevatie- en afstandgegevens van de
MTR volgradar. Ook deze plot krijgt om de 10
seconde een streepje. Je ziet ook direct dat de
missile harder vliegt dan het uit te schakelen doel.
Nu is het wachten op het moment dat beide lijnen
elkaar kruisen… Geachte lezer wat zou dit punt
beteken? Juist “BOEM”. Uiteraard ziet de computer
dat natuurlijk al aankomen en heeft op tijd een
ontstekingscommando gegeven aan de warhead in
de missile.
In de trailer springen twee grote consoles in het
oog. De Target Radar Control Console tegen de
achterwand voor de bedieningen van de twee TTR’s
en de smallere Missile Radar Control Console vlak
bij de ingang voor de bediening van de MTR.
Hieronder staan beide consoles. Let eens op die
grote ‘bomvrije’ knoppen. Toen had je nog het
gevoel dat je iets groots en belangrijks schakelde!
Tegenwoordig heb je alleen nog maar hele kleine
computergestuurde knopjes.
Het tweede plotbord geeft de hoogte weer van het
interceptiepunt. Horizontaal is de tijd tot maximaal
200 s. De hoogte van het predictiepunt wordt dus
pas geschreven op moment dat het doel zo’n 200 s
voor interceptie is. Links staat de actuele hoogte
van de missile. In dit voorbeeld besluit de operator
zo’n 125 s voor interceptie de missile te lanceren.
We zien de missile hoogte winnen en de
tijdmarkeringen. Op tijd nul komen beide lijnen op
een bepaalde hoogte samen. We weten ondertussen
wat dit inhield. Een goede lezer en plaatjeskijker zal
opgemerkt hebben dat ik één groot scherm in de
trailer nog helemaal niet heb genoemd. Nu dat is de
Early Warning Plotting Board. Een speciaal
daarvoor aangewezen operator houdt contact met
andere batterijen in de buurt of met een centraal
luchtverdedigingcentrum en krijgt over de telefoon
coördinaten door van doelen die (nog) buiten het
bereik van deze batterij zijn. Met een vetkrijt wordt
dit op het bord geschreven. Met een blik op het
boord kan de Battery Officer te weten komen wat
hem eventueel (nog meer) te wachten staat.
Komen we nu bij de tweede trailer, de Trailer
Mounted Tracking Station.
Vanuit hier worden de drie volgradars bediend.
Nog even twee foto’s van beide consoles gevonden
op wikipedia [1].
Achter deze consoles hielden verschillende
operators constant de goede werking van de
trackradars in de gaten. Het belangrijkste daarbij
was uiteraard; is het doel of missile nog steeds in
track? Het volgen werd overgelaten aan de
machine, maar als het even misging, dan moest er
direct ingegrepen worden door te draaien aan de
grote wielen onderaan de console.
De Director Station en Tracking Station Trailers
stonden vaak samen tegen een gebouw geplaatst,
genaamd Electronic Shop (werkplaats).
LOOPGRAAFKOERIER NO. 91 DECEMBER 2010

13
We zijn nog één onderdeel van de Battery Control
vergeten en de is de Radar Test Set Group. Dit was
een mast met testdoelen en testbronnen die in de
nabijheid van de radars werd geplaatst. De positie
was altijd zodanig, dat alle radars de testsets in de
mast zouden kunnen zien. Zo konden alle radars,
zowel de rondzoekradars als de volgradars, worden
getest en onderling uitgelijnd ten opzicht van deze
mast.
Een voorbeeld van een Launching Area. Met deze opstelling zijn zowel de oude Nike Ajax als de Nike Hercules te lanceren.
De missiles worden vanuit de kelder met een lift aangevoerd. Het Trailer Mounted Launcher Control Station staat op een
minimale afstand van 800 voet, of zo’n 250 m. Dit werd gedaan om veiligheidsredenen. Mocht een missile niet soepel zijn
rail verlaten maar ter plekke exploderen, dat moest je in de trailer nog wel veilig zitten. De andere missiles bleven veilig
onder de grond opgeborgen.
Missile Launching Area
De controle van de lanceringen gingen vanuit een
Trailer Mounted Launching Control Station. Naast
de vele apparatuur was er ook nog ruimte voor een
operator achter de Launching Control Console en
de Launching Control Officer aan en tafeltje naast
de operator. Zij zorgden voor de controle van de
status van de missiles en de coördinatie met de
Battery Control. Bovenop de container zat een
schoorsteenachtige constructie. Deze werd gebruikt
om de missilecommunicatie te testen met de MTR.
De MTR volgde de radarreflectie afkomstig van de
radarreflector, terwijl de antenne eronder de missile
simuleerde en ‘praatte’ met de MTR. Zo was het
niet nodig een missile in de launcher te hebben,
voor het kunnen testen van deze belangrijke
functie.
Assembly and Service Area
Deze bevond zich om praktische redenen dicht bij
de lanceerinrichtingen. Hier werden de missiles
ontvangen, geassembleerd en getest. Niet altijd een
LOOPGRAAFKOERIER NO. 91 DECEMBER 2010

14
veilige klus, want er kon nog wel eens wat mis
gaan. Een wal rond dit gebied moest er voor zorgen
dat bij calamiteiten de schade beperkt bleef tot
alleen het gebied binnen de wallen.
MRT. De booster bestond feitelijk uit vier aparte
motoren. De vinnen hadden een spanwijdte van 3.5
m. Het plafond van de missile bedroeg zo’n 33 km
en het bereik was minimaal 150 km. De maximale
snelheid van de missile bedroeg mach 3.5 (1200
m/s of 4300 km/h). Zo’n tweetraps systeem had
meerdere voordelen. Ten eerste was het moeilijk
om een motor te maken die heel lang kan branden
en ten tweede is het ook handig om in de laatste
fase een kleinere missile te hebben, dit
vergemakkelijkt het manoeuvreren.
Het is misschien al opgevallen, maar we hadden het
steeds over trailers of te wel opleggers. Dat lijkt of
de Nike batterijen mobiel, waren. Nu, dat klopt
inderdaad. Van origine waren de batterijen
verplaatsbaar, zeker toen het alleen noch een Nike
Ajax batterij was. De latere extra toevoegingen
zoals de grote HIPAR radar maakten verplaatsing
steeds minder praktisch. Toch zie je nog wel op
foto’s opstellingen met wielen, dus kon er mogelijk
met bepaalde batterijen nog worden rondgetrokken.
Uiteindelijk vond ik een concreet voorbeeld, een
aantal kiekjes uit het fotoboek [7] van een oefening
in 1974 in Zuid Korea. En daaronder een foto uit
het handboek hoe de LOPAR gedemonteerd moest
worden.
Op de foto een voorbeeld van hoe deze plek er in
het verleden in werkelijkheid uitzag. Warheads,
middensecties en raketmotoren liggen klaar om met
elkaar verenigd te worden tot één missile.
Nike Hercules missile
Zouden we toch bijna het belangrijkste onderdeel
van een batterij vergeten. De missile zelf.
De totale lengte bedroeg 39 voet of en kleine 12 m,
en het woog 10550 lbs (4.8 ton). Zoals reeds eerder
aangeven bestond de missile uit twee delen
(trappen), beide uitgerust met raketmotoren met
vaste brandstof. De voorste sectie, de missile body,
bestond uit een warhead en een body section. Zij
was ruim 8 m lang en 2.4 ton zwaar. Zij had een
diameter van 80 cm en met de vinnen een
spanwijdte van 2.3 m. In dit gedeelte bevond zich
ook de besturing en verbindingsapparatuur met de
LOOPGRAAFKOERIER NO. 91 DECEMBER 2010

15
De batterijen rond San Francisco waren echter vaste
opstellingen. Laten we nu een stap naar de huidige
tijd.
San Francisco missile battery SF-87 en SF-88
Komen we eindelijk weer terug op ons
oorspronkelijk uitgangspunt, de
verdedigingswerken rond San Francisico. In het
totaal waren er 13 Nike batterijen [8] rond San
Francisco. We beperken ons weer tot het noorden
van de baai en wel tot SF-87 waarvan de Battery
Control Area SF-87C (met de “C” van control)
gelegen was op Hawk Hill en de Battery Launching
Area SF-87L (met de “L” van Launching) in Fort
Cronkhite. SF-88C was gelegen op een heuvel ten
noorden van dit fort, genaamd Wolf Ridge en SF-
88L was gelegen in Fort Barry. Deze laatste Battery
Control Area is het best bewaard gebleven van die
twee, dus daar wilde ik graag mee beginnen.
Een luchtfoto uit Google Earth [9] met een overzicht van de locaties van de twee Nike batterijen ten noorden van de baai.
Opvallend is daarbij dat men voor de Control Lanceer locatie niet steeds de dicht bijzijnde combinatie heeft gekozen.
Vermoedelijk had dit te maken met het feit dat de Battery Control vrij zicht moest hebben op de Launching Area.
Nog een luchtfoto maar nu is er ingezoomd op de voormalige Battery Control Area SF-88C op de heuvel Wolf Ridge Dit ter
voorbereiding op de’ virtuele rondleiding’ die we straks gaan maken.
Rondleiding SF-88C Wolf Ridge
Van deze Battery Control Area heb ik een redelijk
aantal foto’s gevonden op mijn belangrijke bron [7]
genomen in 1967, dus toen de basis boven op Wolf
Ridge nog vol in bedrijf was. Op CSI-achtige wijze
en met behulp van de luchtfoto van Google Earth
LOOPGRAAFKOERIER NO. 91 DECEMBER 2010

16
heb ik de locatie kunnen achterhalen die de
fotograaf in 1967 had ingenomen bij het maken van
de verschillende foto’s. Een soort Google Earth
Street View anno 1967. Tegelijkertijd kunnen we
de kennis die we hebben opgedaan door het lezen
van het voorgaande, proberen in de praktijk toe te
passen. We komen vanaf het westen over de
hoofdweg de basis binnen. We passeren links het
wachthuisje. Bij de splitsing van de weg passeren
we rechts een laag muurtje met een plaquette. We
blijven recht doorlopen en klimmen virtueel op het
eerste platform recht tegenover de ingang waar toen
één van de volgradars op stond. De komende foto’s
zijn allemaal vanaf dit platform gemaakt. Draaien
we eerst naar links of naar het noorden, dan kijken
we tegen de grote radome aan van de HIPAR
zoekradar.
van de site is blijkbaar later wit overgeschilderd.
Want op Google Earth is op de plek een duidelijk
licht vlak te zien.
Tot slot lopen we weer een klein stukje naar rechts
door en maken we de laatste foto van twee
volgradars. De achterste volgradar heeft een
uitstekend zicht over het dal richting de Launching
Area. Het zal daarom wel de MTR zijn.
Als we rechtsom langs de rand van het platform
lopen maken we nu een foto in oostelijke richting.
We kijken op de Electronic Shop, waar links en
rechts twee trailers staan. Ze zijn niet echt van plan
hier ooit weg te gaan, want het onderstel van de
wagens is niet (meer) aanwezig. In één trailer zit
het Tracking Station en in de andere het Director
Station. Op de achtergrond zien we rechts de Power
Building en links op een heuveltje iets verdop nog
de plek van de Radar Testgroup Antenne.
Nu mensen, was dit interessant of niet? Tot slot een
paar foto’s van recente datum [8]. Aan u om de
plaats van de fotograaf te achterhalen….. (niet
verder kijken hoor in de tekst onder deze foto!!)
We gaan dus niet van het platform af maar lopen
nog een klein stukje rechtsom en maken een foto in
zuidoostelijke richting. We nemen de LOPAR radar
op de korrel. Het op de grond geschilderde wapen
Nu het antwoord; Het is vanaf de positie van de
Radar Testgroup Antenna. We kijken in westelijke
richting en zien in de verte het nu lege platform
waar onze fotograaf in 1967 heeft gestaan. Links
LOOPGRAAFKOERIER NO. 91 DECEMBER 2010

17
zijn de Power Building, daarnaast de Electronic
Shop en tot slot rechts van het platform het HIPAR
Building, met daarin de zender van de HIPAR
zoekradar. Volgende opgave: Wat en waar?
linksonder is nog net de reling rond het platform
zichtbaar. Tot slot nog twee foto’s van het
wachthuisje aan de ingang van de basis en van het
lage muurtje of plaquette bij de splitsing met daarop
restanten van de originele beschildering van de
Golden Gate Bridge.
Antwoord; De Power Building. De drie grote
deuren staan open of zijn verdwenen en de
fotograaf? Nu, die stond op het oude platform van
de LOPAR zoekradar. Kijk maar goed, want
Een mooie tekening van een opengewerkte lanceerinrichting. Het moge duidelijk zijn dat we hier te maken hebben met een
vaste opstelling. Een opstelling die veel lijkt op SF-87L waar we straks een virtueel bezoek aan zullen brengen. De controleruimtes
en ook de opslag van de missiles zelf zijn allemaal onder de grond gebouwd.
LOOPGRAAFKOERIER NO. 91 DECEMBER 2010

18
Een luchtfoto met Google Earth van SF-87L gelegen in Fort Barry zoals het er op dit moment bij ligt. Let op de aarden wal
rond de Assembly and Service Area. Ter completering van het museum zijn er ook een aantal onderdelen oorspronkelijk
behorend tot de Battery Control Area geplaatst. Als we goed kijken zien we de LOPAR, één volgradar en een aantal Trailers
met onder andere de Director Control Station geplaatst.
SF-88L Fort Barry
Gelukkig is de lanceerinstallatie SF-88L op Fort
Barry een volledige ontmanteling gespaard
gebleven. Sterker nog, de batterij is hier zelfs weer
bijna volledig hersteld en is een museum geworden.
Onderstaand een aantal ‘sneaky pictures’ van de
basis illegaal gemaakt in begin jaren 70.
Op de foto hierna is naast het gebouw net nog SF-
88C te zien bovenop Wolf Ridge, de Battery
Control Area van deze lanceeropstelling. De grote
witte radome van de HIPAR radar en daarnaast
twee kleinere bollen, vermoedelijk van twee
volgradars.
Daaronder een ‘sneaky picture’ met een blik uit
begin jaren 70 en daaronder een foto zoals het er nu
uitziet, genomen vanuit bijna dezelfde hoek. Zoals
te zien is op de daaropvolgende foto’s heeft de
toegewijde groep de liften weer aan de praat
gekregen en hebben ze zelfs wat oude missiles op
de kop getikt.
LOOPGRAAFKOERIER NO. 91 DECEMBER 2010

19
moet oplichten voordat je de knop kunt indrukken.
Je zou anders al leunend op de console zo een
missile kunnen lanceren. Ik moet er niet aan denken
als dat eens zou gebeuren!
Hieronder nog een foto van de huidige situatie
genomen vlakbij de positie waar de ‘sneaky
pictures’ uit 70 zijn gemaakt.
Die jongens lopen niet echt te koop met al dat
‘lekkers’ in hun bezit. De volgende foto’s vond ik
niet eens op hun eigen site [7] maar op een site [8]
van een persoon die alle Nike batterijen rond San
Francisco in kaart heeft gebracht. Naast de missiles
in de lanceerbatterij heeft de groep ook nog een
Trailer Mounted Director Station gered van de
eeuwige jachtvelden. De Battery Control Console
met daarop prominent het Horizontal en Altitude
Plotting Board zijn goed te zien. Tot slot nog een
close-up van een deel van het bedieningspaneel. De
FIRE knop zit veilig achter een luikje dat je eerst
LOOPGRAAFKOERIER NO. 91 DECEMBER 2010

20
SF-87C Hawk Hill
Op de luchtfoto Google Earth van Battery
Construction 129 in mijn vorige artikel in de
loopgraafkoer is deze Battery Control SF-88C
reeds goed zichtbaar. Afgezien van een aantal nog
herkenbare radarfundaties, waarvan één een stalen
verhoging, is er verder nog weinig zichtbaar van de
bedrijvigheid in het verleden. Geen van de
standaard gebouwen of resten ervan zijn vanuit de
lucht nog herkenbaar. Via Google vond ik wel een
foto van een betonnen constructie met daarin een
trap naar een kelder onder het platform. Mogelijk
dat zich daar de controleruimtes bevonden. Tot slot
een paar foto’s [8] hoe het er nu allemaal uitziet.
SF-87L Fort Cronkhite
Van de Launching Area SF-87L behorend bij
Battery Control SF-87C op Wolf Ridge is vrijwel
niets meer over. Het betonnen plateau is
overgenomen daar de Amerikaanse Lenie ’t Hart uit
Pieter Buren. Ja, inderdaad een zeehondencrèche.
Bijzonder praktisch, want het voormalige
lanceerplateau zal zeker waterpas liggen, dus lopen
de bassins niet over een kant. Via een andere site
[8] vond ik nog wat foto’s van deze plek. Daarop
bleek dat het keldergedeelte nog aanwezig is. Via
een trap en een deur met de tekst “We keep the
peace”, kom je beneden. Ook de nooduitgang is
nog aanwezig. Tot slot nog een foto van één van de
nieuwe bewoners van deze voormalige
lanceerinstallatie SF-87L.
LOOPGRAAFKOERIER NO. 91 DECEMBER 2010

21
Hiermee komt mijn drieluik over de
verdedigingswerken rond San Francisco ten einde.
Mocht u nog eens in de buurt zijn, dan zijn deze
werken, naast de bekende toeristische plekjes rond
San Francisco, meer dan een bezoekje waard!
Gebruikte bronnen
[1] Algemeen informatie: http://en.wikipedia.org/
[2] The California State Military Museum Fort
Baker:
http://www.militarymuseum.org/FtBaker.html
[3] The California State Military Museum Fort
Barry:
http://www.militarymuseum.org/FtBarry.html
[4] The California State Military Museum Fort
Cronkhite:
http://www.militarymuseum.org/FtCronkhite.
html
[5] Foto’s Battery Townsley en Construction 129:
http://www.fortwiki.com
[6] Foto’s Battery Townsley en recente foto’s:
http://www.pbase.com/
[7] Gegevens Nike Ajax en Nike Hercules:
http://nikemissile.org/
[8] Recente foto’s voormalige Nike sites rond San
Francisco: http://www.acme.com/jef/nike/
[9] Recente luchtopnames:
http://www.googleearth.com
[10] Foto Hr.Ms. Zeven Provinciën met Terrier
missile:
http://www.vlaggeschipsmaldeel5.nl/html/foto
_s_smald...
LOOPGRAAFKOERIER NO. 91 DECEMBER 2010

Een schitterend vergezicht al zeg ik het zelf, ge-downlaod vanaf Google Earth genomen in zuidelijk richting vanaf het
hooggelegen SF-88C Wolf Ridge. In de verte links zijn de rotsen te zien ten zuiden van de Golden Gate en verderop de
zandstranden aldaar. Aan de noordkant van de Golden Gate zien we de landtong Point Bonita met de vuurtoren. Rechtsvoor
ligt Fort Cronkhite aan het water Rodeo Lagoon en Rodeo Beach.
Zoomen we nu iets in, dan zien we meer detail van het gebied aan de overkant van de Rodeo Lagoon. Links ligt de
lanceerplaats SF-87L met het Nike museum. Iets naar rechts zien we wat bomen met daaronder de Pit A en B van Mortier
Battery Alexander. Iets daarboven liggen de gebouwen van Fort Barry. Op de heuvel iets rechts van het midden komen we
Battery O’Rorke tegen en iets daarachter Battery Guthrie and Smith. Ongeveer recht erboven voor de gebouwen aan de
oceaan moet Battery Mendel liggen.