WAT Catalogus materieel openbaar vervoer - KpVV

WAT
Catalogus materieel
openbaar vervoer
Centrum Vernieuwing Openbaar Vervoer
Rapport 21

Centrum Vernieuwing Openbaar Vervoer
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Colofon
Uitgave
Centrum Vernieuwing Openbaar Vervoer
Scheepmakershaven 75
3011 VE Rotterdam
Postbus 1031
3000 BA Rotterdam
CVOV
Het Centrum Vernieuwing Openbaar Vervoer (CVOV) is een kennisinstituut
dat de 35 opdrachtgevende overheden ondersteunt bij de realisatie van een
beter renderend en meer klantgericht openbaar vervoer. Het CVOV doet dit
onafhankelijk. Het CVOV is organisatorisch ondergebracht bij de
Adviesdienst Verkeer en Vervoer van Rijkswaterstaat.
Over dit rapport
Samenstelling Holland Railconsult en AGV Adviesgroep
voor verkeer en vervoer
Eindredactie CVOV
Vormgeving en productie Studio Guido van der Velden bv, Zeewolde
Druk Drukkerij Holland bv, Aphen aan de Rijn
Contactpersonen
Roel Koolen, tel. 010-2825168
Gerard van Kesteren, tel. 010-2825169
Bestellen
Dit rapport is te bestellen bij Bea Muilwijk van het CVOV
telefoon: 010-2825160
telefax: 010-2143313
e-mail: b.muilwijk@avv.rws.minvenw.nl
Rotterdam, april 2003
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
2

Inhoudsopgave
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Inleiding 5
Het vervoerconcept 7
Voor welke problemen kan openbaar vervoer een oplossing bieden? 7
Vervoersconcepten 8
Afbakening inventarisatie 10
Metro 11
Alstom Metropolis (Warschau) 12
AnsaldoBreda Metro (Kopenhagen) 15
Bombardier (voorheen Adtranz) Movia (Guangzhou) 18
Bombardier City-Metro (Rotterdam) 20
CAF (Amsterdam) 23
Siemens Modular Metro (Bangkok) 26
Light Rail 29
Siemens Stadtbahn B/Citysprinter 30
BEM 550 (SBB) 33
Bombardier 8NGTW (Kassel) 35
Bombardier K5000 (Keulen) 37
Bombardier Tram-Train (Saarbrücken) 41
Siemens GT8-100D/2S-M (Karlsruhe) 44
Siemens Avanto (Parijs) 47
Siemens SD600A (Portland) 49
Alstom Regio Citadis 51
Sneltram Utrecht-Nieuwegein (SUIG/ABB) 53
Tram 55
Alstom Citadis (Montpellier, Lyon en Rotterdam) 56
AnsaldoBreda Sivio (Goteborg) 60
Bombardier Cityrunner (Graz) 63
Bombardier Citytram (Keulen) 66
Bombardier tram A32 (Stockholm) 68
Bombardier Eurotram (Straatsburg) 71
LETS tramcar (Groot-Brittannië) 74
Siemens Combino (Amsterdam en Nordhausen) 76
Skoda Type 10T (Portland) 79
Bus 83
Geleide bus 88
Bombardier Tram-on-Tires 89
Lohr Translohr 91
Irisbus Civis 93
APTS Phileas 95
Trolleybus 97
Berkhof Communo Trolley 98
Van Hool A300T 99
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
3

(Inter)regionale bus 100
Mercedes Integro L 101
Scania Omniline 102
Scania Omnilink 103
Volvo 7000 104
Volvo 8700 105
Stads- en agglomeratieve bus 106
Berkhof 200NLF 107
Caetano City Gold (Nissan) 108
MAN NL 263/NG 263 en NÜ263 109
MAN NM 223.3 111
Mercedes Citaro U 112
Mercedes Cito 113
Scania Omnicity geleed 114
Setra S319NF 115
Van Hool AGG300 116
Van Hool A330 118
Van Hool A308 119
Wright Commander (DAFBUS SB 220) 120
Mini-bus 121
Kusters MID City II 122
Business 2002 123
Bijlage 1 Bronnen 124
Bijlage 2 Toelichting materieelkenmerken 125
Bijlage 3 Leveranciers 129
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
4

Inleiding
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Met de decentralisatie van bevoegdheden en middelen voor openbaar vervoer
(Wet Personenvervoer 2000) is het voor de decentrale overheden in
toenemende mate mogelijk invloed uit te oefenen op de verschijningsvorm
van het openbaar vervoer (OV). Lijnennetten, dienstregelingen en zelfs
materieeltypen kunnen door middel van een aanbestedingsprocedure worden
‘besteld’ bij vervoerbedrijven. De overheden beschikken echter niet
over oneindige budgetten en daarom is het belangrijk dat doel en middelen
goed op elkaar worden afgestemd. Welk probleem moet worden opgelost,
welke middelen staan daarbij ter beschikking en welke oplossing is het
meest effectief?
Het Centrum Vernieuwing Openbaar Vervoer (CVOV) te Rotterdam adviseert
en ondersteunt decentrale overheden over de implementatie van de
Wet Personenvervoer 2000 en over de toe te passen dienstverleningsconcepten
en OV-technieken. Het CVOV wordt aangestuurd door de
Stuurgroep OV, met daarin vertegenwoordigers van het Rijk, de VOCgemeenten,
de Provincies en de Kaderwetgebieden. Sinds 1 januari jongstleden
is het CVOV uitgebreid met het aandachtsgebied light rail/hoogwaardig
openbaar vervoer (HOV).
In januari 2002 verscheen de CVOV-brochure ‘NET ertussenin; Lightrail en
HOV, de mogelijkheden in Nederland’. Hierin is onder meer beknopt weergegeven
welke problemen er spelen op het gebied van bereikbaarheid en
leefbaarheid in de stadsgewesten en overige gebieden in Nederland, wat
onder lightrail en HOV wordt verstaan en welke functies en successen deze
technieken in andere Europese landen hebben bij het oplossen van bovengenoemde
probleemvelden. Bovendien zijn hierin weergegeven de ’10
geboden van hoogwaardigheid’, een aantal kwaliteitsaspecten waaraan het
openbaar vervoer moet voldoen wil het daadwerkelijk hoogwaardig zijn.
Het CVOV vult deze brochure gedetailleerd in met een serie rapporten
annex catalogi. Het rapport ‘WAAROM’ geeft een verdere invulling van de
items uit NET ertussenin. De doelen die met het openbaar vervoer bereikt
kunnen worden en de problematiek die er aan ten grondslag ligt, worden
uiteengezet. Andere rapporten in deze serie zijn ‘HOE’ en ‘WAAR’. Dit zijn
catalogi waarmee de bestuurder en beleidsmaker in één oogopslag kan zien
welke mogelijkheden er zijn om het regionale en stadsgewestelijk openbaar
vervoer op een hoger plan te brengen.
De voorliggende catalogus ‘WAT’ behandelt rollend materieel dat in verschillende
openbaar vervoerconcepten kan worden ingezet. Het geeft een
overzicht van verschillende recent op de markt gebrachte materieeltypen,
zodat men in korte tijd een indruk heeft van de mogelijkheden op het
gebied van techniek en inzetbare voertuigen.
Deze catalogus is in eerste instantie bedoeld voor openbaarvervoerautoriteiten,
maar de catalogus is ook voor anderen beschikbaar. Het kan de
autoriteiten helpen gevoel te krijgen voor de ontwikkelingen op de materieelmarkt.
Hoewel de verantwoordelijkheid voor de aanschaf en het onderhoud
van materieel bij de vervoerder ligt, is het van belang dat de aanstuur-
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
5

ders van het openbaar vervoer weten wat er op dit gebied op de markt is en
welke eigenschappen en mogelijkheden bepaalde materieeltypen hebben.
Immers, de keuze van het materieel is een belangrijke variabele bij offertes
van vervoerbedrijven tijdens aanbestedingen. De catalogus is met grote zorg
samengesteld. Mochten er desondanks bij de lezer suggesties voor verbetering
of completering opkomen, dan houdt het CVOV zich hier voor aanbevolen.
Het ligt in de bedoeling deze catalogus jaarlijks te actualiseren en
te verbeteren.
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
6

Het vervoerconcept
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Voor welke problemen kan openbaar vervoer een oplossing bieden?
In Nederland worden aan het openbaar vervoer vooral vervoerkundige rollen
toegekend. Het openbaar vervoer is een vervoermiddel voor ‘autolozen’,
waar bovendien een fileoplossend vermogen aan wordt toegedicht. Met
name hoogwaardig openbaar vervoer zou er in moeten slagen de automobiliteit
te beperken. Maar mensen zitten niet voor niets in de auto, kennelijk
heeft het individuele vervoer de voorkeur boven het collectieve. Voor het
individu is die keuze te begrijpen, voor de maatschappij als geheel heeft een
ongebreideld autogebruik nadelen, zeker in de drukke stedelijke gebieden.
De aard en omvang van de problematiek bepalen het vervoerconcept.
Geen filebestrijder
Op het gebied van filebestrijding moeten de verwachtingen niet te hoog
gespannen zijn. Wel kunnen ze voor sommige andere problemen een waardevolle
oplossing zijn, zoals het vergroten van de bereikbaarheid van een
stad of regio. Ook buiten het verkeers- en vervoerdomein kunnen legitieme
redenen zijn om te denken aan light rail en HOV, bijvoorbeeld bij de (regionale)
problematiek van stedenbouw en ruimtelijke ordening, economie,
vestigingsplaatsklimaat of imago. De visie die men heeft ten aanzien van de
inrichting en het functioneren van een stad of regio en de financiële randvoorwaarden
bepalen de structuur van het OV-netwerk, de toe te passen
technieken en de kwaliteit van de dienstverlening. De kwaliteitsverbetering
moet wel voldoende voor de stad ‘opleveren’ om de hiervoor noodzakelijke
investeringen en exploitatiekosten te rechtvaardigen. Deze rechtvaardiging
kan gevonden worden in de verwachting dat een aantrekkelijk openbaarvervoersysteem
helpt om een stad of regio ‘op de kaart’ te zetten of ‘smoel
te geven’.
Maar wel: vergroten van de bereikbaarheid
Het aantal mensen dat een gebied binnen een zekere tijd kan bereiken
bepaalt de bereikbaarheid van dat gebied. Congestie op de weg en traag en
weinig frequent OV zijn nadelig voor die bereikbaarheid. Bovendien kan
niet iedereen over een auto beschikken. De oplossing wordt veelal gezocht
in filebestrijding door aanleg van extra wegen, maar binnen de kortste tijd
blijkt deze oplossing niet te werken; er worden meer auto’s aangetrokken
dan een stad kan verwerken. We zullen ermee moeten leren leven: files zijn,
ook op de langere termijn, niet te bestrijden. Dat wil niet zeggen dat de
bereikbaarheid niet vergroot kan worden. Door middel van goed openbaar
vervoer in combinatie met auto- en fietsvoorzieningen kan de bereikbaarheid
van een stedelijk gebied vergroot worden.
Structuur geven aan de ruimte
Er bestaat een duidelijke wederkerige relatie tussen ruimtelijke ordening en
openbaar vervoer. Bij uitbreiding van het stedelijk areaal en herschikking
van functies binnen een stedelijk gebied kan het openbaarvervoernet structurerend
zijn voor de ruimtelijke ordening. De vraag is steeds waar het aanpassing
behoeft en welke. Aan de ene kant gaat het erom op passende
wijze (nieuwe) woningbouwlocaties te ontsluiten, aan de andere kant om
ontbrekende OV-schakels te realiseren.
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
7

Verbeteren van het vestigingsklimaat en de leefbaarheid in de stad
Openbaar vervoer kan tevens worden ingezet om bepaalde gebieden zodanig
goed te ontsluiten dat het vestigingsplaatsklimaat voor bedrijven en
instellingen positief wordt beïnvloed (sturende rol van het OV): rail als structurerend
element voor de lange termijn. Het railsysteem verhoogt zodoende
de waarde van de locatie. Hieronder valt ook de problematiek van de veelal
ontbrekende regionale systeemlaag in het openbaarvervoernetwerk. De
hierop gerichte infrastructuur kan letterlijk structuurbepalend zijn.
In Frankrijk heeft men de afgelopen decennia meer en meer ingezet op
openbaar vervoer als ‘redder van de stad’. De (binnen)steden hadden een
stevige impuls nodig, waarvoor een totaalaanpak van ruimtelijke ordening,
stedenbouw en verkeer en vervoer (met daarin openbaar vervoer) werd
gekozen. Het instellen van kwalitatief hoogwaardig openbaar vervoer was
dus een onderdeel van een veel meer omvattende strategie om de leefbaarheid
en bereikbaarheid van de stad te verbeteren. Het openbaar vervoer is
hierbij eerder als stedenbouwkundig element ingezet, dan louter als vervoerkundig
middel. In het algemeen leidt een esthetisch verantwoorde
inpassing van het vervoersysteem tot vergroting van de stedelijke kwaliteit.
Naast materiaal- en kleurkeuze van de baan of bedding, kan worden
gedacht aan de vormgeving van de bovenleiding, van de haltes en niet in de
laatste plaats van de voertuigen.
De markt: vervoervraag
Afhankelijk van de problemen die men wil oplossen, zullen bepaalde openbaarvervoerconcepten
worden ingezet. De vervoervraag en de kosten zijn
bepalend voor de haalbaarheid van het openbaarvervoerconcept. Over het
algemeen mag aangenomen worden dat de vervoervraag toeneemt naar
mate de bevolkingsomvang en de bevolkingsdichtheid toeneemt, de attractie
van een gebied groter is, en er meer maatregelen zijn getroffen om niet
alle verplaatsingen met de auto af te wikkelen. Naarmate een gebied meer
verstedelijkt is en meer congestie kent, zal de markt voor (openbaar) vervoer
groter zijn.
Vervoerconcepten
Een vervoerconcept uit zich door het gebruik van vervoernetwerk, infrastructuur
en materieel. Centraal in deze driehoek staat de op te lossen
problematiek. In de weergegeven driehoek beperken we ons tot de
vervoervraag.
Infrastructuur
Vervoervraag
Netwerk
Materieel
Landelijk Klein stedelijk Grootstedelijk Stadsgewestelijk
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
8

Openbaarvervoernetwerken
Hier wordt een onderscheid in openbaarvervoernetwerken gemaakt aan de
hand van de netwerkdichtheid. Bij een hoge netwerkdichtheid is een relatief
groot aantal halteplaatsen door directe schakels met elkaar verbonden. Bij
een lage netdichtheid is het aantal schakels beperkt. Uitgaande van een
begrensd budget voor exploitatie kan op een grofmazig netwerk frequenter
worden gereden dan op een fijnmazig netwerk.
Grofmazig netwerk (hoogfrequent)
Fijnmazig netwerk (laagfrequent)
Het gekozen vervoerconcept bepaalt de invulling van het netwerk met lijnvoering
en dienstregeling (vertrektijden en frequenties). Financiële beperkingen
zullen daarbij de grenzen bepalen. Het evenwicht wordt niet alleen
bepaald door een lijnenopzet die past bij de netwerkdichtheid en aanwezige
infrastructuur van het openbaar vervoersysteem, maar ook door het evenwicht
in exploitatiekosten en investeringskosten. In Kopenhagen is bijvoorbeeld
gekozen voor een metroconcept, waarbij uit het oogpunt van investeringskosten
is gekozen voor korte stations. De voertuigen kunnen als gevolg
daarvan niet te lang worden, zodat een hogere frequentie nodig is om aan
de vervoervraag te voldoen. Men bespaart zoveel op infrastructuur, dat een
hogere frequentie op de lange duur toch financieel verantwoord is.
Infrastructuur
Infrastructuur bestemd voor openbaar vervoer valt globaal uiteen in twee
categorieën:
– infrastructuur voor ongeleide voertuigen
– infrastructuur voor geleide voertuigen
Bij ongeleide voertuigen (bussen) gaat het om het wegennetwerk waar ook
het andere verkeer gebruik van maakt. Over het algemeen is infrastructuur
voor geleide voertuigen railinfrastructuur voor trams, metro’s en lightrailvoertuigen.
Andere voorbeelden van geleide infrastructuur zijn monorailsystemen
en kabelbanen.
Geleid
Ongeleid
Tussen geleide en ongeleide systemen bevindt zich een overgangsgebied.
Voorbeelden daarvan zijn de trolleybus (ongeleid, maar wel gebonden aan
bovenleiding voor stroomvoorziening) en de Phileas in Eindhoven (een
geleid bussysteem dat ook ongeleid kan rijden).
Materieel: de typen
De resultante van infrastructuur, netwerk en materieel (met centraal: de vervoervraag)
leidt uiteindelijk tot een vervoerconcept.
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
9

geleid
ongeleid
ongeleid
zeer fijnmazig
minibus
fijnmazig
bus
fijnmazig
light rail
De grenzen tussen de driehoeken zijn echter niet scherp weer te geven.
De praktijk laat dit ook zien: de inzet van kleine busjes in de binnenstad van
Amsterdam (Opstapper) en het gebruik van regionale trams in een stadse
omgeving (Karlsruhe). Een concept kan in verschillende omgevingen worden
neergezet.
Materieel: toegankelijkheid
Toegankelijkheid van openbaar vervoer is een actueel onderwerp. Verwacht
mag worden dat deze aandacht niet van voorbijgaande aard is. Niet alleen
voor ouderen en gehandicapten, maar ook omdat het voor iedereen prettiger
is gebruik te kunnen maken van een toegankelijk vervoersysteem.
Bovendien gaat het in- en uitstappen sneller en daarmee de reis. Het gaat
om de inrichting van het materieel (en, waar van toepassing, ook de infrastructuur)
zodanig dat er comfortabel in- en uitgestapt kan worden. Bij
geleide vervoersystemen is de infrastructuur in combinatie met aanpassingen
in het voertuig bepalend voor de toegankelijkheid (perronhoogte, toegang
tot het voertuig). Bij ongeleide vervoersystemen zijn aanpassingen in
het voertuig vaak voldoende om de fysieke toegankelijkheid te garanderen
(veel leveranciers van voertuigen leveren liftsystemen, uitschuifbare hellingbanen;
de stoelopstelling is vaak zo gekozen dat eenvoudig ruimte
gecreëerd kan worden voor rolstoelen of kinderwagens).
Materieel: imago
Volgens ‘Van Dale’ is imago (image) de stereotiepe mening bij het grote
publiek omtrent iemand of iets, beeld in de publieke opinie. Het imago
wordt voor een aanzienlijk deel door de klant bepaald en door hoe het
onderwerp wordt beleefd. Bij openbaar vervoer spelen daar factoren mee
als stiptheid en de mate waarin materieel en infrastructuur schoon en goed
onderhouden is. Maar ook de eenheid en herkenbaarheid in materieel en
infrastructuur en het comfort spelen daar een belangrijke rol. Een juiste
invulling van de hier genoemde kenmerken komt niet alleen voort uit ‘altijd
iets nieuws’. De herkenbaarheid kan bevorderd worden door een gestructureerd
reclamebeleid.
Afbakening inventarisatie
Deze catalogus gaat in op recent op de markt gebracht materieel dat
geschikt is voor stadsvervoer, regionaal en interregionaal vervoer. De keuze
daarvoor komt mede voort uit de verwachte informatiebehoefte van de
decentrale overheden. Zij zijn immers verantwoordelijk voor het stads- en
streekvervoer in Nederland.
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
10

Metro
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Inleiding
Hoewel in Nederland slechts twee metrosystemen in exploitatie zijn en de
keuze voor het materieel voor praktisch alle lijnen is vastgesteld, leek het
ons toch juist een aantal metrovoertuigen in deze catalogus op te nemen.
Door inzicht te geven in de verschillende mogelijkheden wordt duidelijk dat
deze voertuigen niet alleen voor stedelijk vervoer gebruikt kunnen worden,
maar dat het concept van de metro (snelle passagierswisseling door veel
deuren met gelijkvloerse instap, snel optrekken en afremmen) mogelijk ook
voor regionaal spoorvervoer inzetbaar is. Sommige metrovoertuigen zijn in
verschillende afmetingen leverbaar, zowel voor krap gedimensioneerde
tunnels, als voor ruim bemeten profielen van de spoorwegen.
De afmetingen doen tenminste vermoeden dat inzet in (rand)stedelijke
regio’s in Nederland tot de mogelijkheden behoort. Ter vergelijking: een
rijtuig bij de Nederlandse Spoorwegen is ongeveer 2,80 à 2,90 meter breed
en zo’n 25 meter lang. U treft derhalve naast een beschrijving van de
modernste metrovoertuigen van Amsterdam en Rotterdam, vier voorbeelden
van voertuigen uit het buitenland aan.
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
11

Alstom Metropolis (Warschau)
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Metropolis uitvoering Warschau
De Franse voertuigfabrikant Alstom heeft ervoor gekozen de voertuigen op
te bouwen uit standaardelementen. Dit zogenaamde modulair bouwen van
voertuigen moet de bouwkosten van de voertuigen drukken. Alstom noemt
haar modulair opgebouwde metro's 'Metropolis'. Het bedrijf heeft al een
groot aantal van dit type over de gehele wereld afgeleverd: in Warschau (18
stuks), Singapore (25 stuks), Shanghai (66 stuks), Buenos Aires (16 stuks) en
Sao Paolo (8 stuks). Hieronder is het voertuig beschreven dat geleverd is
aan het vervoerbedrijf van Warschau.
Het metrobedrijf van Warschau heeft de nieuwe voertuigen nodig voor de
uitbreiding van lijn 1. In april 1998 werden achttien voertuigen besteld, ze
worden in de periode 2000 - 2004 afgeleverd.
A
Vervoerkundige kenmerken
Het voertuig is gebouwd om grote aantallen mensen te vervoeren over
korte afstanden. De halteringstijden zijn daarbij kort te houden om de reissnelheid
niet te frustreren. Er moeten veel mensen tegelijkertijd in en uit
kunnen stappen. Daartoe zijn aan beide zijden van het voertuig vier brede
deuren in elke wagenbak aangebracht. Deze deuren zijn gelijkmatig over de
lengte van de wagenbak aangebracht. Het instappen gebeurt gelijkvloers,
de voertuigvloer bevindt zich op perronhoogte. Dat de voertuigen bedoeld
zijn voor een korte reisduur blijkt ook uit de verhouding zit/staanplaatsen en
uit de stoelopstelling. In elke wagenbak zijn aan weerszijde 20 zitplaatsen in
langsrichting aangebracht (zie plattegrond). Hiermee wordt een groot aantal
plaatsen gecreëerd met tegelijkertijd een goede doorstroming in het gehele
voertuig.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zijaanzicht koprijtuig
Op verzoek van het vervoerbedrijf kunnen de reizigers tijdens normale
omstandigheden niet binnen het voertuig van het ene naar het andere rijtuig
lopen. Er zijn tussen de rijtuigen wel deuren aangebracht, maar die
mogen uitsluitend door personeel en tijdens noodgevallen gebruikt worden.
Daarnaast heeft het voertuig in iedere kop een nooduitgang.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Plattegrond koprijtuig
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
12

B
Toepassingsmogelijkheden
in Nederland
De ‘Metropolis’ van Alstom is leverbaar in een configuratie, die geschikt is
voor de metrosystemen van Amsterdam en Rotterdam.
Opmerkingen
De modulaire metro's kunnen door de klant worden samengesteld uit verschillende
voertuigbreedtes, diverse kopmodellen, twee soorten draaistellen
en verschillende soorten motoren. De metro’s kunnen worden samengesteld
van 2 tot 9 wagens, waarbij de lengte van iedere wagens nog kan variëren
van 16 tot 25 meter. De breedte van de wagens ligt tussen de 2,6 en de 3,2
meter, de vloerhoogte tussen de 1,06 en de 1,2 meter. Daarnaast bestaan
nog opties ten aanzien van het aantal deuren (2 tot 5 per wagen), spanningsoorten
(750V, 1500V en 3000V), het interieur, de kopmodule, de
kleurstellingen.
In Singapore rijdt de ‘Metropolis’ zonder bestuurder. Er is voor deze automatische
metro's gekozen om met een hoge frequentie gekoppeld aan een
hoge betrouwbaarheid, de capaciteit van het systeem op een dermate hoog
niveau te krijgen dat de vervoervraag verwerkt kan worden.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
'Metropolis' uitvoering en interieur in
Buenos Aires
Overige toepassingen
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
'Metropolis' uitvoering en interieur in
Xinmin Shanghai
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
13

C
Technische specificatie
Uitvoering metrobedrijf Warschau
Motor & Prestaties
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aandrijving diesel, elektrisch, etc. elektrisch
Maximale snelheid km/u 90
Maximale aanzet m/s 2 1,2
Gemiddelde aanzet m/s 2 1,2
Dienstremming m/s 2 1,3
Maximale remming m/s 2 ?
Stroomafname 3 de rail of bovenleiding 3 de rail
Vermogen KW 16 x 150
EU Emissieklasse II, III of IV n.v.t.
Maatvoering
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Lengte (over de koppeling) mm 117.000
Lengte (zonder koppeling) mm 116.480
Hoogte mm 3.575
Breedte mm 2.800
Omgrenzingsprofiel UIC, BOStrab, EBO n.v.t.
Vloerhoogte mm 1.135
Instaphoogte mm 1.135
Aandeel vlakke vloer op instaphoogte % 100
Deuren per zijde aantal 24
Deurbreedte mm 1.300
Gewicht (dienstvaardig) ton 285
Maximale asdruk ton 13
Minimale boogstraal mm ?
Minimale draaicirkel mm n.v.t.
Onderstel
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Spoorbreedte mm 1.435
Radstand mm 2.000
Truckstand mm 12.600
Wieldiameter (nieuw) mm 850
Wieldiameter (afgesleten) mm 780
Veiligheid
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Voldoet aan UIC-norm ja/nee nee
Statische langskracht KN ?
Capaciteit
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zitplaatsen aantal 248
Klapzittingen aantal 0
Staanplaatsen (4/m 2 ) aantal 698
Totaal aantal 946
Passagiers per m 1 aantal 8,1
Aantal bakken per eenheid aantal 6
Maximaal aantal eenheden aantal 1
Kosten
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aanschafprijs € mln 1,4
Onderhoudskosten €/km ?
Brandstofverbruik Liter/100 km n.v.t.
Life-Cycle-Costs € ?
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
14

AnsaldoBreda Metro (Kopenhagen)
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Metrotrein in gebruik
De kleine Italiaanse voertuigfabrikant AnsaldoBreda maakt onderdeel uit
van het consortium dat de automatische metro van Kopenhagen heeft aangelegd
en zal exploiteren. De eerste fase van het metrosysteem is in dienst
gekomen op 19 oktober 2002. Het gaat hierbij om de verbindingen
Nørreport - Lergravsparken en Nørreport - Ørestad. Voor het gehele metrosysteem
heeft AnsaldoBreda 34 metrotreinen geleverd aan het vervoerbedrijf
van Kopenhagen. Naast de aflevering van de voertuigen en de
exploitatie daarvan is AnsaldoBreda ook verantwoordelijk voor het onderhoud
van de voertuigen gedurende de eerste acht jaar.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Metrotrein gereed voor aflevering
A
Vervoerkundige kenmerken
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Interieur metrotrein
Het voertuig is gebouwd om veel mensen tegelijkertijd te vervoeren, over
korte afstanden, waarbij voldoende kans op een zitplaats wordt geboden.
De halteringstijden zijn kort te houden om de reissnelheid niet te frustreren.
Er moeten grote aantallen mensen tegelijkertijd in en uit kunnen stappen.
Ieder treinstel bestaat uit drie relatief korte rijtuigbakken. Aan beide zijden
van de rijtuigbakken zijn twee zeer brede deuren aangebracht. Deze deuren
zijn gelijkmatig over de lengte van het treinstel aangebracht. De voertuigvloer
bevindt zich op perronhoogte. Dat de voertuigen bedoeld zijn om een
redelijke zitplaatskans te bieden blijkt ook uit de verhouding zit/staanplaatsen
en uit de stoelopstelling. In de metrotreinen zijn op vijf plaatsen stoelen
in een 2+2 opstelling aangebracht. Dit belemmert de doorstroming in het
voertuig enigszins. Bij de deuren bevinden zich zogenaamde flexruimtes,
waarin plaats is voor klapzittingen, rolstoelen, kinderwagens en fietsen.
De voertuigen hebben een grote doorloopmogelijkheid tussen de wagens
onderling (zie foto hiernaast). In het voertuig wordt op twee displays informatie
gegeven over het volgende station, op welke buslijnen of treindiensten
men daar kan overstappen en eventuele vertragingen of noodgevallen.
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
15

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Plattegrond en zijaanzicht van
Metro Kopenhagen
Bij alle deuren zijn er waarschuwingspunten, waar reizigers contact kunnen
opnemen met de centrale controlekamer. Daarnaast is het voertuig voorzien
van camera’s ter verhoging van de veiligheid.
B
Toepassingsmogelijkheden
in Nederland
De metrotrein van AnsaldoBreda voor het metrobedrijf van Kopenhagen is
een op maat gemaakt voertuig. AnsaldoBreda heeft niet gekozen voor een
modulaire. Het bedrijf zou dus ook een voertuig kunnen leveren dat toepasbaar
is in Nederland, maar dat moet dan speciaal voor de Nederlandse situatie
worden ontworpen. De kostenvoordelen van het modulair bouwen treden
niet op.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Metro in station
Opmerkingen
Het vervoerbedrijf van Kopenhagen heeft gekozen voor automatisch
bestuurde metrotreinen die relatief kort zijn. Men heeft dit gedaan vanuit
kostenoverwegingen ten aanzien van de infrastructuur. Een groot gedeelte
van de metro in Kopenhagen ligt in een geboorde tunnelbuis. Door de
geringe afmetingen van het voertuig kon de diameter van de tunnelbuis
beperkt blijven. De stations zijn gebouwd in een bouwput. Om deze zo
klein mogelijk te houden is gekozen voor korte perrons en dus ook voor
korte metrotreinen. Om toch voldoende capaciteit te hebben, moest de
frequentie worden verhoogd. Automatisch rijden blijkt hierbij de voordeligste
optie.
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
16

C Technische specificatie Uitvoering metrobedrijf Kopenhagen
Motor & Prestaties
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aandrijving diesel, elektrisch, etc. elektrisch
Maximale snelheid km/u 80
Maximale aanzet m/s 2 1,3
Gemiddelde aanzet m/s 2 1,3
Dienstremming m/s 2 1,2
Maximale remming m/s 2 ?
Stroomafname 3 de rail of bovenleiding 3 de rail
Vermogen kW 6 x 105
EU Emissieklasse II, III of IV n.v.t.
Maatvoering
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Lengte (over de koppeling) mm 39.000
Lengte (zonder koppeling) mm 38.050
Hoogte mm 3.400
Breedte mm 2.650
Omgrenzingsprofiel UIC, BOStrab, EBO n.v.t.
Vloerhoogte mm 850
Instaphoogte mm 850
Aandeel vlakke vloer op instaphoogte % 100
Deuren per zijde aantal 6
Deurbreedte mm 1.600
Gewicht (dienstvaardig) ton 53
Maximale asdruk ton ?
Minimale boogstraal mm 24.000
Minimale draaicirkel mm n.v.t.
Onderstel
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Spoorbreedte mm 1.435
Radstand mm 2.000
Truckstand mm 10.600
Wieldiameter (nieuw) mm 650
Wieldiameter (afgesleten) mm ?
Veiligheid
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Voldoet aan UIC-norm ja/nee nee
Statische langskracht kN ?
Capaciteit
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zitplaatsen aantal 72
Klapzittingen aantal 24
Staanplaatsen (4/m 2 ) aantal 211
Totaal aantal 283
Passagiers per m 1 aantal 8,02
Aantal bakken per eenheid aantal 3
Maximaal aantal eenheden aantal ?
Kosten
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aanschafprijs € mln 2,5
Onderhoudskosten €/km ?
Brandstofverbruik Liter/100 km n.v.t.
Life-Cycle-Costs € ?
1
Exclusief beveiligingssysteem
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
17

Bombardier (voorheen Adtranz) Movia (Guangzhou)
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Materieel en interieur Movia in
Guangzhou
Adtranz heeft gekozen voor een modulair opgebouwde metro. De modulaire
metro van Adtranz wordt de Movia genoemd. Bombardier heeft, na de
overname van Adtranz in 2001, besloten door te gaan met het Movia-concept.
De eerste volledige toepassing van het Movia-concept is de levering van 26
metrotreinen aan het vervoerbedrijf van de Chinese stad Guangzhou. In
2000 is het contract getekend voor de levering van 156 metrowagens aan
de Guangzhou Metro Corporation. De nieuwe zeswagentreinen zullen worden
ingezet op de nieuwe lijn 2 van het snel uitbreidende metrosysteem. De
eerste reizigers zullen in 2004 worden vervoerd.
Naast Guangzhou is de Movia-metro ook besteld door het vervoerbedrijf
van Boekarest. Bombardier levert hier achttien driedelige metrotreinen.
A
Vervoerkundige kenmerken
Het voertuig is gebouwd om grote aantallen mensen te vervoeren over
korte afstanden. De halteringstijden zijn daarbij kort te houden om de reissnelheid
niet te frustreren. Er moeten veel mensen tegelijkertijd in en uit
kunnen stappen. Daartoe zijn aan beide zijden van het voertuig vijf brede
deuren in elke wagenbak aangebracht. Deze deuren zijn gelijkmatig over de
lengte van de wagenbak aangebracht. Het instappen gebeurt gelijkvloers.
Dat de voertuigen bedoeld zijn voor een korte reisduur blijkt ook uit de verhouding
zit/staanplaatsen en uit de stoelopstelling. In elke wagenbak zijn
aan weerszijde zitplaatsen in langsrichting aangebracht. Hiermee wordt een
groot aantal plaatsen gecreëerd met tegelijkertijd een goede doorstroming
in het gehele voertuig.
B
Toepassingsmogelijkheden
in Nederland
De 'Movia' van Bombardier is leverbaar in een configuratie, die geschikt is
voor de metrosystemen van Amsterdam en Rotterdam. Vanwege de modulaire
opbouw kan een klant het gewenste voertuig uit een aantal basiselementen
op maat samenstellen.
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
18

C Technische specificatie Uitvoering metrobedrijf Guangzhou
Motor & Prestaties
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aandrijving diesel, elektrisch, etc. elektrisch
Maximale snelheid km/u 100
Maximale aanzet m/s2 1,0
Gemiddelde aanzet m/s2 1,0
Dienstremming m/s2 1,1
Maximale remming m/s2 ?
Stroomafname 3de rail of bovenleiding bovenleiding
Vermogen kW 16 x 187,5
EU Emissieklasse II, III of IV n.v.t.
Maatvoering
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Lengte (over de koppeling) mm 140.000
Lengte (zonder koppelingen) mm 139.500
Hoogte mm 3.700
Breedte mm 3.000
Omgrenzingsprofiel UIC, BOStrab, EBO n.v.t.
Vloerhoogte mm 1.130
Instaphoogte mm 1.130
Aandeel vlakke vloer op instaphoogte % 100
Deuren per zijde aantal 30
Deurbreedte mm ?
Gewicht (dienstvaardig) ton 300
Maximale asdruk ton 16
Minimale boogstraal mm ?
Minimale draaicirkel mm n.v.t.
Onderstel
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Spoorbreedte mm 1.435
Radstand mm 2.500
Truckstand mm 15.700
Wieldiameter (nieuw) mm 840
Wieldiameter (afgesleten) mm 770
Veiligheid
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Voldoet aan UIC-norm ja/nee nee
Statische langskracht kN ?
Capaciteit
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zitplaatsen aantal 336
Klapzittingen aantal 0
Staanplaatsen (4/m 2 ) aantal 1324
Totaal aantal 1660
Passagiers per m 1 aantal 8,99
Aantal bakken per eenheid aantal 6
Maximaal aantal eenheden aantal ?
Kosten
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aanschafprijs € mln ?
Onderhoudskosten €/km ?
Brandstofverbruik Liter/100 km n.v.t.
Life-Cycle-Costs € ?
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
19

Bombardier City-Metro (Rotterdam)
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
City-Metro in Rotterdam
Voor de RET in Rotterdam heeft Bombardier 81 metrotreinen geleverd.
In 1996 werd de eerste opdracht gegeven voor de levering van 42 metrotreinen,
gevolgd in 1998 door opdracht van 21 metrotreinen en 18 sneltrams.
Deze metrotreinen vervangen het oude materieel dat in Rotterdam
rijdt sinds de opening in 1968. Daarnaast zullen de nieuwe metrotreinen
gebruikt worden voor de uitbreiding van de dienstregeling vanwege de
opening van het traject Tussenwater - Marconiplein.
De City-Metro is gebouwd in de fabriek van Bombardier in Brugge (België).
Nederlandse onderaannemers werden bij de productie van diverse onderdelen
betrokken. Het voertuig heeft een laag geluidsniveau, goede ventilatie
en een modern informatiesysteem.
De metrotrein heeft in de uitvoering van Rotterdam per treinstel slechts één
bestuurderscabine. In reizigersdienst rijden de metrotreinen daarom altijd
gekoppeld met de 'ruggen' naar elkaar toe. Er is hiervoor gekozen omdat de
vervoersvraag dermate hoog is dat het solo rijden van een metrotrein nauwelijks
voorkomt. De minimum treinlengte is derhalve vier wagenbakken
(twee treinstellen). Door het weglaten van de bestuurderscabine wordt de
capaciteit verhoogd en de (onderhouds)kosten van het voertuig verlaagd. In
de exploitatie komen combinaties voor van 2, 3 of 4 metrotreinstellen.
Zijaanzicht en plattegrond City-Metro Rotterdam
A
Vervoerkundige kenmerken
Het voertuig is gebouwd om veel mensen tegelijkertijd over korte afstanden
te vervoeren, waarbij voldoende kans op een zitplaats wordt geboden. De
halteringstijden zijn kort te houden om de reissnelheid niet te frustreren. Er
moeten grote aantallen mensen tegelijkertijd in en uit kunnen stappen. Aan
beide zijden van elke rijtuigbak zijn drie brede deuren aangebracht. Deze
deuren zijn gelijkmatig over de lengte van het treinstel aangebracht. Het
instappen gebeurt gelijkvloers, de voertuigvloer bevindt zich op perronhoogte.
Dat de voertuigen bedoeld zijn om een redelijke zitplaatskans te
bieden blijkt ook uit de verhouding zit/staanplaatsen en uit de stoelopstelling.
In de metrotreinen zijn stoelen in een 2+2 opstelling aangebracht. Dit
belemmert de doorstroming in het voertuig enigszins. Bij de deuren is plaats
voor rolstoelen, kinderwagens en fietsen. Bij de overgang tussen de twee rijtuigbakken
zijn acht stoelen in langsopstelling aangebracht. In het voertuig
wordt op twee displays informatie gegeven over het volgende station, op
welke buslijnen of treindiensten men daar kan overstappen en eventuele
vertragingen of noodgevallen.
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
20

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zijaanzicht en plattegrond City-Metro
Rotterdam
B
Toepassingsmogelijkheden
in Nederland
Het beschreven type wordt reeds in Nederland toegepast op het
Rotterdamse metronetwerk. Mogelijk wordt dit type ook ingezet op de
RandstadRailverbinding naar Den Haag over de Hofpleinlijn.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
City-Metro Rotterdam in bedrijf
Opmerkingen
In de technische specificaties is uitsluitend de metro-uitvoering weergegeven.
De sneltram-uitvoering is uitgerust met een pantograaf voor de
stroomvoorziening via de bovenleiding, alsmede richtingaanwijzers.
De aanschafprijs van deze variant is hoger dan de metro-uitvoering.
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
21

C
Technische specificatie
Uitvoering metrobedrijf Rotterdam
Motor & Prestaties
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aandrijving diesel, elektrisch, etc. elektrisch
Maximale snelheid km/u 100
Maximale aanzet m/s 2 ?
Gemiddelde aanzet m/s 2 1,2
Dienstremming m/s 2 1,3
Maximale remming m/s 2 1,5
Stroomafname 3 de rail of bovenleiding 3 de rail
Vermogen kW 6 x 100
EU Emissieklasse II, III of IV n.v.t.
Maatvoering
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Lengte (over de koppeling) mm 30.500
Lengte (zonder koppeling) mm 30.300
Hoogte mm 3.720
Breedte mm 2.664
Omgrenzingsprofiel UIC, BOStrab, EBO n.v.t.
Vloerhoogte mm 1.045
Instaphoogte mm 1.045
Aandeel vlakke vloer op instaphoogte % 100
Deuren per zijde aantal 6
Deurbreedte mm 1.300
Gewicht (dienstvaardig) ton 59
Maximale asdruk ton 12
Minimale boogstraal mm 80.000
Minimale draaicirkel mm n.v.t.
Onderstel
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Spoorbreedte mm 1.435
Radstand mm 2.000
Truckstand mm 11.500
Wieldiameter (nieuw) mm 780
Wieldiameter (afgesleten) mm 700
Veiligheid
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Voldoet aan UIC-norm ja/nee nee
Statische langskracht kN 400
Capaciteit
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zitplaatsen aantal 72
Klapzittingen aantal 0
Staanplaatsen (4/m 2 ) aantal 153
Totaal aantal 225
Passagiers per m 1 aantal 7,43
Aantal bakken per eenheid aantal 2
Maximaal aantal eenheden aantal 4
Kosten
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aanschafprijs € mln 1,26
Onderhoudskosten €/km ?
Brandstofverbruik Liter/100 km n.v.t.
Life-Cycle-Costs € ?
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
22

CAF (Amsterdam)
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
M4-materieel bij Zuid/WTC
Na een Europese aanbesteding heeft het GVB 33 metrostellen besteld bij
het Spaanse CAF. Na een uitgebreide periode waarin dit bedrijf dit voertuig
heeft ontworpen, gebouwd en getest, ging de levering van de 33 metrostellen
van start. Elk metrostel is opgebouwd uit twee wagenbakken op drie
draaistellen.
Construccionnes y Auxiliar de Ferrocarriles (CAF) is huisleverancier van de
Spaanse spoorwegen (RENFE) en van de stedelijke vervoerbedrijven in
Madrid, Barcelona, Valencia en Bilbao. Naast de metrostellen voor
Amsterdam heeft CAF ook voertuigen geleverd aan onder andere
Monterrey (22 stuks), Mexico City (135 stuks), Buenos Aires (9 stuks),
Hong Kong (23 stuks), Washington (192 stuks) en Sacramento (40 stuks).
A
Vervoerkundige kenmerken
Het voertuig is gebouwd om grote aantallen mensen te vervoeren, over
korte afstanden. De halteringstijden zijn kort te houden om de reissnelheid
niet te frustreren. Er moeten veel mensen tegelijkertijd in en uit kunnen
stappen. Anders dan de overige voertuigen van het GVB heeft het nieuwe
metrovoertuig aan iedere zijde slechts twee deuren per wagenbak (de
overige hebben drie deuren), dus vier per treinstel per zijde. Om toch
voldoende loopruimte voor een goede doorstroming van de reizigers én
voldoende zitplaatsen te hebben, heeft het GVB gekozen voor een 2+1
opstelling van de stoelen tussen de deuren. Bij de bestuurderscabine heeft
het GVB gekozen voor een 2+2 opstelling, aangezien de doorstroming op
dit punt minder van belang is.
Het instappen gebeurt gelijkvloers, de voertuigvloer bevindt zich op perronhoogte.
Bij de deuren is plaats voor rolstoelen, kinderwagens en fietsen.
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
23

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zij-, vooraanzicht en plattegrond
CAF-Metro Amsterdam
B
Toepassingsmogelijkheden
in Nederland
De M4 van CAF wordt al in Nederland toegepast. Aangezien CAF op maat
voertuigen ontwerpt kan voor iedere gewenste toepassing een passend
voertuig worden geleverd.
Opmerkingen
Alle CAF-voertuigen van het GVB Amsterdam beschikken over klaptreden.
Hiermee wordt de spleet tussen het voertuig en het perron overbrugd. In
eerste instantie waren de klaptreden alleen noodzakelijk op de Oostlijn
(Centraal Station - Gein en Centraal Station - Gaasperplas), het werkterrein
van de oudere metroseries M1/M2. Vanwege de grote vervoervraag heeft
het GVB besloten om ook andere de takken het metronetwerk geschikt te
maken voor materieel met een breedte van drie meter. Hierdoor heeft het
Ringlijnmaterieel over de gehele lijn de klaptreden uitstaan.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
M4 Amsterdam in bedrijf
Naast de metro-serie voor het GVB Amsterdam zijn er vier extra stellen
besteld, echter nu uitgevoerd als sneltram. Deze vier sneltramstellen worden
ingezet op de Amstelveenlijn in verband met de toename van het aantal reizigers
en de verlenging van deze lijn naar Poortwachter in het zuiden van
Amstelveen. De sneltram-uitvoering is uitgerust met een pantograaf voor de
stroomvoorziening via de bovenleiding, alsmede richtingaanwijzers.
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
24

C
Technische specificatie
Uitvoering vervoerbedrijf GVB Amsterdam
Motor & Prestaties
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aandrijving diesel, elektrisch, etc. elektrisch
Maximale snelheid km/u 70/100
Maximale aanzet m/s 2 1,29
Gemiddelde aanzet m/s 2 ?
Dienstremming m/s 2 1,1
Maximale remming m/s 2 ?
Stroomafname 3 de rail of bovenleiding 3 de rail + bvl
Vermogen kW 6 x 70
EU Emissieklasse II, III of IV n.v.t.
Maatvoering
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Lengte (over de koppeling) mm 30.968
Lengte (zonder koppeling) mm 30.510
Hoogte mm 3.790
Breedte mm 2.650
Omgrenzingsprofiel UIC, BOStrab, EBO etc GVB
Vloerhoogte mm 1.100
Instaphoogte mm 1.100
Aandeel vlakke vloer op instaphoogte % 100
Deuren per zijde aantal 4
Deurbreedte mm 1.300
Gewicht (dienstvaardig) ton 65
Maximale asdruk ton 12
Minimale boogstraal mm ?
Minimale draaicirkel mm n.v.t.
Onderstel
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Spoorbreedte mm 1.435
Radstand mm 2.100
Truckstand mm 10.825
Wieldiameter (nieuw) mm 740
Wieldiameter (afgesleten) mm ?
Veiligheid
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Voldoet aan UIC-norm ja/nee nee
Statische langskracht kN ?
Capaciteit
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zitplaatsen aantal 62
Klapzittingen aantal 0
Staanplaatsen (4/m 2 ) aantal 162
Totaal aantal 224
Passagiers per m 1 aantal 7,34
Aantal bakken per eenheid aantal 2
Maximaal aantal eenheden aantal 4
Kosten
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aanschafprijs € mln 1,15
Onderhoudskosten €/km ?
Brandstofverbruik Liter/100 km n.v.t.
Life-Cycle-Costs € ?
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
25

Siemens Modular Metro (Bangkok)
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
MoMo-metrotrein en interieur voor
Bangkok
In 1997 is Siemens begonnen met het MoMo-concept (Mobility Modular).
Dit concept heeft als doel om een zo groot mogelijke standaardisatie van
voertuigen, maar met toch voldoende aanpassingsmogelijkheid voor de specifieke
klant. De wagenbak is opgebouwd uit dezelfde elementen, waarbij
de breedte van het voertuig kan verschillen. De klant kan daarnaast kiezen
uit een aantal kopmodules, draaistellen, motoren, interieurs, enzovoort.
De eerste grote toepassing was de levering van 36 zesdelige metrotreinen
aan Taipei (Taiwan). Daarna volgden Bangkok, Wenen, Melbourne,
Kaohsiung, Sao Paulo, Shanghai, Puerto Rico en Boston. Recent heeft
Neurenberg besloten met metrovoertuigen gebaseerd op het MoMo-concept
haar net volledig te automatiseren. Het is de eerste keer in de wereld
dat een metrosysteem wordt omgebouwd tot een automatisch systeem. In
2006 is de ombouw gereed.
A
Vervoerkundige kenmerken
Gezien de afmeting van het voertuig lijkt het, in het geval van Bangkok,
eerder om spoorwegmaterieel, dan om metromaterieel te gaan. Tenminste,
als we de afmetingen van de Nederlandse metrosystemen in ogenschouw
nemen. Het voertuig is gebouwd om grote aantallen mensen te vervoeren
over korte afstanden. De halteringstijden zijn daarbij kort te houden om de
reissnelheid niet te frustreren. Er kunnen veel mensen tegelijkertijd in en uitstappen.
Daartoe zijn aan beide zijden van het voertuig vier brede deuren in
elke wagenbak aangebracht. Deze deuren zijn gelijkmatig over de lengte
van de wagenbak aangebracht. Het instappen gebeurt gelijkvloers, de voertuigvloer
bevindt zich op perronhoogte. Dat de voertuigen bedoeld zijn voor
een korte reisduur blijkt ook uit de verhouding zit/staanplaatsen en uit de
stoelopstelling. In elke wagenbak zijn aan weerszijde zitplaatsen in langsrichting
aangebracht. Hiermee worden veel plaatsen gecreëerd met tegelijkertijd
een goede doorstroming in het gehele voertuig.
B
Toepassingsmogelijkheden
in Nederland
De 'Mo-Mo' van Siemens is leverbaar in een configuratie, die geschikt is
voor de metrosystemen van Amsterdam en Rotterdam.
Opmerkingen
Dat de standaardisatie een succes is blijkt uit de steeds lager wordende kosten
van de metrotreinen, die gebouwd zijn volgens het MoMo-concept.
De metrotrein voor Bangkok kost per bak 1,48 miljoen euro, een vergelijkbare
uitvoering voor Taipei kost 1,33 miljoen, voor Wenen 1,06 miljoen en
voor Melbourne 1,03 miljoen euro.
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
26

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Siemens MoMo-metrotreinen in Taipei
(Taiwan)
Overige toepassingen
C
Technische specificatie
Uitvoering metrobedrijf Bangkok
Motor & Prestaties
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aandrijving diesel, elektrisch, etc. elektrisch
Maximale snelheid km/u 80
Maximale aanzet m/s 2 1,25
Gemiddelde aanzet m/s 2 1,25
Dienstremming m/s 2 1,34
Maximale remming m/s 2 1,57
Stroomafname 3 de rail of bovenleiding 3 de rail
Vermogen KW 8 x 230
EU Emissieklasse II, III of IV n.v.t.
Maatvoering
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Lengte (over de koppeling) mm 65.100
Lengte (zonder koppeling) mm 64.800
Hoogte mm 3.860
Breedte mm 3.120
Omgrenzingsprofiel UIC, BOStrab, EBO n.v.t.
Vloerhoogte mm 1.160
Instaphoogte mm 1.160
Aandeel vlakke vloer op instaphoogte % 100
Deuren per zijde aantal 12
Deurbreedte mm 1.400
Gewicht (dienstvaardig) ton 105,6
Maximale asdruk ton 14
Minimale boogstraal mm ?
Minimale draaicirkel mm n.v.t.
Onderstel
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Spoorbreedte mm 1.435
Radstand mm 2.300
Truckstand mm 14.800
Wieldiameter (nieuw) mm 850
Wieldiameter (afgesleten) mm 775
Veiligheid
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Voldoet aan UIC-norm ja/nee nee
Statische langskracht kN ?
Capaciteit
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zitplaatsen aantal 126
Klapzittingen aantal 0
Staanplaatsen (4/m 2 ) aantal 490
Totaal aantal 616
Passagiers per m 1 aantal 9,5
Aantal bakken per eenheid aantal 3
Maximaal aantal eenheden aantal ?
Kosten
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aanschafprijs € mln 3,6
Onderhoudskosten €/km ?
Brandstofverbruik Liter/100 km n.v.t.
Life-Cycle-Costs € ?
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
27

WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
28

Light Rail
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Inleiding
In Nederland is nog geen light rail in de zin van stedelijke en regionale verbindingen
gekoppeld in bedrijf. De aanleg van RandstadRail is officieel
begonnen en op de spoorlijn Gouda – Alphen wordt vanaf 28 februari 2003
een lightrailproef gehouden met tramvoertuigen. Verder zijn er ver gevorderde
plannen voor een lightrailverbinding van Gouda, via Alphen aan den
Rijn en Leiden (binnenstad) naar Katwijk en Noordwijk (RijnGouweLijn).
Wat is light rail eigenlijk? Er zijn verschillende definities in omloop, ook ten
aanzien van de voertuigen. In deze catalogus worden voertuigen als lightrailvoertuig
geclassificeerd als het mogelijk is om zowel op stedelijke tramlijnen
als op daarop aangesloten spoorwegen te rijden en als de voertuigen
daarvoor ook de vervoerkundige eigenschappen hebben. In het buitenland
zijn hiervan verschillende voorbeelden aan te treffen. De bedoeling is de
regio op de (binnen)stad aan te sluiten door middel van een railverbinding,
zodanig dat een overstap vermeden wordt en er in de stad geen hinder ontstaat
als gevolg van uitlaatgassen, lawaai en dergelijke. Met andere woorden:
een bereikbare en leefbare stad en comfortabel vervoer. Door gebruik
te maken van reeds aanwezige regionale spoorweginfrastructuur kan de
verbinding relatief goedkoop tot stand gebracht worden (in het buitenland
is dit althans gebleken).
De indeling in lightrailvoertuigen en tramvoertuigen is enigszins arbitrair.
Er staan in dit hoofdstuk voertuigen vermeld die weliswaar geschikt zijn om
op tram- en spoortrajecten te rijden, maar die dat niet doen. Aan de andere
kant wordt de lightrailproef Gouda - Alphen aan den Rijn uitgevoerd met
materieel dat door de fabrikant als ‘citytram’ wordt aangeduid, maar waarmee
tijdens die proef over een spoorbaan gereden gaat worden. Dit voertuig
is, vanuit het idee dat hij als tram ontworpen is, niet hier, maar in het
hoofdstuk ‘tram’ aan te treffen.
Begonnen wordt met de ‘Moeder aller lightrailvoertuigen’ de Stadtbahn B.
Vervolgens komen diverse recent op de markt verschenen voertuigen, sommige
reeds bestaand, andere nog slechts op de tekentafel aanwezig, aan de
orde.
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
29

Siemens Stadtbahn B/Citysprinter
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Stadtbahn B
Door de komst van de lagevloertram uit de aandacht verdrongen, maar
daarmee zeker niet op een tweede plan geraakt, opereert nu al ruim twintig
jaar de Stadtbahn B, een voertuigconcept waarvan zonder overdrijving
gezegd kan worden dat het een omwenteling teweeg heeft gebracht in het
denken over en het omgaan met het regionaal vervoer. Twintig jaar geleden
zag het daar nog niet naar uit, toen de eerste Stadtbahn-wagens ‘Kölner-
Bauart’ op de rails werd gezet. Keulen had weliswaar zijn tramnet voor
groot profiel (2,5 meter) ingericht, toen de eerste tramtunnels in gebruik
waren genomen bleken ze voor een ‘echte’ metro toch een maatje te klein;
van toepassing van de voor het ambitieuze Rhein-Ruhr project ontworpen
‘Stadtbahn A’ kon geen sprake zijn, te meer omdat men voor de beginperiode
een combinatie van tunnel- en tramtrajecten in gedachten had.
A
Vervoerkundige kenmerken
Duewag, dat in Frankfurt al enig experimenten met materieel ‘à double
usage’ achter de rug had, ontwikkelde een hybride voertuig, dat zich zowel
op straat als in tunnels op zijn gemak voelde. Dat impliceerde klaptreden,
die op hun beurt bepalend waren voor de deurindeling (geen deuren ter
hoogte van de draaistellen) en het geheel werd verre van optimaal.
Maar het probleem van inpassing van hoge perrons in stedelijk gebied was
voorkomen. Bij de eerste uitvoering was het voor de reiziger nog een heel
geklauter, wat niet iedereen zonder hulp kon volbrengen, maar gaandeweg
werd dit beter, door de overgang van drie naar vier treden en de toenemende
toepassing van (half) hoge perrons. Ter onderscheiding van de
‘Stadtbahn A’ kregen ze al gauw de naam ‘Stadtbahn B’.
Al gauw groeide de belangstelling voor dit type. In het gehele Ruhrgebied is
de Stadtbahn B gekozen voor het stedelijke vervoer op de hoofdlijnen.
In verschillende landen (Zwitserland, Engeland, Nederland, Verenigde
Staten) zijn varianten op het rijtuig, al dan niet met klaptreden, in dienst
gesteld. Het beroemdste werd wel de Karlsruher variant, die in plaats van de
mensen uit de regio op het excentrisch gelegen station af te zetten, de reizigers
de stad in brengt. Terwijl de voor typisch binnenstedelijk vervoer de
lagevloertram niet te stuiten is, zullen afgeleiden van het Stadtbahn B-concept,
het regionaal vervoer in toenemende mate beheersen.
Opmerkingen
De eerste uitvoeringen hadden een maximumsnelheid van 100 km/u, aangezien
ze treinen op de Köln-Bonner Eisenbahn ging vervangen met een
gelijkwaardige maximumsnelheid. Met hoofdafmetingen van 28 bij 2,65
meter en draaistelafstand van 10 meter waren zij geschikt bogen van minimaal
25 meter te doorlopen. Deze maten zijn nu nog steeds het uitgangspunt
bij nieuwe ontwikkelingen. De breedte 2,65 meter wordt als standaard
gehanteerd bij veel lightrailprojecten.
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
30

B
Toepassingsmogelijkheden
in Nederland
In Nederland rijdt een afgeleide van de 'Stadtbahn B', namelijk de voertuigen
van de Sneltram Utrecht-Nieuwegein. Deze rijtuigen zijn indertijd door
de Nederlandse Spoorwegen ontworpen. Hiervan zijn op hun beurt ook
weer rijtuigen voor buitenlandse bedrijven afgeleid. Een situatie waar een
Stadtbahn B-voertuig eveneens ingezet had kunnen worden is lijn 51 van
het GVB, de Amstelveenlijn, en misschien kan het ook wel op RandstadRail.
Men heeft in Amstelveen echter gekozen om op het gezamenlijke
tram/sneltramtraject de halteperrons te voorzien van hoge en lage gedeelten.
De kenmerkende treden konden hierdoor achterwege blijven.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Stadbahn B in Dortmund (D) en
in Essen (D)
Toepassingen op verschillende plekken op de wereld
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Stadbahn B in Edmonton (Canada) en
in Calgary (Canada)
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
31

C
Technische specificatie
Uitvoering vervoerbedrijf Keulen
Motor & Prestaties
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aandrijving diesel, elektrisch, etc. elektrisch
Maximale snelheid km/u 80
Maximale aanzet m/s 2 1,1
Gemiddelde aanzet m/s 2 ?
Dienstremming m/s 2 1,2
Maximale remming m/s 2 2,73
Stroomafname 3 de rail of bovenleiding bovenleiding
Vermogen kW 2 x 235
EU Emissieklasse II, III of IV n.v.t.
Maatvoering
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Lengte (over de koppeling) mm 28.000
Lengte (baklengte) mm 27.400
Hoogte mm 3.367
Breedte mm 2.650
Omgrenzingsprofiel UIC, BOStrab, EBO BOStrab
Vloerhoogte mm 1.000
Instaphoogte mm 340/560/780
Aandeel vlakke vloer % 100
Deuren per zijde aantal 4
Deurbreedte mm 1.300
Gewicht (dienstvaardig) ton 59
Maximale asdruk ton 10
Minimale boogstraal mm 25.000
Minimale draaicirkel mm n.v.t.
Onderstel
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Spoorbreedte mm 1.435
Radstand mm 2.100
Truckstand mm ?
Wieldiameter (nieuw) mm 740
Wieldiameter (afgesleten) mm 680
Veiligheid
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Voldoet aan UIC-norm ja/nee nee
Statische langskracht kN ?
Capaciteit
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zitplaatsen aantal 70
Klapzittingen aantal 0
Staanplaatsen comfortabel (4/m 2 ) aantal 86
Totaal aantal 156
Passagiers per m 1 aantal 5,69
Aantal bakken per eenheid aantal 2
Maximaal aantal eenheden aantal 4
Kosten
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aanschafprijs € mln ?
Onderhoudskosten €/km ?
Brandstofverbruik Liter/100 km n.v.t.
Life-Cycle-Costs € ?
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
32

BEM 550 (SBB)
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
BEM 550
In tegenstelling tot de Nederlandse Spoorwegen exploiteren de
Schweizerische Bundes Bahnen (SBB) lightraildiensten met materieel dat zich
het beste laat benoemen als sneltrammaterieel, tegenwoordig ook wel
‘tram-train’ genoemd. Het bijzondere is dat deze diensten over spoorwegen
worden afgewikkeld waarbij op sommige trajectdelen en in een aantal stations
de infrastructuur wordt gedeeld met zware treinen, waaronder goederentreinen,
intercities en zelfs hogesnelheidstreinen. Bijzonder is ook dat
gebruik wordt gemaakt van spoorwegen van zowel de Zwitserse (SBB) als
de Franse spoorwegen, de Societé Nationale des Chemin de fer Francais
(SNCF). Deze SNCF heeft zich inmiddels verder laten inspireren door deze
tussenvorm van stedelijk en regionaal railverkeer en gaat het concept in
Frankrijk invoeren met ‘tram-trainstellen’ van het type Avanto (zie elders in
deze catalogus).
De SBB exploiteert, samen met de SNCF, de 30 kilometer lange lijn
Bellegarde-Genève onder de naam Rhône-Express Régionale (RER). De reisduur
bedraagt 26 minuten, hetgeen neerkomt op een reisduur die gelijk is
aan die van het autoverkeer, tenminste, als je in de buurt van een station
moet zijn. De dienstverlening is in eerste aanzet opgezet om het forensenverkeer
op te vangen. De lijn is grensoverschrijdend; een deel van de diensten
rijdt vanaf Genève door tot in Frankrijk. De Franse beroepsbevolking
rondom Bellegarde is voor de werkgelegenheid in hoge mate aangewezen
op het Zwitserse Gèneve. De Franse plaatsen worden dan ook slechts enkele
malen per dag door de tram-treinen aangedaan. Maar goed, de railinfrastructuur
ligt er toch al, de diensten worden aangeboden op het moment van
de dag dat ze het meest noodzakelijk zijn: in de spits als de wegen verstopt
zitten.
A
Vervoerkundige kenmerken
De tram-treinstellen zijn afgeleid van de tramstellen die in Lausanne rijden
bij de maatschappij Transports de sud-ouest Lausannais (TSOL). Het voor
Nederland bijzondere aan de voertuigen is dat ze op 1500 Volt gelijkstroom
rijden, dezelfde spanning en stroomsoort die de Nederlandse Spoorwegen
gebruiken. Zonder down-choppers en andere kostbare apparatuur is het dus
mogelijk om met een tramstel ‘onder de Nederlandse draad’ te rijden. Wist
u trouwens dat de interlokale trams van de HTM en NZH in Zuid-Holland
op 1200 Volt gelijkstroom reden, dwars door binnensteden?
SNCF en SBB hebben samen gewerkt aan een oplossing om op beide netten
zware en lichte voertuigen door elkaar heen te laten rijden. Iedere vervoerder
heeft immers aparte regels voor gemengd verkeer. Dit heeft uiteraard
geleid tot kostenverhoging bij de bouw van het materieel. In de voertuigen
zijn allerhande zaken aangepast aan beider spoorwegregels, variërend van
zaken die met de beveiliging te maken hebben tot een bepaald soort stoelen
en wielen. Door alle maatregelen samen en het feit dat er een botskracht
van 600 kN weerstaan kan worden, is dit lichte materieel net zo veilig verklaard
als het zware spoorwegmaterieel.
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
33

De constructie is vrij conservatief. Het gaat om hogevloermaterieel,
waarbij vanaf lage perrons door middel van treden ingestapt kan worden.
Het zijn enkelgelede tramstellen van circa 31 meter lang. Qua maatvoering
zijn ze vergelijkbaar met de stellen van de Nederlandse Sneltram Utrecht-
Nieuwegein. Het comfort is vrij behoorlijk. Bij hoge snelheden liggen de
stellen rustig op het spoor. De maximum snelheid is 100 kilometer per uur.
De aanzet- en afremkarakteristieken zijn naar de huidige maatstaven voor
lightrail niet up-to-date. Met name de noodremkracht zou aanleiding kunnen
geven tot problemen bij gemengd gebruik met wegverkeer. Maar goed,
op Bellegrade-Genève rijden ze dan ook uitsluitend op vrije banen.
B
Technische specificatie
BEM 550
Motor & Prestaties
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aandrijving diesel, elektrisch, etc. elektrisch
Maximale snelheid Km/u 100
Maximale aanzet m/s 2 1,1
Gemiddelde aanzet m/s 2
Dienstremming m/s 2 0,85
Maximale remming m/s 2 1,1
Stroomafname 3 de rail of bovenleiding bovenleiding
Vermogen KW 2x300
EU Emissieklasse II, III of IV n.v.t.
Maatvoering
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Lengte (over de koppeling) mm 31.000
Lengte (zonder koppeling) mm 30.130
Hoogte mm 3.396
Breedte mm 2.674
Omgrenzingsprofiel UIC, BOStrab, EBO 505-1
Vloerhoogte mm 1000
Instaphoogte mm 540/770/1000
Aandeel vlakke vloer op instaphoogte % 100
Deuren per zijde aantal 3
Deurbreedte mm 1.350
Gewicht (dienstvaardig) ton leeg 45
Maximale asdruk ton 13
Minimale boogstraal mm 50
Minimale draaicirkel mm n.v.t.
Onderstel
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Spoorbreedte mm 1.435
Radstand mm 1.800
Truckstand mm 11.300
Wieldiameter (nieuw) mm 740
Wieldiameter (afgesleten) mm 680
Veiligheid
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Voldoet aan UIC-norm ja/nee ?
Statische langskracht kN 600
Capaciteit
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zitplaatsen aantal 79
Klapzittingen aantal 0
Staanplaatsen (4/m 2 ) aantal 136
Totaal aantal 215
Passagiers per m 1 aantal 7,16
Aantal bakken per eenheid aantal 2
Maximaal aantal eenheden aantal 2
Kosten
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aanschafprijs € mln 2,18
Onderhoudskosten €/km ?
Brandstofverbruik Liter/100 km n.v.t.
Life-Cycle-Costs € ?
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
34

Bombardier 8NGTW (Kassel)
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Een van de trams op een straattraject
in Kassel
Het vervoerbedrijf van Kassel, KVG, laat sinds 2 oktober 1998 de stadstram
de regio inrijden via een goederenspoorlijn. Deze zogeheten Lossetalbahn
wordt bereden door het voertuigtype 8NGTW, gebouwd door Bombardier.
Het vervoerbedrijf KVG heeft twaalf exemplaren gekocht en de
Regionalbahn Kassel (RBK), dochteronderneming van de KVG die eigenaar
is van de Lossetalbahn, heeft tien exemplaren gekocht. De voertuigaanduiding
komt uit het Duits, waarbij het cijfer en letters de volgende betekenis
hebben: 8 (aantal assen), N (Niederflur/Lagevoer), G (Gelenk/Geleed), T
(Trieb/Aangedreven) en W (Wagen). Het gaat hier dus om een acht-assige
elektrisch aangedreven gelede lagevloerwagen.
De tram bestaat uit drie delen, waarvan de middelste bak op twee draaistellen
rust. De overige twee bakken rusten elk op één draaistel en gezamenlijk
op de middenbak. Op de onderstaande afbeelding is de eenrichtingsvariant
van de 8NGTW weergegeven. Op de Lossetalbahn rijden uitsluitend tweerichtingstrams.
De maatvoering van beide varianten is gelijk.
A
Vervoerkundige kenmerken
Gezien de afmeting van het voertuig lijkt het eerder om tramwegmaterieel
dan om lightrailmaterieel te gaan. Dat het toch om light rail gaat komt
doordat het voertuig zowel van spoorwegen als van tramwegen gebruik kan
maken. Het voertuig is ontworpen voor het vervoer op het snijvlak van stad
en regio. Met name in de regio zijn de halteafstanden relatief groot en stappen
weinig mensen per halte in. De halteringstijden worden minder dan bij
metrolijnen en drukke stadstramlijnen beïnvloed door grote aantallen in- en
uitstappers tegelijk. Door het relatief geringe aantal haltes heeft de totale
halteringstijd relatief weinig invloed op de gemiddelde snelheid. De rijtuigen
hebben aan de betreffende zijde(n) drie deuren voor zowel in- als uitstappen.
Deze deuren zijn gelijkmatig over de lengte van de wagenbak aangebracht.
Het instappen gebeurt op lage hoogte, zodat snel en comfortabel passagierswisseling
plaats kan vinden. Dat de voertuigen mede bedoeld zijn voor
regionaal vervoer blijkt uit de verhouding zit/staanplaatsen en uit de stoel-
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
35

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zij-, vooraanzicht en plattegrond
van de 8NGTW
opstelling. In elke wagenbak zijn zitplaatsen in dwarsrichting aangebracht in
een 2+2 opstelling. Hiermee wordt een groot aantal plaatsen gecreëerd.
Deze stoelopstelling geeft wel problemen met de doorstroming van passagiers
in het voertuig.
B
Toepassingsmogelijkheden
in Nederland
Een tram in deze uitvoering mag in Nederland niet op spoorwegen rijden die
ook door treinen wordt bereden (samengebruik). Dit is het gevolg van eisen
die gesteld worden aan de constructie van het voertuig. Het is echter mogelijk
een dergelijk voertuig te laten rijden op afgeschermde spoorlijnen, zoals
Zwolle - Kampen, Den Haag - Zoetermeer en Den Haag - Rotterdam Hofplein,
al is het dan wel noodzakelijk dat de voertuigen door Prorail worden
toegelaten.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Constructies t.b.v. het strengelspoor
op Lossetalbahn
Opmerkingen
Vanwege het verschil tussen de breedte van de Bombardier 8NGTW en treinen
goederentreinen kunnen de haltes van de tram niet dicht genoeg bij de
sporen worden gelegd. Indien dit wel wordt gedaan kunnen wachtende reizigers
op het perron worden aangereden. In Kassel heeft het vervoerbedrijf
dit opgelost door de aanleg van strengelspoor of door de vorm van uitsteeksels
aan het perron ter hoogte van de deuren. Deze uitsteeksels hebben een
duidelijke arcering en er staan waarschuwingsborden, dat de reiziger op
deze uitsteeksels niet moet gaan wachten.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Toegankelijkheid van het voertuig
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
36

C
Technische specificatie
Uitvoering vervoerbedrijf Kassel
Motor & Prestaties
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aandrijving diesel, elektrisch, etc. elektrisch
Maximale snelheid km/u 80
Maximale aanzet m/s 2 1,1
Gemiddelde aanzet m/s 2 1,1
Dienstremming m/s 2 1,1
Maximale remming m/s 2 2,75
Stroomafname 3 de rail of bovenleiding bovenleiding
Vermogen kW 4 x 125
EU Emissieklasse II, III of IV n.v.t.
Maatvoering
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Lengte (over de koppeling) mm 30.300
Lengte (zonder koppeling) mm 29.300
Hoogte mm 3.402
Breedte mm 2.400
Omgrenzingsprofiel UIC, BOStrab, EBO EBO/BOStrab
Vloerhoogte mm 350/560
Instaphoogte mm 300
Aandeel vlakke vloer op instaphoogte % 62
Deuren per zijde aantal 3
Deurbreedte mm 1.300
Gewicht (dienstvaardig) ton 49
Maximale asdruk ton 8
Minimale boogstraal mm 18.000
Minimale draaicirkel mm n.v.t.
Onderstel
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Spoorbreedte mm 1.435
Radstand mm 1.800
Truckstand mm 7.840
Wieldiameter (nieuw) mm 594
Wieldiameter (afgesleten) mm ?
Veiligheid
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Voldoet aan UIC-norm ja/nee nee
Statische langskracht kN 600
Capaciteit
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zitplaatsen aantal 87
Klapzittingen aantal 0
Staanplaatsen (4/m 2 ) aantal 101
Totaal aantal 188
Passagiers per m 1 aantal 6,42
Aantal bakken per eenheid aantal 3
Maximaal aantal eenheden aantal 2
Kosten
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aanschafprijs € mln 1,45
Onderhoudskosten €/km ?
Brandstofverbruik Liter/100 km n.v.t.
Life-Cycle-Costs € ?
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
37

Bombardier K5000 (Keulen)
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
De K5000
Het netwerk van de Kölner Verkehrs-Betriebe AG (KVB) is met haar lengte
van meer dan 270 km één van de langste regionale railnetwerken in
Duitsland. Voor uitbreidingen van haar netwerk en voor de vervanging van
de eerste generatie Stadtbahnwagens heeft de KVB nieuwe voertuigen
nodig. De KVB heeft bij Bombardier 146 wagens van het type K5000
besteld, waarvan vijftien bestemd voor het met het KVB gefuseerde vervoerbedrijf
van Bonn (SWB). De zes-assige tweerichtingtrams met hoge
vloer, die zoveel mogelijk zullen worden opgebouwd uit dezelfde componenten
als de lagevloertrams van het type K4000 (Citytram), kosten iets
meer dan 1,6 miljoen euro per stuk. Er zijn nog geen andere vervoerbedrijven
die dit type hebben besteld. Er rijden echter vele Stadtbahnvoertuigen
in het RheinRuhr-gebied die de komende jaren vervangen moeten worden.
De voertuigen hebben vóór de afname door het vervoerbedrijf een intensief
testprogramma doorlopen. Het eerste voertuig, hierboven afgebeeld, heeft
al 10.000 km gereden in het proefbedrijf.
A
Vervoerkundige kenmerken
Het voertuig is gebouwd om grote aantallen mensen te vervoeren, over
middellange afstanden. Het voertuig opereert op het snijvlak van stad en
regio. Met name in de regio zijn de halteafstanden relatief groot en stappen
relatief weinig mensen per halte in. De halteringstijden worden minder dan
bij metrolijnen en drukke stadstramlijnen beïnvloed door grote aantallen inen
uitstappers tegelijk. Door het relatief geringe aantal haltes heeft de totale
halteringstijd relatief weinig invloed op de gemiddelde snelheid. De rijtuigen
hebben aan beide zijden vier deuren voor zowel in- als uitstappen. Deze
deuren zijn gelijkmatig over de lengte van de wagenbak aangebracht.
Om toch voldoende loopruimte over voor een goede doorstroming van de
reizigers én voldoende zitplaatsen te bieden, heeft het KVB gekozen voor
een 2+1 opstelling van de stoelen tussen de deuren. Bij de bestuurderscabine
heeft het KVB gekozen voor een 2+2 opstelling, aangezien de doorstroming
op dit punt van minder belang is. Het instappen gebeurt gelijkvloers.
De voertuigvloer bevindt zich op perronhoogte. Vanaf het
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
38

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aanzichten en plattegrond van de K5000
straatniveau is het voertuig toegankelijke via uitklapbare tredebakken. Dit
levert, daar waar geen hoge perrons zijn, moeilijkheden op voor gehandicapten
en mensen met onhandige bagage. Tevens verloopt het in- en uitstappen
minder snel en comfortabel. In elk rijtuig is tussen de zitcompartimenten
plaats voor rolstoelen, kinderwagens en fietsen (zie plattegrond).
B
Toepassingsmogelijkheden
in Nederland
De Stadtbahnwagens K5000 hebben een hoge vloer. De voertuigen zijn uitgevoerd
met klaptreden, waardoor men ook lage perrons kan aandoen
(maar dan geen gelijkvloerse instap, uiteraard). In Nederland zijn potentiële
toepassingen RandstadRail (lage perrons op het HTM-netwerk en hoge perrons
op de Zoetermeer- en Hofpleinlijn) en Utrecht (eventuele doortrekking
van de Sneltram naar de Uithof via de busbaan).
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Animatiefoto van K5000 (hoge vloer)
en de K4000 (lage vloer)
Opmerkingen
Dit voertuig is tegen aanvaardbare kosten op maat gemaakt voor het vervoerbedrijf
van Keulen. Dit was met name mogelijke door het grote aantal
trams dat het vervoerbedrijf heeft besteld.
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
39

C
Technische specificatie
Uitvoering vervoerbedrijf Keulen
Motor & Prestaties
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aandrijving diesel, elektrisch, etc. elektrisch
Maximale snelheid km/u 80
Maximale aanzet m/s 2 ?
Gemiddelde aanzet m/s 2 1,2
Dienstremming m/s 2 1,2
Maximale remming m/s 2 2,73
Stroomafname 3 de rail of bovenleiding bovenleiding
Vermogen kW 4 x 120
EU Emissieklasse II, III of IV n.v.t.
Maatvoering
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Lengte (over de koppeling) mm 29.000
Lengte (zonder koppeling) mm 28.400
Hoogte mm 3.650
Breedte mm 2.650
Omgrenzingsprofiel UIC, BOStrab, EBO BOStrab
Vloerhoogte mm 980
Instaphoogte mm ?
Aandeel vlakke vloer op instaphoogte % 100
Deuren per zijde aantal 4
Deurbreedte mm 1.300
Gewicht (dienstvaardig) ton leeg 37,8
Maximale asdruk ton 10
Minimale boogstraal mm 23.000
Minimale draaicirkel mm n.v.t.
Onderstel
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Spoorbreedte mm 1.435
Radstand mm ?
Truckstand mm ?
Wieldiameter (nieuw) mm 660
Wieldiameter (afgesleten) mm 580
Veiligheid
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Voldoet aan UIC-norm ja/nee nee
Statische langskracht kN 600
Capaciteit
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zitplaatsen aantal 62
Klapzittingen aantal 0
Staanplaatsen (4/m 2 ) aantal 115
Totaal aantal 177
Passagiers per m 1 aantal 6,23
Aantal bakken per eenheid aantal 2
Maximaal aantal eenheden aantal ?
Kosten
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aanschafprijs € mln 1,6
Onderhoudskosten €/km ?
Brandstofverbruik Liter/100 km n.v.t.
Life-Cycle-Costs € ?
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
40

Bombardier Tram-Train (Saarbrücken)
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
De Tram-Train op straatspoor en
op spoorweginfrastructuur
In navolging van Karlsruhe heeft Saarbrücken een vervoersysteem aangelegd,
dat zowel gebruik maakt van stedelijke traminfrastructuur als van
spoorlijnen. In de binnenstad is een nieuwe tramlijn aangelegd.
De ‘Saarbahn’ is nu 44 km lang en heeft 45 haltes, uitbreidingen worden
voorbereid. Ten aanzien van de voertuigafmetingen waren geen beperkingen.
In Saarbrücken heeft wel een tram gereden, maar de exploitatie is in
1967 gestaakt. Daarom was het niet nodig rekening te houden met de eisen
van het bestaande tramnetwerk.
Op 25 oktober 1996 heeft fabrikant Bombardier de eerste van vijftien
wagens van de Saarbahn gepresenteerd. Het gaat om een 37 meter lang
voertuig met acht assen, geschikt voor 750V gelijkstroom en voor 15 kV
wisselspanning. Van de drie bakken waaruit het voertuig bestaat hebben de
beide kopbakken een lage vloer. De middenbak heeft een hoge vloer, die
zonder deuren is uitgevoerd en herbergt onder de vloer de technische installaties
die nodig zijn op twee spanningen te kunnen rijden. Na wat kinderziektes
- de koeling van de 15kV-installatie bleek tijdens het rijden met een
spanning van 750V onvoldoende - zijn de trams in Saarbrücken een succes
geworden. Het vervoerbedrijf heeft extra trams besteld. Het vervoerbedrijf
van Kassel heeft een aantal voertuigen van deze tweede serie gehuurd om
ook een regionale dienst op te gaan zetten. Het vervoerbedrijf van Kassel
heeft inmiddels is besloten om de Regio-Citadis van Alstom te bestellen.
A
Vervoerkundige kenmerken
Gezien de afmeting van het voertuig blijkt het echt om lightrailmaterieel te
gaan. Het voertuig kan zowel van spoorwegen als van tramwegen gebruik
maken. Het voertuig is gebouwd voor het vervoer op het snijvlak van stad
en regio. Met name in de regio zijn de halteafstanden relatief groot en stappen
weinig mensen per halte in. De halteringstijden worden minder dan bij
metrolijnen en drukke stadstramlijnen beïnvloed door grote aantallen in- en
uitstappers tegelijk. Door het relatief geringe aantal haltes heeft de totale
halteringstijd relatief weinig invloed op de gemiddelde snelheid. De rijtuigen
hebben aan beide zijden vier deuren voor zowel in- als uitstappen. Deze
deuren zijn in de eerste en derde wagenbak aangebracht. De middelste bak
heeft geen deuren. Het instappen gebeurt op relatief lage hoogte, zodat
snel en comfortabel passagierswisseling plaats kan vinden. Een laag halteperron
is noodzakelijk. Dat de voertuigen mede bedoeld zijn voor regionaal
vervoer blijkt uit de verhouding zit/staanplaatsen en uit de stoelopstelling.
In elke wagenbak zijn zitplaatsen in dwarsrichting aangebracht in een 2+2
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
41

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zijaanzicht en plattegrond van de
Tram-Train in Saarbrücken
opstelling. Hiermee wordt een groot aantal plaatsen gecreëerd. Deze stoelopstelling
kan problemen met de doorstroming van passagiers geven, maar
dat is ondervangen door tussen de instapdeuren in de eerste en de derde
wagen slechts aan één zijde stoelen te plaatsen. Zodoende zullen de korteafstandsreizigers
zich in deze bakken bevinden en de langeafstandsreizigers
mee in de tweede bak, waar de vloer hoog is (zie plattegrond).
B
Toepassingsmogelijkheden
in Nederland
Met de huidige veiligheidseisen mag de Tram-Train in Nederland wel rijden
op eventuele tramlijnen, maar niet zonder aanvullende maatregelen op
spoorlijnen waar ook andere treinen rijden (samengebruik). Voor afgeschermde
spoorlijnen, getransformeerd tot sneltramlijn, waarbij al dan niet
wordt doorgereden de stad in, behoort de Tram-Train van Bombardier tot
één van de mogelijkheden.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tram op de overgang van spoor- naar
tramlijnen aan het eindpunt in het
Franse Sarreguemines
Opmerkingen
Juridisch gezien rijdt er in de omgeving van Saarbrücken geen tram op een
spoorlijn. Dit is in de wetgeving uitgesloten. Ook rijdt er geen trein op het
stedelijk tramnet. Bombardier heeft een voertuig ontwikkeld dat voldoet aan
de trameisen, zoals opgesteld in de BOStrab. Hierdoor mag het voertuig op
het tramnet rijden. Zodra het voertuig bij een spoorlijn aankomt verandert
het voertuig juridisch gezien van tram naar trein. Het voertuig voldoet
namelijk ook aan de eisen van een regionale trein, zoals dit staat vermeld in
de EBO.
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
42

C
Technische specificatie
Uitvoering vervoerbedrijf Saarbrücken
Motor & Prestaties
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aandrijving diesel, elektrisch, etc. elektrisch
Maximale snelheid Km/u 100
Maximale aanzet m/s 2 ?
Gemiddelde aanzet m/s 2 1,1
Dienstremming m/s 2 1,6
Maximale remming m/s 2 2,8
Stroomafname 3 de rail of bovenleiding bovenleiding
Vermogen KW 8 x 120
EU Emissieklasse II, III of IV n.v.t.
Maatvoering
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Lengte (over de koppeling) mm 37.100
Lengte (zonder koppeling) mm 37.100
Hoogte mm 3.880
Breedte mm 2.650
Omgrenzingsprofiel UIC, BOStrab, EBO EBO/BOStrab
Vloerhoogte mm 400/595/800
Instaphoogte mm 400
Aandeel vlakke vloer op instaphoogte % 34
Deuren per zijde aantal 4
Deurbreedte mm 1.300
Gewicht (leeg) ton 55,4
Gewicht (vol bezet) ton 72,8
Maximale asdruk ton 11
Minimale boogstraal mm 25.000
Minimale draaicirkel mm n.v.t.
Onderstel
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Spoorbreedte mm 1.435
Radstand mm 1.800
Truckstand mm ?
Wieldiameter (nieuw) mm 660
Wieldiameter (afgesleten) mm 580
Veiligheid
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Voldoet aan UIC-norm ja/nee nee
Statische langskracht KN 600
Capaciteit
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zitplaatsen aantal 96
Klapzittingen aantal 0
Staanplaatsen (4/m 2 ) aantal 147
Totaal aantal 243
Passagiers per m 1 aantal 6,47
Aantal bakken per eenheid aantal 3
Maximaal aantal eenheden aantal 2
Kosten
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aanschafprijs € mln 2,3 (1995)
2,56 (1998)
Onderhoudskosten €/km ?
Brandstofverbruik Liter/100 km n.v.t.
Life-Cycle-Costs € ?
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
43

Siemens GT8-100D/2S-M (Karlsruhe)
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
De nieuwste generatie in Karlsruhe
en technische installaties
De nieuwste generatie tweesysteemtrams van het vervoerbedrijf in
Karlsruhe wordt geleverd door Siemens. Dit bedrijf was het eerste dat een
dergelijk type op de markt heeft gebracht. Inmiddels worden ook door
andere fabrikanten vergelijkbare voertuigen geleverd. De tweesysteemtrams
in Karlsruhe worden nog steeds gezien als hét voorbeeld van light rail. Met
hetzelfde voertuig rijden ze op het stedelijke tramnet én op de spoorlijnen.
De typeaanduiding van het voertuig is een afkorting en de onderdelen betekenen
G = geleed, T = Tram, 8 = achtassig, 100 = maximum snelheid, D =
aluminiumopbouw, 2S = tweesystemen en M = middelhogevloer.
Geïnspireerd door dit model heeft Siemens een nieuwe modulaire sneltram
ontworpen, de Avanto (zie verder in deze catalogus).
A
Vervoerkundige kenmerken
Gezien de afmeting van het voertuig blijkt het echt om lightrailmaterieel te
gaan. Het voertuig kan zowel van spoorwegen als van tramwegen gebruik
maken. Het voertuig is gebouwd om voor het vervoer op het snijvlak van
stad en regio. Met name in de regio zijn de halteafstanden relatief groot en
stappen weinig mensen per halte in. De halteringstijden worden minder dan
bij metrolijnen en drukke stadstramlijnen beïnvloed door grote aantallen inen
uitstappers tegelijk. Door het relatief geringe aantal haltes heeft de totale
halteringstijd relatief weinig invloed op de gemiddelde snelheid. De rijtuigen
hebben aan beide zijden vier deuren voor zowel in- als uitstappen. Deze
deuren zijn in de eerste en derde wagenbak aangebracht. De middelste bak
heeft geen deuren. Het instappen gebeurt op relatief lage hoogte, zodat
snel en comfortabel passagierswisseling plaats kan vinden. Een laag halteperron
is noodzakelijk. Dat de voertuigen mede bedoeld zijn voor regionaal
vervoer blijkt uit de verhouding zit/staanplaatsen en uit de stoelopstelling.
In elke wagenbak zijn zitplaatsen in dwarsrichting aangebracht in een 2+2
opstelling. Hiermee wordt een groot aantal plaatsen gecreëerd. Deze stoelopstelling
kan problemen met de doorstroming van passagiers geven.
Aangezien de trams in de regio van Karlsruhe behoorlijke afstanden afleggen,
is een aantal trams voorzien van een Bistro in de middenbak. Deze
trams hebben voor de herkenbaarheid een andere kleurstelling gekregen.
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
44

B
Toepassingsmogelijkheden
in Nederland
Met de huidige veiligheidseisen mag de GT8-100D/2S-M in Nederland wel
rijden op eventuele tramlijnen, maar op spoorlijnen, waar ook andere treinen
rijden (samengebruik), niet. Toch wordt een type dat hiervan is afgeleid
gezien als mogelijk materieel voor de RijnGouweLijn en RandstadRail.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Uitvoering met Bistro in middenbak
Juridisch gezien rijdt er in de omgeving van Karlsruhe geen tram op een
spoorlijn. Dit is in de wetgeving uitgesloten. Ook rijdt er geen trein op het
stedelijk tramnet. Het vervoerbedrijf van Karlsruhe en Siemens hebben een
voertuig ontwikkeld dat voldoet aan de trameisen, zoals opgesteld in de
BOStrab. Hierdoor mag het voertuig op het tramnet rijden. Zodra het voertuig
bij een spoorlijn aankomt verandert het voertuig juridisch gezien van
tram naar trein. Het voertuig voldoet namelijk ook aan de eisen van een
regionale trein, zoals dit staat vermeld in de EBO. Als omslagpunt wordt in
Karlsruhe vaak de spanningssluis gezien, aangezien hier de bovenleidingspanning
van de lagere tramspanning (750V) naar hoogspanning (15kV)
overgaat. Op dit punt wordt tevens de treinbeveiliging (Indusi) ingeschakeld.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Eerdere generaties van de tweesystemen
trams in Karlsruhe
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
45

C
Technische specificatie
Uitvoering vervoerbedrijf Karlsruhe
Motor & Prestaties
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aandrijving diesel, elektrisch, etc. elektrisch
Maximale snelheid km/u 95
Maximale aanzet m/s 2 ?
Gemiddelde aanzet m/s 2 0,85
Dienstremming m/s 2 1,6
Maximale remming m/s 2 2,73
Stroomafname 3 de rail of bovenleiding bovenleiding
Vermogen kW 4 x 127
EU Emissieklasse II, III of IV n.v.t.
Maatvoering
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Lengte (over de koppeling) mm 37.610
Lengte (zonder koppeling) mm 36.570
Hoogte mm 3.700
Breedte mm 2.650
Omgrenzingsprofiel UIC, BOStrab, EBO EBO/BOStrab
Vloerhoogte mm 630/880
Instaphoogte mm 630/570/380 (treden)
Aandeel vlakke vloer op instaphoogte % 35
Deuren per zijde aantal 4
Deurbreedte mm 1.550
Gewicht (dienstvaardig) ton 76,5
Maximale asdruk ton 12
Minimale boogstraal mm 23
Minimale draaicirkel mm n.v.t.
Onderstel
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Spoorbreedte mm 1.435
Radstand mm 2.100
Truckstand mm 9.770/10.100
Wieldiameter (nieuw) mm 740
Wieldiameter (afgesleten) mm 660
Veiligheid
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Voldoet aan UIC-norm ja/nee nee
Statische langskracht kN 600
Capaciteit
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zitplaatsen aantal 100
Klapzittingen aantal 0
Staanplaatsen comfortabel (4/m 2 ) aantal 129
Totaal aantal 229
Passagiers per m 1 aantal 6,10
Aantal bakken per eenheid aantal 3
Maximaal aantal eenheden aantal 3
Kosten
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aanschafprijs € mln 2,2
Onderhoudskosten €/km ?
Brandstofverbruik Liter/100 km n.v.t.
Life-Cycle-Costs € ?
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
46

Siemens Avanto (Parijs)
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Avanto
Siemens heeft een nieuw type voertuig ontwikkeld dat zowel in de stedelijke
tramnetwerken als op de regionale spoorlijnen uit de voeten kan. Siemens
heeft vanuit de ervaringen van de Combino en de meersysteemtrams in
Karlsruhe een voertuig ontwikkeld dat elementen van beide types verenigt.
Het vervoerbedrijf van de Franse spoorwegen, de SNCF, heeft Siemens
opdracht gegeven vijftien meersysteemvoertuigen te leveren. Deze voertuigen
zullen worden ingezet in de omgeving van Parijs, op een 8 km lange
spoorlijn tussen de steden Aulnay-sous-Bois en Bondy. De kosten van de
voertuigen bedragen in 4 miljoen euro per stuk, waarbij rekening is gehouden
met een optie op nog eens 20 voertuigen van hetzelfde type. De voertuigen
voor de SNCF zijn de eerste toepassing van de Avanto in Europa.
In de Verenigde Staten van Amerika, waar het type verkocht wordt onder
de naam S70, hebben de vervoerbedrijven van Houston en San Diego achttien
respectievelijk elf voertuigen besteld.
A
Vervoerkundige kenmerken
De vijfdelige Avanto voor de SCNF heeft een lage vloer, een lengte van 37
meter en kan maximaal 242 personen tegelijkertijd vervoeren. De maximumsnelheid
van het voertuig bedraagt 105 km/u. Het voertuig is geschikt
voor 750V gelijkstroom en 25 kV wisselspanning. De voertuigen zullen in
2004 en 2005 worden geleverd.
B
Toepassingsmogelijkheden
in Nederland
Een tram in deze uitvoering mag in Nederland niet op spoorwegen rijden,
die ook door treinen wordt bereden (samengebruik). Het is echter mogelijk
een dergelijk voertuig te laten rijden op afgeschermde spoorlijnen, zoals
Zwolle - Kampen, Den Haag - Zoetermeer en Den Haag, al is het dan wel
noodzakelijk dat de voertuigen door Prorail worden toegelaten.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
S70 Houston en S70 San Diego
Opmerkingen
Net als de Mo-Mo-voertuigen en de Combino van Siemens is de Avanto
modulair opgebouwd. Ook de Avanto kan vanuit een aantal modules nog
enigszins op maat worden gemaakt. Dit blijkt wel als het ontwerp van de
Avanto's voor Parijs wordt vergeleken met het ontwerp voor Houston en
San Diego. Heeft de Franse versie een 80% lage vloer, de Amerikanen hebben
gekozen voor een 70% lage vloer en verhogingen ter hoogte van de
draaistellen. De Franse versie bestaat uit vijf delen, terwijl de Amerikaanse
versie, met een vergelijkbare lengte, slechts drie delen heeft. Uit deze twee
voorbeelden blijkt dus dat er geen standaard Avanto bestaat.
Overige toepassingen
Er kunnen ook voertuigen geleverd worden voor 600V, 1500 V, 3000V,
15 KV of combinaties. Bovendien is een diesel-electrische uitvoering leverbaar.
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
47

C
Technische specificatie
Avanto, Siemens versie SNCF
Motor & Prestaties
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aandrijving diesel, elektrisch, etc. elektrisch
Maximale snelheid km/u 105
Maximale aanzet m/s 2 0,89
Gemiddelde aanzet m/s 2 0,89
Dienstremming m/s 2 1,2
Maximale remming m/s 2 2,73
Stroomafname 3 de rail of bovenleiding bovenleiding
Vermogen KW 4 x 200
EU Emissieklasse II, III of IV III of IV
Maatvoering
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Lengte (over de koppeling) mm 37.000
Lengte (zonder koppeling) mm 36.400
Hoogte mm 3.520
Breedte mm 2.650
Omgrenzingsprofiel UIC, BOStrab, EBO EBO/BOStrab
Vloerhoogte mm 655/380
Instaphoogte mm 380
Aandeel vlakke vloer op instaphoogte % 80
Deuren per zijde aantal 3
Deurbreedte mm 1.300
Gewicht (dienstvaardig) ton 60,3
Maximale asdruk ton 11,5
Minimale boogstraal mm 20.000
Minimale draaicirkel mm n.v.t.
Onderstel
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Spoorbreedte mm 1.435
Radstand mm ?
Truckstand mm ?
Wieldiameter (nieuw) mm ?
Wieldiameter (afgesleten) mm ?
Veiligheid
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Voldoet aan UIC-norm ja/nee nee
Statische langskracht kN 600 of 800
Capaciteit
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zitplaatsen aantal 80
Klapzittingen aantal 0
Staanplaatsen (4/m 2 ) aantal 162
Totaal aantal 242
Passagiers per m 1 aantal 6,54
Aantal bakken per eenheid aantal 5
Maximaal aantal eenheden aantal 2
Kosten
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aanschafprijs € mln 4 mln
Onderhoudskosten €/km ?
Brandstofverbruik Liter/100 km ?
Life-Cycle-Costs € ?
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
48

Siemens SD600A (Portland)
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
De SD600A exterieur en interieur in
Portland
Voor de Amerikaans markt heeft Siemens, mede door een regeringsbesluit
dat al het openbaar vervoer toegankelijk moet zijn voor rolstoelen, een 70%
lagevloertram ontwikkeld. De eerste toepassing van dit type is de SD600A
voor het vervoerbedrijf van Portland. De trams verzorgen de verbindingen
tussen Portland en omliggende plaatsen en heeft dus een regionale functie.
In het voertuig is naast de 72 zitplaatsen ruimte voor vier rolstoelen of buggy's.
Voor het vervoer in het centrum van Portland heeft men in 2002 een
ringlijn geopend, waarop lagevloertrams ingezet worden van type Astra van
de Tsjechische fabrikant Skoda.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
De SD600A op de spoorlijn en in
de straten van Portland
A
Vervoerkundige kenmerken
De SD600A is een voertuig dat zowel in de stad op ‘straatspoor’ als in de
regio op spoorwegen kan rijden. De stoelopstelling is deels 2+2 en deels als
langsbank uitgevoerd. Hiermee wordt tegemoet gekomen aan de eisen van
zowel het stads- als regionaal vervoer.
B
Toepassingsmogelijkheden
in Nederland
De prijs van de SD600A bedraagt 3,2 mln euro. Hierdoor betaalt men in
Portland 44.500,- euro per m 2 . Voor een vergelijkbare tram in Minneapolis
betaalt men 42.000,- euro per m 2 . De reden voor de hoge prijs is de
Amerikaans wetgeving en verplichting om een groot deel van het voertuig
in Amerika te laten maken. Ter vergelijking: de Bombardier A32 die geleverd
is aan het vervoerbedrijf in Stockholm en aan de HTM voor de proef op de
RijnGouweLijn kost minder dan de helft, namelijk 21.600,- euro per m 2 .
Een dergelijke tram is in Nederland toepasbaar. De vormgeving is echter
eerder in Amerika aan te treffen dan aansluitend op de Europese smaak.
De voertuigen moeten door Prorail worden toegelaten.
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
49

C
Technische specificatie
Uitvoering vervoerbedrijf Portland
Motor & Prestaties
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aandrijving diesel, elektrisch, etc. elektrisch
Maximale snelheid km/u 89
Maximale aanzet m/s 2 ?
Gemiddelde aanzet m/s 2 1,39
Dienstremming m/s 2 1,34
Maximale remming m/s 2 1,43
Stroomafname 3 de rail of bovenleiding bovenleiding
Vermogen kW 2 x 235
EU Emissieklasse II, III of IV n.v.t.
Maatvoering
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Lengte (over de koppeling) mm 28.042
Lengte (baklengte) mm 27.127
Hoogte mm 3.567
Breedte mm 2.650
Omgrenzingsprofiel UIC, BOStrab, EBO ?
Vloerhoogte mm 350/1.000
Instaphoogte mm 350
Aandeel vlakke vloer % 70
Deuren per zijde aantal 4
Deurbreedte mm 1.360
Gewicht (dienstvaardig) ton 58,5
Maximale asdruk ton ?
Minimale boogstraal mm 25.000
Minimale draaicirkel mm n.v.t.
Onderstel
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Spoorbreedte mm 1.435
Radstand mm 1.800
Truckstand mm ?
Wieldiameter (nieuw) mm 710
Wieldiameter (afgesleten) mm 680
Veiligheid
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Voldoet aan UIC-norm ja/nee nee
Statische langskracht kN 819
Capaciteit
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zitplaatsen aantal 72
Klapzittingen aantal 0
Staanplaatsen comfortabel (4/m 2 ) aantal 126
Totaal aantal 198
Passagiers per m 1 aantal 7,30
Aantal bakken per eenheid aantal 2
Maximaal aantal eenheden aantal 4
Kosten
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aanschafprijs € mln 3,2
Onderhoudskosten €/km ?
Brandstofverbruik Liter/100 km n.v.t.
Life-Cycle-Costs € ?
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
50

Alstom Regio Citadis (Kassel)
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
De Regio Citadis van Alstom
(versie Kassel)
Alstom heeft de flexibiliteit van modulaire bouw van lightrailvoertuigen
breed opgepakt met de Regio Citadis. De Regio Citadis is een typisch lightrailvoertuig,
dat ook als hybride voertuig geleverd kan worden.
De Regionalbahn Kassel heeft samen met de Kasseler Verkehrsgesellschaft
en de Kassel-Naumburger Eisenbahn AG 28 van deze driedelige tweesysteem
lagevloervoertuigen besteld. Tien zijn er voorzien van een installatie
voor stedelijk tramverkeer (600V of 750V voeding via de bovenleiding) en
dieselelektrische aandrijving. De overige voertuigen zijn geschikt voor stedelijk
tramverkeer (600V of 750V voeding via de bovenleiding) en exploitatie
op het Duitse spoorwegennet (15 kV 16 2/3 Hz voeding via de bovenleiding).
De Regio Citadis is voorzien van een asynchrone draaistroommotor.
A
Vervoerkundige kenmerken
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tekening Citadis van Alstom
(versie Kassel)
De hybride uitvoering maakt het eenvoudig mogelijk om vanaf het tramnetwerk
in de stad door te rijden op een regionale verbinding waar geen
bovenleiding aanwezig is.
De voertuigen worden geleverd door Alstom LHB in Salzgitter. De ingebruikname
van het materieel is voorzien in 2005 en 2006.
B
Toepassingsmogelijkheden
in Nederland
Een tram in deze uitvoering mag in Nederland niet zonder meer op spoorwegen
rijden, die ook door treinen worden bereden (samengebruik). Het is
echter mogelijk een dergelijk voertuig te laten rijden op (afgeschermde)
spoorlijnen, zoals Zwolle - Kampen, Den Haag - Zoetermeer en Den Haag -
Rotterdam Hofplein, al is het dan wel noodzakelijk dat de voertuigen door
Prorail worden toegelaten.
Opmerkingen
De modulaire opbouw geeft de klant een grote mate van vrijheid ten aanzien
van de configuratie van het voertuig. Ten aanzien van de vorm van de
kop en de opstelling van de stoelen zijn er veel mogelijkheden. Het voertuig
is ook leverbaar met een motor die geschikt is voor 1.500 V gelijkstroom,
hetgeen inzet in Nederland eenvoudiger maakt vanwege de toepassing van
1.500 V gelijkstroom.
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
51

C
Technische specificatie
Uitvoering Regio Citadis vervoerbedrijf Kassel
Motor & Prestaties
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aandrijving
diesel, elektrisch, etc. diesel & elektrisch
Maximale snelheid km/u 100
Maximale aanzet m/s 2 ?
Gemiddelde aanzet m/s 2 ?
Dienstremming m/s 2 ?
Maximale remming m/s 2 ?
Stroomafname 3 de rail of bovenleiding bovenleiding
Vermogen kW 4 x 150
EU Emissieklasse II, III of IV ?
Maatvoering
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Lengte (over de koppeling) mm ?
Lengte (baklengte) mm 36.474
Hoogte mm 3.650
Breedte mm 2.650
Omgrenzingsprofiel UIC, BOStrab, EBO ?
Vloerhoogte mm 420/650
Instaphoogte mm 350
Aandeel vlakke vloer % 67
Deuren per zijde aantal 4
Deurbreedte mm 1.300
Gewicht (dienstvaardig) ton 57,5
Maximale asdruk ton 11
Minimale boogstraal mm 22.000
Minimale draaicirkel mm n.v.t.
Onderstel
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Spoorbreedte mm 1.435
Radstand mm 1.900
Truckstand mm 8.050+7.400+8.050
Wieldiameter (nieuw) mm 660
Wieldiameter (afgesleten) mm 580
Veiligheid
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Voldoet aan UIC-norm ja/nee ?
Statische langskracht kN 600
Capaciteit
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zitplaatsen aantal 80
Klapzittingen aantal 12
Staanplaatsen comfortabel (4/m 2 ) aantal 152
Totaal aantal 232
Passagiers per m 1 aantal 6,25
Aantal bakken per eenheid aantal 3
Maximaal aantal eenheden aantal 3
Kosten
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aanschafprijs € mln ?
Onderhoudskosten €/km ?
Brandstofverbruik Liter/100 km ?
Life-Cycle-Costs € ?
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
52

Sneltram Utrecht-Nieuwegein (SIG/ABB)
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Twee gekoppelde sneltrams
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
De sneltram in nieuwe uitvoering
Toen Nieuwegein in de jaren ’70 van de vorige eeuw als satellietstad van
Utrecht werd aangewezen deed zich direct de vraag voor welk type openbaar
vervoer gekozen zou worden om planeet en satelliet met elkaar te verbinden.
Er bestonden drie opties: met bussen, met een spoorweg of met een
sneltramverbinding. Uiteindelijk is voor het laatste gekozen. Er kwam een
sneltramlijn die Utrecht met Nieuwegein en IJsselstein zou verbinden. De
totale netwerklengte was daarbij 18 kilometer, later is er een verlenging bijgekomen
tot IJsselstein zenderpark. De sneltramweg en de voertuigen zijn
door de Nederlandse Spoorwegen ontworpen. Dit resulteerde in een zware
sneltramlijn, met toen hetzelfde profiel spoorstaven als de hoofdspoorwegen
hanteerden (NP 46) en een vrij zwaar uitgevoerd, maar degelijk en
comfortabel voertuig. De exploitatie werd in handen gegeven van de toenmalige
streekvervoerder Westnederland, het onderhoud van het spoor werd
door NS gedaan. In 1994 is de exploitatie overgedaan aan vervoerbedrijf
Midnet, net als Westnederland onderdeel van het VSN-concern. De lijn ligt
geïsoleerd, er wordt nergens gebruik gemaakt van het hoofdspoorwegnet.
Door de vormgeving van baan en voertuigen stuitte plannen voor doortrekking
van de baan door de Utrechtse binnenstad richting de Uithof en Zeist,
op grote bezwaren bij de Utrechtse bevolking.
A
Vervoerkundige kenmerken
De 27 wagens zijn in de jaren 1982 en 1983 geleverd. Het zijn hogevloerwagens
die aan hoge halteperrons halteren, zodat een gelijkvloerse instap
ontstaat. Dit is comfortabel voor de reiziger, het bespaart op in- en uitstaptijd
en levert bovendien geen verlies van nuttig vloeroppervlak in de wagen
als gevolg van tredebakken. Het snelle in- en uitstappen wordt echter teniet
gedaan door de zeer traag openende en sluitende zwenk-zwaaideuren. De
constructie is vrij conservatief, maar wel zeer betrouwbaar. Dagelijks zijn 25
van de 27 wagens inzetbaar. Het zijn enkelgelede tramstellen van circa 30
meter lang op drie draaistellen. Het comfort is behoorlijk. De stoelen geven
voldoende steun. Bij hoge snelheden echter liggen de stellen wat onrustig
op het inmiddels niet meer in topconditie verkerende spoor. De maximum
snelheid is 80 kilometer per uur. De sneltramstellen zijn niet meer leverbaar.
Aanvankelijk waren de voertuigen voorzien van een bel en een luchtfluit.
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
53

B
Technische specificatie
Dit laatste als knipoog naar het verleden van de interlocale NZH-trams.
Onlangs zijn de rijtuigen gemoderniseerd door de firma PFA te Weiden,
Duitsland. Uiterlijk en interieur is flink onder handen genomen. Het meest
opvallend is een nieuwe kop en een nieuwe beschildering. Binnen zijn de
indeling van zit- en staanplaatsen en de kleurstelling gewijzigd. De fluit
heeft plaatsgemaakt voor een luchthoorn. Hiermee het verleden wegschuivend,
maar wie enig historisch besef en fantasie heeft, herkent in de luchthoorn
de signalen van de dieseltrams van de Rotterdamse Tramweg
Maatschappij die tot 1966 interlokale trams reed op de Zuid-Hollandse
eilanden. De exploitatie van de Sneltram Utrecht-Nieuwgein (SUN) ligt
inmiddels in handen van Connexxion.
Sneltram
Motor & Prestaties
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aandrijving diesel, elektrisch, etc. elektrisch
Maximale snelheid Km/u 80
Maximale aanzet m/s 2 1,0
Gemiddelde aanzet m/s 2
Dienstremming m/s 2 1,5
Maximale remming m/s 2 2,73
Stroomafname 3 de rail of bovenleiding bovenleiding
Vermogen KW 2x249
EU Emissieklasse II, III of IV n.v.t.
Maatvoering
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Lengte (over de koppeling) mm 29.800
Lengte (zonder koppeling) mm 29.000
Hoogte mm 3.250
Breedte mm 2.650
Omgrenzingsprofiel UIC, BOStrab, EBO 505-1
Vloerhoogte mm 920
Instaphoogte mm 900
Aandeel vlakke vloer op instaphoogte % 100
Deuren per zijde aantal 4
Deurbreedte mm 1.300
Gewicht (dienstvaardig) ton leeg 37,5
Maximale asdruk ton 11
Minimale boogstraal mm 40
Minimale draaicirkel mm n.v.t.
Onderstel
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Spoorbreedte mm 1.435
Radstand mm 1.920
Truckstand mm 10.400
Wieldiameter (nieuw) mm 720
Wieldiameter (afgesleten) mm 660
Veiligheid
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Voldoet aan UIC-norm ja/nee UIC 566
Statische langskracht kN 600
Capaciteit
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zitplaatsen aantal 80
Klapzittingen aantal 18
Staanplaatsen (4/m 2 ) aantal 106
Totaal aantal 186
Passagiers per m 1 aantal 6,41
Aantal bakken per eenheid aantal 2
Maximaal aantal eenheden aantal 2
Kosten
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aanschafprijs € mln 1,13 ( in 1984)
Onderhoudskosten € /km ?
Brandstofverbruik Liter/100 km n.v.t.
Life-Cycle-Costs € ?
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
54

Tram
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Inleiding
In Nederland zijn drie stadstrambedrijven operationeel, het GVBA in en rond
Amsterdam, de HTM in Haaglanden en de RET in en rond Rotterdam. Er zijn
plannen voor een trambedrijf in Groningen, deels om groeiende vraag naar
openbaar vervoer het hoofd te bieden, deels om de leefbaarheid in de stad
te vergroten. In Leiden zijn dergelijke plannen eveneens in voorbereiding,
maar dan gekoppeld aan een regionale spoorweg, zodat daar geen sprake is
van een stadstram in enge zin, maar meer van een lightrailbedrijf.
Zoals in het vorige hoofdstuk reeds aangegeven, is de indeling in lightrailvoertuigen
en tramvoertuigen arbitrair. In dit hoofdstuk staan voertuigen
vermeld die in eerste instantie ontworpen zijn om dienst te doen op stedelijk
tramnetten. Echter, de lightrailproef Gouda - Alphen aan den Rijn wordt
gehouden met materieel dat door de fabrikant als ‘citytram’ wordt aangeduid,
maar waarmee tijdens die proef over een spoorbaan gereden gaat
worden. Dit voertuig is dan ook, vanuit het idee dat hij als tram ontworpen
is, in dit hoofdstuk aan te treffen.
Weergegeven worden trams die zeer recent op de markt zijn verschenen.
De voertuigen worden niet alleen ingezet om een vervoervraagstuk op te
lossen, maar zij dragen ook bij aan de leefbaarheid van de stad. In een aantal
gevallen zijn er zeer gedurfde ontwerpen neergezet. Een aantal voertuigen
rijdt op tramnetten van meer dan honderd jaar oud, een aantal rijdt op
recent gebouwde tramnetten, waarvan de infrastructuur volgens de laatste
inzichten is ontworpen en aangelegd. Er is een drietal trams weergegeven
die in Nederland rijden, de rest is in het buitenland aan te treffen. Alle trams
zijn van recente datum en kunnen voor de Nederlandse markt een optie
zijn.
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
55

Alstom Citadis (Montpellier, Lyon en Rotterdam)
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Citadis type 401 in Montpellier
De Citadis is de modulaire tram van Alstom. Van deze Citadis zijn er twee
versies, namelijk met een 70% lage vloer of een 100% lage vloer. Een voorbeeld
van de 70% lagevloervariant is de hieronder afgebeelde tram in
Montpellier (type 401).
A
Vervoerkundige kenmerken
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Diverse types Citadis
Een voorbeeld van de 100% lagevloervariant is de tram van Lyon (type
302) (zie foto op de volgende pagina). Beide versies zijn leverbaar met verschillende
breedtes (van 2,30 tot 2,65 m), verschillende lengtes en kunnen
bestaan uit verschillende modules. Zo zijn de koppen van de trams in
Montpellier en Lyon verschillend. De trams zijn bedoeld voor stadsverkeer.
De RET in Rotterdam heeft na een Europese aanbesteding besloten 60
Citadis trams (type 302B) aan te schaffen. Daarnaast heeft het bedrijf een
optie genomen op nog eens 50 trams. Het uiterlijk van de trams zal aanzienlijk
verschillen van de versies van Montpellier en Lyon. De Rotterdamse
versie is tot op dit moment wel de goedkoopste tram (gerekend per m 2 ).
De prijs per m 2 bedraagt € 18.770,- en is daarmee per m 2 circa € 1.300,-
goedkoper dan de Combino in de uitvoering voor Amsterdam.
B
Toepassingsmogelijkheden
in Nederland
De Citadis rijdt met ingang van najaar 2003 in Rotterdam. Ook voor andere
mogelijke toepassingen kan Alstom een passend ontwerp van een Citadis
leveren. Uit de voorbeelden op de volgende bladzijde blijkt de verscheidenheid
van het ontwerp.
Opmerkingen
Naast Montpellier, Lyon en Rotterdam is de Citadis geleverd aan of besteld
door de vervoerbedrijven van Dublin, Barcelona, Orléans, Vallanciennes,
Bordeaux, Melbourne en Parijs. De Rotterdamse versie is 31,31 m lang, 2,40
m breed en 3,45 m hoog en heeft 63 zit- en 118 staanplaatsen. De vloerhoogte
is 32 cm.
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
56

De Citadis voor Bordeaux heeft naast een pantograaf ook een stroomafnemer
onder het voertuig. In Bordeaux kruist de tramlijn de rivier de Garonne
via een middeleeuwse brug. Aangezien men het aangezicht van de brug
niet wilde verstoren door de toevoeging van bovenleiding, heeft het vervoerbedrijf
van Bordeaux gekozen voor een voeding via derde rail, waarop
uit veiligheidsoverwegingen alleen spanning staat als het voertuig zich erboven
bevindt.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Citadis in Lyon
Overige toepassingen
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Citadis exterieur en interieur in Orleans
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Citadis Rotterdam
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
57

C
Technische specificatie
Uitvoering respectievelijk Montpellier en Lyon
Motor & Prestaties Montpellier Lyon
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aandrijving diesel, elektrisch, etc. elektrisch elektrisch
Maximale snelheid km/u 70 70
Maximale aanzet m/s 2 ? ?
Gemiddelde aanzet m/s 2 ? ?
Dienstremming m/s 2 ? ?
Maximale remming m/s 2 ? ?
Stroomafname 3 de rail of bovenleiding bovenleiding bovenleiding
Vermogen KW 4 x 140 4 x 135
EU Emissieklasse II, III of IV n.v.t. n.v.t.
Maatvoering
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Lengte (over de koppeling) mm 29.826 32.326
Lengte (zonder koppeling) mm 29.826 32.326
Hoogte mm 3.270 3.270
Breedte mm 2.650 2.400
Omgrenzingsprofiel UIC, BOStrab, EBO ? ?
Vloerhoogte mm 350/600 350
Instaphoogte mm 350 350
Aandeel vlakke vloer op instaphoogte % 76 100
Deuren per zijde aantal 6 6
Deurbreedte mm 800/1.300 800/1.300
Gewicht (dienstvaardig) ton leeg 37,9 leeg 37,7
Maximale asdruk ton ? ?
Minimale boogstraal mm 25.000 25.000
Minimale draaicirkel mm n.v.t. n.v.t.
Onderstel
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Spoorbreedte mm 1.435 1.435
Radstand mm 1.800 1.600
Truckstand mm ? ?
Wieldiameter (nieuw) mm 590 590
Wieldiameter (afgesleten) mm 530 530
Veiligheid
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Voldoet aan UIC-norm ja/nee nee nee
Statische langskracht KN 200 200
Capaciteit
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zitplaatsen aantal 58 57
Klapzittingen aantal 0 0
Staanplaatsen (4/m 2 ) aantal 146 143
Totaal aantal 204 200
Passagiers per m 1 aantal 6,84 6,19
Aantal bakken per eenheid aantal 3 5
Maximaal aantal eenheden aantal 1 1
Kosten
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aanschafprijs € mln ? ?
Onderhoudskosten €/km ? ?
Brandstofverbruik Liter/100 km ? ?
Life-Cycle-Costs € ? ?
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Afmetingen Citadis Lyon
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
58

C
Technische specificatie
Uitvoering Rotterdam
Motor & Prestaties
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aandrijving diesel, elektrisch, etc. elektrisch
Maximale snelheid km/u 70
Maximale aanzet m/s 2 ?
Gemiddelde aanzet m/s 2 ?
Dienstremming m/s 2 ?
Maximale remming m/s 2 ?
Stroomafname 3 de rail of bovenleiding bovenleiding
Vermogen KW 4 x 100
EU Emissieklasse II, III of IV n.v.t.
Maatvoering
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Lengte (over de koppeling) mm n.v.t.
Lengte (zonder koppeling) mm 31.225
Hoogte
mm
Breedte mm 2.400
Omgrenzingsprofiel
UIC, BOStrab, EBO
Vloerhoogte mm 360
Instaphoogte Mw 360
Aandeel vlakke vloer op instaphoogte % 100
Deuren per zijde aantal 6
Deurbreedte mm 800/1.300
Gewicht (dienstvaardig) ton leeg 37,0
Maximale asdruk ton ?
Minimale boogstraal mm 18.000
Minimale draaicirkel mm n.v.t.
Onderstel
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Spoorbreedte mm 1.435
Radstand mm 1.800
Truckstand mm ?
Wieldiameter (nieuw) mm 600
Wieldiameter (afgesleten) mm 550
Veiligheid
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Voldoet aan UIC-norm ja/nee nee
Statische langskracht kN 200
Capaciteit
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zitplaatsen aantal 62
Klapzittingen aantal 0
Staanplaatsen (4/m 2 ) aantal 105
Totaal aantal 204
Passagiers per m 1 aantal 5,35
Aantal bakken per eenheid aantal 5
Maximaal aantal eenheden aantal 1
Kosten
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aanschafprijs € mln 1,37
Onderhoudskosten €/km ?
Brandstofverbruik Liter/100 km n.v.t.
Life-Cycle-Costs € ?
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Afmetingen Citadis Rotterdam
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
59

AnsaldoBreda Sirio (Göteborg)
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
De Sirio in de uitvoering voor het
vervoerbedrijf van Göteborg
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zijaanzicht en plattegrond Sirio
van Göteborg
Na Siemens, Bombardier en Alstom is AnsaldoBreda de grootste leverancier
van modern trammaterieel. Voor de 100% lagevloermarkt heeft
AnsaldoBreda de Sirio ontwikkeld. Van dit type heeft de fabrikant er
159 verkocht en staan er nog 81 opties uit. Van de Sirio zijn er 3-, 5-
en 7-delige versie leverbaar. Er zijn twee breedtes mogelijk, namelijk 2,4
en 2,65 meter.
De Sirio is vooral geleverd aan Italiaanse vervoerbedrijven. Het vervoerbedrijf
van Milaan heeft er 93 besteld, Napels 22 en Sassari 4. Buiten Italië
heeft alleen het vervoerbedrijf van Göteborg 40 trams besteld. Deze uitvoering
wordt in de technische specificatie beschreven.
A
Vervoerkundige kenmerken
De Sirio van AnsaldoBreda wordt opgebouwd uit standaard elementen.
Een voertuig kan worden opgebouwd uit twee kopmodules met daartussen
een zwevende bak. Deze uitvoering is geleverd aan het vervoerbedrijf van
Napels. Wil een klant een grotere capaciteit dan worden twee extra middenbakken
toegevoegd. Zo bestaat de uitvoering voor Göteborg en Sassari
uit vijfdelen en heeft het vervoerbedrijf van Milaan gekozen voor een uitvoering
van zeven delen.
Ten aanzien van de kopmodules kan gekozen worden voor een standaard
neus, zoals bij de Italiaanse versies, of een neus naar eigen ontwerp, zoals
bij de Zweedse versie. Ten aanzien van de zwevende middenbakken is de
plaats van de deur variabel. De uitvoeringen van Milaan, Napels en
Göteborg hebben gekozen voor een deur in het midden, Sassari heeft gekozen
voor deuren aan de uiteinden van de bakken.
B
Toepassingsmogelijkheden
in Nederland
Voor de Nederlandse markt behoort een passend ontwerp van de Sirio tot
de mogelijkheden. AnsaldoBreda heeft de Sirio aangemeld voor de Europese
aanbesteding van de nieuwe trams voor het GVB Amsterdam en de RET
Rotterdam. In beide aanbestedingen is de keuze echter gevallen op een
andere fabrikant.
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
60

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Sirio in diverse uitvoeringen
Overige toepassingen
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Sirio in diverse maten
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
61

C
Technische specificatie
Uitvoering vervoerbedrijf Göteborg
Motor & Prestaties
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aandrijving diesel, elektrisch, etc. elektrisch
Maximale snelheid km/u 70
Maximale aanzet m/s 2 ?
Gemiddelde aanzet m/s 2 ?
Dienstremming m/s 2 ?
Maximale remming m/s 2 ?
Stroomafname 3 de rail of bovenleiding bovenleiding
Vermogen kW 4 x 106
EU Emissieklasse II, III of IV n.v.t.
Maatvoering
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Lengte (over de koppeling) mm n.v.t.
Lengte (zonder koppeling) mm 29.000
Hoogte mm ?
Breedte mm 2.650
Omgrenzingsprofiel UIC, BOStrab, EBO ?
Vloerhoogte mm 350
Instaphoogte mm 350
Aandeel vlakke vloer op instaphoogte % 100
Deuren per zijde aantal 4
Deurbreedte mm ?
Gewicht (dienstvaardig) ton 37,5
Maximale asdruk ton ?
Minimale boogstraal mm 15.000
Minimale draaicirkel mm n.v.t.
Onderstel
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Spoorbreedte mm 1.435
Radstand mm ?
Truckstand mm ?
Wieldiameter (nieuw) mm 660
Wieldiameter (afgesleten) mm 620
Veiligheid
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Voldoet aan UIC-norm ja/nee nee
Statische langskracht kN 200
Capaciteit
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zitplaatsen aantal 83
Klapzittingen aantal 0
Staanplaatsen comfortabel (4/m 2 ) aantal 96
Totaal aantal 179
Passagiers per m 1 aantal 6,17
Aantal bakken per eenheid aantal 5
Maximaal aantal eenheden aantal 1
Kosten
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aanschafprijs € mln 1,4
Onderhoudskosten €/km ?
Brandstofverbruik Liter/100 km n.v.t.
Life-Cycle-Costs € ?
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
62

Bombardier Cityrunner (Graz)
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Twee Cityrunners in Graz
De Cityrunner is de modulair opgebouwde 100% lagevloertram van
Bombardier. Deze tram is voortgekomen uit de diverse lagevloertrams die
binnen het concern zijn ontwikkeld. De Cityrunner is voor het eerst geleverd
in 2000 aan het vervoerbedrijf van Graz. Na deze Oostenrijkse stad volgden
al snel bestellingen uit Linz (Oostenrijk) en Lodz (Polen). De Cityrunner is
leverbaar voor diverse spoorbreedtes. De uitvoering voor Graz is geschikt
voor normaalspoor (1435 mm), de uitvoering voor Linz is geschikt voor een
spoorbreedte van 900 mm en de uitvoering voor Lodz voor 1000 mm.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zijaanzicht en plattegrond van de
Cityrunner van Graz
In het voertuig is een dynamisch informatiesysteem aangebracht (zie foto's
hieronder). Op het display staat de volgende halte aangegeven, op welke
lijnen reizigers kunnen overstappen, belangrijke berichten en eventuele vertragingen.
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
63

A
Vervoerkundige kenmerken
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Dynamisch informatie systeem (Graz)
en Interieur van de Cityrunner in Graz
De Cityrunner van Bombardier wordt opgebouwd uit modules. Een voertuig
kan worden opgebouwd uit twee kopmodules met daartussen een zwevende
bak. Wil de klant een grotere capaciteit dan wordt een tweede extra
middenbak toegevoegd, waarbij er één bak rust op een truck. De uitvoeringen
voor Graz, Linz en Lodz zijn allemaal uitgevoerd als vijfdelige tram.
Deze opbouw wordt tevens toegepast voor andere types van Bombardier,
zoals de Variotram, die onder andere geleverd is aan Helsinki en Sydney.
De neus van de uitvoering van Helsinki is overigens gelijk aan de standaardneus
van de Cityrunner.
B
Toepassingsmogelijkheden
in Nederland
Voor de Nederlandse markt behoort een passend ontwerp van de
Cityrunner tot de mogelijkheden. De Cityrunner was voor Bombardier de
troef in de Europese aanbesteding van de nieuwe trams voor het GVB
Amsterdam en de RET Rotterdam. In beide aanbestedingen is de keuze
echter gevallen op een andere fabrikant.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
De eerste Cityrunner wordt in Lodz
afgeleverd
Overige toepassingen
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
64

C
Technische specificatie
Uitvoering vervoerbedrijf Graz
Motor & Prestaties
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aandrijving diesel, elektrisch, etc. elektrisch
Maximale snelheid km/u 70
Maximale aanzet m/s 2 1,2
Gemiddelde aanzet m/s 2 1,2
Dienstremming m/s 2 1,2
Maximale remming m/s 2 2,8
Stroomafname 3 de rail of bovenleiding bovenleiding
Vermogen kW 8 x 48
EU Emissieklasse II, III of IV n.v.t.
Maatvoering
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Lengte (over de koppeling) mm n.v.t.
Lengte (zonder koppeling) mm 27.000
Hoogte mm 3.370
Breedte mm 2.200
Omgrenzingsprofiel UIC, BOStrab, EBO ?
Vloerhoogte mm 350
Instaphoogte mm 290
Aandeel vlakke vloer op instaphoogte % 100
Deuren per zijde aantal 4
Deurbreedte mm 1.300
Gewicht (dienstvaardig) ton 32,5
Maximale asdruk ton 8,4
Minimale boogstraal mm 17.000
Minimale draaicirkel mm n.v.t.
Onderstel
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Spoorbreedte mm 1.435
Radstand mm 1.850
Truckstand mm ?
Wieldiameter (nieuw) mm 715
Wieldiameter (afgesleten) mm 635
Veiligheid
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Voldoet aan UIC-norm ja/nee nee
Statische langskracht kN 400
Capaciteit
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zitplaatsen aantal 54
Klapzittingen aantal 0
Staanplaatsen comfortabel (4/m 2 ) aantal 90
Totaal aantal 144
Passagiers per m 1 aantal 5,40
Aantal bakken per eenheid aantal 5
Maximaal aantal eenheden aantal ?
Kosten
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aanschafprijs € mln 2,18
Onderhoudskosten €/km ?
Brandstofverbruik Liter/100 km n.v.t.
Life-Cycle-Costs € ?
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
65

Bombardier Citytram (Keulen)
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
De K4000 is de eerste toepassing van de succesvolle Citytram, ontwikkeld
en gebouwd door Bombardier. Deze modulair opgebouwde tram is naast
Keulen reeds toegepast in Croyden (UK) en Stockholm (S) en is besteld door
het vervoerbedrijf van Minneapolis in de Verenigde Staten van Amerika en
door de HTM voor het proefbedrijf RijnGouweLijn Alphen a/d Rijn - Gouda.
De trams in Croydon en Stockholm rijden beide gedeeltelijk over deels
gerenoveerde spoorlijnen én over straattrajecten.
A
Vervoerkundige kenmerken
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Citytram K4000 in Keulen
De Citytram bestaat uit twee delen, indien de hele korte middenbak als
onderdeel van de geleding tussen beide bakken wordt beschouwd. Het
voertuig rust op drie draaistellen, waarvan de buitenste zijn aangedreven en
het middendraaistel is uitgevoerd als loopdraaistel met kleinere afmeting
van de wielen. Het voertuig beschikt over een 70% lage vloer, met verhogingen
boven beide aangedreven draaistellen. Het voertuig is modulair
opgebouwd. De kopmodule, wanden en deurmodules worden als één geheel
aan het voertuig bevestigd. Bij eventuele schade kan men een module
volledig vervangen, waardoor het voertuig weer snel ingezet kan worden.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Interieur Citytram K4000 in Keulen
B
Toepassingsmogelijkheden
in Nederland
De K4000 is, naast de toekomstige toepassing van het materieel door de
HTM op het traject Alphen a/d Rijn - Gouda, bijvoorbeeld toepasbaar op de
Nieuwegeinlijn in Utrecht. Het voertuig kan echter geen gebruik maken van
de daar aanwezige hoge perrons.
De K4000 is met een breedte van 2,65 m te breed voor de stadstramnetwerken
van Amsterdam, Rotterdam en Den Haag. Er zijn wel mogelijkheden
voor toepassing op de toekomstige Agglolijnen en RandstadRaillijnen in Den
Haag. Het voertuig is, met een aantal aanpassingen, ook toepasbaar op
bestaande spoorlijnen (geen samengebruik), zoals buitenlandse ervaringen
hebben aangetoond.
Ze moeten door Prorail worden toegelaten.
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
66

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Citytram in Minneapolis/St. Paul
Citytram in Croydon (Londen)
Overige toepassingen
C
Technische specificatie
Uitvoering vervoerbedrijf Keulen
Motor & Prestaties
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aandrijving diesel, elektrisch, etc. elektrisch
Maximale snelheid km/u 80
Maximale aanzet m/s 2 1,3
Gemiddelde aanzet m/s 2 1,2
Dienstremming m/s 2 1,4
Maximale remming m/s 2 2,73
Stroomafname 3 de rail of bovenleiding bovenleiding
Vermogen Kw 4 x 120
EU Emissieklasse II, III of IV n.v.t.
Maatvoering
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Lengte (over de koppeling) mm 29.410
Lengte (zonder koppeling) mm 28.400
Hoogte mm 3.570
Breedte mm 2.650
Omgrenzingsprofiel UIC, BOStrab, EBO BOStrab
Vloerhoogte mm 400/580
Instaphoogte mm 400
Aandeel vlakke vloer op instaphoogte % 65
Deuren per zijde aantal 4
Deurbreedte mm 1.300
Gewicht (dienstvaardig) ton 36,3
Maximale asdruk ton 9,2
Minimale boogstraal mm 20.000
Minimale draaicirkel mm n.v.t.
Onderstel
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Spoorbreedte mm 1.435
Radstand mm 1.800
Truckstand mm 10.700
Wieldiameter (nieuw) mm 630
Wieldiameter (afgesleten) mm 550
Veiligheid
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Voldoet aan UIC-norm ja/nee nee
Statische langskracht Kn 600
Capaciteit
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zitplaatsen aantal 70
Klapzittingen aantal 8
Staanplaatsen (4/m 2 ) aantal 138
Totaal aantal 216
Passagiers per m 1 aantal 7,60
Aantal bakken per eenheid aantal 2
Maximaal aantal eenheden aantal 2
Kosten
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aanschafprijs € mln ?
Onderhoudskosten €/km ?
Brandstofverbruik Liter/100 km n.v.t.
Life-Cycle-Costs € ?
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
67

Bombardier tram A32 (Stockholm)
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
De nieuwe lightrailverbinding in Stockholm, de ‘Cross-Connector’ of in goed
Zweeds ‘Tvärbanan’, is bedoeld om buiten het stadsgebied van Stockholm
in tangentiële verbindingen te voorzien tussen de metrolijnen die vanuit het
centrum naar buiten gaan. De eerste plannen dateren uit het einde van de
jaren ’80. In 1991 werden de eerste studies verricht, in 1996 is begonnen
met de aanleg van de eerste fase van de lijn. In de zomer van 2000 is de
dienst geopend. De exploitatie wordt verzorgd door Stockholms Lokaltrafik
(SL). Deze eerste fase van de lijn loopt tussen de metrostations Gullmarsplan
and Alvik, via Globen (Stockholm Globe Arena) en het suburbane Årsta, dan
door Liljeholmen/Gröndal en over het eiland Stora Essingen. De lijn is ruim
9 km lang en heft 13 stations, twee tunnels and zes bruggen. De rit van
Gullmarsplan naar Alvik duurt 18 minuten. De gemiddelde snelheid is
30 km/h. Er zijn plannen om het lightrailsysteem uit te breiden.
A
Vervoerkundige kenmerken
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zij- en vooraanzicht Bombardier A 32
in Stockholm
Begin 1997 heeft vervoersautoriteit van Stockholm in Zweden 12 lightrailvoertuigen
besteld die qua ontwerp gebaseerd zijn op de lagevloervoertuigen
zoals die in Keulen (Stadtbahnwagen K4000) en Croydon bij Londen
rijden. Het gaat om een standaard-concept, dat op punten is aangepast aan
de locale omstandigheden. De trams zijn gebouwd door Bombardier in
Oostenrijk in samenwerking met Adtranz. Adtranz levert ook de nieuwe
metrovoertuigen voor Stockholm. De rijtuigbakken zijn gebouwd door
Bombardier in Wenen, de draaistellen door BN in België (onderdeel van het
Bombardier-concern) en de rijtuigen zijn afgebouwd in Västerås.
De keuze is op dit voertuig gevallen na een aanbestedingsprocedure onder
zes fabrikanten die in totaal negen verschillende voertuigen aanboden.
In 1999 is het eerste voertuig van het type A32 door Bombardier afgeleverd
aan Stockholm. Voorafgaand aan de indienststelling zijn uitgebreid proefritten
gemaakt. De voertuigen zijn in december 1999 in dienst genomen. In
2000 nam Stockholm een optie op een vervolgserie van tien voertuigen, die
in 2001-2002 zijn geleverd. Het plan is om uiteindelijk ook op de andere
lightraillijnen dit type voertuig in te zetten. In Stockholm is berekend dat er
in totaal 70 trams nodig zijn voor de hele dienstuitvoering op de nieuwe lijn
en de reeds bestaande lijnen naar Nockeby, Saltsjö en Lidingö.
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
68

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zijaanzicht en plattegrond
Bombardier A 32, uitvoering Stockholm
Comfort
De opdracht die Stockholm gaf was om een lightrailvoertuig te leveren dat
zowel voor de reizigers als voor de omgeving comfort bood. Zo werden
stringente eisen gesteld aan het geproduceerde geluid. De voertuigen zijn
30 meter lang en 2.65 meter breed. De capaciteit is 184 passagiers, verdeeld
over 78 zitplaatsen en 106 staanplaatsen. De maximum snelheid is 80
km/h. Het in- en uitstappen zal geschieden via drie brede deuren aan beide
zijden van het voertuig. Een groot deel van de vloer is laag. Door de lage
vloer hebben de reizigers gemakkelijk toegang tot het voertuig. De stringente
milieueisen hebben geresulteerd in het gebruik van materialen die
gerecycled kunnen worden. Bovendien is op het energieverbruik gelet.
B
Toepassingsmogelijkheden
in Nederland
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Bombardier A 32 bij de opening van het
proefbedrijf light rail Alphen a/d Rijn
De A32 rijdt vanaf 28 februari 2003 op de spoorlijn Gouda - Alphen aan
den Rijn in het kader van de proef RijnGouweLijn. HTM heeft hiertoe 6
trams van dit type aangeschaft. NS zal ze in gebruik nemen voor de exploitatie
van Gouda - Alphen. De proefperiode duurt 2 jaar. De voertuigen worden
voorzien van een zogenaamde ‘downchopper’, waarmee de 1500 Volt
gelijkstroom die van de bovenleiding wordt betrokken, wordt omgezet in de
750 Volt waarop de motoren berekend zijn. Om voldoende capaciteit te
bieden zal in de spitsuren in combinaties van maximaal 3 gekoppelde trams
gereden worden. Op het gebied van detectie en protectie wordt uitgegaan
van ATB NG en assentellers.
Omdat in de spitsuren ook nog zwaar treinmaterieel van de NS op dit traject
blijft rijden (en ook een enkele goederentrein) is hier voor het eerst in
Nederland sprake van samengebruik van het spoor door light rail en heavy
rail. De stations worden voorzien van een extra halteperron, die op de juiste
hoogte is om een gelijkvloerse instap in de A32 mogelijk te maken.
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
69

C
Technische specificatie
Uitvoering A32 voor Gouda- Alphen aan den Rijn
Motor & Prestaties
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aandrijving diesel, elektrisch, etc. elektrisch
Maximale snelheid km/u 80
Maximale aanzet m/s 2 1,3
Gemiddelde aanzet m/s 2 1,2
Dienstremming m/s 2 1,4
Maximale remming m/s 2 2,73
Stroomafname 3 de rail of bovenleiding bovenleiding
Vermogen Kw 4 x 120
EU Emissieklasse II, III of IV n.v.t.
Maatvoering
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Lengte (over de koppeling) mm 29.710
Lengte (zonder koppeling) mm 29.700
Hoogte mm 3.880
Breedte mm 2.560
Omgrenzingsprofiel UIC, BOStrab, EBO ?
Vloerhoogte mm 400/580
Instaphoogte mm 400
Aandeel vlakke vloer op instaphoogte % 65
Deuren per zijde # 3
Deurbreedte mm 1.300
Gewicht (dienstvaardig) ton 38,0
Maximale asdruk ton 9,3
Minimale horizontale boogstraal mm 20.000
Minmale verticale boogstraal m ?
Maximale helling % 7
Onderstel
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Spoorbreedte mm 1.435
Radstand mm 1.800
Truckstand mm 10.700
Wieldiameter (nieuw) mm 630
Wieldiameter (afgesleten) mm 550
Veiligheid
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Voldoet aan UIC-norm ja/nee nee
Statische langskracht Kn 600
Capaciteit
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zitplaatsen aantal 78
Klapzittingen aantal 0
Staanplaatsen (4/m 2 ) aantal 106
Totaal aantal 184
Passagiers per m 1 aantal 6,2
Aantal bakken per eenheid aantal 2
Maximaal aantal eenheden aantal 3
Kosten
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aanschafprijs € mln ?
Onderhoudskosten €/km ?
Brandstofverbruik Liter/100 km n.v.t.
Life-Cycle-Costs € ?
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
70

Bombardier Eurotram (Straatsburg)
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Het veel besproken nieuwe tramsysteem van Straatsburg heeft een groot
deel van haar imago te danken aan de voertuigen. De Eurotram van Socimi
(Italië) is een zeer opvallend ontwerp dat uitgaat van kleine kop- en middenmodules,
waarin zich wielassen en elektromotoren bevinden en vrij
grote reizigersmodules, die tussen de kleine modules hangen. Tijdens de
bouw van de eerste tram is de firma Socimi failliet gegaan en is de opdracht
overgenomen door Adtranz. Adtranz is op haar beurt weer overgenomen
door Bombardier, waardoor de Eurotrams nu in de etalage staan van deze
van oorsprong Canadese leverancier.
A
Vervoerkundige kenmerken
Aan het vervoerbedrijf in Straatsburg zijn tot op heden 42 zevendelige trams
en 11 negendelige trams geleverd. Bombardier heeft voor de Milanese
Eurotram een design prijs gekregen, namelijk de XIX Comasso d'Oro Award
voor het beste industriële ontwerp.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Bombardier Eurotram in Straatsburg;
een opvallende verschijning
Behalve aan vervoerbedrijven in Straatsburg en Milaan wordt de Eurotram
ook geleverd aan het vervoerbedrijf in Porto. In deze stad wordt een nieuw
tramnetwerk aangelegd, waarbij ten dele gebruik wordt gemaakt van
bestaande infrastructuur. Bombardier levert aan het vervoerbedrijf in Porto
72 trams.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zijaanzicht en plattegrond Eurotram in
Straatsburg (9-delige versie)
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
71

B
Toepassingsmogelijkheden
in Nederland
Een Eurotram kan op een tramnetwerk goed uit de voeten. De grote afstand
tussen de trucks en de beperkte bodemvrijheid beperken echter de inzet op
het Amsterdamse netwerk. De bruggen over de grachten zijn een te groot
opstakel voor de Eurotram.
Opmerkingen
Voor het vervoerbedrijf van Nottingham is de Eurotram, die in het Verenigd
Koninkrijk wordt gebouwd, afgevallen op grond van de relatief lange halteringstijd
van de Eurotram. Deze wordt veroorzaakt door de grootte van de
deuren. Het openen en sluiten van deze deuren vergde in de situatie van
Nottingham dermate veel tijd dat men de beoogde omlooptijd niet kon
halen, waardoor een extra voertuig ingezet zou moeten worden. De keuze
in Nottingham is nu gevallen op de Incentro, ook van Bombardier.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Bombardier Eurotram in Milaan en
in Porto
Overige toepassingen
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
72

C
Technische specificatie
Uitvoering Straatsburg (respectievelijk 7- en 9-delig)
Motor & Prestaties 7-delig 9-delig
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aandrijving diesel, elektrisch, etc. elektrisch elektrisch
Maximale snelheid km/u 65 65
Maximale aanzet m/s 2 1,0 1,0
Gemiddelde aanzet m/s 2 1,0 1,0
Dienstremming m/s 2 1,3 1,3
Maximale remming m/s 2 3 3
Stroomafname 3 de rail of bovenleiding bovenleiding bovenleiding
Vermogen kW 12 x 27,5 of 16 x 27,5
EU Emissieklasse II, III of IV n.v.t. n.v.t.
Maatvoering
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Lengte (over de koppeling) mm n.v.t. n.v.t.
Lengte (zonder koppeling) mm 33.100 44.500
Hoogte mm 3.100 3.100
Breedte mm 2.400 2.400
Omgrenzingsprofiel UIC, BOStrab, EBO ? ?
Vloerhoogte mm 350 350
Instaphoogte mm 356 356
Aandeel vlakke vloer op instaphoogte % 100 100
Deuren per zijde # 6 8
Deurbreedte mm 1.500 1.500
Gewicht (dienstvaardig) ton leeg 40 leeg 50,8
Maximale asdruk ton ? ?
Minimale boogstraal mm 25.000 25.000
Minimale draaicirkel mm n.v.t. n.v.t.
Onderstel
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Spoorbreedte mm 1.435 1.435
Radstand mm ? ?
Truckstand mm ? ?
Wieldiameter (nieuw) mm 550 550
Wieldiameter (afgesleten) mm 505 505
Veiligheid
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Voldoet aan UIC-norm ja/nee nee nee
Statische langskracht kN 200 200
Capaciteit
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zitplaatsen aantal 66 92
Klapzittingen aantal 0 0
Staanplaatsen (4/m 2 ) aantal 144 178
Totaal aantal 210 270
Passagiers per m 1 aantal 5,25 5,31
Aantal bakken per eenheid aantal 7 9
Maximaal aantal eenheden aantal 1 1
Kosten
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aanschafprijs € mln 2,1 ?
Onderhoudskosten €/km ? ?
Brandstofverbruik Liter/100 km ? ?
Life-Cycle-Costs € ? ?
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
73

LETS tramcar (Groot-Brittannië)
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Het LETS Tramcar concept is gebaseerd op een academisch rapport van professor
Lesley van de Liverpool John Moores University, dat verscheen in
1987. Het concept is gepatenteerd in 1993. Het oorspronkelijke idee was
om een tram te ontwerpen die lagere exploitatiekosten zou hebben dan een
bus. Er kwam een stroomversnelling in de uitwerking van het concept doordat
het trambedrijf van Blackpool nieuwe trams nodig had - er rijden daar
trams rond met een gemiddelde leeftijd van meer dan 60 jaar - maar er
onvoldoende geld voor had.
A
Vervoerkundige kenmerken
De LETS Tramcar is een lichtgewicht modulair opgebouwd tramvoertuig,
waarbij zoveel mogelijk gebruik wordt gemaakt van componenten die ‘van
de plank’ gekocht kunnen worden en die al in andere industriële toepassingen
hun dienst hebben bewezen. De rijtuigbak is ontworpen met als basis
uitwisselbare modules van 1500 mm lang. Dit kunnen raam- of deurpartijen
zijn. Het design van front- en eindpartij kan aan de wensen van de klant
worden aangepast. Er is een nieuw type draaistel ontwikkeld en aangebracht
onder een tram uit 1933. Hiermee zijn tussen 1994 en 1997 op het
tramnet van Blackpool proefritten gehouden.
Een prototype van de tram is op hetzelfde tramnet getest tussen 1998 en
2000. Deze proefritten hebben uitgewezen dat met een relatief gering
motorvermogen snel opgetrokken kan worden. Door het lichte gewicht is de
energiebehoefte geringer dan van een ‘gewone’ tram van vergelijkbare
lengte. Volgens de initiatiefnemers wordt hiermee in het gehele leven van de
tram (30 jaar) een energiebesparing bereikt die in geld uitgedrukt groter is
dan de aanschafprijs van de tram. Aanschaf- en onderhoudskosten worden
eveneens gezegd lager te zijn dan bij vergelijkbare ‘gewone’ moderne trams.
Bijzondere eigenschappen van dit tramtype ten opzichte van andere tramtypes
zijn volgens de ontwikkelaars onder andere:
– gebruik van standaard componenten en daardoor lage aanschaf- en
onderhoudskosten;
– lichtgewicht tram, 22 ton leeggewicht op een lengte van 29 meter (vergelijk
de Combino 33 ton leeggewicht over 29,2 meter lengte);
– lichtgewicht draaistel (2.200 kg) met lage krachten op het spoor;
– onafhankelijk draaiende wielen, daarmee minder slijtage aan en gepiep in
bogen;
– integrale wagenbak van roestvrij staal;
– aandrijving in de wagenbak, niet in het draaistel (minder en gemakkelijker
onderhoud en lager onafgeveerd gewicht).
De tram is ontwikkeld voor het trambedrijf en niet voor gebruik op spoorwegen.
De geringe bodemvrijheid en de constructie zullen in Nederland op
spoorwegen tot toelatingsproblemen leiden. Lengte en breedte, alsmede de
indeling van de wagenbak (deuren, ramen, stoelopstelling, verhouding ziten
staanplaatsen) zijn aan de eisen van het type vervoer aan te passen
(lengte van 16 tot 38 meter, breedte van 2,40 tot 3,50 meter). De aanschafkosten
van het geteste type (lengte 29 meter, breedte 2,40 meter) liggen
rond de 1 miljoen euro. Deze prijs zal variëren afhankelijk van de lengte van
het voertuig en de uitvoering. Het LETS Tramcar consortium is momenteel
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
74

met Blackpool Transport Services in onderhandeling over de levering van, in
eerste instantie, vijf tramrijtuigen.
B
Toepassingsmogelijkheden
in Nederland
Als de beloftes waargemaakt worden dan zal er een relatief goedkope tram
op de markt gebracht worden, die voor de huidige en eventuele nieuwe
tramsystemen een optie is voor het materieelpark. Zeker in gevallen van
middelgrote steden, waar de investeringskosten niet al te hoog mogen zijn
zou dit een optie kunnen zijn.
C
Technische specificatie
Uitvoering prototype zoals getest op het tramnet van Blackpool
Motor & Prestaties
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aandrijving diesel, elektrisch, etc. elektrisch
Maximale snelheid km/u 90
Maximale aanzet m/s 2 1,5
Gemiddelde aanzet m/s 2 ?
Dienstremming m/s 2 1,5
Maximale remming m/s 2 3,3
Stroomafname 3 de rail of bovenleiding bovenleiding
Vermogen Kw 2 x 90
EU Emissieklasse II, III of IV n.v.t.
Maatvoering
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Lengte (over de koppeling) mm n.v.t.
Lengte (zonder koppeling) mm 29.000
Hoogte mm 2.900
Breedte mm 2.400
Omgrenzingsprofiel UIC, BOStrab, EBO n.v.t.
Vloerhoogte mm 300/770
Instaphoogte mm 300
Aandeel vlakke vloer op instaphoogte % 70
Deuren per zijde aantal 6
Deurbreedte mm 750 en 1.400
Gewicht (dienstvaardig) ton 22,0
Maximale asdruk ton ?
Minimale horizontale boogstraal mm 15.000
Minimale verticale boogstraal m 100
Maximale helling % 10
Onderstel
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Spoorbreedte mm 1.435
Radstand mm 1.422
Truckstand mm 8.962
Wieldiameter (nieuw) mm 686
Wieldiameter (afgesleten) mm ?
Veiligheid
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Voldoet aan UIC-norm ja/nee nee
Statische langskracht kN ?
Capaciteit
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zitplaatsen aantal 70
Klapzittingen aantal 0
Staanplaatsen (4/m 2 ) aantal 130
Totaal aantal 200
Passagiers per m 1 aantal 6,89
Aantal bakken per eenheid aantal 2
Maximaal aantal eenheden aantal 1
Kosten
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aanschafprijs € mln 1
Onderhoudskosten €/km ?
Brandstofverbruik Liter/100 km n.v.t.
Life-Cycle-Costs € ?
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
75

Siemens Combino (Amsterdam en Nordhausen)
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Het prototype van de Siemens Combino
en diverse uitvoeringen
In 1996 is de eerste Combino geleverd. De Combino is de eerste modulair
opgebouwde 100% lagevloertram van Siemens. Na een rondgang langs
verschillende steden van het hieronder afgebeelde prototype kwamen bij
Siemens steeds meer orders binnen. Na 6 jaar zijn er al ruim 500 exemplaren
geleverd of besteld. Hiermee is de Combino de meest succesvolle lagevloertram
van dit moment.
A
Vervoerkundige kenmerken
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
De Combino in Amsterdam
Na de levering van de Combino aan de vervoerbedrijven van Potsdam (17
stuks), Augsburg (29 stuks), Freiburg (17 stuks), Basel (28 stuks),
Nordhausen (2 stuks) en Hiroshima (12 stuks) voerde het bedrijf een aantal
verbeteringen door. De meest in het oog springende verandering is de
nieuwe kopmodule, die een stuk vlakker is geworden. Deze nieuwe kopmodule
is in nauwe samenspraak met het GVB in Amsterdam tot stand gekomen.
Van deze nieuwe generatie Combino's worden de eerste exemplaren
geleverd aan het GVB in Amsterdam en de vervoerbedrijven in Bern, Ulm en
Erfurt. Voor het vervoerbedrijf in Düsseldorf is een speciale versie van de
Combino ontwikkeld.
Het GVB krijgt in totaal 155 Combino's, waarvan er vier als tweerichtingtram
zijn uitgevoerd. Deze trams gaan straks rijden op lijn 5 naar
Amstelveen. De eenrichtingtrams zijn aangeschaft voor de exploitatie van
de IJ-lijn en ter vervanging van de oudere generaties trams.
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
76

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
De middenbak met dieselaggregaat in
Combino Nordhausen
Het vervoerbedrijf van Nordhausen heeft naast een aantal elektrische driedelige
Combino's, ook vier dieselelektrische trams aangeschaft. Deze voertuigen
zullen gaan rijden tussen Nordhausen en Ilfeld, waarbij gebruik wordt
gemaakt van de Harzer Schmalspurbahnen (HSB). Van het voertuig worden
alle assen aangedreven aangezien er een stijgingspercentage op de HSB-lijn
voorkomt van 9,3%. De dieselelektrische trams worden op de dieseltrajecten
aangedreven door een BMW 8-cilinder met een inhoud van 4 liter. De
motor bevindt zich in een kast in de middenbak. De ruimte ingenomen door
de motor gaat ten koste van vier zitplaatsen. Ten opzichte van de elektrische
tram van Nordhausen is gekozen voor nog minder zitplaatsen in de
middenbak (8 i.p.v. 15 stoelen in de elektrische variant) en is een extra deur
toegevoegd (4 i.p.v.3 deuren). Dit is opmerkelijk aangezien de tram juist op
een langer traject wordt ingezet.
B
Toepassingsmogelijkheden
in Nederland
De Combino rijdt al in Nederland. Hierbij gaat het om de Combino, tweede
generatie, die aan het GVB Amsterdam is geleverd. Aangezien de klant de
Combino door haar modulaire opbouw 'op maat' samen kan stellen, is voor
andere Nederlandse toepassingen een passend model te verkrijgen.
Door de komst van de dieselelektrische tram in Nordhausen wordt het toepassingsgebied
vergroot. Het doorrijden op dieselsporen behoort nu tot de
mogelijkheden (indien er geen sprake is van medegebruik). Dit biedt mogelijkheden
voor de lijnen rondom Leeuwarden en Groningen en voor Zwolle -
Kampen.
Opmerkingen
De Combino kan worden samengesteld uit twee aangedreven kopmodules,
met daartussen een zwevende bak met een lengte van 6,1 meter (met één
deur) of 7,7 meter (met twee deuren). De Combino kan verlengd worden
door het toevoegen van een of twee extra (aangedreven) middenbakken en
extra zwevende bakken. De Combino kan maximaal uit 7 bakken worden
samengesteld. De lengte varieert van 17,5 tot 42 meter. De kleinste
Combino, zoals deze is geleverd aan Nordhausen, wordt ook wel de
Bambino genoemd. De capaciteit van de Combino varieert van 90 tot 254
reizigers.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Combino in Potsdam en
7-delige Combino in Basel
Overige toepassingen
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
77

C
Technische specificatie
Uitvoering Amsterdam en uitvoering Nordhausen II
Motor & Prestaties Amsterdam Nordhausen
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aandrijving diesel, elektrisch, etc. elektrisch diesel en
elektrisch
Maximale snelheid Km/u 70 70
Maximale aanzet m/s 2 ? ?
Gemiddelde aanzet m/s 2 ? ?
Dienstremming m/s 2 ? ?
Maximale remming m/s 2 ? ?
Stroomafname 3 de rail of bovenleiding bovenleiding bovenleiding
Vermogen Kw 4 x 100 4 x 100
dieselmotor 180
EU Emissieklasse II, III of IV n.v.t. Euro III
Maatvoering
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Lengte (over de koppeling) mm n.v.t. n.v.t.
Lengte (zonder koppeling) mm 29.200 20.040
Hoogte mm 3.510 3.500
Breedte mm 2.400 2.300
Omgrenzingsprofiel UIC, BOStrab, EBO ? BOStrab
Vloerhoogte mm 300 300
Instaphoogte mm 300 300
Aandeel vlakke vloer op instaphoogte % 100 100
Deuren per zijde aantal 5 4
Deurbreedte mm 650/1.300 650/1.300
Gewicht (dienstvaardig) ton leeg 33 leeg 24
Maximale asdruk ton 9 6,0
Minimale boogstraal mm 18.000 15.000
Minimale draaicirkel mm n.v.t. n.v.t.
Onderstel
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Spoorbreedte mm 1.435 1.000
Radstand mm 1.800 1.800
Truckstand mm 11.400 11.400
Wieldiameter (nieuw) mm 600 600
Wieldiameter (afgesleten) mm 520 520
Veiligheid
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Voldoet aan UIC-norm ja/nee nee nee
Statische langskracht kN 200 200
Capaciteit
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zitplaatsen aantal 62 30
Klapzittingen aantal 0 3
Staanplaatsen (4/m 2 ) aantal 105 65
Totaal aantal 167 95
Passagiers per m 1 aantal 5,72 4,74
Aantal bakken per eenheid aantal 5 3
Maximaal aantal eenheden aantal 1 1
Kosten
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aanschafprijs € mln 1,45 ?
Onderhoudskosten €/km ? ?
Brandstofverbruik Liter/100 km ? ?
Life-Cycle-Costs € ? ?
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
78

Skoda Type 10T (Portland)
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Skoda’s in Portland
Portland in de Verenigde Staten van Amerika is een echte tramstad. In 1872
werd de eerste paardentramlijn geopend, reeds in 1890 de eerste elektrische
tramlijn (in Nederland pas in 1899 in Haarlem). Nadat in Portland in 1950
de laatste stadstram reed en in 1958 de laatste interlokale tramlijn werd het
openbaar vervoer volledig met bussen afgewikkeld. In 1986 keerde de interlokale
tram terug, een op het Duitse Stadtbahn-principe gebaseerde regionale
tramlijn. Sinds 20 juli 2001 heeft ook de stadstram zijn herintrede
gedaan in Portland. In verschillende Amerikaanse steden is de laatste jaren
light rail tot stand gekomen, in andere steden rijden inmiddels museumtrams
op heraangelegde tramtrajecten (‘heritage tramways’) in drukke binnenstedelijke
winkelcentra. Echter, de stadstram in Portland is de eerste
moderne stadstramlijn in de VS die geheel nieuw is aangelegd. Overigens is
ook deze lijn een uitbouw van een heritage tramway. Men is in Portland dus
klein en eenvoudig begonnen en heeft na gebleken succes besloten om een
geheel nieuw product neer te zetten. Opvallend is dat de trams niet bij één
van de drie grote fabrikanten zijn besteld (Alstom, Bombardier, Siemens),
maar dat gekozen is voor een fabrikant die in West-Europa weinig bekend is
en tot voor kort helemaal geen trams bouwde.
A
Vervoerkundige kenmerken
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zij- en vooraanzicht en plattegrond
Skoda Type 10T
De 10T is een van de eerste trams die geheel door Skoda zijn ontwikkeld en
gebouwd. Na de val van ‘de Muur’ en het ‘IJzeren Gordijn’ heeft Skoda zich
gericht op de modernisering van oude ‘Oostblok’ tramwagens. Hierbij wist
men te bereiken dat deze oude wagens de helft van de oorspronkelijke
energiebehoefte nodig hadden! Men zal gedacht hebben: “We weten iets
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
79

van railvoertuigen, van elektrische uitrustingen en van carrosseriebouw voor
stadsverkeer, dus een hele nieuwe tram zal er ook wel in zitten.” Portland
heeft hiermee enig risico genomen. Men heeft geen doorontwikkelde tram
gekozen van een gerenommeerde fabrikant, maar een nieuw type van een
fabrikant die zijn eerste schreden op de markt van elektrische trams zet.
En daarmee herstelt Portland ook een traditie, want in 1890, toen zij haar
eerste elektrische tram in gebruik nam, waren er ook niet veel producenten
van elektrisch tramwegmaterieel.
De typeaanduiding 10T duidt op de ontwikkeling die Skoda doormaakt op
het gebied van de tramtechniek. Type 01T en 02T waren renovaties van
oude trams. 03T was de eerste nieuw ontwikkelde tram van Skoda.
Inmiddels zijn er 27 03T-wagens afgeleverd (23 aan Ostrava en 4 aan
Olomouc). Wat er met de 04 t/m 09T is gebeurd is niet bekend, maar dat er
wat doorontwikkeld is moge duidelijk zijn. De 10T is de resultante daarvan.
Het is een dubbelgelede tram met twee eindwagenbakken ieder op een 2-
assige truck, met daartussen opgehangen een derde, lagevloerwagenbak.
In de eindbakken zijn de meeste stoelen aangebracht, in de middenbak,
waar zich de meeste deuren bevinden, zijn er voornamelijk staanplaatsen.
De doorstroming van passagiers in het drukke stadsverkeer zal hierdoor vlot
verlopen. Bovendien is in de middenbak een ingang en een plaats voor rolstoelen
aangebracht. De tramwagen is voorzien van klimaatbeheersing.
Portland heeft vijf van deze trams afgenomen, met een optie op nog eens
21 wagens. Tacoma (Washington) heeft er drie afgenomen.
In grote lijnen is de tram te vergelijken met de meeste moderne lagevloerstadstrams.
Zo doet hij denken aan de Combino van Siemens. Groot voordeel
van de Skoda tram is dat hij ontwikkeld is om ook op sporen in slechte
conditie te rijden (vaak het geval in de voormalige Oostblok-landen).
Hiermee is de tram niet alleen geschikt voor nieuw aangelegde systemen,
maar ook voor oudere systemen waarvan de rails geen ideale ligging meer
kennen. Door de hoogteverschillen en hellingen in Portland, moet de tram
in staat zijn hellingen van 8,7 procent te nemen.
B
Toepassingsmogelijkheden
in Nederland
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Skoda Streetcars in het straatbeeld
van Portland
De trambedrijven van Amsterdam (GVBA) en Rotterdam (RET) hebben
zojuist grote series nieuwe trams besteld. Daar zal waarschijnlijk de
komende jaren niet op grote schaal worden bijgekocht. Den Haag (HTM)
heeft het materieelpark aangevuld met enkele tweedehands trams uit
Hannover. De oudste tram in Den Haag is nu zo’n twintig jaar oud, de
VINEX-lijnen zijn in exploitatie genomen, dus het lijkt erop dat men daar
met het huidige wagenpark nog wel enkele jaren vooruit kan. Wellicht is het
voor nieuw te ontwikkelen tramnetten, zoals beoogd in Groningen en
Leiden, interessant om deze trams in ogenschouw te nemen. Bedacht moet
worden dat het echte stadstrams zijn. Ze zijn niet geschikt om over spoorlijnen
te rijden samen met treinverkeer.
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
80

C
Technische specificatie
Uitvoering Skoda Type 10T
Motor & Prestaties
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aandrijving diesel, elektrisch, etc. elektrisch
Maximale snelheid Km/u 70
Maximale aanzet m/s 2 1,4
Gemiddelde aanzet m/s 2
Dienstremming m/s 2 1,34
Maximale remming m/s 2 2,9
Stroomafname 3 de rail of bovenleiding bovenleiding
Vermogen KW 645
EU Emissieklasse II, III of IV n.v.t.
Maatvoering
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Lengte (over de koppeling) mm 21.090
Lengte (zonder koppeling) mm 20.130
Hoogte mm 3.885
Breedte mm 2.460
Omgrenzingsprofiel UIC, BOStrab, EBO ?
Vloerhoogte mm 350/780
Instaphoogte mm 350
Aandeel vlakke vloer op instaphoogte % 50
Deuren per zijde aantal 3
Deurbreedte mm 700/1.300
Gewicht (dienstvaardig) ton leeg 28
Maximale asdruk ton 9,75
Minimale boogstraal mm ?
Minimale draaicirkel mm n.v.t.
Onderstel
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Spoorbreedte mm 1.435
Radstand mm 1.880
Truckstand mm 11.800
Wieldiameter (nieuw) mm 610
Wieldiameter (afgesleten) mm 530
Veiligheid
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Voldoet aan UIC-norm ja/nee nee
Statische langskracht kN 290
Capaciteit
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zitplaatsen aantal 30
Klapzittingen aantal 0
Staanplaatsen (4/m 2 ) aantal 105
Totaal aantal 135
Passagiers per m 1 aantal 6,71
Aantal bakken per eenheid aantal 3
Maximaal aantal eenheden aantal 2
Kosten
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aanschafprijs € mln ?
Onderhoudskosten €/km ?
Brandstofverbruik Liter/100 km n.v.t.
Life-Cycle-Costs € ?
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
81

WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
82

Bus
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Inleiding
Korte geschiedenis van de lijnbus
Het openbaar vervoer in Nederland wordt voor een belangrijk deel met bussen
afgewikkeld. Zeker op de lokale en regionale vervoermarkt heeft de bus
een belangrijk aandeel. De meeste gemeenten en provincies zullen voornamelijk
te maken hebben met concessieverlening van busdiensten. Het voor
de klant het meest in het oog springende element van de dienstverlening,
naast lijnvoering, frequenties en vertrektijden, is de ‘hardware’ van het busbedrijf:
het voertuig.
De busmarkt is de afgelopen jaren steeds diverser geworden. Eind jaren ’60
kwam men voor de Nederlandse markt tot twee basis ontwerpen voor de
bus: de stadsbus, meestal rood-grijs geschilderd met één instap- en twee
uitstapdeuren, en de streekbus met één instap- en één uitstapdeur, verkrijgbaar
in iedere kleur, mits geel. De boodschap was simpel: het stadsvervoer
was rood, het interlokale vervoer was geel. Na de komst van de strippenkaart
in 1980 waren stads- en streekvervoer landelijk in hoge mate geüniformeerd.
Beide typen bus werden in de loop der jaren doorontwikkeld,
zodat na pakweg 25 jaar productie een zeer betrouwbaar en goedkoop
voertuig op de weg reed. Voor de stad bleef het bij het ene type rode stadsbus,
voor het streekvervoer bestond het arsenaal uiteindelijk uit bussen voor
de lange afstand, agglobussen (met brede instapdeur en balkon bij de uitstapdeur)
voor de agglomeraties, korte streekbussen (kort type agglobus)
voor kleinstedelijk vervoer en gelede bussen voor de zware stromen. DAF
bouwde de onderstellen en motoren, Hainje in Heerenveen de opbouw voor
de stadsbussen en Den Oudsten in Woerden de opbouw voor de streekbussen.
Daarmee verschilde de organisatie van de Nederlandse markt niet veel
van die van het voormalige Oostblok, waar ook een beperkt aantal leveranciers
een beperkt aantal busvarianten in grote aantallen afzette.
De standaard producten bepaalden ook het imago van het stads- en streekvervoer.
Toen rond 1970 rode stoelen met kunststof bekleding en hoofdsteunen
in de streekbussen verschenen gaf dat een uitstraling van enorme
luxe, van een reisbus. De meeste personenauto’s in die tijd waren niet
voorzien van dergelijke comfortabele stoelen. Maar waar de personenautobranche
de modellen iedere vier à vijf jaar heeft vernieuwd, bleef de
streekbus uiterlijk 25 jaar onveranderd en kreeg hij daarmee een hopeloos
verouderd imago. Nu de auto stoelen als lederen fauteuils heeft, airco en
perfecte verwarming, radio, televisie en telefoon en praktisch storingsvrij
functioneert, rijden er nog streekbussen rond die afstammen van de eerste
standaardbus uit 1967.
Europese regels, het openstellen van de markt voor nieuwe toetreders, veranderende
wensen bij het publiek en busondernemingen, kostenefficiëncy
en het verbeteren van het imago leidden uiteindelijk tot het toetreden van
nieuwe busfabrikanten en -producten op de Nederlandse markt. Naast DAF
gingen Volvo en Mercedes een belangrijke rol spelen en meer carrosseriefabrikanten
dan voorheen. Het aantal modellen werd diverser. Na verloop
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
83

van tijd was een heel scala bussen op de markt: hogevloerbussen, lagevloerbussen,
geleed, niet-geleed, basisbussen of juist luxe bussen (Interliner).
De standaardisering maakte plaats voor de diversiteit die de busbranche
voor de Tweede Wereldoorlog ook kenmerkte. Recent zien we onder druk
van kostenbeheersing, weer een vorm van standaardisering optreden waarbij
er sprake is van twee hoofdtypen: de lagevloerbus voornamelijk voor de
stad, maar ook in toenemende mate in het ‘korte streekvervoer’ ingezet en
de langeafstandsbus met de hoge vloer die is afgeleid van tourwagens.
Welke bus?
Welk type bus wordt ingezet is afhankelijk van verschillende factoren:
– gebiedskenmerken (streek, stad);
– halteafstanden;
– vervoersomvang;
– frequentie;
– verdeling van het vervoer over de dag;
– eindpunt-eindpunt vervoer of ‘dakpansgewijsvervoer’ met veel
passagierswisselingen onderweg;
– gewenst comfort;
– doelgroepen;
– fysieke beperkingen in de stad;
– vergoedingssystemen;
– milieueisen;
– businkoop, onderhoud en exploitatie.
Gebiedskenmerken en halteafstanden
Het streekvervoer kent over het algemeen grotere halteafstanden en grotere
reisafstanden dan het stadsvervoer. De halteringstijd in het streekvervoer
neemt een kleiner deel van de reistijd in dan in de stad. Zitcomfort en zitplaatscapaciteit
is in het streekvervoer belangrijker dan in- en uitstapcomfort.
Vandaar dat voor streekvervoer veelal gekozen wordt voor hogevloerbussen
met veel zitplaatsen (het liefst alle vooruit rijdend) en in het
stadsvervoer voor lagevloerbussen met relatief veel staanplaatsen.
Vervoersomvang en frequentie
De vervoersomvang is van invloed op de in te zetten capaciteit per tijdseenheid
en per bus. In het stadsvervoer zal eerder gekozen worden voor hoogfrequente
diensten met kleiner materieel, in het streekvervoer op de lange
afstanden voor lagere frequenties met groter materieel. Klein materieel
hoeft niet persé goedkoper te zijn dan groot materieel, maar het kan wel:
een gelede bus is duurder dan een niet-gelede, terwijl een 15-meter nietgelede
bus evenveel capaciteit biedt als een gelede 18-meter bus. Een 10-
meter bus is duurder dan een 12-meter bus. Dat laatste hangt samen met
de geproduceerde aantallen. Door de grotere productieomvang van 12-
meter bussen kunnen schaalvoordelen behaald worden ten opzichte van de
relatief geringe productieomvang van de 10 meter bussen.
Verdeling van het vervoer over de dag
Bij een sterke ‘verspitsing’ van het vervoer kan in bepaalde omstandigheden
het voordeliger zijn 12-meter bussen in te zetten, waarbij in de spits de frequentie
verhoogd wordt of een rit wordt versterkt met een extra bus (‘bijrijder’)
dan het uitsluitend voor de spits aanhouden van relatief dure 18-meter
gelede bussen. Dit zal van geval tot geval bekeken moeten worden.
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
84

Eindpunt-eindpunt vervoer of ‘dakpansgewijsvervoer’
Als er voornamelijk sprake is van eindpunt-eindpunt vervoer, waarbij de reizigers
aan een beperkt aantal haltes instappen en aan het eind van de lijn
aan een beperkt aantal haltes uitstappen is zitcomfort belangrijker dan inen
uitstapsnelheid. In dat geval is de toepassing van een lagevloerbus niet
per sé noodzakelijk. Een lagevloerbus heeft door de aanwezigheid van de
wielkasten in de passagiersruimte per definitie relatief weinig zitplaatscapaciteit.
Bovendien is het beeld in een bus door de stoelopstelling onrustig. Bij
dakpansgewijsvervoer, met veel passagierswisselingen wordt de in- en uitstapsnelheid
belangrijker.
Comfort
In het algemeen kan gesteld worden dat een lange reisduur noopt tot het
bieden van een hoge mate van comfort. Comfort wordt onder andere geboden
door het aantal en de afmetingen van de zitplaatsen. Hiervoor zijn normen
ontwikkeld. De Europese norm voor de beenruimte tussen de stoelen
als deze achter elkaar geplaatst worden is 65 centimeter. De Nederlandse
norm is 68 centimeter. In de meeste Nederlandse streekbussen
(Connexxion) wordt 72 centimeter aangehouden. De Interliner heeft een
steek van 76 centimeter. Het moet niet worden uitgesloten dat de Europese
norm in de toekomst niet meer geweigerd mag worden. Groter dan 65 centimeter
steek mag, maar een steek van 65 centimeter voldoet dan wettelijk
ook.
De voertuigen kunnen met verschillende stoelopstellingen, met of zonder
balkon worden uitgerust, al naar gelang de wens van de klant. Bij hogevloerbussen
met een vlakke vloer en een motor onder de vloer weggewerkt
is de vrijheid om de stoelopstelling te wijzigen groter dan bij lagevloerbussen,
waar de wielkasten en de motorkast een prominente en niet te wijzigen
plaats in de passagiersruimte innemen.
Doelgroepen
Bepaalde doelgroepen, bijvoorbeeld gehandicapten, mensen met veel
bagage of met kinderwagens zijn gebaat bij in- en uitstapcomfort. Een
hogevloerbus is hierbij minder ideaal. De lagevloerbus scoort beter. Alle bussen
zijn uit te rusten met voorzieningen om rolstoelen gemakkelijk in en uit
de bus te helpen. Er kunnen knielinrichtingen en liften worden aangebracht.
Echter: iedere handeling kost tijd en dus geld. Iedere voorziening kost eveneens
geld. Het is het overwegen waard om te bezien welke groepen echt
niet zonder dergelijke prijsverhogende voorzieningen kunnen en een op
deze groepen toegespitst vervoersysteem in te stellen.
Fysieke beperkingen in de stad
De breedte van de straten, bochten, vorm van de bruggen (oude stadscentra),
bodemgesteldheid, kwaliteit van het wegdek, aanwezigheid van
‘Duurzaam Veilig’-maatregelen als rotondes en drempels stellen eisen aan
de wendbaarheid, bodemvrijheid, asdruk en veercomfort van de bus. Een
lagevloerbus kan niet of nauwelijks over een hoge ‘tonbrug’ in een historische
binnenstad rijden. Hij loopt gewoonweg vast.
De bodemgesteldheid en het al of niet onderheid zijn van panden stelt eisen
aan de asdruk van de bus. Een zware bus, met een hoge asdruk, die met
grote snelheid over slecht wegdek rijdt, zal trillingen aan de omgeving doorgeven.
Dit kan leiden tot verdere verslechtering van het wegdek en tot
scheuren in de panden langs de route. Het is dus van belang de bus zo licht
mogelijk uit te voeren (fabrikant) en de weg in goede conditie te houden
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
85

(wegbeheerder). Drempels en rotondes halen niet alleen de snelheid uit het
busvervoer, maar stellen bovendien hoge eisen aan veercomfort en wendbaarheid.
Beide werken kostenverhogend; er zijn meer bussen nodig voor
de dienstuitvoering, en het zijn stuk voor stuk technisch gecompliceerdere
bussen.
Gelede bussen zijn verkrijgbaar als hoge- en lagevloerbus. De gelede hogevloerbus
kan de motor in het midden van de bus onder de vloer hebben,
waarbij de achterste as meesturend is. Hierbij is de zogenaamde ‘bestreken
baan’ -de ruimte nodig in de bocht- kleiner, maar de uitzwaai aan de achterzijde
van de bus groter dan wanneer de achteras niet zou meesturen. Dit
versterkte uitzwaaien kan gecompenseerd worden door de achterzijde van
de bus smaller toe te laten lopen (‘insnoeren’). De bus kan ook uitgevoerd
worden met de motor achterin, maar dan kan de achterste as niet meesturend
uitgevoerd worden. De bestreken baan is dan groter -ze hebben meer
ruimte nodig in de bocht-, maar de uitzwaai is kleiner dan bij een meesturende
achteras. Gelede lagevloerbussen hebben bijna allemaal de motor
achterin en geen meesturende achteras. Het kan zijn dat de keuze van een
bepaald type gelede lagevloerbus niet te combineren is met de maatvoering
van bepaalde rotondes.
Vergoedingssystemen
Indien de exploitant een vergoeding krijgt op basis van dienstregelingsuren
(DRU’s) zal het voor hem voordeliger kunnen zijn hoogfrequent met kleine
eenheden te rijden. Hij produceert immers veel dienstregelingsuren met
relatief goedkoop materieel. Dit geldt zeker als er taxibusjes ingezet kunnen
worden.
Milieueisen
Milieueisen stellen beperkingen aan de inzet van dieselbussen. Soms wordt
overgegaan op elektrische tractie (trolleybus), meestal worden grenzen
gesteld aan de uitstoot van de bus. Reden waarom bepaalde type motoren
niet meer in bussen gemonteerd worden. Met het verdwijnen van de
oudere typen voertuigen zal de roetuitbrakende bus wel tot het verleden
gaan behoren.
Businkoop, onderhoud en exploitatie
Het inkopen en onderhouden van bussen is een vak apart. Er zijn veel variabelen
die van invloed zijn op de aanschaf van een bepaald type bus. Een
grote busonderneming zal door de aanschaf van grote aantallen bussen van
één type tegelijkertijd, kortingen weten te bedingen bij de fabrikant.
Tenminste, als die fabrikant op dat moment om werk verlegen zit. Het tot in
detail voorschrijven van de eisen die aan de bus gesteld worden, zeker waar
het om kleine concessies en kleine aantallen bussen gaat, zal in de regel
sterk kostenverhogend werken. De vraag zal steeds moeten zijn: ‘wat is de
toegevoegde waarde voor de reiziger?’ Standaardisatie van de busvloot leidt
in het algemeen tot lagere prijzen voor het busvervoer. De inkoopprijs kan
lager liggen en het onderhoud is goedkoper doordat monteurs slechts in
enkele typen bus geschoold hoeven te zijn en de onderdelenvoorraad
beperkt van omvang en diversiteit kan blijven. Dat was één van de redenen
waarom eind jaren ’60 gekozen werd voor de standaardbus.
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
86

Beschreven bustypen
In deze buscatalogus zijn bussen opgenomen die courant zijn voor de
Nederlandse markt. Een groot aantal bussen rijdt al op die Nederlandse
markt, een aantal zou er kunnen rijden. Er is een indeling gemaakt naar:
– techniek (geleid, ongeleid) en (trolley/elektrisch, verbrandingsmotor);
– markt (interregio, agglo/stad, stad, kleine stromen);
– fabrikant;
– type en lengte van de bus (dubbelgeleed, geleed, niet-geleed 15, 13, 12
en 10 meter en kleiner).
In tabellen met betrekking tot de technische specificaties zijn alleen zaken
opgenomen die bekend zijn. Waren de gegevens niet te achterhalen dan is
een vraagteken geplaatst. Opvallend is dat, in tegenstelling tot bij de railsector,
de aanschafprijzen en onderhoudskosten van de bussen niet te achterhalen
zijn. Eén en ander wordt veroorzaakt door de concurrentie op de
busbouwmarkt en hangt samen met de aantallen bussen die door een vervoerder
tegelijk worden aangeschaft, de vulling van de orderportefeuille van
de busbouwer, alsmede de mate van standaardisatie van het bussenpark.
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
87

Geleidebus
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
88

Bombardier Tram-on-Tires
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
De Tram-on-Tires in Caen
Het Belgische BN uit Brugge heeft in de eerste helft van de jaren negentig
een voertuig ontwikkeld, dat de voordelen van de bus en de tram in één
voertuig kan combineren. De uitkomst was de GLT. Na overname van BN
door Bombardier is laatstgenoemd bedrijf verder gegaan met de ontwikkeling
van deze zogenaamde Tram-on-Tyres of TVR. Het voertuig kan worden
geleid door een enkele rail, in het midden van de baan. Het voertuig kan
ook ongeleid rijden.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
De Tram-on-Tires in Nancy
A
Vervoerkundige kenmerken
In de Franse steden Nancy en Caen is het systeem aangelegd en zijn de
voertuigen in exploitatie gegaan. In Nancy heeft men veel problemen gehad
met het voertuig. Tot twee keer toe heeft een voertuig een ongeluk gehad
door een storing in de geleiding. Bij het verlaten van de geleiding is de achterkant
uitgebroken, welke daarna tegen een bovenleidingpaal tot stilstand
is gekomen. Na een jaar van onderzoek en aanpassingen zijn de voertuigen
weer in dienst genomen. Maar probleemloos verloopt de exploitatie niet: er
moet met lage snelheid worden gereden. Na Nancy is Caen de tweede stad
waar de Tram-on-Tyres in gebruik is genomen. Sinds 18 november 2002
wordt met passagiers gereden.
De TVR past in stedelijke en regionaal stedelijke gebieden. De dichtheid van
het netwerk past bij die van railinfrastructuur (tram en light rail) en is gericht
op de zwaardere assen. Echter: bedacht moet worden dat de voertuigen
niet gekoppeld kunnen rijden, in tegenstelling tot railvoertuigen, en dat de
capaciteit per voertuig die van een dubbelgelede lagevloerbus niet zal overstijgen.
De aanschafkosten zijn echter wel hoger. Voor de echt zware stromen
die nu met railtechnieken worden verzorgd, zal de geleide bustechniek
uit oogpunt van exploitatiemogelijkheden en exploitatiekosten geen alternatief
zijn.
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
89

B
Toepassingsmogelijkheden
in Nederland
In Nederland is nog geen OV-project voorzien waar deze techniek gaat
worden toegepast. Het is verstandig eerst de resultaten van deze techniek in
de praktijk af te wachten, de werkelijke aanleg- en exploitatiekosten te
bezien alvorens een besluit te nemen tot invoering van deze techniek in
Nederland. Per geval zal nadere studie uit moeten wijzen of de investeringen
in materieel en infrastructuur opwegen tegen de verwachte vervoerwaarde
in relatie tot andere concepten en vervoertechnieken. Het voertuig
zal toegelaten moeten worden voor inzet op de openbare weg als niet
wordt gekozen voor een aparte baan.
Opmerkingen
In Nancy rijdt de TVR met trolleytractie en deels ongeleid, in Caen rijdt hij
met een pantograaf en volledig geleid.
C
Technische specificatie
Uitvoering Nancy
Motor & Prestaties
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aandrijving diesel, elektrisch, etc. elektrisch
Maximale snelheid km/u 70
Stroomafname 3 de rail of bovenleiding bovenleiding
Vermogen KW 600
EU Emissieklasse III of IV n.v.t.
Maatvoering
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Lengte (baklengte) mm 24.500
Hoogte mm 3.220
Breedte mm 2.500
Wielbasis mm ?
Vooroverbouw mm ?
Achteroverbouw ?
Vloerhoogte mm ?
Instaphoogte mm ?
Aandeel vlakke vloer % 100
Deuren per zijde aantal 4
Deurbreedte (doorgang) mm ?
Gewicht (leeg) ton 38,5
Minimale draaicirkel tussen muren mm ?
Capaciteit
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zitplaatsen aantal 40
Klapzittingen aantal ?
Staanplaatsen (4/m 2 ) aantal 103
Totaal aantal 143
Passagiers per m 1 aantal 5,84
Aantal bakken per eenheid aantal 3
Maximaal aantal eenheden aantal 1
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
90

Lohr Translohr
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Lohr Translohr
In navolging van Irisbus en Bombardier heeft het Franse Lohr ook een
bandentram ontwikkeld, de Translohr. De geleiding geschiedt met twee
geleidewielen die zich onder een hoek van 90 graden om de rail klemmen.
Het Translohr-systeem kent een modulaire opbouw: Lohr Industrie bouwt
de voertuigen met twee, drie, vier en vijf geledingen, met een respectievelijke
lengte van 18, 25, 32 en 39 meter. De Translohr kan niet zonder geleiding
rijden. Er wordt een éénrichtingsvariant en een tweerichtingsvariant
gebouwd. Voordeel van de tweerichtingsvariant in gebieden met weinig
ruimte is dat deze uitvoering aan de eindpunten geen keerlus nodig heeft.
Er kan met een wisselverbinding worden volstaan.
A
Vervoerkundige kenmerken
De Translohr past in stedelijke en regionaal stedelijke gebieden. De dichtheid
van het netwerk past bij die van railinfrastructuur (tram en light rail) en
is gericht op de zwaardere assen. Echter: bedacht moet worden dat de voertuigen
niet gekoppeld kunnen rijden, in tegenstelling tot railvoertuigen en
dat de capaciteit per voertuig daarmee geringer zal zijn dan die van een
tram- of lightrailvoertuig.
Opmerkingen
De Translohr is besteld door Clermont-Ferrand en Padua. In Clermont-
Ferrand wordt tussen 2003 en 2005 een veertien kilometer lange noordzuidlijn
aangelegd, waarop 22 voertuigen met elk vier geledingen (totaal 32
meter lengte) gaan rijden. Het vervoerbedrijf in Padua heeft veertien voertuigen
met drie geledingen (totaal 25 meter lengte) besteld.
B
Toepassingsmogelijkheden
in Nederland
In Nederland is nog geen OV-project voorzien waar deze techniek gaat
worden toegepast. Het is verstandig eerst de resultaten van deze techniek in
de praktijk af te wachten, de werkelijke aanleg- en exploitatiekosten te
bezien alvorens een besluit te nemen tot invoering van deze techniek in
Nederland. Per geval zal nadere studie uit moeten wijzen of de investeringen
in materieel en infrastructuur opwegen tegen de verwachte vervoerwaarde
in relatie tot andere concepten en vervoertechnieken. Het voertuig
zal toegelaten moeten worden voor inzet op de openbare weg als niet
wordt gekozen voor een aparte baan.
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
91

C
Technische specificatie
Lohr (tweerichtingsuitvoering)
Motor & Prestaties
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aandrijving diesel, elektrisch, etc. elektrisch
Maximale snelheid km/u 70
Stroomafname 3 de rail of bovenleiding bovenleiding
Vermogen kW 440
EU Emissieklasse III of IV n.v.t.
Maatvoering
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Lengte (baklengte) mm 25.000
Hoogte mm 2.950
Breedte mm 2.200
Wielbasis mm ?
Vooroverbouw mm ?
Achteroverbouw ?
Vloerhoogte mm ?
Instaphoogte mm ?
Aandeel vlakke vloer % 100
Deuren per zijde aantal 3
Deurbreedte (doorgang) mm ?
Gewicht (leeg) ton 28,5
Minimale draaicirkel tussen muren mm ?
Capaciteit
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zitplaatsen aantal 32
Klapzittingen aantal ?
Staanplaatsen comfortabel (4/m 2 ) aantal 84
Totaal aantal 116
Passagiers per m 1 aantal 4,64
Aantal bakken per eenheid aantal 3
Maximaal aantal eenheden aantal 1
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
92

Irisbus Civis
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Irisbus Civis
Door Irisbus, een fusie tussen Renault, Iveco en Siemens Matra, is een
nieuwe generatie bus ontwikkeld, de Civis. De Civis is een modern vormgegeven
bus, met een lage vloer over de gehele lengte en verschillende
aandrijfmogelijkheden.
A
Vervoerkundige kenmerken
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Het Interieur van een Civis
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Maatschets van een Civis Irisbus
Het speciale aan de Civis is de mogelijkheid om de bus optisch te geleiden.
Er is dus geen geavanceerde infrastructuur nodig, wat een positief effect
heeft op de kosten. Voor de geleiding maakt met systeem gebruik van een
camera, die twee onderbroken lijnen op het wegdek volgt. Vervoerbedrijven
in Clermont-Ferrand (F), Rouen (F) en Las Vegas (VS) hebben de Civis
besteld.
De Civisbus past in stedelijke en regionaal stedelijke gebieden. De dichtheid
van het netwerk past bij die van railinfrastructuur (tram en light rail) en is
gericht op de zwaardere assen. Er moet echter bedacht moet worden dat de
voertuigen niet gekoppeld kunnen rijden, in tegenstelling tot railvoertuigen,
en dat de capaciteit per voertuig die van een gelede lagevloerbus niet zal
overstijgen. De aanschafkosten zijn echter wel hoger. Voor de echt zware
stromen die nu met railtechnieken worden verzorgd, zal de geleide bustechniek
uit oogpunt van exploitatiemogelijkheden en exploitatiekosten geen
alternatief zijn.
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
93

B
Toepassingsmogelijkheden
in Nederland
In Nederland is nog geen OV-project voorzien waar deze techniek gaat
worden toegepast. Het is verstandig eerst de resultaten van deze techniek in
de praktijk af te wachten, de werkelijke aanleg- en exploitatiekosten te
bezien alvorens een besluit te nemen tot invoering van deze techniek in
Nederland. Per geval zal nadere studie uit moeten wijzen of de investeringen
in materieel en infrastructuur opwegen tegen de verwachte vervoerwaarde
in relatie tot andere concepten en vervoertechnieken. Belangrijk
voordeel is dat de investeringen in de infrastructuur gering zullen zijn in vergelijking
met railinfrastructuur en andere geleide vervoersystemen als de
Tram-on-Tyres. Het is denkbaar dat het klimaat in Nederland een beperkende
factor is voor de toepassing van de Civis: bij sneeuw, hevige regen en
bij een overvloed aan herfstbladeren zal de geleiding wellicht niet goed
functioneren. Ook bij een laag staande zon zouden er problemen kunnen
optreden. De geleiding komt wel goed van pas bij het insturen bij de haltes.
Opmerkingen
De Civis is ook ontwikkeld zonder geleiding, de Cristallis genaamd, maar
dan gaat het in wezen om een mooi vormgegeven ‘gewone’ bus.
C
Technische specificatie
Irisbus
Motor & Prestaties
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aandrijving diesel, elektrisch, etc. elektrisch
Maximale snelheid km/u 70
Stroomafname 3 de rail of bovenleiding bovenleiding
Vermogen kW 320
EU Emissieklasse III of IV n.v.t.
Maatvoering
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Lengte (baklengte) mm 18.000
Hoogte mm 3.350
Breedte mm 2.550
Wielbasis mm ?
Vooroverbouw mm ?
Achteroverbouw ?
Vloerhoogte mm 340
Instaphoogte mm 340
Aandeel vlakke vloer % 100
Deuren per zijde aantal 3
Deurbreedte (doorgang) mm ?
Gewicht (leeg) ton 32
Minimale draaicirkel tussen muren mm 11.800
Capaciteit
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zitplaatsen aantal 36
Klapzittingen aantal ?
Staanplaatsen comfortabel (4/m 2 ) aantal 66
Totaal aantal 102
Passagiers per m 1 aantal 5,67
Aantal bakken per eenheid aantal 2
Maximaal aantal eenheden aantal 1
Kosten
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aanschafprijs € mln 0,9
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
94

APTS Phileas
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
A
Vervoerkundige kenmerken
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
APTS Phileas in Eindhoven
Vanaf september 2003 gaan twaalf Phileas-voertuigen pendelen op een
tweetal lijnen in Eindhoven. Het betreft elf gelede voertuigen van 18 meter
en één dubbelgeleed voertuig van 24 meter. De Phileas is een initiatief van
APTS B.V. (Advanced Public Transport Systems B.V.). APTS B.V. is speciaal
voor het Eindhovense Phileas-project opgezet. De vier aandeelhouders zijn
de Brabantse Ontwikkelingsmaatschappij, Simac Systems, Bova en Berkhof.
Bijzonder aan de Phileas is dat het voertuig wordt geleid door sensoren in
het wegdek. Op trajecten waar deze sensoren aanwezig zijn hoeft de
chauffeur niet te sturen. De chauffeur kan wel ingrijpen. Het ingebouwde
systeem laat het voertuig halteren op drie centimeter afstand van een halte.
Alle wielen draaien dan richting halte.
Verwacht wordt dat de gemiddelde snelheid op 30 km/u uit zal komen door
een hogere snelheid tussen de halteplaatsen en vlot in- en uitstappen als
gevolg van de gelijkvloerse instap. In een stedelijke omgeving ligt de gemiddelde
snelheid meestal rond de 20 km/u. De Phileas gaat op twee lijnen rijden
van Eindhoven station NS naar Eindhoven Airport en naar Veldhoven.
Bij de Vinex-wijk Meerhoven splitsen de beide lijnen. De kosten voor het
totale project bedragen 100 miljoen euro. De kosten van de 18-meter voertuigen
bedragen ongeveer 1,2 miljoen euro per stuk. De kosten voor de
infrastructuur bedragen 73 miljoen euro (prijspeil 1999).
B
Toepassingsmogelijkheden
in Nederland
De Phileas past in stedelijke en regionaal stedelijke gebieden. De dichtheid
van het netwerk past bij die van railinfrastructuur (tram en light rail) en is
gericht op de zwaardere assen in Eindhoven en omgeving. Er moet echter
bedacht moet worden dat de voertuigen niet gekoppeld kunnen rijden, in
tegenstelling tot railvoertuigen, en dat de capaciteit per voertuig die van een
(dubbel)gelede lagevloerbus niet zal overstijgen. De aanschafkosten zijn
echter wel hoger. Voor de echt zware stromen die nu met railtechnieken
worden verzorgd, zal de geleide bustechniek uit oogpunt van exploitatiemogelijkheden
en exploitatiekosten geen alternatief zijn. De Phileas is een
Nederlands project en zal naar verwachting vanaf 2003 in Eindhoven gaan
rijden. Er moet nog worden bezien of de investeringen in materieel en
infrastructuur opwegen tegen de verwachte vervoerwaarde in relatie tot
andere concepten en vervoertechnieken.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Illustraties van een Phileasbus
Opmerkingen
In de technische specificatie zijn zowel het 18-meter voertuig als de 24
meter lange versie weergegeven.
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
95

C
Technische specificatie
Uitvoering Eindhoven (18- en 24-meter)
Motor & Prestaties 18-meter 24-meter
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aandrijving diesel, elektrisch, etc. LPG/batterij- LPG/batterijelektrisch
elektrisch
Maximale snelheid km/u 83 83
Vermogen kW 164 164
EU Emissieklasse III of IV ? ?
Maatvoering
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Lengte (baklengte) mm 17.999 24.000
Hoogte mm 3.124 3.124
Breedte mm 2.540 2.540
Wielbasis mm 7.700+7.575 7.700+
6.010+7.575
Vooroverbouw mm 1.190 1.190
Achteroverbouw 1.525 1.525
Vloerhoogte mm 340 340
Instaphoogte mm 320 320
Aandeel vlakke vloer % 100 100
Deuren per zijde aantal 3 4
Deurbreedte (doorgang) mm 1.250 1.250
Gewicht (leeg) ton 16.5 21,3
Maximale asdruk ton 10.35 10.35
Minimale draaicirkel tussen muren mm 23.600 23.600
Capaciteit
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zitplaatsen aantal 30 40
Klapzittingen aantal 2 2
Staanplaatsen comfortabel (4/m 2 ) aantal 62 82
Totaal aantal 94 124
Passagiers per m 1 aantal 5,22 5,16
Aantal bakken per eenheid aantal 2 3
Maximaal aantal eenheden aantal 1 3
Kosten
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aanschafprijs € mln 1,1 1,4
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
96

Trolleybus
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
97

Berkhof Communo Trolley
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
A
Vervoerkundige kenmerken
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Berkhof Communo Trolley in de kleuren
van Oostnet (Arnhem)
Sinds 1998 wordt op het trolleynetwerk in Arnhem de Communo van
Berkhof ingezet. De Communo van Berkhof wordt standaard geleverd als
een geleed voertuig. De elektrische uitrusting is geleverd door Kiepe Elektrik
GmbH uit Duitsland. Naast de 42 zitplaatsen is eveneens rekening gehouden
met ruimte voor rolstoelen of kinderwagens. Belangrijke voorwaarde
voor het gebruik van de Communo is de aanwezigheid van bovenleiding.
De Communo heeft een elektrische aandrijving waardoor geluidsproductie
in vergelijking tot een dieselmotor gering is. De Communo past in stedelijke
en regionaal stedelijke gebieden. Per geval zal nadere studie uit moeten wijzen
of de investeringen in materieel en infrastructuur opwegen tegen de
verwachte vervoerwaarde en de winst in milieuaspecten in relatie tot andere
concepten en voortschrijdende vervoertechnieken.
B
Technische specificatie
Uitvoering Connexxion Arnhem
Motor & Prestaties
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aandrijving diesel, elektrisch, etc. elektrisch
Maximale snelheid km/u ?
Stroomafname 3 de rail of bovenleiding bovenleiding
Vermogen kW ?
EU Emissieklasse II, III of IV n.v.t.
Maatvoering
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Lengte (baklengte) mm 18.000
Hoogte mm ?
Breedte mm 2.500
Wielbasis mm ?
Vooroverbouw mm ?
Achteroverbouw ?
Vloerhoogte mm ?
Instaphoogte mm ?
Aandeel vlakke vloer % ?
Deuren per zijde aantal ?
Deurbreedte (doorgang) mm ?
Gewicht (leeg) ton ?
Minimale draaicirkel tussen muren mm ?
Capaciteit
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zitplaatsen aantal 42
Klapzittingen aantal ?
Staanplaatsen comfortabel (4/m 2 ) aantal 93
Totaal aantal 135
Passagiers per m 1 aantal 7,5
Aantal bakken per eenheid aantal 2
Maximaal aantal eenheden aantal 1
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
98

Van Hool A300T
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
A
Vervoerkundige kenmerken
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Van Hool A300T in Arnhem
Voor trolleybedrijven heeft Van Hool de A300T op de markt gebracht.
Deze trolleybus wordt sinds 1994 in Arnhem ingezet. De basis wordt
gevormd door de Van Hool A300, die qua afmetingen gelijk is aan de
A300T. De A300T is een stadsbus met een lage vloer en 24 zitplaatsen.
Belangrijke voorwaarde voor het gebruik van de A300T is de aanwezigheid
van bovenleiding. De A300T heeft een elektrische aandrijving waardoor
geluidsproductie in vergelijking tot een dieselmotor gering is. De A300T past
in stedelijke en regionaal stedelijke gebieden. Per geval zal nadere studie uit
moeten wijzen of de investeringen in materieel en infrastructuur opwegen
tegen de verwachte vervoerwaarde en de winst in milieuaspecten in relatie
tot andere concepten en voortschrijdende vervoertechnieken.
Opmerkingen
In de technische specificatie wordt de uitvoering met drie deuren beschreven
met 24 zitplaatsen. Van Hool levert eveneens een uitvoering met 19 zitplaatsen,
waarbij achterin de bus ruimte is voor een rolstoel of een kinderwagen.
B
Technische specificatie
Uitvoering Arnhem
Motor & Prestaties
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aandrijving diesel, elektrisch, etc. elektrisch
Maximale snelheid km/u ?
Stroomafname 3 de rail of bovenleiding bovenleiding
Vermogen kW 200
EU Emissieklasse II, III of IV n.v.t.
Maatvoering
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Lengte (baklengte) mm 11.990
Hoogte mm 3.500
Breedte mm ?
Wielbasis mm ?
Vooroverbouw mm ?
Achteroverbouw ?
Vloerhoogte mm ?
Instaphoogte mm 330
Aandeel vlakke vloer % ?
Deuren per zijde aantal ?
Deurbreedte (doorgang) mm ?
Gewicht (leeg) ton ?
Minimale draaicirkel tussen muren mm 22.600
Capaciteit
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zitplaatsen aantal 24
Klapzittingen aantal ?
Staanplaatsen comfortabel (4/m 2 ) aantal 44
Totaal aantal 68
Passagiers per m 1 aantal 5,67
Aantal bakken per eenheid aantal 1
Maximaal aantal eenheden aantal 1
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
99

(Inter)regionale bus
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
100

Mercedes Integro L
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
A
Vervoerkundige kenmerken
De Mercedes Integro L is bedoeld voor regionaal en interregionaal verkeer.
In Nederland rijdt de Integro L als Interliner. De Mercedes Inegro L is leverbaar
als 12-meter bus, 12,7-meter bus en als een 15-meter voertuig met
dubbele achteras. De Integro L heeft een hoge vloer en samen met de
opstelling van de zitplaatsen is de Integro L geschikt voor netwerken met
een lagere dichtheid van lijnen en met langere halte-afstanden. Van de 15-
meter versie is een lagevloervariant, de Citaro, afgeleid.
B
Toepassingsmogelijkheden
in Nederland
De 12-meter Integro L wordt in Nederland bij verschillende vervoerbedrijven
als Interliner ingezet.
Opmerkingen
In de technische specificatie wordt de 15-meter versie beschreven.
C
Technische specificatie
Mercedes Integro L12-meter versie
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Mercedes Integro L
Motor & Prestaties
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aandrijving diesel, elektrisch, etc. diesel
Maximale snelheid km/u ?
Vermogen KW 185
EU Emissieklasse II, III of IV III
Maatvoering
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Lengte (baklengte) mm 14.950
Hoogte mm 3.285
Breedte mm 2.500
Wielbasis mm ?
Vooroverbouw mm ?
Achteroverbouw ?
Vloerhoogte mm ?
Instaphoogte mm ?
Aandeel vlakke vloer % ?
Deuren per zijde aantal 2
Deurbreedte (doorgang) mm ?
Gewicht (leeg) ton ?
Maximale asdruk ton ?
Gross Vehicle Weight ton ?
Minimale draaicirkel tussen muren mm 23.800
Capaciteit
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zitplaatsen aantal 69
Klapzittingen aantal ?
Staanplaatsen comfortabel (4/m 2 ) aantal 25
Totaal aantal 94
Passagiers per m 1 aantal 6,29
Aantal bakken per eenheid aantal 1
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
101

Scania Omniline
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
A
Vervoerkundige kenmerken
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Scania Omniline
Scania heeft zich teruggetrokken van de Nederlandse OV-markt. Kennelijk
was de afzet in Nederland onvoldoende om een importeursschap te rechtvaardigen.
In haar Omni-serie biedt Scania standaard bussen voor verschillende soorten
vervoer aan. De OmniLine is bedoeld voor regionaal en interregionaal verkeer
en vervoer. De OmniLine is verkrijgbaar als standaardbus van 12 meter
en als verlengde bus van 13,5 meter. De OmniLine is een hogevloerbus die
beschikt over een bagagecapaciteit van 5,5 m3. Deze aspecten maken de
OmniLine geschikt voor vervoer over langere afstand in netwerken met een
lage dichtheid en grote halte-afstanden. De OmniLine wordt ingezet door
o.a. Tinn Billag A/S in Rjukan (N) en door de OVG Weimar (D).
Opmerkingen
In de technische specificatie is uitgegaan van een 12-meter voertuig.
B
Technische specificatie
Scania Omniline (12-meter)
Motor & Prestaties
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aandrijving diesel, elektrisch, etc. diesel
Maximale snelheid km/u ?
Vermogen KW ?
EU Emissieklasse III of IV III
Maatvoering
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Lengte (baklengte) mm 12.000
Hoogte mm ?
Breedte mm 2.550
Wielbasis mm ?
Vooroverbouw mm ?
Achteroverbouw ?
Vloerhoogte mm ?
Instaphoogte mm ?
Aandeel vlakke vloer % ?
Deuren per zijde aantal 2
Deurbreedte (doorgang) mm ?
Gewicht (leeg) ton ?
Minimale draaicirkel tussen muren mm ?
Capaciteit
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zitplaatsen aantal 48
Klapzittingen aantal 0
Staanplaatsen (4/m 2 ) aantal ?
Totaal aantal ?
Passagiers per m 1 aantal ?
Aantal bakken per eenheid aantal 1
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
102

Scania Omnilink
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
A
Vervoerkundige kenmerken
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Scania Omnilink
Scania heeft zich teruggetrokken van de Nederlandse OV-markt. Kennelijk
was de afzet in Nederland onvoldoende om een importeursschap te rechtvaardigen.
In haar Omni-serie biedt Scania standaard bussen voor verschillende soorten
vervoer aan. De OmniLink is bedoeld voor regionaal stedelijk en regionaal
verkeer en vervoer. De OmniLink is uitsluitend verkrijgbaar als standaardbus
van 12 meter. Gezien de inrichting van het voertuig is de OmniLink geschikt
voor netwerken met een lagere dichtheid en grotere halteafstanden dan
voor stadsvervoer. Voor nog grotere halteafstanden en grotere verplaatsingsafstanden
is de OmniLine van Scania leverbaar (zie hiervoor).
De Scania OmniLink wordt ingezet door o.a. Århus Sporveje (DK) en door
AB Storstockholms Lokaltrafik in Stockholm (S).
Opmerkingen
In de technische specificatie is uitgegaan van een 12-meter voertuig.
B
Technische specificatie
Scania Omnilink (12-meter)
Motor & Prestaties
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aandrijving diesel, elektrisch, etc. diesel
Maximale snelheid km/u ?
Vermogen kW 170
EU Emissieklasse III of IV III
Maatvoering
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Lengte (baklengte) mm 11.985
Hoogte mm ?
Breedte mm 2.550
Wielbasis mm ?
Vooroverbouw mm ?
Achteroverbouw ?
Vloerhoogte mm ?
Instaphoogte mm ?
Aandeel vlakke vloer % ?
Deuren per zijde aantal 2
Deurbreedte (doorgang) mm ?
Gewicht (leeg) ton ?
Minimale draaicirkel tussen muren mm ?
Capaciteit
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zitplaatsen aantal ?
Klapzittingen aantal ?
Staanplaatsen comfortabel (4/m 2 ) aantal ?
Totaal aantal ?
Passagiers per m 1 aantal ?
Aantal bakken per eenheid aantal 1
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
103

Volvo 7000
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
A
Vervoerkundige kenmerken
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Volvo 7000 van Syntus
De Volvo 7000 is voorzien van een lage vloer en wordt standaard geleverd
met 3 deurpartijen en 30 zitplaatsen. Gezien deze eigenschappen, is de
Volvo 7000 geschikt voor inzet in stedelijk en regionaal stedelijk verkeer en
vervoer. De Volvo 7000 is ook als gelede wagen verkrijgbaar. Syntus
bestelde totaal 16 Volvo 7000’en. Syntus liet de Volvo 7000 aanpassen voor
meer regionale en interregionale verbindingen. De uitvoering van Syntus
beschikt eveneens over een lage vloer, maar heeft één deurpartij minder en
beschikt over 38 zitplaatsen. Dat maakt de Volvo 7000 meer geschikt voor
gebruik op langere afstanden. De Volvo 7000 wordt gebouwd in Polen.
Opmerkingen
In de technische specificatie is de standaard uitvoering van de Volvo 7000
beschreven met drie deurpartijen en 30 zitplaatsen en bovendien de gelede
uitvoering. Behalve dat de Volvo 7000 ook als geleed voertuig van 18 meter
leverbaar is, is er een grote verscheidenheid aan standaard aanpassingen
zoals andere deurpartijen, andere opstelling van de zitplaatsen etc.
B
Toepassingsmogelijkheden
in Nederland
De Volvo 7000 wordt in Nederland door Syntus ingezet en is daarmee voorzien
van een type-goedkeuring voor de openbare weg.
C
Technische specificatie
Volvo 7000 12- en 18-meter versie
Motor & Prestaties 12-meter 18-meter
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aandrijving diesel, elektrisch, etc. diesel diesel
Maximale snelheid km/u >100 >100
Vermogen KW 184 184
EU Emissieklasse III of IV III III
Maatvoering
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Lengte (baklengte) mm 11.994 17.944
Hoogte mm 2.965 2.965
Breedte mm 2.550 2.550
Wielbasis mm ? ?
Vooroverbouw mm ? ?
Achteroverbouw ? ?
Vloerhoogte mm 320/340 320/340
Instaphoogte mm 320/340 320/340
Aandeel vlakke vloer % 100 100
Deuren per zijde aantal 3 3 of 4
Deurbreedte (doorgang) mm 1.200 1.200
Gewicht (leeg) ton 11,5 16,9
Minimale draaicirkel tussen muren mm 11.126 11.754
Capaciteit
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zitplaatsen aantal 38 52
Klapzittingen aantal Maximaal 4 Maximaal 4
Staanplaatsen comfortabel (4/m 2 ) aantal 33 46
Totaal aantal 75 105
Passagiers per m 1 aantal 6,25 5,83
Aantal bakken per eenheid aantal 1 2
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
104

Volvo 8700
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
A
Vervoerkundige kenmerken
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Volvo 8700
De Volvo 8700 is bestemd voor regionaal en interregionaal verkeer. De
Volvo 8700 wordt geleverd in twee lengtes te weten: een 12-meter en een
13,5-meter versie. Bovendien kan met de vloerhoogte en het aantal deuren
gevarieerd worden. Er is een variant met hoge vloer en twee deuren leverbaar
en een variant met lage vloer en drie deuren. Daarbij is de laatste deur
dan wel aansluitend op een verhoogde vloer. De variant met hoge vloer
wordt geleverd met een motor die in het midden is geplaatst. Deze variant
is geschikt voor interregionale verplaatsingen. Op verzoek kan de motor bij
deze variant ook achterin geplaatst worden. De variant met lage vloer is
meer geschikt voor regionale en (bij de 12-meter versie) agglomeratieve
verplaatsingen. Bij deze variant is de motor achterin geplaatst. De Volvo
8700 wordt gebouwd in Polen.
Opmerkingen
In de technische specificatie is de 12-metervariant met een lage vloer met 3
deuren beschreven, alsmede de hogevloervariant met 2 deuren.
B
Toepassingsmogelijkheden
in Nederland
De 12-meter versies zullen in de meeste Nederlandse steden ingezet kunnen
worden. Voor de 13,5-meter versie zal in krappe stedelijke gebieden vooraf
de bestreken baan per lijndienst moeten worden bekeken.
C
Technische specificatie
Volvo 8700 12-meter lage- en hogevloer versie
Motor & Prestaties lage vloer hoge vloer
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aandrijving diesel, elektrisch, etc. diesel diesel
Maximale snelheid km/u 100 100
Vermogen kW 202 202
EU Emissieklasse III of IV III III
Maatvoering
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Lengte (baklengte) mm 12.000 of 12.000 of
13.500 13.500
Hoogte mm 3.083 3.283
Breedte mm 2.550 2.550
Wielbasis mm ? ?
Vooroverbouw mm ? ?
Achteroverbouw ? ?
Vloerhoogte mm 340 1040
Instaphoogte mm 340 340 1 e trede
Aandeel vlakke vloer % 65 100
Deuren per zijde aantal 3 2
Deurbreedte (doorgang) mm 1200 1200
Gewicht (leeg) ton 10,4 10.7
Minimale draaicirkel mm 11.301 12.074
Capaciteit
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zitplaatsen aantal max. 41 max. 419
Klapzittingen aantal max. 4 bij max. 4 bij
38 zittingen 47 zittingen
Staanplaatsen comfortabel (4/m 2 ) aantal 33 20
Totaal aantal 74 69
Passagiers per m 1 aantal 6,16 5,75
Aantal bakken per eenheid aantal 1 1
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
105

Stads- en agglomeratieve bus
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
106

Berkhof 2000 NLF
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
A
Vervoerkundige kenmerken
De Berkhof 2000 wordt niet meer geleverd in verband met de Euro III
emissie-wetgeving. De bus is nog wel in de dienst aan te treffen. Hij werd
afhankelijk van de wensen en eisen met een semi-lage vloer of hoge vloer
geleverd. De opstelling van de zitplaatsen is daarbij flexibel, waardoor de
Berkhof 2000 geleverd kon worden voor verschillende doeleinden. De
Berkhof 2000 wordt over het algemeen ingezet in stedelijke of regionale
vervoerdiensten. Hij was leverbaar in een 11-meter, 12-meter en 13,5-
meter uitvoering en op diverse chassis.
B
Toepassingsmogelijkheden
in Nederland
De 12-meter versie van de Berkhof 2000 is o.a. ingezet door Arriva
Nederland, Connexxion en Connex/BBA.
Opmerkingen
In de technische specificatie is de 12-meter variant beschreven.
C
Technische specificatie
Berkhof 2000 12-meter versie
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Berkhof 2000
Motor & Prestaties
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aandrijving diesel, elektrisch, etc. diesel
Maximale snelheid km/u ?
Vermogen KW ?
EU Emissieklasse II, III of IV II
Maatvoering
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Lengte (baklengte) mm 12.000
Hoogte mm 2.950
Breedte mm 2.500
Wielbasis mm ?
Vooroverbouw mm ?
Achteroverbouw mm ?
Vloerhoogte mm 330-350
Instaphoogte mm ?
Aandeel vlakke vloer % ?
Deuren per zijde aantal 2
Deurbreedte (doorgang) mm ?
Gewicht (leeg) ton ?
Maximale asdruk ton ?
Gross Vehicle weight ton ?
Minimale draaicirkel mm ?
Capaciteit
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zitplaatsen aantal 46
Klapzittingen aantal ?
Staanplaatsen comfortabel (4/m 2 ) aantal 40
Totaal aantal 86
Passagiers per m 1 aantal 7,16
Aantal bakken per eenheid aantal 1
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
107

Caetano City Gold (Nissan)
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
A
Vervoerkundige kenmerken
Caetano, gevestigd in Portugal, levert de Caetano City Gold. De Caetano
City Gold is bedoeld voor inzet in stedelijk verkeer en vervoer. De lijnen
waar de Caetano City Gold ingezet kan worden kenmerken zich door een
hogere dichtheid van de lijnen en korte halteafstanden. De Caetano City
Gold wordt o.a. ingezet door het stadsvervoerbedrijf van Madrid.
B
Toepassingsmogelijkheden
in Nederland
Verwacht wordt dat de toepassing in Nederland niet tot problemen zal leiden.
Het voertuig zal wel toegelaten moeten worden voor inzet op de
openbare weg.
Opmerkingen
In de technische specificatie is de Caetano City Gold met een Nissan-motor
beschreven.
C
Technische specificatie
Caetano City Gold
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Caetano City Gold
Motor & Prestaties
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aandrijving diesel, elektrisch, etc. diesel
Maximale snelheid km/u ?
Vermogen kW ?
EU Emissieklasse II, III of IV ?
Maatvoering
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Lengte (baklengte) mm 12.000
Hoogte mm 3.100
Breedte mm 2.500
Wielbasis mm ?
Vooroverbouw mm ?
Achteroverbouw mm ?
Vloerhoogte mm ?
Instaphoogte mm ?
Aandeel vlakke vloer % ?
Deuren per zijde aantal ?
Deurbreedte (dioorgang) mm ?
Gewicht (leeg) ton ?
Maximale asdruk ton ?
Gross Vehicle Weight ton ?
Minimale draaicirkel tussen muren mm ?
Capaciteit
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zitplaatsen aantal ?
Klapzittingen aantal ?
Staanplaatsen comfortabel (4/m 2 ) aantal ?
Totaal aantal ?
Passagiers per m 1 aantal ?
Aantal bakken per eenheid aantal 1
Maximaal aantal eenheden aantal 1
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
108

MAN NL 263/NG 263 en NÜ263
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
A
Vervoerkundige kenmerken
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
MAN NL 263
Gelijk de meeste grote busfabrikanten levert MAN een heel gamma aan
bussen, variërend van stadsbussen, streekbussen tot touringcars. Er kan
binnen dit aanbod gekozen worden tussen hoge- en lagevloerbussen in
lengte variërend van 8,7 meter tot 18 meter (enkel geleed). MAN levert
zowel compleet afgebouwde bussen als chassis met aandrijflijn, waarop
door een carrossier een carrosserie wordt gebouwd.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tekening MAN NL 263 12 meter versie
NL staat voor Niederflur Linienbusse, een lagevloerbus voor de lijndienst
dus. NG staat voor Niederflur, gelenkt (geleed). NÜ staat voor lage vloer
überland (regionaal vervoer). De NL 263 is leverbaar als 12 meterbus met
2 deuren en als 15 meterbus met dubbele achteras en drie deuren. De
gelede versie, de NG 263 is leverbaar als 18 meterbus met drie of vier
deuren. De motor is achterin gemonteerd, de lage vloer loopt tot aan de
achteras, daarna gaat de vloer omhoog en wordt met podesten gewerkt,
waar de stoelen op staan. Dit is nodig om de aandrijflijn onder de vloer een
plaats te geven. Bij de gelede bus gaat het om een ‘duwer’, een bus waarbij
de motor geheel achterin is gemonteerd en die de niet-stuurbare achterste
as aandrijft.
Door de stoelopstelling is de NL-serie bedoeld voor stadsverkeer. De NÜ
meer voor regionaal verkeer.
Opmerkingen
In de technische specificatie zijn de 12, 15 en 18 meter-uitvoering van de
NL-serie beschreven.
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
109

B
Technische specificatie
MAN 12-, 15- en 18-meter versie
Motor & Prestaties 12-meter 15-meter 18-meter
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aandrijving diesel, elektrisch, etc. diesel diesel diesel
Maximale snelheid km/u ?
?
?
Vermogen kW 191 191 Max. 265
EU Emissieklasse III of IV III
III
III
Maatvoering
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Lengte (baklengte) mm 11.950
Hoogte mm 2.880
Breedte mm 2.500
Wielbasis mm 5875
Vooroverbouw mm 2700
Achteroverbouw mm 3375
Vloerhoogte mm ?
Instaphoogte mm 320/340
Aandeel vlakke vloer % 60
Deuren per zijde aantal 2
Deurbreedte (doorgang) mm 1250
Gewicht (leeg) ton ?
Maximale asdruk ton 11,5
Gross Vehicle Weight ton 18.000
Minimale draaicirkel tussen muren mm 22.150
14.675
2.880
2.500
6900+1700
2700
3375
?
320/340 /
340
60
3
1250
?
11,5
18.000
24.380
17.950
2.880
2.500
510+6770
2700
3375
?
320/340 /
340/340
70
3 of 4
1250
?
11,5
28.000
23.390
Capaciteit
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zitplaatsen aantal 36 46 36
Klapzittingen aantal -
-
-
Staanplaatsen comfortabel (4/m 2 ) aantal 57 65 57
Totaal aantal 93 111 93
Passagiers per m 1 aantal 7,75 6,16 7,75
Aantal bakken per eenheid aantal 1
1
1
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
110

MAN NM 223.3
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
A
Vervoerkundige kenmerken
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
MAN NM 223.3
Er kan binnen het MAN-aanbod gekozen worden voor bussen in lengte
variërend van 8,7 meter tot 18 meter (enkel geleed). Hier wordt beschreven
de NM 223.3, die ook al in verschillende lengtes leverbaar is. NM staat voor
Niederflur Midibus, een middelgrote lagevloerbus voor de lijndienst. De NM
223.3 is leverbaar (variërend van 8,8 tot 10,4 meter). De bus heeft 3 deuren
en is bedoeld voor stadsverkeer op lijnen met een niet al te grote vervoervraag,
vervoer over korte afstanden, waardoor veel passagierswisselingen
plaatsvinden. Dit blijkt ook uit de stoelopstelling. De motor is staand achterin
gemonteerd, de lage vloer loopt tot aan de achteras, daarna gaat de
vloer omhoog en wordt met podesten gewerkt waar de stoelen op staan.
Dit is nodig om de aandrijflijn onder de vloer een plaats te geven.
Opmerkingen
In de technische specificatie is de 8,8 meter uitvoering beschreven
B
Technische specificatie
MAN NM 223.3 8,8-meter versie
Motor & Prestaties
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aandrijving diesel, elektrisch, etc. diesel
Maximale snelheid km/u ?
Vermogen kW 162
EU Emissieklasse III of IV III
Maatvoering
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Lengte (baklengte) mm 8.800-10.400
Hoogte mm 2.880
Breedte mm 2.500
Wielbasis mm 3845-5110
Vooroverbouw mm ?
Achteroverbouw mm ?
Vloerhoogte mm ?
Instaphoogte mm 320/340/340
Aandeel vlakke vloer % 60
Deuren per zijde aantal 3
Deurbreedte (doorgang) mm 1200
Gewicht (leeg) ton ?
Maximale asdruk ton 11,5
Gross Vehicle Weight ton 15.000
Minimale draaicirkel tussen muren mm ?
Capaciteit
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zitplaatsen (8.8 meter versie) aantal 21
Klapzittingen aantal -
Staanplaatsen comfortabel (4/m 2 ) aantal 32
Totaal (8,8 meter versie) aantal 53
Passagiers per m 1 aantal 4,46
Aantal bakken per eenheid aantal 1
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
111

Mercedes Citaro U
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
A
Vervoerkundige kenmerken
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Mercedes Citaro U
De Citaro U (U staat voor Uberland) is door Mercedes-Benz ontwikkeld
voor stedelijke en regionale verbindingen. De Citaro U heeft een lage vloer,
maar de stoelen staan op podesten (verhogingen). De standaard Citaro
heeft geen podesten. De Citaro U is leverbaar als 12-meter, 15-meter en als
geleed voertuig van 18 meter.
De 12 meter-uitvoering is besteld door de RATP in Parijs (70 voertuigen) en
in Nederland door Connexxion en Connex Maastricht. De gelede uitvoering
rijdt o.a. in Duitsland bij de Rheinbahn (29 voertuigen). De 12-meteruitvoering
kan als 2-deurs of als 3-deurs geleverd worden. De 2-deurs heeft een
liggende motor, hetgeen extra zitplaatsen oplevert ten opzichte van de
3-deurs die een staande motor heeft. De derde deur is dan via de lage vloer
bereikbaar.
Opmerkingen
In de technische specificatie is de 12 meter-uitvoering beschreven.
B
Technische specificatie
Mercedes Citaro U 12-meter versie
Motor & Prestaties
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aandrijving diesel, elektrisch, etc. diesel
Maximale snelheid km/u ?
Vermogen kW 180
EU Emissieklasse III of IV III
Maatvoering
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Lengte (baklengte) mm 11.950 of 15.000
Hoogte mm 3.076
Breedte mm 2.550
Wielbasis mm ?
Vooroverbouw mm ?
Achteroverbouw mm ?
Vloerhoogte mm ?
Instaphoogte mm 320/340
Aandeel vlakke vloer % ?
Deuren per zijde aantal 2
Deurbreedte (doorgang) mm ?
Gewicht (leeg) ton 18
Maximale asdruk ton 9
Gross Vehicle Weight
ton
Minimale draaicirkel tussen muren mm 21.542
Capaciteit
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zitplaatsen aantal 46
Klapzittingen aantal ?
Staanplaatsen comfortabel (4/m 2 ) aantal ?
Totaal aantal ?
Passagiers per m 1 aantal ?
Aantal bakken per eenheid aantal 1
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
112

Mercedes Cito
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
A
Vervoerkundige kenmerken
De Mercedes Cito is vanwege haar afmetingen en zitplaatscapaciteit een
voertuig dat geschikt is voor inzet in de middelgrote stedelijke omgeving.
De Mercedes Cito is met een lengte van 9,5 meter een midibus. De geringe
lengte- en breedtemaat maakt de Cito geschikt voor lijnen die verkeerstechnisch
beperkt zijn (bijvoorbeeld vanwege beperkte rijbaanbreedte of
manouvreerruimte). Het voertuig heeft een volledig lage vloer. De
Mercedes Cito is leverbaar in drie varianten als 8 meter-voertuig, 9 metervoertuig
en 9,6 meter-voertuig. De Cito wordt o.a. ingezet in Ålborg (DK)
door Arriva, Brussel (B) door de STIB/MIVB, Marseille (F) door de RTM en
Nantes (F) door de TAN.
B
Toepassingsmogelijkheden
in Nederland
Verwacht wordt dat de toepassing in Nederland niet tot problemen zal leiden.
Het voertuig zal wel toegelaten moeten worden voor inzet op de
openbare weg.
Opmerkingen
In de technische specificatie is de 8-meter variant beschreven.
C
Technische specificatie
Mercedes Cito 8-meter versie
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Mercedes Cito
Motor & Prestaties
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aandrijving diesel, elektrisch, etc. diesel
Maximale snelheid km/u ?
Vermogen kW 125
EU Emissieklasse II, III of IV II
Maatvoering
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Lengte (baklengte) mm 8.035
Hoogte mm 2.945
Breedte mm 2.350
Wielbasis mm ?
Vooroverbouw mm ?
Achteroverbouw mm ?
Vloerhoogte mm ?
Instaphoogte mm ?
Aandeel vlakke vloer % ?
Deuren per zijde aantal 2
Deurbreedte (doorgang) mm 900/1.250
Gewicht (leeg) ton ?
Maximale asdruk ton ?
Gross Vehicle Weight ton ?
Minimale draaicirkel mm 17.928
Capaciteit
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zitplaatsen aantal 12
Klapzittingen aantal ?
Staanplaatsen comfortabel (4/m 2 ) aantal 40
Totaal aantal 52
Passagiers per m 1 aantal 6,47
Aantal bakken per eenheid aantal 1
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
113

Scania Omnicity Geleed
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
A
Vervoerkundige kenmerken
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Scania Omnicity geleed
Scania heeft zich teruggetrokken van de Nederlandse OV-markt. Kennelijk
was de afzet in Nederland onvoldoende om een importeursschap te rechtvaardigen.
In haar Omni-serie biedt Scania standaardbussen voor verschillende soorten
vervoer aan. De OmniCity is bedoeld voor stedelijk en agglomeratief vervoer.
De OmniCity is verkrijgbaar als standaardbus van 12 meter en als
gelede bus van 18 meter. Relatief veel en grote deuren (met lage vloer)
maken van de OmniCity een stadsbus, terwijl ook rekening is gehouden met
relatief veel zitplaatsen. In vergelijking met de andere Scaniabussen uit de
Omni-serie is de OmniCity geschikt voor inzet in netwerken met een hogere
dichtheid en korte halte-afstanden. De OmniCity van Scania wordt onder
andere ingezet in Nottingham en Stockholm.
B
Toepassingsmogelijkheden
in Nederland
Scania levert op het moment niet aan Nederland.
Opmerkingen
In de technische specificatie is uitgegaan van de gelede uitvoering, waarbij
de motor in de achterste wagen is aangebracht en de achterste as niet
meestuurt.
C
Technische specificatie
Scania Omnicity geleed
Motor & Prestaties
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aandrijving diesel, elektrisch, etc. diesel
Maximale snelheid km/u ?
Vermogen KW 192
EU Emissieklasse II, III of IV III
Maatvoering
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Lengte (baklengte) mm 17.985
Hoogte mm 3.005
Breedte mm 2.500
Wielbasis mm ?
Vooroverbouw mm ?
Achteroverbouw mm ?
Vloerhoogte mm ?
Instaphoogte mm ?
Aandeel vlakke vloer % ?
Deuren per zijde aantal 4
Deurbreedte (doorgang) mm 320/340
Gewicht (leeg) ton ?
Maximale asdruk ton ?
Gross Vehicle Weight ton ?
Minimale draaicirkel tussen muren mm 24.520
Capaciteit
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zitplaatsen aantal ?
Klapzittingen aantal ?
Staanplaatsen comfortabel (4/m 2 ) aantal ?
Totaal aantal ?
Passagiers per m 1 aantal ?
Aantal bakken per eenheid aantal 2
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
114

Setra S319NF
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
A
Vervoerkundige kenmerken
De Setra S319NF (NF staat voor NiederFlur) is een bus die in het buitenland
wordt ingezet in stedelijk verkeer. De bus is uitsluitend leverbaar als 15-
meter voertuig. De Setra S319 NF is voorzien van een dubbele achteras.
De Setra S319NF wordt in Oostenrijk door de OBB in Innsbruck ingezet en
in Duitsland door verschillende stadsvervoerbedrijven waaronder de LVG in
Lübeck,
B
Toepassingsmogelijkheden
in Nederland
In Nederland zal deze bus door zijn geringe wendbaarheid moeilijk in het
stadsverkeer in nauwe binnensteden inpasbaar zijn. Wellicht dat er mogelijkheden
zijn in relatief ruim opgezette steden als Almere en Eindhoven.
C
Technische specificatie
Setra S319NF
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Setra S319NF
Motor & Prestaties
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aandrijving diesel, elektrisch, etc. diesel
Maximale snelheid km/u ?
Vermogen kW 185
EU Emissieklasse II, III of IV III
Maatvoering
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Lengte (baklengte) mm 14.470
Hoogte mm 3.150
Breedte mm 2.500
Wielbasis mm ?
Vooroverbouw mm ?
Achteroverbouw mm ?
Vloerhoogte mm ?
Instaphoogte mm ?
Aandeel vlakke vloer % ?
Deuren per zijde aantal 2
Deurbreedte (doorgang) mm ?
Gewicht (leeg) ton ?
Maximale asdruk ton ?
Gross Vehicle Weight ton ?
Minimale draaicirkel tussen muren mm 23.507
Capaciteit
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zitplaatsen aantal 56
Klapzittingen aantal ?
Staanplaatsen maximaal (6/m 2 ) aantal ?
Staanplaatsen comfortabel (4/m 2 ) aantal ?
Totaal aantal ?
Passagiers per m 1 aantal ?
Aantal bakken per eenheid aantal 1
Maximaal aantal eenheden aantal 1
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
115

Van Hool AGG300
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
A
Vervoerkundige kenmerken
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Van Hool AGG300 in de kleuren
van het GVU Utrecht
De AGG300 van Van Hool is een van de langste wegvoertuigen bedoeld
voor openbaar vervoer. Het Gemeente Vervoerbedrijf Utrecht bestelde
totaal 27 van deze dubbelgelede voertuigen. Sinds september 2002 worden
de AGG300’en ingezet op lijn 12 in Utrecht. Binnenkort gaat de bus ook op
lijn 11 door de binnenstad rijden. De AGG300 is in Utrecht bedoeld voor de
zware vervoerassen tussen het station Utrecht Centraal en de Uithof/
Rijnsweerd waar o.a. de Universiteit, het Academisch Ziekenhuis en een
veelheid aan kantoren zijn gevestigd. De uitvoering van het voertuig met
lage vloer, vier deurpartijen en relatief weinig zitplaatsen, maar veel staanplaatsen,
maakt het voertuig bijzonder geschikt voor zwaar stadsvervoer.
Deze uitvoering wijkt enigszins af van de standaarduitvoering die Van Hool
levert. De standaarduitvoering heeft namelijk vijf deurpartijen (zie ook bijgevoegde
plattegrond van de bus). Vóór de levering aan het GVU bouwde
Van Hool een prototype en een exemplaar voor TEC in de regio Liège-
Verviers (B). Het prototype werd beproefd in o.a. Oberhausen (D) en
Genève (CH).
B
Toepassingsmogelijkheden
in Nederland
De AGG300 is door de Rijksdienst van het Wegverkeer toegelaten als een
normale bus. Per lijn wordt echter wel een aparte ontheffing verleend. Door
de omvang van de bus en het aparte stuurgedrag, is de bus niet zondermeer
op iedere lijndienstroute in te zetten. Personeel (chauffeurs, monteurs) dient
apart opgeleid te worden.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Plattegrond Van Hool AGG300 met
verschillende stoelopstellingen
Opmerkingen
In de technische specificatie is de standaard uitvoering van Van Hool
beschreven De bus is ook als 18-meter voertuig leverbaar onder de typeaanduiding
AG300.
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
116

C
Technische specificatie
Van Hool AGG300
Motor & Prestaties
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aandrijving diesel, elektrisch, etc. diesel
Maximale snelheid km/u ?
Vermogen kW 265
EU Emissieklasse II, III of IV III
Maatvoering
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Lengte (baklengte) mm 24.785
Hoogte mm 3.280
Breedte mm 2.550
Wielbasis mm 5790/7150/6800
Vooroverbouw mm ?
Achteroverbouw mm ?
Vloerhoogte mm ?
Instaphoogte mm ?
Vloerhoogte mm 330
Instaphoogte mm ?
Aandeel vlakke vloer % ?
Deuren per zijde aantal 5
Deurbreedte (doorgang) mm 1.200
Gewicht (leeg) ton 21,8
Maximale asdruk ton 4,36
Gross Vehicle Weigt ton ?
Minimale draaicirkel tussen muren mm 24.000
Capaciteit
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zitplaatsen aantal 60
Klapzittingen aantal ?
Staanplaatsen comfortabel (4/m 2 ) aantal 100
Totaal aantal 160
Passagiers per m 1 aantal 6,46
Aantal bakken per eenheid aantal 3
Maximaal aantal eenheden aantal 1
Kosten
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aanschafprijs € mln 0,42
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
117

Van Hool A330
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
A
Vervoerkundige kenmerken
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Van Hool A330
De Van Hool A330 vormt de middenmoot in het assortiment dat door Van
Hool geleverd wordt. Gezien de lage instap, het relatief lage aantal zitplaatsen
en de drie deurpartijen is de A330 vooral geschikt voor inzet in stedelijke
omgevingen. Lijnen met korte halte-afstanden kenmerken de lijnen
waar de A330 ingezet kan worden. De Van Hool A330 wordt o.a. in
Lausanne (CH) ingezet door LT.
Opmerkingen
De Van Hool A330 is gekozen tot ‘bus van het jaar 2002’. Sinds 2000 wordt
elk jaar de Bus Euro Test georganiseerd door een aantal Europese Vakbladen
op het gebied van openbaar vervoer. In 2002 zijn de Mercedes-Benz Citaro,
de Van Hool A330, de Volvo 8700 LE, de Neoplan Centroliner N4416Ü en
de Berkhof Ambassador aan deze test onderworpen. De Van Hool A330 is
gekozen tot bus van het jaar 2002 omdat deze op veel onderdelen goed
scoorde: vormgeving, rijeigenschappen, bedieningsgemak en comfort voor
passagiers. Een nadeel van deze bus, zoals van de meeste lagevloerbussen,
is dat er relatief veel zitplaatsen achteruitrijdend zijn opgesteld.
B
Technische specificatie
Van Hool A330
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Plattegrond Van Hool A330
Motor & Prestaties
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aandrijving diesel, elektrisch, etc. diesel
Maximale snelheid km/u ?
Vermogen kW 207
EU Emissieklasse II, III of IV ?
Maatvoering
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Lengte (baklengte) mm 11.990
Hoogte mm 2.985
Breedte mm 2.550
Wielbasis mm 5.855
Vooroverbouw mm ?
Achteroverbouw mm ?
Vloerhoogte mm ?
Instaphoogte mm ?
Instaphoogte mm 330
Aandeel vlakke vloer % 100
Deuren per zijde aantal 3
Deurbreedte mm ?
Gewicht (leeg) ton ?
Maximale asdruk ton ?
Gross Vehicle Weighti ton ?
Minimale draaicirkel tussen muren mm 24.950
Capaciteit
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zitplaatsen aantal 22
Klapzittingen aantal 5
Staanplaatsen comfortabel (4/m 2 ) aantal 59
Totaal aantal 86
Passagiers per m 1 aantal 7,17
Aantal bakken per eenheid aantal 1
Maximaal aantal eenheden aantal 1
Kosten
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Brandstofverbruik Liter/100 km 41,87
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
118

Van Hool A308
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
A
Vervoerkundige kenmerken
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Van Hool A308
De Van Hool A308 is met een lengte van 9,5 meter een midibus. De geringe
lengte- en breedtemaat maakt de A308 geschikt voor lijnen die verkeerstechnisch
beperkt zijn (bijvoorbeeld vanwege beperkte rijbaanbreedte of
manouvreerruimte). Stadsvervoerbedrijf STIB/MIVB zet in Brussel 30 voertuigen
van het type A308 in. De Vlaamse vervoermaatschappij De Lijn heeft
95 bussen van het type A308 in haar wagenpark. Een van de voertuigen is
omgebouwd en beschikt over een aardgasaandrijving.
Opmerkingen
De lage vloer is mogelijk door een staande motor. De motor is aan de linker
zijkant onder de vloer in het voertuig geplaatst. Alle zitplaatsen staan op
podesten.
B
Toepassingsmogelijkheden
in Nederland
De A308 zijn in dienst geweest bij Stadsvervoer Dordrecht en de Gelderse
Vervoer Maatschappij (inmiddels Syntus).
C
Technische specificatie
Van Hool A308
Motor & Prestaties
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aandrijving diesel, elektrisch, etc. diesel
Maximale snelheid km/u ?
Vermogen kW 163
EU Emissieklasse II, III of IV ?
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Plattegrond Van Hool A308
Maatvoering
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Lengte (baklengte) mm 9.465
Hoogte mm 2.975
Breedte mm 2.350
Wielbasis mm 4.500
Vooroverbouw mm ?
Achteroverbouw mm ?
Vloerhoogte mm ?
Instaphoogte mm ?
Instaphoogte mm 330
Aandeel vlakke vloer % 100
Deuren per zijde aantal 2
Deurbreedte (doorgang) mm ?
Gewicht (leeg) ton ?
Maximale asdruk ton ?
Gross Vehicle Weight ton ?
Minimale draaicirkel tussen muren mm 17.000
Capaciteit
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zitplaatsen aantal 18
Klapzittingen aantal 0
Staanplaatsen comfortabel (4/m 2 ) aantal 30
Totaal aantal 48
Passagiers per m 1 aantal 5,07
Aantal bakken per eenheid aantal 1
Maximaal aantal eenheden aantal 1
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
119

Wright Commander (DAFBUS SB 220)
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
A
Vervoerkundige kenmerken
Wright, gevestigd in Ierland, levert de Commander op een Daf SB 220
chassis. De Commander is bedoeld voor inzet in stedelijk verkeer en vervoer.
De lijnen waar de Commander ingezet kan worden kenmerken zich door
een hogere dichtheid van de lijnen en korte halteafstanden. De Commander
wordt o.a. ingezet door Arriva, zowel in Groot-Brittannië als in Nederland.
B
Toepassingsmogelijkheden
in Nederland
Het voertuig is reeds in Nederland toegelaten voor inzet op de openbare
weg.
C
Technische specificatie
Wright Commander
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wright Commander
Motor & Prestaties
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aandrijving diesel, elektrisch, etc. diesel
Maximale snelheid km/u 81 of 112
Vermogen kW 185
EU Emissieklasse II, III of IV III
Maatvoering
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Lengte (baklengte) mm 11.811
Hoogte mm ?
Breedte mm 2.480
Wielbasis mm 5995
Vooroverbouw mm 2476
Achteroverbouw mm 3340
Vloerhoogte mm 370 (voorste deel)
Instaphoogte mm 370
Aandeel vlakke vloer % 66,4
Deuren per zijde aantal 2
Deurbreedte (dioorgang) mm 780 (voor) 1330 (achter)
Gewicht (leeg) ton 9160
Maximale asdruk ton 5 (voor) 9,5 (achter)
Gross Vehicle Weight ton 14,5
Minimale draaicirkel tussen muren mm 10.939
Capaciteit
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zitplaatsen aantal 42
Klapzittingen aantal ?
Staanplaatsen comfortabel (4/m 2 ) aantal 29
Totaal aantal 71
Passagiers per m 1 aantal 6
Aantal bakken per eenheid aantal 1
Maximaal aantal eenheden aantal 1
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
120

Mini-bus
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
121

Kusters MID City II
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
A
Vervoerkundige kenmerken
De Kusters MID City II is gebaseerd op een Mercedes Sprinter die door
Kusters in Venlo is omgebouwd. Het aantal zit- en staanplaatsen is daardoor
flexibel. De Kusters MID City II is bij uitstek geschikt voor lijnen die verkeerstechnisch
beperkt zijn (bijvoorbeeld vanwege beperkte rijbaanbreedte
of manouvreerruimte) en voor lijnen met een korte halte-afstand. De eerste
gedachte gaat meestal uit naar collectief vraagafhankelijke systemen, maar
de Kusters MID City is ook goed bruikbaar op lijndiensten indien de frequentie
daarop is afgestemd. Kusters heeft het chassis verlaagd, waardoor
de instaphoogte 300 mm is.
B
Toepassingsmogelijkheden
in Nederland
De voertuigen van Kusters worden door verschillende vervoerbedrijven in
Nederland ingezet.
C
Technische specificatie
Kusters MID City II
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Kusters MID City II
Motor & Prestaties
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aandrijving diesel, elektrisch, etc. diesel
Maximale snelheid km/u ?
Vermogen kW ?
EU Emissieklasse II, III of IV ?
Maatvoering
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Lengte (baklengte) mm ?
Hoogte mm ?
Breedte mm ?
Wielbasis mm ?
Vooroverbouw mm ?
Achteroverbouw mm ?
Vloerhoogte mm ?
Instaphoogte mm ?
Aandeel vlakke vloer % ?
Deuren per zijde aantal ?
Deurbreedte(doorgang) mm ?
Gewicht (leeg) ton ?
Maximale asdruk ton ?
Gross Vehicle Weight mm ?
Minimale draaicirkel tussen muren mm ?
Capaciteit
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zitplaatsen aantal ?
Klapzittingen aantal ?
Staanplaatsen comfortabel (4/m 2 ) aantal ?
Totaal aantal ?
Passagiers per m 1 aantal ?
Aantal bakken per eenheid aantal 1
Maximaal aantal eenheden aantal 1
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
122

Business 2002
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
A
Vervoerkundige kenmerken
De Business 2002 is gebaseerd op een Citroen, Peugot of Fiat die door
Business in Veldhoven is omgebouwd. Het aantal zit- en staanplaatsen is
flexibel. De Business 2002 is bij uitstek geschikt voor lijnen die verkeerstechnisch
beperkt zijn (bijvoorbeeld vanwege beperkte rijbaanbreedte of
manouvreerruimte) en voor lijnen met een korte halte-afstand. De eerste
gedachte gaat meestal uit naar collectief vraagafhankelijke systemen, maar
de Business 2002 is ook goed bruikbaar op lijndiensten indien de frequentie
daarop is afgestemd.
B
Toepassingsmogelijkheden
in Nederland
De voertuigen van Business worden door verschillende vervoerbedrijven in
Nederland ingezet.
C
Technische specificatie
Business 2002
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Business 2002
Motor & Prestaties
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aandrijving diesel, elektrisch, etc. diesel
Maximale snelheid km/u ?
Vermogen kW ?
EU Emissieklasse II, III of IV ?
Maatvoering
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Lengte (baklengte) mm ?
Hoogte mm ?
Breedte mm ?
Wielbasis mm ?
Vooroverbouw mm ?
Achteroverbouw mm ?
Vloerhoogte mm ?
Instaphoogte mm ?
Aandeel vlakke vloer % ?
Deuren per zijde aantal ?
Deurbreedte mm ?
Gewicht (leeg) ton ?
Maximale asdruk ton ?
Gross Vehicle Weight mm ?
Minimale draaicirkel tussen muren mm ?
Capaciteit
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zitplaatsen aantal 13
Klapzittingen aantal ?
Staanplaatsen comfortabel (4/m 2 ) aantal ?
Totaal aantal 22
Passagiers per m 1 aantal ?
Aantal bakken per eenheid aantal 1
Maximaal aantal eenheden aantal 1
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
123

Bijlage 1 Bronnen
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
De verzamelde gegevens van de in deze catalogus beschreven voertuigen
zijn afkomstig uit foldermateriaal, internetsites, e-mailberichten, telefoongesprekken
met vertegenwoordigers uit de voertuigindustrie en tijdschriften.
Hieronder zijn een aantal adressen en titels weergegeven.
Internetadressen
Algemene businformatie
Alstom
AnsaldoBreda
Berkhof
Bombardier
Business
CAF
EVO bus
Franse bussen & trams
Kusters
Light Rail Transit Assocation
Metroplanet
Phileas Eindhoven
Public Transport
Scania
Siemens
Van Hool
Volvo
www.busweb.nl
www.alstom.com
www.ansaldobreda.com
www.berkhof.nl
www.bombardier.com
www.businessbv.nl
www.caf.es
www.evobus.com
www.trans-com.net
www.kusters-venlo.com
www.lrta.org
www.metropla.net
www.phileas.nl
public-transport.net
www.scania.nl
www.siemens.com
www.vanhool.nl
www.volvobus.nl
Tijdschriften
Railway Gazette
Stadtverkehr
Der Nahverkehr
Op de Rails
Lok Report
Persoonlijke contacten
Bombardier, E. Verbeke
Connexxion, E. Vonk
Dafbus, H. van Wees en R. Buschow
Volvobus, H. Arntzen en P. Schrauwen
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
124

Bijlage 2 Toelichting materieelkenmerken
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
In deze bijlage zullen belangrijke kenmerken op het gebied van rollend
materieel worden beschreven.
Motor & Prestaties
Aandrijving
De aandrijving van voertuigen kan op verschillende manieren plaatsvinden.
Voertuigen kunnen worden aangedreven door een verbrandingsmotor, door
een elektromotor of door een combinatie van beide. Voor de interne verbrandingsmotor
wordt vaak dieselolie als brandstof gebruikt. LPG, aardgas
en recentelijk waterstof behoren ook tot de mogelijkheden. De interne verbrandingsmotor
kan ook een generator aandrijven, die op haar beurt energie
levert aan de elektromotor. Er is dan sprake van een dieselelektrische
aandrijving. Indien er geen interne verbrandingsmotor aanwezig is zal de
energie van buiten het voertuig worden aangeleverd.
De maximale snelheid
De door de fabrikant opgegeven maximumsnelheden zijn weergegeven in
de technische specificaties van de voertuigen. Hierbij is echter geen rekening
gehouden met plaatselijk geldende restricties of wetgeving.
Maximale aanzet
Deze maat geeft aan hoe snel een voertuig kan optrekken. Hieraan wordt
vaak een maximum gesteld om zodoende het comfort voor de reiziger te
waarborgen.
Gemiddelde aanzet
De gemiddelde aanzetversnelling geeft een indicatie van de aanzetversnelling
die vaak in operationele dienst wordt gehanteerd.
Dienstremming
De dienstremming geeft aan met welke mate er nog comfortabel geremd
kan worden met een voertuig.
Maximale remming
In een geval van een noodgeval wordt er maximaal geremd. Bij deze
vertraging wordt geen rekening gehouden met het comfort van de reiziger.
In Duitsland dient de maximale remvertraging voor trams en lightrailvoertuigen
minimaal 2,73 m/s2 te zijn. In Nederland is er (nog) geen norm aanwezig.
Stroomafname
Indien er energie voor de aandrijving niet in het voertuig zelf wordt opgewekt,
zal de energie van buiten het voertuig worden aangeleverd. Hiervoor
is een aantal mogelijkheden. De bekendste is de bovenleiding, waarbij er
voor bussen twee kabels nodig zijn en voor railvoertuigen slechts één. De
benodigde tweede kabel bij bussen is nodig voor de retourstroom/aarde
draad. Vanwege de isolerende werking van rubber banden kan de retourstroom
niet via de infrastructuur afgevoerd worden zoals dat bij railvoertuigen
wel gebeurt.
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
125

Bij railsystemen die gebruik maken van een autonome infrastructuur (zonder
gelijkvloerse kruisingen met overige verkeer) wordt er in veel gevallen
gebruik gemaakt een derde rail. Van deze rail wordt de elektriciteit door
middel van sleepschoenen afgenomen.
Vermogen
In de technische specificaties staat aangeven het aantal motoren en hun
vermogen.
Emissieklasse
Door de Europeese Unie zijn eisen gesteld aan uitlaatgassen die vrijkomen
uit verbrandingsmotoren van commerciële voertuigen. Ook voertuigen van
openbaarvervoerbedrijven dienen aan deze eisen te voeldoen. Sinds 2000
dienen nieuwe voertuigen aan de zogenaamde EURO-III-norm te voldoen.
Met ingang van 2005 dienen nieuwe voertuigen aan de zogenaamde
EURO-IV-norm te voldoen.
Maatvoering
Lengte, breedte en hoogte
Ten aanzien van de lengte wordt er onderscheid gemaakt tussen de lengte
over de koppelingen (alleen voor railvoertuigen) en de lengte van de bak.
Bij de breedte is geen rekening gehouden met spiegels en bij de hoogte
wordt de eventueel aanwezige pantograaf buiten schouwing gelaten.
Omgrenzingsprofiel
Ten aanzien van railvoertuigen is er een aantal omgrenzingsprofielen. Voor
het internationale treinverkeer geldt de UIC-norm (Union Internationale de
Chemins de fer). Hieraan moeten alle grensoverschrijdende treinen voldoen.
In Duitsland heeft men naast de UIC voor het treinverkeer de EBO-norm en
voor het tramverkeer de BOStrab-norm. Hierin staat aangegeven aan welke
maatvoeringen en eisen de voertuigen moeten voldoen, voordat het materieel
wordt toegelaten op een spoor- of tramlijn.
Vloerhoogte
Hierbij wordt de maat genomen vanaf de straat of bovenkant van het spoor
tot de laagste vloer aanwezig in het voertuig.
Instaphoogte
Hierbij wordt de maat genomen vanaf de straat of bovenkant van het spoor
tot de laagste instaptrede van het voertuig.
Aandeel vlakke vloer
Met deze maat wordt aangegeven welk percentage van de vloer aansluitend
vlak is.
Deuren per zijde
Het aantal deuren aan één zijde van het voertuig. Het aantal deuren is
medebepalend hoe snel in- en/of uitgestapt kan worden.
Deurbreedte
De breedte van de deuren is medebepalend hoe snel in- en/of uitgestapt
kan worden.
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
126

Gewicht
Het gewicht is het dienstvaardige gewicht van het voertuig, dus inclusief
brandstof (bij voertuigen met een verbrandingsmotor) en exclusief passagiers
en bagage.
Maximale asdruk
De maximale asdruk is de grootste druk op een as van het voertuig. De druk
hoeft niet gelijkmatig over alle assen verdeeld te zijn.
Minimale boogstraal
De minimale boogstraal is de kleinste straal die bereden kan worden door
het voertuig. De straal is gemeten vanaf het middelpunt tot aan de (veeglijnen
van) spiegels.
Minimale draaicirkel
De minimale draaicirkel is de kleinste cirkel die bereden kan worden door
het voertuig. De straal van de diameter is gemeten vanaf het middelpunt tot
aan de (veeglijnen van) spiegels.
Onderstel
Spoorbreedte
De spoorbreedte is de breedte tussen tussen het hart van de beide wielen.
Wielbasis
De wielbasis is de afstand tussen twee assen.
Truckstand
De truckstand is de afstand tussen het hart van twee draaistellen.
Wieldiameter
De wieldiameter is de diameter van de aandrijfwielen. Twee waarden zijn
weergegeven: de gewenste maat en de maat van afgesleten wielen (bij railvoertuigen).
Veiligheid (railvervoer)
Voldoet aan UIC-norm
Door de UIC (Union Internationale des Chemin de Fer/International Union
of Railways) zijn normen gesteld aan het omgrenzingsprofiel van voertuigen.
Als een voertuig aan de UIC-norm voldoet, dan zouden geen problemen
mogen ontstaan met de toelating op het punt van de vorm van het
voertuig.
Statische langskracht
De statische langskracht wordt gebruikt als maat voor de botssterkte.
Capaciteit
Zitplaatsen
Weergegeven is het aantal zitplaatsen dat het voertuig biedt, exclusief de
klapzittingen.
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
127

Staanplaatsen
Weergegeven is het aantal staanplaatsen uitgaande van vier staanplaatsen
per vierkante meter.
Aantal bakken per eenheid
Weergegeven is de hoeveelheid delen (‘bakken’) waar het voertuig uit
bestaat.
Maximaal aantal eenheden
Weergegeven is het (technisch) maximaal aantal te koppelen eenheden.
Kosten
Aanschafprijs
Weergegeven is de aanschafprijs in euro’s. Dit bedrag is slechts een indicatie,
en is sterk afhankelijk van het aantal te leveren voertuigen, de exacte
uitvoering, eventuele extra kosten voor de beveiligingsinstallatie, aanpassingen
voor ter plaatse geldende wetgeving of eisen en de orderportefeuille
van de fabrikant.
Onderhoudskosten
Weergegeven zijn de kosten van onderhoud in euro’s per kilometer.
Dit bedrag is slechts een indicatie en is sterk afhankelijk van het aantal te
onderhouden voertuigen, de prestaties van de voertuigen, de manier
waarop onderhoud wordt gepleegd en contractuele afspraken (garantie,
leasconstructie).
Brandstofverbruik
Weergegeven is het brandstofverbruik van het voertuig per 100 km.
Dit bedrag is slechts een indicatie en is sterk afhankelijk van de uitvoering
van het voertuig en de rijstijl van het personeel.
Life Cycle Costs
Weergegeven is het totale bedrag van de Life Cycle Costs. Onder Life Cycle
Costs wordt verstaan de totale financiële inspanning die geleverd moet
worden voor ontwikkeling, produktie, exploitatie, onderhoud en het buiten
gebruik nemen van het voertuig uitgedrukt in euro’s.
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
128

Bijlage 3 Leveranciers
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
In de inventarisatie zijn niet alle modellen van alle fabrikanten opgenomen.
Vanuit het aanbod is een selectie gemaakt van de modellen die behoren tot
de normale productielijn van een leverancier, die niet voor één specifieke
gebruiker zijn ontwikkeld en waarvan wordt aangenomen dat inzet in
Nederland niet tot grote problemen zal leiden. Ten aanzien van de voertuigen
is er onderscheid gemaakt tussen railvoertuigen en wegvoertuigen.
Binnen deze onderverdeling zijn er drie categorieën railgebonden voertuigen,
de metro, het lightrailvoertuigen en de tram. Ten aanzien van de wegvoertuigen
zijn er zelfs vier categorieën namelijk de geleide bussen, interregionale
bussen, stads- en agglomeratieve bussen en minibussen.
Leveranciers railvoertuigen
Op de materieelmarkt is op dit moment sprake van fusies en samenwerkingsverbanden.
Bij de railvoertuigen zijn er drie grote en een aantal kleine
spelers. De grote drie multinationals zijn Alstom, Bombardier en Siemens.
De kleinere spelers zijn onder andere CAF (Spanje), AnsaldoBreda (Italië) en
Skoda (Tsjechië). Deze zijn met name sterk op hun eigen thuismarkt, al wil
men nog wel eens een order van de grote drie 'afsnoepen'. Naast deze zes
zijn er ook nog railfabrikanten actief in het verre oosten. Deze fabrikanten
worden echter één voor één opgeslokt door de grote drie. De railvoertuigfabrikanten
met één of meerdere modellen in deze catalogus zijn:
Alstom
De firma Alstom opereert na vele fusies en overnames wereldwijd. Alstom is
van oorsprong een Frans bedrijf (voorheen Alsthom). De productie vindt
met name in Frankrijk en Italië (Fiat) plaats. Inmiddels maakt ook Traxis
(oud Holec te Ridderkerk) deel uit van het Alstom-concern. Alstom is verder
actief in de scheepvaart, de realisatie van krachtcentrales, fabrieken en het
bouwen van treinen (o.a. TGV).
AnsaldoBreda
Deze kleine Italiaanse leverancier is een sterke speler op haar traditionele
thuismarkt Italië. Veel vervoerbedrijven in Italië hebben voertuigen bij
AnsaldoBreda besteld.
Bombardier
Deze van oorsprong Canadese firma is de grootste railvoertuigfabrikant ter
wereld. Bombardier heeft deze status gekregen na de overname van
Adtranz, de railtak van Daimler-Chrysler. Ook het voormalige BN te Brugge
hoort bij Bombardier (o.a. leverancier van trams aan Amsterdam en Den
Haag) en Talbot Aken (o.a. leverancier van veel NS-materieel).
CAF
Construccionnes y Auxiliar de Ferrocarriles (CAF) is opgericht in 1917. Het
bedrijf heeft op dit moment ongeveer 2.700 werknemers en een jaaromzet
van € 300 miljoen. In Spanje is CAF de belangrijkste leverancier van railgebonden
openbaarvervoermaterieel. CAF heeft in Nederland o.a. sneltrammaterieel
aan het GVB (Amsterdam) geleverd.
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
129

Siemens
Deze grote Duitse elektronicaleverancier is een bekend merk van mobiele
telefoons, computers, wasmachines en van railvoertuigen. De productie van
de voertuigen vindt met name in Duitsland plaats.
Skoda
Skoda is in West-Europa vooral bekend als fabrikant van automobielen.
De Felicia en de Octavia waren in de jaren ’50 en ’60 zeer geliefde modellen.
De automobielsector is door Volkswagen AG overgenomen en na een
afwezigheid van 30 jaar heeft Volkswagen de typenamen Octavia en Felicia
weer in ere hersteld. Ook hier is het nostalgie wat de klok slaat. De railsector
van Skoda bouwde tot het jaar 2000 voornamelijk zware elektrische
locomotieven, elektrische uitrustingen voor tramwagens en trolleybussen.
Leveranciers wegvoertuigen
Ook bij de fabrikanten voor wegvoertuigen is er sprake van fusies en overnames.
In Nederland is de VDL-groep de grootste leverancier van bussen
voor regulier openbaar vervoer. Binnen de VDL-groep vormen Berkhof,
Jonkheere en Kusters zelfstandige bedrijven met een gevarieerde reeks voertuigen.
In het buitenland zijn nieuwe fabrikanten ontstaan door overnames
en fusies, namelijk EVO bus (Kässbohrer (Setra) & Mercedes-Benz) in
Duitsland en Irisbus (Renault, Iveco en Ikarus) in Frankrijk.
APTS
Voor het Phileas-project is een samenwerkingsverband opgericht onder de
naam APTS. Hiervan maken de volgende bedrijven onderdeel uit: VDLgroep
52%, BOVA 18%, Simac 18% en de Brabantse
Ontwikkelingsmaatschappij (BOM) 12%. Het (tot op heden enige) APTSvoertuig
wordt samengesteld uit onderdelen die geleverd worden door o.a.
Berkhof Jonckheere, Fokker Special Products, PD&E, DuvedeC en Alstom
Traxis.
Berkhof en Kusters (VDL-groep)
Berkhof is een van de bedrijven uit de VDL-groep, die actief is in de fabricage
van bussen. Naast Berkhof in Heerenveen en Valkenswaard, Kusters in
Venlo behoort en Jonkheere in België eveneens tot de VDL-groep.
Bombardier
Naast railvoertuigen levert Bombardier ook de Tram-on-Tires, een geleide
bus. Het voor de Tram-on-Tires ontwikkelde systeem is een product van BN
te Brugge, thans onderdeel van Bombardier. Bombardier levert geen ongeleide
wegvoertuigen.
BUSiness
BUSiness is een klein Nederlands bedrijf dat minibussen ombouwt voor
toepassing in het openbaar vervoer.
EVO Bus
EVO bus is ontstaan na de overname van Kässbohrer (Setra) door
Mercedes-Benz op 1 januari 1997. Beide Duitse bedrijven hebben modellen
die geschikt zijn voor openbaar vervoer.
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
130

Irisbus
Irisbus is ontstaan uit de fusie van Renault uit Frankrijk en Iveco uit Italië.
Irisbus is één van de grootste busfabrikanten van Europa.
Lohr
Lohr is gevestigd in Straatsburg, Frankrijk. Lohr levert verschillende diensten
en producten in de wereld van vervoer. Behalve de Translohr levert Lohr
ook systemen voor gecombineerd weg-rail-vervoer (goederenwagons waar
vrachtauto’s eenvoudig op en af kunnen rijden). Daarnaast biedt Lohr
industriële diensten aan.
Scania
Scania begon als Maskinfabriksbolaget Scania in Malmö, Zweden. Scania
legde zich vooral toe op assemblage van voertuigen, met name van de buitenlandse
markt. Toen de Vagnsfabrik-Aktiebolaget uit Södertälje, bij
Stockholm, in financiële problemen raakte en Scania op zoek was naar een
geschikte overnamekandidaat besloten de twee bedrijven samen verder te
gaan. Onder de naam Scania-Vabis gingen de beide bedrijven vanaf 1911
verder. In die periode was de busproductie beperkt. Scania-Vabis produceerde
voornamelijk vrachtauto’s. Na de Tweede Wereldoorlog kwam
Scania-Vabis met het ‘eenheids-busprogramma’. Scania-Vabis leverde bussen
voor stedelijk, landelijk en interstedelijk vervoer. In de eerste jaren na de
Tweede Wereldoorlog werden meer dan 1.700 ‘eenheidsbussen’ geleverd.
Scania-Vabis voerde in de loop van de tijd diverse vernieuwingen door,
zowel technisch (de half automatische versnellingsbak) als in het productieproces
(standaardisatie van producten).
Van Hool
Van Hool N.V. werd in 1947 opgericht door Bernhard van Hool in het
Belgische Koningshooikt bij Liers. Van Hool heeft een sterke positie in de
markt van tourbussen. Naast het programma van bussen, levert Van Hool
ook aanhangers voor vrachtvervoer.
Volvo Bus
Volvo werd opgericht in 1927. Gestart werd met de productie van personenauto’s
in het Zweedse Göteborg. In het begin van de 30’er jaren van de
vorige eeuw startte Volvo ook met het leveren van carrosserieën.
Aanvankelijk werden de carrosserieën alleen op truckonderstellen geplaatst,
later werden ook speciale busonderstellen gebouwd. Nadat Volvo Bus in
1968 een aparte divisie werd binnen het Volvo-concern maakte Volvo Bus
zich in 1983 verder los van de Volvo Groep. Volvo Bus viel tot 1995 onder
de verantwoordelijkheid van Volvo Trucks. Sindsdien is Volvo Bus een
aparte en zelfstandige onderneming binnen de Volvo Groep. Na een lange
periode van overnames in Europa concentreert Volvo Bus haar productie
van bussen in Polen. Daarnaast heeft Volvo Bus fabrieken in Brazilië en
Noord Amerika. Wereldwijd is Volvo Bus de tweede producent van bussen.
WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
131

WAT Catalogus materieel openbaar vervoer
132