OnderwijsInnovatie - Open Universiteit Nederland

Francisco van Jole
column De nieuwe hooiberg
Al sinds ik voor het eerst serieus een bibliotheek bezocht en ontdekte dat informatie
tegelijk zowel hooiberg als speld kan zijn, droom ik van een systeem waarmee je in
een oogwenk door al die boeken zou kunnen zoeken. Internet leek dat ideaalbeeld
waar te maken en in mijn enthousiasme begon ik zelfs een ruim honderd jaar oud
boek in te scannen om het vervolgens aan de mensheid te kunnen schenken.
Eindelijk zou kennis de wereld veroveren en niemand meer verstoken blijven van het
wonder dat ‘voortschrijdend inzicht’ heet. Leve de vrijheid van informatie!
Maar het scannen was in praktijk wel erg veel werk en zo groot was mijn daadkracht
om de wereld te verbeteren nu ook weer niet. Het online zetten van ‘Holland and its
people’ belandde op mijn kilometerslange ‘to do’-lijstje en bungelt al jaren ergens
onderaan. Alleen het verlangen naar het ideaal bleef.
Daarom ging mijn hart sneller kloppen toen online boekenwinkel Amazon.com
recent een revolutionaire zoekoptie toevoegde, de zogeheten full text search.
Daarmee kan door de inhoud van meer dan honderdduizend boeken gezocht
worden. Ja, door de echte inhoud. Dus wie Surhuisterveen intikt, ziet dat die plaatsnaam
drie keer voorkomt – en op welke pagina – in een studie naar de integratie van
Nederlandse fundamentalisten in de 18e eeuwse Amerikaanse samenleving: The
Cultural Transformation of a ‘Peculiar People’. Vervolgens kunnen de bewuste pagina’s
ook nog gelezen worden.
Weg hooiberg, weg naalden.
Tenminste zo leek het even. Maar al snel bleek er een hooiberg van louter naalden
voor in de plaats te zijn gekomen. Want als je in staat bent om alles over een
onderwerp te vinden dan wordt die gevonden informatie op zichzelf weer een
hooiberg. Het verschil is dat het een homogene hooiberg is. Alle gegevens, vermeldingen,
alinea’s zijn uit hun oorspronkelijke omgeving losgeweekt. Dat levert een
vreemd soort kennis op, een soort verzamelaarskennis. Zoals een verzamelaar van
luciferdoosjes inderdaad duizenden van die dingen heeft en ze daarmee juist hun
oorspronkelijke – tegenovergestelde – betekenis verliezen, namelijk die van het
handige wegwerpvuurtje.
Ik wil er voor hoeden om het als slecht of minder te zien maar ik vraag me wel af hoe
de kennis zich onder invloed hiervan gaat vormen.‘De tijd van de grote denkers is
voorbij’, concludeerde het hoofd van het hersenonderzoek in Cambridge naar aanleiding
van een studie waaruit bleek dat we met z’n allen de afgelopen vijf jaar meer
informatie hebben geproduceerd dan in alle tijden daarvoor samen. Volgens Keith
Kendrick is er voor grote alomvattende gedachten geen plaats meer omdat er domweg
geen overzicht meer valt te krijgen. We weten te veel, zeg maar. Alleen weet ik
zelf te weinig om te kunnen inschatten of Kendrick het type mens is dat twee eeuwen
terug waarschuwde voor het gevaar van ademnood onder treinpassagiers.
Ondertussen heeft de bond van Amerikaanse schrijvers de alarmklok geluid over de
nieuwe zoekfunctie van Amazon. Zij vrezen de muziekindustrie achterna te gaan. Met
een beetje zoekhandigheid blijken de boeken namelijk pagina voor pagina
opgevraagd te kunnen worden. Ja, dat is veel werk, maar iemand hoeft het maar een
keer te doen en het werk is voor eeuwig in handen van piraten.
Ik zie mijn droom ontaarden in een nachtmerrie. Ik klik nerveus verder over het web
en stuit onverwacht op een onderzoek waaruit blijkt dat het merendeel van de
menselijk dromen handelt over angsten. Verdomd.
Plots en heel even voel ik een grote gedachte.
OnderwijsInnovatie december 2003 15