Bodem pH en plantengroei: enkele aandachtspunten

Bodem pH en plantengroei: enkele aandachtspunten
+HWEHJULSS+FKHPLVFK
De naam "pH" is de afkorting van "pondus Hydrogenium" (ook: Potentia Hydrogenii). Letterlijk
betekent dit "gewicht van waterstof". De pH geeft dus een idee over de hoeveelheid
waterstofprotonen.
De pH of zuurtegraad is een rekenkundige aanduiding voor de concentratie waterstofionen die
in een waterige oplossing zitten. Die pH-waarde is een punt op een schaal (maatstaf die) dat
aangeeft of we te maken hebben met een zuur of een basisch milieu en varieert van 1 tot 14.
Hierna wordt beschreven vanwaar dit interval “1 tot 14” komt.
S+
citroen
sap
appel tomaten
sap
Zure regen
koffie normale
regen
Figuur 1: pH –waarden , enkele voorbeelden
=XLYHUZDWHU ioniseert als volgt:
of vereenvoudigd
H 2 O + H 2 O Ù H 3 O + + OH -
H 2 O Ù H + + OH -
proton hydroxide ion
Melk
Zuiver
water
zee
water
Ontstopper
met evenwichtsconstante : K’ c = [H + ][OH - ] = 1,8 × 10 -16
[H 2 O]
(bij 25°C)
Zuiver water, beschouwd als oplossing van zijn eigen ionen, is als een extreem verdunde
oplossing op te vatten waarbij de concentratie (activiteit) als volgt mag worden beschouwd, nl.
1000 g = 55,85 mol.
18,08 g/mol
Æ K’ c × 55,5 = 1,8 × 10 -16 × 55,5 = [H + ][OH - ]
of K w = [H + ][OH - ] = 1,00 × 10 -14 (bij 25°C)
Dit noemt men het ionenproduct van water. Aan dit evenwicht is in waterige oplossing steeds
voldaan. M.a.w. voor zuiver water bij 25°C is [H + ] = [OH - ] = √(K w ) = √(10 -14 ) = 10 -7 M.
De concentratie aan H + of OH - in een waterige oplossing kan variëren over een groot bereik
gaande van 1M of groter tot 10 -14 M of lager. Bij het uitzetten van de H + -concentratie t.o.v. een
veranderlijke kan men in praktische moeilijkheden komen indien de concentratie zou variëren
1

tussen 10 -1 M en 10 -13 M.
logaritmische basis.
Daarom wordt de zuurtegraad uitgedrukt op een schaal met
De pH van een oplossing wordt gedefinieerd als: pH = - log [H + ] of pOH = - log [OH - ]
De waterstofionen - concentratie in zuiver water is 10 -7 M en de pH is dus 7.
Voor een basische oplossing geldt: pH > 7,00 of pOH < 7,00
Voor een zure oplossing geldt : pH < 7,00 of pOH >7,00
De pH is dus een logaritmische waarde: als iets 10 x zuurder is (10 maal meer vrije
waterstofionen), wordt het pH-getal één eenheid lager. Is een stof 100 maal zo zuur dan daalt
de pH met twee eenheden. (tabel1)
Tabel 1: Correlatie van pH waarden en H + ionen concentratie
S+ + FRQFHQWUDWLH0ROO
1 0.1 (1 x 10 –1 )
2 0.01 (1 x 10 –2 )
3 0.001 (1 x 10 –3 )
4 0.0001 (1 x 10 –4 )
5 0.00001 (1 x 10 –5 )
6 0.000001 (1 x 10 –6 )
7 0.0000001 (1 x 10 –7 )
8 0.00000001 (1 x 10 –8 )
9 0.000000001 (1 x 10 –9 )
10 0.0000000001 (1 x 10 –10 )
11 0.00000000001 (1 x 10 –11 )
12 0.000000000001 (1 x 10 –12 )
13 0.0000000000001 (1 x 10 –13 )
14 0.00000000000001 (1 x 10 –14 )
Gras- en akkerland met een pH van 4,5 is derhalve 100 maal zuurder dan een bodem met een
pH van 6,5. Bodems met een dergelijke lage pH hebben een opbrengstverlagend effect. De
gewassen van zo’n bodem kunnen gebrekverschijnselen vertonen (zie verder).
2

%RGHPS+
LQOHLGLQJ
Eén van de belangrijkste karakteristieken voor een bodemoplossing is de pH of de zuurgraad.
Het ganse ecosysteem reageert in functie van de bodem pH doordat deze in grote mate de
chemische en biologische omgeving controleert. De zuurgraad bepaalt wat chemische
verbindingen in een bodem zullen doen; uiteenvallen in kleinere stukken, of oplossen en/of
reageren op een andere wijze. . De zuurgraad van een bodem kan er toe leiden dat nutriënten
beperkt beschikbaar zijn ondanks een voldoende aanwezigheid van voedingsstoffen.
Zure bodems worden vooral aangetroffen in gebieden met voldoende neerslag waar basische
kationen zoals Ca 2+ ,Mg 2+ , K + en Na + uitlogen.
Bodems met hoge(ere) pH komen voor in bodems die in belangrijke mate basische kationen
bevatten. De aanwezigheid van zouten, gevormd uit een sterke base en een zwak zuur, zoals
CaCO 3 , MgCO 3 , NaCO 3 resulteert eveneens in een belangrijke alkaliniteit.
Een pH meten is dus een meting van de activiteit van H + ionen in een vloeistof, in een bodem
echter is de vloeistof in beperkte mate en in een discontinue verdeling aanwezig. Het medium
bodem leent zich dan ook moeilijk voor een directe meting van de H + ionenactiviteit. De H +
ionen verdelen zich in een bodem over het adsorptiecomplex, als onderdeel van de vaste fase
en het bodemvocht. Op elk moment vormen de H + ionen die zich in het bodemvocht bevinden
slechts een zeer gering percentage van de totale hoeveelheid aanwezige H + ionen. Het
overgrote deel van deze ionen bevindt zich in geadsorbeerde vorm aan het adsorptiecomplex.
Er bestaat evenwel een dynamisch evenwicht tussen de vrije en de geadsorbeerde ionen,
omdat er een voortdurende uitwisseling plaats vindt tussen de vrije en de geadsorbeerde ionen.
In een evenwichtssituatie begeven zich in een tijdseenheid evenveel H + ionen van de
bodemoplossing naar het adsorptiecomplex als in omgekeerde richting.
Figuur 2. Het klei-humus complex van de bodem en de uitwisselingscapaciteit van de kationen
Zo’n evenwichtssituatie wordt doorbroken wanneer de hoeveelheid vocht in de bodem, bv. door
zware regenval, plotseling toeneemt. Er zal zich een nieuw evenwicht gaan instellen in een
periode waarin per tijdseenheid meer H + ionen zich van het adsorptiecomplex naar het
bodemvocht verplaatsen dan omgekeerd. Aangezien in de meeste gronden de hoeveelheid
geadsorbeerde H + ionen de hoeveelheid in het bodemvocht ver overtreft, zal na het bereiken
van een nieuw evenwicht enerzijds de totale hoeveelheid geadsorbeerde H + ionen niet
noemenswaardig zijn afgenomen en anderzijds de concentratie van H + ionen in de toegenomen
hoeveelheid bodemvocht niet veel lager zijn dan die welke in het bodemvocht vóór de regenval
werd aangetroffen
3

:LM]LJLQJHQLQGHERGHPS+
%RGHPYHU]XULQJ
In de eerste plaats is de UHJHQQHHUVODJ aansprakelijk voor de bodemverzuring. Door de
aanwezigheid van opgelost CO 2 uit de lucht heeft de neerslag een pH die schommelt tussen 4
en 6,5.
Bodemlucht bevat steeds een groter gehalte aan CO 2 dan atmosferische lucht en wel des te
meer naarmate de biologische activiteit in de bodem groter en de verluchting slechter is. Het
evenwicht tussen het CO 2 -gehalte in de bodemlucht en het bodemwater kan als volgt
beschreven worden.
CO 2 + H 2 O Ù H 2 CO 3 Ù 2H + + CO 3
-
Hierdoor gedraagt het bodemwater zich als een zwak zuur. Deze reactie is verantwoordelijk voor
de geleidelijke vervanging van Ca 2+ en Mg 2+ die dan door uitloging uit het profiel verdwijnen. Dit
betekent dat percolatie van neerslagwater leidt tot een ontkalking en bodemverzuring. In de
omgeving van steden en industriezones is pH van de neerslag soms kleiner dan 4. Dit is te
wijten aan de vorming van H 2 SO 4 en HNO 3 afkomstig van N-en S-oxyden die als gassen
ontsnappen bij de verbranding van fossiele brandstoffen. Deze neerslag wordt zure regen
genoemd.
Figuur 3: Gemiddelde pH-waarde van de neerslag in West-Europa
De plant neemt via de wortel voedingsstoffen op, daarbij zal bij het opnemen van een positief
ion ter compensatie altijd het SRVLWLHYHLRQ+ XLWVFKHLGHQ.
Alle RUJDQLVFKHVWRIIHQ vertonen tijdens hun afbraak (mineralisatie) een verzurend effect door
de vorming van zowel organische als anorganische zuren.
Ook het gebruik van bepaalde 1KRXGHQGHPHVWVWRIIHQ werkt verzurend. Dit is o.a. het geval
voor NH 4 + -houdende meststoffen (zoals ammoniumsulfaat) en meststoffen zoals ureum waarbij
NH 4 + gevormd wordt.
4

Bij al deze meststoffen is de verzuring te wijten aan nitrificatie van het NH 4 + volgens de reactie:
NH 4
+
+ 2 O 2 Ù NO 3 - + 2 H + + H 2 O
Deze reactie vindt ook plaats bij de mineralisatie van organisch materiaal. Om dit verzurend
effect enigszins tegen te gaan bevat NH 4 NO 3 meststof (27% N) een zekere hoeveelheid CaCO 3 .
Kunstmestsoorten die ammonium (NH 4 + ) bevatten veroorzaken verzuring, kunstmestsoorten met
alleen nitraat verzuren de bodem niet.
Ook de R[LGDWLHYDQIHUURWRWIHUULYHUELQGLQJHQ leidt tot verzuring, bv. na het droogzetten van
bevloeide gronden. Fe(OH) 2 + H 2 O Ö Fe(OH) 3 + H + + e -
%DVHYRUPHQGHIDFWRUHQ
Elk proces dat leidt tot de vorming van basische kationen zoals Ca 2+ , Mg 2+ , K + en Na + leidt tot
een stijging van de pH en dus de alkaliniteit.
Dit kan gebeuren door:
- vrijstelling van deze kationen uit verweerbare materialen
- bekalken (zie verder)
- irrigatie met zouthoudend water
- diepwortelende gewassen kunnen ervoor zorgen dat gemigreerde basische kationen
terug naar het oppervlak worden gebracht.
6HL]RHQYDULDWLHV
Migratie van ionen, te wijten aan schommelingen in vochtgehalte, leidt tot geringe pH-variaties.
Productie van zuren door micro-organismen en plantenwortels zal de pH tijdens het
groeiseizoen lichtjes doen dalen. Daarentegen is bij lagere temperaturen de microbiële activiteit
gering en zullen tijdens de winter iets hogere pH-waarden vastgesteld worden.
De pH van de bodemoplossing vertoont een sterke ruimtelijke variabiliteit. Variaties in pH op
korte afstand worden o.a. veroorzaakt door wijzigingen in microbiële variabiliteit die op zijn beurt
beïnvloed wordt door een heterogene verdeling van organische residu’s.
'HYHUVFKLOOHQGHJURQGVRRUWHQHQKXQS+
Naast het waterstofbindende vermogen van de klei- en humusdeeltjes is de pH ook sterk
afhankelijk van de grondsoort. Heel lichte gronden zijn al bruikbaar bij een pH van ongeveer 4,6
terwijl zware klei pas bruikbaar is vanaf een pH van ongeveer 6,5. In tabel 2 is weergegeven
welke pH-waarde gunstig is voor welke grondsoort.
Tabel 2 : pH grenzen voor de verschillende bodemstructuren
S+.&O
FODVVLILFDWLH ]DQG ]DQGOHHP OHHP NOHL
]HHU]XXU 8,1
5

S+PHWHQ
$OJHPHHQ
De pH meting gebeurt bij voorkeur met een digitale pH-meter. Dit is een elektronisch toestel dat
ons in staat stelt op een snelle en nauwkeurig manier de zuurgraad te meten. Belangrijkste
componenten hierbij zijn de pH-elektrode en daaraan gekoppeld een meettoestel. De pHelektrode
is een glazen buisje, door een membraam aan de onderkant van de pH-elektrode
kunnen de H + en OH - ionen binnendringen. De pH wordt bepaald door het optredend
spanningsverschil te meten. Er geldt dat de spanning recht evenredig is met het aantal H + ionen.
Er ontstaat per pH-eenheid een spanningsverschil van 0, 058 Volt. In figuur 4 wordt een pH
meting schematisch voorgesteld, hierbij is het vak met het vraagteken het onbekende monster
waarvan een pH moet gemeten worden. Aan de ene kant is er een KCl brug die het monster
“verbindt” met een referentie-elektrode (calomel) . Aan de andere kant is er een glaselektrode
die het monster scheidt van een bufferoplossing die in contact staat met een tweede elektrode.
Het dunne glasmembraan is permeabel voor H + welke erdoor diffunderen naar de bufferoplossing.
Wanneer dit gebeurt zal de spanning aan de Ag/AgCl elektrode veranderen. Dit
voltage aan de zilverelektrode kan dan vergeleken worden met de constante spanning aan de
Hg/HgCl 2 elektrode . Door een verschil in pH (H + ) krijgt men ook een verschil in spanning, deze
kan men dan weer op de pH meter uitlezen op een pH schaal.
glasmembraan
Interne
buffer
Figuur 4: schematische voortstelling van de pH elektrode
De temperatuur speelt bij de pH meeting een niet te onderschatten rol. Men kan de invloed van
de temperatuur op verschillende manieren compenseren. Zo kan de pH-elektrode zelf voorzien
zijn van een temperatuursensor (Automatische Temperatuur Compensatie), ofwel de gebruiker
meet zelf de temperatuur met een goede thermometer en stelt deze op de pH-meter in.
Een goede pH-meter zal vóór gebruik eerst geijkt moeten worden (calibratie). Dikwijls gebeurt dit
door de pH elektrode in 2 gestandaardiseerde bufferoplossingen (pH 4 en pH 7) te dompelen en
de waarde op het apparaat te corrigeren.
Om de pH van de bodem te meten zal er eerst een extract moeten gemaakt worden. Naargelang
het product dat gebruikt wordt om dat extract te maken spreekt met van pH-water (H 2 O)
en de pH-kaliumchloride (KCl).
Tussen beide methoden zit dus een verschil. Dit kan variëren van een 0,3 tot 1,1 (gemiddeld
0,7) eenheden lagere pH-kaliumchloride dan die van de pH-water. Hieruit blijkt dat de factoren
kleimineralen en organische stoffen een belangrijke rol spelen in de bodem. Deze stoffen
hebben namelijk de capaciteit om de H + -ionen te binden en vervolgens uit te wisselen.
6

S+:DWHU
De bepaling van de bodem pH water gebeurt door een hoeveelheid grond in suspensie te brengen
in een hoeveelheid water, in België doorgaans in een verhouding 1 deel grond op 5 delen water.
Na homogeniseren (schudden) wordt een nieuw evenwicht bereikt tussen de H + ionen in
vloeibare fasen en de H + ionen in vaste fase. Vervolgens wordt na een korte periode van rust,
waarin de bodemdeeltjes zullen bezinken, in de bovenstaande vloeistof de pH gemeten. De
verkregen pH waarde zal niet sterk afwijken van die welke men zou verkrijgen als de pH
gemeten zou worden in het bodemvocht van de ongestoorde grond. De aldus gemeten pH
waarde wordt de ‘reële of actuele zuurheid’ van de grond genoemd of kortweg pH water . Als men
voor het meten van de pH de daartoe gebruikte glaselektrode niet in de bovenstaande vloeistof
maar in de bezonken grond brengt, zal men doorgaans een lagere pH waarde meten. Het
verschil tussen de twee verkregen pH waarden wordt toegeschreven aan het zogenaamde
suspensie-effect . In de grondsuspensie komt de elektrode in aanraking niet alleen met de H +
ionen in de vloeibare fase, maar hebben de geladen deeltjes ook een invloed. Het resultaat zal
zijn dat de pH meter meestal een iets lagere pH waarde registreert.
Deze methode geeft geen inzicht in de totale voorraad H + ionen, op een bepaald moment
aanwezig aan het adsorptiecomplex van de bodem, omdat de pH water enkel een maat is voor
de vrije H + ionen en niet voor de H + ionen die gebonden zijn aan de klei- en humusdeeltjes.
S+.&O
Met de deze methode krijgt men ook inzicht over de H + ionen die gebonden zijn aan kleideeltjes
of organische stof. Daarvoor wordt het bodemmonster met 1Molair KCl geschud. Tijdens het
contact tussen grond en KCl oplossing worden vrijwel alle oorspronkelijke geadsorbeerde H +
ionen van het adsorptiecomplex verdreven en vervangen door K + ionen. Bij een daarna
uitgevoerde meting van de pH in de bovenstaande vloeistof zal nu de glaselektrode in contact
komen met een grotere hoeveelheid H + ionen, hetgeen een lagere pH waarde zal opleveren. De
aldus gemeten zuurtegraad wordt de ‘potentiële of uitwisselingszuurheid’ genoemd, voorgesteld
door “pH KCl ”.
7

,QYORHGYDQGHS+RSGHQXWULsQWHQRSQDPH
De zuurtegraad van de bodem is een belangrijke parameter die de beschikbaarheid van de
nutriënten en een goede groei van de plant te garanderen. Een te hoge pH komt in ons land
slechts zelden voor. Om een te hoge pH te verlagen moet men vooral gebruik maken van
zuurwerkende meststoffen (ammoniumsulfaat, superfosfaat… ). Ook groenbemesters verlagen
de pH. Een pH verlagen vraagt meer tijd dan een pH verhogen (zie verder).
Een te lage pH komt veelvuldig voor en het meest doeltreffende verbeteringsmiddel is bekalking.
Bij een te lage pH wordt slechts een klein deel van de toegediende nutriënten beschikbaar voor
de planten (Tabel 3) in de bodem. Daarom is het aan te bevelen de pH van de bodem
regelmatig te controleren en desgevallend bij te stellen door te bekalken.
Tabel 3: Beschikbaarheid van enkele nutriënten afhankelijk van de pH van de bodem
S+
VWLNVWRI 30% 43% 77% 89% 100%
IRVIDDW 23% 34% 48% 52% 100%
NDOLXP 33% 52% 77% 100% 100%
Hieronder is in Tabel 4 als voorbeeld de opbrengstverliezen bij maïs op verschillende gronden
als de pH te hoog of te laag is (NMI te Wageningen).
Tabel 4: Opbrengstverliezen bij maïs op verschillende gronden bij verschillende pH
23%5(1*679(5/,(6LQ
RUJDQLVFKHVWRILQ
S+ 3 8 22
25,0 15,0 18,0
8,0 4,0 2,0
2,0 0,5 0,0
0,0 0,0 1,0
1,0 3,5 7,0
7,0 12,0 18,0
Zandgrond met een organisch stofgehalte van 3% zal bij een pH van 4,0 dus een opbrengst
geven die 25% lager is dan mogelijk. De hoogste opbrengst wordt hier gehaald bij een pH van
5,2.
De pH bepaalt dus hoe de voedingselementen die in de grond zitten zich zullen gedragen. Bij
een bepaalde pH vormen sommige voedingselementen andere verbindingen die niet meer
opneembaar zijn voor de plantenwortels.
In figuur 5 is een schematische voorstelling gegeven van de beschikbaarheid van een aantal
elementen in functie van de bodem pH.
8

Figuur 5: Beschikbaarheid van een aantal elementen in functie van de bodem pH.
Zo zal bij een pH-waarde onder 4,5 fosfaat worden gebonden aan ijzer en aluminium. Deze
verbinding is niet meer oplosbaar, waardoor de plant geen fosfaat kan opnemen. Dit proces heet
fosfaatfixatie en wordt voornamelijk veroorzaakt door een tekort aan kalk in de bodem. Er kan
dus voldoende voeding in de bodem zitten, maar de plant kan daar niet over beschikken door
een te lage pH-waarde. Daardoor ontstaan er gebrekverschijnselen. Andere elementen zoals
mangaan (Mn), aluminium (Al) en ijzer (Fe) worden bij een te lage pH te sterk opneembaar voor
de planten. Voor de meeste planten kan hierdoor een vergiftiging ontstaan, door een te grote
opname van deze elementen. Zuurminnende planten wensen een hogere opname van deze
elementen en groeien dus optimaal in gronden met lage pH.
Ook voor de bodembiologie in het algemeen is een goede zuurgraad erg belangrijk. O.a. de
stikstofvastleggende bacteriën zijn erg gevoelig voor een lage pH. Bekalking van een zure grond
bevordert dus de stikstofvastlegging door bodemorganismen.
Maar teveel bekalken kan nadelig zijn: de grond kan te alkalisch worden (te hoge pH), met
nadelige gevolgen voor de nutriëntenbeschikbaarheid van de planten.
&DLQGHERGHP
In de grond komt calcium voor als calciumcarbonaat (CaCO 3 ); als positief ion (Ca ++ ) komt het
voor in de bodemoplossing en vastgehecht aan klei- en humusdeeltjes.
Het Ca ++ -ion is het meest voorkomend uitwisselbaar positief ion in de bodem. Dit geldt zowel
voor zure als voor alkalische grond. Bodems die zuur zijn hebben echter weinig uitwisselbaar
calcium. Neutrale of alkalische bodems bevatten grote hoeveelheden uitwisselbaar calcium.
9

6WLNVWRI1
Eén van de belangrijkste nutriënten is stikstof (N). Planten kunnen stikstof opnemen in de
ammoniumvorm (NH 4 + ) of nitraatvorm (NO 3 - ). Bij een neutrale pH gebeurt de omzetting van
NH 4 + tot nitraatstikstof snel en kunnen de planten de stikstof opnemen. In zure gronden verloopt
de nitrificatie traag en de planten die de mogelijkheid hebben NH 4 + op te nemen hebben een
voordeel.
)RVIRU3
De vorm en beschikbaarheid van fosfor (P) in de bodem is ook zeer pH afhankelijk. Planten
nemen opgeloste fosfor op uit de bodem, maar de voorraad is meestal zeer laag. Bekalking
verhindert uitspoeling van fosfor. Het vormt er calciumfosfaat mee, dat weinig oplosbaar is, maar
toch voldoende fosfor ter beschikking van de planten stelt.
.DOLXP.
De fixatie van Kalium (K) en het vasthouden ervan tussen kleilagen gaat minder goed onder
zure omstandigheden. Dit wordt onder andere toegeschreven aan het voorkomen van oplosbaar
aluminium (Al) dat de bindingsplaatsen bezet.
0DJQHVLXP0J
Bekalking verbetert ook de magnesiumvoorziening, door de stijgende pH en door het
magnesium dat kalkmeststoffen doorgaans bevatten.
0LFURQXWULsQWHQ
De beschikbaarheid van de micronutriënten mangaan (Mn), ijzer (Fe), koper (Cu), zink (Zn) en
boor (B) daalt indien de pH van de bodem stijgt. Het exacte mechanisme dat verantwoordelijk is
voor het reduceren van de beschikbaarheid, verschilt voor elk nutriënt. Molybdeen (Mo)
gedraagt zich tegenovergesteld aan de elementen hierboven. Beschikbaarheid van Mo voor de
planten is lager in zure condities.
Een overzicht van de meest voorkomende problemen:
bij te lage pH
• gebrek aan fosfor (P), wat de jeugdgroei remt.
• gebrek aan magnesium (Mg).
• gebrek aan molybdeen (Mo), vooral in potgrond.
• overmaat aan mangaan (Mn), aluminium (Al), ijzer (Fe), waardoor vergiftiging van de
plant door te grote opname van deze elementen mogelijk is.
• meer uitspoeling van kalium (K) en magnesium (Mg).
• op kleigrond veroorzaakt het lage calciumgehalte een slechte structuur.
• algemene remming van het bodemleven.
N.B. De gewassen ondervinden minder schade van een te lage pH, naarmate het humusgehalte
hoger is.
bij te hoge pH
• alle gebreksziekten mogelijk: ijzer (Fe), mangaan (Mn), borium (B), koper (Cu), zink (Zn).
• de afbraak van organische stof neemt sterk toe, ook de humus wordt dan in versneld
tempo afgebroken; vooral in zandgrond doet dit zich voor
10

%RGHPS+DDQSDVVHQ
,QOHLGLQJ
Jaarlijks daalt de pH-waarde van de grond met ongeveer 0,2 – 0,3 eenheden door een aantal
chemische en biologische processen (bvb. rottingsprocessen) in de bodem, interacties plant -
bodem, en externe invloeden (bvb. zure regen). Het is dan ook noodzakelijk om de bodem pH
op te volgen en indien nodig teelttechnische acties te ondernemen.
%RGHPPLQGHU]XXUPDNHQ
%RGHPEHZHUNLQJ
Om de pH te verhogen en de grond minder zuur te maken kan men een bodembewerking
uitvoeren. Hierdoor brengt men lucht in de grond, zodat het gevormde koolzuurgas beter kan
ontsnappen en de grond kan opdrogen, waardoor de poriën weer met lucht gevuld worden.
%HNDONHQ
Door kalk te strooien, veroorzaken we in de grond chemische reacties, (namelijk binding van de
vrije waterstofionen) die de pH omhoog brengen. Bekalking verbetert bovendien de
bodemstructuur.
Dat is vooral van belang voor kleigronden, die er minder stug door worden, maar ook voor
leemgronden, die minder gaan verslempen. De hogere zuurgraad bevordert de ontwikkeling van
bacteriën en actinomyceten (straalschimmels), wat leidt tot een snellere mineralisatie van de
organische stof in de grond. De voedingsstoffen die er in aanwezig zijn komen dus sneller ter
beschikking van de planten. Bij de afbraak van organische stof komt veel koolzuur (C0 2 ) vrij. Dat
zuur zet onoplosbare verbindingen om in plantenbeschikbare nutriënten. Bekalking bevordert
ook de omzetting van ammoniumverbindingen in nitraat. Indien de nutriëntenvoorraad van de
bodem niet regelmatig wordt aangevuld, is het resultaat op langere termijn een daling van het
humusgehalte en een complete verarming van de grond.
Teveel calcium kan een te hoge pH tot gevolg hebben. Verder bevordert calcium de omzetting
van organische stof in mineralen. Te grote calciumgiften kunnen dus de humusvoorraad al te
snel doen dalen. Vooral in zandgronden is dat gevaar reëel. Te zware kalkgiften moet men
daar dus vermijden. Een overmaat aan calciumionen in de bodemoplossing, heeft tot gevolg dat
andere ionen minder opneembaar zijn (antagonisme).
Naar gelang het doel onderscheidt men een onderhoudsbekalking en een herstelbekalking
(reparatiebekalking)
+HUVWHOEHNDONLQJ
Bij een te lage pH zullen de gewassen geen maximale opbrengst geven en zal de pH dus
moeten worden verhoogd door een hogere kalkgift. Deze kalkgift noemen we een
herstelbekalking. De hoeveelheid toe te voegen kalk zal moeten blijken uit een bodemanalyse.
Om de kalktoestand op het gewenste peil te brengen zal een kalkgift van 20 kg/are meermaals
per jaar nodig zijn .
11

2QGHUKRXGVEHNDONLQJ
Zelfs bij een gunstige pH waarde zal door onttrekking van de gewassen, door uitspoeling, door
zure regen en door zure meststoffen kalk verdwijnen en de pH geleidelijk dalen. De verdwenen
kalk zal regelmatig moeten worden aangevuld. Deze kalkgift noemen we onderhoudsbekalking.
Om de grond op dezelfde pH te houden is een kalkgift van ca.10 à 15 kg/are per jaar nodig.
&RPSRVWWRHYRHJHQ
Composteren is het omvormen van snoeisel, bladeren en resten van groenten en fruit tot een
stabiel eindproduct. Doordat compost gemaakt is van zuiver plantenmateriaal, bevat compost
dus ook alle voedingsstoffen die een plant van nature nodig heeft.
In Vlaanderen worden twee types compost onderscheiden: groencompost en GFT-compost.
Humotex is een bijzonder type GFT-compost waarbij de compostering vooraf wordt gegaan door
een natte vergisting. Groencompost en GFT-compost kennen lichte verschillen inzake
nutriënteninhoud en samenstelling (Tabel 5).
De zuurtegraad of pH van compost ligt in het neutrale tot licht alkalische gebied. Het toedienen
van compost werkt de verzuring van de bodem tegen door de aanwezigheid van kalk in de
compost en door een verbetering van de buffercapaciteit van de bodem.
Tabel 5: Gemiddelde compostsamenstelling
1+¡
12¢
7RWDDO3£ 2¤
7RWDDO.£
*)7 *URHQ (HQKHLG
FRPSRVW FRPSRVW
'URJHVWRI 675 571 kg/ton
2UJDQLVFKHVWRI 250 198 kg/ton
*HOHLGEDDUKHLG 2652 1230 µS/cm
3+ZDWHU 8,5 8,3
9RHGLQJVVWRIIHQ
1WRWDDO 11,4 6,4 kg/ton
1 0,328 0,083 kg/ton
1 0,052 0,053 kg/ton
6,2 2,8 kg/ton
2 9,1 5,4 kg/ton
7RWDDO&D2 21,0 13,1 kg/ton
7RWDDO0J2 4,3 2,6 kg/ton
12

=XUHHQEDVLVFKHZHUNLQJYDQPHVWVWRIIHQ
De meststoffen kunnen een invloed uitoefenen op de pH of zuurtegraad van de bodem.
Naargelang hun invloed worden de meststoffen ingedeeld in zuurwerkende, neutraal werkende
en alkalisch werkende meststoffen.
De zure of basische werking van meststoffen wordt aangegeven met de term basenequivalent.
• Is dit getal lager dan -5, dan is de meststof zuurwerkend;
• Is dit getal hoger dan +5, dan is de meststof basisch werkend;
• Is het begrepen tussen -5 en +5, dan is zij neutraal werkend.
Enkele voorbeelden zijn terug te vinden in tabel 6.
Er zijn verschillende oorzaken waardoor meststoffen de pH kunnen beïnvloeden:
• &KHPLVFKHVDPHQVWHOOLQJ
Zouten samengesteld uit een sterk zuur en een sterke base reageren neutraal in
oplossing (b.v. KCl); zouten samengesteld uit een zwak zuur en een sterke base
reageren basisch (b.v. kalkmeststoffen) en zouten samengesteld uit een sterk zuur en
een zwakke base reageren zuur (b.v. (NH 4 ) 2 SO 4 ).
• 9HUVFKLOLQRSQDPHYDQNDWLRQHQHQDQLRQHQ
Als de plant meer van het anion dan van het kation van de meststof opneemt, zal de z.g.
fysiologische werking basisch zijn; als meer van het kation dan van het anion wordt
opgenomen zal de meststof zuur reageren.
Het fysiologisch effect is moeilijk te meten, omdat het gewas naast de
voedingselementen uit de meststof ook andere elementen uit de bodem opneemt, die
alle de balans van de kat- en anionenopname beïnvloeden. Alleen als de meststof
elementen bevat die een groot aandeel hebben in de ionenbalans van het gewas, zal de
fysiologische werking merkbaar zijn. In de praktijk komt dit neer op de
stikstofmeststoffen.
• 1LWULILFDWLHEDFWHULRORJLVFKHYHU]XULQJ
NH 4 + wordt door nitrificerende bacteriën omgezet in NO 3 - , waarbij per mol N twee mol H +
ontstaan.
Van bovengenoemde oorzaken van pH-beïnvloeding zijn de nitrificatie en het verschil in kat- en
anionenopname het belangrijkst; de chemische samenstelling speelt in dit opzicht alleen bij
kalkmeststoffen een grote rol. Als men de inhoud van een meststof kent, kan men het
basenequivalent van die meststof bij zeer goede benadering berekenen met de volgende
formule:
(1 x % CaO) + (1,4 x % MgO) + (0,6 x % K 2 O) + (0,9 x % Na 2 O) - (0,4 x % P 2 O 5 ) - (0,7 x % S0 3 )
- (0,8 x % Cl) - (1 x % N)
13

¥
Tabel 6 : enkele meststoffen en hun basenequivalent.
¨§¦¦ ¦©
¦¨§© §©
© §©! "¦¨§© §© ¦
Ammoniaknitraat 20 % N + 8 % MgO - 62
Ammoniaksulfonitraat 26 % N - 54
Stikstof magnesiumsulfaat 20 % N + 8 % MgO - 33
Vloeibare ammoniak 82 % N - 82
Ureum 46 % N - 46
Vloeibare stikstofoplossing 30 % N - 30
Ureaform 38 % N - 36
Crotonylideendiureum C.D.U. 30 % N - 30
Isobutylideendiureum I.B.D.U. 32 % N - 32
Calciumnitraat 15,5 % N + 12
Chilisalpeter 16 % N + 17
Kalkcyanamide 18 % N + 40
Kaliumnitraat 13,5 % N + 9
# §$! "¦¨§© §© ¦
Superfosfaat 18 % P 2O 5 - 2
Tripelsuperfosfaat 43-45 % P 2O 5 0
Rhenaniafosfaat 38 % P 2O 5 + 22
Metaalslakken 15-18 % P 2O 5 + 40
Zachte fosfaten (min 25 % P 2O 5) + 33
Neergeslagen bicalciumfosfaat + 19
Monocalciumfosfaat - 1,4
Monokaliumfosfaat (52 % P 2O 5 + 34 % K 2O) - 2,2
% & "¦¨§© §© ¦
Chloorkali 20 % K 2O + 1
Chloorkali 40 % K 2O + 0,5
Chloorkali 60 % K 2O 0
Kaliumsulfaat 50 % K 2O - 1
Kaïniet 11 % K 2O + 10 % MgO 0
Patentkali 30 % K 2O + 10 % MgO 0
Sodakali 18 % K 2O + min. 25 % Na 2O + ¥
1
'¦¨§ & "¦¨§© §© ¦
Magnesiumsulfaat 16 % MgO 0
Kieseriet 27 % MgO 0
Magnesiet 90 % MgO + 126
"¦'¦¨§© ¦ (¦" "¦¨§© §© ¦
met minder dan 10 % N - 10
met 10 tot 20 % N - 15
met meer dan 20 % N - 25
Gier - Rundvee - 0,3
- Varkens - 0,7
Mengmest - Rundvee - 0,3
- Mestvarkens + 0,1
- Zeugen (onverdund) - 0,2
- Kippen + 0,4
Stalmest - Rundvee 0
- Varkens + 0,2
- Kippen vochtige + 1,9
droge + 2,1
Champignonmest + 4,1
14

15
3ODQWHQHQKXQS+YRRUNHXU
9DVWHSODQWHQHQSHUNSODQWHQ
S+WRW
Anemone
Gentiaan
Pachysandra
S+WRW
Chrysanthemum
Coreopsis
Lupine
Phlox
Tagetes
Tropaeolium
Viola
S+WRW
Impatiens
Dianthus
Delphinium
Lathyrus
Myosotis
Pelargonium
Papaver
Rosa
.DPHUHQNDVSODQWHQ
S+WRW
Aloe
Azalea
Calathea
Primula
Streptocarpus
S+WRW
Anthurium
Bromelia
Cymbidium
Cypripedium
Phalaenopsis
%ROOHQHQNQROOHQ
S+WRW
Amarylis
Begonia
Cyclamen
S+WRW
Gladiool
Iris
Krokus
Lelie
S+WRW
Narcis
Tulp
S+WRW
Dahlia
Hyacinth
Galanthus

+RXWDFKWLJHVLHUJHZDVVHQHQERPHQ
S+WRW
S+WRW
S+WRW
S+WRW
Zwarte Spar
Azalea
Pieris
Skimmia
Berk,
Heidekruid
Rhododendron
Coniferen (de
meeste soorten)
S+WRW
S+WRW
Beuk
Eik
Douglas den
Zwarte eik
Japanse taxus
Witte es
Esdoorn
*URHQWHQ
S+WRW
S+WRW
S+WRW
Aardappel
Andijvie
Peterselie
Paprika
Rabarber
Soja
Bonen
Wortel
Selder
Komkommer
Pompoen
S+WRW
S+WRW
S+WRW
S+WRW
Zoete mais
Bloemkool
Tomaat
Selder
Ui
Sla
erwten
Biet
Spinazie
Broccoli
Kool
)UXLW
S+WRW
Blauwe bosbes
Grote veenbes
S+WRW
S+WRW
Framboos
Braam
Stekelbes
Appel
S+WRW
S+WRW
S+WRW
Aardbei
Abrikoos
Kriek
Druif
Kers
Peer
Pruim
16